Yükseköğretim urumları ınavı KONU ANLATIMLI TYTGenel Kültür Platon’un öğrencisi olan...
Transcript of Yükseköğretim urumları ınavı KONU ANLATIMLI TYTGenel Kültür Platon’un öğrencisi olan...
KİMYATYT
Yükseköğretim Kurumları Sınavı
KONU ANLATIMLI
ÜNİVERSİTEYE TAM HAZIRLIK
TYT
TEM
EL M
ATEM
ATİK
KONU
ANL
ATIM
LI
ÖSYM’NİN YENİ SINAV SİSTEMİNE
UYGUNAKILLI
TAHTAYA UYUMLU
ÖZET ANLATIM
BOL ÖRNEK
YENİ TARZSORULARörn
ekti
rö
rnek
tir
örn
ekti
rö
rnek
tir
Bu ünitede üzerinde durulacak konular
Simyadan Kimyaya
KimyanınUğraşAlanları
KimyanınSembolikDili
KimyaUygulamalarındaİşSağlığıveGüvenliği
KimyasalMaddelerinİnsanSağlığıVeÇevreÜzerindekiEtkileri
KimyaLaboratuvarındaKullanılanTemelMalzemeler
KİMYA BİLİMİ
1. ÜNİTE
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim GözümdenBenim Gözümden
27266
Kimyanın Bilim Olma Süreci➣Eskiçağlardayaşayaninsanların;
•değersizmadenlerialtınaçevirme,
•ölümsüzlükiksirinibulma
uğraşlarınasimya (alşimi),buişleuğraşanlarasimyacı (alşimişt)denir.
➣Simyayıkimyabilimindenayıranfarklar;
•Sınama-yanılmayadayanır.
•Teoriktemelleriyoktur.
•Sistematikbilgibirikimisağlamaz.
➣Simyabirbilimdeğildir.
Aman Dikkat!
Bir çalışmanın bilimsel olarak değerlendirilebilmesiiçin teorik temelleri olmalı ve sistematik bilgi birikimisağlamalıdır.
➣Simya;astronomi,astroloji,din,mitoloji,felsefe,tıpvepratiklaboratuvaruygulamalarınakadarbir-çokalanıkapsar.
Simyanın Kimya Bilimine Katkısı➣ Geliştirilen araç - gereçler:İmbik,kroze,fırın,el
kantarı,subanyosu,suterazisi...
➣ Keşfedilen maddeler:Cam,seramik,barut,mürekkep,alaşım,esans,altın,gümüş,cıva,sabun,şap,kezzap,saçyağı...
➣ Kullanılan yöntem ve teknikler:Damıtma,özüt-leme,süzme,çözme,mayalama,kavurma,kristal-lendirme,kükürtbuharıileağartma...
Cep Notu
BaştaLavoisierolmaküzerebirçokbiliminsanınınyap-tığıçalışmalarlayanmaolayınınaçıklanmasısimyacıla-rınkimyabilimineönemlikatkılarındanbiridir.
➣ 18.yüzyılınsonlarınadoğru;
•terazininyaygınolarakkullanılması,
•deneylerinsistematikşekildeyapılması,
•maddelerarasınicelilişkilerinkurulması,
•teorilerindeneysonuçlarıylailişkilendirilmesi
modernkimyanınbaşlangıcısayılır.
Çözümlü Örnek 01 : • Bitkilerdenesanseldesi • Kökboyalarladeriboyama • Madenlerinişlenmesi • Bitkilerdenboyarmaddeeldesi • Kükürtbuharıilekurumeyvelerinağartılması
Bu işlemlerden hangileri simyacıların uğraşlarındandır?
Verilenişlemlerdekullanılanmaddelerveyöntemle-rintümüsimyadönemindekeşfedilmiştir.Budurum-daverilenlerintamamısimyacılarınuğraşlarındandır.
Pekiştirme Soruları
1. Simya ve simyacılarla ilgili,
I.Maddenindönüşümünüinceleyenbirbilimdalıdır.
II.Kimya laboratuvarında kullanılan bazı araç vegereçlergeliştirmişlerdir.
III.Elektrolizlesuyuelementlerineayrıştırmışlardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII
D)IveII E)IIveIII
2. Aşağıdakilerden hangisi simyacılar tarafından keşfedilen maddelerden biri değildir?
A)Mürekkep B)Plastik C)Şap
D)Nitrikasit E)Bakır
SİMYADAN KİMYAYAö
rnek
tir
örn
ekti
r
Benim Gözümden
3
Benim Gözümden
Kimya Bilimine Katkı Sağlayan Bilim İnsanları➣Evrendekiolaylarıvevarlıklarıdeneyvegözleme
dayalıyöntemlerkullanarakinceleyenvesiste-matikbilgibirikimisağlayankişilerebilim insanı denir.
Empedokles• Bütünnesnelerateş,hava,suvetoprakmaddele-
rindenoluştuğunu,
• İtmeveçekmekuvvetlerininmaddeyibiraradatuttuğunusavunmuştur.
• Havanınvarlığınısusaatikullanarakgözlemlemiş,ışıkvegörmeolaylarınıaçıklamayaçalışmıştır.
Demokritus• Atomfikriniortayaatanilksimyacıdır.
• Maddeninbölünemeyenenküçükparçasınaato-mos(atom)adınıvermiştir.
• Atomşekillerininvedüzenlerininfarklılığıylafarklımaddelerinoluştuğunusavunmuştur.
Aristo (Aristotales)• Evrenintoprak,hava,suveateşelementlerinden
oluştuğunuilerisürmüştür.
• Elementleri;sıcak,soğuk,kuruveıslaközellikleriiletanımlamıştır.
ATEŞ
SU
HAVA
SıcakKuru
IslakSoğuk
TOPRAK
Genel KültürPlaton’unöğrencisiolanAristo’nundöngüsündeherşeytopraktandoğarvetekrartoprağadöner.
Cabir Bin Hayyan• Atomunparçalanabileceğinisavunmuştur.
• Nitrikasit,sülfürikasit,hidrojenklorürvekralsuyunueldeetmiştir.
• Damıtmaişlemlerindekullandığıimbiğikeşfetmiş-tir.
Cep Notu
Kral suyu; nitrik asit ve hidroklorik asit karışımıdır.Asitlerin etki etmediği altın ve platin metalleri ile tep-kimeverir.
Ebû Baki er-Râzi• Krozevefırıngibilaboratuvargereçlerinigeliştir-
miştir.
• Karıncalardandamıtmayoluylaformikasiteldeetmiş,kostiksodayıvegliserinikeşfetmiştir.
• Maddelerinatomlardanveboşluktanoluştuğunu,nekadarsıkkümelenirsemaddeninokadaryoğunolacağınısavunmuştur.
Robert Boyle• Elementi,kendindendahabasitmaddelereayrıştı-
rılamayansafmaddeolaraktanımlamıştır.RobertBoyle’ninelementtanımındakieksiklik;ogününşartlarındaısıileayrıştırılamayansodyumhidrok-sit(NaOH)vesu(H2O)gibimaddelerielementkabuletmesidir.
• Gazlarınhacimvebasınçlarıarasındakiyasayı(BoyleYasası)bulmuştur.
• İlkkezbileşiklervekarışımlararasındaayrımyap-mıştır.
Genel Kültür
Fransız bilim insanı Robert Boyle’nin en önemli eseriKuşkucuKimyageradlıkitabıdır.
Antoine Lavoisier• Deneylerindeteraziyikullanarak“Kütlenin
KorunumuKanunu”nubulmuştur
• Yaptığıdeneylerleyanmayanedenolanmaddeninoksijenolduğunu,yananmaddeninoksijenlebirle-şerekoksitlerinioluşturduğunukanıtlamıştır.
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim GözümdenBenim Gözümden
47268
Filojiston Kuramı➣Simyadönemindeyanmaolayınıaçıklayabilmek
içinJohannJoachimBechertarafındanortayakonulankuramaFilojiston Kuramıdenir.
➣FilojistonKuramı’nagöremaddeler,yanıcıolma-yanbirkısımilefilojistondanoluşur.Yanmasıra-sındafilojistonmaddedenayrılır.Filojistoniçerme-yenmaddeleryanmaz.
➣Kimyabiliminegöreyanmayısağlayanoksijengazıdır.CarlScheeleveJosephPriestleyyanmayısağlayanmaddeninoksijengazıolduğunukeşfe-derekFilojistonKuramı’nıçürütmüşlerdir.
Çözümlü Örnek 02 : I. Atomfikriniortayakoyanilksimyacıdır.II. Evrenindörttemelelementtenoluştuğunu
savunmuştur.III. Elementlerimetaller,ametaller,yarımetallerve
soygazlarolaraksınıflandırmıştır.
Yukarıda verilenlerden hangileri Aristo’nun çalışmaları arasında yer alır?
AtomfikriniortayakoyanilksimyacıDemokritus’tur.Elementlerin metal, ametal, yarı metal ve soy gazolarak sınıflandırılması kimyacılar tarafından yapıl-mıştır.YalnızcaII.çalışmaAristo’yaaittir.
Çözümlü Örnek 03 :İçindebirmiktarhavailekalaymetalibulunanağzıkapalıcambalonutartmış,ısıttığındabeyazbirtozoluştuğunugözlemlemişvetekrartarttığındaağırlığındeğişmediğinitespitetmiştir.
Yaptığı bu çalışmayla “KütleninKorunumuKanunu”nu ortaya koyan bilim insanı kimdir?
Yukarıdaanlatılandeneyiyaparak; tepkimeyegirenmaddelerinkütlesinin,ürünlerintoplamkütlesineeşitolduğunusaptayanbiliminsanıAntoineLavoisier’dir.
Pekiştirme Soruları
1. Aristo’nun elementleriyle ilgili,
I.Bilimselgerçekliktemelinedayanır.
II.Düşünceyedayalıdır.
III.Sıcak,soğuk,ıslakvekuruolmaküzeredörtözel-liğivardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A)YalnızIII B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
2. Aşağıdakilerden hangisi Aristo’nun tanımladığı dört temel element arasında yer alır?
A)Altın B)Cıva C)Su
D)Kurşun E)Kum
3. Aşağıdabazıbiliminsanlarıvekimyabiliminekatkılarıeşleştirilmiştir.
Biliminsanı Kimyabiliminekatkısı
I.CabirbinHayyan İmbik
II.RobertBoyle Kralsuyu
III.EbuBekirer-Râzi Kroze
Buna göre, yapılan eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
4. Aşağıdaki bilim insanlarından hangisi simyacı değildir?
A)LavoisierB)DemocritusC)Empedokles
D)Aristo E)CabirbinHayyan
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim Gözümden
5
Benim Gözümden
7269
Kimya DisiplinleriKimya, maddenin yapısını, bileşimini, özelliklerini,birbirleriyleolanetkileşimlerinivemaddedemeydanagelendeğişimleriinceleyenbilimdalıdır.
Kimyabilimininuğraşalanlarınagörefarklıaltdallaraayrılmasıylakimyadisiplinlerioluşmuştur.
Analitik Kimya Maddeninkimyasalbileşenlerininbulunmasıve
miktarlarınınbelirlenmesiişlemlerinikapsayankimyadisiplinidir.
Cep Notu
Analitikkimya,kimyasalölçümbilimidir.
Biyokimya Canlılarınyapısındayeralankimyasallarıvekim-
yasaldeğişiklikleriinceler.
Fizikokimya Fizikselfaktörlerin(basınç,sıcaklık,...)kimyasal
tepkimelerüzerindekietkileriniinceler.
Polimer Kimyası Polimerler,çoksayıdaküçükmolekülün(mono-
mer)oluşturduğubüyükmoleküllerdir.Protein,selüloz,nişastagibidoğalveyateflon,naylon,PVCgibiyapayolabilirler.Polimerleriinceleyenkimyadisiplinidir.
Anorganik Kimya Organikolmayan(asitler,bazlar,tuzlar,...)madde-
lerinyapılarını,özelliklerini,tepkimeleriniinceler.
Organik Kimya (Karbon Kimyası) Karbon(C)içerenbileşiklerinyapısını,özelliklerini,
tepkimelerini,sentezyollarınıinceler.
Endüstriyel Kimya Endüstridekullanılanhammaddelerin(boya,
çimento,kireç,...)imalatıylailgilenir.
Çözümlü Örnek 01 : • Madensuyundakiminerallerintespiti • Kandakikolesteroloranınınbelirlenmesi • Mermerinyapısındakisafsızlıklarınbulunması
Bu çalışmalardan hangileri analitik kimyanın çalışma alanıdır?
Verilenlerin tümünde madde örneklerindeki bile-şenlerin türünü ve miktarlarını belirlemeye yönelikçalışmalar yapıldığından analitik kimya disiplinininalanıdır.
Pekiştirme Soruları
1. •Doğadabozunabilirplastiküretimi
• İçmesuyundanitratiyonutayini
•Tepkimehızınasıcaklığınetkisininincelenmesi
•Hazırbetonüretimi
Yukarıda verilen çalışmalarda kimyanın hangi disiplininden yararlanılmaz?
A)Fizikokimya B)Endüstriyelkimya
C)Polimerkimyası D)Biyokimya
E)Analitikkimya
2. Elyaf üretimi yapan bir fabrikada çalışan kimyagerin uzmanlaştığı kimya disiplini aşağıdakilerden hangisidir?
A)Anorganikkimya B)Analitikkimya
C)Biyokimya D)Fizikokimya
E)Polimerkimyası
KİMYANIN UĞRAŞ ALANLARIö
rnek
tir
örn
ekti
r
Benim Gözümden Benim Gözümden
67270
Başlıca Kimya Endüstrileriİlaç Endüstrisi➣ İlaç,hastalıklarıntedavisindekullanılan,vücudun
işleyişinietkileyendoğalveyapaymaddedir.
➣ İlacınaraştırma,geliştirmeveüretimaşamalarıkimyabilimininalanınagirer.
Petrokimya➣Petrol,doğalgazvebunlardaneldeedilenürün-
lerleilgilenenendüstrialanıdır.
➣Sıvıvegazyakıtlar,benzin,mazot,gazyağı,fuel-oil,asfalt,organikçözücülerpetrolünayrımsaldamıtmasıylaeldeedilir.
Cep Notu
Petrolrafineriürünlerindenfizikselvekimyasalyöntem-lerle plastik, ilaç boya, kozmetik, deterjan, elyaf hammaddelerieldeedilir.
Boya Endüstrisi➣Boyanınüretilmesi,uygulanmasıvebulunduğu
ortamdanuzaklaştırılmasıişlemlerindekimyabili-mindenyararlanılır.
➣Boyalar;inşaat,metal,ahşapvegıdatekstilmal-zemelerinrenklendirilmesindekullanılır.
Gübre Endüstrisi➣Gübre,tarımdaürünkalitesiniveveriminiartırmak
içintoprağaverilenmaddedir.
➣Toprakanalizlerivetoprağınmineralihtiyacınıkarşılayacakgübreninhazırlanmasındakimyabili-mindenyararlanılır.
Arıtım➣Arıtım;hava,suvetopraktakirlilikoluşturanmad-
delerinuzaklaştırılmasıdır.
➣Hava,suvetoprakanalizlerininyapılarakkirletici-lerinuzaklaştırılmasındakimyabilimindenyararla-nılır.
Tekstil Endüstrisi➣ İpliğineldesi,boyanması,dokunması,tekstil
endüstrisiatıksularındakiboyarmaddelerinuzak-laştırılmasıişlemlerindekimyasalyöntemvetek-niklerkullanılır.
Çözümlü Örnek 02 : • İlacınhastayareçeteedilmesi • İlaçhammaddesininyapayolarak
sentezlenmesi • Bitkilerdenilaçhammaddesininözütlenerek
alınması • İlacıncanlıorganizmadakietkimekanizmasının
incelenmesi • Yeniilaçlarınsentezlenmesi
Yukarıdaki faaliyetlerin hangilerinde ilaç endüstrisinde çalışan bir kimyacının görev aldığı söylenemez?
İlacın hastaya reçete edilmesi doktorların çalışmaalanıdır.Verilendiğerçalışmalardakimyacılargörevalabilir.
Pekiştirme Soruları
1. I.Atıksulardannitratiyonunungiderilmesi
II.Kandakiürikasitfazlasınınuzaklaştırılması
III.Deniz vegöllerdeoluşan fosfat kirliliğinin gideril-mesi
Yukarıda işlemlerden hangileri arıtımın çalışma alanıdır?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
2. Aşağıdakilerden hangisi boya sektöründe çalışan bir kimyagerin çalışma alanı değildir?
A)Boyafabrikasınınkârzararbilançosunuhazırlar.
B)Üretilenboyanınkalitekontrolünüyapar.
C)Güneşveyağmuretkisinedahauzunsüredaya-nabilenözellikteboyaüretmeyeçalışır.
D)Boyabileşenleriniinceler.
E)Çabukkuruyanvecanlılarazararverenbileşenleriiçermeyenboyageliştirmeyeçalışır.
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim Gözümden Benim Gözümden
77271
Kimya Alanı ile İlgili Başlıca MesleklerKimyager Organikkimya,anorganikkimya,analitikkimya,
biyokimya,fizikokimyagibikimyaaitdisiplinlerindeileridüzeydeeğitimalmışkişidir.
Maddeyiatomvemoleküldüzeyindeinceler,özel-liklerinideğiştirirveyenimaddelersentezleyerekkullanımalanlarınıoluştururlar.
Kimya Mühendisi Farklıendüstriyelalanlardakullanılankimyasal-
larınekonomikşekildeüretilmesi,üretimyapantesislerintasarlanması,kurulmasıveişletilmesin-degörevalır.
Kimya Öğretmeni MEBtarafındanonaylanmışkimyamüfredatıy-
lailgilibilgi,becerivedavranışlarıöğrencilerekazandırankişidir.
Eczacı İlaçhammaddelerinineldeedilmesi,ilaçlarınkim-
yasal,fizikselvebiyolojiközelliklerininincelenme-si,ilaçüretimi,kullanımıvedağıtımıkonularındagörevalankişidir.
Metalurji Mühendisi Madenfilizlerindenmetalvealaşımlarıneldesi,
teknikihtiyaçlaragöretasarlanması,üretilmesivekorunmasıçalışmalarımetalurjimühendisliğininalanıdır.
Çözümlü Örnek 03 : • Demircevherininsaflaştırılması • Hafifalaşımlarınüretimi • Bataryaüretimi • Atıksulardakiağırmetaltayini • Otomobilüretimi
Yukarıda verilen işlemlerden hangileri metalurji mühendisliğinin çalışma alanına girer?
Demir-çelik, alaşımlar, güneş pili ve bataryalar gibienerji malzemeleri ile otomobil üretimi metalurjimühendisliğinin çalışma alanlarıdır. Atık sulardakiağırmetaltayinikimyagerlertarafındanyapılır.
Öğrendik mi?
Metalurji mühendisliği kimya, makina, inşaat, uzay -uçak,elektrik-elektronik,çevrevetıpalanlarınayayıl-mışbirbilimveteknolojidalıdır.
Pekiştirme Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi eczacıların çalışma alanlarından biri değildir?
A) İlaçhammaddesisentezi
B)Doktorlar tarafından reçete edilen ilaçların hazır-lanması
C)Eczanelerdeilacınhastayasatışı
D)Hastalığınteşhisivetedavisi
E) İlaçlarıngeliştirilmesi
2. Aşağıdakilerden hangisi kimyacıların çalışma alanlarından biri değildir?
A)Canlılarınsınıflandırılması
B)Gıdakatkımaddelerininüretimi
C)Kanveidrargibivücutsıvılarınınanalizi
D)Kanserhastalığıiçinyeniilaçlarsentezlenmesi
E) İçmesularındakinitratiyonunungiderilmesi
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim GözümdenBenim Gözümden
8
Element➣Element,tekbiratomdanoluşansafmaddedir.
➣Atomik(Cu,He,Ar,Fe,...)veyamoleküler(N2,O3,P4,S8,...)hâldebulunabilir.
➣Elementintürünüprotonsayısıbelirler.
➣Homojendir.
➣Sembollegösterilir.
➣Erimenoktası,kaynamanoktası,özkütlegibibelir-liayırtediciözelliklerivardır.
➣Fizikselvekimyasalyöntemlerlekendindendahabasitmaddelereayrıştırılamaz.
➣Günümüzdebilinen118elementin92tanesidoğal,diğerleriyapaydır.
➣Elementlerözelliklerinegöre;metal,ametal,yarımetalvesoygazlarolaraksınıflandırılır.
Cep Notu
He,monoatomik(tekatomlu),O2,diatomik(ikiatomlu),S8,poliatomik(çokatomlu)elementörnekleridir.
Periyodik Sistemdeki İlk 20 Element
ElementAdı Sembol ElementAdı Sembol
Hidrojen H Sodyum Na
Helyum He Magnezyum Mg
Lityum Li Alüminyum AI
Berilyum Be Silisyum Si
Bor B Fosfor P
Karbon C Kükürt S
Azot N Klor CI
Oksijen O Argon Ar
Flor F Potasyum K
Neon Ne Kalsiyum Ca
Genel Kültür
Elementleri ilk kez günümüzdeki sembol anlayışınagöreharflerlegösterenİsveçlibilimadamıJönsJakopBerzelius’tur.
Yaygın Kullanılan Bazı Elementler
ElementAdı Sembol ElementAdı Sembol
Krom Cr Gümüş Ag
Mangan Mn Kalay Sn
Demir Fe İyot I
Nikel Ni Baryum Ba
Bakır Cu Altın Au
Çinko Zn Cıva Hg
Brom Br Kurşun Pb
Aman Dikkat!
Element sembolü iki harften oluşuyorsa birinci harfibüyük,ikinciharfiküçükyazılır.Co,KobaltelementininsembolüCO,Karbonmonoksitbileşidir.
Çözümlü Örnek 01 :H2 ve He elementleri için,
I. Kimyasalözelliklerifarklıdır.II. Herikisidemoleküleryapılıdır.III. Safmaddelerdir.
yargılarından hangileri doğrudur?
• Farklıelementlerinkimyasalözellikleridefarklıdır.
• H2;moleküler(diatomik),Heiseatomik(monatomik)yapılıelementtir.
• Tümelementlersaftır.
BudurumdaIveIIIdoğrudur.
Çözümlü Örnek 02 : •Krom •Bakır
•Klor •Karbon
•Kobalt •Kükürt
Yukarıdaki elementlerden hangilerinin sembolünde C harfi bulunmaz?
Kükürtün sembolü S’dir. Diğerlerinin sembollerinde(Cr,Cu,CI,Co,C)Charfibulunur.
KİMYANIN SEMBOLİK DİLİö
rnek
tir
örn
ekti
r
Benim GözümdenBenim Gözümden
9
Bileşik➣Bileşik;enazikitüratomunbelirlioranlarda,kim-
yasaltepkimelerisonucuoluşturduklarısafmad-dedir.
➣Homojendir.
➣Belirliayırtediciözelliklerivardır.(Erimenoktası,kaynamanoktası,özkütle,...)
➣Fizikselyöntemlerleayrıştırılamaz,kimyasalyön-temlerledahabasitmaddelereayrıştırılabilir.
➣Kendilerinioluşturanelementlerinözelliklerinigös-termez.
➣Formüllerlegösterilir.
➣Bileşiğioluşturanelementlerarasındabelirlibiroranvardır.
➣Metalveametalatomlarıarasındaoluşanbileşik-lereiyonikbileşik,ametalatomlarınınkendiara-larındaoluşturduklarıbileşiklerekovalentbileşikdenir.
➣Kovalentbileşikleraynıtürmoleküllerdenoluşur.H2O,CO2,NH3,...
Aman Dikkat!
Moleküler yapıda olduğu bilinen bir madde elementveyabileşikolabilir.H2,P4,S8molekülyapılıelement,H2O,CO2,NH3mole-külyapılıbileşikörnekleridir.
Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Bileşikler
BileşikFormülü
YaygınAdıBileşikFormülü
YaygınAdı
H2O Su NH3 Amonyak
HCI Tuzruhu CaO Sönmemişkireç
H2SO4 Zaçyağı Ca(OH)2 Sönmüşkireç
HNO3 Kezzap NaOH Sudkostik
CH3COOH Sirkeasidi KOH Potaskostik
CaCO3 Kireçtaşı NaCI Yemektuzu
NaHCO3Yemeksodası
Na2CO3 Çamaşırsodası
Öğrendik mi?
Elementlervebileşiklersafmaddelerdir.Safmaddelerhomojendirvebelirliayırtediciözelliklerivardır.
Çözümlü Örnek 03 :NH3 formülüyle gösterilen madde için,
I. Yaygınadıamonyaktır.II. Dörttüratomiçerir.III. Azotatomusayısınınüçkatıkadarhidrojen
atomuiçerir.
yargılarından hangileri doğrudur?
Yaygın adı amonyak olan NH3 bileşiği azot (N) vehidrojen(H)atomlarındanoluşur.BileşikteherbirNatomunakarşılıküçHatomubulunur.BudurumdaIveIII.ifadelerdoğrudur.
Çözümlü Örnek 04 : I. HomojenolmasıII. MoleküleryapıdabulunmasıIII. Erimevekaynamasüresincesıcaklığının
değişmemesiIV. FarklıtüratomlariçermesiV. Kimyasalyöntemlerledahabasitmaddelere
ayrılması
Saf bir maddenin bileşik olduğunu kanıtlamak için yukarıda verilen özelliklerden hangileri tek başına kullanılabilir?
Verilen ilküçözelliksafmaddeler (elementvebile-şik)içinortaktır.IVveV.özellikleryalnızbileşiklerinözelliğidir.Ohâlde,IVveV.özelliklersafmaddeninbileşikolduğunutekbaşınakanıtlar.
Çözümlü Örnek 05 :Modern element tanımına göre, elementin türünü;
• proton, • elektron • nötron
taneciklerinden hangileri belirler?
Elementlerinkimyasalözelliklerinive türünübelirle-yentanecik,atomçekirdeğindeyeralanprotonlardır.
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim GözümdenBenim Gözümden
Başlık
Çözümlü Örnek 01
Pekiştirme Soruları
1.
107274
Pekiştirme Soruları
1. XveYelementleritepkimeyegirerekZbileşiğinioluşturmaktadır.
Buna göre,
I.X,YveZsafmaddelerdir.
II.Zikicinsatomiçerir.
III.XveYkimyasaldeğişimeuğramıştır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
2. Elementlere ait aşağıdaki sembol ad eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?
Sembol Ad
A) F Fosfor
B) Ag Gümüş
C) Mn Mangan
D) Sn Kalay
E) C Karbon
3. Azotgazı(N2)vehidrojengazının(H2)tepkimesindenamonyak(NH3)oluşur.
Buna göre, N2, H2 ve NH3 ile ilgili,
I.Üçüdemolekülyapılıdır.
II.Amonyak,hidrojenveoksijeninözelliğinigösterir.
III.NH3bileşik,N2veH2elementtir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
4. X:Zaçyağı
Y:Sudkostik
X ve Y maddeleriyle ilgili,
I.Herikisideüçfarklıcinsatomiçerir.
II.Xbileşiğininbirmolekülündetoplam6taneatombulunur.
III.Herikisidehidrojenveoksijenatomuiçerir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII
D)IveIII E)I,IIveIII
5. Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden hangisinin yaygın adı, karşısında yanlış verilmiştir?
Formül Yaygınad
A) HCI Tuzruhu
B) CaCO3 Sönmemişkireç
C) HNO3 Kezzap
D) Ca(OH)2 Sönmüşkireç
E) NaHCO3 Yemeksodası
6. Saf olduğu bilinen X maddesinin;
I.monoatomikyapıdaolma,
II. ikiveyadahafazlaaynıcinsatomdanoluşma,
III. tekcinsatomiçerme
özelliklerinden hangilerine sahip olması element olduğu kanıtlamak için tek başına yeterlidir?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim Gözümden
11
Benim Gözümden
KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Laboratuvar Güvenlik Kuralları➣Kimyalaboratuvarında,laboratuvarönlüğüve
kapalıayakkabıgiyinmeliözelkorumagözlüğü,maskeveeldivenkullanılmalıdır.
➣Kimyasalbuharlarınınolumsuzetkilerindendolayılenskullanılmamalıdır.
➣Çalışmaöncesiyüzük,bilezikgibitakılarçıkarıl-malı,ceptelefonukullanılmamalıdır.
➣ Laboratuvardahiçbirşekildeyiyecek,içecektüke-tilmemeli,sakızçiğnenmemelidir.
➣Başkalarınındikkatinidağıtıcıhareketleryapılma-malıdır.
➣Kırık,çatlak,kirlieşyalarkullanılmamalıdır.
➣Kimyasalmaddelerkoklanmamalıvetadınabakıl-mamalıdır.
➣Kimyasalmaddealındıktansonraşişeninkapağıhemenkapatılmalı,aynıspatülveyapipetbaşkabirmaddeiçinkullanılmamalıdır.
➣Sıvılarpipetlealınırkenkesinlikleağızlaçekilme-meli,puarkullanılmalıdır.
➣Asitlerseyreltilirken;asityavaşçasuyunüzerinedökülmelidir.Aslaasitüzerinesudökülmemelidir.
➣Aseton,alkolgibiuçucuveyanıcımaddeleraçıkaleveyaklaştırılmamalıdır.
➣Atıklarlavaboyadökülmemeli,atıkkaplarındadepolanmalıdır.
➣Deneysırasındaortamdanayrılmamalı,deneysonrasındakirlimalzemelerveelleryıkanmalıdır.
➣Herhangibirsağlıkproblemindeveyaaksaklıktaöğretmenehaberverilmelidir.
Yanıcı
Alevveısıya(güneşışığıdahil)maruzbırakıldığındayangınanedenolabilir.Örnek:Aseton.
Tehlikenin önlemi:Vücutiletemasettirilmemelidir.Alev,kıvılcımveısıkaynaklarındanuzaktutunuz.
Oksitleyici(Yakıcı)
Yanabilenmaddelerletemasedincetepkimeverir.Örnek:Sodyumklorat,oksijen,hidrojenperoksit,nitrikasit.
Tehlikenin önlemi:Yakıcımalzeme-lerletemasındankaçınınız.
Aşındırıcı(Korozif)
Ciddigözhasarınayolaçar.Metal,camvekumaşüzerindeaşındırıcıetki-yesahiptir.Örnek:Sülfürikasit,sod-yumhidroksit.
Tehlikenin önlemi:Koruyucugözlük,eldivenveönlükkullanınız.
Tahriş edici
Alerjikderireaksiyonunanedenolabilir.Örnek:Böcekilaçları,sodyumhipoklo-rit,etilalkol.
Tehlikenin önlemi:Vücudatemasettirmektenkaçınınız.Temasıduru-mundabolsuileyıkayınız.
Patlayıcı
Bumaddeleralevveısıya(güneşışığıdahil)yadadüşme,devrilmevesür-tünmeyemaruzkaldığındapatlayabilir.Örnek:TNT-trinitrotoluen,nitrogliserin.
Tehlikenin önlemi:Maddeyisıkıştır-mak,vurmakvesürtmektenkaçınınız.Hertürlütutuşturucukaynaktanuzak-tutunuz.
Zehirli (Toksik)
Solunduğundaveyaağızyoluylaalındı-ğındazehirleyici(toksik)etkiyesahiptir.Zehirlimaddelerkanserriskitaşırlar.Örnek:Brom,etilenamin,H2S...
Tehlikenin önlemi:Kullanımsırasındaherhangibirşeyyemeyinizveiçmeyiniz.Vücudatemasettirmektenkaçınınız.
Çevreye zararlı
(Ekotoksik)
Çevreveinsansağlığınazararlıdır.Canlılariçinzehirli(toksik)veuzunsürelietkisivardır.Örnek:Sodyumnitrat.
Tehlikenin önlemi:Çevreyeboşaltma-yınız.
Radyoaktif
Radyoaktifmaddelerinyaydığıışınlarcanlılarınbüyümelerindebirçokkim-yasal,fizikselvebiyolojikdeğişimlerenedenolur.Örnek:Uranyum.
Tehlikenin önlemi:Buişaretinbulun-duğubölgelerdedolaşılmamalı,koruyu-cugiysilergiyilmelidir.
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim GözümdenBenim Gözümden
12
İnsan Sağliği ve Çevre İçı̇n Önemlı̇ Olan Element ve Bı̇ leşı̇kSodyum (Na)➣Vücutsıvılarınınasit-bazdengesinisağlanmasın-
da,
➣Vücudunsudengesininkorunmasında,
➣Kasvesinirfonksiyonlarınınsağlıklıbirşekildeçalışmasındagörevalır.
➣Topraktavesudaiyondengesinisağlayansodyumbitkileriçinönemlielementlerdenbiridir.
Hayata Katkı
Gıdalardaalınmasıgerekengünlüktuzmiktarı3gram-dır. Fazla tuz tüketimi tansiyon yüksekliğine ve damarsertliğinenedenolabilir.
Potasyum (K)➣Sinirsistemi,kalpvekaslarınçalışmasında,
➣Vücuttaiyondengesininkorunmasında,
➣Kandakiglikozseviyesininkorunmasındagörevalır.
➣Topraktaiyondengesinisağlayanpotasyumhay-vanlarınbeslenmesiiçingereklidir.
Demir (Fe)
➣Hemoglobininvebazıenzimlerintemelparçasıdır.
➣BeyninçalışmasındaveDNAsentezindegörevalır.
➣Bağışıklıksisteminigüçlendirir.
➣Bitkileriçinikinciderecedeönemliolanelementtir.
Kalsiyum (Ca)➣Büyükkısmıkemikvedişlerdebulunankalsiyum
kanınpıhtılaşmasındagörevalır.
➣Sinirvekaslarınişlevlerinde,metabolikfonksiyon-larınyönetiminde,kalbinçalışmasındagörevalır.
➣Topraktakieksikliğindebitkigelişimiyavaşlar.
Magnezyum (Mg)➣Yaklaşık%60’ıkemikvedişlerdebulunanmag-
nezyumkemiklerin,kaslarınvesinirleringelişmesiiçinönemlidir.
➣Doğalstresönleyicidir.
➣Enerjimetabolizmasındakienzimlerihareketegeçirir.
➣Kanınpıhtılaşmasınıönlemede,adrenalinhormo-nununsalgılanmasındagörevalır.
➣Klorofilinyapısındabulunur.
Su (H2O)
➣Vücudunihtiyacıolanmaddelerinhücreleretaşın-masında,
➣Vücutsıcaklığınındüzenlenmesinde,
➣Besinlerinsindiriminde,böbreklerinçalışmasında,toksinlerinatılmasındagörevalır.
➣Biyolojikhayatındevamı,yeryüzündekiısıvenemdengesininsağlanmasındavetarımdagereklidir.
Öğrendik mi?
Kimyasal maddelerin tamamı zararlı değildir.Eksikliğindeinsansağlığıveçevreiçinolumsuzetkileriolankimyasallardavardır.
Çözümlü Örnek 01 : I. NaveKelementleritopraktakiiyondengesini
sağlar. II. Mg,doğalstresönleyicidir. III. Ca,dokularaoksijenitaşıyan,kanakırmızırenk
verenhemoglobininyapısındabulunur.
Çeşitli elementlerle ilgili bu ifadelerden hangileri doğrudur?
Na,KveMgelementleriiçinverilenifadeler(IveII)doğrudur.
Hemoglobinin yapısında bulunan element Ca değilFeelementidir.III.yargıyanlıştır.
KİMYASAL MADDELERİN İNSAN SAĞLIĞI VE ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİö
rnek
tir
örn
ekti
r
Benim GözümdenBenim Gözümden
13
İnsan Sağliği ve Çevre İçı̇n Zararli Element Ve Bı̇ leşı̇klerCıva (Hg)➣Merkezisinirsisteminevebeyinfonksiyonlarına
zararverir.
➣DNAsarmalınıvesarmalıkoruyantelomerinyapı-sınıbozabilir.
➣Hamilelerdeceninüzerindegenetikbozukluklaranedenolabilir.
➣Fosilyakıtlarvemadencilikçalışmalarıylaçevreyeyayılır.Sudayaşayancanlılararacılığıylabesinzincirinekatılır.
Kurşun (Pb)➣Besinlerleveyasolunumyoluylabiyolojiksistemle-
regirer.
➣Böbrekvebeyinhasarınanedenolur.
➣Benzinkullanımı,endüstriyelişlemler,katıatıkyakmaişlemlerisonucuçevreyeyayılır.
➣Kurşun,zehirlenmeyenedenolanzehirlibirmad-dedir.
Karbondioksit (CO2)➣HavadakiCO2oranınınartmasıakciğertıkanıklığı
vesolunumrahatsızlıklarınanedenolur.
➣Seragazlarındanbiridir.Seraetkisi;küreselısın-ma,bölgeselkuraklaşmavebuzullarınerimesigibisonuçlaranedenolur.
Cep Notu
CO2gazı;canlılarınsolunumu,yanardağfaaliyetlerivefosilyakıtlarıntüketimisonucuoluşur.
Azot dioksit (NO2)➣Üstsolunumyollarındatahrişveyanmayaneden
olur.
➣AtmosferdekisubuharıylatepkimesisonucuasityağmurlarınanedenolanNO2havakirleticidir.
Kükürt trioksit (SO3)➣Gözlerdevecilttehasaranedenolur.
➣Solunmasıveyutulmasızehirlietkigösterir.
➣Havadakisubuharıylatepkimeyegirmesisonucuoluşansülfürikasit(H2SO4)asityağmurunanedenolur.
Öğrendik mi?
NO2veSO3gazlarınınhavadakisubuharıylatepkimesiasityağmurlarınanedenolur.
Karbon monoksit (CO)➣Kokusuz,zehirlibirgazdır.COzehirlenmesikomo-
yaveölümeyolaçabilir.
➣HavakirleticiolanCO,fosilyakıtlarıntamyanma-masısonucuaçığaçıkar.
Klor (CI2)➣Kısasürebilesolunmasısolunumsisteminezarar
verir.
➣Kirlihavaveklorbulaşmışyiyeceklerlevücudagirer.
➣Klorluçamaşırsuyu(NaCIO)vetuzruhu(HCI)karıştırılırsazehirliklor(CI2)gazıoluşur.
Cep Notu
Pb,Hg,Cr,Asgibimetallerağırmetallerdir.Ağırmetal-lerinsanvücudundazehirlietkigösterir.
Çözümlü Örnek 02 :Karbondioksit (CO2) gazı ile ilgili,
• Kapalıalanlardaoksijenalınımınıengeller. • Fosilyakıtlarınyanmaürünüdür. • Seragazıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
Havadaki CO2 oranının artması nefes almak içingerekenoksijeninalınmasınıengeller.
Kömür,benzin,doğalgazgibifosilyakıtlarınyanmaürünüolanCO2seragazlarındanbiridir.
BudurumdaverilenlerintümüCO2içindoğrudur.
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim GözümdenBenim Gözümden
14
Cam balonÇözeltilerin hazırlanması, saklanması,ısıtma, kaynatma, kristallendirme vebazı kimyasal reaksiyonların gerçek-leştirilmesiişlemlerindekullanılır.
Balon jojeÇözeltihazırlanmasıvesaklanmasındakullanılır. İnce boyun kısmında kabınölçü çizgisi belirtilmiştir. Sıvı hacimlerihassasolarakölçülür.
PipetÜzerinde mL cinsinden çizgiler-lederecelendirilmiş camborudur.Sıvıların ölçülmesi ve aktarılma-sındakullanılır.
TermometreTepkime ortamının sıcaklığınıölçmek için kullanılan malzeme-lerdir.
BeherglasÇözelti hazırlama, maddelerinkarıştırılması, aktarılması, ısıtmavekristallendirmeişlemlerindekul-lanılan yüksek sıcaklığa dayanıklıcamdanüretilmişmalzemedir.
BüretDerecelendirilmiş, alt kısmımuslukluboru şeklinde cam malzemedir.Titrasyon işlemlerindevesıvıhacminiölçmekiçinkullanılır.
Dereceli Silindir (Mezür)Sıvılarınhacmini ölçmek için kullanılanderecelendirilmiş cam malzemelerdir.Çok hassas ölçüm yapmak için uygundeğildir.
Deney Tüpü100°C sıcaklığa dayanan,değişik çaplarda, ince uzun,camdanyapılmışmalzemedir.
HavanKatımaddeleri küçültüp toz hâlinegetirmek, katı bir maddeyi bir sıvıiçerisindedağıtmakiçinkullanılır.
KrozePorselen, cam veya metalden yapıl-mış,yükseksıcaklıklaradayanabilen,külhâlinegetirmeveçözme işlemle-rindekullanılabilenmalzemelerdir.
SpatülAzmiktardakatımaddeninbaşka birkabaaktarılmasındakullanılan,metal, plastik veya porselendenyapılmış, çay kaşığına benzermalzemedir.
Ayırma HunisiZeytin yağı sugibi sıvı - sıvı heterojenkarışımlarınayrılmasındakullanılır.
Genişgövdeli,altkısmındakiinceboru-damuslukbulunankaptır.
HuniSüzmeişleminde,sıvılarındarağızlıbir kaba aktarılmasında kullanılancammalzemedir.
ErlenmayerDibi düz, koni şeklindeki cam mal-zemedir. Çözelti hazırlama, saklama,kristallendirmevetitrasyongibibirçokişlemdekullanılır.
Sac ayağıIsıtma işlemlerinde üzerine cammalzeme konarak içindeki maddeısıtılır.
BagetKarışımların hazırlanmasındamaddelerin karıştırılması içinkullanılan çubuk şeklindeki cammalzemedir.
İspirto OcağıIsıtma deneylerinde kullanılır. Camgövde, fitil, fitil tutucu ve kapaktanmeydanagelir.
Saat camıAz miktardaki katı maddelerinısıtma ve kurutma işlemlerindekullanılan konkav şeklinde cammalzemedir.
KİMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN TEMEL MALZEMELERö
rnek
tir
örn
ekti
r
Benim Gözümden
Başlık
Çözümlü Örnek 01
Pekiştirme Soruları
1.
15
Benim Gözümden
7279
Pekiştirme Soruları
1. I.Asitler seyreltilirken su üzerine asit kontrollü birşekildeilaveedilmelidir.
II. Laboratuvaratıklarılavaboyadökülerekbolsuylaakıtılmalıdır.
III.Sıvıkimyasalmaddelerpipetleaktarılırkendikkatlibirşekildeağızlaçekilmelidir.
Yukarıdakilerden hangileri kimya laboratuvarında uyulması gereken güvenlik kurallarındandır?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
2.
Verilen uyarı işaretinin anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
A)Yakıcımadde B)Çevreyezararlı
C)Tahrişedici D)Aşındırıcı
E)Radyoaktif
3. Glikol,kışınmotorsuyunundonmasınıönlemekiçinantifrizolarakkullanılanzehirlibirkimyasaldır.
Buna göre, glikolün bulunduğu şişe üzerinde, aşağıdaki sembollerden hangisi bulunmalıdır?
A) B) C)
D) E)
4. Klor gazıyla ilgili,
I.Kirli hava ve klor bulaşmış yiyecek içeceklerlevücudagirenzehirlibirkimyasaldır.
II.Cildi,gözlerivesolunumsisteminitahrişeder.
III.Suarıtımındakullanılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
5. Aşağıda verilenlerden hangisi canlı organizmalar tarafından ihtiyaç duyulan maddeler arasında yer almaz?
A)Kalsiyum B)Potasyum C)Cıva
D)Magnezyum E)Demir
6. Katımaddeleritozhâlinegetirmekvekatıbirmaddeyibirsıvıiçindeezerekdağıtmakiçinkullanılan,porselen,camveyaçeliktenyapılmışlaboratuvarmalzemesine....................denir.
Buna göre, verilen cümlede boş bırakılan yere gelmesi gereken kelime aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A)Kroze B)Havan C)Saatcamı
D)Baget E)Mezür
örn
ekti
rö
rnek
tir
Benim Gözümden Benim Gözümden
16
Konu Tamamlama Testi
1. Simya ve simyacılarla ilgili,
I.Simyadönemindekiuğraşlar tıp, felsefe,astrolojigibibirçokalanıkapsar.
II.Simyacılar felsefe taşını bulmak için çalışmalaryapımışlardır.
III.Simyacıların temelhedefizenginolmakveölüm-süzüğübulmaktır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII
D)IIveIII E)I,IIveIII
2. Aşağıdakilerden hangisi simyacıların keşiflerinden biri değildir?
A)Seramikkaplar B)Bitkiselboyalar
C)Deterjan D)Sabun
E)Mürekkep
3. Kimyanındisiplini Çalışmaalanı
I.Organikkimya Mermerinyapısının incelenmesi
II.Biyokimya Yeniilaçlarınvücuttaki etkimekanizmasının incelenmesi
III.Analitikkimya Cevherlerdekimineral türlerinintespitedilmesi
Yukarıda verilen kimya disiplini - çalışma alanı eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII
D)IveII E)IveIII
4. Aşağıdakilerden hangisi arıtım alanındaki çalışmalar arasında yer almaz?
A) İçmesuyununartırılması
B)Toprağınkirleticilerdenarındırılması
C)Petrolünbileşenlerineayrılması
D)Atıksulardanboyarmaddelerinuzaklaştırılması
E)Havadakitoksikgazlarıngiderilmesi
5. Aşağıdaki elementlerden hangisinin sembolü yanlış verilmiştir?
Element Sembol
A) Flor F
B) Potasyum P
C) Azot N
D) Sodyum Na
E) Bor B
6. •Zaçyağı
•Kireçtaşı
•Potaskostik
•Yemeksodası
Yaygın adları verilen bu bileşiklerin formülleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A)NaHCO3 B)CaCO3 C)HNO3
D)KOH E)H2SO4
örn
ekti
rö
rnek
tir