1

Już po raz czternasty zapraszamy na Zjazd Kaszubów. W tym roku Zjazd – organizowany dla uczczenia zjednoczenia Kaszub w jednym woje-wództwie – odbywa się w Sopocie. Zachęcając wszystkich do radosnego udziału w tym niezwykłym wydarzeniu, mamy nadzieję i wierzymy, że będzie ono świętem naszej społeczności.

Urok Sopotu i jego niepowtarzalny klimat sprzyjający rozwojowi nowych inicjatyw sprawiły, że sto lat temu członkowie Towarzystwa Młodoka-szubów właśnie to miasto wybierali na miejsce swoich spotkań. Środowisko skupione wokół tej założonej w 1912 r. organizacji, której następ-cą i kontynuatorem misji jest Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, nie tylko podjęło starania o odkrywanie i zachowanie wartości naszej rodzimej kultury, ale również jej dorobek twórczo zagospodarowywało i pomnażało, adaptując ją do współczesności.

Niektórzy z nas, uczestnicząc w XIV Zjeździe Kaszubów, zadadzą sobie zapewne pytanie: Co sprawia, że tworzymy wspólnotę? Oto moja odpo-wiedź na to pytanie: łączy nas świadomość starego słowiańskiego rodowodu, język, poczucie ciągłości pokoleń, zwyczaje i tradycje rodzinne, barwny strój, piękne pieśni i umiłowanie tatczëznë, którą otrzymaliśmy w darze i za której przyszłość odpowiadamy. Łączy wdrukowane w nas głęboko kaszubskie dziedzictwo, które daje poczucie bezpieczeństwa, oparcie i wielką moc do dalszego wzrostu. Warto zdać sobie sprawę z niepowtarzalnych wartości tego kaszubskiego dziedzictwa. Udział w XIV Zjeździe Kaszubów w Sopocie być może wiele osób zainspiruje do jego odkrycia i poznania.

Witamy każdego z Was w Sopocie! Tych, którzy przyjechali z Borów Tucholskich, Zaborów, Gochów i Szwajcarii Kaszubskiej Transcassubią! Tych, którzy przypłynęli łodziami z Nordy! Witómë wszëtczich!

Łukasz Grzędzicki Prezes Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego

KASZUBSKI SOPOT s. 2‒3 | ATRAKCJE ZJAZDOWE s. 10 | KĄSK DO SMIECHÙ s. 23

DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XIV ZJAZDU KASZUBÓW SOPOT, 7 LIPCA 2012

Witómë na Kaszëbach!

Sopot – kurort na Kaszubach – ma przyjemność gościć uczestników XIV Zjazdu Kaszubów. Oblicze miasta podobne jest do współczesnej kaszubszczy-zny – zakorzenione w swej historii i tradycji, jednocześnie otwarte na nowe in-spiracje, wyzwania i niezwykłych ludzi. Jestem ogromnie zadowolony, że na-sze miasto pełne życia wypełnili dziś Kaszubi z żywotną kulturą i pięknym ję-zykiem.

W Sopocie w 1913 roku powstało Muzeum Kaszubsko-Pomorskie, tu orga-nizowało się Towarzystwo Młodokaszubów z dr. Aleksandrem Majkowskim i Ja-nem Karnowskim na czele. Dbali oni o zachowanie tradycji i języka kaszubskie-go dla kultury polskiej, kultury ogólnonarodowej. Jednocześnie domagali się upodmiotowienia Kaszubów i zabiegali o samorządność Pomorza. Dzięki ich wysiłkowi dziś – w wolnej, demokratycznej Polsce – kolejne pokolenie Majkow-skich, Grzędzickich, Struków czy Karnowskich może korzystać z potencjału, jaki daje samorząd terytorialny, oraz rozwijać gospodarczo, społecznie i kulturowo Pomorze. To właśnie z radości objęcia obszaru kaszubskiego jednym wojewódz-twem zrodziła się inicjatywa corocznych Zjazdów Kaszubów, święta radosnego i barwnego.

Z Sopotem związani byli również inni wybitni Kaszubi: król Antoni Abra-ham, redaktor Tadeusz Bolduan, ksiądz prałat Franciszek Grucza czy urodzony w Malarach nieopodal Wiela, Młodokaszuba, obywatel honorowy Miasta So-potu, wybitny marynista prof. Marian Mokwa. To również dzięki ich wysiłkowi i twórczości Sopot jest bogatszy i trwale osadzony w kaszubskiej wspólnocie.

Myśląc o Kaszubach i Sopocie, nie mogę pominąć wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w 1999 roku na sopockim hipodromie. I tym razem mogliśmy usłyszeć gorące wezwanie do zachowania i rozwoju kultury i języka kaszub-skiego. To zadanie jest wciąż aktualne, i cieszę się, że dziś w Sopocie pozytyw-nie odpowiadamy na ten apel Papieża – Polaka.

Tak jak Sopot jest perłą Bałtyku, tak Kaszubi z całą pewnością są Perłą Po-morza i Polski.

Witómë w Sopòce!Jacek Karnowski

Prezydent Miasta Sopotu

Aleksandrowi Majkowskiemu poświęcono dwie tablice pamiątkowe na budyn-kach związanych z jego sopocką aktywnością. Pierwsza kamienna tablica, znajdująca się na budynku przy ul. Jana Jerzego Haffnera 11 , opatrzona jest napisem: „W tym domu mieszkał w latach 1912–1921 Aleksander Majkowski, pisarz i działacz kaszubski, zasłużo-ny w walce o polskość Pomorza. W setną rocznicę urodzin – Zrzeszenie Kaszubsko-Po-morskie, Towarzystwo Przyjaciół Sopotu, 1976”.

Druga, przy ul. Bohaterów Monte Cassino 28 , upamiętnia placówkę muzealną po-wstałą staraniem Aleksandra Majkowskiego. Znajduje się na niej wizerunek gryfa oraz na-pis: „W tym domu w latach 1913–1914 mieściło się Muzeum Kaszubsko-Pomorskie zało-żone przez Aleksandra Majkowskiego”.

Wizerunek gryfa ozdabia także tablicę poświęconą Romanowi Jancie-Połczyńskie-mu, działaczowi społecznemu, współtwórcy Towarzystwa Młodokaszubów i Muzeum Ka-szubsko-Pomorskiego. Na tablicy wmurowanej na budynku przy ul. Grunwaldzkiej 19 , którego był właścicielem, napisano: „W tym domu mieszkał i zmarł 30 września 1916 roku Roman Stanisław Janta-Połczyński, działacz i poseł ziemi kaszubskiej do parlamentu nie-mieckiego w latach 1890–1911. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1981”.

Z Sopotem związany był także wybitny badacz kaszubszczyzny, niemiecki uczony Friedrich Lorentz. Jest autorem m.in. takich dzieł, jak Teksty słowińskie, Zarys ogólnej pi-sowni i składni pomorsko-kaszubskiej, Zarys etnografii kaszubskiej. Założył Kaszubskie To-warzystwo Ludoznawcze, do którego należeli polscy i niemieccy badacze kultury kaszub-skiej. Mieszkał przy ul. Jana Jerzego Haffnera 35 , dom istnieje do dziś, a w 1992 roku pojawiła się na nim pamiątkowa tablica z popiersiem uczonego i napisem: „W tym domu mieszkał Fryderyk Lorentz (1870–1937), wybitny badacz kaszubszczyzny. Zrzeszenie Ka-szubsko-Pomorskie w Gdańsku”.

Friedrich Lorentz pochowany jest na sopockim cmentarzu komunalnym . Jego grób zachował się dzięki księdzu prałatowi Franciszkowi Gruczy – ufundował on także płytę na-grobną z napisem głoszącym, że spoczywa tutaj: „wybitny badacz kaszubszczyzny”.

Sam ksiądz prałat Franciszek Grucza to również ważna postać w kaszubskiej historii Sopotu. Wybitny kapłan, działacz i pisarz kaszubski, związany z tym miastem przez 47 lat. Urodził się w 1911 roku w Pomieczyńskiej Hucie (pow. Kartuzy). Podczas okupacji wstąpił

Drodzy Kaszubi, SzanowniGoście, Tczëwôrtny Drëszë!

do Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski i został kapelanem lokalnych oddziałów. W 1944 roku trafił do obozu koncentracyjnego Stutthof. Podczas tragicznego „marszu śmierci” w 1945 roku udało mu się zbiec. W następnym roku został proboszczem w nowo utworzonej parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Malczewskiego w Sopo-cie, którą kierował aż do emerytury. Dzięki jego zabiegom doprowadzono do koronacji Matki Bożej Sianowskiej na Królową Kaszub.

Jako pisarz debiutował jeszcze przed wojną – w piśmie „Zrzesz Kaszëbskô” w 1935 roku opublikował nowelę „Svjęto wumarłich”. Jego sztuki sceniczne (obyczajowe, ideowe i religijne) były drukowane w „Zrzeszy”, a po wojnie m.in. w „Biuletynie Zrzeszenia Kaszub-sko-Pomorskiego”. Ks. Grucza skaszubił i powielił „Mszą Swjętą” (1985) oraz wydał kaszub-ską wersję Nowego Testamentu, którą zatytułował Kaszëbskô Biblëjô (1992).

Zmarł w Sopocie. Został pochowany przy kościele NSPJ , w którym przez 37 lat był proboszczem. W tej świątyni znajduje się tablica, odsłonięta w 1996 roku, z napisem: „Ksiądz prałat Franciszek Grucza (19.11.1911 – 24.4.1993), I prob. Par. NSPJ w Sopocie w la-tach 1946–1983, syn ziemi kaszubskiej. 50-lecie Parafii”.

Kaszubska mapa SopotuAleksanderGosk

1

2

3

4

5

6

2

3

4

5 6 7

Staraniem sopockiego Oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego skwer przed kościołem nazwano w 2006 roku imieniem ks. Franciszka Gruczy.

W Sopocie większą część życia spędził wybitny malarz Marian Mokwa. Urodzo-ny w Malarach (obecnie w granicach Borska, gm. Karsin), tworzył przez 80 lat. Dorobek Mariana Mokwy to ok. 9 tysięcy obrazów olejnych, akwareli i tysiące rysunków, głównie o treści marynistycznej, ale malował także m.in. kaszubskie pejzaże. W okresie międzywo-jennym był członkiem jury przyznającego kaszubską nagrodę za zasługi wobec kultury „Bursztynowe drzewo”. W 1979 roku przyznano mu tytuł Honorowego Obywatela Sopo-tu. Przy willi Mariana Mokwy, na ul. Kasprowicza 8 , na głazie narzutowym umieszczono pamiątkową tablicę o treści: „W tym domu od 1923 roku mieszkał i tworzył artysta malarz Marian Mokwa (1889–1987) i jego żona skrzypaczka Stefania Łukowicz-Mokwa (1891–1975)”. Pomnik odsłonięto w 10. rocznicę śmierci malarza

Imię wybitnego obywatela Pomorza Józefa Wybickiego nosi Miejska Biblioteka Pu-bliczna w Sopocie. Akcentuje to tablica pamiątkowa na głównym budynku przy ul. Obroń-ców Westerplatte 16 , z napisem: „Józef Wybicki, syn ziemi kaszubskiej, ur. 29.09.1747,

zm. 19.03.1822 r., konfederat barski, działacz Komisji Edukacji Narodowej, publicysta i dra-matopisarz, przyczynił się do powstania Legionów Dąbrowskiego. Twórca hymnu naro-dowego. Miejska Biblioteka Publiczna im. Józefa Wybickiego w Sopocie. W 175. rocznicę powstania polskiego hymnu narodowego w lipcu 1972 roku”.

Pomnik Martyrologii Polskich Mieszkańców Sopotu powstał z inicjatywy człon-ków Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, mieszkających w Sopocie przed II wojną światową. Zaprojektował go Adam Smolana, znany sopocki rzeźbiarz, profesor Akademii Sztuk Pięk-nych w Gdańsku. Pomnik odsłonięto 22 marca 1985 roku w sąsiedztwie Urzędu Miasta. 11 listopada 1995 roku nałożono orłowi koronę zaprojektowaną przez rzeźbiarkę Izabellę Smolanę, żonę nieżyjącego już wówczas autora pomnika. Wśród 61 nazwisk pomordowa-nych polskich obywateli Sopotu znajdujemy kilkanaście o niewątpliwie kaszubskim po-chodzeniu, jak m.in. Budzisz, Block, Czarnowski, Czoska, Klein czy Kulling.

Mapę udostępnił Urząd Miasta Sopotu

Fot. Alina Bobrowska, Maciej Stanke

„Kaszubskie” nazwy ulic:

Antoniego AbrahamaWosia Budzysza

Floriana CeynowyAleksandra Majkowskiego

Mariana MokwyKaszubska

Książąt PomorskichJózefa Wybickiego

Plac RybakówPlac ks. prał. Franciszka Gruczy

7

8

9

1

2 3

4

56

7

8

8 9

9

4

Podczas Zjazdu można skosztować wielu kaszubskich specjałów. Jedną z atrak-cji będzie nalewka truskawkowa, którą przygotowało Stowarzyszenie Kaszu-bianki z Kamienicy Szlacheckiej wg przepisu Gabrieli Blok z gospodarstwa agroturystycznego „Gabrysin”. Dla tych, którzy rozsmakowawszy się w tym trunku, będą chcieli go przyrządzić po powrocie do domu, podajemy sposób przygotowania:

0,5 l soku z truskawek (jak podają panie z „Kaszubianek”, najlepiej odmiany Senga Sengana) mieszamy z ¼ kg cukru i gotujemy. Dodajemy 0,5 l spirytusu oraz ¾ szklanki przegotowanej wody.

Przepis prosty, ale podstawowym warunkiem wyprodukowania dobrej nalew-ki jest anielska cierpliwość. Trzeba bowiem poczekać rok, aby z wymieszanych przez nas składników powstał porządny malënowi sznaps.

Nie udało się nam niestety odkryć sekretu drugiej nazwy tej nalewki, czyli Tata z Mamą. Ktokolwiek wie, skąd wzięło się to określenie, proszony jest o podzie-lenie się tą informacją z paniami przy stoisku zjazdowej „Pomeranii”.

I jeszcze jedno… Pani Gabriela Blok, od której dostaliśmy przepis, zdradziła, że jej malënowi sznaps zawiera jeszcze pewien tajemniczy składnik sprawiają-cy, że jej nalewka jest wyjątkowa. Nam nie wyjawiła swojego sekretu, ale może Wam się uda. Warto podejść, skosztować i zapytać.

Red.

Jidą krótczi, jidą dłudżiZ wszëtczich Kaszëb stolëcówGrają basë, grają skrzëpcziPiesniã bëlnëch Kaszëbów!

Ref. Dłudżé basë, krótczé skrzëpcziProsté ridle, krzëwé hôczcziWóz bez slédnëch jedze kółJe półtorôk, bãdze pół! Jidą z ridlã, jidą z tëcząHôczi wësok w górã niesąGbùrzë co wëlôzlë z chòjnëBùszno trzimią widłë gnojné

Taki szalik kaszubskiego kibica będzie można nabyć na Zjeździe Kaszubów w Sopocie.

Jidą prosti, jidą krzëwiSlôdë jadą kòłã wòznymWiozą na tôrg sëté ptôcziW miészkach zwònią półtorôczi

Klëkã rozgłosziwô wół:Wëpijta so całé pół!Sopòt môłi, Zjôzd je wiôldżiTu sã dzeją szpòrtë wszelczé

Sopòt, 7 lëpińca 2012 r.

Zjazdowé nótë

ADRES REDAKCJI: 80-837 Gdańsk, ul. Straganiarska 20‒23, e-mail: red.pomerania@wp.plREDAKTOR NACZELNY: Dariusz Majkowski, ZASTĘPCZYNI RED. NACZ.: Bogumiła Cirocka, REDAKTOR TECHNICZNY: Maciej StankeZDJĘCIA NA OKŁADCE: © Nightman1965 - Fotolia.com, Natalia Wica (zdj. ze zbior. GOK w Sierakowicach)WYDAWCA: Fundacja Wydawnictwo Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, ul. Straganiarska 20‒23/14B, 80-837 GdańskRedakcja zastrzega sobie prawo skracania artykułów oraz zmiany tytułów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam.

TatazMamą,czylimalënowisznaps

Miesięcznik społeczno-kulturalny

Rysunek ze zbiorów Wydawnictwa Region

Fot. Anna Dunst

5

Atrakcjezjazdowe

1

2

4

5

6

7

8

9

10

3

BIESIADA KASZUBSKA / godz. 14.00–21.00 – Biesiada Kaszubska w Grodzisku, ul. Haffnera 63

TURNIEJ GRY W BAŚKĘ / godz. 14.00–16.30 – Hala 100-lecia Sopotu, ul. Haffnera 55

PRZYSTAŃ KASZUBSKICH ŁODZI ŻAGLOWYCH / do godz. 9.00 – przypłynięcie do mariny kaszubskich łodzi żaglowych z Helu

JARMARK KASZUBSKI / godz. 10.00–20.00

OTWARCIE ZJAZDU / godz. 13.00 – otwarcie na scenie głównej (Plac Przyjaciół Sopotu)

WYSTAWY PRZYGOTOWANE PRZEZ MPiMK-P W WEJHEROWIE

DWORZEC PKP / godz.10.00 – przyjazd Transcassubii

KOŚCIÓŁ ŚW. MICHAŁA / godz 11.00 – msza św.

MIĘDZYNARODOWE ZAWODY W SKOKACH CSIO SOPOT 2012

PARKING BEZPŁATNY / ERGO Arena, ul. Władysława Łokietka

PRZEMARSZ UCZESTNIKÓW ZJAZDU / 12.15–13.00 – przemarsz uczestników Zjazdu z kościoła pw. św. Michała Archanioła na Plac Przyjaciół Sopotu

TRASA DO BIESIADY KASZUBSKIEJ I TURNIEJU BAŚKI

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

R E K L A M A

6

Sopottoprężnierozwijającesięmiasto

• w pierwszej połowie XIX wieku we wsi Sopot mieszkało tylko 350 osób, a już pod koniec tego stulecia liczba stałych mieszkańców przekro-czyła 2800? Przed I wojną światową Sopot liczył ponad 17 tys. mieszkańców, a w sezonie do ku-rortu zjeżdżało 20 tys. turystów. Obecnie mia-sto zamieszkuje ponad 38 tys. ludzi.

• według danych Głównego Urzędu Statystycz-nego z 2010 roku Sopot jest najbogatszym po-wiatem, wyprzedzając w rankingu nawet War-szawę? Dochód w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniósł tu 6509 zł, podczas gdy w stolicy, będącej na prawach powiatu, na każ-dego obywatela przypada 4845 zł.

Sopottoluksusoweuzdrowisko

• już od XVI wieku Sopot przyciągał swoimi wa-lorami? To właśnie wtedy bogaci gdańscy kup-cy wybudowali tutaj 12 letniskowych dworów.

• pierwszy sopocki Dom Kuracyjny otwarto w 1824 roku?

• w 1920 roku w Sopocie powstało słynne kasy-no gry, gromadzące miłośników hazardu z ca-łego kraju?

• na początku XXI wieku otwarto jedną z najważ-niejszych inwestycji ostatnich lat, czyli Centrum Haffnera, które powstało w miejscu zburzonych podczas wojny zabudowań? W jego skład we-szły między innymi czwarty w historii miasta Dom Zdrojowy, Państwowa Galeria Sztuki, która zyskała nową siedzibę oraz Hotel Sheraton.

• sopocka solanka, którą można pić na najwyż-szej kondygnacji Domu Zdrojowego, pochodzi ze Zdroju Św. Wojciecha? To ujęcie wód wydo-bywanych z głębokości 800 m, które pomagają przy schorzeniach narządów ruchu, układu od-dechowego i krążenia.

Sopot to miasto artystów

• projekt sopockiego Krzywego Domku nawią-zuje do rysunków Jana Marcina Szancera i Pera Dahlberga – szwedzkiego rysownika, który od lat mieszka w Sopocie?

• Opera Leśna jest uznawana za jeden z najlep-szych obiektów w Europie pod względem aku-styki?

• Sopot Festival – jeden z najbardziej znanych konkursów piosenki, początkowo pod nazwą Międzynarodowy Festiwal Piosenki, a w latach 1977–1980 Międzynarodowy Festiwal Interwizji – odbywa się w Operze Leśnej już od ponad 40 lat? Pierwszy odbył się w 1961 roku, a jego po-mysłodawcą był Władysław Szpilman.

• sopocki Festiwal Operowy to kontynuacja przedwojennej tradycji festiwali wagnerow-skich?

Sopottoidealnemiastodlasportowców

• Sopot ma długą sportową tradycję? Pierwsze korty tenisowe liczą już ponad 100 lat – otwarto je w w 1897 roku, a rok później powstał pierw-szy tor wyścigów konnych, istniejący do dziś.

• po II wojnie światowej w Sopocie znajdował się najważniejszy tor wyścigów przeszkodowych w Polsce? Gonitwa Wielka Bałtycka, rozgrywa-na w tym miejscu, była przepustką do najwięk-szych zawodów na świecie.

• Międzynarodowe Zawody w Skokach CSIO roz-grywane na sopockim hipodromie to jedna z najbardziej prestiżowych imprez tego typu na świecie? W minionym roku kwalifikowały za-

NAZWA KRAINY: Kaszëbë, Kaszëbskô. Etymologia nieznana, najprawdopodobniej słowo to oznaczało ‘teren podmokły, bagienny’.

NAZWA LUDU: Kaszëbi. Nazwę Pomorzanie nadali Ka-szubom w średniowieczu Polacy.

KASZUBSKIE GRUPY REGIONALNE: Kaszubi dzielą się na wiele grup i podgrup regionalnych. Oto kilka nazw większych grup:Bëlôcë – mieszkający w powiecie puckimRëbôcë – mieszkańcy Mierzei HelskiejGôchë – mieszkają w okolicach BytowaZabòrôcë (Krëbanë) – zamieszkują Brusy i okoliceSłowińcë – zgermanizowani Kaszubi nadłebscy, protestanci, wyemigrowali po II wojnie.

LICZEBNOŚĆ: szacunkowo ok. 600 tys. osób miesz-kających w Polsce i za granicą. W Spisie Powszech-nym w 2011 r. ok. 230 tys. osób zadeklarowało toż-samość kaszubską.

JĘZYK: kaszëbsczi (kaszëbskô gôdka, kaszëbskô mòwa, kaszëbsczi jãzëk). Język zachodniosłowiań-ski, najbliżej spokrewniony z polskim i wymarłymi językami połabskimi. Oblicza się, że po kaszubsku mówi 200–250 tys. osób. Dla wielu Kaszubów star-szego pokolenia jest to język pierwszy, którym po-sługują się biegle. Ludzie, którzy urodzili się w l. 70. XX w. i później, na co dzień, na ogół, mówią po pol-sku. Polszczyzna jest ich pierwszym językiem, ka-szubskim posługują się okazjonalnie, znają go bier-nie lub wcale.

STOLICA: Gduńsk (Gdańsk). Miasto to od stuleci było zamieszkiwane przez Kaszubów, było dla nich cen-trum gospodarczym, kulturalnym i politycznym. Znajduje się tu siedziba największej organizacji ka-szubskiej: Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (ul. Straganiarska), w katedrze w Gdańsku-Oliwie pochowani są Subisławice, książęta Pomorza Gdań-skiego. Do miana kaszubskiej stolicy pretendują też: Kartuzy, Kościerzyna, Puck i Wejherowo.

SYMBOLE: herb: gryf, czarny na żółtym polu – pieczętowali się

nim (w różnych wersjach) książęta zachodniopo-morscy z rodu Gryfitów. Od 1466 r., po pokoju toruń-skim, czerwony gryf bez korony na srebrnym polu stał się symbolem Pomorza Gdańskiego.

flaga: barwy odherbowe, czarno-żółta

ŚWIĘTA I WAŻNE WYDARZENIA:Dzień Jedności Kaszubów – 19 marca, na pamiąt-

kę pierwszej pisemnej wzmianki o Kaszubach z 1238 r.

NAME OF THE LAND: Kaszëbë, Kaszëbskô. Etymo-logy unknown, the word most probably indicated ‘waterlogged, bogged area’.

NAME OF THE PEOPLE: Kaszëbi. The name Pomorza-nie (Pomeranians) was given to Kashubians by Poles in the Middle Ages.

KASHUBIAN REGIONAL GROUPS: Kashubians are di-vided into many regional groups and subgroups. The largest groups include the following:Bëlôcë – live in the district of PuckRëbôcë – inhabitants of Hel PeninsulaGôchë – live around BytówZabòrôcë (Krëbanë) – reside in Brusy and its vicinity Słowińcë – germanised Kashubians who lived close to Łeba river, Protestants, emigrated after the Second World War.

POPULATION: approximately some 600 thousand people living in Poland and abroad. In the general census of 2011 about 230 thousand people decla-red a Kashubian identity.

LANGUAGE: kaszëbsczi (kaszëbskô gôdka, kaszëb-skô mòwa, kaszëbsczi jãzëk). West Slavic language, most closely related to Polish and extinct Polabian languages. It is estimated that Kashubian is spoken by 200–250 thousand people. For many Kashu- bians who represent the older generation it is their first language, which they speak fluently. Those who were born after the 70s of the 20th century tend to speak Polish on daily basis. Polish is their first lan-guage and they speak Kashubian occasionally, they know the language passively or not at all.

CAPITAL CITY: Gduńsk (Gdańsk). Gdańsk has been in-habited by Kashubians for centuries. It used to be their economic, cultural and political centre. One can find here premises of the biggest Kashubian organisation: Kashubian-Pomeranian Associa-tion (Straganiarska Street). The cathedral in Gdańsk-Oliwa contains tombs of the Sobiesławs – the dukes of Gdańsk Pomerania. Other towns which aspire to be the capital of Kashubia include: Kartuzy, Kościerzyna, Puck and Wejherowo.

SYMBOLS: coat of arms: a black griffin on a golden background

– used (in various versions) on the seal by dukes of Western Pomerania from the House of Griffin. Since 1466, after the Peace Treaty of Toruń, a red griffin on a silver background without a golden crown be-came the symbol of Gdańsk Pomerania.

flag: similar colours as the coat of arms – black at the top and gold at the bottom

HOLIDAYS AND IMPORTANT EVENTS:Kashubian Unity Day – 19th March, to commemorate

the first written reference to Kashubia from 1238.Reunions of Kashubians – reunions are organised

annually since 1999 in different towns in Kashubia

KLËKAczyliwskrócieoKaszubach

-thatisaboutKashubiainanutshellROMANDRZEŻDŻON

Czywiesz,że...

Zaślubiny Polski z morzem – 10 lutego, na pamiąt-kę zaślubin dokonanych w 1920 r. w Pucku przez gen. Józefa Hallera.

Zjazdy Kaszubów – od 1999 r. są organizowane w różnych miastach na Kaszubach na pamiątkę zjednoczenia Kaszub w jednym województw.

Kaszubska pielgrzymka z Helu na Jasną Górę – odbywa się od pocz. lat 80., najdłuższa trasa w Polsce – ponad 600 kilometrów.

KASZUBSKIE DYNASTIE:Subisławice – książęta Pomorza Gdańskiego w XII

i XIII w., początkowo uzależnieni od Piastów, w XIII w. rządzili samodzielnie. Najwybitniejsi przedstawiciele: Świętopełk Wielki (rządzący w l. 1220–1266) i Me-stwin II (rządz. w l. 1266–1294). W 1282 r. Mestwin II podpisał z księciem wielkopolskim Przemysłem II układ w Kępnie o dziedziczeniu tronu. Przemysł II w 1294 r. przejmuje władzę na Pomorzu Gdańskim, co umożliwia mu koronację na króla Polski.

Gryfici – książęta zachodniopomorscy, książęta Rzeszy Niemieckiej. Najwybitniejszy przedstawi-ciel: Bogusław X Wielki, który w 1478 r. zjedno-czył Pomorze Zachodnie.

KASZUBSKIE MEDIA:• miesięcznik „Pomerania”• „Norda” – cotygodniowy dodatek do „Dziennika

Bałtyckiego”• Radio Kaszëbë • Na bôtach i w bòrach – cotygodniowy program

w Radio Gdańsk• Klëka – program informacyjny w Radio Gdańsk• Tedë Jo – program telewizyjny w TVP3• strony internetowe, m.in.:

www.kaszubi.pl, www.naszekaszuby.pl, www.kaszubia.com, www.czetnica.net, blogi piszących po kaszubsku, strony informacyjne kaszubskich organizacji, samorządów i instytucji

ZNANI KASZUBI (lub osoby mające kaszubskie pocho-dzenie):

• Eryk Pomorski – król duński, szwedzki i norweski• Józef Wybicki – twórca hymnu polskiego• Florian Ceynowa – lekarz, powstaniec, prekursor

kaszubskiego regionalizmu i literatury• Aleksander Majkowski – lekarz, działacz narodo-

wy, publicysta, pisarz• Antoni Abraham – polski działacz narodowy• Paul Nipkov – jeden z prekursorów powstania te-

lewizji• Günter Grass – pisarz niemiecki, autor m.in. Bla-

szanego bębenka, noblista• Gerard Labuda – historyk mediewista• Donald Tusk – premier Polski• Danuta Stenka – aktorka• Maciej Miecznikowski – muzyk, showman

POPULARNE POWIEDZENIA:Nigdë do zgùbë nie przińdą Kaszëbë (nigdy do zgu-

by nie przyjdą Kaszuby) – o trwaniu Kaszubów. Słowa z Marsza Kaszubskiego (H. Derdowski)

Më trzimómë z Bògã (my trzymamy z Bogiem) – w nawiązaniu do pobożności Kaszubów. Słowa z Marsza Kaszubskiego (H. Derdowski)

Kto kaszëbsczi jãzëk znaje, nen òbjedze wszët-czé kraje (kto zna kaszubską mowę, ten objedzie wszystkie kraje – wszędzie się dogada) – o ka-szubskim języku (H. Derdowski)

Co kòmù namienioné, temù nie minie (co komu przeznaczone, temu nie minie; od losu nie da się uciec) – o ludzkim przeznaczeniu (A. Majkowski)

Dlô Niemców Kaszëbi są za mało niemiecczi, dlô Pòlôchów za mało pòlsczi (dla Niemców Kaszu-bi są za mało niemieccy, dla Polaków za mało pol-scy) – o sytuacji Kaszubów mieszkajacych wśród dwóch wielkich narodowych nacji (G. Grass)

POPULARNE ZAWOŁANIA I TOASTY:Chcemë le so zażëc (zażyjmy sobie!) – zaproszenie do

zażycia tabakiChcemë le so wëpic (wypijmy!) – toast

to commemorate the unification of Kashubia within one region.

Poland’s Marriage to the Sea – 10th February, to commemorate the Marriage to the Sea ceremo-ny by General Józef Haller of 1920.

Kashubian pilgrimage from Hel to Jasna Góra – takes place annually since the beginning of 80s, it’s the longest route in Poland – over 600 kilometres.

KASHUBIAN DYNASTIES:House of Sobiesław – dukes of Gdańsk Pomerania

within XII and XIII century, at the beginning de-pendent from the Piasts, ruled independently in XIII century. The most outstanding representa-tives: Świętopełk Wielki (ruled between 1220–1266) and Mestwin II (ruled between 1266–1294). In 1282 Mestwin II signed the so-called succesion pact in Kępno (Treaty of Kępno) with Przemysław II, the duke of Great Poland. Przemysł II seized power in Gdańsk Pomerania in 1294, what ena-bled him to be crowned as the king of Poland.

House of Griffin – dukes of Western Pomerania, dukes of German Reich. The most outstanding representative: Bogusław X Wielki, united West-ern Pomerania in 1478.

KASHUBIAN MEDIA:• „Pomerania” – a monthly periodical• „Norda” – a weekly supplement to „Dziennik

Bałtycki”• Radio Kaszëbë • Na bôtach i w bòrach – a weekly programme in

Radio Gdańsk• Klëka – a news programme in Radio Gdańsk• Tedë Jo – a TV programme on channel TVP3• Internet websites, e.g.: www.kaszubi.pl,

www.naszekaszuby.pl, www.kaszubia.com, www.czetnica.org, Internet blogs of authors writing in Kashubian, information websites of Kashubian or-ganisations, local governments and institutions

FAMOUS KASHUBIANS (or people of Kashubian origin):• Eryk Pomorski – the Dutch, Swedish and Norwe-

gian king• Józef Wybicki – the author of the Polish anthem• Florian Ceynowa – a doctor, insurgent, precursor

of the Kashubian regionalism and literature• Aleksander Majkowski – a doctor, national activ-

ist, publicist, writer• Antoni Abraham – a Polish national activist• Paul Nipkov – inventor, one of the precursors of

a television • Günter Grass – a German writer, author of The tin

drum, Nobelist• Gerard Labuda – a historian, medievalist• Donald Tusk – the Polish Prime Minister• Danuta Stenka – an actress• Maciej Miecznikowski – a musician, showman

POPULAR SAYINGS:Nigdë do zgùbë nie przińdą Kaszëbë (Kashubia shall

never perish) – about the perseverance of Kashubians. Words from the Kashubian March (H. Derdowski).

Më trzimómë z Bògã (we are siding with God) – re-ferring to the Kashubian religiousness. Words from the Kashubian March (H. Derdowski).

Kto kaszëbsczi jãzëk znaje, nen òbjedze wszëtczé kraje (the one who knows the Kashubian tongue can travel around all countries – will be able to communicate everywhere) – about the Kashubi-an language (H. Derdowski).

Co kòmù namienioné, temù nie minie (what has been intended for someone shall not pass them; one cannot escape from destiny) – about human destiny (A. Majkowski).

Dlô Niemców Kaszëbi są za mało niemiecczi, dlô Pòlôchów za mało pòlsczi (for Germans Kashubi-ans aren’t German enough, for Poles they aren’t Polish enough) – about the situation of Kashubi-ans living among two large nations (G. Grass).

POPULAR SLOGANS AND TOASTS:Chcemë le so zażëc (let’s take!) – an invitation to take snuffChcemë le so wëpic (let’s drink!) – a toast

wodników do Mistrzostw Europy 2011 oraz do Igrzysk Olimpijskich Londyn 2012.

• sopocka Ergo Arena została w 2010 roku laure-atem konkursu Polska Architektura 2010 – na najlepszy obiekt sportowy?

• za 2 lata Sopot będzie gospodarzem lekkoatle-tycznych halowych mistrzostw świata?

Molo–wizytówkąSopotu

• sopockie molo jest najdłuższym tego typu obiektem w Europie? Jego początki sięgają lat 20. XIX wieku – dr Jean George Haffner zbudo-wał wówczas pierwsze 31 metrów pomostu. Obecny kształt ten obiekt zyskał 100 lat później – w roku 1928.

• część lądowa obiektu, czyli tzw. Skwer Kuracyj-ny, ma 20 tys. metrów kwadratowych i może po-mieścić aż 15 tys. osób?

• spacer po molo to samo zdrowie? Stężenie jodu w częściach najdalej wysuniętych w głąb Zatoki Gdańskiej jest dwukrotnie większe niż na lądzie!

• molo w sezonie letnim jest największym kinem plenerowym? Film na wielkim ekranie może tu jednocześnie oglądać ok. 1000 osób.

• od 2005 roku molo nosi imię Jana Pawła II?

Jakbyłodawniej

• historia Sopotu sięga VIII wieku? Właśnie wte-dy powstało pierwsze grodzisko otoczone wa-łem i fosą – obecnie zrekonstruowane w cen-trum miasta.

• pierwszy zapis na temat Sopotu pochodzi z 1283 roku? Wówczas książę pomorski Mści-woj II ofiarował osadę oliwskim cystersom w za-mian za miejscowości leżące na ziemi gniew-skiej, utracone na rzecz Krzyżaków.

• dynamiczny rozwój pod koniec XIX wieku So-pot zawdzięcza linii kolejowej, która w roku 1870 została poprowadzona na trasie Gdańsk – Słupsk – Koszalin?

• Sopot jest miastem od prawie 111 lat? Gmina wiejska Sopot otrzymała prawa miejskie 8 paź-dziernika 1901 r. na mocy edyktu cesarza Nie-miec, Wilhelma II.

• od 1920 roku przez ponad 20 lat północna grani-ca Sopotu była jednocześnie granicą państwo-wą między Wolnym Miastem Gdańsk a Rzecz- pospolitą Polską?

CojeszczewartowiedziećoSopocie

• nazwa miasta to hydronim? Oznacza to, że wy-raz „Sopot” pochodzi od nazwy zbiornika wod-nego. W języku prasłowiańskim wyraz ten ozna-czał „szumiący potok lub źródło”.

• zrekonstruowane sopockie średniowieczne gro- dzisko, którego historia sięga VII w., to jedyny tego typu obiekt w Polsce usytuowany w cen-trum miasta? Obecnie Grodzisko to skansen ar-cheologiczny, nad którym pieczę ma Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. Badania wykaza-ły, że ludność, która zamieszkiwała to miejsce, zajmowała się rogarstwem, bursztyniarstwem, garncarstwem, tkactwem i kowalstwem.

• w Sopocie są aż 33 pomniki przyrody? Najstar-szy z nich – Dąb Stanisława Leszczyńskiego – li-czy już ponad 300 lat.

• powierzchnia Sopotu to przeszło 1700 ha, z cze-go aż ponad 900 ha stanowią lasy?

• od 1946 do 1953 roku Sopot połączony był z Gdańskiem linią tramwajową?

• 800 tys. pielgrzymów uczestniczyło we mszy św. odprawianej przez Jana Pawła II na sopoc-kim hipodromie w 1999 roku?

Zebrała: Edyta Jankowska-Giermek

7

8

Stowarzyszenie Północnokaszubska Lokalna Grupa Rybacka powstało w celu wdrażania założeń osi priorytetowej 4 Programu Operacyjnego „Zrów-noważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów 2007–2013”. To jedno z zadań Europejskiego Funduszu Rybackiego, którego celem jest rozwój obszarów zależnych od rybactwa oraz utrzymanie zatrudnienia na tych terenach, dopełniając zadania pozostałych osi priorytetowych za-kładających rozwój branży rybackiej.

Północnokaszubska Lokalna Grupa Rybacka (PLGR) opracowała i realizuje Lokalną Strategię Rozwoju Obszarów Rybackich, która stanowi podstawę ko-rzystania ze środków finansowych osi 4.

Rodzaje operacji, na które można ubiegać się o dofinansowanie• Wzmocnienie konkurencyjności i utrzymanie atrakcyjności obszarów zależnych od rybactwa.• Restrukturyzacja lub reorientacja działalności gospodarczej, lub dywersyfikacja zatrudnienia osób mających pracę związaną z sektorem rybactwa, w drodze tworzenia do-

datkowych miejsc pracy poza tym sektorem.• Podnoszenie wartości produktów rybactwa, rozwoju usług na rzecz społeczności zamieszkującej obszary zależne od rybactwa.• Ochrona środowiska lub dziedzictwa przyrodniczego na obszarach zależnych od rybactwa w celu utrzymania jego atrakcyjności lub przywrócenia potencjału produkcyjne-

go sektora rybactwa w przypadku jego zniszczenia w wyniku klęski żywiołowej.

O dofinansowanie mogą starać się wszyscy – rybacy, osoby fizyczne oraz podmioty prawne, nawet podmioty bez osobowości prawnej, stowarzyszenia, fundacje oraz małe, mikro- i średnie przedsiębiorstwa.

Wnioski o dofinansowanie należy składać do Biura Północnokaszubskiej Lokalnej Grupy Rybackiej, w którym pracownicy udzielają bezpłatnie informacji i doradztwa osobom oraz podmiotom zainteresowanym pozyskaniem wsparcia finansowego dla swoich projektów, gdy autor wniosku ma wątpliwości, czy poprawnie wypełnia niezbędną dokumentację. Oprócz indywidualnych konsultacji można też wziąć udział w szkoleniach i warsztatach dotyczących przygotowania wniosku.

Obszar działania PLGR

4 gminy miejskie o łącznej powierzchni 73,53 km² i ludności 34 003. 4 gminy wiejskie o łącznej powierzchni 698,22 km² i ludności 62 629.Razem obszar PLGR to 771,75 km² powierzchni zamieszkałej przez 96 632 osób.

Posiadamy 70 mln zł (17,5 mln EUR) na dofinansowanie wniosków składanych w konkursach ogłaszanych corocznie w okresie 2012–2014 r.; tak dużą kwotę zawdzięczamy naj-wyższej rybackości w kraju. Kaszuby Północne to miejsce wyjątkowej koncentracji ludzi zajmujących się połowami morskimi. Sam obszar PLGR zamieszkuje 534 rybaków.

Zapraszam wszystkich do zapoznania się z działalnością Północnokaszubskiej Lokalnej Grupy Rybackiej, czy to poprzez naszą stronę internetową: www.plgr.pl, czy bezpośrednio – odwiedzając nasze biuro we Władysławowie.

Operacja współfinansowana przez Unię Europejską ze środków finansowych europejskiego Funduszu Rybackiego zapewniającą inwestycje w zrównoważone rybołówstwo

10

Sportem, który – obok koszykówki – najbardziej kojarzy się z Sopotem,jest żeglarstwo.O tej pięknejdyscyplinie sportowejopowiadanamszefSopockiejSzkołyKatamaranówNAVIGOiaktualnymistrzPolskiwklasieA-cat–JacekNoetzel.

Dlaczego Sopot to dobre miejsce dla żeglarzy?J.N. Akwen jest bezpieczny, o stosunkowo niewielkim za-falowaniu. Poza tym Sopot bardzo popiera żeglarstwo i że-glarzy. Dzięki nowej przepięknej marinie usytuowanej na końcu sopockiego molo, nasze miasto otworzyło się rów-nież na jachty morskie. Sopocka młodzież w ramach zajęć szkolnych uczy się żeglarstwa oraz bierze udział w rega-tach i w rejsach. W Sopocie wreszcie odbywają się ogólno-polskie i międzynarodowe regaty żeglarskie.

I tutaj ważną funkcję spełniają katamarany z waszej szkoły…Tak, Uczniowski Klub Sportowy NAVIGO zapoczątkował żeglarstwo na katamaranach w Sopocie, a obecnie jest największym klubem katamaraningowym w Polsce. Nasi repre-zentanci zdobywają najwięcej medali w Mistrzostwach Polski wszystkich klas katamara-nów. Od 2004 roku organizujemy w Sopocie cykl regat Pucharu Polski Katamaranów.

Żeglowanie od zawsze było bliskie również Kaszubom, zarówno tym mieszkają-cym nad morzem, jak i tym znad jezior. Warto dzisiaj wracać do tych tradycji?Oczywiście. Żeglarstwo może być pasją na całe życie, dla wszystkich, w każdym wieku, od małych dzieci do seniorów. To wspaniały sport, ale również fantastyczna rekreacja i przygoda. Uprawiając żeglarstwo, jesteśmy blisko natury, cieszą nas wiatr i woda oraz wspaniałe widoki. Żeglarstwo kształtuje też charakter człowieka, uczy odpowiedzialno-ści i pokory wobec sił przyrody.

Pan żegluje od dawna?Od 6. roku życia. Można powiedzieć, że mam żeglarstwo we krwi.

Co poradzi pan Kaszubom, którzy pojawią się 7 lipca w Sopocie na Zjeździe?Zachęcam do odwiedzenia sopockiej mariny i skorzystania z możliwości żeglowania ka-tamaranem w naszym klubie na plaży. 

Rozmawiał Mateusz Bullmann

BiesiadaKaszubskawGrodzisku

Grodzisko w Sopocie, przy ul. Haffnera 63, to miejsce, do którego zajrzeć musi każdy uczestnik XIV Zjazdu Kaszubów. To tu będzie można wypocząć, dobrze zjeść za dobrą cenę i miło spędzić czas wśród innych biesiadników. Dodatkową atrakcją będzie również moż-liwość bezpłatnego zwiedzenia Skansenu Archeologicznego, powstałego na zrekonstru-owanym grodzisku wczesnośredniowiecznym, najstarszym zabytku Sopotu. Na biesiadę zapraszamy od 14.00 do 21.00

Gramywbaśkę

Bez baśki nie mogło się obyć żadne spotkanie towarzyskie na Kaszubach – nie może więc zabraknąć jej na tym najważniejszym. Wszystkich amatorów tej gry zapraszamy na spraw-dzenie swoich karcianych umiejętności na Turnieju Baśki, który będzie się odbywał w Hali 100-lecia Sopotu, przy ul. Haffnera 55, od godz. 14.00 do 16.30. Przybywających Transcassu-bią zachęcamy do rozegrania rozgrzewającej partyjki, jak to zwykle w banie bywało.

Jak Sopot to molo!

Nie można być w Sopocie i nie przespacerować się po słynnym sopockim Molo im. Jana Pawła II. Dla wszystkich uczestników XIV Zjazdu Kaszubów przygotowaliśmy specjalną ofertę. Tego dnia będzie można nabyć promocyjne bilety wstępu na molo w cenie 3,5 zł (połowa ceny za bilet normalny). Bilety dostępne u prezesów oddziałów ZKP oraz w dniu Zjazdu przy stoisku ZKP.

CSIOnaHipodromieSopot

Nie lada atrakcja zapowiada się dla miłośników koni. Od 5 do 8 lipca na sopockim hipo-dromie odbywać się będą najwyższej rangi zawody CSIO, czyli Międzynarodowe Oficjal-ne Zawody w Skokach. Tego typu zawody mogą być rozgrywane w danym kraju tylko raz w roku. W zawodach weźmie udział ponad 20 najlepszych ekip z całego świata oraz po-nad 150 koni z krajów Europy i Azji oraz ze Stanów Zjednoczonych. Zwycięzcy mogą do-stać się do światowej Top Ligi jeździectwa na kolejny sezon. Każdy uczestnik Zjazdu pra-gnący zobaczyć światową czołówkę koni sportowych powinien udać się na przynajmniej jeden z trzech zaplanowanych w sobotę 7 lipca konkursów. Tego dnia będzie można obejrzeć Finał Młodych Koni, o godz. 9.00, kwalifikacje do Grand Prix (konkurs dwufazowy), zaplanowane na godz. 13.00, a także zmagania zawodników w konkursie sześciu barier, o godz. 16.30. W przerwach między konkursami odbywać się będą atrakcyjne pokazy. Wstęp bezpłatny.

PaństwowaGaleriaSztukiiMuzeumSopotu

Miłośników twórczości Jacka Malczewskiego, dzieł wybitnych przedstawicieli rosyjskiej awangardy z lat 1920–1930 czy też malarstwa Anny Szprynger zapraszamy do Państwowej Galerii Sztuki przy Placu Zdrojowym 2. W dniu Zjazdu wstęp 5 zł. Tych, którzy pragną bliżej poznać historię samego miasta-gospodarza Zjazdu, zaprasza-my do odwiedzenia Muzeum Sopotu przy ul. Poniatowskiego 8. Zgromadzone tu zbio-ry ilustrują nie tylko dzieje miasta, ale również regionu. 7 lipca wstęp do Muzeum będzie bezpłatny.

Zagrajzżółto-czarnymi

Kolejna atrakcja XIV Zjazdu Kaszubów zainteresuje zapewne wszystkich fanów sportów ze-społowych, zwłaszcza w wydaniu trójmiejskich drużyn: Trefl Sopot, Lotos Trefl Gdańsk oraz Atom Trefl Sopot. Przy przygotowanym w okolicach molo stoisku będzie można nie tyl-ko zdobyć gadżety ulubionej drużyny, ale też dowiedzieć się, jak zostać zawodniczką lub zawodnikiem ulubionego klubu. Wyjątkowa atrakcja szykuje się dla młodych amatorów koszykówki. Wspólnie ze Stowarzyszeniem Trefl Pomorze zapraszamy ich do sprawdze-nia swoich umiejętności pod okiem profesjonalnych koszykarzy, na specjalnie przygoto-wanym miniboisku. Być może będzie to pierwszy krok do spełnienia marzeń o grze w żół-to-czarnej koszulce.

Wystawyplenerowe

Podczas Zjazdu Kaszubów będzie można obejrzeć dwie wystawy plenerowe przygoto-wane przez Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Tytuł pierwszej z nich to „Piękno odnalezione. Zamki, pałace, dwory oraz inne obiekty historycz-ne przywrócone do dawnej świetności”. Druga wystawa zainteresuje wszystkich pragną-cych dowiedzieć się czegoś o jednym z największych dokonań Aleksandra Majkowskiego w Sopocie – Muzeum Kaszubsko-Pomorskim. Zostanie ona zaprezentowana na 6 plan-szach, a jej tytuł to „Muzeum Kaszubsko-Pomorskie w Sopocie a Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie”. Wystawy będzie można bezpłatnie oglą-dać na terenie Parku Południowego.

KaszubskaIliada

Każdy, kto chciałby przenieść się do mitologicznej krainy Kaszub, koniecznie musi obejrzeć widowisko „Kaszubska Iliada” w reżyserii Dariusza Narlocha. Będzie to doskonała okazja do poznania bohaterów pomorskich podań i legend. Rozpoczęcie widowiska po zmroku, ok. godz. 21.20, na Placu Zdrojowym za Szpitalem Reumatologicznym.

Podzielsiękrwią

Przybywając na największą w roku kaszubską imprezę, można nie tylko miło i atrakcyj-nie spędzić czas w doborowym towarzystwie. Będzie to również okazja, aby pomóc in-nym, ofiarując bezcenny dar życia – krew. Aby to zrobić, wystarczy zgłosić się do charak-terystycznego biało-czerwonego ambulansu do pobierania krwi Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, który znajdować się będzie przy ul. Bohaterów Monte Cassino, w okolicach kościoła pw. św. Jerzego.

Jadwiga Bogdan

PasjanacałeżycieNieprzegap!

R E K L A M A

Jacek Noetzel

11

Zaséwanié nótkama: platczi i chùrë

Cobë nasz mùzyczny gón béł równo nótkama zasóny, na pòczątkù 21. sta-lata wëszła platka Kòleczkòwianów pt. „Żebë wrócył ten czas”. Pòsobną wëdelë sétmë lat pózni. Tim, fòlklornym, szlachã rësził téż chwaszczińsczi Stolem (drëgô jich platka je z 2009 r.).

W 2003 rokù ùkôza sã drëkã mòja „Pierszô Kaszëbskô Pasja”, jakô pò „Przed-kòwie” i „Jastrach” Jerzégò Stachùrsczégò bëła pòsobnym dokôzã, kąsk wiãkszim fòrmą, téż do aktorsczégò graniô. Pasja z „Mszą kaszëbską na chùr i diôbelsczé skrzëpice” wcyg òstôwają tëma z dłëższich w naszi rodny mòwie, co nôczãszczi wëkònywóné bëłë w pòmòrsczich kòscołach w naszi historii – razã z wiãksza 50 razy przez prawie 200 spiéwôków i... diôbelsczégò skrzëp-ka, Francëszka Òkùnia. Dzãka Pasji pòwstała Rada Kaszëbsczich Chùrów, co rzeszi pôrãnôsce chùrów spiéwającëch pò kaszëbskù i dzelącëch sã swim spiéwã òb czas nôwiãkszich kaszëbsczich rozegracjów, w tim zjazdów i dniów Kaszëbów a téż wejrowsczich òdpùstów. Nôleżnicë Radë, chòcle wejrowskô Harmonia, Rumianie i Nadolanie, wëdają swòje platczi.

W 2004 rokù w kaszëbsczi mùzyce szëmiało mòrze. Platka „Morzanie” ze-brała 11 rodnëch piesniów nagrónëch przez dãbògórsczi chùr w starziń-sczim kòscółkù pòd rãką maestro Przemisława Stanisławsczégò. Na płi-ce pt. „Mòrze” nalazłë sã piesnie czësto mòrsczé wëkònóné przez war-kòwëch spiéwôków „pòd òkã i ùchã” Witosławë Frankòwsczi – zasłużo- ny rozkòscyrzëcelczi naszi artisticzny piesni, prowadzący wejrowsczé „Spotkania z muzyką Kaszub”. Czile lat pózni z te samégò zdrzódła wëszła płitka pt. „Ptôszkòwie na lëpie”.

Jinym chùrã, jaczi zabrzëmiôł na platce pt. „Bògù spiéwac chcã”, bëła lëzyńskô Lutnia. W studio Radia Gdańsk nagrelë òni m.jin. kaszëbską wer-sjã „Yesterday” karna The Beatles czë kaszëbsczé gospel. Do platczi do- łączonô bëła ksążeczka z tekstoma piesniów i tłomaczenioma na pòlsczi.

Rok 2009 przëniósł wëstawienié „Swiónowsczégò Òratorium” J. Stachùr-sczégò i Eùgeniusza Prëczkòwsczégò, a pôranôsce miesądzów pózni na dzénny wid wëszła platka gòwidlińsczégò chùru DISCANTUS „Mòja dësza wielbi Pana”, na jaczi nalazłë sã „Kaszubskie Magnificat na sopran i tenor solo, chór i orkiestrę” i „Msza Kaszubska na chór z organami” Michała Sła-wecczégò. Niedalek Gòwidlëna są Serakòjce, skąd pòchòdzëło spiéwné karno Bel canto, jaczé òstawiło kùlturze w spòsobie platkã z pôra bëlno zrobionyma kaszëbsczima piesniczkoma.

Wielozortowòsc kaszëbsczich dokôzów

Bëlną próbką wielozortowòscë naszégò mùzycznégò ùtwórstwa béł kòn-cert z leżnoscë 50-lecô Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô w gòdni-kù 2006 rokù, równak nie bëło tam tak zwónëch „młodzëznowëch” kar-nów, jaczima z pòmòcą jidą zasłużoné dlô rozwiju regionalny fònoteczi North Studio z Pôłczëna czë òddôwającé swójsczémù graniu swòje radio-wé dënëdżi Radio Gdańsk i Radio Kaszëbë. W nëch radiowëch rozsélni-cach czãsto a gãsto pùszczają dokôzë z platczi Chëczë „Do młodëch”, dze gdińsczé karno w rocka òblôkô w całoscë tekstë Jana Trepczika.

W pòdobnym czasu pòkôzałë sã karna Kòmpanijô Wãdzëbôków i Kùtin. No òstatné karno òstawiło pò sobie snôżé melodie Agnieszczi Bradt-ke, jakô pòłącza spiéwóną pòezją z elementama jazzu. Do brusczich Wãdzëbôków przëtulëła sã spiéwã Damroka Kwidzyńskô, jakô spróbòwa sã z kaszëbsczim rockã i bluesã. Jak chùtczi Chëcz z Trepczikã, tak téż òni pò swòjémù zrobilë m.jin. „Kaszëbë wòłają nas” ks. Peplińsczégò (Kaszëb-sczé jezora). Pò pôra latach Damrokã zastąpił Mark Rodzéń a karno wëda-ło jakno Wãdzëbôczi klimatową platkã do tekstów Jana Karnowsczégò. W ùszłim rokù D. Kwidzyńskô pòkôza swiatu swój nowi projekt pòd pòz-wą „Kaszëbë Joł”, dze swòje tekstë pòłączëła z „mùzyką fòlków swiata” Marka Romanowsczégò.

W 2003 rokù w spiéwnikù Piesnie Rodny Zemi nalazła sã platka z fran-tówkoma dlô dzôtk, w nowëch zortach, m.jin. rap. Ùniowé ùdëtkòwie-nié i gminowé dëtczi na ùczbã kaszëbsczégò dałë mòżnosc wëdaniô sztërzëch platk, na chtërnëch spiéwają dzôtczi, przez Spòdlëczną Szkòłã w Bòrkòwie (gm. Żukòwò). Dzãka temù pòwstało wnetk 20 nowëch pie-sniów dlô dzecy.

Płita „Kaszëbë” Ola Walicczégò (wëdónô w rokù 2007, z leżnoscë Rokù Kaszëbsczégò) – to bëlny przikłôd zajinspirowaniô sã kaszëbizną przez jazzmana. „Kaszëbë” pòtkałë sã z żëcznym przëjãcym, w całoscë w Pòlsce. Niedługò pò tim wdzydzczé mùzeùm wëdało albùm pt. „Władysława Wi-śniewska i Zespół Śpiewaczek Ludowych Wdzydzanki”, gdze zatrzimóné w czasu òstało snôżé brzëmienié pôłniowi gwarë naszégò jãzëka.

„Dziennik Bałtycki” w rokù 2003 wëdôł platkã z kòlãdoma „Kaszëbi na Gòdë”, gdze nalazło sã czilenôsce gòdowëch spiéwów òd lëdowiznë do òperowiznë.

Dzysdniowé lica kaszëbsczi mùzyczi

Òstatnëch12 latwkaszëbsczimùzyce to czas szukaniô stegnów,drogów i czerënków,tak cobë trafic do słëchińca. Żebë na cekawi ôrt przëstrojic nasz jãzëk, jaczi dôwô tã„kaszëbskòsc”–tecnimómëswòjiapartnymùzycznyskalë, jakgórôleczëŻëdzë.Temùtéżchcemë„pòsajdac”pòcekawszichdokôzachwòkalno-jinstrumentalnëch,òstôwiającëdokôzëkaszëbsczé„zpòzwëicytatë”cerplëwszimabadéroma...

12

Chtonabiniesãprzewinie?

Na dwùch zjazdowëch binach: na placu Drëchów Sopòtu (Przyjaciół Sopotu) i w mùszli przë mòlo wëstapią karna z całëch Kaszëb. Hewò krótczi przezérk artistów, jaczi dlô nas zagrają, zatuńcëją i zaspiéwają. Zaczną dzôtczi z przedszkòlów z Chòniców i Kòscérznë, jaczé zaspiéwią sopòcką wersjã „Kaszëbsczich jezór”. Młodëch spiéwôków przërëchtowałë: Janina Kòsedowskô i Mariô Mach.Zemiã bëtowską reprezentowac mdze karno piesni i tuńca Kacper i Lénka z Niezabëszewa. To karno je òczkã w głowie, abò barżi ùszkã, direktora niezabëszewsczi szkòłë, Zbigòrza Błaszkòwsczégò.Ò fòlklorny kòmpaniji Serakòjce (Zespół Pieśni i Tańca Sierakowice) za wiele pisac ni mùszi. Mô ju wërobioną òprzez 32 lata dzejaniô markã. Skòpicą dobëców w Pòlsce i za greńcą. Mùzyczny starnë Serakòjc dozérô Witóld Tréder, òrganizacjowi sztur trzimie direktorka serakòjcczégò GÒK-ù, Jiréna Kùlwikòwskô.Cekawim karnã są Nadolanie, chtërny jakno jedurny przëwitelë w kaszëbsczich ruchnach reprezentacëją balôrzów na Eùro, Hiszpańczików. Nadolanie parłãczą kaszëbiznã ze spiéwama m.jin. pò ùkrajińskù. Jich dirigeńtką je Jilona Kòwalczik a przédniczką Jadwiga Warmbiér. Levino z Lãbòrga, chòcô nié za wiôldżé, znóné je z żëwégò i redotnégò mùzykòwaniô jegò nôleż-ników. Przédnikã je bëlny diabelsczi skrzëpk, Francëszk Òkùń.W chwaszczińsczim Stolemie mùzycznym drżéniã je kapela, jakô towarzi białogłowsczémù sekste-towi (do niedôwna jesz dzéwczëcémù). Òd kòntrabasa rządzy Lészk Makùrôt, załóżca Stolema, a stronë mùzyczny pilëje Alojzy Trella. Drëdżé serakòjcczé karno w tim zestôwkù to kapela Bas, na jaką skłôdô sã familëjô Terézë i Henrika Klasów. Tak jak wczasni òbgôdóné mùzyczné wëcmaniznë – mają swòjã platkã, jaką mòże przë òrãdzë jich wëstãpù nabëc. Grającë, wcygają pùblicznosc do pòspólnégò spiéwaniô Kaszëbsczich Nótów i ùczą graniô na mrëczkù.Chùr Strzelenka z Tëchómia (gm. Żukòwò) mô le pôrã latk, równak wiele spiéwô w naszi rodny mòwie. Swòjã pòzwã wzãlë òd rzéczczi, co przez nã wies płënie. Prowadzy jich Karól Krefta, jaczi téż przëgriwô na akordionie. Prezeską je Barbara Klawikòwskô.Rada Kaszëbsczich Chùrów, jakô spiéwã òprôwiô m.jin. zjazdową mszą swiãtą czë nôwiãkszé wejrowsczé òdpùstë, skłôdô sã z pôranôsce chùrów z pòwiatów: wejrowsczégò, pùcczégò i kartësczégò. Co rokù wëbiérają dwòje dirigeńtów, co prowadzą pònad 100- òsobòwi sparłãczony chùr. Latos pierszą dirigentką je Jilona Kòwalczik z Nadolanów, a drëdżim – Przemësłôw Stanisławsczi z dãbògórsczich Mòrzanów. Direktorã òrganizacjowim négò „spiéwnégò pòrëchù” je Riszard Nalepka – przédnik wejrowsczégò chłopsczégò chùru Harmonia.Kaszubsko-Kociewska Dęta Orkiestra Torpeda zez Tczewa òstała pòwòłónô w 2008 rokù. Rzeszi swą pòzwą i pësznym granim Kaszëbë i Kòcewié. Tej ni mògło ji zbraknąc na Zjezdze. Prowadzy jã Rados- łôw Kòrnas.Karno Bliza z Nordë graje kaszëbsczé disco. Chòcô ni mają dłudżi historie (3 lata), to jednak trójno jich ju bëło na kaszëbsczich rozegracjach, dze lëdze rôd słëchają tegò zortu mùzyczi. Blizã twòrzą: Słôwk Hincke (załóżca), Pioter Cyskòwsczi i Dark Renusz.Fucus je zrzeszoné z Wejrowã a mùzykùje na „mòrską nótã”. Wëzwëskiwają w robòce melodikã jirlandzką, walijską i szantowé brzëmienié. Dwa lata temù wëgrelë pierszą edicją kònkùrsu Festiwal Kaszubskich Teledysków w Kòscérznie, spiéwiącë piesniã „Na piwo”.Zaraz Wracam zez Brus graje mùzykã z pòlów: folk/rock/blues. Wëstãpiwają w dzysdniowim składze òd rokù. Chãtno sygają, twòrzącë, do tekstów kaszëbsczich. Przédnikã je Ark Zblewsczi.Karno Sztërë Kòtë je nômłodszim z czëtëch tegò dnia w Sopòce. Do lëdowëch piesniów kaszëbsczich ùsôdzają nowé aranże z zortów: jazz, ‘ska i rock. Latos zaczinają dzejanié z nową platką. Prowadzy jich Mietk Pawlak.Damroka Kwidzyńskô w swòjim projekce „Kaszëbë joł” łączi swòje kaszëbsczé tekstë z mùzyką Marka Romanowsczégò, w jaczi zwrëjarzoné są różné, swiatowé zwãczi. Na „Kaszëbë joł” Marszôłk Pòmòrsczégò Wòjewództwa przëznôł Damroce swòje stipendium.Wérónika Kòrthals mô bez wątpieniô nôwikszé dobëca z terôczasnëch kaszëbsczich pòjedincznëch mùzycznëch gwiôzdów. Znónô z telewizje, m.jin. z programów „Szansa na sukces” czë „Bitwa na głosy”. Z nôwôżniészich wikszich ji dokazów pò kaszëbskù mùszi wspòmnąc chòcle platkã „Na wiedno” (dze zadebiutowała jakno kòmpòzytórka), platkã z miłotnyma duetama „Miłota” czë òstatną „Welewetkã”, dze pòlsczi popmùzykòwanié òbòniła kaszëbizną. Do smiéchù prawic i spiéwac bãdze młodi a dzyrskò w przódk jidący kabarét Kùńda z Patrikã Mùdlafã, Adamã Héblã i Jackã Lange, jaczi téż pòprowadzy Zjôzd razã z Magdaleną Kropidłowską, znóną donëchczas z antenë Radia Gdańsk a telewizjowëch dubbingów. Na môłi binie gòspòdarzëc mdze Marlena Nadolskô – latosô stipendistka fùnduszu miona Jizabellë Trojanowsczi.Bãdze farwno, bãdze swójskò, bãdze pò kaszëbskù!

Tómk Fópka

Plata „Kaszëbi na Gòdë II” to nowé pòdejscé do mùzykòwaniô i nowé karna w kaszëbsczim, gòdowim spiéwanim: Prôwda, C.Z.A.D. i HA- -DWA-O! Lëzyńsczé karna, Prôwda i C.Z.A.D., dałë swiatu trzë platczi, gdze je m.jin. disco, dance i techno.

HA-DWA-O! to òglowòpòlsczi projekt, gdze kaszëbskô je leno spié- wôczka, Weronika Kòrthals, jakô je bòdôj nôbarżi znóną naszą spié- wną gwiôzdą dzysdnia w radio, telewizji i jinternece. Przëczëniłë sã do te òkróm ùdzélu w programach „Szansa na sukces” czë „Bitwa na głosy” ji dokôzë: platka „Na wiedno”, gdze pòkôzała sã jakno usôdzc-ka mùzyczi; miłosno-duetowô „MIŁOTA” i nônowszi krążk „Welewetka”, gdze pòlsczi pop je òkraszony kaszëbizną. Ji szlachoma jidze Natalia Szroeder z Parchòwa, ò jaczi wierã dô sã za niedługò czëc w swiece.

Mómë kaszëbsczégò punk-rocka. Karno The Damrockers nagrało plat-kã, gdze nalezc jidze m.jin. sztëczk pt. „Mòja pùpa je z gùmë”.

Spòd mùzyczny rãczi Witolda Trédra wëszłë dobré neòfòlklorné plat-czi Chmielanów i Serakòjc. Platka Redzanów nosy za to wërazną pie-czãc jinégò żukòwióna, Édmùnda Lewańczika.

Z kaszëbsczich kòłów wiejsczich gòspòdëniów nôwiacy do „wëspié- waniô” mają Kaszubki z Chwaszczëna. Kòrzëstają chãtno z ùtwórstwa môlowëch aùtorów, w tim Kazmierza Jastrzãbsczégò. Nagrałë na plat-kach i kòlãdã, i spiéwë ò swi wsë i... hip-hop ò Remùsu.

Wejrowsczé karno Fucus graje mòrską mùzykã pò kaszëbskù, z wëzwëskanim melodiów m.jin. z Zelonégò Òstrowù, co je czëc na jich platce pt. „Wanodżi kòl mòrza”.

W jednym leno rokù 2008 wëszłë: biesadnô „Wiwat biesada – kaszëb-sczi ùbôw”, gimnazjalnô „Lëgòtka na szkòłã” a młodzëznowô „Młodi dlô Gduńska”. Kaszëbsczé disco-polo, czë barżi kaszë-diskò, bédëje nordowô Bliza. Òd czerwińca 2008 rokù dzejô Kaszëbsczé Duo Arti-sticzné, jaczé bédëje wnetkã kòżdi zort mùzyczi na głos i akordión. Dwa lata temù swą premierã miała jich platka pt. „We Dwa Kònie”, gdze nalazło sã 30 dokôzów kabaretowëch. Tej téż chwaszczińsczé zrzeszenié pòspòłu z gazétą „Dziennik Bałtycki” wëdało platkã z piel-grzimkòwima spiéwóma „Wanoga do Bòga”.

Promòwanié rodny mùzyczi

Wôrt je nadczidnąc ò wielnëch mùzycznëch kaszëbsczich rozegra-cjach, dze promùje sã rodną mùzykã: lëzyńsczé Kaszëbsczé Spiéwë; gniewińsczi Kaszubski Przegląd Orkiestr Dętych, szemôłdzczé, pier-wòszińsczé i żukòwsczé kòlãdowanié; lëpińcczé „szlagrë”, miszew-sczé „trepcziczi”, nordowé Bôtë nad Môlim Mòrzã i Bùrsztinowi Bôt, żukòwsczi Kaszubski Festiwal Muzyki Chóralnej i Regionalnej a bëtow-sczi pòdjim Cassubia Cantat. Do kaszëbsczégò spiéwaniô garną sã chùrë z całi Pòlsczi òb czas festiwalu miona ks. Òrmińsczégò w Rëmi (latos piãc chùrów).

Òsóbno wspòmnąc mùszi ò dzejanim mediów dlô rozwiju naszi mùzy-czi. Radio Gdańsk w rokù 2008 przeprowadzëło cykel kòncertów pòd pòzwą „Nowe brzmienie Kaszub”. Radiokaszëbòwi „Kaszëbsczi Idol” rëgnął ju 4. rôz. TV Kaszuby prowadzy Kaszëbskò-Biesadną Listã Szla-grów i robi festiwal teledisków w Kòscérznie (latos drëdżi rôz). Tele-wizja Teletronik ùczi jãzëka, tak jak niebòszczka z pùbliczny telewizje, „Rodnô Zemia” – przez spiéw. Kaszëbską mùzykã nalézeta w jinterne-ce, w tim na You Tube i na pòrtalu „Pokochaj kaszubszczyznę!”.

Pòwstało pôrã nowëch spiéwników, w tim 4 wëdóné przez baniń-sczi ROST: Piesnie Rodny Zemi, Nótë Kaszëbsczé, kòscelny Dlô Was, Pa-nie i aùtorsczi Wacława Kirkòwsczégò Z Tobą bëc. We Wejrowie òstałë wëdóné piesnie méstra Trepczika w opracowanim na chùrë Juliusza Mòwińsczégò. W 2009 gmina Serakòjce wëpuszcza na swiat antolo-giã ùtwórstwa bracy Peplińsczich – z mùzycznym, nótowim dodôw-kã. Nótë nowëch spiéwów dlô dzôtk jidze nalezc tej-sej w Naji Ùczbie w cządnikù „Pomerania”.

W rokù 2009 swój doktorat z kaszëbsczi mùzyczi zrobił Tadeùsz Fòr-mela, syn załóżcë i wielelatnégò prowadnika lãbòrsczégò karna Levi-no, Jana. Doktorsczim brzadã bëła platka „Kaszëbsczi Piestrzéń”, na ja-czi zaspiéwôł chùr Sensus Musicus.

XXI stalaté to je cząd prôwdzëwi rewòlucje, żelë jidze ò rozwij ka-szëbsczi mùzyczi. Ò kòżdim z wëżi przëwòłónëch bë sã dało napi-sac dzél wiãcy: ò karnach, aùtorach, platkach, spiéwnikach i rozegra-cjach. Wcyg czekają na swòje magistersczé a doktorsczé rozwica. Nie-zanôleżno òd te, słëchińcowie wiedno żdają prosto na dobrą mùzykã!

Tómk Fópka

Nadolanie FucusBas 13

Òczarzony snôżotą pòmòrénkówÉWA KÒWNACKÔ

Jejich biôłé, czerwòné abò téż brunawé żôgle, czãsto z kaszëbsczim czôrnym grifã, jak magnes przëcygają zdrok, tak môlowëch rëbôków, zaprawionëch w żeglowanim, jak i wiele przëbecznëch z rozmajitëch strón Pòlsczi i spòza najégò kraju.

Pòmòrénczi òstałë sprowadzoné na Kaszëbë z Zachòdnégò Pòmòrzô, stądka nazwa ti łodze (Pòmòrénka to jinaczi Pòmòrzónka). Na Hélską Mierzejã ten tip jednostków docarł kòl rokù 1870. Nôlepszim czasã dlô pòmòrénków bëła drëgô pòłowa XIX wiekù, czej ùżiwelë jich rëbôcë òd Swinoùscô przez Kaszëbë i Mierzejã Wislaną, jaż pò Kùrońską Kòsã. Na òd 7 do 12 métrów szeroczim plaskatodennym czôłnie rëbôcë mòglë wëpłëwac na òdległé łowiszcza (tonie) pòłożoné nawetka 20 mil òd brzegù.

W dzysdniowim pùcczim pòwiece pòmòrénczi mòżna bëło ùzdrzëc na plażach i wòdach, òsoblëwie Pùcczégò Wikù, jesz przed II swiatową wòjną. W 1935 rokù pòdług statistików bëło jich 39, pòza Hélską Mierzeją. Łodze z Hélsczi Kòsë bëłë liczoné òsóbno, bò miescowi szkùtnicë wprowôdzelë do jich kònstrukcji włôsné rozwiązania. Przëczëną tegò bëło téż jiné nigle rëbaczenié zastosowanié łodzów. Nie bëło jinszi drodżi z Mierzeje do tzw. Kraju, tej wszëtczé towôrë pòtrzébné w gbùrstwie bëłë wiozłé pòmòrénkama abò szkùtama (te òstatné to bëła domena rewión). (...) Trzeba równak pamiãtac, że pòmòrénczi wëzwëskiwóné bëłë przede wszëtczim do rëbaczeniô. Spòmidze wszëtczich rëbacczich łodzów ònë bëłë nôbarżi ùniwersalné, bò ùżiwelë je do łowieniô dorszów – hôkama, flądrów – na zesadzoné hôczi, sledzów – tzw. mancama, a łososów – pławnicama. Czasã bôt ten przëdôwôł sã téż, żebë wëwiezc niewód.

Stãpniowò te snôżé łodze zaczãłë znikac z pejzażu kaszëbsczi Nordë. Wzglãdë ekonomiczné sprawiłë, że corôz to czãscy zastãpiwóné bëłë łodzama mòtorowima. Proces ten rozpòczął sã jesz przed II wòjną. Czãsc pòmòrénków dotrwała do 1945 rokù. Dzél z nich òstôł zniszczony w òstat-nych dniach wòjnowëch dzejaniów na Hélsczi Kòse. Reszta znikła w pôrã lat pò wòjnie, czej notejszé władze, żebë skùteczno chronic greńce, robiłë wszëtkò, żebë ùniemòżlëwic Kaszëbóm przësztrądowé rëbaczenié. Czej sytuacjô sã zmieniła, rëbôcë nie wrôcelë ju do tradicyjnëch bôtów, kò miele mòżlëwòsc dotrzec do łowiszcza kùtrama, chùtczi i bezpieczni. Żebë na nowò móc pòdzëwiac pòmòrénczi pòd pełnyma żôglama, trzeba bëło pòczekac, jaż pòjedińczny zapôlińcë zechcą włożëc niemało robòtë i dëtków w jich bùdowanié.

Dzys dnia leno jeden warsztat szkùtniczi na Mierzeje bùdëje te tradicyjné łodze. Juliusz Struk z Jastarni i jegò syn Jack – szkùtnicë òd pòkòleniów – ni mògą narzékac na brak robòtë. Czej skùńczą bùdowanié jedny łodze, zarô zaczinają nôstãpną. Tima jednostkóm nôczãscy nadôwô sã kaszëb-sczé nazwë, jak chòcbë Wik czë Waśleuper. W 2008 rokù armatorzë dzys-dniowëch pòmòrénków zrzeszëlë sã, zakłôdając stowôrã Pomarenk. Na przedze ti stowôrë, chtërna gromadzy 30 członków płëwającëch na 12 łodzach, stoji mieszkańc Jastarni Mieczësłôw Kąkól. (...)

Wëjimk artikla òpùblikòwónégò łoni w cządnikù „Pomerania”, w numrze z lëpińca – zélnika. Tłom. na kaszëbsczi Ludmiła Gòłąbk.

Powiew wiatru i bliskość wodySŁAWOMIR LEWANDOWSKI

Pomeranki rybakom z Mierzei Helskiej służyły przede wszystkim jako narzędzie do połowu i środek komunikacji. Odgrywały kluczową rolę w transporcie z Gdańskiem oraz innymi portami położonymi na stałym lą-dzie. Stałą praktyką było, że połowy z mniejszych rybackich łodzi przeła-dowywano na pomeranki, które następnie przemierzały z rybami Zatokę Gdańską i cumowały przy Targu Rybnym w Gdańsku. W drodze powrotnej przewożono wszystko, co potrzebne do codziennego życia. Często były to też materiały budowlane, tj. cegły, glina czy kamienie niedostępne na wąskim pasie lądu oblanym wodami Bałtyku i Zatoki Puckiej. Z miejsco-wości Rewa, położonej na północ od Gdyni, transportowano np. hałdy sia-na. Co ciekawe, przy odpowiednim wietrze wysoka hałda zastępowała ża-giel, nadając łodzi odpowiedni napęd.

Kaszubskie pomeranki służyły również do przewozu ludzi. Przydawały się też w sytuacjach szczególnych, np. gdy zabierano na pokład księdza, aby mógł udzielić sakramentów wiernemu, który nie był w stanie przybyć do odległego kościoła. Czasami pomerankami transportowano zmarłych na jedyny wówczas na Mierzei Helskiej cmentarz – w Jastarni.

Jeszcze 20–30 lat temu próżno było szukać tych łodzi na wodach Małe-go Morza. Wyparły je swego czasu inne, szybsze, zwrotniejsze i nowocze-śniejsze.

Dziś pomeranki są wciąż rzadkością na wodach Zatoki Puckiej – mówi Mie-czysław Konkol, prezes stowarzyszenia Pomarenk i właściciel Wika, jednej z kilkunastu tradycyjnych kaszubskich jednostek. Na pokładzie pomeranki naprawdę czuje się ducha dawnego żeglowania, czuje się powiew wiatru i bli-skość wody – dodaje prezes Konkol.

Dzisiaj te tradycyjne kaszubskie łodzie z żaglami służą głównie rekreacji, choć coraz częściej mówi się o nich w kontekście produktu turystyczne-go. Przejażdżka po wodach zatoki na pokładzie pomeranki to niewątpli-wie wielka atrakcja nie tylko dla turystów, ale także dla samych Kaszubów.

Na latosy Zjôzd Kaszëbów wiele z nas przëjedze autołama abò baną. Równak niejed-ny mieszkańcowie Hélsczi Kòsë, a òsoblëwie Jastarni, przëjadą do Sopòtu snôżima ka-szëbsczima bôtama – pòmòrénkama. Żebë bëc na czas, mùszelë wëjachac dzéń chùdzy, ale dzãka temù jich zabawa warô dłëżi.

A najim Czëtińcóm bédëjemë dwa tekstë prawie ò pòmòrénkach – bôtach, na chtër-nëch pò prôwdze je czëc dëcha żôglowaniô…

Bôtama

Fot. Sławomir Lewandowski

na zjôzd!

14

15

Sopot w dawnych pocztówkach

Pierwszy raz wzmianka o tym miejscu pojawiła się w dokumencie pochodzącym z 5 marca 1283 roku, wystawionym przez księcia pomorskiego Mestwina II. Ów do-kument mówi o nadaniu Sopotu oliwskim cystersom.

W XVI i XVII wieku sopockie ziemie dzierżawili gdańscy kupcy, zakładając tutaj gospodarstwa rolne i wznosząc dwory. Okazałych dworów zbudowano wówczas około dwudziestu. Już wtedy wśród gdańskich patrycjuszy zaczął się przyjmować zwyczaj wypoczywania latem w Sopocie. Także w tej wsi w poło-wie XVII wieku znajdowała się siedziba króla Jana Kazimierza, który zatrzymał się tutaj w 1660 roku, podczas pertrakta-cji pokojowych ze Szwecją.

Początek XVIII wieku przyniósł Sopotowi zniszczenia. Dokonały ich oblegające pobliski Gdańsk wojska rosyjskie.

Kilkadziesiąt lat później za sprawą możnych rodów Przebendowskich i Sierakowskich Sopot zaczął odzyskiwać i rozwi-jać swe piękno, stając się modnym kąpieliskiem. Tę ideę przejęli kolejni entuzjaści tego miejsca – Carl Christoph Wagner i Jean George Haffner. Powstały zakłady kąpielowe i pierwsze okołoczterdziestometrowe molo. I tak zapoczątkowano wielką karierę Sopotu – pięknego europejskiego kurortu. Ten rozkwit trwa do dzisiaj.

Dzięki uprzejmości kolekcjonera pocztówek Tadeusza Zająca mamy okazję przyjrzenia się, jak wyglądał Sopot mniej więcej sto lat temu. Czy był piękniejszy? Z pewnością był inny. Stare pocztówki mają swój niepowtarzalny klimat. Zapra-szamy na tę magiczną wanogę.

Andrzej Busler

16

17

W zgodzie z naturą!W skład Elektrociepłowni Wybrzeże S.A. wchodzą Elektrociepłownia Gdańska i Elektrociepłownia Gdyńska. Podstawo-wym przedmiotem działalności Spółki jest wytwarzanie w skojarzeniu energii elektrycznej i ciepła, którego nośnik stano-wi gorąca woda i para.

Obecnie zajmujemy 6. miejsce według zysku netto na liście „Top 100 – ranking największych pomorskich firm”, sporzą-dzanej przez „Polska The Times – Dziennik Bałtycki”.

Spółka wielokrotnie była nagradzana i wyróżniana. Oto niektóre z otrzymanych przez nas nagród i wyróżnień:• „ECOdialog 2011”, to nagroda przyznana Spółce przez Fundację Rozwiązań EkoEnergetycznych w kategorii przedsię-

biorstw działających na rzecz zrównoważonego rozwoju i promocji dialogu między ekologami a przedstawicielami in-westorów. Doceniono nasze działania – budowę zbiorników retencyjnych, zamykanie i rekultywację składowisk oraz zagospodarowywanie odpadów, a także prowadzony przez nas dialog ze społecznością i organizacjami ekologicznymi.

• W konkursie „Tytani Energii 2011” otrzymaliśmy nagrodę w kategorii inwestycji roku 2011 – za pracę bezskładowi-skową, za najlepsze praktyki w zakresie efektywności energetycznej, ochrony środowiska i ekologicznej produkcji.

• Elektrociepłownie Wybrzeże S.A. zostały wyróżnione w XI edycji konkursu „Ekolaury Polskiej Izby Ekologii” w kategorii gospodarki odpadami – za przystosowanie Elektrociepłowni Gdańskiej oraz Gdyńskiej do pracy bezskładowiskowej.

Projekt dotyczący przystosowania Elektrociepłowni Gdańskiej oraz Elektrociepłowni Gdyńskiej do pracy bezskładowisko-wej, to wynik wieloletniej polityki prowadzonej przez Elektrociepłownie Wybrzeże S.A. – wdrażania inwestycji prowadzą-cych do maksymalnego ograniczenia wprowadzania do środowiska odpadów paleniskowych.

W trosce o środowisko Elektrociepłownie Wybrzeże S.A. w ostatnich latach nie złożyły do środowiska ani jednej tony od-padów paleniskowych. Efektywna gospodarka odpadami jest jednym z elementów odpowiedzialności społecznej przed-siębiorstwa. Elektrociepłownie Wybrzeże S.A. przestawiły produkcję na bezskładowiskowy system technologiczny. W po-przednim systemie popioły mieszano z wodą i transportowano na wysypiska. W efekcie inwestycji prośrodowiskowych Elektrociepłownie Wybrzeże S.A. kończą przyjmowanie odpadów paleniskowych na składowisku popiołów.

Czy wiesz, że…• Zbiornik retencyjny popiołu wybudowany w Elektrociepłowni Gdyńskiej jest największy w polskiej energetyce? Jego

pojemność to 19 tys. m3 i ponad 70 m wysokości! • Jesteśmy jedną z największych firm energetycznych na terenie Kaszub i pozostałej części Pomorza?• Z kruszywa produkowanego z popiołów pochodzących z Elektrociepłowni Wybrzeże budowany był m.in. stadion na

Igrzyska Olimpijskie, które odbędą się w Londynie w 2012 roku?

Zbiornik do magazynowania ubocznych produktów spalania elektrociepłowni.

Brusy – miasteczko położone na południu Kaszub, w sercu Zaborów. Prawa miejskie otrzymały w 1988 roku. W 2004 roku patronem miasta i gminy Brusy został bł. ks. Józef Jankowski. Obecnie to niespełna 5-ty-sięczne miasto, stanowiące centrum handlowe i administracyjne 14-tysięcznej gminy o powierzchni 400,7 km2. Brusy przecinają drogi wojewódzkie 235 i 236, istotne ciągi komunikacyjne pomiędzy zachodnią i centralną częścią Polski a Trójmiastem i Łebą.

Gmina Brusy to zaborska kraina lasów i jezior. Nieskalana przyroda zachęca do odpoczynku z dala od zgiełku wielkich miast. Czas można spędzić, wędrując Szlakiem Kaszubskim im. Juliana Rydzkowskiego, czy też wybierając się na wycieczkę rowerową śladami Anny Łajming. Rzeka Zbrzyca zachęca do udziału w spływach kajakowych, a już w przyszłym roku zapraszamy na przejażdżkę ścieżkami rowerowymi ‒ Kaszubską Marszrutą przygotowaną z udziałem środków unijnych.

Bruszanie na co dzień utożsamiają się z kaszubszczyzną – IX Zjazd Kaszubów w 2007 roku, VII Dzień Jedności Kaszubów w 2012 roku – to tylko niektóre z wydarzeń promujących kulturę kaszubską. Właśnie w Brusach powstało pierwsze w Polsce Kaszubskie Liceum Ogólnokształcące, prężnie działają też: Oddział ZKP i stowarzyszenia promujące folklor. Uczniowie wszystkich szkół podstawowych uczą się języka kaszubskiego. Wjeżdżających do gminy witają tablice z podwójnym nazewnictwem – w językach polskim i kaszubskim.

Odwiedzając gminę Brusy, nie można pominąć Józefa Chełmowskiego, jego niecodziennych rzeźb i ob-razów, rezerwatu archeologicznego w Leśnie. Warto zatrzymać się na chwilę przy największym na Pomorzu ko-ściele w Brusach oraz zajrzeć do drewnianego kościoła w Leśnie czy w Kosobudach.

Brusy to także rozwijający się ośrodek gospodarczy. Lokalne władze silnie akcentują proinwestycyjną po-litykę – dzięki unijnym dotacjom stale prowadzone są prace związane z budową kanalizacji sanitarnej i inne in-westycje poprawiające ochronę środowiska. Modernizowane są drogi gminne, powiatowe i wojewódzkie. Po-szerzane jest zaplecze edukacyjne i związane z ochroną zdrowia. Wszystkie te elementy sprawiają, że Brusami interesują się nie tylko turyści, ale także i inwestorzy.

Zapraszamy do Brus! Niech zachętą będą zbliżające się imprezy m.in. – już 4 sierpnia – Pieczenie Chle-ba w Widnie.

Więcej informacji www.brusy.pl

Gmina Brusy – rozwijający się region południa Kaszub

18

Nie wiemy, czy nie byłby zdziwiony faktem, że wła-śnie ta wieś rozrośnie się wkrótce na tyle, że w 1901 r. otrzyma prawa miejskie i będzie przyciągała tysiące tu-rystów – letników wywodzących się z elity społecznej nie tylko Królestwa Pruskiego, ale i ziem polskich znajdują-cych się w granicach Rosji czy monarchii habsburskiej.

W tym samym czasie, kiedy Haffner dostrzegł i po-stanowił wykorzystać unikatowe walory przyrodniczo- -krajobrazowe Kaszubskiego Pobrzeża, pastor ewange-licki z Gdańska Krzysztof Celestyn Mrongowiusz jako pierwszy zaczął odkrywać dla świata nauki język i kul-turę Kaszubów, a wkrótce opracował m.in. mały słow-nik kaszubski.

Tak Haffner, jak i Mrongowiusz nie przypuszczali za-pewne, że na początku XX w. Sopot stanie się ważnym ośrodkiem, wokół którego skupiać się będzie życie elity kulturalnej Kaszubów. To wówczas grupa zafascynowa-nych kaszubszczyzną młodych, dobrze wykształconych Kaszubów, a wśród nich Aleksander Majkowski, Jan Karnowski, Leon Heyke i Marian Mokwa, podjęła się trudu nie tylko jej ocalenia i zbadania, ale przede wszystkim roz-woju i popularyzacji. Nareszcie, w sytuacji, kiedy ich dziedzictwo kulturowe było za-grożone, sami Kaszubi dostrzegli, jak wielkim i niepowtarzalnym skarbem jest zarów-no ono, jak i rodzinna ziemia.

Ci młodzi ludzie mimo wszystko widzieli przyszłość Kaszubów w optymistycz-nych barwach, bo zdawali sobie sprawę z tego, jak wiele zależy od ich aktywności twórczej i obywatelskiej. Jan Karnowski w 1908 r. pisał: „nie brak dzisiaj na Kaszubach zapędów do wytworzenia własnego języka literackiego. Nie jest to dążeniem cho-robliwym, lecz wprost instynktowne i historycznie uzasadnione. Dążenia te są obja-wem sił niespożytych, które drzemią gdzieś w głębinach duszy ludu kaszubskiego, choć lud ten na pozór stoi jedną nogą w grobie”.

Spółka Wydawnicza „Gryf”Sopot przed I wojną światową był miejscem, gdzie spotykali się przedstawicie-

le tworzącej się inteligencji kaszubskiej z polską elitą kulturalną i gospodarczą z Wiel-kopolski, Kongresówki czy Galicji, korzystającą z wczasów w tym kurorcie. Tak rodził się twórczy klimat Sopotu, jak się okazało, dla ruchu kaszubskiego niezwykle owoc-ny, bo zyskujący dla niego sojuszników z innych regionów i zapewniający mu, jak-byśmy to dziś powiedzieli: know-how. W lecie 1909 r. w willi Quo vadis? w Sopocie (jej właścicielem był sędzia i działacz społeczno-oświatowy Alfons Chmielewski) od-było się spotkanie, na którym postanowiono powołać spółkę wydawniczą Gryf, ma-jącą m.in. wydawać czasopisma, w tym „Gryfa”, tj. faktyczny organ prasowy przy-szłych Młodokaszubów. Uczestniczyli w nim goście z Kaszub, ale także z Wielkopolski i Kongresówki.

Formalne zebranie założycielskie Spółki Wydawniczej „Gryf” zorganizowano do-piero po tygodniu w Gdańsku, a konieczne do tego dokumenty przygotował dr Józef Englich, prawnik i ekonomista z Wielkopolski. Oprócz niego wśród założycieli Spółki znalazł się oczywiście lider Młodokaszubów dr Aleksander Majkowski (redaktor uka-zującego się od 1908 r. „Gryfa”), Bernard Filarski, ks. Wacław Wojciechowski, ks. Józef Wrycza, ks dr Kamil Kantak, Franciszek Kręcki i Ignacy Brejski. Ruch młodokaszubski zatem dojrzewał i powoli zaczął wkraczać w etap instytucjonalizacji.

Kresy kaszubskie w polskiej prasieDzięki letnim kontaktom kuracjuszy pochodzących z Kongresówki, Wielkopolski

czy Galicji z elitą kaszubską w Sopocie wzrastało zainteresowanie „kresami kaszubski-mi” na ziemiach polskich, co znajdowało odzwierciedlenie w prasie polskiej ukazują-cej się w Warszawie, Poznaniu, Krakowie czy Lwowie. Zaczęto wydawać przewodni-ki turystyczne po Kaszubach, czego przykładem może być opublikowany w 1910 r. przewodnik autorstwa poznaniaka Bernarda Chrzanowskiego Na kaszubskim brzegu. We wstępie pisze on: „Tysiące gości naszych, przebywających latem w Sopotach, od-bywa wycieczki tylko do przeróżnych restauracyi na około Sopot, do Gdańska, Oliwy, Brzeźna, Westerplatte, Heubude (mowa o Stogach) lub wreszcie na półwysep hel-ski do Helu, oglądając przy tem już to tylko obojętne nam miejscowości, już to tylko

naszej przeszłości pamiątki; tysiące nie wie, że o kilka kilometrów od Sopot są

i w kraju nie daleko od morza i przy jego brzegu wsie rolnicze i rybackie, kaszub-skie, polskie, nasze, żywe!”.

Starokaszubi i MłodokaszubiAktywność osób związanych z ru-

chem młodokaszubskim oraz ich ambicje budziły niepokój wśród części środowisk polskich na Pomorzu. 29 kwietnia 1912 r. z inicjatywy dotychczasowego lidera pol-skich działań na północnych Kaszubach Alfonsa Chmielewskiego na zjeździe w So- pocie utworzono Towarzystwo Przyjaciół Kaszub, którego statutową siedzibą był Gdańsk. Środowisko to, potocznie nazy-wane starokaszubami, chciało się skupiać tylko na rozwoju gospodarki i oświaty na Kaszubach.

Majkowski, który w 1912 r. zamieszkał w Sopocie (przy Seestrasse 23, dziś Boha-terów Monte Cassino), oraz jego środowi-sko nie podzielali takiego wąskiego uję-cia sprawy kaszubskiej. W czerwcu 1912 r. zorganizowali w Gdańsku zjazd, który doprowadził do powstania Towarzystwa Młodokaszubów. Jego celem, jak zapisano w statucie, miała być „praca nad podniesieniem Kaszubów – Pomorzan pod wzglę-dem kulturalnym, politycznym i ekonomicznym”. Sam fakt utworzenia Towarzystwa Młodokaszubów był już czytelnym sygnałem, że ruch kaszubski wkracza w kolejny etap rozwoju, bo jego przedstawiciele, dotychczas luźno z sobą związani, czuli po-trzebę zrzeszenia się i zintegrowania swoich działań.

Sopockie muzeum kaszubsko-pomorskieJuż we wrześniu 1912 r. Aleksander Majkowski wystosował odezwę wzywającą

do utworzenia muzeum kaszubskiego w Sopocie. Pisał on: „wybraliśmy Sopot dlate-go, gdyż tu podczas lata zbierają się liczni zastępcy narodu naszego z pod wszystkich trzech zaborów. Tym »Muzeum kaszubskie« ma ułatwić poznanie tych kaszubskich, nadmorskich a tak ważnych kresów Ojczyzny. Prócz tego z powodu położenia Sopo-tu na północnych Kaszubach, stad właśnie ma promieniować wpływ muzeum na naj-bardziej zagrożoną przez falę germanizmu północną część Kaszub”.

Jakżeby inaczej jak nie latem, bo 1 lipca 1913 r. przy Seestrasse 28 w Sopocie (dziś Bohaterów Monte Cassino 28) uroczyście otwarto Muzeum Kaszubsko-Pomor-skie, gdzie obok ekspozycji poświęconych Kaszubom utworzono również bibliotekę i czytelnię. 15 września tego roku odbyło się zebranie, na którym powołano Towarzy-stwo Muzeum Kaszubsko-Pomorskiego. Zebraniu przewodniczył osiadły w Sopocie w 1903 r. były poseł do parlamentu niemieckiego z okręgu kaszubskiego Roman Jan-ta-Połczyński. Znaczną część członków Towarzystwa stanowili mieszkańcy kurortu.

Duża aktywność środowisk kaszubskich (polskich) w Sopocie nie uszła uwagi władz niemieckich. Dowodzą tego raporty policji przekazywane władzom admini-stracyjnym. Niewątpliwie bowiem w przededniu wybuchu I wojny światowej Sopot był ważnym ośrodkiem życia kulturalnego Kaszubów oddziaływującym na cały re-gion, a Muzeum Kaszubsko-Pomorskie – najważniejszą polską instytucją w Sopocie.

Działali i tworzyli w tym kurorcie zarówno lider starokaszubów sędzia Alfons Chmielewski, jak i lider Młodokaszubów dr Aleksander Majkowski. Dzięki ich inicjaty-wom wypoczywający w Sopocie letnicy z Kongresówki czy Galicji, jeśli tylko byli za-interesowani, to mieli łatwy dostęp do informacji o rodzimej ludności Pomorza – Ka-szubach.

Chociaż I wojna światowa przerwała istnienie Muzeum Kaszubsko-Pomorskie-go, a Sopot wcielono do Wolnego Miasta Gdańska, jednak znaczna część środowiska Młodokaszubów działała dalej. Osoby te stanowiły w dwudziestoleciu międzywojen-nym trzon elity Polonii w WMG.

Dzięki Młodokaszubom, dla których ważnym ośrodkiem był Sopot, Kaszuby przestały być dla elit polskich terra incognita. Sopot stał się wówczas swego rodzaju bramą do Kaszub dla przybywających nad Bałtyk letników. Ładną bramą.

SopotaMłodokaszubiŁukaszGrzędzicki

KiedyJeanGeorge(JanJerzy)Haffner,Alzatczykzpochodzeniaibyłylekarzarmiinapoleońskiej,rozpoczynałwlatachdwudziestychXIXw.budowęzakładukąpielowegoidomuzdrojowegowpo-łożonejnapółnocodOliwyosadzierybackiejSopot,chybanieprzypuszczał,żedajewtensposóbpocząteknajpopularniejszemudziśkurortowinadBałtykiem.

Roman Janta Połczyński, poseł do Reichstagu.

Przewodniczył spotkaniu, na którym powołano

Towarzystwo Muzeum Kaszubsko-Pomorskiego.

Pensjonat Quo vadis? w Sopocie, miejsce

spotkań Młodokaszubów.

19

20

Symbol kurortuTa niezwykła Kaszubka żyła na przełomie XVIII i XIX wieku. Praw-

dopodobnie pierwotna forma jej nazwiska brzmiała „Zielonka” i uległa zniemczeniu w czasach zaboru pruskiego. Marianna Selonke była postacią niezwykle znaną i lubianą w Sopocie i jego okolicach. Jej kariera pocz-towa rozpoczęła się w 1820 roku. Początkowo pełniła usługi posłańca pocztowego dorywczo, w razie zapotrzebowania. Trzy lata później została stałym posłańcem sezonowym, dostarczając korespondencję i przesyłki z Sopotu przez Karlikowo, Oliwę, Polanki, Strzyżę i Wrzeszcz do gdańskiej Poczty Głównej, znajdującej się przy ulicy Długiej (w tym samym miej-scu, co obecnie). Robiła także drobne zakupy dla letników – prasy, kos-metyków, wyrobów tytoniowych itp. Na tej samej trasie funkcjonowała wówczas żurnaleria (tramwaj konny), jednak ze względu na wysokie kosz- ty dość rzadko była wykorzystywana do przewozu poczty.

Z biegiem czasu charakterystyczna postać Marianny Selonke z dużym koszem, przystosowanym do noszenia na plecach, stała się rozpoznawal-na w rodzącym się sopockim kurorcie. Letnicy darzyli ją sporą sympatią, nazywając żartobliwie „sopockim ekspresem” lub „pocztą sopocką”.

Marianko, naprzód z animuszem!O tym, że nie była to postać nieznana, świadczy fakt, że sporo jej

śladów odnajdziemy w licznych artykułach prasowych z tamtego okre-su. Autor jednej z tych notatek donosi, że Marianna Selonke występowała jako statystka w kilku spektaklach teatralnych wystawianych w Sopocie. W 1840 roku, prawdopodobnie z okazji 20-lecia pracy Marianny jako po-słańca, gdański artysta Gustaw Stelmacher utrwalił jej wizerunek w lito-grafii przedstawiającej scenki z jej życia zawodowego. Jeszcze na początku XX wieku te prace zdobiły niektóre lokale sopockie. Jednym z nich był znany w tamtych czasach Dolinny Młyn. Do dziś zachowały się także pocz-tówki uwieczniające postać Marianny Selonke. Kariera sopockiej Kaszubki była tak duża, że doczekała się ona wierszyka w języku niemieckim:

Kann ich nur kleine Schritte machen, Marschier ich dennoch tüchtig viel.Mag gleich somancher meiner lachen,Erreiche ich doch stetsmein Ziel.

Versagen mir auchmal die Füße,Nehm ich ‘nen Schluck, doch nicht zu groß,Aus meiner Dose eine Prise.Und dann Mariannchen, frisch drauf los!

Choć małe kroki tylko robić mogę,Pilnie przemierzam swą codzienną drogę.Niech goni za mną śmiech wielu,Ja i tak zawsze dotrę do celu.

Czasem gdy stopy już nie mają siły,Z mej puszki biorę niuch tabaki miłej,Nieduży łyczek również wypić muszę.Marianko, naprzód z animuszem!

Uznana za czarownicę?Przeszło czterdziestoletnia kariera sopockiej posłanki pocztowej

została brutalnie przerwana. Stało się to dokładnie 147 lat temu – 7 lipca

1865 roku w czasie powrotu Marianny z Gdańska. W okolicy Strzyży została napadnięta, ograbiona i zamordowana. Według tej wersji miała w chwili śmierci 84 lata. Istnieje jeszcze jedna, mniej prawdopodobna wersja śmierci Marianny. Według niej w 1856 roku Kaszubka odwiedziła podczas dożynek majątek w Postolinie, nieopodal Sztumu. Podczas festynu zatańczyła ze starszym mężczyzną, który podczas tańca zmarł. Selonke została uznana za czarownicę i oskarżona o powiązania z nieczystymi mocami. Przed samosądem miejscowych uratował ją tamtejszy proboszcz, dając schronienie na plebanii. Następnego dnia Marianna wyruszyła do Sopotu, do którego nie dotarła. Według tej wersji podczas drogi powrot-nej zamordował ją syn zmarłego dzień wcześniej mężczyzny.

Na początku 2012 roku postać Marianny Selonke powróciła pod- czas konkursu na 10 wyjątkowych kobiet w dziejach Gdańska, Gdy-ni i Sopotu, ogłoszonego przez portal naszemiasto.pl. Sopocka Kaszubka stanęła w szranki m.in. z takim postaciami, jak Róża Ostrowska, Stanisława Fleszarowa-Muskat, Franciszka Cegielska i Johanna Schopenhauer. Z pewnością gdyby Marianna Selonke dożyła obecnych czasów, spotka-libyśmy ją na dzisiejszym Zjeździe Kaszubów. Być może byłaby listono-szem sopockiej poczty lub pracownikiem jednej z dużych firm kurierskich.

Andrzej Busler

Nie wiadomo dokładnie, skąd pochodziła, ale na pewno była Kaszubką. Z koszem na plecach dostarczała przesyłki letnikom, którzy nazywali ją „pocztą sopocką”. Pisała o niej prasa, uwieczniono ją w litografii, poświęcono jej wiersz. Niektórzy twierdzą, że zginęła z powodu podejrzeń o czary. Marianna Selonke to jedna z najbarwniejszych kobiet w historii Sopotu.

EKSPRES SOPOCKIKaszubski

Pocztówka uwieczniająca postać Marianny Selonke.

R E K L A M A

21

Zainteresowanie kaszubską kulturą wynieśliście z rodzinnych domów?Mirek Trymbulak: Zdecydowanie nie. Nasi rodzice pochodzą z Polski wschodniej i centralnej, więc w rodzinnych domach były zupełnie inne zwy- czaje i smaki. Od lat mieszkamy w Trójmieście, więc fascynacja kulturą kaszubską została nabyta i wynika bardziej z artystycznej ciekawości.

Czy silnie odczuwacie obecność kultury kaszubskiej w swoim otoczeniu? Jola Słoma: Niestety nie. Pamiętam, że dawniej w miejscu, w którym się wychowałam, panowało nawet przekonanie, że wszystko, co wiąże się z regio-nem, jest czymś gorszym – czymś, czego należy się wstydzić. Może właśnie to spowodowało, że tak naprawdę regionalizmu się unikało. Teraz w naszym otoczeniu, czyli na Pomorzu, jest podobnie – kaszubszczyzny nie widać. Dla porównania warto spojrzeć, co dzieje się na południu Polski – w Zakopanem i w okolicach dokładnie wiesz, gdzie jesteś. Mieszkańcy tego regionu szczycą się tym, skąd pochodzą. U nas niestety tej dumy nie ma.M.T. Myślę, że kultury kaszubskiej jest tak mało, bo na ogół staramy się zachować ją w pierwotnym stylu.J.S. Można również zaryzykować stwierdzenie, że wzornictwo kaszubskie jest dla mieszkańców naszego regionu mało ważne. Gdyby było inaczej, wtedy widzielibyśmy je na co dzień. Poza tym wydaje mi się, że Kaszubi nie dążą do tego, aby się chwalić, a tym samym sprzedawać swoją indywidualność. Inspiracja kaszubszczyzną i tworzenie produktów regionalnych staje się dla nich raczej pasją. Wydaje mi się, że tworząc, nie myślą kategoriami, że to, co wiąże się z regionem, to dla innych egzotyka – inny „produkt”, którym można zainteresować i który można sprzedać turystom.

Nie ma więc zapotrzebowania na dzieła tworzone w kaszubskim stylu? M.T. Nasza kolekcja Cashebe sprzedała się w całości, więc myślę, że zapo-trzebowanie jest. J.S. Kaszubskie wzornictwo ma szansę zaistnienia, ale jeżeli zostanie prze-kazane w sposób nowoczesny.

Zatrzymajmy się więc na łączeniu tradycji z nowoczesnością. Czy zas-tosowanie takiego zabiegu, jak wprowadzanie tradycyjnych wzorów kaszubskich do współczesnego designu może być formą przetrwania kaszubskiego wzornictwa?J.S. Uważam, że to bardzo dobry, jednak nie jedyny sposób. Chodzi głównie o to, aby tradycja i przeszłość stały się atrakcją. Dobrą formą uatrakcyjnie-nia historii mogą być też skanseny, ale udostępnione w nowej formie – na zasadzie hotelu, w którym możemy doświadczyć „powrotu do korzeni”. Nie można wiecznie wracać do przeszłości – świat się zmienia. Nie chcemy żyć tak jak kiedyś, nie śpimy na siennikach, nie jeździmy bryczkami, ale tego inne-go, dawnego życia możemy właśnie w takich miejscach doświadczyć. Musimy nauczyć się korzystania z bogactwa naszej kultury w odpowiedni sposób – wyjść z muzeum, mimo że to właśnie w tym miejscu wszystko się zaczyna... Chodzi o to, aby inspirować się tradycją, a nie dokładnie ją odwzorowywać. Wtedy kultura kaszubska będzie miała szansę przebicia.

Czy młodzi ludzie są zainteresowani taką formą przekazu tradycji?J.S. Ludzie zwracają bardziej uwagę na design – nie patrzą na powiązanie projektu z regionem. Decydują się na kupno rzeczy, która po prostu im się podoba. Projekt nie sprzedaje się dlatego, że jest kaszubski. Idzie to raczej w drugą stronę – to bardziej my staramy się „przemycić” wzory, stosując nowoczesne formy, a ludzie akceptują je, nie mając często świadomości, że pochodzą one z jakiejś konkretnej kultury.

Wasza przygoda z kulturą kaszubską zaczęła się od projektu Cashebe, który powstał w 2007 roku. Jak zrodził się pomysł stworzenia takiej właśnie kolekcji? M.T. Lubimy różne wyzwania, dlatego zainteresowaliśmy się tematem kaszub-skim. Jednak później okazało się, że tym razem trochę nas to przerosło, po-nieważ folklor kaszubski jest trudno rozpoznawalny.J.S. To prawda, jednak kiedy już zdecydowaliśmy się drążyć temat kaszubski, zaczął nas on fascynować. Doszliśmy do wniosku, że trudno jest zdefiniować, czym jest wzór kaszubski – tak naprawdę to mieszanka stylów. Dlatego większość elementów w kolekcji Cashebe to jedynie nawiązania do tradycji. Staraliśmy się zachować charakterystyczne elementy, jak np. pasy na spód-

nicach czy buty wiązane czerwonymi wstążkami, choć cały styl odbiegał dość mocno od oryginału.

Wasza biżuteria to połączenie bursztynu i kaszubskich wzorów – w peł-ni nawiązuje do tradycji naszego regionu. Jak wyglądała praca nad tworzeniem tej formy?J.S. Biżuteria była naszym pomysłem, a już samo projektowanie zostawi-liśmy jubilerom. W tym projekcie dominował koral, turkus i bursztyn – stwier-dziliśmy, że te trzy kolory będą ze sobą bardzo dobrze współpracować. I tak powstała biżuteria...

Wygląd studia nieistniejącej już telewizji kaszubskiej CSB TV, to również w całości wasz pomysł. Czym kierowaliście się przy tworzeniu tego pro-jektu?M.T. Podczas tej pracy skupiliśmy się na bogactwie regionu – było więc morze, muszle... Wykorzystaliśmy również wzory haftu kaszubskiego, przede wszystkim na meblach, poduszkach i na elementach dekoracji. W części informacyjnej studia pojawił się pomorski gryf, który nadał jej bardziej su- rowy charakter, podkreślając kaszubską tożsamość. Zależało nam na tym, aby pokazać nowoczesny design oparty na tradycjach.

Zdarzało się wam wykorzystywać kaszubskie wzornictwo również w in-nych projektach?J.S. Tak, kochamy po prostu oryginalne i ciekawe rzeczy, dlatego zdarza nam się wykorzystywać stare kaszubskie przedmioty jako elementy wystro-ju wnętrz czy ogrodów. Wydaje mi się, że korzystanie z nich jest dobrym pomysłem, zwłaszcza w agroturystyce. Poprzez dotknięcie czy wypróbowa-nie dawnych sprzętów na zasadzie „jak to działa”, takie miejsce staje się atrak-cyjne turystycznie, zwłaszcza dla ludzi z miasta.

Dlaczego kultura kaszubska jest jeszcze tak mało znana w Polsce? M.T. Niestety nie zwraca się uwagi na ciekawe projekty. Ponadto, aby one powstawały, należy je lepiej wspierać finansowo – bo chęci młodym ludziom nie brakuje. Jest mnóstwo szkół, mnóstwo zdolnych artystów, którzy inspirują rynek niszowy i chcieliby wykazać się w różnej tematyce. Potrzebne są je-dynie pieniądze dla ludzi, którzy tworzą takie projekty. J.S. Uważam, że brakuje współpracy pomiędzy firmami a młodymi artysta-mi, którzy mają ciekawe pomysły. Właściciele firm często boją się nowego wzornictwa, dlatego młodzi artyści nie mają siły przebicia. Prawda jest taka, że nie szukamy talentów, boimy się ryzykować. Inną sprawą jest jeszcze re-klama – jeżeli jej nie będzie, to młody rynek nie zaistnieje. Kolejna kwestia to wykorzystanie kultury w celach wizerunkowo-turystycznych, aby ludzie, którzy tu przyjeżdżają, mogli usłyszeć np. język kaszubski, posmakować tradycyjnych potraw i pomieszkać w typowej kaszubskiej chëczy lub chociaż przez chwilę wejść w ten klimat i poczuć się jak dawniej, uczestnicząc np. w inscenizacji. Ludzie szukają takich właśnie atrakcji. Mają już dosyć leżenia na plaży i zwiedzania muzeów.

Rozmawiała Edyta Jankowska-Giermek

Weronika Korthals w stroju z kolekcji Cashebe. Fot. Malwina Korthals

Jakłączyćkaszubskątradycjęznowoczesnością?DlaczegonaszakulturajestmałoznanawPolsce? –między innymi o to zapytaliśmy Jolę Słomę iMirka Trymbulaka – projektantówmody, biżuterii,wnętrz,twórcówprogramówkulinarnychifascynatówkaszubszczyzny...

Musimywyjśćzmuzeum...

22

Za sztërk latkò mdze ju gwës ù naju. Drãgò rzeknąc, wiele òno latos mdze dérowac – tidzéń, dwa a mòże piãc dni? Drãgò téż wëzgadnąc, czej òno sã zacznie. Jak sã ùdô, tej mòże jesz przed séwnika wëlegniemë na sztrądë pòls-czégò mòrza i chòc kąsk naji gnôtë w bëlnym słunuszkù wëgrzejemë. A co! Pò całim rokù plëtów, szlagów i jinszégò zortu darënków z górë cos më mù-szimë òd tegò żëcô miec. Në jo, ti, co dëtków wiãcy ùszpórowalë, gwës zarô pòd palmë rëszą... A reszta? Reszta mdze tatczëznã wspierac i krajowi rënk wzbògacac. Chòcle pòd krëszką za stodołą. Zastrzega je blós jedna – słuńce mùszi bëc. Më białczi mëslimë ò latnym czasu ju kąsk prãdzy. I ten kąsk zaczinô sã tak kòl łżekwiata. Kò na tim sztrądze czë za stodołą (sąsadze tec nie spią) trza jakòs wëzdrzec, a pò dłudżi zëmie wnet kòżdô z naju jamroce, że tam i tuwò mô za wiele. Chłopsczé gôdanié zortu „białka mùszi miec na czim sedzec i czim òddichac” dlô tëch barżi nowòmódnëch nie je do przëjãcô. Òni so mògą ga-dac, co dëcht chcą! Më swòje i tak lepi wiémë. I tej zaczinô sã sznëkrowanié za rozmajitima cëd-dietama. Jedne jedzą blós kapùstã, drëdżé cëdowné pële, a jesz jiné nick nie jedzą. Òkróm bómka na lepszi hùmòr. Za dwie niedzele je lepi (wôga pòkôzywô 5 kilo mni). Za trzë niedzele kùpùjemë nową, bò to nie je mòżlëwé, cobë bez tidzéń bëło zôs 6 kilo wiãcy! Chłop je nerwés (pòdług naju téż bë mù sã przëdało brzëch zgùbic), bò tłëstégò zósu mù felô i sëché bùlwë z dieteticznym miãsã jesc mùszi. Białka wadzy, bò nijak lepi nie wëz- drzi, a do lata ju czësto blëskò...Ù mie téż nie bëło lepi. Leno jaczis czas dowsladë jô wëczëtała ò pòstãpny diece. Mie sã zdôwô, że to dlô wiele białków mòże bëc retënk. Mało czasu do lata? Jeżle òno zôs sã zacznie na kùńc zélnika, tej na gwës czasu sygnie. Chcemë sã przëzdrzec najim dwalatnym dzecóm. Wierã wszëtczé są chù-dé. Mòże bë sã tak kąsk na jich dietkã przëzdrzec... Mòże to je czas na „Przedszkòłowô Cëd-Dietã”! Dzecóm pòmôgô, białkóm téż mùszi. Nót sã równak przed dietë stosowanim do dochtora wëbrac. Jinak mòżna sã ù niegò nalézc jesz przed ji kùńcã.

Dzéń piersziFrisztëk. Prażnica z jednégò jaja, do te sztëk chleba z marmeladą. Trza dwa razë ùgrëzc, kąsk prażnicë rãką do gãbë wepchnąc, a resztã na zemiã zwalëc. Tej marmeladą dekã wësmarowac. Dwie gòdzënë pózni – sztërë òléjné kréd-czi (farwa nie je wôżnô) i taskã mléka (rôz pòpic, resztã na stół wëlac). Pôłnié. Sëchi knëpel, dwa gùzë, cola bez gazu. Na wieczerzã sztólą z masłã stółk òb-klepac.

Dzéń drëdżiFrisztëk. Nã sztulã z wieczerzë ze stółka pòdniesc a zjesc. Do te pół tasczi ar-batë z 3 łëżkama cëkru abò jedną flaszkã farbków do jedzeniô malowaniô wëpic. Kąsk przed pôłnim – gôrzc sëchégò fùtru dlô psów abò pòłowã czer-wiony szminczi. Na pôłnié – môłi kamiéń abò zôrno grochù do lewi dzurë òd nosa wepchnąc. Sok z jabków na bùlwë wëlôc, łëżką fëjn przëklepac i zjesc. Kòl wieczora tutkã szklónëch bómków przërëchtowac. Dwa narôz w gãbã włożëc i jic do piôskù. Tam wëplwac i zôs z piôskù w gãbã wsadzëc. Trzë-mac w ni, jaż sã zrobią czësté. Nazôd dodóm przińc i w pańsczi jizbie na zë-sel pòłożëc.

Dzéń trzecyFrisztëk. Dwa plińce z marmeladą. Jeden zjesc, marmeladã w klatë wsma-rowac. Drëdżégò w taskã z mlékã wsadzëc. Za sztót przëniesc bómka z zësla i zlizac do kùńca. Za gòdzënã – sztólą z szokòlôdą fëjn gãbã ùczwarzëc. Pôrã sztëczków na zemiã zdrzucëc. Na pôłnié sygnie miska lodów. Do te gôrzc czipsów. I mòżna jesz – jak dôsz radã – parsknąc sokã przez nos.

Slédny dzéń Frisztëk. Przërëchtuj wiãkszą miskã. Tej z kąpnicë halôj pastã do zãbów czëszczeniô i wëcësnij pòłowã. Do te wrzucë sztëczk mëdła i pół tasczi cëk-ru. Wszëtkò dodac do zôcérczi i ùmieszac. Zjesc. Co òstónie, dac kòtóm. Na pôłnié zrëchtowac nudle i wcygac głosno. Pùding do tasczi sokù włożëc i bez słomkã wësusac.Gwarancji na zwënégã dac ni mògã. Równak próbòwac trzeba. Dzecë to szafną, tej më téż dómë radã! Dlô pësznotë to sã wszëtkò dô.

Wiara w pùrtka

Ksądz na religie pitô sã Frãcka:– Wierzisz të w pùrtka?– Jô mëszlã, że z tim pùrtkã je jak z nym gwiôzdorã. W kùńcu sã òkôże, że je nim mój tatk.

Dze mieszkô Markówc?

Jeden chłop pòtkôł knôpiczka ë sã jegò pitô:– Wiész të, dze tu mieszkô Markówc Tédór?– Jo, kòl Gafczi Jana.– A dze mieszkô nen Gafków Jan?– Krótkò Markówców Tédra.– Dobrze, ale dze òni dwaji mieszkają?– Në kò dze? Kòle se!

Aniół

Chłop do białczi:– Wiész të co? Corôz barżi të mie przëbôcziwôsz anioła.– A czemùż to?– Bò z cebie na zemi ni ma niżódnégò pòżëtkù!

Baszka

Na wieselim gòsce wòłają do mùzykańtów:– Rozmiejeta wa wszëtkò zagrac?– Në, kò pewno, że jo.– Tej lepi zagrôjta so w baszkã!

Zebrôł: Rómk Drzéżdżónk

Kąsk do smiechù!

CëdownôdietaAnaGlëszczëńskô

Szpòrtë

R E K L A M A

23

24