Wykład 1 20.02.2014
description
Transcript of Wykład 1 20.02.2014
Wykład 119.02.2015
Wprowadzenie w problematykę pamięci i uczenia się
Plan wykładu
• Informacje organizacyjne• Definicje pamięci i uczenia się• Różnice w problematyce badań nad pamięcią i
uczeniem się• Rodzaje pamięci• Rodzaje uczenia się• Metody badań• Zarys historii badań nad pamięcią i uczeniem się
Informacje organizacyjne• Prof. dr hab. Ewa Czerniawska• Dyżury dziekańskie: wtorek 12.00-14.00 (oprócz
dni posiedzeń Rady Wydziału) i środa 10.00-14.00 (oprócz dni posiedzeń Senatu), pokój 77; dyżury dydaktyczne: czwartek 14.00-16.00 oraz 17.30-18.30, pokój 124
• Egzamin testowy• Prezentacje na:
www.psych.uw.edu.pl/eczerniawska/
Wymagania egzaminacyjne
Włodarski, Z. (1996 lub 1998). Psychologia uczenia się. Tom 1 (wyd. 2 lub 3).Warszawa: PWN. Rozdział 8: Zagadnienia metodologiczne Rozdział 11: Uczenie się w zależności od indywidualnych cech człowieka Rozdział 15: Wzmocnienia
Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania. Gliwice: Helion.Rozdział 2: Historia badań Rozdział 5: Organizacja pamięci. Systemy i procesy Rozdział 6: Systemy pamięci krótkotrwałej Rozdział 7: Systemy pamięci długotrwałej Rozdział 8: Procesy kodowania informacji w pamięci długotrwałej Rozdział 11: Pamięć utajona Rozdział 12: Od dziecka do dorosłego. Rozwój pamięci Rozdział 13: Historia życia zapisana w pamięci. Pamięć autobiograficzna Rozdział 15: Zaburzenia pamięci
Metafory opisujące pamięć• Zapis doświadczenia (urządzenia nagrywające) • Miejsce przechowywania danych (biblioteka,
słownik)• Sieć wzajemnych powiązań• Śmietnik• Dostępność czasowa (taśma fabryczna)• Dostępność danych (klucz i zamek)• Zapominanie szczegółów (trawienie)• Rekonstrukcja wspomnień na podstawie
szczegółów• Aktywne przetwarzanie
Definicje pamięciPamięć jako właściwość
• Np. Sternberg: „Pamięć to sposoby, za pomocą których sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, aby wykorzystać te informacje w teraźniejszości”
• Gdy tak określamy pamięć, charakteryzujemy ją z uwagi na szybkość zapamiętywania, zakres, trwałość, gotowość
• Pamięć jako właściwość poszczególnych analizatorów
Definicje pamięciPamięć jako proces
• Sternberg: „Pojęcie pamięci jako procesu odwołuje się do dynamiki mechanizmów związanych z przechowywaniem i wydobywaniem informacji na temat przeszłego doświadczenia”
• W pamięci występują trzy podstawowe, ogólne rodzaje operacji: kodowanie (zapamiętywanie), przechowywanie, przypominanie (wydobywanie, odtwarzanie)
Pamięć jako właściwość i jako proces (Za Maruszewskim)
• Właściwość• Warunek pojawienia się
procesu• Silne różnice
indywidualne• Składnik inteligencji • Składa się ze zdolności
specyficznych• Odnoszą się one do
różnych dziedzin• Ćwiczenie całej pamięci
• Proces• Proces, którego skutki
ujawniają się w działaniu• Uniwersalne fazy• Faza procesów
przetwarzania• Różne fazy• Specyficzne procesy dla
różnych form pamięci• Ćwiczenie
poszczególnych faz
Definicje uczenia się 1
• Uczenie się jako obserwowalna czynność• Uczenie się jako proces: • Włodarski: „Uczenie się to proces prowadzący do
zmian w szeroko rozumianym zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji receptorów i efektorów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i, jeżeli nie odznaczają się trwałością, to polegają na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem”
Definicje uczenia się 2
• Anderson: „Uczenie się jest procesem, poprzez który, na skutek doświadczenia, zachodzą względnie trwałe zmiany w potencjale zachowaniowym”
• Uczenie się w rozumieniu koncepcji poznawczych: „Uczenie się to aktywny, ukierunkowany na cel, proces. Ma ono charakter konstruktywny i kumulatywny, gdyż wiedza nie jest nabywana z zewnątrz, ale sam uczący się konstruuje ją lub reorganizuje we własnym umyśle”
Pamięć a uczenie się
• W szerokim rozumieniu pamięć jest ujmowana jako równoznaczna uczeniu się
• ale niekiedy termin pamięć jest traktowany jako nadrzędny w stosunku do uczenia się
• lub termin uczenie się jest traktowany jako nadrzędny
• Pamięć jako przechowywanie skutków uczenia się, czyli uczenie się to nabywanie, a pamięć to przechowywanie
Różnice w problematyce badań 1
• Uczenie się silniej związane z nurtem behawiorystycznym: aby zrozumieć ludzkie zachowanie, należy zrozumieć, jak zostało ono nabyte
• Pamięć silniej związana z nurtem poznawczym: ważniejsze zrozumienie, jak funkcjonuje dojrzały system poznawczy
Różnice w problematyce badań 2
• Uczenie się
• Badanie zwierząt i przenoszenie stwierdzanych zależności na ludzi
• Poszukiwanie podstawowych, uniwersalnych mechanizmów
• Badania laboratoryjne
• Pamięć• Badania nad ludźmi• Poszukiwanie
wyznaczników efektywności procesów pamięciowych (w tym cech indywidualnych)
• Podstawy neuronalne • Badania laboratoryjne, ale
i w warunkach naturalnych
Rodzaje pamięci 1
• Pamięć gatunkowa (uwarunkowana dziedzicznie) a pamięć osobnicza (związana z doświadczeniem indywidualnym)
• Podział ze względu na przedmiot: obrazowa, słowna, uczuć
• Podział ze względu na format przechowywanych informacji: epizodyczna i semantyczna
• Podział ze względu na formy przechowywania i mechanizmy wydobywania: deklaratywna i proceduralna (niedeklaratywna)
Rodzaje pamięci 2
• Ze względu na rozumienie: mechaniczna i logiczna
• Ze względu na udział woli: dowolna i mimowolna
• Ze względu na trwałość przechowania: bezpośrednia i odroczona (świeża i trwała)
• Ze względu na rodzaj przypomnień: rozpoznawcza i odtwórcza
Rodzaje pamięci 3
• Ze względu na czas przechowywania: ultrakrótkotrwała (ultrakrótka), krótkotrwała i długotrwała
• Ze względu na funkcje: operacyjna i trwała• Ze względu na udział świadomości
(mechanizmy wydobycia): jawna i utajona (explicite i implicite)
• Inne rodzaje pamięci: autobiograficzna i ekologiczna
• Jedna czy wiele pamięci?
Uczenie się jawne a uczenie się utajone
• Uczenie się to dochodzenie do zmian w zachowaniu, ale
• czasami zachodzi uczenie się, mimo braku zmian w zachowaniu, np. sumowanie się śladów bodźców podprogowych, habituacja, pobudzeniowy odruch warunkowy
• czyli dzięki uczeniu się zmieniają się możliwości• Poziom wyuczenia jest zazwyczaj wyższy niż
poziom wykonania• Uczenie się utajone wiązane z Tolmanem
Uczenie się przez bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji a uczenie
się poznawcze• Rozróżnienie związane z różnicami w podejściu
teoretycznym: asocjacjonizm i nurt poznawczy• Uczenie się przez bezpośrednie kojarzenie
bodźców i reakcji = utrwalanie związków przez powtórzenia i wzmocnienia (głównie warunkowanie)
• Uczenie się poznawcze = występowanie procesów pośredniczących między sytuacją i zachowaniem
• Uczenie się przez próby i błędy a uczenie się przez wgląd
Warunkowanie klasyczne, warunkowanie instrumentalne i uczenie
się złożonych reakcji• Uczenie się nowych bodźców:
warunkowanie klasyczne• Uczenie się nowych reakcji: warunkowanie
instrumentalne• Uczenie się złożonych reakcji, np.
nabywanie umiejętności sensomotorycznych oraz zachowań werbalnych
Rodzaje uczenia się poznawczego
• Uczenie się spostrzeżeniowe, np. obniżanie się progu różnicy po wielokrotnym zadziałaniu bodźca
• Wstępne warunkowanie sensoryczne• Rozwiązywanie problemów• Nabywanie wiedzy i złożonych procedur działania
– brak bezpośrednich zmian w zachowaniu, ale możliwość wykorzystywania w różnych sytuacjach
Uczenie się świadome i uczenie się nieświadome
• Uczenie się świadome: przez rozwiązywanie problemów, nabywanie wiedzy, złożonych procedur działania
• Uczenie się nieświadome: przez bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji oraz poznawcze (spostrzeżeniowe, wstępne warunkowanie sensoryczne)
• ale pojawiają się wątpliwości, gdyż np. uświadamianie związków przyspiesza przebieg prostych rodzajów uczenia się
Uczenie się zamierzone i uczenie się niezamierzone
• Niektórzy psychologowie podkreślają znaczenie zamiaru
• ale inne koncepcje wskazują, że ważniejszy jest rodzaj przetwarzania
• Uczenie się uboczne
Uczenie się we względnej izolacji i uczenie się społeczne
• Przede wszystkim uczenie się umiejętności społecznych za pomocą
ModelowaniaNaśladownictwa • Uczenie się języka, postaw, kształtowanie
cech osobowości • Liczne badania dotyczące modelowania
zachowań agresywnych
Metody badań uczenia się -warunkowanie
• Warunkowanie klasyczne• Warunkowanie instrumentalne• Uwzględnia się: odruchy pobudzeniowe, odruchy
hamulcowe, wygasanie, różnicowanie, opóźnianie reakcji
• Przykłady metod bezwarunkowo-warunkowych: ślinowa, pletysmograficzna (naczyniowo-ruchowa), pneumograficzna, elektrodermalna, pupilografia, warunkowanie odruchu mrugania
Metoda reakcji odroczonych
• Metoda jednostopniowa• Metoda dwustopniowa• Bliskie metodzie rozpoznawania• Używane w badaniach zwierząt i ludzi• Stosowane także w niektórych
współczesnych badaniach nad rozwojem pamięci, prowadzonych w ramach nurtu poznawczego
Metody rozpoznawania i rekonstrukcji
• Metoda rozpoznawania pojedynczego bodźca
• Metoda par porównywanych bodźców
• Metoda bodźca standardowego
• Metoda rekonstrukcji
Metody reprodukcji
• Metoda przypominania• Metoda zapamiętanych członów• Metoda pomiaru zakresu pamięci bezpośredniej• Metoda odtwarzania częściowego• Metoda uczenia się przez powtarzanie• Metoda antycypacji• Metoda par skojarzeń
Inne metody
• Metoda oszczędności (powtórnego uczenia się)• Metody prowokujące do rozwiązywania
problemów• Symulacje komputerowe procesów pamięci i
uczenia się• Rejestracja aktywności ośrodkowego układu
nerwowego, np. EEG, potencjały wywołane, neuroobrazowanie
Urządzenia specjalne
• Labirynty, np. T, Y, U, liniowe, czasowe
• Skrzynki problemowe
• Maszyny uczące (nauczanie programowane)
• Mnemometr i tachistoskop
• Pursuimetr
• Wizjer lustrzany
• Komputery
Zarys historii badań
• Nurt asocjacjonistyczny
• Nurt behawiorystyczny
• Nurt poznawczy
• Nurt ekologiczny
• Nurt neurofizjologiczny
Hermann Ebbinghaus
• „O pamięci”, 1885 rok• Trigramy• Pomiar czasu potrzebnego na ponowne nauczenie się
czyli metoda oszczędności• Krzywa przechowywania (zapominania), o
przyspieszeniu ujemnym (spadek tempa zapominania)• Krzywe uczenia się: wklęsłe, gdy wskaźnikiem jest
liczba prób potrzebna dla nauczenia się oraz wypukłe, gdy obrazują przyrosty w liczbie elementów
Krzywe przechowywania
Krzywe uczenia się
Iwan Pawłow
• Warunkowanie klasyczne
• Proces nabywania (krzywa esowata)
• Wygasanie
• Spontaniczne odnawianie się
• Następstwo czasowe
Nabywanie i wygasania reakcji warunkowej
Edward Thorndike
• Warunkowanie instrumentalne
• Uczenie się przez próby i błędy
• Prawo efektu
• Prawo ćwiczenia
• Zasada przynależności
Edward Tolman
• Odkrywca uczenia się utajonego
• Mapa poznawcza
• Uczeniu się podlega wiedza a nie zachowanie
B.F. Skinner• Warunkowanie sprawcze
• Badania nad rozkładami wzmocnień
• Krzywa schodkowa
Uchwały Kongresu USA
Psychologia poznawcza
• Silniejsze zainteresowanie pamięcią niż uczeniem się
• Badania nad sztuczną inteligencją (Newell i Simon, lata 60-te dwudziestego wieku)
• Wielomagazynowe modele pamięci (Atkinson i Shiffrin)
• Koncepcja poziomów przetwarzania (Craik i Lockhart)
Nowe podejścia
• Wychodzenie z laboratorium i prowadzenie badań w warunkach naturalnych: pojęcie pamięci ekologicznej
• Badania neurofizjologiczne nad pamięcią i uczeniem się czyli powiązanie z nauką o układzie nerwowym
Biochemia NeurofizjologiaStruktury mózgowe