PUB2301 การจดการเครอขายในภาครฐ บทท 14: การจดการเครอขายทางสงคม

แนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network Concept) มพฒนาการมาจากพนฐานของทฤษฎการแลกเปลยน (Exchange Theory) โดยมนกคดคนสำาคญ คอ Richard Emerson ซงตอยอดความคดมาจาก George C. Homans โดยมฐานคต (Assumption) คอ ในเครอขายสงคม จะประกอบไปดวยบคคลหรอตวแสดง (Actor) ทมความสมพนธ (Relation) ซงกนและกนตามบทบาทหรอหนาททแตละคนหรอคความสมพนธมอย ซงแตละคนนนมไดมเพยงบทบาทเดยว หากแตมหลายบทบาททจะตองสวมในชวตประจำาวน ความสมพนธระหวางบคคลในเครอขายสงคม บางครงอาจเปนไปตามทฤษฎของการแลกเปลยน เพราะบคคลไมเพยงแตทำาตามบทบาทหนาททคาดหวงในสงคม หรอตามบรรทดฐานทไดรบการถายทอดมาเทานน แตความสมพนธระหวางบคคลยงขนอยบนพนฐานของการรบรและการตดสนใจในการแลกเปลยนซงกนและกนระหวางคความสมพนธ ทงในดานวตถและทางดานจตใจ ในปจจบนสถานภาพองคความรของแนวคดนไดถกใชในการศกษาวจยเกยวกบการวเคราะหเครอขายทางสงคม (Social Network Analysis) การสรางตวตนของเครอขายการแลกเปลยนเชงบรณาการ (Integrated Exchange Forming) รวมไปถงการศกษาอำานาจและการพงพา (Power and Dependence) ภายในเครอขาย 

บทนำา (Introduction) เราคงปฏเสธไมไดวาในสาขาวชาสงคมวทยา (Sociology) มแนวคดและทฤษฎจำานวนมากทถกสรางขนเพอใชในการศกษาและวเคราะหสงคม บางทฤษฎเตบโตและพฒนามาเปนทฤษฎกระแสหลก (Main Stream Theory) ทเปนกรอบคดอนทรงอทธพลอยางยาวนานหลายทศวรรษ อนไดแก ทฤษฎโครงสรางหนาท (Structural Functional Theory) บางทฤษฎกอตวจากแนวคดทตรงกนขามกบทฤษฎอน เชน ทฤษฎความขดแยง (Conflict Theory) บางทฤษฎเกดจากความพยายามในการเตมเตมชองวางของทฤษฎอน เชน ทฤษฎการแลกเปลยน (Exchange Theory) และทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณ (Symbolic Interaction Theory) บางทฤษฎเตบโตจากการวพากษ (Critique) ทฤษฎกระแสหลก ทำาใหเกดเปนทฤษฎทางเลอก (Alternative Theory) เชน ทฤษฎปรากฏการณวทยา (Phenomenology) และกลมทฤษฎวพากษ (Critical Theories) เปนตนวา แนวคดอตสาหกรรมวฒนธรรม (Culture Industry) ของสำานกแฟรงคเฟรต (Frankfurt School) แนวคดหลงโครงสรางนยม (Post-Structuralism) โดยการนำาของ Roland Barthes ปรชญาการรอสราง (Deconstruction) ของ Jacques Derrida ตลอดจนแนวคดของกลมปญญาชนแนวหลงทนสมย (Postmodern) ทปฏเสธการครอบงำาของแนวคดหลก เชน การปฏเสธแนวคดแบบทวลกษณ (Anti-Dualism) ของ Michel

Foucault หรอการเรยกรองใหใชวาทกรรมเลก (Little Narrative) เปนยทธวธตอบโตวาทกรรมหลก (Grand Narrative) ทครอบงำาสงคม ของ Jean Francois Lyotard และการวพากษสอในฐานะผสราง ภาพเสมอนจรง (Simulacra) ทเหมอนจรงมาก (Hyper Reality) ของ Jean Baudrillard หรอแมแตการสรางตำาแหนงกงกลางระหวางโครงสราง (Structure) กบผกระทำาการ (Agency) โดยแนวคด Structuration Theory ของ Anthony Giddens ขณะเดยวกนกมนกทฤษฎทตอบโตแนวคดหลงสมยใหม (Postmodernism) วาเราสามารถสรางทฤษฎสากลเกยวกบโลกทางสงคมได ชวยใหเราสามารถกำาหนดรปแบบของโลกไดมากและดยงขน เชน Jurgen Habermas ทนำาเสนอแนวคดประชาธปไตยและพนทสาธารณะ  (Democracy and the Public Sphere), Ulrich Back ทเสนอแนวคดสงคมแหงความเสยง (Risk Society), Manuel Castell กบแนวคดเศรษฐกจเครอขาย (Network Economy) รวมไปถง Anthony Giddens กบแนวคดการใครครวญ/สะทอนคดทางสงคม (Social Reflexivity) เพอนำาไปใชในวถชวตของพวกเรา 

สาเหตททฤษฎทางสงคมวทยาทมความหลากหลายดงกลาว อาจเปนผลมาจากความแตกตางกนของฐานคต (Assumption) และบรบท (Context) แวดลอมของการกอกำาเนดแนวคดทฤษฎนนๆ รวมไปถงการเกดขน ดำารงอย และเปลยนแปลงของบรรดาทฤษฎ ลวนแตเกดจากววฒนาการทางความคดทแสดงบทบาทออกมาในหลายรปแบบ โดยเฉพาะอยางยงการถกเถยง (Argument) และแสดงขอโตแยง (Debate) ในจดยนของตนตอทฤษฎอน รวมถงความพยายามในการเตมเตม (Fill-Full) ชองวางหรออดจดออนของทฤษฎอนๆ ซงบางคนอาจมองวาเปนสงทกอใหเกดความสบสนวนวายในแวดวงสงคมวทยา แตผเขยนกลบหาคดเชนนนไม เพราะผเขยนคดวาการถกเถยง หรอโตแยงตางๆ บนพนฐานของหลกเหตผล และการลมลางความคดเกาดวยความคดใหมทดกวา ยอมเปนหนทางสรางสรรคสงคมใหเจรญงอกงามมากยงขน ดงเชนตวอยางของการกอรางสรางตวตนของแนวคดทางสงคมวทยาหนง ซงเปนแนวคดทชวยเตมเตมแนวคดและทฤษฎเดมใหมความสมบรณมากยงขน นนคอ แนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network)

บทความน เปนการนำาเสนอสถานภาพองคความร (State of Knowledge) ของแนวคดเครอขายทางสงคม โดยแบงการนำาเสนอเปน 4 สวน ประกอบดวย พฒนาการของแนวคด สาระสงเขปวาดวยแนวคดเครอขายทางสงคม ประโยชนการใชงาน และตวอยางการประยกตใชแนวคดในการศกษาวจย ซงมรายละเอยด ดงน

1. พฒนาการของแนวคด (Concept Developing) รากฐานของแนวคด (Concept Root) กลาวไดวารากฐานของแนวคดเครอขายทาง

สงคม มทมามาจากทฤษฎการแลกเปลยน (Exchange Theory) อนถอเปนทฤษฏมหภาค (Macro Theory) และเกาแกทฤษฎหนงของสงคมวทยา ซงนำาไปใชไดในการศกษาความสมพนธทางสงคมตงแตระดบจลภาค/ปจเจกบคคล (Micro Level - Individual) ไป

จนถงระดบมหภาค/สงคม (Macro Level - Society) โดยมแหลงกำาเนดของทฤษฎจาก 3 แหลง คอ เศรษฐศาสตรเชงอรรถประโยชนนยม (Utilitarian Economics) มานษยวทยาเชงหนาท (Functional Anthropology) และจตวทยาเชงพฤตกรรม (Behavioral Psychology) (สญญา   สญญาววฒน, 2550 : 115-116) ซงในทนขอนำาเสนอหลกการของทฤษฎการแลกเลยน โดยสงเขป ดงน

ทฤษฎการแลกเปลยน (Exchange Theory) หรออาจเรยกในเชงการศกษานโยบาย (Policy Approach) วาทฤษฎทางเลอกทมเหตผล (Rational Choice Theory) ประกอบขนดวยความพยายามทจะประยกตหลกการตามแนวพฤตกรรมนยม (Behaviorism) ในการศกษาปรากฏการณทางสงคมวทยา (สเทพ   สนทรเภสช, 2540 : 250) โดยมฐานคต (Assumption) ทวาการกระทำาระหวางกนของบคคลจะกระทำาโดยอาศยการโตตอบ ซงพจารณาจากรางวล (Reward) กบการลงโทษ (Punishment) หรอความพอใจ (Satisfactory) กบความไมพอใจ (Unsatisfactory) ซงเปนการแลกเปลยนการกระทำาระหวางกน ตลอดจนการพจารณาจากการทไดรบความพงพอใจสงสด (กำาไร) เมอไดลงมอกระทำาไปแลว (ลงทน) และคดวาการกระทำาหรอการตอบแทนจากผอน ทำาใหผกระทำามความพอใจเปนอยางมาก 

นอกจากน ในมมมองของทฤษฎการแลกเปลยน ระเบยบสงคม (Social Order) ถอเปนผลลพธทไมไดวางแผน (Unplanned Output) ของการแลกเปลยนระหวางสมาชกของสงคม (Exchange theories view social order as the unplanned outcome of acts of exchange between members of society) (คนจาก http://www.encyclopedia.com/doc/1O88-exchangetheory.html เมอวนท 2 กนยายน 2551)สญญา   สญญาววฒน (2550 : 128) ไดแบงประเภทของทฤษฎแลกเปลยนเปน 2 ประเภท คอ (1) ทฤษฎการแลกเปลยนระดบบคคล (Individualistic Exchange Theory) หรอทฤษฎการแลกเปลยนเชงพฤตกรรม (Behavioral Exchange Theory) ซงพฒนามาจากทฤษฎจตวทยาเชงพฤตกรรม (Behavioral Psychology) และ (2) ทฤษฎการแลกเปลยนเชงบรณาการ (Integration Exchange Theory) หรอทฤษฎการแลกเปลยนเชงโครงสราง (Exchange Structuralism Theory) ซงพฒนาจากทฤษฎมานษยวทยาเชงหนาท (Functional Anthropology) ซงจะกลาวในรายละเอยดตอไป

ทฤษฎการแลกเปลยนระดบบคคลของ Homans (Individualistic Exchange Theory of George C. Homans)  

George C. Homans (1967 อางถงใน George Ritzer, 1992 : 291-294) ถอเปนปฐมคดของทฤษฎการแลกเปลยน เขาไดรบอทธพลทางความคดจากทฤษฎจตวทยาเชงพฤตกรรม (Behavioral Psychology) ของ B.F. Skinner โดยเขาไดเสนอแนวคดสำาคญ

คอ กระบวนการของการเสรมแรง (Process of Reinforcement) ในการอธบายปฏสมพนธของมนษย โดยเสนอวาพฤตกรรมของมนษยเปนเรองของการมปฏสมพนธ (Interaction) ระหวางกน การทบคคลคนหนงจะแสดงพฤตกรรมอยางใด ยอมมเหตผลมาจากรางวล (Reward) หรอ การลงโทษ (Punish) ซงเปนการเสรมแรงทางบวก (Positive Reinforcement) และทางลบ (Negative Reinforcement) ตามลำาดบ สงท Homans ใชเปนตวชวดเพอสนบสนนแนวคดดงกลาว คอ ปรมาณของการกระทำา (Quantity of Activity) และระดบของคณคาของการกระทำา (Value of Activity) การทบคคลจะเลอกกระทำาการอยางใดอยางหนงในเชงปรมาณ Homans ใชหลกเศรษฐศาสตร (Principle of Economics) อธบายวามนษยจะเลอกหนทางทใหผลกำาไร (Benefit) สงสด ในขณะทระดบคณคานน Homans ใชหลกอปสงค-อปทาน (Principle of Demand and Supply) มาเชอมโยงกบแนวคดทางจตวทยาพฤตกรรม คอ ความพอเพยง (Satisfaction) และความขาดแคลน (Deprivation)

ในผลงานชอ Social Behaviors : Its Elementary Forms (1964) Homans ไดนำาเสนอประพจนระดบสง (Higher Proposition) เพอเปนขอเสนอของทฤษฎการแลกเปลยน ซงอาศยความคดพนฐานทางจตวทยาเชงพฤตกรรม (Behavioral Psychology) ของ B.F. Skinner จำานวน 5 ขอเสนอ ประกอบดวย (1) ขอเสนอดานความสำาเรจ (Success Proposition)  (2) ขอเสนอดานตวกระตน (Stimulus Proposition)  (3) ขอเสนอดานคณคา (Value Proposition)  (4) ขอเสนอดานการสญเสยความพงพอใจ (Deprivation-Satiation Proposition)   และ (5) ขอเสนอดานการกาวราว-ยอมรบ (Aggression-Approval Proposition)  (คนจาก http://www.sociosite.net/topics/ texts/homans.php เมอวนท 2 กนยายน 2551) ซงจากขอเสนอดงกลาว ยงสะทอนใหเหนไดวา Homans นนเนนทพฤตกรรมการกระทำาของปจเจกในฐานะคแลกเปลยน (Exchange Dyadic)

อยางไรกตาม แนวคดดงกลาวกไดรบการวพากษวจารณพอสมควรจาก Talcott Parsons วา ขาดความชดเจนในเกยวกบพฤตกรรมของมนษยกบสตวชนตำา ทนำามาทำาการทดลองเพอศกษาพฤตกรรม รวมถงโตแยงวาหลกการทางจตวทยาไมสามารถอธบายขอเทจจรงทางสงคมได (George Ritzer, 1992 : 298) รวมถงขอวจารณของ Peter P. Ekeh ในประเดนของความคบแคบของทฤษฎของ Homans ทมองเพยงการแลกเปลยนระดบบคลเพยงสองคน (Dyadic Exchange) แตกลบละเลยไมใหความสำาคญตอปทสถาน (Norms) และคานยม (Values) ในการหลอหลอมเชงสญลกษณใหเกดความสมพนธทางดานการแลกเปลยนตางๆ (Peter P. Ekeh, 1974 อางถงใน   สเทพ   สนทรเภสช, 2540 : 266) นอกจากน Ronald W. Toseland และ Robert F. Rivas ยงมองวาทฤษฎนมความเปนกลไก (Mechanic) มากจนเกนไป เพราะสนนษฐานวาคนเราจะใชเหตผลในการ

วเคราะหรางวลทจะไดมา และสงทจะเสยไปหรอถกลงโทษ กอนจะทำาการใดใดเสมอ ซงอนทจรงแลวกระบวนการคดจะมอทธพลในการกำาหนดพฤตกรรมของคนเรามากกวา (Toseland and Rivas, 2001 : 66-67 อางถงใน จราลกษณ   จงสถตมน, 2549 : 111) จากขอดอยทางทฤษฎดงกลาว จงมนกคดทนำาแนวคดของ Homans มาพฒนาสการวเคราะหโครงสรางทมความซบซอนมากขน เชน โครงสรางของกลม หรอสงคม ในรปแบบของการบรณาการ (Integration) ซงนำาโดยนกคดคนสำาคญอยาง Peter M. Blau 

จดเปลยนและขอโตแยง : ทฤษฎแลกเปลยนเชงบรณาการ (Turning Point & Debate : Integration Exchange Theory)   

Peter M. Blau (1964 อางถงใน George Ritzer, 1992 : 299-300) เปนนกทฤษฎแลกเปลยนอกคนหนงทใหความสำาคญตอการอธบายพฤตกรรมของปจเจกบคคลในแงมมของสงคม ในเชงปฏสมพนธทใกลชด (Face to Face Interaction) แตเขาไดพฒนาตอยอดทฤษฎของ Homans โดยขยายขอบเขตใหกวางขวางมากยงขน โดยการผสมผสานทฤษฎพฤตกรรมทางสงคม (Social Behavioral Theory) เขากบทฤษฎขอเทจจรงทางสงคม (Social Fact Theory) เพอทำาความเขาใจเกยวกบโครงสรางสงคมบนพนฐานของการวเคราะหกระบวนการทางสงคม (Social Process Analysis) ทควบคมความสมพนธระหวางปจเจกบคคลและกลมตางๆ

จดสนใจของ Blau อยทกระบวนการแลกเปลยน (Process of Exchange) ซงเปนสงชนำาพฤตกรรมของมนษยและเปนพนฐานของความสมพนธตางๆ ระหวางปจเจกบคคลและกลมตางๆ Blau ไดเสนอ 4 ขนตอน จากการแลกเปลยนระหวางบคคลไปสโครงสรางสงคมและการเปลยนแปลงทางสงคม ไดแก (George Ritzer, 1992 : 300) ขนท 1 การแลกเปลยนระหวางบคคลกอใหเกด... ขนท 2 ความแตกตางระหวางสถานภาพและอำานาจซงกอใหเกด... ขนท 3 ความชอบธรรมและองคกรซงเปนการหวานเมลดพชของ... ขนท 4 ความขดแยงและการเปลยนแปลง 

ดงนน อาจกลาวไดวาการแลกเปลยนทางสงคมเปนสงทเกดขนจากความสมครใจของปจเจกบคคลทถกจงใจ (Motivation) ดวยผลกำาไรหรอรางวลตอบแทนทคาดวาจะไดรบจากผอน ซงตองอาศยความสมพนธระหวางกน การแลกเปลยนผลประโยชนจงเปนกลไกหนงการสรางความสมพนธ เปนการพงพาอาศยกอใหเกดความผกพนทดตอกน เมอไดขยายขอบเขตของทฤษฎจากพนฐานทางพฤตกรรมไปสโครงสรางทมความซบซอน ดงไดกลาวมาในขางตนแลว Blau ไดชใหเหนวาทฤษฎพฤตกรรมทางสงคมไมสามารถวเคราะหสงคมทมความซบซอนได แตตองผสมผสานขอเทจจรงทางสงคมเขาไป

รวมดวย โดยกลไกทเปนตวเชอมประสาน (Link) ระหวางโครงสราง คอ ปทสถาน  (Norms) และคานยม  (Values) ทมอยในสงคมนนเอง (สเทพ   สนทรเภสช, 2540 : 270)

ในประเดนของปทสถาน (Norms) Blau ชใหเหนวาเปนสงททำาใหการแลกเปลยนทางออม (Indirect Exchange) เขาไปแทนทการแลกเปลยนโดยตรง (Direct Exchange) เชน การทสมาชกของกลมคนหนง (ปจเจกบคคล) ไดปฏบตตนตามปทสถานของกลม (สงคม) จงไดรบการยอมรบจากกลมสวนรวมในพฤตกรรมนน นบเปนการขยายขอบเขตจากการแลกเปลยนระดบบคลไปสระดบกลมหรอสงคมโดยมปทสถานเปนกลไกสำาคญ ขณะเดยวกนการแสดงพฤตกรรมตามปทสถานของสงคมดงกลาวยงเปนการรกษาเสถยรภาพของสงคมนนเอง 

ในประเดนของคานยม (Values) Blau ไดขยายขอบเขตความคดสระดบสงคมทกวางขวางเปนอยางมาก โดยนำาไปสการวเคราะหความสมพนธระหวางการรวมกลมตางๆ ในทรรศนะของเขาแลว คานยม สามารถแบงไดเปน 4 ประเภท ไดแก (1) คานยมเฉพาะ (Particular Values)   (2) คานยมสากล (Universal Values)  (3) คานยมทสรางความชอบธรรมแกผมอำานาจ (Values of Legitimate Authority)  และ (4) คานยมการเปนฝายตรงขาม (Particular Values)  (George Ritzer, 1992 : 303-304)

จากการขยายขอบเขตของทฤษฎจากพนฐานการแลกเปลยนเชงพฤตกรรมตามแนวคดของ Homans ไปสการทำาความเขาใจโครงสรางทมความซบซอนของ Blau ซงอาจเรยกไดวาเปนความพยายามในการปรบเปลยนรปรางของทฤษฎเพอใหสอดคลองกบการศกษาดานขอเทจจรงทางสงคม (Social Fact) ทจำาเปนตองไดรบการเสรมแรง (Reinforcement) ดวยทฤษฎระดบมหภาค (Macro Theory) และผทกาวเขามาทำาหนาทในการเชอมโยงพฤตกรรมของปจเจกบคคล (จลภาค) กบโครงสรางสงคม (มหภาค) ในรปแบบของการบรณาการในระดบทสงขน และมสวนสำาคญในการพฒนาทฤษฎนใหมนยเชงโครงสรางมากยงขน นนคอ Richard Emerson  

การเคลอนสความสมพนธเชงแลกเปลยนและเครอขาย (Moved to Exchange Relationships and Networks)

  ในขณะท George C. Homans พยายามพฒนาความคดเกยวกบทฤษฎการแลกเปลยนในระดบจลภาค (Micro Level Exchange Theory) สวน Peter M. Blau ไดขยายขอบเขตความคดสระดบมหภาค (Macro Level) ทซบซอนและหลากหลาย (Complex and Variety) พรอมทง ผสมผสานขอเทจจรงทางสงคมเขาไปดวย Richard Emerson กลบมองหาหนทางทจะสรางทฤษฎการแลกเปลยนในลกษณะการบรณาการทมากขน

โดยเขาไดใชแนวคดเรองอำานาจ (Power) การใชอำานาจ และความสมดลเชงอำานาจมาขยายขอบเขตของทฤษฎการแลกเปลยนใหมนยเชงโครงสราง 

ในป 1972 Emerson ไดตพมพเรยงความ (Essay) สำาคญ 2 เรอง ซงมอทธพลตอพฒนาการของทฤษฎการแลกเปลยน โดยพฒนาทฤษฎในรปแบบบรณาการ ในเรยงความเรองแรก เขาไดใหความสำาคญกบพนฐานทางจตวทยาสำาหรบการแลกเปลยนทางสงคม (Social Exchange) ในผแสดงเดยว (Single Actor) แตละคน รวมถงความสมพนธเชงแลกเปลยนกบสภาพแวดลอมของเขาดวย สวนในเรยงความเรองทสอง เขาไดขยบความสนใจมาสการวเคราะหระดบมหภาค (Macro Level) และความสมพนธเชงแลกเปลยนในโครงสรางเครอขาย (Network Structure) ในผลงานดงกลาว Emerson ไดเสนอสามปจจยพนฐานในงานของเขา ประกอบดวย อำานาจและการพงพา (Power and Dependence) พฤตกรรมนยม (Behaviorism) และความสมพนธทางสงคม (Social Relation) ซงเขาถอวาปจจยตวสดทายน เปนหนวยการวเคราะห (Social Relations as Units of Analysis) สำาหรบงานของเขา (Emerson, 1976 : 345 คนจาก http://www.annualreviews.org/aronline เมอวนท 3 กนยายน 2551)

สำาหรบบรรดาตวแสดง (Actors) ในทฤษฎการแลกเปลยนระดบมหภาค (Macro Level Exchange Theory) ของ Emerson อาจเปนไดทงปจเจกบคคล (Individuals) หรอหมคณะ (Collectivities) ซงนบเปนปจจยสำาคญในการพฒนามาสความสมพนธเชงแลกเปลยนและเครอขาย (Exchange Relationships and Networks) ซงปจเจกบคคลหรอหมคณะจะมปฏสมพนธกนในลกษณะของการแลกเปลยนกนภายในเครอขายของตนเอง โดย Emerson เสนอวาในเครอขายการแลกเปลยนใดใด จะประกอบไปดวย (1) โครงขายของความสมพนธทางสงคม (Web of Social Relation) (2) ตวแสดงทหลากหลาย (Various Actors) ซงมโอกาสในการแลกเปลยน (Exchange Opportunities) รวมถงมความสมพนธในการแลกเปลยน (Exchange Relations) ซงกนและกน และ (3) การแลกเปลยนระดบบคคลจะเปนการสรางโครงสรางเครอขายเดยว (Single Network Structure) (George Ritzer, 2003 : 180)

ในประเดนของการใชอำานาจ และความสมดลเชงอำานาจ Emerson ชใหเหนถงความสมพนธเชงอำานาจแบบพงพา (Power-Dependency Relations) ทสะทอนจากแบบแผนการพงพาอาศยระหวางผคน อนเปนพนฐานในการกอกำาเนดโครงสรางทเกยวเนองกบการผสมผสาน การรวมหมผคน หรอการจำาแนกแยกแยะผคนเปนกลมหรอประเภท ในขณะเดยวกนความสมพนธเชงพงพาอาศยระหวางกนของคนในกลมจะชวยบมเพาะใหสมาชกของกลมมความสมพนธซงกนและกน และชวยพฒนาความสมพนธดงกลาวใหแนนแฟนมากยงขน ซงสงผลใหอำานาจของสมาชกในกลมไมเทาเทยมกน โดย

หากฝายหนงพงพาอกฝายหนงมากจนเกนไป (Over Dependency) อำานาจกจะไมสมดล (Unbalance Power) และฝายทเปนทพงกจะไดเปรยบเชงอำานาจตออกฝายหนง แตถาหากตางคนตางพงพาอาศยกนอยางทดเทยมกนแลว อำานาจนนกจะสมดล ในทรรศนะของ Emerson อำานาจเปนศกยภาพในเชงโครงสรางทมาจากความสมพนธทพงพาระหวางผกระทำาดวยกน สวนการใชอำานาจ หมายถง พฤตกรรมทใชอำานาจดงกลาว ในขณะทโครงสรางอำานาจกจะเปนสงทกำาหนดแบบแผนและลกษณะของการแลกเปลยน (Exchange Patterns and Characteristics) ระหวางผกระทำาการ (Agency) ทมอำานาจไมเทาเทยมกน รวมทงมความสมพนธเชงอำานาจแบบไมเสมอภาค (Unbalance Power Relations) ซงในทสดแลวความไมเทาเทยมเสมอภาคดงกลาว มกจะนำาไปสกระบวนการททำาใหอำานาจมความสมดลมากขนจากเดม (จราลกษณ   จงสถตมน, 2549 : 111-112)

กลาวไดวา คณปการของ Emerson คอ การเชอมโยง (Link) จลภาคกบมหภาค จากแนวคดทฤษฎการแลกเปลยน ซงเกยวพนไปถงทฤษฎเครอขาย (Network Theory) ดงท Karen Cook สาวกคนสำาคญของ Emerson ไดกลาวไววาประเดนสำาคญในผลงานของ Emerson คอ โครงสรางเครอขายการแลกเปลยน (Exchange Network Structure) นนคอศนยกลางการเชอมโยงจลภาคกบมหภาค ซงเปนการเชอมโยงใหปจเจกบคคลใหกลายเปนกลมและพฒนาสการเปนหมคณะทใหญขน เชน องคการ หรอ พรรคการเมอง (Cook, ม.ป.ป. อางถงใน George Ritzer, 2003 : 179) ผลงานของ Emerson ดงกลาวมสวนสำาคญทชวยใหวงการสงคมวทยาในปจจบน โดยเฉพาะอยางยงการเกดขนของแนวคด “เครอขายทางสงคม” (Social Network) 

2. สาระสงเขปวาดวยแนวคดเครอขายทางสงคม (Brief of Social Network Concept)

ดงทไดกลาวมาแลววาแนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network) เปนหนงในแนวคดของศาสตรยคใหม ซงไดรบการพฒนาจากนกคดทางสงคมวทยา เพอเปนอกหนงทางเลอกในการใชเปนแวนขยายในการศกษาสงคม ในทนผเขยนขอสรปสาระสำาคญของแนวคดดงกลาว ดงน 

ฐานคต (Assumption)   ในเครอขายสงคม จะประกอบไปดวยบคคลหรอตวแสดง (Actor) ทมความสมพนธ (Relation) ซงกนและกนตามบทบาทหรอหนาททแตละคนหรอคความสมพนธมอย ซงแตละคนนนมไดมเพยงบทบาทเดยว หากแตมหลายบทบาททจะตองสวมในชวตประจำาวน ความสมพนธระหวางบคคลในเครอขายสงคม บางครงอาจเปนไปตามทฤษฎของการแลกเปลยน เพราะบคคลไมเพยงแตทำาตามบทบาทหนาททคาดหวงในสงคม หรอตาม

บรรทดฐานทไดรบการถายทอดมาเทานน แตความสมพนธระหวางบคคลยงขนอยบนพนฐานของการรบรและการตดสนใจในการแลกเปลยนซงกนและกนระหวางคความสมพนธ ทงในดานวตถและทางดานจตใจ 

ความหมายของเครอขายทางสงคม (Social Network Meaning)ใน Encyclopedia of Sociology (Volume 4 : S-Z Index) (1992 : 1887) ใหนยาม

ของ เครอขายทางสงคม (Social Network) วาหมายถง ปรากฏการณทางสงคมในรปแบบหนงทแสดงใหเหนถงรปแบบการจดเรยงความสมพนธ (Patterned Arrays of Relationship) ระหวางปจเจกชน (Individual) ทรวมกระทำาการในสงคม

ขณะทใน The SAGE Dictionary of Sociology (2006 : 239) ใหนยามวา เครอขายทางสงคม คอ รปแบบความสมพนธทางสงคม (Pattern of Social Relationship) ของปจเจกชน (Individual) ซงนกสงคมวทยาถอวาเปนหนวยวเคราะห (Unit of Analysis) ในการศกษา และใชวธศกษาโดยการสงเกต (Observation) กอนจะเขยนออกมาเปนแผนทปฏสมพนธ (Interaction Mapping)

พระมหาสทตย   อาภากโร (2547 : 6) ใหนยามของ เครอขายทางสงคม วาหมายถง ความสมพนธในสงคมมนษย ทงในระดบปจเจกบคคล ปจเจกบคคลกบกลม กลมกบกลม และกลมกบเครอขาย โดยเปนการอธบายถงพฤตกรรมและความสมพนธทเกยวของกบสงตาง ๆ เชน กจกรรม การสอสาร ความรวมมอ การพงพาอาศย การแลกเปลยนเรยนร ซงเปนความสมพนธทมโครงสรางและรปแบบทหลากหลาย

ขณะท Alter และ Hage (1993 อางถงในนฤมล   นราทร, 2543 : 6) กลาววา เครอขาย (Network) คอ รปแบบทางสงคม ทเปดโอกาสใหเกดปฏสมพนธระหวางองคกร เพอแลกเปลยน การสรางความเปนอนหนงอนเดยว และการรวมกนทำางาน เครอขายประกอบดวยองคกรจำานวนหนงซงมอาณาเขตทแนนอนหรอไมกได และองคกรเหลานมฐานะเทาเทยมกน  สวน Jeremy Boissevain (1974 : 22) ใหนยามของ เครอขายทางสงคม วาหมายถง ความสมพนธทางสงคมของบคคล โดยมการตดตอสอสารและแลกเปลยนผลประโยชนซงกนและกน

จากทกลาวมาในขางตนสามารถสรปไดวา เครอขายทางสงคม (Social Network) หมายถง รปแบบความสมพนธทางสงคม (Pattern of Social Relationship) ของปจเจกบคคล (Individual) กลม (Group) และองคกร (Organization) ผานรปแบบของปฏสมพนธทางสงคม (Social Interaction) ในรปแบบตางๆ เชน กจกรรม การสอสาร ความรวมมอ การพงพาอาศย การแลกเปลยน การเรยนร ซงเปนปฏสมพนธทมโครงสรางและรปแบบทหลากหลาย ตลอดจนมเปาหมายรวมกน

ประเภทของเครอขายทางสงคม (Type of Social Network)

ในการจำาแนกประเภทของเครอขายทางสงคม สามารถแบงไดในหลายรปแบบ โดยมนกวชาการหลายคนทไดจำาแนกประเภทของเครอขาย ซงผเขยนขอเสนอโดยสงเขป ดงน นฤมล   นราทร (2543 : 18-21) ไดจำาแนกประเภทของเครอขายทางสงคม ตามมต 4 มต ดงน 1) จำาแนกตามพนทดำาเนนการ เชน เครอขายระดบหมบาน ตำาบล อำาเภอ จงหวด ภาค และประเทศ 2) จำาแนกตามกจกรรมหรอประเดนปญหา เชน เครอขายททำางานดานเดก สตร สาธารณสข เศรษฐกจ พฒนาชมชน สทธมนษยชน สงแวดลอม 3) จำาแนกตามอาชพหรอสถานภาพทางสงคม เชน เครอขายดานแรงงาน เครอขายกลมพระสหธรรม เครอขายครพทกษสทธเดก เครอขายสารวตรนกเรยน 4) จำาแนกตามรปแบบโครงสรางหรอความสมพนธ ทำาใหเกดเครอขายใน 2 ลกษณะ คอ เครอขายตามแนวตง คอ (1) เครอขายทมโครงสรางเปนชวงชน ทำาใหความสมพนธระหวางองคกรภายในเครอขายไมเทากน และ (2) เครอขายตามแนวนอน เปนเครอขายทความสมพนธระหวางองคกรภายในเครอขายเทาเทยมกน

นอกจากน Martin Kilduff และ Wenpin Tsai (2003 : 4-8) ไดแบงประเภทของเครอขายตามระดบของการศกษาวเคราะหเครอขาย (Network Analysis) โดย แบงไดเปน 4 ประเภท คอ (1) เครอขายระดบปจเจกบคคล (Individual Level Network) (2) เครอขายระดบหนวยธรกจ (Business Unit Level Network) (3) เครอขายระดบองคกร (Organization Level Network) และ (4) เครอขายระดบอนๆ (Other Level Network) หรอระดบระหวางองคกร

อยางไรกตาม แมมตของการจำาแนกประเภทของเครอขายทางสงคมดงกลาว จะคอนขางชดเจน สามารถจำาแนกประเภทได แตหากพจารณาอยางละเอยดแลวจะพบวา บางเครอขายอาจมลกษณะทบซอนกนอยในแตละมต เชน เครอขายแรงงาน มลกษณะเปนทงเครอขายดานแรงงาน และเปนเครอขายระดบประเทศดวย 

การสรางเครอขายทางสงคม (Social Network Construct)

การสรางเครอขาย (Networking) หมายถง กจกรรมในการกอใหเกดกลม ซงอาจเปนกลมองคกร หรอกลมบคคล เพอวตถประสงคในการแลกเปลยน การจดกจกรรม หรอการผลตระหวางองคกรสมาชก ตองอาศยการมปฏสมพนธรวมกนมากอนหนาทจะทำาความตกลงเปนองคกรเครอขาย (นฤมล   นราทร, 2543 : 8)

สำาหรบเหตผลในการสรางเครอขายทางสงคมนน นฤมล   นราทร (2543 : 11-12) กลาววาเปนเพราะ (1) ตองการมเพอนในการทำางาน ตองการมหม มพวก (2) ตองการทรพยากรในการทำางาน (3) ตองการรบภาระความเสยงในกจกรรมรวมกน (4) ตองการความชำานาญเฉพาะดานในการแกไขปญหา (5) ตองการประหยด และ (6) ตองการเรยนร

ประสบการณในการทำางานรวมกน รวมไปถงมปจจยเสรมทเปนเงอนไขสำาคญ คอ ความเตมใจทจะเขารวมเปนเครอขาย สวน

พระมหาสทตย   อาภากโร (2547 : 55-58) ใหเหตผลวาการสรางเครอขายทางสงคมเกดจาก (1) สถานการณปญหาและสภาพแวดลอมทซำาซอน หลากหลาย และขยายตว จนเกนความสามารถของปจเจกบคคล หรอกลม ทจะดำาเนนการแกไข (2) เครอขายเปนเครองมอหรอยทธศาสตรในการสรางพนททางสงคม และ (3) เพอใหการประสานผลประโยชนเปนไปอยางเทาเทยม

จากทกลาวมาในขางตน จะเหนไดวาเหตผลสำาคญของการสรางเครอขายทางสงคม คอ การมงทจะบรรลเปาหมายของปจเจกบคคล ซงไมสามารถทำาไดดวยตนเองโดยลำาพง แตตองอาศยการรวมตวกนเปนกลมเพอแลกเปลยนทรพยากร อนจะสงผลใหสามารถดำาเนนการใหบรรลเปาหมาย อนเปนการประสานผลประโยชนซงกนและกน 

การวเคราะหเครอขายสงคม (Social Network Analysis)

จากทกลาวมาในขางตนจะเหนไดวา แนวความคดในเรองเครอขายทางสงคมนน เนนการดำารงอยของสายใยความสมพนธทางสงคม (Social Relation Web) ระหวางบคคล ทขยายครอบคลมไปทวทงสงคม แตการวเคราะหเครอขายทางสงคมนน ในทางสงคมวทยาจะเนนทความสมพนธทางสงคมระหวางบคคลทอยในเครอขายสงคมวา จะสงผลตอพฤตกรรมซงกนและกนอยางไร ซงตองอาศยปจจยเรองรปแบบและลกษณะของเครอขายสงคมมาอธบายพฤตกรรมของบคคลดวย ในเรองน Jeremy Boissevain ไดเสนอถงลกษณะความสมพนธทางสงคมทสามารถนำามาเปนกรอบในการศกษาวเคราะหเครอขายสงคมไว 4 ลกษณะดวยกน ดงน (Boissevain, 1974 : 35-39)  1. ความสมพนธอนหลากหลาย ดวยบทบาททมในสงคม : ความสมพนธเชงซอน (Diversity of Linkage : Multiplexity) โดยลกษณะของความสมพนธแบบน สามารถอธบายไดดวยทฤษฎบทบาท (Role Theory) เนองจากในเครอขายทางสงคมนน จะประกอบไปดวยบคคลทมความสมพนธซงกนและกนตามบทบาทหรอหนาท ทแตละคนหรอคความสมพนธมอย โดยทบคคลแตละคนนนมไดมเพยงบทบาทเดยว หากแตมหลายบทบาททจะตองสวมในชวตประจำาวน เชน บทบาทของแม บทบาทลก บทบาทอาจารย บทบาทนกศกษา บทบาทของเพอน เปนตน ดงนน บคคลสองคนอาจมความสมพนธกนได ทงในบทบาทเดยว (Single Role) หรอหลายบทบาทประกอบกน (Multiple Roles) เรยกไดวาเปนความสมพนธเชงเดยว (Uniplex or Single-Relation) และความสมพนธเชงซอน (Multiplex or Multi-Relation) ตามลำาดบ ซงบทบาทแตละบทบาทจะมปทสถาน (Norms) และความคาดหวง (Expectation) เปนตวชนำาแนวทางพฤตกรรมทจะปฏบตตอกนและกน  2. ความสมพนธทางสงคมบนพนฐานของการแลกเปลยน (Transactional Contact) ความ

สมพนธระหวางบคคลในเครอขายทางสงคม บางครงอาจเปนไปตามทฤษฎการแลกเปลยน (Exchange Theory) ทกลาวมาในชวงตนของบทความน เนองจากบคคลไมเพยงแตทำาตามบทบาทหนาททคาดหวง (Expect Role/Functions) ในสงคม หรอตามปทสถาน (Norms) ทไดรบการถายทอดมาเทานน แตความสมพนธระหวางบคคลยงขนอยบนพนฐานของการรบรและการตดสนใจในการแลกเปลยนซงกนและกนระหวางคความสมพนธ ทงในดานวตถและทางดานจตใจ เชน เงนทอง สงของ หรอความชวยเหลอทกอใหเกดบญคณทตองมการตอบแทนกนในภายภาคหนา โดยทตวบคคลเปนผตดสนใจเองในการทจะเลอก หรอมพฤตกรรมอยางไร หรอแลกเปลยนอะไรกบอกบคคลหนง เชน ความเปนเพอนระหวาง นายดำากบนาย แดง อาจเปนไปไดทงในเรองของความรก ความซอสตย ความสนทสนม การใหของกำานล การใหยมเงนทอง แตทงคกอาจเลอกทจะแลกเปลยนในเพยงบางสงบางอยางซงกนและกนเทานน ทงน โดยคำานงถงความเหมาะสมหรอความพอใจทจะไดจากการแลกเปลยนนนๆ ดวย  3. ความสมพนธทางสงคมในลกษณะทเทาเทยมกนและไมเทาเทยมกน (Directional Flow) ความสมพนธทางสงคมระหวางบคคล ซงวางอยบนพนฐานการแลกเปลยนนน สามารถกอใหเกดความสมพนธในลกษณะรวมมอกน (Cooperative) หรอแขงขนกน (Competitive) ซงอาจกอใหเกดการแลกเปลยนทสมดล (Balance Reciprocity) และไมสมดลกน (Negative Reciprocity) ขน ในทนหมายถงการไดรบผลประโยชนจากกนและกน ทงในลกษณะทเทาเทยมกนและไมเทาเทยมกน โดยฝายหนงอาจไดรบมากกวาอกฝายหนง  4. ความถและระยะเวลาของความสมพนธ (Frequency and Duration of Relationship) ความถของความสมพนธ (Frequency of Relationship) ถอเปนปจจยทนำาไปสคณภาพของความสมพนธในลกษณะการเกดความสมพนธเชงซอน และในทำานองเดยวกนความถของความสมพนธ กเปนผลเนองมาจากความสมพนธเชงซอน ความผกพนและความมอทธพลตอกนและกนในดานพฤตกรรมนน จงขนอยทความถและความบอยครงของการพบปะสมพนธกน ประกอบขนอยทชวงระยะเวลาของความสมพนธดวย ยงบคคลมความสมพนธกบอกบคคลหนงบอยครงและมระยะเวลาของการรจกกนนานเพยงใด ความสมพนธระหวางบคคลสองคน จะมอทธพลกำาหนดพฤตกรรมของกนและกนมากขนเทานน เนองจากวามความผกพนมาก แตความถของความสมพนธอยางเดยวนนไมเพยงพอทจะทำานายอทธพลของความสมพนธระหวางบคคล หรอพฤตกรรมของบคคลได เชน หากเราเดนทางไปทำางาน และพบกบพนกงานทำาความสะอาดทกวน กไมไดหมายความวาพนกงานทำาความสะอาดนนจะมอทธพลในการกำาหนดพฤตกรรมของเรา ในทางตรงกนขามแมวาเราจะไมไดเจอนองชายถงสองป แตเรากมความรกใหแกเขาและยนดทจะทำาตามคำาขอของเขา ดงนน อาจกลาวไดวาระยะเวลาของการมความสมพนธกน อาจใชเปนตวชวด (Indictor) ในการทำานายอทธพลทจะมตอพฤตกรรมของบคคลมากกวาความถของการพบปะกน  

นอกจากลกษณะของความสมพนธภายในเครอขายทางสงคมทงสขางตน Boissevain ยงไดเสนอตอไปอกวา สงทจะตองคำานงและวเคราะหรวมไปดวย คอ ลกษณะของโครงสรางของเครอขายทางสงคม ประกอบดวย (1) ขนาดของเครอขาย (2) ความหนาแนนภายในเครอขาย (3) ความเกยวพนกนภายในเครอขาย (4) ตำาแหนงของบคคลภายในเครอขาย และ (5) กลมของความสมพนธของบคคลในเครอขาย  

ทฤษฎทมความสมพนธกบแนวคดเครอขายทางสงคม (Related Theory)

Martin Kilduff และ Wenpin Tsai (2003 : 36-37) ไดจำาแนกกลมงานวจยทใชแนวคดและทฤษฎซงมความสมพนธกบแนวคดเครอขายทางสงคม เปนพนฐานในการศกษาวจย ซงพบวาสามารถจำาแนกออกเปน 3 กลม ดงน  1. กลมงานวจยทใชทฤษฎนำาเขา (Import Theories) เปนทฤษฎทหยบยมมาจากศาสตรสาขาอน เชน คณตศาสตร และจตวทยาสงคม ทฤษฎทนำามาจากคณตศาสตร คอ ทฤษฎกราฟ (Graph theory) ซงเปนพนฐานของการวจยในดานนอยางตอเนอง สวนทฤษฎทนำามาจากศาสตรสาขาจตวทยาสงคม ไดแก ทฤษฎสมดล (Balance Theory) และทฤษฎการเปรยบเทยบทางสงคม (Social Comparison Theory) โดยทฤษฎเหลานตางมคณปการตอกระบวนการศกษาเครอขายทางสงคม ในกลมสงคมในรปแบบขององคกรตางๆ  2. กลมงานวจยทใชทฤษฎเตบโตจากภายใน (Home-grown Theories) สามารถแบงไดเปน 2 ทฤษฎหลก ไดแก   (1) ทฤษฎ Heterophily Theory ซงกลาวถงแนวคดดานจดแขงของการเกาะเกยวกนอยางหลวมๆ (The Strength of Weak Ties) และหลมของโครงสราง (Structure Hole)   (2) ทฤษฎบทบาทเชงโครงสราง (Structural Role Theory) ซงกลาวถงแนวคดดานความเทาเทยมกนทางโครงสราง ความเหนยวแนนในโครงสราง และความเทาเทยมกนในบทบาท ซงจะสามารถศกษาใหรไดวาผแสดง (Actors) ในเครอขายมอทธพลตอทศนคตและพฤตกรรมของคนอนอยางไร  3. กลมงานวจยทสงออก (Exportation) ไดแก แนวคด เรอง เครอขาย (Network) ทเปนผลผลตทสรางผลประโยชนทางความรใหแกกลมทฤษฎองคกร โดยใชทฤษฎองคการ (Organization Theories) ในการวเคราะหและสงเคราะหองคการภายใตมมมองของเครอขายทางสงคม และมการศกษาคนควากาวไกลออกไปเพอใหเหนศกยภาพของความเกยวพนอยางสำาคญระหวางทฤษฎองคการและแนวคดดานเครอขายทางสงคม ซงในภาคธรกจไดนำามาใชเพอสรางความเขมแขงใหแกองคการในเครอขาย และการสรางอำานาจการตอรองใหแกองคการของตน เพอสามารถดำาเนนธรกจอยใหไดทามกลางการแขงขนทสงมากในปจจบน

จะเหนไดวากลมงานวจยทใชทฤษฎทงสามกลมดงกลาว เปนความพยายามทจะอธบายวาพนฐานทางทฤษฎเหลานน สามารถอธบายถงความสมพนธระหวางบคคล และ

ระหวาง องคการวามลกษณะอยางไร เชน ในขณะททฤษฎนำาเขา (Import Theories) จะกลาวถงความสมพนธ (Relation) หรอปฏสมพนธ (Interaction) ในระดบจลภาค (Micro Level) ของปจเจกบคคลเปนหลกนน ทฤษฎทเตบโตขนจากภายใน (Home-grown Theories) กลบมงเนนทจะดำาเนนการในงานวจยทงระดบจลภาคและมหภาค (Macro Level) 

3. ประโยชนการใชงาน (Implementations)กลาวไดวาในปจจบน องคความรของแนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network) ไดถกใชในการศกษาวจยเกยวกบการวเคราะหเครอขายทางสงคม (Social Network Analysis) การสรางตวตนของเครอขายการแลกเปลยนเชงบรณาการ (Integrated Exchange Forming) รวมไปถงการศกษาอำานาจและการพงพา (Power and Dependence) ภายในเครอขาย โดยสวนใหญแลวนกวจยผมงศกษาสงคมโดยอาศยแนวคดนมกจะเรมตนจากปรากฏการณจรงในพนท และวเคราะห สงเคราะหเพอใหเหนแบบแผน และกระบวนการทำางานของเครอขายเชงทฤษฎและเชงประจกษ ทำาใหไดรองรอยของความสมพนธระหวางปจเจกบคคล และองคกรททำางานรวมกนเพอมงสเปาหมายเดยวกนในรปของเครอขายมากขน 

สำาหรบนกทฤษฎเครอขายตางประเทศจะใหความสนใจตอความเชอมโยงระหวางบคคล กลม และองคการ วาเปนการกระทำาในลกษณะของความสมพนธระดบบคคลขนไป โครงสรางทเปนรปธรรม บทบาทในการเชอมโยงของโครงสรางทางสงคมอยภายใตปจเจกบคคลหรอกลมคน ทงนขนอยกบความสามารถในการเขาถงทรพยากรทมคณคา ทงทรพยสน อำานาจและขอมลทแตกตางกน ซงจะมอยในตวปจเจกบคล กลม องคการตางๆ ในสงคม การแลกเปลยน แบงปนทรพยากรจงเกดขน ผานกระบวนการเครอขาย

นอกจากน Jason Ethier ไดรวบรวมแนวทางการใชประโยชนแนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network) สรปได ดงน (Ethier, 2006 คนจาก http://www.ccs.neu.edu/home/ perrolle/archive/Ethier-SocialNetworks.html เมอวนท 3 กนยายน 2551)          1. การใชความรเกยวกบเครอขายมนษย (Knowledge of Human Networks) ในการประยกตกบการออกแบบเครอขายคอมพวเตอร (The Design of Computer Networks) โดยเปรยบเทยบกจกรรมการแลกเปลยนของมนษยในเรองของสารสนเทศ (Information) ความร (Knowledge) ความคด (Ideas) ตลอดจนทศนคต (Opinions)  2. การใชแนวคดเครอขายทางสงคม ในการวจยเชงสขภาพสวนบคคล (Personal Health) โดยเฉพาะประเดนของการสรางเครอขายการมสวนรวมทางสงคม (Participation Social Network) ในการรกษาสขภาพ ทงในระดบสวนบคคล ไปจนถงชมชน และสงคมโดยรวม    3. การใชแนวคดเครอขายทางสงคมในการวจยตลาด

(Marketing Research) ซงจะสามารถสรางผลกำาไรจำานวนมหาศาลแกหนวยธรกจ เนองจากการศกษาเครอขายสงคม (Social Networks) และแบบแผนความสมพนธ (Patterns of Relationship) จะทำาใหทราบถงแนวทางในการพฒนาสนคาและบรการ เพอตอบสนองความตองการของสมาชกในเครอขายทางสงคมนนๆ  4. การใชแนวคดเครอขายทางสงคมในการวจยชมชนออนไลน (Online Community) บนระบบอนเตอรเนต โดยตวอยางงานวจยทมชอเสยงและไดรบการกลาวขวญเปนอยางมาก คอ ผลการศกษา Club Nexus ของนกวจยจาก Stanford University 

4. ตวอยางการประยกตใชแนวคดในการศกษาวจย (Example of Concept Applied in Study and Research)

เพอใหเหนผลตภาพของแนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network) ในการศกษาวจย ในเวทวชาการ (Academic Stage) ในปจจบน ผเขยนจงขอนำาเสนอผลงานการศกษาวจยทงของนกวจยชาวไทยและตางประเทศ ซงหลายหลากสาขา ดงน

ประชาสรรค   แสนภกด (2549 : บทคดยอ) ทำาการศกษา เรอง การจดการความร ของเครอขายทางสงคมเพอการคมครองผบรโภคดานสขภาพ พบวา รปแบบการจดการความร ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ (1) การสรางผงเครอขาย (Network Mapping) (2) การจดทำาแผนทความร (3) การบรหารความร และ (4) การสรปบทเรยนรวมกนของเครอขาย

เกษมศานต   ชยศลป (2548 : บทคดยอ) ทำาการศกษา เรอง การพฒนาเครอขายการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของเยาวชน พบวา การพฒนาเครอขายมองคประกอบสำาคญ 5 ประการ ไดแก (1) การมปฏสมพนธระหวางสมาชก (2) การปฏบตกจกรรมรวมกน (3) การถายทอดขอมลของเครอขายใหผอนรบร (4) การสรรหาบคคลเขารวม และ (5) การจดหาทรพยากรในการดำาเนนงาน

ศรพงษ   บญถก (2544 : บทคดยอ) ทำาการศกษา เรอง การศกษาเครอขายทางสงคมในกจกรรมการทอดผาปาของสงคมอสาน พบวา เครอขายทางสงคมมความสมพนธกบกจกรรมการทอดผาปาของสงคมอสาน อยางมนยสำาคญทางสถต ทระดบ .05

Piet Verhoeven (2008 : Abstract) ทำาการศกษา เรอง Who’s in and who’s out? Studying the Effects of Communication Management on Social Cohesion โดยมเปาหมายทจะศกษาผลกระทบของการจดการการสอสารตอการยดเหนยวของสงคม ใน

ระดบสวนบคคล กลม และสงคม โดยใชหลกการการเชอมตอระหวางการจดการการสอสารและการยดเหนยวทางสงคม การรวมกนเปนกลม โดยใชทฤษฎเครอขายผกระทำาการ และเทคนคภาพเหมอนจรงเกยวกบการวเคราะห

Verna Allee (2008 : Abstract) ทำาการศกษา เรอง Value Network Analysis and Value Conversion of Tangible and Intangible Assets โดยมจดประสงคเพอจดเตรยมตวอยางและรายละเอยดทางเทคนคสำาหรบการวเคราะหเครอขายเชงคณคา ของการแปลงและ ใชประโยชนในทรพยสนทสมผสไมได โดยการการวเคราะหเครอขายดวยโปรแกรมทพฒนาขนในป 1993 และปรบปรงในป 1997 สำาหรบการจดการทรพยสนสมผสไมได ทำาการทดสอบกลมตวอยางทเปนรานคาไปจนถงเวบธรกจ และหนวยทางเศรษฐศาสตรอนๆ 

Helle Neergaard, Eleanor Shaw และ Sara Carter (2005 : Abstract) ทำาการศกษา เรอง The Impact of Gender, Social Capital and Networks on Business Ownership: A Research Agenda โดยมจดประสงคเพอศกษาเกยวกบผลกระทบของเพศสภาวะ ทนทางสงคมและเครอขายของ เจาของธรกจ โดยพจารณาจากความสมพนธระหวางเครอขายทางสงคม โดยใชทฤษฎเครอขายในการสรางตวแบบ

จะเหนไดวาแนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network) ไดถกนำามาใชในการศกษาทหลากหลายสาขา ซงสะทอนใหเหนถงความสำาคญและสถานภาพองคความรของแนวคดนวามอทธพลตอวงการศกษาไมเฉพาะแตในวงการสงคมวทยาเทานน แตไดแผขยายอทธพลออกไปในแทบทกเวทวชาการเลยทเดยว

สรป (Conclusion)

จากทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวา แนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network Concept) มพฒนาการมาจากพนฐานของทฤษฎการแลกเปลยน (Exchange Theory) โดยมหลกการทวา ในเครอขายสงคมจะประกอบไปดวยบคคลทมความสมพนธซงกนและกน ตามบทบาทหรอหนาททแตละคนหรอคความสมพนธมอย ซงแตละคนนนมไดมเพยงบทบาทเดยว หากแตมหลายบทบาททจะตองสวมในชวตประจำาวน บคคลไมเพยงแตทำาตามบทบาทหนาททคาดหวงในสงคม หรอตามบรรทดฐานทไดรบการถายทอดมาเทานน แตความสมพนธระหวางบคคลยงขนอยบนพนฐานของการรบรและการตดสนใจในการแลกเปลยนซงกนและกน ทงในดานวตถและทางดานจตใจ ในปจจบนสถานภาพองคความรของแนวคดนไดถกใชในการศกษาวจยเกยวกบการวเคราะหเครอขายทางสงคม การสรางตวตนของเครอขายการแลกเปลยนเชงบรณาการ 

อยางไรกตามแมวาการวเคราะหเครอขายสงคม จะชวยใหเราเขาใจถงความสมพนธทมอยในสงคม อนนำาไปสความเขาใจเกยวกบกลมทไมเปนทางการ (Informal Group) องคกรทางสงคม (Social Organization) และโครงสรางทางสงคม (Social Structure) ลกษณะความสมพนธทเกดขนดงกลาว สามารถนำามาใชอธบายพฤตกรรมของบคคลได แตในปจจบนความรเกยวกบแนวความคดเรองเครอขายทางสงคม และการวเคราะหเครอขายสงคมในประเทศไทยยงคงอยในวงจำากด ยงมไดนำาเอาวธการวเคราะหเครอขายทางสงคมมาใชอธบายพฤตกรรมตางๆทางสงคมเทาทควร ทำาใหขาดความเขาใจถงกระบวนการตางๆ อกมากทเกดขนในสงคม ดงนน หากเขาใจถงวธการศกษาวเคราะหเครอขายสงคมแลว เราสามารถทจะนำามาใชอธบายพฤตกรรมตางๆ ทเกดขนในสงคมได ไมเฉพาะแตพฤตกรรมทางดานใดดานหนงเทานน แตเปนพฤตกรรมทกดานทเกดขนในสงคม เชน การศกษาเกยวกบเครอขายของแรงงานยายถนขามชาต การศกษาอทธพลของเครอขายชมชนทมผลตอการรกษาวฒนธรรมทองถน เปนตน

อานเพมเตมไดท : http://www.kroobannok.com/4252