Phan Thanh Long (CB)Đặng Quốc Bảo

Phạm Khắc ChươngTừ Đức Văn

GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THẾ GIỚI

VÀ VIỆT NAM

Hà Nội 2010

1

A. MỤC ĐÍCH YÊU CẦU CỦA HỌC PHẦN

- Học phần này nhằm cung cấp cho người học một số vấn đề cơ bản về

tình hình giáo dục đại học trên thế giới và ở Việt Nam. Cụ thể là những vấn đề

sau:

+ Sơ lược về lịch sử hình thành, phát triển của giáo dục đại học trên thế

giới và ở Việt Nam.

+ Xu hướng phát triển giáo dục đại học trên thế giới

+ Thực trạng giáo dục đại học Việt Nam hiện nay và phương hướng đổi

mới giáo dục đại học Việt Nam trong những năm tới.

+ Quản lí nhà nước về giáo dục đại học.

- Trên cơ sở những hiểu biết nói trên nhằm giúp người học có một quan

điểm thích hợp trong quá trình tham gia đào tạo ở các trường cao đẳng, đại học,

góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tại trường mình công tác nói riêng và nền

giáo dục đại học nước nhà nói chung.

B. ĐỐI TƯỢNG SỬ DỤNG TÀI LIỆU

- Đây là tài liệu bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giảng viên các trường

đại học, cao đẳng chưa qua đào tạo sư phạm.

- Tài liệu này cũng rất bổ ích cho những người tham gia vào quá trình

đào tạo ở các trường đại học, cao đẳng, các bạn sinh viên và những người quan

tâm đến sự nghiệp giáo dục đại học.

2

CHƯƠNG 1LƯỢC SỬ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM

Phạm Khắc Chương

Mục đích yêu cầu:Học chương này học viên cần phải nắm vững một số vấn đề sau:- Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển của giáo dục đại học trên thế giới

(cả phương Đông và phương Tây).- Có những thông tin cần thiết về một số trường đại học nổi tiếng trên thế giới.- Lịch sử hình thành và phát triển giáo dục đại học Việt Nam và những đóng

góp của nó cho sự phát triển nước nhà.

1. Lược sử hình thành và phát triển giáo dục đại học thế giớiGiáo dục là một hiện tượng của xã hội đặc biệt chỉ có ở xã hội loài người. Sự đặc

biệt của giáo dục được thể hiện ở sự truyền thụ và lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử xã hội qua các thế hệ, tạo ra sự phát triển của cá nhân và xã hội.

Từ khi con người biết lao động và có ngôn ngữ thì hiện tượng giáo dục cũng manh nha xuất hiện. Hiện tượng giáo dục của buổi sơ khai trong xã hội nguyên thuỷ mang tính chất tự phát, diễn ra rất đơn giản theo cơ chế bắt chước trực tiếp, nhằm truyền đạt những kinh nghiệm săn bắt, hái lượm, cao hơn nữa là những tập tục, nghi lễ trong cuộc sống chung của bộ tộc, bộ lạc. Giáo dục trong thời kỳ này là phúc lợi xã hội và bình đẳng với mọi người trong cộng đồng, bộ tộc. Mọi người lớn đều là thầy giáo, mọi trẻ em đều là trò…

Phương thức sản xuất ngày càng phát triển, của cải trong ngày càng nhiều và có dư thừa, làm xuất hiện một số người muốn sở hữu riêng những của cải dư thừa đó. Xã hội loài người chuyển sang một thời kì lịch sử mới, xã hội chiếm hữu nô lệ, xã hội có giai cấp. Hiện tượng giáo dục trở thành một công cụ vô cùng quan trọng, một thứ đặc quyền, đặc lợi của giai cấp thống trị, chủ yếu phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị. Trước hết là đào tạo con em họ trở thành những người có năng lực duy trì nền thống trị, tiếp đến là giáo dục tuyên truyền tính chất quy thuận, phục tùng đối với tất cả những tầng lớp, giai cấp bị trị.

Sau một thời gian phát triển, trong xã hội xuất hiện một bậc học mang tính hàn lâm, đặc trưng cho văn minh của một thời đại, chỉ dành riêng cho con em giai cấp thống trị đó là giáo dục đại học. Sau đây chúng ta sẽ xem xét sơ lược lịch sử hình thành nền giáo dục đại học ở phương Đông cũng như phương Tây.

1.1. Ở phương Đông:- Một số quốc gia cổ đại phương Đông như Ai Cập, Át xi ri và Babilon (vùng

Lưỡng Hà) từ thiên niên kỉ thứ 3 Tr.CN đã có một nền giáo dục phát triển. Trường học được lập ra ở các miếu thờ thần. Đạo sĩ, tăng lữ là tầng lớp nắm được nhiều kiến thức khoa học như: số học, hình học, thiên văn, địa lí,… làm nhiệm vụ giảng dạy bằng văn tự tiết hình. Ở Babilon đã có một trường đại học, sinh viên được nhà nước cấp dưỡng sau 7 năm học. Họ được bản thân quốc vương đến khảo sát để đào tạo thành những người quản lí xã hội.

- Ở Ai Cập cổ đại người ta cũng tổ chức các lớp học trong các miếu thờ thần để giảng dạy cho con em vua chúa, tăng lữ và những người muốn trở thành tăng lữ những kiến thức về số học, hình học để chia lại ruộng đất sau mùa nước lên của sông Nin (do bờ ruộng bị phù sa bồi đắp); về y học để ướp xác; về thuật chiêm tinh để dự đoán thời tiết, mùa màng, sản xuất …

3

Thứ chữ Ai Cập cổ gọi là “văn tự thần thánh” thuộc chữ tượng hình, trước tiên là chỉ ngay sự vật, rồi sau chỉ âm thanh. Ngày nay các thứ chữ đó còn được lưu giữ trên nhiều cổ vật. (Từ đầu thế kỷ 19 một học giả người Pháp là Sămpôliông đã tìm ra cách đọc thứ chữ đó).

- Ở Trung Hoa cổ đại. Theo lịch sử thì từ đời nhà Hạ (2050 – 1580 TrCN) đã có trường gọi là “Thành Quân” và thứ chữ viết tượng hình đã đạt trình độ khá hoàn chỉnh. Một số chữ được khắc lên mai rùa, xương thú vật dùng để bói toán (gọi là văn tự giáp cốt). Nhà trường cũng là nơi giáo dục, đào tạo con em chủ nô. Những người làm công tác giáo dục là những quốc lão có đức, có vị.

Đến đời Tây - Chu (1066 - 771 Tr.CN) nền giáo dục đã được phát triển ở mức độ cao, nền quốc học đã có hai cấp: tiểu học và đại học. Nội dung giáo dục cơ bản trong hai cấp đó là: Lễ, Nhạc, Xạ, Ngự, Thư, Số. Đối với tiểu học thì thư, số là trọng điểm. Còn xạ và ngự thì kết hợp với lễ, nhạc. Con em được vào tiểu học hay đại học không được bình đẳng như nhau. Thí dụ, con vua vào tiểu học từ 8 tuổi và vào đại học từ 15 tuổi. Nhưng con của lớp triều quan thì vào tiểu học phải 13 tuổi, vào đại học phải 20 tuổi. Tất nhiên nô lệ và con cái thường dân thì không có điều kiện vào học các trường đó.

Trong các triều đại phong kiến Trung Quốc từ nhà Tần (221 Tr.CN), nhà Hán cho đến nhà Minh, Thanh (1911) giáo dục từng bước phát triển về số lượng nhằm giáo dục đào tạo con em giai cấp phong kiến, địa chủ để duy trì vương quyền và tuyển chọn nhân tài của các triều đại. Ngay từ đời Đông Hán (925 - 220 Tr.CN) khi đóng đô ở Lạc Dương đã mở một nhà Thái học rất lớn có 247 “phòng”, 1850 “thất”, lúc đông nhất có tới ba vạn thái học sinh. Ngoài hệ thống nhà trường đại học thường được xây dựng ở kinh đô và tỉnh lớn thì từ đời nhà Đường (581- 604) đã có tổ chức thư viện được coi như là một loại trường đại học. Thư viện được đặt ở những nơi danh lam thắng cảnh, chứa rất nhiều sách do một Động chủ hay Sơn trưởng phụ trách. Phương pháp giảng dạy là việc kết hợp việc giảng bài cho tập thể với sự nghiên cứu của cá nhân là chính.Trong lịch sử phát triển giáo dục phương Đông hệ thống các trường Quốc Tử Giám là các trường đại học đầu tiên, chủ yếu để đào tạo con em vua chúa và quan lại trong triều đình.

1.2. Phương TâyHy Lạp cổ đại là một vùng đất có nền văn minh phát triển rực rỡ rất sớm của thế

giới. Hy Lạp cổ đại bao gồm nhiều quốc gia nhỏ theo chế độ chiếm hữu nô lệ, trong đó có hai quốc gia lớn mạnh nhất là Spactơ và Aten.

Nhà nước chiếm hữu nô lệ Spactơ đã tận dụng giáo dục như một lợi khí nhằm giáo dục, đào tạo con em họ trở thành những chủ nô tàn bạo, có sức khoẻ, võ nghệ cao cường để thẳng tay đàn áp các cuộc khởi nghĩa của nô lệ, duy trì quyền thống trị. Do đó nhà nước Spactơ rất quan tâm tổ chức hệ thống giáo dục từ thấp lên cao. Trẻ em con em giai cấp chủ nô nếu không bị dị tật, ốm yếu sẽ được nuôi dạy ở trong gia đình cho đến 6 tuổi. Sau 6 tuổi các em được nuôi dưỡng, học tập, rèn luyện rất khắt khe trong trường học của quốc gia để trở thành người công dân Spactơ “tuyệt đối phục tùng” nhà nước. Sau 18 tuổi có một số đông thanh niên được vào học trường cao cấp quân sự, có các chuyên ngành như bộ binh, kỵ binh… để trở thành những chiến binh dũng cảm, tàn bạo, trung thành với nhà nước chiếm hữu nô lệ Spactơ.

Từ thế kỷ thứ VI tr.CN, nhà nước chiếm hữu nô lệ Aten ở về phía Đông Nam Hy Lạp có nhiều hải cảng thuận tiện cho việc giao lưu buôn bán nên nền kinh tế và văn hoá rất phát triển, đòi hỏi giai cấp quý tộc phải tổ chức một nền giáo dục cao cho con em họ. Từ 1 đến 6 tuổi các em được giáo dục trong gia đình với nhiều thứ đồ chơi để

4

phát triển thể lực. Sau 6 tuổi, hàng ngày các em được một người nô lệ thông minh gọi là “Paidagogos” đưa đến trường và góp phần giáo dục các em.

Vào khoảng 12 tuổi các em được vào trường thể thao rèn luyện “ngũ khoa” là chạy, nhảy, ném đĩa, ném lao, vật, đồng thời tiếp tục học văn pháp, số học, hình học, âm nhạc. Sau khi tốt nghiệp trường thể thao (Palacotra) con nhà giàu có thể tiếp tục học ở thể dụng quán (gummasion) cho đến 18 thì họ được vào trường Cao đẳng quân sự (ephebeia) đồng thời tiếp tục học văn học, toán học, triết học, âm nhạc và tham gia các buổi sinh hoạt chính trị. Đây là hệ thống nhà trường đại học đầu tiên của Hy Lạp cổ đại nhằm đào tạo con em giai cấp thống trị thành những người có trình độ cao, phát triển các mặt chân, thiện, mỹ. Nghiên cứu lịch sử phát triển giáo dục thế giới, các nhà khoa học đều có một nhận định chung là việc giáo dục, đào tạo con em giai cấp thống trị có trình độ học vấn cao đã được các quốc gia phát triển dưới chế độ chiếm hữu nô lệ ở cả phương Đông và phương Tây. Tuy nhiên hình thức tổ chức, nội dung giáo dục, yêu cầu về trình độ học vấn có khác nhau, nhưng đều có một mục đích chung là đào tạo nhân tài để tham gia vào các hoạt động quản lý, phát triển của đất nước trong các thể chế chính trị khác nhau.

Đến thời Trung cổ nhà trường “đại học” (gốc la tinh là universitas) theo đúng ý nghĩa của nó về tổ chức, nội dung, chương trình, chất lượng đào tạo, giáo sư giảng dạy, v.v…được xây dựng sớm ở một số quốc gia Tây Âu. Các trường đại học đầu tiên được phát triển dưới sự bảo trợ của giáo hội công giáo, còn gọi là trường học nhà thờ, được thúc đẩy bởi các tu viện. Đó là các đại học Bologna - La Mã (thành lập năm 1088), Trường Đại học Pari, Ooclêăng - Pháp (1150), Trường Đại học Oxford, Kembridge - Anh (1167), Trường Đại học Xalamanca - Tây Ban Nha(1218), v.v… Đến cuối thế kỷ XIV ở Châu Âu đã có tất cả 40 trường đại học danh tiếng.

Trong số các trường đại học ở Tây Âu lúc bấy giờ thì trường Đại học Pari là nổi tiếng nhất. Sinh viên ở đây lâp thành 4 hội đồng hương là Noócmăngđi, Anh, Gôlơ, Picacdi. Các giáo sư cũng gia nhập các tổ chức mà sau này phát triển thành các khoa. Đến cuối thế kỷ XII các tổ chức sinh viên và giáo dục liên hiệp lại để bầu ra hiệu trưởng (ban giám hiệu) có sinh viên tham gia để điều hành việc giảng dạy và học tập . Trong mỗi trường đại học có nhiều khoa khác nhau như: Pháp lý, y khoa, thần học, nghệ thuật. Các trường đại học thời Trung cổ có uy tín rất lớn, nhiều khi người ta giao cho việc hoà giải sự tranh chấp giữa chính quyền và giáo hội.

Kết thúc thời kì trung cổ, nền giáo dục đại học hiện đại ra đời (vào thế kỷ XVIII) với đặc trưng là vai trò của giáo hội ngày càng giảm và tập trung vào nghiên cứu khoa học (có phòng thí nghiệm, có tạp chí công bố công trình nghiên cứu khoa học…) và ngày càng tiếp cận với công chúng. Đó là mô hình của các trường đại học của Pháp và Đức.

Từ sự phát triển của các phương thức sản xuất từ thời kỳ cổ đại đến Trung đại, cận đại và hiện đại, ngày nay hầu hết tất cả các quốc gia trên thế giới đã có hệ thống nhà trường cao đẳng, đại học đa ngành và chuyên ngành để đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho quốc gia mình và hỗ trợ cho quốc gia khác, góp phần to lớn vào mục đích giao lưu và hội nhập quốc tế. Do điều kiện lịch sử phát triển của mỗi quốc gia, các khu vực mà sự xây dựng, trưởng thành của hệ thống trường cao đẳng và đại học cũng khác biệt nhau.

Hiện nay ở trên thế giới, đối với những quốc gia nhỏ cũng có hàng trăm trường Cao đẳng và Đại học. Đối với những quốc gia lớn như Trung Quốc, Mỹ, Nga, Nhật có đến hàng ngàn trường Cao đẳng và Đại học ở khắp cả nước, đến từng địa phương,

5

vùng lãnh thổ để đáp ứng yêu cầu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và nhu cầu “học tập suốt đời” theo xu thế hội nhập quốc tế.

Một số hình ảnh minh họa

Đại học Coimbra, trường đại học lâu đời nhất Bồ Đào Nha

Đại học Sydney, đại học lâu đời nhất của Australia

Đại học Birmingham Vương quốc Anh

2. Giới thiệu một số trường đại học hàng đầu thế giới hiện nay 2.1. Bảng xếp hạng những trường đại học hàng đầu thế giớiNói đến những trường đại học hàng đầu thế giới, người ta thường nghĩ ngay tới

những cái tên như Đại học Harvard, Yale, MIT, Oxford (Hoa Kì) hay Cambridge (Anh)... Đó là những cái tên đã trở thành thương hiệu, là sự đảm bảo về uy tín và chất

6

lượng. Tuy nhiên, gán cho những trường này cụm từ “hàng đầu thế giới” không phải chỉ là cảm tính hay thói quen mà dựa trên những tiêu chí hết sức rõ ràng, cụ thể.

Hàng năm, nhiều tổ chức tiến hành bình chọn và xếp loại các trường đại học trên thế giới. Mỗi một tổ chức có thể đưa ra những tiêu chí không hoàn toàn giống nhau, dẫn tới thứ hạng của một số trường trong cùng một năm, ở những bảng xếp hạng khác nhau, có thể sẽ khác nhau. Tuy nhiên sự chênh lệch là không quá lớn.

Lấy ví dụ một bảng xếp hạng uy tín do Thời báo Times Higher Education Suppliment phối hợp với Tổ chức Giáo dục và Hướng nghiệp quốc tế (QS) thực hiện. Xếp hạng các trường đại học hàng đầu thế giới là sự kiện thường niên của tổ chức này. Trong Bảng xếp hạng các trường đại học hàng đầu thế giới năm 2007, 10 vị trí đứng đầu thuộc về các trườnsg đại học của Mỹ và Anh, trong đó đứng đầu là Đại học Harvard, kế đến là Yale, Oxford và Cambridge.

Đây là sự đánh giá được cho là khách quan dựa trên nhiều yếu tố, trong đó có: kết quả trưng cầu ý kiến nhận xét từ các giáo sư, sinh viên của các trường; các công ty mà sinh viên tốt nghiệp của trường được nhận vào làm việc; số lượng giáo viên, sinh viên quốc tế cũng như các nghiên cứu mà trường đang thực hiện.

Theo ông Nunzio Quacquarelli, Giám đốc của QS, thì kết quả xếp hạng chính là sự thể hiện rõ nhất, chân thực nhất về chất lượng giáo dục của các trường.

Theo bảng xếp hạng này, so với năm 2006, năm 2007 Anh là nước có nhiều tiến bộ nhất với 4 trường trong số 10 trường đứng đầu. Mặc dù vẫn còn thua kém Mỹ (Mỹ có 6 trường), nhưng Giáo sư Rick Trainor, Chủ tịch các trường đại học Anh vẫn rất lạc quan: "Kết quả xếp hạng đã thể hiện nền giáo dục Anh đang chiếm chỗ đứng hàng đầu nhờ có công tác nghiên cứu và giảng dạy chất lượng cao. Trong khi các đối thủ không ngừng tăng cường quảng bá thương hiệu thì Anh vẫn vững vàng như là bến đỗ tốt nhất cho sinh viên, giáo viên toàn thế giới".

University College London là trường thăng hạng nhiều nhất, năm 2007 đã lọt vào Top 10 với vị trí số 9, mặc dù năm 2006 chỉ đứng thứ 25.

Đại học Standford, đứng thứ 6 năm 2006, nhưng năm 2007 đã tụt xuống thứ 19. Viện Công nghệ Massachusetts cũng rơi từ vị trí thứ 4 của năm trước xuống vị trí thứ 10 trong năm 2007. Thụt hạng nhiều nhất trong bảng xếp hạng này là Đại học tổng hợp California Berkeley, năm 2006 xếp thứ 8, còn năm 2007 xếp thứ 22.

Nền giáo dục châu Á cũng cải thiện được vị trí của mình với 13 trường lọt vào Top 100 (hơn năm 2006 một trường), trong đó có Osaka University và Chinese University of Hong Kong ở Top 50. Còn châu Âu (trừ Anh) lại có vẻ tụt hạng, năm 2007 chỉ có 35 trường lọt vào Top 100, so với 41 trường trong năm 2006.

Top 10 trường đại học hàng đầu trên thế giới năm 20071. Harvard University (Mỹ)2. University of Cambridge (Anh)3. University of Oxford (Anh)4. Yale University (Mỹ)5. Imperial C College London (Anh)10. Massachusetts ollege London (Anh)6. Princeton University (Mỹ)7. California Institute of Technology (Mỹ)

7

7. University of Chicago (Mỹ)9. University Institute of Technology (Mỹ)

Tạp chí Times Higher Education Supplement (THES) cũng cho thấy, năm 2007 trong tốp “200 trường đại học hàng đầu thế giới” thì Nhật Bản có 11 trường, Trung Quốc: 6 trường; Hồng Kông: 4 trường, Hàn Quốc: 2 trường, Singapore: 2 trường, Đài Loan: 1 trường, Việt Nam: chưa có.

Kết quả xếp hạng mỗi năm khác nhau là khác nhau. Ví dụ, năm 2010 thứ tự 10 trường hàng đầu có sự thay đổi như sau:

1. Massachusetts Institute of Technology (MIT) - Mĩ2. Stanford University - Mĩ3. Harvart University - Mĩ4. Universidad Nacional Autónoma de Mécico - Mexico5. University of California, Berkeley - Mĩ6. Peking University - Trung Quốc7. University of Pennsylvania - Mĩ8. Cornell University - Mĩ9. Shanghai Jiao Tong University - Trung Quốc10. Yale University - Mĩ8

 

Bảng xếp hạng năm 2010 cho thấy Trung Quốc có nhiều tiến bộ vượt bậc, đã có 2 trường lọt vào tốp 10 trường hàng đầu thế giới. Trong khi đó Anh lại có vẻ như đang bị yếu thế dần so với các năm trước.

Báo cáo về chất lượng giáo dục đại học Việt Nam mới công bố của Bộ Giáo dục Đào tạo cho biết: Giáo dục đại học Việt Nam chưa có vị trí trong bảng xếp hạng các trường đại học hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, kết quả xếp hạng "100 trường đại học hàng đầu khu vực Đông Nam Á" của Webometrics năm 2007 cho thấy: Thái Lan có 41 trường, Myanmar có 18 trường, Indonesia có 14 trường, Philippines có 13 trường, Singapore và Việt Nam: 7 trường.

Còn nếu xét trên phạm vi toàn thế giới thì Webometrics chỉ công nhận 7 trường đại học của Việt Nam với các vị trí xếp hạng như sau: Đại học Khoa học Tự nhiên TPHCM: Xếp thứ 28 trong ASEAN và thứ 1.920 thế giới; Đại học Công nghệ TPHCM với vị trí tương ứng là: 36 và 2.190; Đại học Cần Thơ: 47 và 2.532; Đại học Quốc gia Hà Nội: 54 và 2.850; Đại học Bách khoa Hà Nội: 62 và 3.156; Đại học Công nghệ: 90 và 4.217; Đại học Quốc gia TPHCM: 96 và 4.462.

Tạp chí Newsweek cũng công bố xếp hạng các trường đại học hàng đầu thế giới của mình hàng năm, dựa trên sự cởi mở, đa dạng và những thành tựu xuất sắc trong nghiên cứu.

Nét mới của bảng xếp hạng này là chú trọng nhiều hơn vào tính chất toàn cầu của các trường. Bởi vì các trường đại học trên thế giới ngày càng có ý thức trong việc hòa nhập vào môi trường toàn cầu hóa.

Các trường thu hút sinh viên đại diện cho những nền văn hóa khác nhau từ khắp nơi trên thế giới; gửi sinh viên của mình tới các trường đại học ở nước ngòai để trang bị cho sinh viên một nghề đa năng. Đồng thời, mở các khóa học để đáp ứng những đòi hỏi của một thế giới phụ thuộc lẫn nhau.

Các trường còn xây dựng các chương trình nghiên cứu hợp tác nhằm hướng tới lợi ích chung.

Đại học Harvard của Mỹ lần thứ 10 liên tiếp dẫn đầu trong bảng xếp hạng này. Trong

top 10 vẫn là những cái tên quen thuộc như Đại học Yale, Học viện Công nghệ Massachusetts, Đại học Cambridge…

Newsweek đánh giá các trường dựa trên một số tiêu chí xếp hạng phổ biến của Đại học Giao thông và Cục Khảo sát Giáo dục London. 50% kết quả được dựa trên ba tiêu chí: Số lượng các nhà nghiên cứu cao cấp trong nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau, số lượng bài viết xuất bản trên tạp chí Khoa học và Tự nhiên và số bài viết được xếp hạng theo chỉ số Khoa học xã hội và Nhân văn. 40% dựa theo các tiêu chí: Phần trăm các khoa quốc tế và sinh viên quốc tế, sự đánh giá của các thành viên trong khoa và tỉ lệ khoa trên sinh viên. 10% còn lại là số lượng đầu sách trong thư viện.

Giáo dục đại học ở bất cứ quốc gia nào cũng có sứ mệnh quan trọng là đào tạo nhân lực trình độ cao và sáng tạo tri thức mới cho xã hội. Tuy nhiên, hiện nay nhiều trường đại học ở Việt Nam vẫn còn thiên về chức năng đào tạo với quy mô ngày càng tăng về số sinh viên mà chưa đầu tư tương xứng cho nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và

9

Harvard University

chuyển giao công nghệ. Chính vì thế các chỉ số đánh giá khả năng sáng tạo tri thức mới của hệ thống giáo dục đại học Việt Nam vẫn còn thấp.

Năm 2006, hai trung tâm hàng đầu cả nước là Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Bách khoa Hà Nội chỉ có 34 công trình khoa học được công bố và có tên trong danh sách của Các Tạp chí khoa học Quốc tế Institute for Scientific Information (ISI). Đại học quốc gia Seoul - Hàn Quốc có 4.556 ấn phẩm khoa học; Đại học Bắc Kinh: 3000; Trung Quốc có đến 40.000 ứng dụng sáng chế tại Trung Quốc, ngược lại Việt Nam chỉ có 2 sáng chế. Tính đến tháng 12/2006, Thái Lan có tới 1.406 bài báo quốc tế trong danh sách của ISI, trong khi Việt Nam chỉ có 375 bài.

Chiến lược phát triển giáo dục từ nay đến 2020 đặt mục tiêu: Việt Nam có 1 đại học trong danh sách 200 trường đứng đầu và một số đại học trong danh sách 500 trường đại học hàng đầu thế giới. Điều đó có nghĩa là chúng ta phải phấn đấu trong hơn 10 năm để vượt hơn 1.000 bậc so với hiện tại.

2.2. Giới thiệu một số trường đại học hàng đầu thế giới Trường Harvard (Mỹ) và các trường trực thuộc: Trường Kinh

doanh Harvard, trường Luật Harvard, trường Y Harvard và trường John F. Kennedy of GovernmentTrường Đại học Tổng hợp Harvard được thành lập năm 1636 và là một trong

những trường đại học nổi tiếng nhất thế giới bên cạnh các trường: đại học Cambridge, Oxford của Anh, Sorbonne của Pháp.

Trên 14.000 người đang làm việc ở Harvard, trong đó có hơn 9.000 cán bộ giảng dạy ở trường y và 2.000 cán bộ giảng dạy khác. Thư viện ở ĐH Harvard có trên 15 triệu đầu sách.

Ban đầu, trường chỉ có 9 sinh viên và duy nhất một thầy giáo. Trong niên khoá 2004-2005, số sinh viên của trường là 19.731 người tại 10 đơn vị học thuật chính, trong đó có hơn 12.000 nghiên cứu sinh. Ngoài ra, còn có 13.000 SV đăng ký các khoá học tại trường Harvard mở rộng.

Ngoài thu nhập do giảng dạy và các hoạt động kinh doanh khác, trường còn nhận được nhiều khoản đóng góp từ các học sinh cũ nay đã thành đạt.

Bảy tổng thống Mỹ: John Adams, John Quincy Adams, Theodore and Franklin Delano Roosevelt, Rutherford B. Hayes, John Fitzgerald Kennedy và George W. Bush đều là cử nhân của Harvard. Các cán bộ giảng dạy của trường ĐH danh tiếng này cũng đã tạo ra 40 nhà khoa học giành giải Nobel. Chi phí của mỗi sinh viên trong năm 2004-2005 là 40.000 đôla.

Mục tiêu của Harvard là cố gắng tạo ra sự hiểu biết và mở mang trí óc của SV đến với hiểu biết đó, đồng thời giúp SV tận dụng tốt nhất các cơ hội giáo dục của họ. Chính vì thế mà Harvard khuyến khích sinh viên tôn trọng các ý tưởng và sự thể hiện tự do của họ, hãnh diện với sự khám phá và khả năng suy nghĩ, theo đuổi tinh thần hợp tác và nhận trách nhiệm đối với hậu quả của những hành động cá nhân.

Sự ủng hộ mà đại học Harvard dành cho sinh viên là nền tảng để họ xây dựng tính độc lập và thói quen học tập suốt đời.

Nằm trong trường Đại học Tổng hợp Harvard có rất nhiều trường trực thuộc, trong đó phải kể tới 4 trường rất nổi tiếng sau:

1. Trường kinh doanh Harvard (Harvard Business School)-  Năm thành lập: 1908-  Địa điểm: Boston, Massachusetts

-  Phương châm đào tạo: “đào tạo nên những nhà lãnh đạo làm nên sự khác biệt trên thế giới” (to educate leaders who make a difference in the world).

10

- 65.000 sinh viên đã tốt nghiệp của trường có rất nhiều người là lãnh đạo của những tập đoàn danh tiếng, trong đó có cả những nhà lãnh đạo của các quốc gia như trường hợp của Tổng thống Mỹ Geogre W. Bush.

- Luôn luôn đứng đầu danh sách các trường kinh doanh uy tín nhất của Mỹ (theo www.forbes.com). - Các trung tâm nghiên cứu toàn cầu:

California Research Center, Palo AltoAsia-Pacific Research Center, Hong KongLatin America Research Center, Buenos AiresJapan Research Office, TokyoEurope Research Center, Paris

2. Trường Luật Harvard (Harvard Law School)- Năm thành lập: 1817.

- Hiện tại có 10 thượng nghị sĩ; 10 hạ nghị sĩ và 4 thống đốc bang của Mỹ từng học tại trường Luật Harvard. Ứng cử viên tự do Ralph Nader trong cuộc chạy đua vào Nhà trắng (dành được khỏang 1% số phiếu phổ thông) cũng từng học tại trường Luật Harvard.

3. Trường Y Harvard (Harvard Medical School) - Năm thành lập: 1782 - Phương châm đào tạo: “tạo ra và nuôi dưỡng một cộng đồng những người sẵn sàng phục vụ và cống hiến để làm dịu đi nỗi đau của của các bệnh nhân” (create and nurture a community of the best people committed to leadership in alleviating human suffering caused by disease). - Từ năm 1934 đến năm 1990 có 10 nhà nghiên cứu thuộc trường Y Harvard đoạt các giải Nobel về Y học. Đặc biệt, có 4 nhà nghiên cứu thuộc trường Y Harvard và một số người đồng sáng lập Tổ chức bác sĩ quốc tế ngăn ngừa chiến tranh hạt nhân (International Physicians for the Prevention of Nuclear War) đã được trao giải Nobel hòa bình năm 1985.

4. John F. Kennedy of Government - Năm thành lập: 1936

- Phương châm đào tạo: “chuẩn bị cho một thế hệ những nhà lãnh đạo của những xã hội dân chủ; đóng góp giải pháp cho những vấn đề của cộng đồng” (preparing leaders for service to democratic societies; contributing to the solutions of public problems). - Cùng với Trường Hành chính quốc gia Pháp (Ecole Nationale D’Administration), trường John F. Kennedy of Government là môi trường lý tưởng để đào tạo ra những chính khách, những nhà lãnh đạo của các quốc gia trên  thế giới. Ngoài công việc đào tạo, trường còn có rất nhiều những hoạt động nghiên cứu tại 14 viện và trung tâm nghiên cứu trên khắp thế giới. Nhiều những công trình nghiên cứu của trường đã có những ảnh hưởng sâu sắc đến các giải pháp cho những vấn đề chính trị của các quốc gia trên thế giới. Nhiều học viên đã tốt nghiệp của trường hiện đang giữ các ghế thượng nghị sĩ, hạ nghị sĩ và thống đốc một số bang của nước Mỹ.

Đại học Stanford (Mỹ)Đại học Stanford bao gồm 1 trường đại học và 7 trường cao học, với tổng số sinh

viên lên tới gần 10.000. Cùng nằm trong một trường lớn nhưng với nhiều trường nhỏ chuyên biệt trên một khuôn viên rộng, có thể coi đây là một “mô hình đô thị đại học” đã khá phổ biến với các trường đại học lớn ở Âu, Mỹ và một số nước phát triển ở châu Á.

11

 Đại học tổng hợp Stanford (California, Mỹ) là một trong những trường hàng đầu của Mỹ. Nằm ở 2 quận San Mateo và Santa Clara, cách thành phố San Francisco khoảng 1 tiếng đi xe, trường đại học có khuôn viên rộng lớn nhất nước Mỹ này sở hữu các rừng cây tùng bách trải dài và bờ biển Thái Bình Dương tuyệt đẹp. 

Trường đại học Stanford có diện tích tổng cộng hơn 3300 hecta của bang California, trong đó 2800 hecta là tài sản của trường và không trực thuộc cơ chế quản lý hành chính của thành phố. 

Đây là một quần thể bao gồm 1 trường đại học và 7 trường cao học cùng hàng trăm viện nghiên cứu lớn nhỏ. Khuôn viên trường trải rộng trên

khoảng 90km đường, có một nhà máy cấp điện với tải lượng 49 MW, 2 hệ thống cấp nước riêng, 3 đập và hồ nước, 170km đường ống dẫn nước, 1 hệ thống sưởi trung tâm, một hệ thống truyền tải điện với năng suất lớn, và một bưu điện. 

Ngoài ra, Stanford còn cung cấp hoặc thuê riêng một hệ thống phòng chữa cháy, công an và nhiều dịch vụ khác. Stanford là một trong những đơn vị trường đại học sử dụng điện tiết kiệm nhất bang. Nhà máy điện của trường cung cấp toàn bộ điện cho trường và còn thừa đến 25 MW cho dân thường sử dụng.

94% sinh viên đại học, 54% sinh viên cao học và 30% giảng  viên của trường sống trong khuôn viên này. Diện tích nhà ở của giảng viên và cán bộ công nhân viên của trường bao gồm cả nhà thuê và nhà mua.

Trong khuôn viên có vườn hoa, rất nhiều thư viện, nhà thờ, và bệnh viện (thuộc trường Y)… Khuôn viên Stanford có rất nhiều cây xanh và thảm cỏ với hệ thống tưới tiêu tự động.

Khu nghiên cứu Stanford nằm trong khuôn viên trường được thành lập năm 1951 để đáp ứng nhu cầu phát triển đất công nghiệp ở gần trường học và phát triển ngành điện tử gắn với trường đào tạo kỹ sư của đại học Stanford.

Ngày nay, khu nghiên cứu bao gồm hơn 150 công ty với khoảng 23.000 chuyên viên làm việc trên các lĩnh vực điện tử, phần mềm, công nghệ sinh học, và các ngành công nghệ cao khác.

Ngoài ra, còn có công ty nghiên cứu phát triển và các công ty cung cấp dịch vụ hỗ trợ khác hoạt động trên một tổng diện tích sử dụng gần 1 triệu mét vuông. 

Khu mua bán của trường Stanford nằm ở vùng phía bắc của vùng đô thị, có 5 siêu thị lớn và 140 cửa hàng bán lẻ, thu hút chừng 8 triệu khách hàng năm và có doanh thu trên 500 triệu USD năm 2003. Toàn bộ khu mua sắm này do công ty Simon Property Group, Inc cho thuê và quản lý. Đây cũng là khu trung tâm mua sắm có doanh thu trung bình trên diện tích mặt bằng cao nhất trong cả nước.

Nằm trên địa bàn của nhiều tỉnh khác nhau, trường đại học Stanford luôn coi trọng mối quan hệ với cộng đồng và có đóng góp trong mọi vấn đề lớn như phát triển kinh tế và giao thông cho vùng. Trong khu đô thị này cũng có 5 trường học khác.

Hiện tại, trong khu đô thị có hệ thống xe buýt Marguerite và các dịch vụ cung cấp phương tiện đi lại khác như cho thuê xe hơi, xe đạp… Khoảng 34% giảng viên và cán bộ của trường đi lại hàng ngày bằng phương tiện công cộng. Có 10 tuyến xe buýt của hệ thống Marguerite mở rộng cho người dân ngoài trường.

Viện công nghệ Massachusetts - MIT (Mỹ)

12

Đại học Stanford.

Viện công nghệ Massachusetts (MIT) là Đại học danh tiếng luôn đứng trong danh sách 10 trường Đại học hàng đầu thế giới và xếp hạng nhất trong các trường Đại học ngành công nghệ thông tin của Mỹ. Sang năm 2010, Viện MIT đã vươn lên đứng đầu trong bảng xếp hạng các trường đại học thế giới.

Năm 1861, Cộng đồng bang Massachussets tán thành ý kiến thành lập "Học viện kĩ thuật Massachussets” bao gồm các ngành khoa học xã hội và tự nhiên, được đệ trình bởi nhà khoa học tự nhiên nổi tiếng William Barton Rogers. Đây là bước quan trọng đầu tiên mà Rogers hi vọng sẽ thành lập một học viện độc lập thúc đẩy sự tăng trưởng cho nền công nghiệp của Mỹ. Được sự đồng ý của chính phủ, Rogers đã lập nên quỹ hỗ trợ phát triển chương trình giảng dạy, đánh giá, các cơ sở vật chất. Nỗ lực của ông bị đình trệ bởi cuộc nội chiến Mỹ, và cho đến năm 1865 những lớp học đầu tiên mới được mở tại khu Mercantile trung tâm Boston.

Toà nhà đầu tiên của MIT được hoàn thành ở Boston's Back Bay năm 1866. Các năm kế tiếp, MIT đã gây dựng được danh tiếng của mình trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, tuy vẫn còn trong thời kì khó khăn về tài chính. Đã có quan điểm cho rằng MIT nên liên kết với Đại học Harvard, một đại học có nguồn tài chính dồi dào nhưng yếu hơn về khoa học công nghệ để cùng phát triển. Vào những năm 1900, một đề nghị hợp tác với Harvard được đưa ra nhưng sau đó bị hoãn lại do sự phản đối của các cựu sinh viên MIT. Năm 1916, MIT chuyển sang khu vực Cambridge hiện tại.

Trong suốt lịch sử của mình, MIT luôn tập trung vào các phát minh trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Số liệu năm 1997 cho thấy tổng thu nhập do các công ty lập nên bởi MIT đứng hàng 24 trong nền kinh tế thế giới. Năm 2001, MIT triển khai dự án Open Course Ware đưa các học liệu mở lên mạng Internet. Cùng năm đó Chủ tịch trường là Charles Vest lần đầu tiên đã công nhận rằng, học viện của ông đang có hạn chế lớn đối với các sinh viên và nhà khoa học nữ, và ông cam kết sẽ có các chính sách thích hợp để cải thiện. Tháng 8 năm 2001, Susan Hockfield, nhà thần kinh học, là phụ nữ đầu tiên giữ chức vụ chủ tịch của MIT. Bà chính thức đảm nhiệm chức vụ vào ngày 6 tháng 12 năm 2004 và là chủ tịch thứ 16 của MIT.

Tạp chí Atlantic năm 2004 xếp hạng MIT như là một trong những đại học khó vào nhất tại Mỹ. Theo đánh giá của US News và World Report's thì MIT là 1 trong 5 trường luôn được xếp hạng cao nhất, cùng với Havard, Stanford, Yale và Princeton. Năm 2005, quỹ đóng góp của MIT cho nền kinh tế là 6.7 tỷ Đôla, xếp hạng thứ 6 tại Mỹ.

MIT được tổ chức thành 5 trường gồm 26 ngành học, bao gồm: - Trường kiến trúc và Dự án: Kiến trúc; Nghệ thuật và Khoa học truyền thông;

Nghiên cứu về thành thị và dự án.- Trường kĩ thuật: Không gian và vũ trụ; Chuyên ngành kĩ thuật sinh học; Kĩ

thuật hóa học; Môi trường và dân dụng; Điện học và khoa học máy tính, Kĩ thuật hệ thống; Kĩ thuật và khoa học vật liệu; Kĩ thuật cơ khí; Kĩ thuật nguyên tử.

- Trường nhân văn, nghệ thuật và khoa học xã hội:Nhân chủng học; Nghiên cứu truyền thông có tính cạnh tranh; Kinh tế; Ngôn ngữ và văn học; Lịch sử; Nhân văn; Ngôn ngữ và triết học; Văn học; Âm nhạc và Nghệ thuật sân khấu; Khoa học chính trị; Khoa học, Kĩ thuật và Xã hội; Nghiên cứu về con người; Báo chí.

- Trường quản lý Alfred P. Sloan.- Trường khoa học: Sinh học; Khoa học về thần kinh và nhận thức; Hóa học;

Trái đất, khí quyển, Khoa học về hành tinh; Toán; Vật lý.Khác với hầu hết các trường đại học trên thế giới, tại MIT, số lượng sinh viên sau

đại học nhiều hơn bậc đại học (chiếm khoảng 60% tổng số sinh viên). Nhiều chương

13

trình cao học được xếp trong số 10 trường Đại học hàng đầu toàn nước Mỹ. Các sinh viên sau đại học của MIT có thể làm tiến sĩ, Thạc sĩ khoa học, Thạc sĩ kỹ thuật, Thạc sĩ kiến trúc, Thạc sĩ quản trị kinh doanh…

Đại học Cambridge - cái nôi của những nhà khoa học xuất chúng

ĐH Cambridge (Anh), nơi đào tạo những nhà khoa học xuất chúng

Hình thành từ thế kỷ thứ XIII, năm 1209, Cambridge đã trở nên nổi tiếng trước hết bởi chính diện mạo của mình với những công trình kiến trúc đẹp trong một khung cảnh thơ mộng. Nhưng lý do quan trọng hơn và đáng tự hào hơn là bởi chất lượng giáo dục và những thành tựu khoa học của trường.

Từ trung tâm giáo dục và nghiên cứu khoa học này của thế giới, hàng trăm năm qua đã cho ra đời rất nhiều những phát minh quan trọng, mà nhiều trong số đó mang tính lịch sử của toàn nhân loại. 

Sự nổi danh của Cambridge trong lĩnh vực khoa học được bắt đầu từ nhà bác học Isaac Newton ở thế kỷ XVII với cuốn “Những nguyên lý toán học cơ bản". Phải 300 năm sau khi cuốn sách phát hành thì các phát minh khoa học dựa trên cơ sở các nguyên lý đó mới thực sự được khám phá. Tiếp theo Newton, rất nhiều những nhà khoa học khác đã góp phần làm nên sự vĩ đại của Cambridge như: Darwins - cuối thế kỷ XIX - với thuyết tiến hóa, J.J. Thomson khám phá ra điện tử năm 1897, Cockcroft và Walson phân chia được nguyên tử năm 1923, 1949 Maurice Wikle phát triển những thành tựu đầu tiên của kỹ thuật số, 1953 Crick và Watson giải mã được cấu trúc ADN. Và hiện nay, truyền thống đó vẫn tiếp diễn với giáo sư vũ trụ học Stephen Hawking, giáo sư tin học Roger Needham hay bác sỹ Roy Calne - một chuyên gia trong lĩnh vực cấy ghép gan.

Không dừng lại ở lĩnh vực học thuật, Cambridge đã rất nhanh chóng bắt kịp với đà phát triển của thế giới trong lĩnh vực công nghệ để làm nên “Hiện tượng Cambridge” khi biến thành phố này trở thành một trung tâm công nghệ quan trọng của Châu Âu, một “thung lũng Silicon” của nước Anh. 

Còn chất lượng giáo dục của Cambridge thì được đánh giá bởi những lớp sinh viên sau khi tốt nghiệp trở thành những người thành đạt. Ngôi trường này đã đào tạo ra rất nhiều nhà thơ, doanh nhân, nghị sĩ, Phó thủ tướng hay những chức vụ tương tự cho nước Anh và cho cả thế giới.

14

Có thể kể ra một vài yếu tố làm nên chất lượng của trường Cambridge đó là: giảng viên giỏi, sinh viên ưu tú; phương pháp học đi đôi với hành; và nguồn đóng góp to lớn từ các nhà tài trợ.

Sinh viên giỏi và giảng viên giỏiPhó Hiệu trưởng trường Cambridge hiện nay - bà Alison Rechard đã trả lời câu

hỏi này như sau: “đó là tham vọng to lớn thu hút và giáo dục những sinh viên có triển vọng nhất, tốt nhất ở mọi ngành; song song với tham vọng tuyển chọn những giảng viên giỏi nhất để dạy những sinh viên ưu tú trên là làm công tác nghiên cứu mọi lĩnh vực của tri thức”. 

Việc tuyển chọn những sinh viên giỏi là một truyền thống của Cambridge. Từ thế kỷ XVII khi toán học là ngành mũi nhọn của Cambridge, những cuộc thi có tên gọi “Tripos” để tuyển chọn sinh viên giỏi đã được tổ chức. Và sau đó hình thức này được áp dụng cho các ngành khác như: ngành luật dân sự năm 1816, chuyên ngành thần học năm 1843 và cho đến trước năm 1900 các cuộc thi để tuyển chọn sinh viên giỏi này đã được áp dụng cho hầu hết các chuyên ngành.

Để thu hút những sinh viên giỏi, Cambridge còn rất chú trọng đến chính sách hỗ trợ sinh viên, đặc biệt là những sinh viên nghèo. Chính sách này đã là truyền thống ở Cambridge từ thời trung cổ, nhà bác học Issaac Newton đã là một sinh viên trong diện hỗ trợ này. Như lời phát biểu của bà Phó Hiệu trưởng trường: “Khi Isaac Newton vào trường với tư cách là một sinh viên đại học, ông được hưởng hoàn toàn sự tài trợ của trường Trinity, lúc đó không ai biết rằng ông là một thiên tài”.

Học đi đôi với hành Chất lượng giáo dục của Cambridge còn được khẳng định bởi nguyên tắc học tập

phải luôn đi đôi với nghiên cứu“. "Ở Cambridge chất lượng giảng dạy tuyệt vời và các nghiên cứu tuyệt vời luôn gắn liền với nhau”. Nguyên tắc này cộng với đầu vào sinh viên tốt, điều kiện học tập đầy đủ với thư viện, phòng thí nghiệm hiện đại bậc nhất thế giới, nên chất lượng giáo dục ở Cambridge luôn được khẳng định.

Từ năm 1993 trường còn áp dụng một phương thức đánh giá chất lượng giảng dạy (TQA) bao gồm rất nhiều tiêu chuẩn với các thang điểm khác nhau. 

Những sinh viên đại học năm cuối của Cambridge vừa được học rất chuyên sâu, vừa được hỗ trợ bởi sự chăm sóc đặc biệt của hệ thống giám sát của trường. Các nhà quản lý Cambridge tin rằng đó là cách dạy hiệu quả nhất đối với những sinh viên triển vọng và có chí tiến thủ nhất.

Một nhân tố khác làm nên sự nổi tiếng của Cambridge là cách ngôi trường này đưa tri thức của mình vào cuộc sống khi áp dụng rất hiệu quả công thức: Công nghệ hiện đại + các nhà đầu tư + các nghiên cứu hàn lâm.  

Với truyền thống về nghiên cứu học thuật, Cambridge đã thu hút được những nhà nghiên cứu hàng đầu trên thế giới hội tụ về đây, cho họ một môi trường làm việc hoàn hảo, điều kiện làm việc hết sức linh hoạt, cho phép - thậm chí khuyến khích họ làm việc cho các ngành công nghiệp. Điều này đã kết hợp được những nghiên cứu thuần tuý với ứng dụng, sự tinh túy của học thuật với thế giới thực và những kinh nghiệm thực tế.

Vì thế, Cambridge là một trường đại học có thu nhập cao khác thường từ lĩnh vực công nghiệp, điều hành một số lượng dự án nghiên cứu quan trọng liên kết với các nhà công nghiệp.

Sự đóng góp to lớn của các nhà tài trợ

15

Nhìn vào toàn bộ lịch sử phát triển của Cambridge, có thể thấy trường đã tận dụng rất có hiệu quả sự ủng hộ và tài trợ của các cá nhân để thúc đẩy sự phát triển và giữ vững ngôi vị của mình.

Cambridge ra đời do sự bảo trợ đầu tiên của vua Henry III. Và sau đó, trong suốt quá trình phát triển 800 năm của mình, mỗi bước tiến của Cambridge đều thấy bóng dáng của các nhà tài trợ. Như sự tài trợ của vua Henry VIII cho các giáo sư ngành thần học, tiếng Hi Lạp, Do Thái, Y học và Luật học đã tạo nên bước ngoặt trong phương pháp giảng dạy của trường. Hay Ngài Richard Fitzwilliam giúp trường xây dựng viện bảo tàng để phục vụ cho việc học tập của các sinh viên nghệ thuật, kiến trúc và khảo cổ. Nguồn tài chính từ quỹ Rockefeller đã biến thư viện của trường thành một toà nhà nguy nga bên bờ Tây của dòng sông Cam, và sau đó thư viện này còn nhiều lần được mở rộng thêm cũng vẫn nhờ những nhà tài trợ. Một trung tâm của trường đại học được xây dựng để phục vụ đời sống văn hoá, xã hội của sinh viên cao học và nhân viên của trường từ sự cung cấp tài chính của quỹ Wolfson. Và chính quỹ này cũng giúp thiết lập Văn phòng liên lạc công nghiệp của trường để phục vụ cho dự án “Hiện tượng Cambridge“ hay cũng có thể gọi là “Điều thần kỳ Cambridge”. Và còn rất nhiều, rất nhiều các nhà tài trợ khác đã đóng góp cho sự phát triển của Cambridge.  

Nhân tố thứ ba này tuy không phải là nhân tố quyết định nhưng nó cũng đóng một vai trò vô cùng quan trọng, là cơ sở để hai nhân tố trên có thể phát huy toàn bộ tính hiệu quả của nó.

Hiện tại thế giới đang ở trong kỷ nguyên của công nghệ với tốc độ thay đổi chóng mặt của thông tin, đồng thời đứng trước những thách thức vô cùng to lớn như nguy cơ thiếu hụt năng lượng, biến đổi môi trường... Điều này đặt vai trò của công tác nghiên cứu lên một tầm quan trọng hơn bao giờ hết. Với truyền thống là một trung tâm nghiên cứu nổi tiếng thế giới, Cambridge đang trong thời kỳ mở rộng lớn nhất trong lịch sử phát triển của mình để đáp ứng những đòi hỏi của thực tế, với việc nâng cấp một trung tâm khoa học công nghệ mới ở phía tây trung tâm thành phố Cambridge. Đồng thời, trường coi việc đầu tư vào các lĩnh vực nghiên cứu mới đặc biệt là đầu tư cho con người, nỗ lực và đổi mới sự hợp tác là yếu tố sống còn cho sự phát triển của mình.

Năm 2009, Đại học Cambridge kỷ niệm tuổi 800 của mình. Phương châm của trường là sẽ tiếp tục kế thừa những truyền thống của tám thế kỷ qua, đồng thời tiếp tục cố gắng để khẳng định mình trong hàng ngũ những trường đại học vĩ đại nhất thế giới. 

Oxford - Đại học cổ nhất Anh Quốc, nơi đào tạo "người đứng đầu", ĐH đầu tư nhiều tiền cho sinh viên nhấtOxford là đại học cổ nhất trong thế giới các nước nói tiếng Anh. Tuy không có

ngày thành lập chính thức, nhưng việc giảng dạy ở đây đã được bắt đầu từ năm 1096 và phát triển rất nhanh kể từ năm 1167 khi vua Henry Đệ Nhị của Pháp cấm sinh viên Anh học tập ở Paris. Hiện tại, đại học Oxford có khoảng 17 ngàn sinh viên, 25% trong số đó là sinh viên quốc tế đến từ hơn 130 nước khác nhau trên thế giới.

16

University of Oxford, UKLà một trong những đại học danh giá nhất thế giới và đứng đầu ở Anh (theo xếp

hạng năm 2005 của hai tờ báo nổi tiếng 'The Times' và 'The Guardian'), Oxford đào tạo rất nhiều người tài giỏi thuộc tất cả các lĩnh vực tự nhiên và xã hội. Hầu như không thể kể hết những người nổi tiếng đã xuất thân từ đây: 46 nhà khoa học đoạt giải Nobel (riêng Linus Pauling đoạt 2 giải), 25 thủ tướng Anh, 6 vị vua, nhiều nhà văn, nhà thơ, toán học, kinh tế... Thủ tướng Anh Tony Blair, Cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton, Vua Abdullah của Jordan, Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh, Thái tử Nhật Bản Naruhito, nhà vật lý học Stephen Hawking hay cả danh hài Rowan Atkinson (diễn viên đóng vai Mr. Bean)... đều là cựu sinh viên Oxford. 

Vì là đại học có từ thời trung cổ, hệ thống giáo dục của Oxford cũng rất khác biệt so với các đại học khác. Hệ thống dạy kèm (tutorial system) của Oxford được xem là cách giáo dục tốn kém nhất, và cũng tất nhiên là hiệu quả nhất. Mỗi sinh viên đại học ở đây đều có riêng các giáo viên kèm cặp trong các môn học, cho và chấm điểm bài tập về nhà. Riêng các sinh viên sau đại học còn có giáo viên hướng dẫn nghiên cứu. Những năm gần đây tại Anh, Oxford luôn đứng đầu trong các đại học đầu tư nhiều tiền nhất cho sinh viên của mình.

Bảo tàng công cộng cổ nhất, từ điển phổ biến nhất.Các sinh viên của Oxford được phân vào các college, mỗi college có truyền

thống riêng. Christ Church là college nổi tiếng nhất và là nơi đào tạo ra 13 Thủ tướng Anh. Magdalen là college đẹp nhất, St John’s là college giàu nhất, hay University, Balliol và Merton là các college cổ nhất.

Do đại học Oxford đẹp và thơ mộng nên mỗi năm có vài triệu khách du lịch đến đây tham quan. Oxford cũng có nhiều bảo tàng giá trị, tiêu biểu là bảo tàng Ashmolean (thành lập năm 1683 và là bảo tàng cho công cộng đầu tiên của nước Anh), và bảo tàng khoa học tự nhiên.

Hầu như mọi sinh viên học tiếng Anh đều có hoặc đã từng một lần sử dụng quyển từ điển Oxford cho riêng mình. Đây là từ điển tiêu chuẩn tiếng Anh được sản xuất bởi Nhà xuất bản Đại học Oxford (Nhà xuất bản đại học lớn nhất thế giới) và là quyển sách gối đầu giường cho tất cả những người học ngôn ngữ này. Thư viện trung tâm của Oxford là thư viện Bodleian, một trong ba thư viện lớn nhất của Vương Quốc Anh. Tất cả sách xuất bản trong toàn quốc đều phải nộp vào đây một bản in để lưu trữ.

Đại học Oxford cũng nổi tiếng với các môn thể thao. Môn được ưa chuộng nhất có lẽ là đua thuyền. Đội tuyển đua thuyền của Oxford, gọi là The Dark Blue (Màu xanh sẫm) có nhiều vận động viên đoạt giải Olympic thế giới đến từ nhiều quốc gia khác nhau. Cuộc đua thuyền hàng năm giữa Đại học Oxford và Đại học Cambridge bắt

17

đầu từ năm 1829 là một trong những sự kiện thể thao có nhiều người xem nhất thế giới, với hơn nửa tỉ người xem truyền hình trực tiếp năm 2004.

Mỗi sinh viên của Anh chỉ có thể nộp đơn vào Oxford hoặc CambridgeOxford - cũng như Cambridge - thường được nghĩ là nơi dành riêng cho các sinh

viên giàu có, mặc dù hai trường luôn phản đối điều này. Do số lượng nộp đơn quá lớn nên mỗi sinh viên của Anh chỉ có thể nộp vào một trong hai trường mà thôi. Được vào Oxford luôn là một niềm tự hào rất lớn của một sinh viên ở bất kỳ nước nào trên thế giới.

Đại học Tokyo (Nhật Bản)Ở châu Á, Nhật Bản là quốc gia có 2 trường nằm trong 100 trường đại học đứng

đầu thế giới, đó là đại học Tokyo (đứng thứ 14) và đại học Kyoto (đứng thứ 25) theo xếp hạng của tạp chí Newsweek.

Trường Tokyo được thành lập bởi chính phủ Minh Trị vào năm 1877 với tên như hiện nay bằng cách hợp nhất các trường Tây y cũ của chính phủ. Trường đã được đổi tên thành Đại học Đế quốc (Teikoku daigaku) năm 1886, và sau đó là Đại học Đế quốc Tokyo (Tōkyō teikoku daigaku) năm 1887 khi hệ thống đại học đế quốc của Nhật được hình thành. Đây là trường đại học quốc gia đầu tiên tại Nhật. Trường giảng dạy tất cả các môn học chủ yếu cho cả bậc dưới đại học và trên đại học và cung cấp phương tiện nghiên cứu cho các môn học này. Trường có 2.800 giáo sư, phó giáo sư và giảng viên, và khoảng 28.000 sinh viên theo học. Năm 2003, trường có 2.100 sinh viên quốc tế, 2.200 nhà nghiên cứu nước ngoài đến tham quan, khảo sát trong thời gian ngắn.

Năm 1947, sau khi Nhật thất bại ở Chiến tranh thế giới thứ hai, trường lấy lại tên ban đầu. Với sự bắt đầu của hệ thống đại học mới năm 1949, Todai sáp nhập trường trước đó là Trường trung học đệ nhất (ngày nay là Khu đại học Komaba) và cựu Trường trung học Tokyo, là trường mà từ đó chịu trách nhiệm giảng dạy sinh viên đại học năm đầu và năm hai, trong khi các khoa của campus Hông chính chịu trách nhiệm các sinh viên năm thứ 3 và thứ 4. Từ năm 2004, Đại học Tokyo đã được hợp nhất vào Liên đoàn đại học quốc gia theo sắc luật áp dụng cho các trường đại học quốc gia. Trường hiện chịu quản lý một phần của Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ Nhật Bản.

Trong các chuyên ngành học hàn lâm được dạy ở trường, có lẽ trường này nổi danh nhất về các khoa khoa học và công nghệ. Ngoài ra, trường còn là nơi đã đào tạo nhiều chính khách nổi tiếng của Nhật Bản. Đại học Tokyo được xem là một trong những trường danh tiếng nhất, so với các trường đại học khác của Nhật như Đại học Hoàng gia , Đại học Kyoto....

Đại học Tokyo bao gồm Trường Nghệ thuật và Khoa học, 9 phân khoa và 15 trường cao học. Chín Khoa là: Luật, Y, Công nghệ, Văn học, Khoa học, Nông nghiệp, Kinh tế, Giáo dục và Dược. 11 trường cao học truyền thống là: Luật và Chính trị, Y khoa, Công nghệ, Nhân văn và Xã hội, Khoa học, Nông nghiệp và Khoa học đời sống, Kinh tế, Nghệ thuật và Khoa học, Giáo dục, Khoa học Dược, Khoa học Toán. 4 trường cao học mới thành lập trong thập niên vừa qua là: Khoa học biên giới, Nghiên cứu Thông tin giữa các ngành học thuật, Kỹ thuật và Khoa học thông tin, và Chính sách Cộng đồng.

Trường có 11 viện nghiên cứu: Viện Khoa học Y, Viện Nghiên cứu động đất, Viện Văn hóa Phương Đông, Viện Khoa học Xã hội, Viện Khoa học Kỹ thuật, Viện Sử học, Viện Phân tử và Tế bào sinh học, Viện nghiên cứu Tia vũ trụ, Viện Vật lý

18

Chất rắn, Viện Nghiên cứu Đại dương, và Trung tâm Nghiên cứu về Khoa học Kỹ thuật Tiên tiến.

Đại học Tokyo có hai loại khoa hoặc trường, chia sẻ kiến thức nhằm tạo thuận lợi cho nghiên cứu và giảng dạy. Một loại dành cho các học giả của trường gồm 18 khoa, trường. Một loại tập trung vào những mục tiêu đặc biệt dành cho học giả của cả nước Nhật gồm 4 khoa, trường. Có nhiều cơ sở nghiên cứu gắn với nhiều khoa khác nhau của trường. Tất cả các cơ sở nghiên cứu của các viện đều phối hợp chặt chẽ với các khoa hoặc trường liên hệ trong giảng dạy và giám sát hoạt động của các nghiên cứu sinh.

Trường có một hệ thống thư viện, tập trung tại Tổng thư viện, được nối mạng liên kết với 55 thư viện của các khoa, trường, viện. Có khoảng 8,1 triệu quyển sách và tạp chí trong đó có nhiều ấn bản quý hiếm. Trường có một viện Bảo tàng độc đáo, đó là một hệ thống bảo tàng đặc biệt bao gồm nhiều lĩnh vực, từ cổ sinh vật học đến nhân chủng học.

Trường có 3 địa điểm trường sở : Hongo, Komaba và Kashiwa, ngoài ra còn có những cơ sở khác tại Tokyo và nơi khác trong nước. Địa điểm chính là Hongo Bunkyoku tại Tokyo, rộng 56 hecta, nơi đây được chính phủ Nhật xem là tài sản văn hóa quan trọng của đất nước, phần lớn khoa, trường, viện đều nằm ở đây. Khu Komaba rộng 35 ha, tọa lạc tại địa khu Meguro-ku cũng tại Tokyo. Khu Kashiwa rộng 24 ha nằm ở quận Chiba, ngoại ô Tokyo.

Thành tích nổi bật của trường: Giáo sư Emeritus Masatoshi Koshiba của trường đã đoạt giải Nobel Vật lý năm 2002.

Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc) Đại học Thanh Hoa (Peking University) là một viện khoa học và kỹ thuật tổng

hợp, được thành lập năm 1911 bằng tiền bồi thường của Mỹ. Trường đại học này được xây dựng tại Thanh Hoa lâm viên - một khu nghỉ mát thời Minh, Thanh. Hiện nay trường nằm trong số 10 trường đại học hàng đấu thế giới.

Tọa lạc tại thủ đô Bắc Kinh, trên một khung cảnh tuyệt đẹp vừa cổ điển vừa hiện đại với 12 học viện với 48 khoa khác nhau đào tạo 51 chuyên ngành như Học viện kỹ thuật, học viện kiến trúc, Học viện Pháp luật, Học viện mỹ thuật, Học quản lý hành chính công, Học viện quản lý kinh tế, nhiều trung tâm nghiên cứu, khoảng 87 phòng thí nghiệm và 9 nhà máy được sử dụng để phục vụ công tác giảng dạy, nghiên cứu. Thư viện tại đại học Thanh Hoa có 2 triệu bản sách và 3.000 tạp chí chuyên ngành nhờ có sự trao đổi hợp tác với 200 trường đại học và viện nghiên cứu nước ngoài.

Hiện tại Đại học Thanh Hoa có hơn 1300 lưu học sinh đến từ 70 quốc gia khác nhau trên thế giới.

Thanh Hoa không chỉ nổi tiếng là một trường đại học hàng đầu Trung Quốc vì một bề dầy lịch sử đào tạo chất lượng cao mà còn nổi tiếng với những cống hiến khoa học và xã hội được cả thế giới công nhận. Hướng của trường là đào tạo sinh viên một cách toàn diện về Đức - Thức - Thể - Mỹ nên cả về cơ sở vật chất đào tạo cũng như chất lượng đào tạo đều được trang bị và chuẩn bị rất chu đáo. Các ngành được lựa chọn nhiều nhất hiện nay là Khoa học công nghệ, Xây dựng, Nhân văn, Nghệ thuật, Tin học, Quản lý kinh tế và Pháp luật.

Đại học Thanh Hoa đang phát triển thành một trường tổng hợp với tốc độ đáng kinh ngạc và hiện đứng đầu trong bảng xếp hạng các trường đại học của nước này. Với truyền thống đáng tự hào trong 90 năm qua, Đại học Thanh Hoa vẫn giữ được danh tiếng và sức hấp dẫn thông qua việc thúc đẩy mạnh mẽ nghiên cứu học thuật, đảm bảo uy tín ở trong và ngoài nước. Hiện trường có trên 7.100 nhân viên, gồm trên 900 giáo sư

19

và 1.200 phó giáo sư. Trong số đó, có 24 người là thành viên của Viện Hàn lâm khoa học Trung Quốc và 24 thành viên của Viện kỹ thuật Trung Quốc.

Triết lý giáo dục của đại học Thanh Hoa là ''đào tạo sinh viên toàn diện''. Trong số trên 100.000 sinh viên đã tốt nghiệp từ đại học Thanh Hoa kể từ khi thành lập, có nhiều người trở thành các học giả nổi tiếng, thương gia tài giỏi và các chính khách vĩ đại (Chu Dung Cơ, Hồ Cẩm Đào... ) được người dân Trung Quốc ghi nhớ và kính trọng. Do vậy, được nghiên cứu tại đại học Thanh Hoa là mơ ước của nhiều bạn trẻ Trung Quốc. Hiện nay, Thanh Hoa có trên 20.000 sinh viên theo học, bao gồm 12.000 sinh viên chưa tốt nghiệp, 9.000 sinh viên sau đại học.

Các chương trình đào tạo tại đại học Thanh Hoa tập trung vào việc phát triển khả năng sáng tạo, nghiên cứu và học tập cũng như thực tiễn xã hội cho sinh viên. Để mở rộng phạm vi hiểu biết cho sinh viên và tăng cường chất lượng giáo dục, đại học Thanh Hoa đã khởi động dự án đào tạo sinh viên nghiên cứu (STR). Tính tới cuối năm 2004, đã có trên 7.000 sinh viên tham gia vào hơn 3.000 dự án STR. Nhờ vậy mà khả năng sáng tạo của sinh viên đã được tăng cường đáng kể. Hàng năm đại học Thanh Hoa cũng tổ chức trại hè tiếng Anh cho sinh viên năm thứ nhất nhằm tăng cường kỹ năng nghe, nói, đọc, viết.

Với sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhà nước và đứng trước những cơ hội mới, đại học Thanh Hoa đang nỗ lực trở thành một trường đại học tầm cỡ thế giới trong thế kỷ 21.

Đại học quốc gia Australia Được thành lập năm 1946, Đại học quốc gia Australia (ANU) là một trong 8 đại

học lớn nhất của Australia. Tọa lạc trên một khu đất rộng 145 hecta ở thủ đô Canberra, trước đây ANU chỉ là một trường phục vụ công tác nghiên cứu của quốc gia. Trải qua một quá trình dài với sự nỗ lực của các giáo viên và các nhà quản lý, ANU ngày nay là một địa điểm lý tưởng thu hút sinh viên quốc tế đến từ nhiều quốc gia khác nhau trên thế giới với điều kiện học tập lý tưởng, môi trường sống trong lành và an toàn. Với 3.600 cán bộ giảng viên, trường có hơn 13.487 sinh viên đến từ 94 quốc gia trên thế giới theo học.

Khu học xá chính của trường bao gồm hơn 200 toà nhà và nhiều khu học xá nhỏ hơn ở các vùng lân cận như khu học xá Mt Stromlo Observatory, Siding Spring Observatory, North Australia Research Unit, Kioloa.

ANU đào tạo các chuyên ngành: Nghệ thuật và Khoa học xã hội, Y tế và Khoa học sức khoẻ, Châu Á Thái Bình Dương, Kinh tế, Khoa học Kỹ thuật và Luật.

Đại học Australia xếp hạng thứ 57 trong 100 trường đại học hàng đầu thế giới. Đại học Sydney

Sydney University Được thành lập vào năm 1850, Đại học Sydney là trường đại học đầu tiên của Úc và dẫn đầu trong lĩnh vực nghiên cứu. Đại học Sydney là thành viên của “Group of Eight key Australian teaching and research universities” - Nhóm tám trường đại học hàng đầu của Úc về nghiên cứu và giảng dạy, và được xếp hạng trong các trường đại học hàng đầu của Úc và Châu Á Thái Bình Dương. Đại học Sydney cung cấp các khóa học đa dạng và đào tạo hầu hết các ngành học của bất kỳ trường đại học nào ở Úc. Hiện trường có hơn 47.000 sinh viên, trong đó có khoảng 9.000 sinh viên quốc tế.

- Nổi tiếng trên thế giới về giảng dạy và nghiên cứu có chất lượng cao - Những sinh viên tốt nghiệp thu hút các nhà tuyển dụng với mức lương cao - Những người nổi tiếng đã từng học tại Đại học Sydney gồm có 4 Thủ tướng

Chính phủ, 3 người đoạt giải Nobel và các nhà lãnh đạo trong lĩnh vực giáo dục, chính trị, thương mại và nghệ thuật.

20

- Đứng hàng đầu trên thế giới về dạy học mang tính hàn lâm và nghiên cứu bậc cao

- Tỷ lệ giữa số lượng sinh viên và giáo viên ở trường đạt mức xuất sắc 1/5, tốt hơn các trường đại học khác ở bang New South Wales, Victoria và Queensland

- Có số lượng sinh viên nghiên cứu lớn nhất Úc - Liên tục đứng đầu trong bảng xếp hạng của Hội đồng Nghiên cứu Úc Trường đào tạo hơn 430 ngành học ở bậc đại học và sau đại học bao gồm 17

khoa: Quản lý Nông nghiệp và Nguồn Tài nguyên Thiên nhiên, Kiến trúc, Nghệ thuật và Nhân văn, Nha khoa, Kinh tế và Thương mại, Giáo dục và Công tác Xã hội, Kỹ sư, Hệ thống trường công, Khoa học Sức khỏe, Luật, Y khoa, Âm nhạc, Điều dưỡng và Sản khoa, Dược, Khoa học, Thú y, Thiết kế Đồ họa.

Đại học Sydney xếp thứ 79 trong 100 trường đại học hàng đầu thế giới.2. Kh¸i qu¸t lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i

häc ViÖt Nam2.1. Gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam thêi kú phong kiÕn2.1.1. Céi nguån v¨n ho¸ - gi¸o dôc ViÖt Nam D©n téc ta ®· cã mét nÒn v¨n ho¸ tiÒn sö hµng chôc v¹n n¨m.

Tµi liÖu kh¶o cæ häc ®· kh¼ng ®Þnh ®ã lµ mét nÒn v¨n minh rùc rì ë §«ng Nam Á nµy. Nh÷ng c«ng cô lao ®éng tõ thêi nói §ä cho ®Õn Phïng Nguyªn, §«ngS¬n ngµy mét tinh vi, chøng tá ngêi ViÖt Nam lóc bÊy giê, cïng víi thêi gian, ®· tÝch luü ®îc nh÷ng tri thøc phong phó trong lao ®éng, biÕt trång trät ch¨n nu«i c¸ch ®©y hµng v¹n n¨m, biÕt ®Õn hîp kim ®ång thau c¸ch ®©y ba, bèn ngh×n n¨m. Sù hiÓu biÕt Êy nÕu kh«ng cã gi¸o dôc th× lµm sao phæ biÕn, truyÒn thô ®-îc tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c cho ®Õn h«m nay vµ m·i m·i vÒ sau. LÏ tất nhiªn trong thêi kú cha thÓ cã mét nÒn gi¸o dôc cã hÖ thèng, cã tæ chức. ThÇy d¹y kh«ng ai kh¸c ®ã lµ nh÷ng ngêi lao ®éng lín tuæi cã kinh nghiÖm cña thÞ téc, bé téc hay c«ng x·. Néi dung gi¸o dôc ch¾c ch¾n lµ nh÷ng kinh nghiÖm lao ®éng s¶n xuÊt, tËp qu¸n, tÝn ngìng t«n gi¸o, tinh thÇn céng ®ång, v.v… KÕt qu¶ cña sù gi¸o dôc d©n gian triÒn miªn, bÒn bØ, thÇm lÆng hµng v¹n , ngµn n¨m ®ã ®· hun ®óc nªn b¶n lÜnh, c¸ tÝnh, lèi sèng ViÖt Nam, lµm nÒn t¶ng, céi nguån v¨n ho¸ - gi¸o dôc cho sù sinh tån vµ ph¸t triÓn quèc gia, d©n téc.

2.1.2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn gi¸o dôc ViÖt Nam thêi kú phong kiÕn

GÇn mêi thÕ kû ®Çu c«ng nuyªn níc ta bÞ c¸c thÕ lùc phong kiÕn ph¬ng B¾c ®« hé (thêi kú 1000 n¨m B¾c thuéc) gi¸o dôc ®· ®îc chóng sö dông lµm lîi khÝ thùc hiÖn ©m mu ®ång ho¸ d©n téc tõ nh÷ng ngµy ®Çu ®Æt nÒn thèng trÞ. Nh÷ng viªn th¸i thó nhTÝch Quang, Nh©m Diªn (thÕ kû I) SÜ NhiÕp, Ngu Phiªn (thÕ kûIII) ®· më trêng, tæ chøc c¸c häc hiÖu ®Ó d¹y ch÷ H¸n, truyÒn b¸ ®¹o Nho. Nh©n d©n ta ph¶i chÊp nhËn v¨n tù H¸n lµm v¨n tù chÝnh thøc. Nhng d©n téc ta vèn cã mét b¶n s¾c v¨n ho¸ tõ ngµn n¨m tríc vµ søc m¹nh tinh thÇn tõ thêi ®¹i Hïng V¬ng, khí ph¸ch quËt khëi cña bµ Trng, Bµ TriÖu, Mai H¾c §Õ, Phïng Hng,v.v… lu«n lu«n ®Êu tranh ®Ó kh«ng bÞ ®ång ho¸. Ch÷ n«m ®îc s¸ng t¹o nhng kh«ng

21

lÊn ¸t ®îc ch÷ H¸n, nhng ®ã lµ mét b»ng chøng hïng hån vÒ tinh thÇn tù lùc, tù cêng vÒ ý thøc d©n téc b¶n ®Þa cña nh©n d©n ta.

2.1.3. ChÊm døt mét ngµn n¨m B¾c thuéc, gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam ra ®êi

§Çu thÕ kû X, ý thøc d©n téc cña nh©n d©n ta ngµy mét lªn cao ®· t¹o ra nh÷ng cuéc khëi nghÜa giµnh ®éc lËp. ChiÕn th¾ng cña Ng« QuyÒn ®¸nh tan qu©n Nam H¸n trªn S«ng B¹ch ®»ng (938) më ra kû nguyªn ®éc lËp cña quèc gia phong kiÕn ViÖt Nam. Nhng tr¶i qua ba triÒu ®¹i Ng«, §inh, TiÒn Lª ng¾n ngñi, nªn gi¸o dôc cña ®Êt níc cha cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn. N¨m 1009 Lª Long §Ønh chÕt, triÒu ®×nh suy t«n Lý C«ng UÈn lªn lµm vua, lËp ra nhµ Lý vµ dêi ®« tõ Hoa L ra Th¨ng Long (2010). N¨m 1070 Lý Th¸nh T«ng x©y dùng v¨n miÕu thê Khæng Tö (V¹n thÕ s biÓu), vµ 72 vÞ th¸nh hiÒn (thÊt thËp nhÞ hiÒn) m«n sinh giái cña Khæng Tö vµ lÊy Nho gi¸o lµm Quèc gi¸o. N¨m 1075 lý Nh©n T«ng cho x©y dùng Quèc Tö Gi¸m. §©y ®îc coi lµ trêng ®¹i häc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam.

C¶ khu quÇn thÓ V¨n MiÕu - Quèc Tö Gi¸m ®îc x©y dùng tõ thÕ kû XI (1070). §©y lµ biÓu trng cho trÝ tuÖ vµ nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam díi chÕ ®é phong kiÕn. N¨m 1804 Vua Gia Long chuyÓn Kinh §« vµ Quèc Tö Gi¸m vµo HuÕ.

* Môc tiªu cña nhµ trêng ®ại häc Quèc Tö Gi¸mRÌn luyÖn sÜ tö, ph¸t triÓn nh©n tµi ®Ó tham gia vµo bé m¸y

qu¶n lý nhµ níc phong kiÕn.* Tæ chøc nhµ trêng: Ngêi ®øng ®Çu lµ quan TÔ Töu (nh

hiÖu trëng), quan T NghiÖp (nh hiÖu phã). §éi ngò quan v¨n ®¶m nhiÖm träng tr¸ch gi¶ng d¹y gåm cã häc ch¸nh, gi¸o thô, trî gi¸o (tr×nh ®é tèi thiÓu lµ ®· ®ç cö nh©n, ®· trë thµnh quan chøc cña triÒu ®×nh).

* TuyÓn chän häc trß: Gåm cã t«n sÜ thuéc gißng dâi t«n thÊt, Êm sinh lµ con quan triÒu ®×nh vµ con quan ®øng ®Çu hµng tØnh, gi¸m sinh lµ con quan l¹i nhá ë ®Þa ph¬ng hoÆc nh÷ng thanh niªn xuÊt s¾c, tuÊn tó, cã phÈm h¹nh dï lµ con cña thêng d©n nhng nÕu ®èc häc tØnh giíi thiÖu còng ®îc vµo dù tËp v¨n.

* ChÕ ®é häc tËp: ViÖc häc tËp ®îc thùc hiÖn rÊt nghiªm tóc. C¨n cø vµo kÕt qu¶ kh¶o h¹ch c¸c kú, nhµ trêng ph©n häc trß ra lµm ba lo¹i: u, b×nh, thø mµ ®îc hëng häc bæng b»ng tiÒn vµ hiÖn vËt kh¸c nhau:

Lo¹i u: ®îc 4 quan tiÒn , 3 ph¬ng g¹o, 5 c©n dÇu/1th¸ng.Lo¹i b×nh: ®îc 3 quan tiÒn, 2 ph¬ng g¹o, 4 c©n dÇu/ 1 th¸ng.Lo¹i thø: ®îc 2 quan tiÒn, 2 ph¬ng g¹o, 3 c©n dÇu/ 1 th¸ng.* Tµi liÖu häc tËp Gåm nh÷ng s¸ch kinh ®iÓn cña Nho gi¸o, ®ã lµ bé Tø th vµ

Ngò kinh ®îc coi lµ “bé gi¸o tr×nh” chñ yÕu ë bËc ®¹i häc suèt hµng ngµn n¨m cña chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam.

Tø th lµ bèn cuèn: §¹i häc, Trung dung, LuËn Ng÷, M¹nh Tö.- S¸ch ®¹i häc do T¨ng tö viÕt gi¶i thÝch nh÷ng lêi nãi cña

Khæng Tö vÒ néi dung Tu th©n, TÒ gia, TrÞ quèc, B×nh thiªn h¹.

22

- S¸ch Trung Dung do Tö T chÐp l¹i nh÷ng lêi cña Khæng tö gi¶ng d¹y theo ®¹o trung thø ®Ó ®¹t ®îc ba ®øc lín: Nh©n, TrÝ, dòng.

- S¸ch LuËn Ng÷ cã nhiÒu néi dung lu©n lý, chÝnh trÞ, lÔ, nh¹c, häc thuËt gi¸o dôc…do häc sinh chÐp khi Khæng Tö gi¶ng d¹y.

- S¸ch M¹nh Tö do häc trß chÐp l¹i nh÷ng lêi cña M¹nh Tö ®èi ®¸p víi c¸c bËc ch hÇu theo quan ®iÓm cña Khæng Tö vµ phª ph¸n c¸c häc thuyÕt kh¸c.

Ngò kinh: gåm n¨m cuèn: Kinh thi, Kinh th, KÞch DÞch, Kinh lÔ, Kinh Xu©n thu. - Kinh Thi: TuyÓn tËp thi ca d©n gian ®îc lu truyÒn tõ xa xa cho ®Õn gi÷a thêi kú Xu©n Thu. - Kinh th cã néi dung bµn luËn vÒ chÝnh trÞ, bang giao, triÒu chÝnh tõ thêi Nghiªu ThuÊn cho ®Õn Xu©n Thu.

- Kinh DÞch: S¸ch triÕt häc träng yÕu cña nho häc ®Ò cËp ®Õn trêi ®Êt, ©m d¬ng, quy luËt chuyÓn dÞch, th«ng biÕn cña vò trô.

- Kinh Xu©n Thu: Do Khæng Tö biªn chÐp nh÷ng sù kiÖn x¶y ra ë níc Lç vµ mét sè níc kh¸c. Kinh xu©n Thu còng ®îc coi lµ bé sö lÊy gèc cña lÔ vµ nghÜa ®Ó bµn luËn.

Ngoµi bé “gi¸o tr×nh” chñ yÕu trªn th× häc trß trêng Quèc Tö Gi¸m cßn nghiªn cøu b¸ch gia ch÷ tö mµ trong “Gi¸o huÊn diÔn ca” cña NguyÔn Tr·i ®· viÕt.

Quèc Tö Gi¶m ®îc t«n vinh lµ trêng ®¹i häc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. §©y lµ trung t©m ®µo t¹o, båi dìng tr×nh ®é cao nhÊt cña Nho häc suèt hµng ngµn n¨m trong x· héi phong kiÕn, ®· s¶n sinh ra nhiÒu nh©n tµi xuÊt chóng cña níc ViÖt Nam ngµn n¨m v¨n hiÕn. Nh÷ng tÊm bia ghi danh tr¹ng nguyªn, tiÕn sÜ ®· ®ç ®¹t, vinh hiÓn vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ lÞch sö cña Nho häc ®Õn ngµy nay vµ m·i m·i vÒ sau, nãi lªn vÞ trÝ lín lao cña nhµ trêng Quèc Tö Gi¸m trong lÞch sö gi¸o dôc d©n téc ta.

2.2. Gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam thêi kú ph¸p thuécThùc d©n Ph¸p næ sóng x©m lîc tÊn c«ng §µ N½ng vµo ngµy

1/9/1858, vµ ph¶i mÊt 40 n¨m (1898) míi hoµn toµn b×nh ®Þnh ®îc ViÖt Nam. Song song víi chÝnh s¸ch bãc lét tµn khèc, trÊn ¸p d· man, thùc d©n Ph¸p ®· thi hµnh mét chÝnh s¸ch v¨n ho¸, giao dôc n« dÞch, ngu d©n nh»m ®ång ho¸ l©u dµi d©n téc ta. Chñ tr¬ng nµy ®· ®îc toµn quyÒn Merlin nãi tr¾ng ra trong bµi diÔn v¨n t¹i phiªn häp thêng kú cña héi ®ång cai trÞ toµn §ông D¬ng n¨m 1923 lµ “chØ cung cÊp cho nh©n d©n ViÖt Nam mét sù gi¸o dôc nhá giät ph¸t triÓn theo chiÒu n»m chø kh«ng theo chiÒu ®øng”(1). Trong t¹p chÝ gi¸o dôc sè th¸ng 4 - 1943 «ng Tabonlet còng thèng kª cho biÕt: nÕu lÊy sè häc xong s¬ häc toµn ViÖt Nam n¨m 1941 -1942 lµ 100% th× tû lÖ häc sinh cña c¸c bËc häc cïng n¨m Êy nh sau: s¬ häc: 100%; tiÓu häc 15 %, cao ®¼ng tiÓu häc 2%, trung häc 0,4%. Râ rµng thùc d©n Ph¸p ®· kiªn tr× chÝnh s¸ch k×m h·m gi¸o dôc,

23

®Æc biÖt lµ nhµ trêng cao ®¼ng vµ ®¹i häc ë níc ta trong nhiÒu thËp niªn.

Tuy nhiªn ®Ó phôc vô cho môc ®Ých khai th¸c vµ cai trÞ, thùc d©n Ph¸p ®· më mét sè trêng nh»m ®µo t¹o c«ng nh©n chuyªn nghiÖp, thî lµnh nghÒ vµ nh©n viªn lµm tay sai trung thµnh, ®¾c lùc trong bé m¸y cai trÞ cña chóng …. Ch¼ng h¹n.

- 1862 më trêng ®µo t¹o th«ng ng«n tuyÓn chän nh÷ng tªn ViÖt gian hoÆc ngôy qu©n vµo häc.

- 1871 më trêng s ph¹m B¸ §a Léc ®µo t¹o gi¸o viªn tiÓu häc phôc vô cho viÖc phæ biÕn v¨n ho¸ n« dÞch cña mÉu quèc Ph¸p.

- 1898 : më hai trêng ®µo t¹o thî má ë Hµ Néi vµ Sµi Gßn.- 1899: X©y dùng trêng ®µo t¹o c«ng nh©n thî ®iÖn, thîi ®óc,

thî rÌn, thî c¬ khÝ, lµm ®å thñ c«ng mÜ nghÖ ë HuÕ.- Trong chiÕn tranh thÕ giêi lÇn thø NhÊt, do cÇn g¹o ®Ó phôc

vô chiÕn tranh, thùc d©n Ph¸p ®· më trêng “Thùc nghiÖm n«ng nghiÖp ë BiÕn C¸t (Nam kú) vµ Tuyªn Quang (B¾c kú).

- ChiÕn tranh thÕ giêi kÕt thóc, chóng më thªm c¸c trêng kü nghÖ thùc hµnh ë Sµi Gßn, H¶i Phßng, HuÕ, trêng kü thuËt ë Hµ Néi, Gia §Þnh.

Trong suèt 80 n¨m thèng trÞ §«ng D¬ng thùc d©n Ph¸p më duy nhÊt mét trêng ®¹i häc (cho c¶ ViÖt Nam, Lµo, Campuchia) vµ chØ cã ba ngµnh: luËt häc, y häc, khoa häc. Sè sinh viên trong kho¸ ®«ng nhÊt kho¶ng 800 ngêi.

* VÒ néi dung gi¸o dôc- Tõ bËc s¬ häc cho ®Õn ®¹i häc tõng bíc sö dông ch÷ quèc ng÷

vµ tiÕng Ph¸p thay thÕ dÇn ch÷ H¸n. Cho ®Õn n¨m 1918 th× chÊm døt viÖc thi cö b»ng ch÷ H¸n.

- Néi dung ch¬ng tr×nh cã chó ý ®Õn khoa häc tù nhiªn nh To¸n, Lý, Ho¸, Sinh…Nhng nÆng vÒ lý thuyÕt, thiÕu thùc hµnh, cha g¾n víi thùc tiÔn ViÖt Nam.

- C¸c m«n häc x· héi nh V¨n Häc, LÞch sö, §Þa lý, C«ng d©n ®Òu pháng theo ch¬ng tr×nh cña níc Ph¸p hoÆc biªn so¹n l¹i ®Ó t¨ng cêng tÝnh chÊt n« dÞch, thËm chÝ ph¶n khoa häc, xuyªn t¹c lÞch sö ViÖt Nam nh»m ca ngîi thÇn phôc níc “§¹i Ph¸p - mÉu Quèc” ®Ó chóng dÔ bÒ cai trÞ.

- Tõ bËc s¬ häc thùc d©n Ph¸p kh«ng nh÷ng ®· huû bá ch÷ H¸n ®Ó g¹t bá nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc cña nÒn gi¸o dôc b¶n ®Þa mµ ch÷ quèc ng÷ còng bÞ coi lµ thø yÕu, nhng coi träng ch÷ Ph¸p ®Ó thùc hiÖn ©m mu ®ång ho¸ ®èi víi thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam. TÊt nhiªn thùc d©n Ph¸p kh«ng dÔ dµng thùc hiÖn ©m mu víi mét d©n téc cã truyÒn thèng yªu níc, kiªn cêng, quËt khëi nh d©n téc ta. V× vËy nhiÒu sÜ phu yªu níc nh cô Phan Béi Ch©u ®· khëi xíng phong trµo yªu níc §«ng Du “N©ng cao d©n trÝ, chÊn hng d©n khÝ” ®Ó gi¶i phãng d©n téc. Cô Phan Chu Trinh chñ tr¬ng ®Êu tranh chèng nÒn gi¸o dôc n« dÞch cña thùc d©n Ph¸p b»ng con ®êng c¶i l¬ng, ®· më ra ®îc 48 trêng häc kiÓu míi, 3 trêng lín næi tiÕng lµ Diªn phong, Phóc B×nh vµ Phóc L©m. C¸c trêng nµy d¹y ch÷ quèc ng÷

24

theo nÒn t©n häc, bµn luËn c¸c vÊn ®Ò v¨n häc, x· héi, khoa häc, tuyªn truyÒn x©y dùng nÕp sèng v¨n minh. Phong trµo §«ng Kinh nghÜa thôc cña L¬ng V¨n Can, NguyÔn QuyÒn, §µo Nguyªn Phæ còng dÊy lªn mét nÒn gi¸o dôc yªu níc, truyÒn b¸ nÒn häc thuËt míi vµ c¸c t tëng d©n chñ t s¶n tiÕn bé. §Æc biÖt lµ phong trµo ®Êu tranh chèng nÒn v¨n ho¸ gi¸o dôc n« dÞch cña thùc d©n Ph¸p do NguyÔn ¸i Quèc l·nh ®¹o tríc khi §¶ng Céng s¶n §«ng D¬ng ra ®êi. NguyÔn ¸i Quèc ®· ®øng v÷ng trªn lËp trêng cña giai cÊp v« s¶n, cña mét d©n téc bÞ ¸p bøc tµn b¹o ®Ó tè c¸o, lªn ¸n m¹nh mÏ chÝnh s¸ch ngu d©n cña thùc d©n Ph¸p trong hai t¸c phÈm “B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p”( viÕt n¨m 1921), “§©y c«ng lý cña thùc d©n Ph¸p” (viÕt n¨m 1921 - 1926) ®· lËt tÈy bé mÆt gi¶ dèi, nham hiÓm cña chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam víi thÕ giíi.

2.3. Gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam Tõ n¨m 1954 ®Õn 19752.3.1. Gi¸o dôc ®¹i häc ë MiÒn B¾c ViÖt Nam

- Giai ®o¹n tõ n¨m 1945 -1954 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, mÆc dï hoµn c¶nh cả níc

gÆp mu«n vµn khã kh¨n, Chñ tịch Hå ChÝ Minh vÉn quan t©m ®Õn gi¸o dôc, ph¸t ®éng chiÕn dÞch “diÖt ®ãi” vµ “diÖt dèt” ngµy 3/9/1945. Bé Quèc gia Gi¸o dôc còng chñ tr¬ng phôc håi ngay c¸c tr-êng ®¹i häc, cao ®¼ng vµ Ên ®Þnh tõ ngµy 15/11.1945 sÏ khai gi¶ng t¹i Hµ Néi c¸c trêng Y khoa, Dîc khoa, Nha Khoa, ®¹i häc vµ cao ®¼ng Mü ThuËt, C«ng chÝnh, Canh n«ng, Thó y. Víi ®éi ngò gi¶ng viªn ngêi viÖt tµi n¨ng nh : Hå §¾c Di, T«n ThÊt Tïng, T¹ Quang Böu, NguyÔn Thóc Hµo, T« Ngäc V©n, Nguþ Nh Kon Tum.v.v...Nhng cha ®îc bao l©u thùc d©n Ph¸p quay l¹i x©m lîc. Th¸ng 12/1946 toµn quèc kh¸ng chiÕn bïng næ kÐo dµi ®Õn 9 n¨m, gi¸o dôc ®¹i häc gÆp mu«n vµn gian khæ, thiÕu thèn, ph¶i chuyÓn híng phôc vô kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc nhng vÉn duy tr× trëng thµnh cho ®Õn ngµy chiÕn th¾ng.

* Giai ®o¹n tõ (1954 – 1965) : ChØ hai th¸ng sau khi tiÕp qu¶n thñ ®« c¸c trêng đ¹i häc vµ cao ®¼ng ®· khai gi¶ng trë l¹i. Ban đầu t¹m ghÐp c¸c trêng trong vïng kh¸ng chiÕn vµo c¸c trêng ë Hµ Néi trong thêi kú t¹m chiÕm ®ã lµ: §¹i häc Y Khoa; §¹i häc s ph¹m V¨n Khoa & §¹i häc V¨n Khoa; §¹i häc s ph¹m Khoa Häc & §¹i häc Khoa Häc; Trong §¹i häc s ph¹m V¨n Khoa & §¹i häc s ph¹m Khoa Häc ®Òu cã c¸c líp dù bÞ đ¹i häc.

§Çu n¨m 1956 víi sù gióp ®ì cña c¸c chuyªn gia Liªn X«, hÖ thèng nhµ trêng §¹i häc vµ Cao ®¼ng XHCN ®îc x©y dùng theo m« h×nh ph¸t triÓn cña níc b¹n ®· cã c¸c trêng lín.

- §¹i häc Tæng Hîp do «ng Nguþ Nh Kon Tum lµm hiÖu trëng - §¹i häc S ph¹m do «ng Ph¹m Huy Th«ng lµm hiÖu trëng - §¹i häc Y Dîc do «ng Hå §¾c Di lµm hiÖu trëng - §¹i häc B¸ch Khoa do «ng TrÇn §¹i NghÜa lµm hiÖu trëng - §¹i häc N«ng L©m do «ng Bïi Huy §¸p lµm hiÖu trëng

25

Tõ kinh nghiÖm x©y dùng 5 trêng §¹i häc ®Çu tiªn, sau 3 n¨m (1958-1960) c¶i t¹o XHCN ë miÒn B¾c ®· cã tÊt c¶ 9 trêng §¹i häc víi 46 ngµnh häc.

- Trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt (1961-1965) do yªu cÇu t¨ng cêng ®éi ngò c¸n bé khoa häc kü thuËt cã tr×nh ®é C§-§H, gi¸o dôc §¹i häc ®· më réng quy m« t¨ng thªm trêng líp, sè lîng sinh viªn, ph¸t triÓn ngµnh häc. Cho ®Õn n¨m häc 1964-1965 trªn MiÒn B¾c ®· cã 17 trêng §¹i häc víi 97 ngµnh. Ngoµi ra, Bé Gi¸o Dôc ®· t¨ng c-êng nguån cö sinh viªn, c¸n bé ®i häc tËp, båi dìng nghiªn cøu sinh, thùc tËp sinh ë c¸c níc thuéc phe XHCN, nhÊt lµ ë Liªn X«.

*Giai ®o¹n tõ (1965-1975)- Tõ n¨m 1964 -1965 ®Õ quèc Mü më réng chiÕn tranh ph¸

ho¹i ra MiÒn B¾c, lµm cho chiÕn tranh lan ra c¶ níc. Ngµy 5/8/1965 Thñ tíng ChÝnh phñ ra chØ thÞ sè 88TTg-VG vÒ chuyÓn híng c«ng t¸c gi¸o dôc tríc t×nh h×nh vµ nhiÖm vô míi. ChØ thÞ cã ®o¹n: “g¾n chÆt h¬n n÷a viÖc gi¶ng d¹y vµ mäi ho¹t ®éng cña nhµ trêng víi ®êi sèng, víi s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu, b¶o ®¶m an toµn, b¶o ®¶m søc khoÎ cho häc sinh, sinh viªn”. Th¸ng 5/1966 ngµnh §H & THCN më “héi thi ®ua chèng Mü cøu níc” víi khÝ thÕ “sÏ vît qua mu«n vµn khã kh¨n, gian khæ, tiÕp tôc nhiÖm vô ®µo t¹o c¸n bé víi quy m« ngµy cµng lín h¬n vµ chÊt lîng ngµy cµng cao h¬n”. Còng tõ n¨m häc1964 -1965 Bé §H & THCN cã c¸ch tuyÓn sinh míi lµ c¸c tØnh thµnh lËp Ban tuyÓn sinh ®Ó lùa chän häc sinh vµo c¸c trêng §H & THCN. C¸ch tuyÓn chän nµy ®îc tiÕp tôc thùc hiÖn cho ®Õn n¨m học 1969-1970.

MÆc dï ph¶i ®èi phã víi chiÕn tranh ph¸ ho¹i ¸c liÖt, ®iªn cuång cña ®Õ quèc Mü ë MiÒn B¾c vµ ph¶i chi viÖn ®¾c lùc cho c¸ch m¹ng gi¶i phãng MiÒn Nam, nhng sù nghiÖp gi¸o dôc nãi chung, gi¸o dôc §¹i häc vµ THCN nãi riªng ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ sè lîng & chÊt lîng trong suèt 10 n¨m “chiÕn tranh huû diÖt” nh ®Õ quèc Mü ®· tõng tuyªn bè “®a miÒn B¾c ViÖt Nam trë vÒ thêi kú ®å ®¸ cò”. Nhng chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh lÞch sö ®· gi¶i phãng hoµn toµn MiÒn Nam, ®Êt níc thèng nhÊt h©n hoan chµo ®ãn nh÷ng kú tÝch cña nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã cã lÜnh vùc gi¸o dôc §¹i häc & THCN cña MiÒn B¾c.

N¨m häc Tæng sè SVH×nh thøc ®µo t¹o

Dµi h¹n tËp trung

Chuyªn tu T¹i chøc

1964-19651965-19661966-19671967-19681968-1969

29.33734.21348.40258.15971.414

22.37423.85832.54142.90951.848

1.2632.3895.1185.5866.009

5.7007.96610.4739.66413.497

1970-19711971-19721972-1973

69.90261.97853.700

53.59348.15039.563

5.2934.0784.128

11.0169.74410.117

26

1973-19741974-1975

54.15055.701

41.37143.014

3.4433.212

9.3369.475

Nguån t liÖu   : Niªn gi¸m thèng kª cña Bé §H& THCN 1955-1975. N¨m häc 1974-1975 sè c¸n bé gi¶ng d¹y ®· lªn ®Õn 8658 ngêi c«ng t¸c trong 41 trêng §H&THCN.

*Giai ®o¹n tõ 1975-1986Ngµy 30/4/1975 chiÕn dịch Hå ChÝ Minh toµn th¾ng, miÒn

Nam hoµn toµn gi¶i phãng, níc nhµ thèng nhÊt. Héi nghÞ lÇn thø 24 ban chÊp hµnh Trung ¬ng kho¸ 3 häp ®Ò ra nhiÖm vô c¸ch m¹ng trong giai ®o¹n míi “®a c¶ níc tiÕn nhanh, tiÕn m¹nh, tiÕn v÷ng ch¾c lªn XHCN”. Sù nghiÖp gi¸o dôc còng ®øng tríc nh÷ng yªu cÇu lín lao, míi mÎ trong giai ®o¹n qu¸ ®é tiÕn lªn XHCN cña c¶ ®Êt níc thèng nhÊt.

Tríc ngµy gi¶i phãng, MiÒn Nam cã 7 ViÖn §H c«ng nh ViÖn §H Sµi Gßn, ViÖn §H HuÕ, ViÖn §H CÇn Th¬… vµ 11 ViÖn §H t nh: ViÖn §H V¹n H¹nh, ViÖn §H §µ L¹t, §H Minh §øc, Cao §µi v.v…viÖc tæ chøc nhµ trêng, quy tr×nh ®µo t¹o, hÖ thèng v¨n b»ng v.v…theo m« h×nh gi¸o dôc cña Ph¸p ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 70 th× theo m« h×nh cña Mü.

- Sau khi tiÕp qu¶n, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ®· tiÕn hµnh gi¶i thÓ c¸c trêng T Thôc & trêng §H Céng §ång, tæ chøc l¹i thµnh 5 tr-êng §H theo m« h×nh nhµ trêng XHCN ®ã lµ:

- §¹i häc s ph¹m thµnh phè Hå ChÝ Minh- §¹i häc B¸ch Khoa thµnh phè Hå ChÝ Minh- §¹i häc Kinh TÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh- §¹i häc Kü ThuËt thµnh phè Hå ChÝ Minh- §¹i häc N«ng NghiÖp thµnh phè Hå ChÝ Minh- §¹i häc KiÕn Tróc thµnh phè Hå ChÝ Minh- §¹i häc Y Dîc thµnh phè Hå ChÝ Minh- §¹i häc Tæng hîp HuÕ- §¹i häc CÇn Th¬- §¹i häc B¸ch Khoa §µ N½ng - §¹i häc §µ L¹t- §¹i häc s ph¹m HuÕ- §¹i häc Y HuÕ- §¹i häc Thuû S¶n Nha Trang- §¹i häc T©y NguyªnTõ n¨m 1976-1986 c¸c trêng §¹i häc ®îc x¸c ®Þnh cã vai trß

rÊt quan träng trong 3 cuéc c¸ch m¹ng: c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt, khoa häc kü thuËt, c¸ch m¹ng t tëng v¨n hãa, trong ®ã c¸ch m¹ng khoa học kü thuËt lµ then chèt. N¨m 1976 lÇn ®Çu tiªn luËn ¸n phã tiÕn sÜ ®· ®îc b¶o vÖ thµnh c«ng trong níc ®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn míi cña hÖ gi¸o dôc đ¹i häc. §Õn th¸ng 12-1980 níc ta ®· cã 42 trêng §¹i häc vµ ViÖn NCKH ®îc quyÕt ®Þnh lµ c¬ së ®µo t¹o sau ®¹i häc (cã tr×nh ®é th¹c sÜ & phã tiÕn sÜ).

Vµi sè liÖu vÒ ph¸t triÓn quy m« gi¸o dôc C§ & §H

27

N¨m häcSè tr-

êng

C¸n bé gi¶ng d¹y

Tæng sè SV

Dµi h¹n tËp

trungChuyªn

tuT¹i

chøc1975-19761979-19801984-1985

597993

9.64216.38618.717

92.097152.327124.120

78.637124.97188.921

3.4935.8317.940

9.96751.52527.259

(nguån sè liÖu thèng kª cña Bé GD§T 1995)*Giai ®o¹n tõ 1986 ®Õn nayTh¸ng 12-1986 §¹i héi đại biểu toàn quốc lần thứ VI cña §¶ng Céng

S¶n ViÖt Nam ®· më ®Çu c«ng cuéc ®æi míi x©y dùng ®Êt níc theo c¬ chÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. Gi¸o dôc ®îc x¸c ®Þnh lµ quèc s¸ch hµng ®Çu nh»m môc ®Ých n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi thùc hiÖn sù nghiÖp c¸ch m¹ng CNH & H§H ®Êt níc.

§êng lèi ®æi míi toµn diÖn KT-XH cña ®¹i hội §¶ng lÇn thø 6 ®· lµm xu©t hiÖn 4 tiÒn ®Ò ®æi míi gi¸o dôc §H ViÖt Nam ®ã lµ:

+ Gi¸o dôc §¹i hoc kh«ng chØ ®¸p øng nhu cÇu kinh tÕ nhµ n-íc, kinh tÕ quèc doanh mµ cßn ph¶i ®¸p øng yªu cÇu cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vµ nhu cÇu häc tËp cña toµn d©n.

+ Gi¸o dôc §¹i häc kh«ng chØ dùa vµo nguån kinh phÝ nhµ níc mµ cßn dùa vµo c¸c nguån kinh phÝ kh¸c cña c¸c tæ chøc x· héi trong níc hoÆc do quèc tÕ tµi trî.

+ Gi¸o dôc §¹i häc kh«ng chØ theo chØ tiªu kÕ ho¹ch tËp trung nh mét bé phËn cña kÕ ho¹ch nhµ níc mµ cßn ph¶i lµm kÕ ho¹ch theo nh÷ng ®¬n ®Æt hµng, nh÷ng xu thÕ dù b¸o, nh÷ng yªu cÇu häc tËp tõ nhiÒu phÝa trong x· héi.

+ Gi¸o dôc §¹i häc kh«ng cÇn ph¶i g¾n chÆt víi viÖc ph©n phèi ngêi t¸c nghiÖp theo c¬ chÕ hµnh chÝnh bao cÊp, ngêi t¸c nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm tù lo viÖc lµm cho m×nh theo c¬ chÕ tuyÓn chän theo yªu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng.

QuyÕt t©m thùc hiÖn chñ tr¬ng ®æi míi, ngµnh gi¸o dôc §¹i häc ®· ®Ò ra 3 ch¬ng tr×nh hµnh ®éng trong 3 n¨m häc (1987-1990) ®îc cô thÓ ho¸ c¸c néi dung:

+ C¶i c¸ch, ®æi míi c«ng t¸c tuyÓn sinh, giao quyÒn chñ ®éng réng h¬n cho nhµ trêng §¹i häc vµ quyÒn ®îc lùa chän dù thi vµo nhµ trêng cho thÝ sinh.

+ Më réng hÖ ®µo t¹o kh«ng chÝnh quy cã ®ãng häc phÝ.+ Tæ chøc thùc hiÖn quy tr×nh ®µo t¹o 2 giai ®o¹n.+ §Èy m¹nh cuéc vËn ®éng d©n chñ bÇu cö lùa chän c¸n bé

qu¶n lý c¸c trêng §¹i häc.+ Tæ chøc, s¾p xÕp chøc danh cho c¸n bé gi¶ng d¹y §¹i häc:

Gi¸o s, phã gi¸o s, gi¶ng viªn chÝnh, gi¶ng viªn, trî gi¶ng.+ §Èy m¹nh c«ng t¸c NCKH g¾n víi lao ®éng s¶n xuÊt, khoa

häc c«ng nghÖ tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ tri thøc.

28

Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, gi¸o dôc §¹i häc ViÖt Nam ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn rÊt c¨n b¶n, song vÉn cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu t¨ng tèc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Th¸ng 4/1990 chÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Bé GD&§T ®Ó qu¶n lý thèng nhÊt hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n tõ bËc mÇm non cho ®Õn gi¸o dôc §¹i học vµ sau §¹i học.

Th¸ng 7/1991 ®¹i héi §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam khoa VII th«ng qua “c¬ng lÜnh x©y dùng CNXH trong thêi kú qu¸ ®é”, ngµnh gi¸o dôc §¹i häc ®· thùc hiÖn 5 ch¬ng tr×nh môc tiªu, ®ã lµ:

Ch¬ng tr×nh 1: C¸c môc tiªu, néi dung, ph¬ng ph¸p ®µo t¹oCh¬ng tr×nh 2: §Èy m¹nh NCKH- L§SX g¾n nhµ trêng víi x· héiCh¬ng tr×nh 3: §æi míi c«ng t¸c tæ chøc vµ qu¶n lý GD§H Ch¬ng tr×nh 4: X©y dùng vµ båi dìng c¸n bé gi¶ng d¹y & c¸n bé qu¶n lý GD§H Ch¬ng tr×nh 5: §µo t¹o, båi dìng nh©n tµi vµ ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé cho mét sè ngµnh mòi nhänC¨n cø thùc tiÔn vµ tham kh¶o kinh nghiÖm x©y dùng, ph¸t

triÓn hÖ thèng trêng §H& C§ trªn thÕ giíi tõ n¨m 1993-1994 hÖ thèng §H & C§ ®· ®îc tæ chøc, s¾p xÕp nh sau:

1. Thµnh lËp 2 §H Quèc Gia §H Quèc Gia Hµ Néi (1994)§H Quèc Gia thµnh phè Hå ChÝ Minh (1995)2. Thµnh lËp §H Vïng (4/4/1994)§H Th¸i Nguyªn§H HuÕ§H §µ N½ng

C¸c trêng §H trªn ®Òu lµ trêng §H ®a ngµnh Cã mét sè trêng kh¸c còng lµ §H ®a ngµnh nhng kh«ng gäi lµ

§H Quèc Gia hay §H Vïng nhng còng mang tÝnh chÊt vïng nh §H CÇn Th¬ (vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long) §H §µ L¹t, §H Vinh, §H T©y B¾c, §H Quy Nh¬n.

3. C¸c trêng §H chuyªn ngµnh §©y lµ c¸c trêng ®µo t¹o mét ngµnh hay mét nhãm ngµnh nh

kü thuËt, n«ng nghiÖp, thuû s¶n,…c¸c trêng nµy phÇn lín tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi ®ã lµ: §¹i häc B¸ch Khoa, §H Th¬ng M¹i, §H Ngo¹i Th¬ng, §H KiÕn Tróc, §H Kinh TÕ Quèc D©n, v.v…,ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cã nhiÒu trêng nh: §H Kinh TÕ, §H X©y Dùng, §H S Ph¹m, §H Kü ThuËt, v.v…Mét sè trêng §H chuyªn ngµnh ®Æt ë c¸c tØnh nh: §H L©m NghiÖp (Hµ T©y) §H Hµng H¶i (H¶i Phßng) §H Y (Th¸i B×nh).v.v…

4. Trêng §H thuéc tØnh GÇn ®©y chÝnh phñ cho phÐp thµnh lËp trêng §H c«ng lËp

thuéc tØnh nh: §H Hång §øc (Thanh Ho¸), §H Hïng V¬ng (Phó Thä), §H An Giang.

5. C¸c lo¹i trêng §H kh¸c

29

- §H Më ë c¸c thµnh phè Hµ Néi vµ Thµnh Phè Hå ChÝ Minh. H×nh Thøc c¸c trêng nµy gÇn nh trêng B¸n C«ng (c¬ së trêng häc cña nhµ níc, kinh tÕ tù qu¶n).

- §H d©n lËp lµ loại hình trường do mét tæ chøc x· héi ®ì ®Çu ®øng ra thµnh lËp, c¬ së vËt chÊt tù lo, tµi chÝnh tù qu¶n, nhµ trêng quyÕt ®Þnh møc häc phÝ vµ tr¶ l¬ng cho c¸n bé gi¶ng d¹y. HiÖn nay ®· cã h¬n 20 trêng §H d©n lËp nh §H §«ng §«, §H Ph¬ng §«ng, §H Th¨ng Long (Hµ Néi), §H V¨n Lang, §H Ngo¹i Ng÷- Tin Häc (thµnh phè Hå ChÝ Minh), §H Duy T©n (§µ N½ng) §H B×nh D¬ng, §H VÜnh Long.v.v…

+ C¸c trêng dù bÞ §H thu n¹p häc sinh tèt nghiÖp THPT con em c¸c d©n téc Ýt ngêi, con em n«ng d©n vïng s©u vïng xa, c¸c gia ®×nh thuéc diÖn chÝnh s¸ch. HiÖn nay cã mét sè trêng häc ®îc x©y dùng khang trang nh: Dù bÞ §H SÇm S¬n (Thanh Ho¸), Nha Trang, Phó Thä, thµnh phè Hå ChÝ Minh.

+ Trung t©m hay c¬ së §H còng lµ mét lo¹i trêng §H nhng ch-a hoµn chØnh, do thñ trëng mét ngµnh hay mét tØnh hoÆc hiÖu tr-ëng cña mét trêng §H thµnh lËp. HiÖn nay cã hai trung t©m: mét cña ngµnh ng©n hµng, mét cña thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ ba c¬ së: mét cña trêng §H Giao Th«ng, mét cña trêng §H Ngo¹i Th¬ng vµ mét cña trêng §H V¨n Ho¸. NhiÒu tØnh cã trung t©m Gi¸o Dôc Thêng xuyªn më c¸c líp §H t¹i chức, tõ xa, thu n¹p c¶ c¸n bé, c«ng nh©n viªn võa häc võa lµm, c¶ häc sinh kh«ng thi ®Ëu vµo c¸c trêng kh¸c.

6. C¸c trêng C§HiÖn nay cã h¬n 100 trêng Cao §¼ng, trong ®ã cã 65 trêng

C§ s ph¹m - nÕu tæng c¸c trêng §HSP & c¸c khoa s ph¹m trong c¸c tr-êng §H (khoa s ph¹m- trêng §H §µ L¹t, khoa s ph¹m- trêng §H An Giang, khoa s pham- §H Quèc Gia Hµ Néi.v.v…) th× cã ®Õn 110 ®¬n vÞ ®µo t¹o chuyªn ngµnh s ph¹m- ®éi ngò gi¸o viªn tõ mÇm non cho ®Õn §H vµ sau §H (mét sè ViÖn nh ViÖn Ch¬ng Tr×nh ChiÕn Lîc- ViÖn QLGD- ViÖn s ph¹m c¸c trêng §H còng tham gia ®µo t¹o cao häc vµ NCS).

Ngµy4/4/2001 Thñ Tíng chÝnh phñ ®· ký quyÕt ®Þnh sè 47 vÒ quy ho¹ch m¹ng líi trêng §H-C§ giai ®o¹n 2001- 2010.

- HiÖn nay, ngoµi hai trêng §H Quèc Gia Hµ Néi & §H Quèc Gia thµnh phè Hå ChÝ Minh trùc thuéc ChÝnh phñ, cßn hÇu hÕt c¸c trêng §H trùc thuéc Bé GD&§T, tøc lµ bé phËn trùc tiÕp qu¶n lý nh©n sù, cung cÊp mét phÇn ng©n s¸ch. Sè cßn l¹i trùc thuéc c¸c Bé kh¸c nh trêng §¹i häc Y Khoa, Dîc Khoa Hµ Néi thuéc Bé Y tÕ, Trêng §H V¨n Ho¸ Hµ Néi thuéc Bé V¨n Ho¸ Th«ng Tin. Cã nhiÒu ®Çu mèi bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng, tæ chøc kinh tÕ trùc tiÕp qu¶n lý gi¸o dôc.

M¹ng líi c¸c trêng §¹i häc, Cao ®¼ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· t¨ng tèc ph¸t triÓn réng kh¾p trong c¶ níc ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn ngµnh, nghÒ cña x· héi ViÖt Nam trong giai ®o¹n CNH - H§H vµ héi nhËp quèc tÕ.

Theo cuèn “Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ tuyÓn sinh” cña BGD & §T th× m¹ng líi trêng §H vµ C§ n¨m häc 2008 trong c¶ níc lµ 390 tr-

30

êng. MiÒn B¾c cã 189 trêng trong ®ã cã 91 trêng §¹i häc vµ 98 tr-êng Cao §¼ng. MiÒn Nam cã 201 trêng, trong ®ã cã 87 trêng §¹i häc vµ 114 trêng Cao ®¼ng. ThÝ sinh ®îc dù thi theo nhiÒu khèi, ngµnh, nghÒ: Khèi A: To¸n, Lý, Ho¸; Khèi B: Sinh, To¸n, Ho¸; Khèi C: V¨n, Sö, §Þa; Khèi D1: V¨n, To¸n, TiÕng Anh; Khèi D2: V¨n, To¸n, TiÕng Nga; Khèi D3: V¨n, To¸n TiÕng Pháp; Khèi D4: V¨n, To¸n, TiÕng Trung; Khèi D5: V¨n, To¸n, TiÕng Đức; Khèi D2: V¨n, To¸n, TiÕng Nhật. Khèi H: V¨n (®Ò thi khèi C) Héi ho¹, bè côc; Khèi N: V¨n (®Ò thi khèi C), KiÕn thøc ©m nh¹c, n¨ng khiÕu ©m nh¹c; Khèi M: V¨n, To¸n V¨n (®Ò thi khèi D) §äc, kÓ diÔn c¶m, h¸t; Khèi T: Sinh, To¸n (®Ò thi khèi B) N¨ng khiÕu TDTT; Khèi V: To¸n, Lý (®Ò thi khèi A) VÏ mü thuËt; Khèi S: V¨n, 02 m«n n¨ng khiÕu ®iÖn ¶nh; Khèi R: V¨n, sö (®Ò thi khèi C) n¨ng khiÕu b¸o chÝ; Khèi K: To¸n, Lý, kü thuËt nghÒ.

2.3.2. Gi¸o dôc ®¹i häc ë miÒn Nam ViÖt Nam giai ®o¹n 1954-1975

HÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc miÒn Nam ViÖt Nam díi thêi MÜ - Nguþ ®îc tæ choc thµnh nh÷ng ®¬n vÞ tù qu¶n gäi lµ viÖn ®¹i häc. Mçi viÖn ®¹i häc gåm mét sè trêng ®¹i häc, khoa hoÆc ph©n khoa thµnh viªn. Tríc gi¶i phãng, hÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc ë miÒn Nam cã c¸c c¬ së sau:

- 4 viÖn ®¹i häc c«ng lËp lµ: ViÖn §¹i häc Sµi Gßn, ViÖn §¹i häc B¸ch khoa Thñ §øc, ViÖn §¹i häc HuÕ, ViÖn §¹i häc CÇn Th¬.

- 3 trêng §¹i häc céng ®ång c«ng lËp (ch¬ng tr×nh ®µo t¹o 2 n¨m) lµ: ViÖn §¹i häc MÜ Tho, ViÖn §¹i häc Nha Trang, ViÖn §¹i häc §µ N½ng.

- 11 viÖn ®¹i häc t (phÇn lín c¸c tæ chøc t«n gi¸o ®øng ra më).

Tæng sè sinh viªn thêi ®iÓm ®«ng nhÊt lµ 166.000 (trong ®ã cã mét sè häc theo kiÓu ghi tªn).

ViÖn §¹i häc Sµi Gßn thµnh lËp n¨m 1949, vèn lµ mét chi nh¸nh cña ViÖn §¹i häc Hµ Néi. §Õn n¨m 1954, ViÖn §¹i häc Hµ Néi chuyÓn vµo Sµi Gßn, sau khi s¸t nhËp víi chi nh¸nh ViÖn §¹i häc Hµ Néi ë Sµi Gßn vµo n¨m 1955 thµnh ViÖn §¹i häc Sµi Gßn. ViÖn cã 8 khoa: luËt, v¨n khoa, khoa häc, s ph¹m, y häc, nha khoa, dîc khoa, kiÕn tróc.

ViÖn §¹i häc HuÕ thµnh lËp n¨m 1957 gåm 5 khoa: luËt, v¨n khoa, khoa häc, y khoa, s ph¹m. N¨m häc 1974-1975 cã 9142 sinh viªn.

ViÖn §¹i häc CÇn Th¬ thµnh lËp n¨m 1966 gåm cã 5 khoa: luËt, y khoa, khoa häc, n«ng nghiÖp, s ph¹m. N¨m häc 1974-1975 cã 8500 sinh viªn.

ViÖn §¹i häc B¸ch khoa Thñ §øc thµnh lËp n¨m 1973 trªn c¬ së s¸t nhËp 3 trêng vèn cã tõ tríc lµ §¹i häc KÜ thuËt Phó Thä (Sµi Gßn), §¹i häc N«ng nghiÖp Thñ §øc vµ §¹i häc S ph¹m KÜ thuËt Thñ §øc. N¨m häc 1974-1975 cã 2800 sinh viªn.

C¸c trêng ®¹i häc céng ®ång do c¸c ®Þa ph¬ng thµnh lËp vµ ®µi thä gåm cã c¸c trêng sau:

31

Trêng §¹i häc Céng ®ång Nha Trang thµnh lËp n¨m 1971, n¨m häc 1974-1975 cã 650 sinh viªn.

Trêng §¹i häc Céng ®ång §µ N½ng thµnh lËp n¨m 1974, n¨m häc 1074-1975 cã 1500 sinh viªn.

Trêng §¹i häc Céng ®ång MÜ Tho thµnh lËp n¨m 1974, n¨m häc 1974-1975 cã 500 sinh viªn.

C¬ së vËt chÊt cña 3 trêng nµy ®Òu ph¶i mîn cña c¸c trêng kh¸c. §éi ngò gi¸o viªn cña 3 trêng nµy còng mîn cña c¸c c¬ së kh¸c.

Bªn c¹nh c¸c viÖn ®¹i häc c«ng vµ c¸c trêng ®¹i häc céng ®ång cßn cã 12 viÖn ®¹i häc t nh: ViÖn §¹i häc §µ L¹t thµnh lËp n¨m 1958, n¨m häc 1974-1975 cã 6000 sinh viªn; ViÖn §¹i häc V¹n H¹nh thµnh lËp n¨m 1964, n¨m häc 1974-1975 cã 8000 sinh viªn; ViÖn §¹i häc Hoµ H¶o thµnh lËp n¨m 1971, n¨m häc 1974-1975 cã 4000 sinh viªn; ViÖn §¹i häc Minh §øc thµnh lËp n¨m 1972, n¨m häc 1974-1975 cã 5000 sinh viªn…Tæng sè sinh viªn c¸c viÖn ®¹i häc t n¨m häc 1974-1975 lµ 30.000 sinh viªn.

VÒ chÕ ®é tuyÓn sinh: Mçi trêng ®Òu cã mét chÕ ®é tuyÓn sinh riªng, nhng nãi chung cã 3 c¸ch c¬ b¶n sau:

Thø nhÊt, häc sinh ®ç tó tµi (12 n¨m) ®îc ghi tªn vµo c¸c tr-êng luËt, v¨n khoa vµ mét sè trêng ®¹i häc khoa häc.

Thø hai, häc sinh ghi tªn kh«ng qua k× thi tuyÓn nhng nhµ tr-êng chän dùa trªn kÕt qu¶ thi tó tµi.

Thø ba, mét sè trêng cã quy ®Þnh tiªu chuÈn ®îc d thi vµ tæ choc thi tuyÓn kh¸ chÆt chÏ.

ChÕ ®é häc tËp ë bËc ®¹i häc cã 3 h×nh thøc:- Chøng chØ: §©y lµ h×nh thøc ¸p dông theo m« h×nh cña

Ph¸p. Ch¬ng tr×nh ®îc chi ra lµm nhiÒu chuyªn ®Ò. Sinh viªn thi ®ç chuyªn ®Ò nµo th× ®îc cÊp chøng chØ chuyªn ®Ò ®ã. Sinh viªn cso quyÒn ®îc lùa chän nh÷ng chuyªn ®Ò m×nh thÝch ®Ó häc. Sinh viªn tÝch luü ®ñ sè chøng chØ theo quy ®Þnh th× ®îc cÊp mét lo¹i b»ng nhÊt ®Þnh.

- Häc theo n¨m häc: C¸c m«n häc ®îc bè trÝ theo tõng m«n häc. Sau mçi n¨m sinh viªn thi hÕt n¨m råi xÐt lªn líp. N¨m cuèi thi tèt nghiÖp.

- Häc theo chÕ ®é tÝn chØ: chia m«n häc ra thµnh sè giê nhÊt ®Þnh (thêng chia kho¶ng 16 ®Õn 30 giê). Sinh viªn hoµn thµnh sè giê vÒ mét vÊn ®Ò th× ®îc c«ng nhËn xong mét tÝn chØ. Sè tÝn chØ lµ do quy ®Þnh cña mçi trêng. Sinh viªn ph¶i qua mét sè lîng tÝn chØ nhÊt ®Þnh míi c«ng nhËn tèt nghiÖp (thêng tõ 100 ®Õn 120 tÝn chØ). Häc theo tÝn chØ lµ theo m« h×nh gi¸o dôc ®¹i häc cña MÜ.

Tóm lại, Có thể nói từ khi hình thành trường đại học đầu tiên (Quốc Tử Giám) vào năm 1075 đến nay, trải qua bao thăng trầm lịch sử, nền giáo dục đại học Việt Nam vẫn phát triển không ngừng, đặc biệt là sau khi đất nước giành được độc lập. Từ chỗ chúng ta chỉ có các trường đại học ở các thành phố lớn thì nay hầu như khắp tất cả các tỉnh đều có trường đại học và cao đẳng, số lượng lên đến gần 400 trường trên cả nước. Với số lượng đó, cơ bản chúng ta đã đáp ứng được nhu cầu học tập của nhân dân và nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

32

Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự họcA. Câu hỏi thảo luận và tình huống1. Những đặc điểm chung của sự hình thành nền giáo dục đại học ở phương Đông

và phương Tây.2. Tiêu chí đánh giá, xếp hạng một trường đại học và ý nghĩa của nó. Chúng ta có

thể học tập được gì qua nghiên cứu một số trường đại học nổi tiếng trên thế giới.3. Những thành tựu và hạn chế của giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn từ năm

1975 đến nay.4. Các trường đại học nước ta có thể xây dựng theo mô hình các trường đại học

nổi tiếng trên thế giới được không? Tại sao?5. Nếu chúng ta đầu tư kinh phí trên đầu sinh viên tương đương với các trường có

chất lượng cao trên thế giới (ví dụ, Harvart 40.000USD/ 1 năm/1 sinh viên) thì liệu chất lượng có nâng lên tương đương với họ không?

B. Câu hỏi hướng dẫn tự học và tự đánh giá1. Phân tích quá trình hình thành và phát triển giáo dục đại học ở phương Tây.2. Phân tích quá trình hình thành và phát triển giáo dục đại học ở phương Đông.3. Trình bày những hiểu biết của bản thân về một trường đại học nổi tiếng trên

thế giới mà mình yêu thích.4. Những đặc điểm của giáo dục đại học Việt Nam thời kì phong kiến.5. Những đặc điểm của nền giáo dục đại học Việt Nam thời kì pháp thuộc.6. Giáo dục Đại học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1954 và những đóng góp của nó

trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc.7. Giáo dục đại học miền Bắc Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 và những đóng

góp của nó trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.8. Những đặc điểm của giáo dục đại học miền Nam Việt Nam giai đoạn 1954-

1975.9. Giáo dục đại học Việt Nam từ năm 1975 đến nay, thực trạng và giải pháp nâng

cao chất lượng giáo dục đại học.Tài liệu tham khảo

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (1995), 50 năm phát triển sự nghiệp giáo dục và đào tạo.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Những điều cần biết về tuyển sinh đại học và cao đẳng năm 2008, NXB Giáo dục - Hà Nội.

3. Phạm Minh Hạc (2007), Giáo dục Việt Nam trước thế kỉ XXI, NXB Chính trị Quốc gia - Hà Nội.

4. Bùi Minh Hiền (2005), Lịch sử giáo dục Việt Nam, NXB ĐHSP Hà Nội.5. Nguyễn Lân (1958), Lịch sử giáo dục thế giới, NXB Giáo dục - Hà Nội.6. Hồ Hữu Nhật (1998), Lịch sử giáo dục – Sài Gòn thành phố Hồ Chí Minh,

NXB Trẻ.7. Vũ Dương Ninh (1998), Lịch sử văn minh thế giới, NXB Giáo dục8. http:// WWW. Arwu. Org/rank/2005/ARWU2005_Top100.htm 9. http://newshub.nus.edu.sg/headlines/0511/ranking_nov05.htm10. http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2006/ARWU2006Resources.htm#RankingG11. http://vietnamnet.vn/dhqt/cactruong/12. http://vi. Wikipedia. Org/wiki/

33

CHƯƠNG 2XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC ĐẠi HỌC TRÊN THẾ GIỚi

Phan Thanh LongMục đích yêu cầu:Học chương này yêu cầu học viên phải nắm vững một số vấn đề sau:- Các quan điểm phát triển giáo dục đại học trên thế giới, ưu nhược điểm của mỗi

quan điểm phát triển.- Xu hướng phát triển giáo dục đại học hiện nay.- Một số nền giáo dục đại học tiêu biểu trên thế giới.- Liên hệ với thực tiễn giáo dục đại học Việt Nam.

1. Một số quan điểm về phát triển giáo dục đại họcGiáo dục là một hiện tượng chịu sự quy định của xã hội, trước hết là các điều

kiện kinh tế xã hội. Việc phát triển giáo dục đại học của một quốc gia cũng phụ thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội của quốc gia đó. Phát triển giáo dục đại học là nhằm đáp ứng nhu cầu về lực lượng lao động chất lượng cao của nền sản xuất xã hội nói riêng và sự phát triển xã hội nói chung. Xét theo lịch sử phát triển của xã hội từ trước tới nay và yêu cầu của xã hội đối với giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng chúng ta thấy nổi lên một số quan điểm phát triển giáo dục đại học sau đây:

1.1. Giáo dục tinh hoa (educatiom for elite)Giáo dục đại học theo hướng hàn lâm, tinh hoa chủ yếu trong các xã hội chậm

phát triển, nền kinh tế sản xuất còn hậu, đòi hỏi về lực lượng lao động có trình độ cao rất ít. Trong lịch sử, giáo dục tinh hoa xuất hiện và tồn tại chủ yếu trong nền kinh tế nông nghiệp và tiền công nghiệp. Tương ứng với trình độ phát triển kinh tế xã hội, nhà nước chỉ có một nguồn lực nhất định để đầu tư cho giáo dục. Do nguồn lực còn hạn chế, để sử dụng một cách có hiệu quả cho toàn xã hội, nhiều quốc gia đã đào tạo bậc đại học theo hướng “tinh hoa”, theo phương châm ít mà tinh. Tư tưởng này một mặt tương ứng với khả năng cụ thể của xã hội, một mặt phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị xã hội. Hệ thống các trường đại học các nước phương Tây trước đây và các

34

trường “quốc tử giám” của các nước phương Đông theo Nho học là những điển hình của tư tưởng này.

Gọi là giáo dục tinh hoa vì một số lí do cơ bản sau: Thứ nhất, chỉ một số người ưu tú và những người có quyền lực trong xã hội được hưởng nền giáo dục đại học. Hầu hết nhân dân lao động không bao giờ có quyền được hưởng nền giáo dục này. Vì thế, trong xã hội có rất ít người có học vấn đại học, họ là những người quyền quý đại diện cho nền văn minh của xã hội. Có ít người được hưởng nền giáo dục đại học vì nhà nước không có đủ điều kiện trường lớp, tài liệu, tiền bạc, cơ sở vật chất, giáo viên…đáp ứng cho nhu cầu học tập của người dân. Đặc biệt là nền sản xuất xã hội không đòi hỏi nhiều người có trình độ cao như vậy nên không tạo ra được động lực học tập của đông đảo người dân trong xã hội. Mặt khác, người dân cũng không có đủ điều kiện để hưởng thụ nền giáo dục này (không có đủ tiền bạc, điều kiện, vị thế xã hội, cơ chế, chính sách của nhà nước…).

Thứ hai là, giáo dục đại học chủ yếu học tập những tri thức tinh tuý nhất mang tính hàn lâm, kinh viện. Giáo dục đại học là nơi sáng tạo, sản sinh ra các tri thức mới và lưu truyền trong một phạm vi hẹp của xã hội. Những người học đại học được xếp vào hàng ngũ trí thức và lao động trí óc thuần khiết tách biệt với đời sống lao động chân tay của đại đa số nhân dân lao động.

Nền giáo dục tinh hoa đào tạo có tính chất nhỏ giọt nhằm duy trì và phát triển văn hoá xã hội. Quá trình lựa chọn thi tuyển cũng như quá trình đào tạo rất phức tạp và rườm rà, kém hiệu quả nhưng lại đòi hỏi hết sức khắt khe và chặt chẽ. Chẳng hạn, thời phong kiến ở nước ta cứ 3 năm mới mở một khoa thi để chọn ra một trạng nguyên, một bảng nhãn, một thám hoa (tương đương với đào tạo sau đại học bây giờ) và vài chục cử nhân. Ngay cả số người học đến tú tài cũng đã rất hạn chế rồi (mỗi huyện chỉ có vài người). Trong mét quèc gia cã hÖ thèng gi¸o dôc tinh hoa lµ chÝnh thøc bao giê còng cã sù hîp t¸c, bæ trî cña c¸c h×nh thøc vµ hÖ thèng phi chÝnh thøc. VÝ dô, thêi Hi L¹p cæ ®¹i, Platon ®· s¸ng lËp ra nhµ trêng Lycee tinh hoa næi tiÕng ®Ó ®µo t¹o ra c¸c nhµ b¸c häc næi tiÕng, nhng Platon còng chñ tr× trêng Peripateci lõng danh ®Ó phæ biÕn kiÕn thøc cho ®«ng ®¶o nh©n d©n.

Trong x· héi phong kiÕn ViÖt Nam, bªn c¹nh mét sè rÊt Ýt trêng quèc lËp tinh hoa vÉn cã mét m¹ng líi réng r·i c¸c trêng t thôc g¸nh v¸c nhiÖm vô gi¸o dôc ®«ng ®¶o nh©n d©n. ThËm chÝ trong m¹ng líi trêng t thôc còng cã nhiÒu trêng ®µo t¹o theo lèi tinh hoa. Thêi k× Ph¸p thuéc, chÝnh quyÒn thùc d©n còng thiÕt lËp hai hÖ thèng gi¸o dôc tinh hoa vµ phi tinh hoa.

Ăng ghen đã từng nói: khi nền sản xuất xã hội đòi hỏi thì nó có tác dụng thúc đẩy khoa học kĩ thuËt hơn hàng chục trường đại học. Quả là đúng như vậy, trong nền sản xuất nông nghiệp l¹c hËu không đỏi hỏi nhiều về khoa học kĩ thuật, không cần có trình độ cao con người vẫn có thể tham gia tích cực vào quá trình sản xuất đó. Chính vì thế, giáo dục đại học trở thành thứ xa xỉ của xã hội, trở thành một thứ xa vời đối với người dân lao động. Khi nền sản xuất phát triển, đặc biệt là trong nền kinh tế công nghiệp, kinh tế tri thức, con người muốn tham gia lao động thì phải qua đào tạo và yêu cầu trình độ ngày càng cao, buộc mọi người phải đi học, học liên tục và học suốt đời. Giáo dục đại học trở thành phổ biến rộng rãi cho mọi người tham gia học với mọi hình thức phù hợp với điều kiện bản thân.

35

Ngày nay, nhiều nước chậm phát triển, giáo dục đại học vẫn đào tạo theo hướng tinh hoa. Chính vì thế, những nước này đã chậm phát triển lại càng chậm phát triển và lạc hậu thêm.

Nhận thức được vai trò của giáo dục trong nền kinh tế tri thức, nhiều nước trong đó có Việt Nam đã có nhiều chính sách phát triển giáo dục, coi giáo dục là quốc sách hàng đầu và phải tập trung phát triển giáo dục đi trước một bước so với sù ph¸t triÓn kinh tế xã hội nhằm tạo cơ hội cho việc đi tắt, đón đầu sự phát triển của thế giới.

Giáo dục tinh hoa không còn phù hợp với thời đại ngày nay. Nền sản xuất lớn, sản xuất theo công nghiệp hoá và hiện đại hoá, nhất là nền kinh tế tri thức đòi hỏi giáo dục phải đào tạo hàng loạt người lao động có trình độ cao. Giáo dục đại học phải chuyển từ đào tạo tinh hoa sang giáo dôc đại chúng. Mọi người phải được tiếp cận với nền giáo dục đại học dưới mọi hình thức để tham gia vào nền sản xuất xã hội. Nền giáo dục tinh hoa không thể đáp ứng được yêu cầu của nền sản xuất mới nªn ngêi ta ®· më ra rÊt nhiÒu trêng cao ®¼ng vµ ®¹i häc. Tuy vËy, ngêi ta vÉn duy tr× mét bé phËn gi¸o dôc tinh hoa chÊt lîng cao ®Ó ph¸t triÓn khoa häc kÜ thuËt theo híng hµn l©m. VÝ dô, ë Hoa k× ngµy nay ng-êi ta ®· chän kho¶ng 1-2% sinh viªn trong c¸c trêng ®¹i häc ®µo t¹o theo híng tinh hoa.

1.2. Gi¸o dôc v× nguån nh©n lùc (education for manpower)NÒn s¶n xuÊt x· héi cµng ph¸t triÓn (yªu cÇu vÒ s¶n xuÊt, kinh

doanh, dÞch vô…ngµy cµng t¨ng) th× nhu cÇu nh©n lùc cña x· héi cµng t¨ng c¶ vÒ sè lîng lÉn chÊt lîng. Ban ®Çu, ®ßi hái vÒ tr×nh ®é ®µo t¹o cña lùc lîng lao ®éng cha cao, mét bé phËn cña hÖ thèng gi¸o dôc ®¶m nhiÖm chøc n¨ng gi¶ng d¹y c¸c kiÕn thøc trùc tiÕp phôc vô s¶n xuÊt, dÞch vô, kinh doanh, qu¶n lÝ. HiÖn tîng nµy ®· diÔn ra nhanh chãng trong c¸c níc c«ng nghiÖp ph¬ng T©y. Giai ®o¹n nµy lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a gi¸o dôc tinh hoa vµ gi¸o dôc v× nguån nh©n lùc.

Khi nÒn s¶n xuÊt x· héi cµng hiÖn ®¹i, ®ßi hái lùc lîng tham gia lao ®éng cã tr×nh ®é ngµy cµng cao, nh÷ng c¬ së ®µo t¹o trùc tiÕp dÇn dÇn mÊt t¸c dông. Lóc nµy, gi¸o dôc ®¹i häc trë thµnh c¬ së ®µo t¹o lùc lîng lao ®éng chÝnh cho x· héi. Nguån nh©n lùc chÊt lîng cao nµy sÏ tham gia vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt chÝnh cña x· héi nh ®iÖn tö viÔn th«ng, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ na n«, c«ng nghÖ vò trô,…vµ t¹o ra cña c¶i vËt chÊt chÝnh cho x· héi. §Ó ®¸p øng nhu cÇu nguån nh©n lùc, hµng lo¹t c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng ®îc më ra c¶ c«ng lËp vµ ngoµi c«ng lËp vµ ®µo t¹o víi nhiÒu ph¬ng thøc kh¸c nhau. Víi quan ®iÓm ®µo t¹o nµy ®· gióp cho nhiÒu níc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng.

ë níc ta víi ®Æc thï x· héi ®ang tån t¹i nhiÒu nÒn kinh tÕ ®an xen nhau (kinh tÕ n«ng nghiÖp, kinh tÕ c«ng nghiÖp vµ b¾t ®Çu h×nh thµnh mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ tri thøc) v× thÕ gi¸o dôc ®¹i häc còng ®an xen nhau gi÷a gi¸o dôc tinh hoa vµ gi¸o dôc v× nguån nh©n lùc. Tuy vËy, gi¸o dôc đại học ®ang chuyÓn dÇn sang v× nguån nh©n lùc lµ chÝnh. B»ng chøng lµ nhiÒu trêng ®¹i häc ®îc më ra c¶ c«ng lËp vµ ngoµi c«ng lËp, c¶ trung ¬ng vµ c¸c khu vùc, 36

c¸c ®Þa ph¬ng. TØ lÖ sinh viªn trªn mét v¹n d©n ngµy cµng cao. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2010 tØ lÖ sinh viªn trªn mét v¹n d©n ë níc ta lµ 200. §©y lµ mét tØ lÖ cßn rÊt thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi. §Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng vµ x©y dùng b¶o vÖ Tæ quèc chóng ta ph¶i n©ng tØ lÖ sinh viªn ®¹i häc cao h¬n n÷a, t¹o ra mét c¬ cÊu lao ®éng hîp lÝ về các loại trình độ, các vùng miền, các ngành sản xuất. C¸c trêng ®¹i häc ph¶i trë thµnh n¬i ®µo t¹o nguån nh©n lùc chÝnh cho x· héi.

1.3. Giáo dục đại chúng (Education for mass)Khi xã hội đạt tới một mức độ phát triển nhất định về kinh tế-xã hội, đời sống vật

chất và tinh thần của đại đa số nhân dân được cải thiện, nhận thức về giá trị giáo dục được nâng cao, nhu cầu được hưởng thụ giáo dục đại học của người dân trở thành phổ biến. Mọi người dân đều có nhu cầu học tập nâng cao trình độ, một mặt nhằm thoả mãn nhu cầu văn hoá tinh thần của cá nhân, một mặt nhằm đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực của xã hội. Những tiến bộ của khoa học kĩ thuật, sự phát triển sản xuất, dịch vụ, kinh doanh đòi hỏi đội ngũ nhân lực đông đảo, có trình độ ngày càng cao tạo nên trong xã hội những đòi hỏi rộng lớn về giáo dục ở trình độ cao. Trước tình hình đó đã tạo ra yêu cầu phải có một nền giáo dục đại chúng (kể cả giáo dục đại học) nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho đông đảo nhân dân, để tất cả mọi người được học tập, phát huy nhân cách của mình và đáp ứng nhu cầu to lớn của thị trường nhân lực trong một xã hội phát triển.

Trên thế giới, nhiều nước đã có những đặc điểm của nền giáo dục đại học đại chúng. Tiêu biểu là hệ thống giáo dục của Mĩ. Giáo dục được phổ cập rộng rãi trong xã hội và ở bậc học ngày càng cao. Đào tạo nghề nghiệp được mở rộng khắp mọi nơi, giáo dục đại học và cao đẳng phát triển mạnh mẽ cả về quy mô, tổ chức, phương thức đào tạo, đa ngành, đa dạng, đa trình độ, đa chuyên môn…Hệ thống này tỏ ra thích hợp với các quốc gia có nền kinh tế thị trường và có trình độ khoa học công nghệ cao. Nhiều nước phát triển đang tiếp thu hình thức giáo dục này để phát triển giáo dục ở quốc gia mình. Các bậc học như cao học ở trình độ sau đại học, các trường cao đẳng cộng đồng vốn chỉ phát triển tại Hoa Kì thì nay dần dần trở thành phổ biến ở nhiều nước ở châu Âu và châu Á.

Giáo dục đại chúng thể hiện ở quy mô giáo dục rộng lớn, chất lượng giáo dục đa dạng, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát triển tự do, linh hoạt nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu xã hội. Mọi người dân đều có quyền học tập dưới mọi hình thức phụ thuộc vào điều kiện của từng cá nhân. Nhà nước có nhiều chính sách khuyến khích người dân học tập nâng cao trình độ học vấn cũng như nghề nghiệp.

Bên cạnh hệ thống giáo dục đại chúng rộng lớn, trong xã hội vẫn tồn tại một bộ phận giáo dục tinh hoa, quy mô nhỏ nhưng chất lượng cao. Hệ thống giáo dục đại học Hoa Kì là một ví dụ điển hình về mô hình đào tạo này. Bên cạnh hàng nghìn trường cao đẳng cộng đồng với chất lượng phổ cập lại có hàng trăm trường đại học của các bang có chất lượng cao và hàng chục đại học, viện nghiên cứu có chất lượng đào tạo cao nhất thế giới hiện nay. Liên tục nhiều năm “Times Higher Education Supplement” đã công bố bảng xếp loại 100 trường đại học xuất sắc nhất, trong đó các vị trí đứng đầu chủ yếu thuộc về các trường đại học của Mĩ. Dù vị trí thứ hạng các trường luôn có sự thay đổi, song nền giáo dục đại học Mĩ luôn chiếm ưu thế tuyệt đối trên thế giới. Năm 2010, người ta ghi nhận sự tiến bộ vượt bậc của Trung Quốc khi có 2 trường đại học lọt vào tốp 10 của thế giới.

37

Ngoài hệ thống giáo dục nói trên, nhà nước Mĩ còn khuyến khích các tập đoàn, các cơ sở sản xuất, kinh doanh, nhà máy, xí nghiệp…mở trường đào tạo cung cấp nguồn nhân lực trực tiếp theo yêu cầu sản xuất của các tổ chức đó. Đây cũng là một hình thức đào tạo hiệu quả và thiết thực mà nhiều nước trên thế giới đang học tập. Ngoài ra, hình thức kết hợp đào tạo giữa cơ sở sản xuất và các nhà trường cũng rất phát triển. Chúng ta có thể thấy mối quan hệ đào tạo giữa các hệ thống giáo dục trong xã hội ngày nay như sau:

Giáo dục đại chúng đang là một xu thế tất yếu trong quá trình phát triển của xã hội hiện nay. Đây là một xu thế giáo dục có khả năng đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực ngày càng cao cả về số lượng lẫn chất lượng của xã hội.

Tư tưởng giáo dục đại chúng xuất hiện khá sớm ở Việt Nam. Ngay trong đề cương văn hoá của Đảng ta những năm 40 của thế kỉ trước đã đề cập đến việc xây dựng một nền văn hoá đại chúng. Ngày nay trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước việc thực hiện tư tưởng giáo dục đại chúng càng có cơ hội phát triển. Hàng loạt trường đại học, cao đẳng đã được mở ra để đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân và nhu cầu nguồn nhân lực của xã hội. Theo con số thống kê năm 2007 cả nước ta có 304 trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng. Đại học có 130 trường, cao đẳng có 174 trường. Có 2 trường đại học quốc gia và một số đại học vùng có các trường đại học thành viên. Ví dụ, Đại học Quốc gia Hà Nội có 4 trường đại học thành viên, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh có 5 trường đại học thành viên, Đại học Thái Nguyên có 7 trường đại học thành viên và 1 trường cao đẳng, Đại học Huế có 7 trường đại học thành viên, Đại học Đà Nẵng có 6 trường đại học thành viên.

1.4. Giáo dục trong một xã hội học tập (Education in learning society)Những năm cuối thế kỉ XX và đầu thế kỉ XXI, tốc độ phát triển khoa học kĩ thuật

và công nghệ nhanh chưa từng có trong lịch sử loài người. Những khả năng của khoa học và công nghệ, khả năng sản xuất và kinh doanh cũng như quản lí xã hội phát triển vượt bậc ngoài sức tưởng tượng của mỗi người. Nhân loại đứng trước nhiều cơ hội và cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Những điều kiện để đảm bảo cho toàn thể nhân loại có một cuộc sống ấm no hạnh phúc hầu như đã đạt được tương đối cơ bản. Nhưng những khó khăn đang đặt ra cũng không phải là nhỏ và không thể khắc phục một cách dễ dàng một sớm một chiều. Đó là sự nghèo đói, ngu dốt, áp bức, bóc lột, chiến tranh, khủng bố, cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường…đang đè nặng lên nhân loại.

Làm thế nào để phát huy và khai thác được những cơ hội và ứng phó với những thách thức? Nhân loại đã nhận thức được rằng: chỉ có phát triển giáo dục mới có thể giải quyết một cách triệt để những vấn đề nêu trên. Giáo dục là phương thức chính yếu

Hệ giáo dục

đại chúng

Hệ đào tạo

nghề nghiệp

Hệ

giáodục

tinh hoa

38

để mang lại sự phát triển nhân cách tốt đẹp, thiết lập mối quan hệ cần có giữa các cá nhân, các cộng đồng, các dân tộc và các quốc gia. Nền giáo dục này phải là nền giáo dục đại chúng phục vụ cho tất cả mọi người trong xã hội. Không những thế, nền giáo dục này phải đáp ứng nhu cầu học tập liên tục và suốt đời của mọi người. Bất cứ ai, dù ở đâu, thời điểm nào cũng có thể học tập theo khả năng của mình để phát triển nhân cách, tìm kiếm việc làm và thăng tiến…Một xã hội như vậy gọi là xã hội học tập (learning society). Chủ thuyết xã hội học tập có thể xem là triết lí giáo dục của thời đại ngày nay.

Trong xã hội ngày nay đòi hỏi mỗi con người phải học liên tục mới có thể tồn tại được. Con người không chỉ học trong thời gian cắp sách đến trường, học trong khi làm việc mà phải học cả trong tiêu dùng, vui chơi giải trí…Ví dụ, muốn sử dụng điện thoại, máy tính, máy giặt, máy điều hoà…con người đều phải học. Nếu không, những sản phẩm công nghệ cao phục vụ đắc lực cho cuộc sống con người cũng trở nên vô nghĩa.

Nguyên tắc gắn nhà trường với cuộc sống xã hội đã được nêu lên từ lâu. Tuy nhiên, tình hình mới đòi hỏi mức độ tích hợp của nhà trường vào trong xã hội phải sâu sắc và toàn diện hơn, phải có sự mới về chất. Nhà trường trong khi đóng vai trò chính là truyền thụ kiến thức và rèn luyện con người theo các chương trình quy định còn được bổ trợ về mọi mặt bởi tất cả các thành phần của đời sống xã hội, của mọi thiết chế xã hội, của môi trường lao động, giải trí, nghỉ ngơi…Giáo dục chuyển từ chỗ dựa vào cách tiếp cận “dạy” là chính sang cách tiếp cận “học” là chính, phát huy vai trò chủ động của người học để họ trực tiếp hấp thụ kiến thức của nhân loại. Xã hội học tập trước hết phải bảo đảm quyền được giáo dục cho mọi người. Quyền được giáo dục là một quyền không thể thiếu của nhân quyền. (Ngày nay còn hàng tỉ người mù chữ, hàng trăm triệu trẻ em không được đi học và bị bóc lột nặng nề). Chúng ta đều hiểu rằng, con người trước hết là con người xã hội, vì vậy xã hội phải có trách nhiệm giáo dục, truyền đạt kho tàng văn hoá của nhân loại cho mỗi cá nhân để họ thực hiện chức năng của con người xã hội. Giáo dục (kể cả giáo dục đại học) sẽ có cơ hội bình đẳng cho mọi người trên cơ sở sự xứng đáng. Giáo dục sẽ khuyến khích, động viên sự thông cảm, tha thứ và tình hữu nghị giữa mọi người, mọi dân tộc, mọi tôn giáo…nhằm bảo vệ và củng cố hoà bình. Khó có thể kể ra trên thế giới nước nào đã xây dựng được một xã hội học tập, song đây sẽ là xu hướng phát triển giáo dục của toàn nhân loại.

Theo quan điểm này, nền giáo dục của thời đại mới phải xuất phát từ 4 trụ cột mà UNESCO đã nêu ra là: học để biết, học để làm, học để khẳng định mình và học để biết cách cùng chung sống (Learning to know, leerning to do, learing to be, learning to live together). Hệ thống giáo dục mới phải phục vụ nguyên tắc học tập suốt đời của mọi người, phải kết hợp giữa giáo dục trong nhà trường và giáo dục ngoài nhà trường. Đó là quan điểm giáo dục đại chúng, trong đó hệ thống giáo dục ngoài nhà trường phải được phát triển rộng lớn và mạnh mẽ. Hệ thống này còn phải gắn chặt với hệ đào tạo và đào tạo lại căn cứ vào yêu cầu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và các diễn biến của hoạt động hằng ngày. Phương thức giáo dục và đào tạo phải dựa vào khả năng tự học của học viên vào thành quả của công nghệ thông tin.

2. Xu hướng phát triển giáo dục đại học hiện nay2.1. Đa dạng hoá các mô hình nhà trường và phương thức đào tạoĐể đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao và xây dựng một xã hội học

tập, chính phủ các nước đã phát triển giáo dục đại học theo hướng đa dạng hoá mô hình nhà trường và phương thức đào tạo. Trên thế giới hiện nay tồn tại rất nhiều mô hình trường đại học. Trường công lập vẫn là loại hình trường phổ biến được tổ chức và

39

vận hành dưới sự quản lí của nhà nước. Ngoài hệ thống trường công lập còn có các trường tư thục, bán công, trường liên doanh với nước ngoài, với các tổ chức xã hội, công ti, doanh nghiệp, trường cao đẳng cộng đồng…

Giáo dục đại học là một nền sản xuất đặc thù. Nền sản xuất này được kết hợp chặt chẽ bởi 3 yếu tố: giáo dục, nghiên cứu khoa học và sản xuất. Các chuyên gia cũng thống nhất rằng phát triển giáo dục đại học hiện nay không phải chỉ về quy mô và số lượng mà thực chất là vấn đề chất lượng đào tạo, đội ngũ cán bộ giảng dạy có trình độ và uy tín của nhà trường. Trong xu thế phát triển tiến tới nền kinh tế tri thức và một xã hội thông tin, các chuyên gia phương Tây cho rằng: Thay vì tiền vốn và sức lao động, tri thức trở thành nhân tố quan trọng nhất, việc sản xuất tri thức sẽ trở thành hoạt động trọng yếu của nhân loại. Do vậy, đại chúng hoá giáo dục đại học là bước đi tất yếu để tiến lên nền kinh tế tri thức. Đại chúng hoá và phổ cập giáo dục đại học chỉ có thể thực hiện bằng các con đường: Thứ nhất, tăng cường chất lượng của các trường đại học công lập. Thứ hai, phát triển hệ thống các trường đại học ngoài công lâp (dân lập, tư thục…). Thứ ba, phát huy hệ thống đại học mở và đào tạo từ xa. Thứ tư, xây dựng một hệ thống giáo dục đại học liên thông, chuyển đổi để tạo nên một sức mạnh tổng hợp, liên hoàn.

Quy mô phát triển hệ thống giáo dục đại học ngoài công lập ngày càng phát triển ở nhiều nước. Ví dụ, ở Nhật Bản 457 trường tư thục trên tổng số 662 trường đại học chiếm 69%. Liên Bang Nga hiện có 334 trường ngoài công lập trên tổng số 587 trường đại học chiếm 56,9%. Philippines có 1113 trường cao đẳng và đại học ngoài công lập trên tổng số 1371 trường, chiếm 81,18%. In đô nê xia có 1200 trường đại học dân lập trên tổng số 1253 trường, chiếm 95,7%…Việt Nam hiện đã có hơn 30 trường đại học và cao đẳng ngoài công lập. Trong xu hướng phát triển như hiện nay, trong thời gian tới ở nước ta sẽ có nhiều trường đại học tư thục mới ra đời ở nhiều lĩnh vực đào tạo khác nhau.

Đa dạng hoá các loại hình đào tạo đại học đang được chính phủ nhiều nước khuyến khích phát triển. Ở Trung Quốc, Nhà nước khuyến khích các cá nhân, tổ chức mở trường ngoài công lập. Nhà nước công nhận giáo dục ngoài công lập là một bộ phận cấu thành của nền giáo dục quốc dân, là sự nghiệp xã hội công ích. Nhà nước Trung quốc cũng khuyến khích các cá nhân, tổ chức nước ngoài đứng ra thành lập trường ngoài công lập trên lãnh thổ Trung Quốc và nhà nước phải tăng cường lãnh đạo, quản lí các trường này nhưng vẫn đảm bảo quyền tự chủ của các trường. Nhà nước Trung Quốc khuyến khích mọi người mở trường ngoài công lập không chỉ bằng văn bản pháp quy mà bằng những ưu đãi thực tế về thuế, giao thông, đất đại…

Tình hình giáo dục ngoài công lập ở Liên Bang Nga lại có những đặc điểm khác Trung Quốc và Việt Nam. Theo luật giáo dục của Nga năm 1992 quy định: Tuỳ theo hình thức tổ chức hợp pháp mà các tổ chức giáo dục có thể trung ương, chính quyền địa phương lập trường ngoài công lập. Có 3 điều hoàn toàn dành cho giáo dục ngoài công lập là các điều 11, điều 36 và điều 46 nói về những quy định hoạt động của giáo dục ngoài công lập. Ngoài ra còn có các điều luật quy định về thuê đất, tuyên bố phá sản, mức ngân sách…

Phương thức đào tạo đại học hiện nay ở các nước cũng hết sức linh hoạt và mềm dẻo theo hướng xây dựng một xã hội học tập. Ngoài hình thức đào tạo chính quy còn có rất nhiều hình thức khác như đào tạo tại chức, từ xa, đào tạo theo địa chỉ, đào tạo tích luỹ tín chỉ, đào tạo liên thông , đào tạo lại, đào tạo trong quá trình làm việc…Cách thức đào tạo cũng hết sức linh hoạt, học buổi tối, học vào ngày nghỉ, học theo đợt, học dựa vào công nghệ thông tin…Mỗi hình thức đều có những ưu điểm và nhược điểm

40

riêng của nó nhưng đào tạo chính quy vẫn là hình thức đào tạo cơ bản nhất để đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao. Đó chính là sự kết hợp giữa quan điểm đào tạo tinh hoa và đào tạo vì nguồn nhân lực.

Giáo dục đại học sẽ được mở ra hết sức rộng rãi và phổ biến nhằm đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân và nhu cầu nguồn nhân lực của xã hội. Các địa phương có thể mở trường đại học có thể không mở trường đại học nhưng vẫn thực hiện được giáo dục đại học cho nhân dân địa phương thông qua các trung tâm giáo dục thường xuyên liên kết với các trường đại học. Người dân sẽ thuận lợi hơn khi được hưởng quyền giáo dục đại học ngay chính trên quê hương mình. Thậm chí ở những nơi vùng sâu, vùng xa thông qua hệ thống mạng vẫn có thể học đại học một cách bình thường.

Đào tạo theo phương thức tích luỹ tín chỉ cũng rất có lợi cho người học. Họ có thể học bất cứ lúc nào tuỳ theo khả năng và điều kiện của bản thân và có thể học nhiều bằng đại học khác nhau. Các hình thức đào tạo liên thông cũng có rất nhiều ưu điểm, nhất là việc tạo cơ hội cho người học nâng cao trình độ chuyên môn của mình theo một nghề nghiệp mà họ gắn bó, yêu thích…

2.2. Gắn kết quá trình đào tạo với nghiên cứu khoa học và quá trình sản xuất, kinh doanh trong thực tiễn

Các trường đại học ngày nay không chỉ có chức năng đào tạo mà còn có nhiều chức năng khác như nghiên cứu khoa học, tham gia vào quá trình sản xuất, kinh doanh, kết hợp với các cơ sở sản xuất, kinh doanh để nâng cao chất lượng đào tạo, tham gia đào tạo lại…

Đành rằng chức năng đào tạo là chức năng quan trọng số 1 của các trường đại học. Nhưng xu thế phát triển của giáo dục đại học trên thế giới là gắn quá trình đào tạo với nghiên cứu khoa học. Các trường đại học có đội ngũ cán bộ khoa học kĩ thuật đông đảo, có trình độ cao, đó là lực lượng nghiên cứu khoa học có hiệu quả và chất lượng. Ngoài lực lượng cán bộ giảng dạy còn có đông đảo sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh cũng có thể tham gia nghiên cứu tạo ra các sản phẩm khoa học nhất định.

Thực tiễn cho thấy các trường đại học đã có nhiều cống hiến trong nghiên cứu khoa học. Nhiều cán bộ giảng dạy trường đại học trên thế giới nhận những giải thưởng nghiên cứu khoa học cao quý như giải Nôben. Các công trình nghiên cứu trong các trường đại học đã góp phần tích cực thúc đẩy khoa học kĩ thuật phát triển. Việc nghiên cứu khoa học trong các trường đại học có rất nhiều lợi ích, trong đó ngoài lợi ích phát triển khoa học còn có một giá trị trực tiếp đó là nâng cao trình độ cán bộ, nâng cao chất lượng đào tạo…Hai hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học hỗ trợ mật thiết cho nhau, tương tác với nhau để nâng cao vai trò, vị thế của nhà trường đại học trong xã hội, nhất là vai trò phát triển văn hoá, khoa học kĩ thuật, công nghệ, phát triển kinh tế xã hội.

Quá trình đào tạo trong các trường đại học còn phải liên kết với quá trình sản xuất, kinh doanh, phục vụ cho quá trình sản xuất, kinh doanh của xã hội. Việc liên kết này vừa làm cho quá trình đào tạo gắn với thực tiễn, làm cho quá trình đào tạo cập nhật được với sự tiến bộ của sản xuất xã hội, làm cho lí thuyết gắn với thực hành, vừa phát huy vai trò của các cơ sở sản xuất trong quá trình đào tạo. Nhà trường có thể mời các chuyên gia, kĩ sư, thợ bậc cao ở các cơ sở sản xuất tham gia vào quá trình đào tạo, làm cho quá trình đào tạo hiệu quả và thiết thực hơn. Việc gắn kết quá trình đào tạo với hoạt động sản xuất, kinh doanh trong xã hội là một xu hướng tiên tiến trong quá trình đào tạo hiện nay.

Việc gắn kết quá trình đào tạo với sản xuất, dịch vụ không chỉ với các cơ sở của xã hội mà nhà trường còn có cơ sở riêng để phục vụ trực tiếp quá trình đào tạo. Hiện

41

nay ở Hoa Kì, bất cứ trường đại học hay cơ sở đào tạo nghề nào cũng có những cơ sở sản xuất, dịch vụ riêng của mình để nhằm tăng kinh phí cho quá trình đào tạo và có điều kiện để rèn luyện tay nghề cho sinh viên. Những cơ sở sản xuất và dịch vụ của nhà trường đã mang lại một nguồn kinh phí đáng kể để phát triển đào tạo.

Chính quá trình kết hợp này mà sinh viên sau khi đào tạo ra trực tiếp lao động sản xuất không bị bở ngỡ, lúng túng, họ có thể bắt nhịp ngay vào công việc của mình. Đây là vấn đề chúng ta cần phải học tập và phát huy trong quá trình đào tạo ở các trường đại học và dạy nghề hiện nay. Nhiều ngành kĩ thuật hiện nay, sinh viên của chúng ta đào tạo ra không thể vào làm ngay được mà phải đào tạo lại trong thời gian đầu học việc. Nguyên nhân là trong quá trình đào tạo của chúng ta chưa gắn với quá trình sản xuất. Sinh viên ít được thực hành nghề nghiệp của mình và hầu như không gắn những lí thuyết học được với sản xuất thực tiễn.

2.3. Quốc tế hoá giáo dục đại họcTrong thời buổi toàn cầu hoá và sự hội nhập của các nước với khu vực và thế giới

là tất yếu thì không chỉ toàn cầu hoá về mặt thương mại mà toàn cầu hoá mọi mặt trong đó có giáo dục - đào tạo. Sự toàn cầu hoá về lực lượng lao động đòi hỏi các nước phải có những chính sách điều chỉnh trong quá trình đào tạo, nhất là giáo dục đại học và nghề nghiệp để đào tạo ra những người có thể tham gia vào quá trình sản xuất của khu vực và thế giới.

HiÖn nay cã nhiÒu níc thùc hiÖn quèc tÕ ho¸ gi¸o dôc ®¹i häc. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn quèc tÕ ho¸ rÊt ®a d¹ng nh liªn kÕt ®µo t¹o víi nhiÒu trêng ®¹i häc næi tiÕng, nhê ®µo t¹o c¸n bé, mêi thØnh gi¶ng, nhËp khÈu néi dung, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, mêi c¬ quan ®¸nh gi¸ ngoµi kiÓm ®Þnh, ®¸nh gi¸ chÊt lîng theo tiªu chuÈn quèc tÕ, tù kiÓm ®Þnh, ®¸nh gi¸ theo tiªu chuÈn quèc tÕ…NhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· t¸ch qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ thµnh hai quá trình riªng biÖt nhau. C¬ quan ®¸nh gi¸ hoµn toµn ®éc lËp víi c¬ quan ®µo t¹o. NhiÒu trêng hîp, c¸c trêng ®¹i häc danh tiÕng ®· mêi c¸c c¬ quan ®¸nh gi¸, kiÓm ®Þnh cã uy tÝn trªn thÕ giíi tiÕn hµnh kiÓm ®Þnh chÊt lîng ®µo t¹o. VÝ dô, mét sè trêng ®¹i häc Xinhgapo ®· mêi tæ chøc kiÓm ®Þnh ®¸nh gi¸ cña Hoµng gia Anh sang ®¸nh gi¸ ®éc lËp…

N¨m 1995, Liªn minh Toµn cÇu vÒ ChuyÓn ®æi Gi¸o dôc Quèc gia (GATE) đîc thµnh lËp tËp trung vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chÊt lîng vµ viÖc chuyÓn ®æi gi¸o dôc gi÷a c¸c quèc gia. GATE ®· so¹n th¶o mét sè nguyªn t¾c vµ quy íc ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ c¸c c¬ së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®¹i häc nªn dùa vµo ®Ó x©y dùng mét quy tr×nh tu©n thñ b»ng ph¸p lÝ theo nh÷ng nguyªn t¾c trªn. MÆc dï c¸c nguyªn t¾c ®îc sö dông réng r·i vµ ®îc quan t©m nhiÒu trong dÞch vô x¸c nhËn, song viÖc tiÕp nhËn cña dÞch vô vÉn cßn thÊp do nhiÒu ngêi ®Æt vÊn ®Ò ®©y lµ mét tæ chøc mang tÝnh th¬ng m¹i.

Trong thùc tÕ, nhiÒu trêng göi yªu cÇu cung cÊp th«ng tin ®Õn GATE chø kh«ng ph¶i lµ yªu cÇu xem xÐt, ®¸nh gi¸ chuyÓn ®æi gi¸o dôc quèc gia trªn ph¹m vi réng vÒ chÊt lîng gi¶ng d¹y vµ c¸c chuÈn cña trêng. V× vËy, cã thÓ ®Ò xuÊt ra lo¹i dÞch vô nh»m ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu nãi trªn. DÞch vô nµy sÏ ®a l¹i nh÷ng lîi Ých lín lao cho c¸c trêng muèn ®ãng gãp vai trß quan träng vµo bèi c¶nh 42

quèc tÕ. DÞch vô nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi nh÷ng níc kh«ng cã c¬ quan ®¶m b¶o chÊt lîng hay c¬ quan kiÓm ®Þnh cã uy tÝn quèc tÕ cao.

C¸ch ®©y vµi n¨m, HiÖp héi c¸c trêng §¹i häc Ch©u ¢u (Association of European Universities) ®a ra mét dÞch vô kiÓm ®Þnh ®èi víi c¸c thµnh viªn hiÖp héi lµ CRE. DÞch vô nµy rÊt phæ biÕn khi c¸c trêng ®¹i häc lùa chän ph¹m vi kiÓm ®Þnh phï hîp nhÊt víi nhu cÇu cña hä. ViÖc kiÓm ®Þnh trë thµnh mét ho¹t ®éng cè vÊn qu¶n lÝ ®îc c¸c chuyªn gia qu¶n lÝ vÒ häc thuËt thùc hiÖn. Còng gièng nh GATE, CRE ho¹t ®éng dùa trªn c¬ së tù chi tr¶ chi phÝ, (ngân sách thu từ hoạt động kiểm định, đánh giá do các cơ sở đào tạo thuê).

IQR lµ ch¬ng tr×nh qu¶n lÝ nhµ trêng trong gi¸o dôc ®¹i häc cña OECD. HiÖn nay cïng víi CRE vµ HiÖp héi Hîp t¸c KiÓm ®Þnh ®a ra kiÓm ®Þnh c¸c quy tr×nh vµ tiÕn bé cña mét trêng ®¹i häc trong qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸. Cho ®Õn nay ho¹t ®éng nµy vÉn tiÕp tôc ®-îc ph¸t triÓn vµ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých.

HiÖn nay nhiÒu chÝnh phñ ®ang thóc ®Èy sù thõa nhËn song ph¬ng vÒ chÊt lîng ®µo t¹o vµ ho¹t ®éng c¸c c¬ quan ®¶m b¶o chÊt lîng. HiÖp íc Washington t¹o ra sù thõa nhËn lÉn nhau trong c¸c ho¹t ®éng cña 8 c¬ quan kiÓm ®Þnh vµ tæ chøc m¹ng líi quèc tÕ b¶o ®¶m chÊt lîng trong gi¸o dôc ®¹i häc. C«ng nhËn song ph¬ng còng ®ang vÊp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc vµ nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra. VÝ dô, c¬ quan chuyªn ®¸nh gi¸ ch¬ng tr×nh vµ c¬ quan kh¸c ®¸nh gi¸ c¬ së gi¸o dôc ®µo t¹o cã c«ng nhËn c¸c ho¹t ®éng cña nhau kh«ng? HoÆc gi¶i quyÕt nh thÕ nµo khi c¸c c¬ së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®éc lËp kh«ng s½n sµng cÊp tÝn chØ cho mét sinh viªn häc tËp ë mét trêng kh¸c cã kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cña cïng mét c¬ quan kiÓm ®Þnh vÒ chÊt lîng ®µo t¹o…

ViÖc quèc tÕ ho¸ gi¸o dôc ®¹i häc kh«ng chØ lµ ph¬ng thøc n©ng cao chÊt lîng ®µo t¹o, häc hái lÉn nhau, gióp ®ì nhau mµ cßn nh»m vµo viÖc thùc hiÖn toµn cÇu ho¸ lùc lîng lao ®éng tiÕn tíi toµn cÇu ho¸ mäi mÆt cña cuéc sèng x· héi.

Ngêi ta lo ng¹i viÖc quèc tÕ ho¸ gi¸o dôc ®¹i häc sÏ ¶nh hëng qu¸ tr×nh gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ cña mçi d©n téc. ViÖc lo ng¹i lµ cã lÝ nhng kh«ng thÓ ng¨n c¶n ®îc xu thÕ nµy. BÊt cø qu¸ tr×nh nµo còng cã hai mÆt cña nã lµ tÝch cùc vµ tiªu cùc, nh c¬ chÕ thÞ trêng ch¼ng h¹n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta chän con ®êng nµo cã lîi nhiÒu nhÊt, t×m ph¬ng thøc ph¸t huy mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc. §ã míi lµ c¸ch ph¸t triÓn kh«n ngoan, võa héi nhËp quèc tÕ, võa gi÷ g×n ®îc b¶n s¾c của d©n téc mình.

3. Mét sè nÒn gi¸o dôc ®¹i häc tiªu biÓu trªn thÕ giíi3.1. Gi¸o dôc ®¹i häc Hoa K×

Hoa Kì có một nền giáo dục đại học phát triển nhất thế giới. Đó là một nền giáo dục độc nhất vô nhị về quy mô, sự đa dạng và khả năng mở cửa cho tất cả mọi người có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông vào học. Bất kì ai muốn học đại học đều có thể học mà không cần phải chứng minh mình là người có tài hoặc có năng lực về mặt học tập.

43

Gi¸o dôc ®¹i häc Hoa K× ®îc ®Æc trng bëi c¸c xu híng sau ®©y: Mét sù giao lu v¨n ho¸ cã nguån gèc ch©u ¢u, sù ph¸t triÓn mét m« h×nh cã tÝnh chÊt b¶n ®Þa, x©y dùng sù ®a d¹ng ho¸ c¸c m« h×nh gi¸o dôc ®¹i häc gåm c¶ c«ng lËp vµ t thôc, theo ®uæi ch©n lÝ tét bËc ë mäi lÜnh vùc kiÕn thøc vµ mét sù t¸c ®éng nghÒ nghiÖp tiÕp tôc vµo mét nÒn v¨n ho¸ c«ng nghÖ n¨ng ®éng vµ nh©n ®¹o.

Cã mét sè nghiªn cøu cho r»ng gi¸o dôc ®¹i häc Hoa k× kh«ng mang tÝnh liªn tôc, chñ yÕu mang tÝnh chÊt níc Anh trong c¸c ho¹t ®éng thùc tÕ vµ gi¸o dôc sau ®¹i häc mang tÝnh chÊt cña ch©u ¢u. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, Hoa K× ®· x©y dùng mét cÊu tróc gi¸o dôc ®¹i häc b¶n ®Þa. C¸c trêng ®¹i häc Hoa K× vÒ c¬ b¶n cã hai lo¹i: tr-êng c«ng (cña nhµ níc) vµ trêng t. Mét sè trêng t thuéc vÒ c¸c t«n gi¸o. Kho¶ng 30% tæng sè sinh viªn theo häc c¸c trêng t. Sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a hai lo¹i trêng lµ viÖc cÊp kinh phÝ, c¸c trêng t chØ nhËn ®îc mét sù gióp ®ì rÊt h¹n chÕ cña chÝnh quyÒn. C¸c tr-êng c«ng cã thÓ thuéc tr¸ch nhiÖm cña bang n¬i trêng ®ãng hoÆc thuéc tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. ChÝnh quyÒn liªn bang ®ãng vai trß quan träng trong viÖc cÊp kinh phÝ cho c¸c trêng nµy.

Vµo gi÷a thËp kØ 80 cña thÕ kØ tríc, tæng kinh phÝ dµnh cho gi¸o dôc ®¹i häc cña Hoa K× lµ 100 tØ USD/1n¨m chiÕm 2,5% tæng thu nhËp quèc d©n. Theo con sè thèng kª hiÖn nay (2004) con sè kinh phÝ dµnh cho gi¸o dôc ®¹i häc lµ trªn 200 tØ, chiÕm kho¶ng 1,5% tæng thu nhËp quèc d©n. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña gi¸o dôc ®¹i häc Hoa K× lµ sù phong phó c¸c nguån lùc cung cÊp cho c¸c trêng ®¹i häc. ChÝnh phñ ë c¸c cÊp (liªn bang, bang vµ ®Þa ph¬ng) cung cÊp kho¶ng 50% ng©n s¸ch chi tiªu cho gi¸o dôc ®¹i häc. Ngoµi ra c¸c trêng ®¹i häc cã thªm kinh phÝ tõ häc phÝ, sù ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c nhµ h¶o t©m, c¸c sinh viªn cò vµ tù s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c trêng ®¹i häc t chØ nhËn ®îc 20% kinh phÝ tõ chÝnh phñ. C¸c h×nh thøc nh quµ tÆng, ®Çu t, hç trî, c¸c dÞch vô b¸n s¶n phÈm, s¸ch b¸o,…®Òu lµ nh÷ng nguån thu thªm cho ng©n s¸ch cña c¶ hai lo¹i trêng c«ng vµ t. ChÝnh phñ liªn bang cung cấp nguồn tài chính chủ yếu cho công tác nghiên cứu và hỗ trợ học bổng cho sinh viên.

Hiện nay Hoa Kì có khoảng 3660 trường đại học và cao đẳng cộng đồng trong đó có nhiều trường đại học nổi tiếng và có uy tín trên thế giới. Các trường đại học của Hoa Kì có 2 nhiệm vụ chính là đào tạo và nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên công việc nghiên cứu khoa học thường tập trung ở các trường có chương trình đào tạo tiến sĩ. Các trường này đã đóng góp rất nhiều trong thành quả nghiên cứu khoa học cơ bản của Hoa Kì.

Số lượng các trường đại học của Hoa Kì rất lớn, quy mô và trình độ của các trường rất khác nhau nên chất lượng đào tạo của các trường cũng khác nhau rõ rệt. Sự khác nhau này được chỉnh lí và điều hoà bởi các cơ quan điều chỉnh không thuộc chính phủ.

Nhiều người cho rằng đào tạo sau đại học của các trường đại học Hoa Kì rất có uy tín nhưng một số lĩnh vực ở bậc phổ thông và đại học chất lượng còn hạn chế. Do

44

vậy, cuối thập kỉ 90 của thế kỉ trước nhiều trường đại học đã đánh giá kết quả đầu ra và tìm cách nâng cao hiệu quả đào tạo.

Một đặc điểm của quy chế đại học Hoa Kì về mặt hiệu quả đào tạo là kiểm định chất lượng. Có 6 tổ chức lớn của các vùng làm công việc kiểm định chất lượng đào tạo do bản thân các trường đại học lập nên nhằm chăm lo duy trì trình độ cao của giáo dục đại học trong mỗi vùng, công nhận kết quả kiểm định của các trường khi các trường thoả mãn các tiêu chuẩn. Ngoài ra còn có khoảng năm mươi tổ chức quốc gia làm công tác kiểm định chất lượng đào tạo. Các tổ chức này lập ra trong các phạm vi nghề nghiệp khác nhau, làm việc song song, mỗi tổ chức có lĩnh vực chuyên môn riêng của mình, thiết lập các tiêu chuẩn để công nhận chất lượng của các chương trình đào tạo trong các trường. Ngoài các cơ quan có mục đích đã định, còn một số lớn các tổ chức khác phối hợp với các trường để nâng cao chất lượng như Hội đồng giáo dục Hoa Kì, Hội các trường đại học…

3.2. Giáo dục đại học một số nước tiêu biểu ở châu Âu 3.2.1. Giáo dục đại học Vương Quốc AnhGiáo dục đại học ở Vương Quốc Anh được tiến hành trong 5 loại hình chủ yếu:

đại học tổng hợp, đại học bách khoa, đại học mở, đại học sư phạm và các trường cao đẳng âm nhạc, nghệ thuật.

Đánh giá một cách khái quát, giáo dục đại học Vương quốc Anh phát triển cực kì không đồng nhất, không tuân theo một quy chế như nhau, không tồn tại một cơ chế duy nhất chịu trách nhiệm chỉ đạo giáo dục đại học. Giáo dục đại học ở Xcôtlen hoàn toàn khác biệt ở Anh. Có thể nói, các trường đại học ở Vương Quốc Anh được trao quyền của Hoàng gia và tuân theo luật riêng của nghị viện, cho phép các trường có quyền lực riêng của mình mang tính tự trị. Các trường có quyền tự quyết về nội dung, chương trình đào tạo. Uỷ ban bảo trợ đại học do Bộ trưởng Giáo dục và Khoa học chỉ định có nhiệm vụ phân bổ kinh phí do chính phủ cấp cho các trường đại học. Quốc vụ khanh về giáo dục và khoa học được một thư kí giúp việc cùng với hai phó quốc vụ khanh phân chia trách nhiệm về các lĩnh vực khác nhau của giáo dục đại học và khoa học.

Phần lớn các trường đại học được tổ chức thành các khoa, các khoa lại chia thành các bộ môn. Cũng có các bộ môn và các học viện mang tính chất đa ngành. Một số trường đại học lớn mới đây coi như viện đại học bao gồm các trường đại học nhỏ. Uỷ ban hiệu trưởng và hiệu phó bao gồm hiệu phó các trường đại học nước Anh và xứ Uên và hiệu trưởng các trường đại học ở Xcôtlen và hai trường đại học ở Bắc Ailen xem xét các vấn đề về lợi ích chung của các trường đại học. Do phạm vi hoạt động và thành phần của mình, uỷ ban này có một ảnh hưởng to lớn đến công tác giáo dục đại học.

Trong các trường đại học bách khoa cũng có một số trường đại học kĩ thuật chuyên ngành khác, việc học tập chủ yếu tập trung quanh các ngành khoa học ứng dụng cho công nghiệp và thương mại. Trong đại học bách khoa còn tổ chức các khoá học về khoa học xã hội và nhân văn. Chương trình của đại học bách khoa do Hội đồng Quốc gia về học vị duyệt. Hội đồng này cũng như các trường đại học có quyền cấp các văn bằng.

Trường sư phạm chuyên đào tạo giáo viên. Một số trường không chỉ đào tạo giáo viên mà còn đào tạo nhiều ngành nghề khác có liên quan. Nhiều trường đại học tổng hợp cũng có khoa khoa học giáo dục đào tạo cử nhân.

Các trường cao đẳng mỹ thuật và âm nhạc đào tạo sinh viên lấy các văn bằng khác nhau, trong đó có bằng ở trình độ cử nhân. Trường cao đẳng nghệ thuật Hoàng

45

Gia Anh cũng có quy chế như trường đại học. Các trường đại học bách khoa thuộc quyền quản lí của các nhà chức trách địa phương. Phần lớn các trường sư phạm cũng như vậy (có một số thuộc quyền quản lí của các tổ chức tôn giáo).

Quốc vụ khanh giáo dục và khoa học ở Vương Quốc Anh có vai trò thực hiện luật về cấp kinh phí tổng cộng hoặc một phần trong ngân quỹ công cộng cho các cơ sở đào tạo, phân bổ kinh phí đào tạo cho giáo dục đại học theo kế hoạch của nhà nước và xác định một chính sách chung liên quan đến các tiêu chuẩn sư phạm. Trong khuôn khổ chung đó, các trường tự biên soạn chương trình đào tạo và tổ chức các kì thi của mình. Toàn bộ hệ thống giáo dục cho phép một sự đồng nhất hoá nhất định mà vẫn giữ nguyên một sự linh hoạt cao.

Các khoá học hàm thụ của Trường Đại học Luân Đôn tổ chức đào tạo sau trung học không theo kiểu truyền thống ở trình độ đại học và cho phép sinh viên lựa chọn chương trình học tập để đạt được văn bằng nhất định. Các khoá học này thường dùng cho những sinh viên lớn tuổi không có thời gian và điều kiện theo học các lớp chính quy. Ở Anh, chỉ những sinh viên học không tập trung hoàn toàn mới nhận các văn bằng hàm thụ.

Trường Cao đẳng Birkbeck thường xuyên tổ chức các khoá học lấy một văn bằng nhất định vào buổi tối cho các sinh viên lớn tuổi đã từng có hoạt động nghề nghiệp.

Trường Đại học Mở (Open University) tổ chức đào tạo không tập trung hoàn toàn thời gian để đạt được các văn bằng và các khoá học hàm thụ bổ sung bằng phương tiện truyền thanh, truyền hình. Có các khoá học mùa hè tại các trụ sở của trường và có các dịch vụ tư vấn sư phạm tiến hành trong các trung tâm học tập địa phương. Trường đại học này có nhiệm vụ chủ yếu là tổ chức dạy học đại học cho những người không học và không thể học trong các trường đại học khác ở Anh.

Một loại hình đào tạo nữa là các khoá học xen kẽ (sandwich courses) trong đó việc học tập bao gồm một thời kì thực tập trong công nghiệp. Thời gian đào tạo để lấy bằng cử nhân là 4 năm. Các khoá học này chủ yếu tổ chức tại các trường đại học có tên là trường công nghệ tiên tiến (college of advanced technology) và tại một số trường khác.

Hai trường đại học hàng đầu và lâu đời nhất ở Anh là Cambridge và Oxford được thành lập năm 1209. (Đây là hai trường xếp thứ 2 và thứ 3 trong 100 trường đại học hàng đầu thế giới).

Hiện nay nước Anh có khoảng 90 trường đại học và 52 trường cao đẳng trong hệ thống giáo dục đại học. Tất cả các trường này đều đào tạo theo chương trình cử nhân và cao đẳng chất lượng cao.

Có một trường đại học dân lập hoàn toàn là trường Đại học Buckingham do Hoàng Gia cấp giấy phép và đào tạo các khoá học đại học cũng có chất lượng cao như các trường đại học khác ở Anh.

Một số trường đại học chuyên môn hoá việc giảng dạy theo phương thức từ xa tạo cơ hội cho những người lớn tuổi đã học xong phổ thông, không có điều kiện học đại học nhưng vẫn có khả năng học lên.

3.2.2. Giáo dục đại học Cộng hoà PhápGiáo dục đại học ở Pháp có một truyền thống lịch sử lâu dài, trường đại học đầu tiên

kiểu hiện đại ở châu Âu được thành lập ở Paris vào đầu thế kỉ XII. Giáo dục đại học ở nước Pháp là một hệ thống phong phú và phức tạp. Sau cách mạng Pháp năm 1789, nhiều trường đại học được thành lập để đáp ứng nhu cầu mới của xã hội công nghiệp. Một số trường vẫn tồn tại cho đến ngày nay và còn nổi tiếng như Đại học bách khoa (École Polytechnique) và Trường Trung tâm (École Centrale).

46

Đến thời Napoléon, ông đã tập trung tập trung tất cả các cơ sở đào tạo đại học thành trường đại học tổng hợp (Université).

Sau cải cách giáo dục năm 1968, giáo dục đại học Pháp đã được đổi mới tổ chức một cách sâu sắc, tạo nên sự liên kết giữa giảng dạy và nghiên cứu, các trường đại học trở nên đa ngành và tự trị, mở rộng cửa cho tất cả mọi người. Tự trị trở thành một nguyên tắc cơ bản trong các trường đại học, các trường tự chịu trách nhiệm hoàn toàn về công tác đào tạo của mình cũng như tuyển sinh.

Năm 1984, Luật Định hướng Giáo dục Đại học ra đời đã đẩy mạnh sự đổi mới này ở Cộng hoà Pháp. Từ đó toàn bộ công việc đào tạo do các trường đại học đề xuất được tập hợp lại dưới sự quản lí của Tổng vụ Giáo dục Đại học phụ thuộc vào nhiều bộ khác nhau.

Một số đặc trưng của giáo dục đại học Pháp là: Thứ nhất, giáo dục công lập chiếm ưu thế, mặc dù ở Pháp cũng có một vài trường đại học tư nhân nhưng đại đa số là trường công, nhà nước cấp kinh phí cho giáo dục đại học và độc quyền trong việc cấp văn bằng, học vị.

Thứ hai, giáo dục miễn phí hoặc gần như miễn phí trong đại đa số cơ sở đào tạo công lập.

Thứ ba, các trường đại học chuyên ngành loại “Grandes Écoles” cấp văn bằng hoặc danh hiệu được nhà nước công nhận.

Thứ tư, giáo dục đại học Pháp tách biệt giữa Universités có tính tổng hợp với các khoa lớn và truyền thống và Grandes Écoles có tính chất chuyên ngành nhưng cũng tương đương khó và có tiếng như đại học tổng hợp. Grandes Écoles tập trung vào các nghề nh c«ng nghiÖp, qu¶n lÝ c«ng céng vµ gi¸o dôc, trong khi ®ã Universités nhÊn m¹nh nhiÒu h¬n c¸c khoa truyÒn thèng. Trêng ®¹i häc b¸ch khoa lµ trêng ®a ngµnh ®µo t¹o cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ ®µo t¹o gi¸o viªn tr×nh ®é cao, ®©y lµ c¸c trêng cã danh tiÕng lín nhÊt.

C¸c trêng ®¹i häc Ph¸p cã c¬ cÊu vµ ®iÒu kiÖn tuyÓn sinh cã thÓ kh¸c nhau bao gåm nhiÒu trêng ®¹i häc tæng hîp vµ mét sè trêng c«ng lËp kh¸c cã tÝnh chÊt khoa häc, qu¶n lÝ hoÆc v¨n ho¸ lµ ®éc lËp hoÆc kh«ng ®éc lËp víi c¸c trêng ®¹i häc tæng hîp. Héi ®ång Quèc gia Gi¸o dôc §¹i häc vµ Nghiªn cøu bao gåm c¸c ®¹i biÓu cña gi¸o viªn vµ sinh viªn c¸c trêng ®¹i häc, c¸c nh©n vËt ë bªn ngoµi t vÊn cho Bé trëng vÒ tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gi¸o dôc ®¹i häc.

C¸c trêng ®¹i häc tæng hîp ®îc chia thµnh c¸c ®¬n vÞ ®µo t¹o vµ nghiªn cøu. HiÖn cã 13 trêng ®¹i häc tæng hîp mang tªn Paris ®îc ®¸nh sè La M· tõ I ®Õn XIII kÌm theo c¸c ®Þa danh hoÆc danh nh©n. C¸c trêng ®¹i häc tæng hîp lµ ®a ngµnh vµ tù trÞ, cã thÓ cÊp b»ng riªng hoÆc cÊp b»ng quèc gia theo quy ®Þnh cña bé tr-ëng.

C¸c trêng ®¹i häc c«ng còng nh t cã tÝnh kÜ thuËt cã môc tiªu ®µo t¹o ®Ó lÊy b»ng kÜ s. PhÇn lín c¸c trêng c«ng ®Òu ®Æt díi sù b¶o trî cña Bé Gi¸o dôc Quèc gia. Mét c«ng viÖc ®µo t¹o tæ chøc xung quanh trêng ®¹i häc ë mäi tr×nh ®é trong khu«n khæ cña gi¸o dôc thêng xuyªn ®· trë thµnh mét hÖ thèng, cho phÐp häc viªn häc vµo buæi tèi vµ cã c¸c ®ît thùc tËp vËn dông ®Ó lÊy c¸c v¨n b»ng ®¹i häc kh¸c nhau. Ngoµi ra cßn cã ®µo t¹o tõ xa vÒ nhiÒu mÆt gièng nh gi¸o dôc ®¹i chóng. Mét sè trêng ®¹i häc tæng hîp còng cã c¸c trung t©m d¹y häc tõ xa.

47

Níc Ph¸p cã kho¶ng 90 trêng ®¹i häc tæng hîp ph©n bè trªn 28 khu gi¸o dôc trªn toµn quèc, bao gåm: 500 c¬ së ®µo t¹o ®¹i häc, gÇn 1000 ®¬n vÞ ®µo t¹o vµ nghiªn cøu. C¸c trêng ®¹i häc tæng hîp ®µo t¹o rÊt nhiÒu ngµnh.

3.3. Gi¸o dôc ®¹i häc Liªn X« (cò) vµ níc Nga hiÖn nayC¸c trêng ®¹i häc Liªn X« tríc ®©y bao gåm trêng ®¹i häc tæng

hîp, trêng ®¹i häc b¸ch khoa vµ c¸c trêng ®¹i häc chuyªn ngµnh. Liªn X« cã trêng ®¹i häc tæng hîp L«m«n«x«p lõng danh ë Matxc¬va, tr-êng tæng hîp Pªtecbua vµ c¸c trêng tæng hîp ë 15 níc céng hoµ. Ngoµi ra cã trªn 800 trêng ®¹i häc chuyªn ngµnh ®· ph¸t triÓn t¬ng ®¬ng víi Grandes Écoles cña Ph¸p. C¸c trêng ®¹i häc tæng hîp vµ chuyªn ngµnh cña Liªn X« tËp trung tËp trung nç lùc ®µo t¹o c¸c nhµ khoa häc, nhµ c«ng nghÖ, kÜ s chiÕm kho¶ng 60% nh÷ng ngêi tèt nghiÖp ®¹i häc. Sù ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc ë Liªn X« ®· tiÕn hµnh víi tèc ®é cao vµ vît c¶ ph¬ng T©y. Gi¸o dôc ®¹i häc mang tÝnh b×nh ®¼ng, phô n÷ cã thÓ gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu trong nhiÒu lÜnh vùc.

Nhê sù ph¸t triÓn gi¸o dôc mµ Liªn X« ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu khoa häc vÜ ®¹i, trë thµnh níc dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ kh¸m ph¸ vò trô vµ c«ng nghiÖp qu©n sù. NÒn gi¸o dôc Liªn X« mang tÝnh chÊt XHCN, kÕt hîp gi÷a gi¶ng d¹y lÝ thuyÕt vµ lao ®éng s¶n xuÊt, gi¸o dôc miÔn phÝ ë mäi tr×nh ®é, sinh viªn vµo häc ®¹i häc ®îc nhµ níc cÊp häc bæng.

ViÖc häc tËp ë c¸c trêng ®¹i häc ®îc tiÕn hµnh hoÆc tËp trung hoÆc t¹i chøc, hµm thô c¸c líp häc buæi tèi. Sinh viªn häc hµm thô ®îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ ph¬ng ph¸p vµ c¸c kÜ thuËt kh¸c nhau, g¾n liÒn víi c¸c trung t©m riªng biÖt vµ c¸c ch¬ng tr×nh häc tËp. C¸c tr-êng ®¹i häc cã c¸c khoa vµ bé m«n riªng vÒ ®µo t¹o buæi tèi vµ hµm thô vµ còng cã c¸c c¬ së chuyªn ®µo t¹o hµm thô.

TÊt c¶ c¸c trêng ®¹i häc cña Liªn X« ®Òu lµ trêng cña nhµ níc víi c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ cã gi¸ trÞ trªn toµn bé ®Êt níc Liªn X«, chi phèi toµn bé c«ng t¸c tuyÓn sinh, ®µo t¹o, cÊp v¨n b»ng, häc vÞ. Bé §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp Liªn X« cã tr¸ch nhiÖm vÒ gi¸o dôc ®¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp trong sù céng t¸c víi c¸c bé t¬ng øng cña c¸c níc céng hoµ.

C¸c Héi ®ång HiÖu trëng trêng ®¹i häc thiÕt lËp ë 68 trung t©m ®¹i häc quan träng ®¹i diÖn cho tÊt c¶ c¸c trêng ®¹i häc. C¸c Héi ®ång nµy cã nhiÖm vô t¹o ®iÒu kiÖn phèi hîp vµ hîp t¸c gi÷a c¸c trêng nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt cña gi¸o dôc ®¹i häc, ®Ò xuÊt, so¹n th¶o c¸c kiÕn nghÞ liªn quan ®Õn viÖc ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc.

C¸c trêng ®¹i häc tæng hîp Liªn X« tæ chøc ®µo t¹o c¸c khoa häc nh©n v¨n vµ lÝ luËn, kh«ng ®µo t¹o khoa häc kÜ thuËt, y häc vµ c¸c ngµnh khoa häc øng dông kh¸c (tuy nhiªn vÉn cã trêng hîp ngo¹i lÖ). C¸c trêng nµy cã nhiÖm vô ®µo t¹o c¸c c¸n bé khoa häc vµ v¨n ho¸ trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau, ®µo t¹o gi¸o viªn cho c¸c trêng vµ c¸n bé nghiªn cøu. C¸c trêng ®¹i häc b¸ch khoa ®µo t¹o c¸c

48

lÜnh vùc khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ. C¸c trêng ®¹i häc chuyªn ngµnh thêng chØ ®µo t¹o mét lÜnh vùc nghÒ nghiÖp nh n«ng nghiÖp, kinh tÕ, tµi chÝnh…hoÆc c¸c ngµnh khoa häc kÜ thuËt. V¨n b»ng do c¸c trêng cÊp cã cïng mét tªn gäi vµ cïng mét gi¸ trÞ nh nhau.

C¸c trêng ®¹i häc ph©n chia thµnh c¸c khoa trong ®ã c¸c bé m«n chuyªn ®i s©u vµo mét m«n häc lµ ®¬n vÞ tæ chøc cÊu thµnh c¬ b¶n ®Ó lµm c«ng t¸c gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu.

Viªc häc tËp t¹i chøc kh«ng tho¸t li ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, c¸c khoa häc buæi tèi vµ hµm thô rÊt ®îc chó träng ë Liªn X«, cho phÐp võa häc võa lµm theo chuyªn m«n. Nh÷ng sinh viªn nµy ®îc gi¶m thêi gian lµm viÖc vµ cã c¸c k× nghØ ®Æc biÖt ®Ó phôc vô cho viÖc häc tËp.

ViÖc tuyÓn sinh vµo c¸c trêng ®¹i häc ë Liªn X« thùc hiÖn b»ng con ®êng thi tuyÓn cã xÐt ®Õn kÕt qu¶ häc tËp cña thÝ sinh ë tr-êng trung häc. Häc sinh häc xong trung häc phæ th«ng cã thÓ ®îc nhËn vµo häc dù bÞ ®¹i häc ë c¸c trêng ®¹i häc tæng hîp vµ c¸c tr-êng ®¹i häc kh¸c nh»m cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n lµm c¬ së ®Ó vµo häc ®¹i häc.

Th«ng thêng thêi gian ®µo t¹o ®¹i häc ë Nga lµ 5 n¨m (cã mét sè ngµnh lµ 4 n¨m hoÆc 6 n¨m). Nh÷ng sinh viªn cã kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cã thÓ tiÕp tôc häc tËp vµ nghiªn cøu ®Ó cã häc vÞ cao h¬n nh Phã TiÕn sÜ hoÆc TiÕn sÜ.

HiÖn nay Bé Gi¸o dôc Liªn Bang Nga ®ang nç lùc ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc vµ sau ®¹i häc theo híng hiÖn ®¹i ho¸. ChÝnh s¸ch gi¸o dôc Nga lµ: t¹o nªn chÊt lîng gi¸o dôc hiÖn ®¹i trªn c¬ së ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®· ®îc b¶o tån vµ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu khÈn cÊp vµ cña t¬ng lai cho c¸ nh©n con ngêi, cho x· héi vµ cho nhµ níc. Môc tiªu cña gi¸o dôc ®¹i häc c¬ b¶n lµ:

- B¶o tån vµ ph¸t huy nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vµ nh©n v¨n cña gi¸o dôc ®¹i häc;

- T¨ng cêng hiÖu qu¶ cña hÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc;- Lµm cho hÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc hµi hoµ víi c¸c xu híng cña

ch©u ¢u, ®Æc biÖt lµ vËn dông c¸c c¬ chÕ kiÓm tra chÊt lîng;- T¹o nªn tÝnh uyÓn chuyÓn cho quü ®¹o häc tËp cña sinh viªn

theo ®Æc ®iÓm riªng cña viÖc ®µo t¹o, sù phï hîp cña ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, cã xÐt ®Õn nhu cÇu cña quèc gia vµ ®ßi hái cña thÞ trêng;

- N©ng cao nhËn thøc vÒ häc tËp øng dông, cung cÊp kÜ n¨ng vµ kÜ x¶o thùc hµnh mµ thÞ trêng lao ®éng yªu cÇu.

- KÕt hîp chÆt chÏ víi sinh viªn, coi hä lµ ®èi t¸c cña qu¸ tr×nh ®µo t¹o.

Trªn c¬ së ®ã, gi¸o dôc ®¹i häc ph¶i ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn d©n chñ cña ®Êt níc, hç trî phôc håi kinh tÕ, n©ng cao gi¸ trÞ cña sù hoµ nhËp víi ch©u ¢u.

Theo con sè thèng kª n¨m 2001, c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc cña Nga nh sau: 29% viÖn hµn l©m, 49% ®¹i häc tæng hîp, 22% ®¹i häc chuyªn ngµnh. Sè sinh viªn trong c¸c c¬ së ®µo t¹o c«ng lËp

49

lµ 92% vµ ngoµi c«ng lËp lµ 8%. Sè c¬ së ®µo t¹o ®¹i häc c«ng lËp lµ 61% vµ ngoµi c«ng lËp lµ 39%. N¨m 2008, Thñ Tíng Nga Putin ®· kÝ lÖnh gi¶I t¸n hµng tr¨m trêng ®¹i häc kh«ng ®ñ tiªu chuÈn, chñ yÕu lµ c¸c trêng t míi thµnh lËp.

3.4. Gi¸o dôc ®¹i häc Trung QuècGi¸o dôc ®¹i häc Trung Quèc cã c¸c lo¹i h×nh trêng sau:- Trêng ®¹i häc phæ th«ng lµ lo¹i h×nh trêng ®¹i häc th«ng thêng

víi h×nh thøc häc tËp trung trong toµn thêi gian. Lo¹i h×nh trêng ®¹i häc nµy cã lÞch sö l©u ®êi nhÊt, ®· tõng cã thùc tiÔn gi¸o dôc l©u dµi, dÇn dÇn ®· h×nh thµnh nªn mét chÕ ®é häc tËp chÝnh quy ho¸, c¸c ngµnh häc hoµn chØnh, lùc lîng ®éi ngò gi¸o viªn m¹nh mÏ, chÊt l-îng trêng së, tµi liÖu, trang thiÕt bÞ t¬ng ®èi hoµn thiÖn, ®ã lµ c¸c trêng chñ yÕu ®µo t¹o nh©n tµi cã tr×nh ®é cao cho ®Êt níc vµ lµ c¸c c¬ së träng yÕu cã tr×nh ®é kÜ thuËt, v¨n ho¸, khoa häc cÊp quèc gia.

MÊy n¨m gÇn ®©y c¸c trêng lo¹i nµy thµnh lËp nªn mét lo¹i h×nh trêng míi lµ trêng ®¹i häc chuyªn nghiÖp ng¾n h¹n. §ã lµ c¸c trêng mang tÝnh ®Þa ph¬ng do c¸c tØnh, thµnh phè, khu tù trÞ chñ qu¶n, chñ yÕu tiÕn hµnh ®µo t¹o kÜ thuËt chuyªn nghiÖp ë tr×nh ®é sau trung häc. C¸c trêng nµy nh»m chñ yÕu vµo nhu cÇu ®Þa ph¬ng, thêi gian häc tõ 2 ®Õn 3 n¨m. Häc sinh trêng nµy tham dù k× thi tuyÓn sinh vµo c¸c trêng ®¹i häc phæ th«ng toµn quèc, sau khi nhËp häc sÏ theo chÕ ®é ngo¹i tró tù tóc, sau khi tèt nghiÖp ®îc nhµ níc c«ng nhËn nhng kh«ng ph©n c«ng c«ng t¸c mµ do trêng giíi thiÖu víi nh÷ng n¬i sö dông nh©n lùc.

- Trêng ®¹i häc hµm thô vµ trêng ®¹i häc buæi tèi. C¸c trêng nµy x©y dùng thªm bªn c¹nh trêng ®¹i häc phæ th«ng. Lo¹i trêng nµy cã -u ®iÓm lµ tËn dông ®îc c¸c ®iÒu kiÖn tèt cña trêng ®¹i häc phæ th«ng ®Ó ®µo t¹o. Häc viªn ®îc häc tËp vµo thêi gian nghØ. §¹i häc hµm thô lµ mét ph¬ng thøc ®µo t¹o c¸n bé chuyªn m«n, sinh viªn ®îc sö dông s¸ch vë, lîi dông thêi gian nhµn d ®Ó nghiªn cøu tµi liÖu tù häc, vµ trong nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh tiÕp nhËn sù phô ®¹o cña gi¸o viªn. Nhµ trêng c¨n cø vµo t×nh h×nh ph©n bè sinh viªn hµm thô mµ thiÕt lËp c¸c tr¹m phô ®¹o. Quy tr×nh häc tËp c¬ b¶n cña ®¹i häc hµm thô bao gåm nghiªn cøu c¸c tµi liÖu tù häc vµ s¸ch tham kh¶o, theo häc phô ®¹o, lµm bµi tËp, lµm c¸c bµi tr¾c nghiÖm, c¸c bµi thùc nghiÖm, thùc tËp, lµm bµi kiÓm tra, thi, lµm ®å ¸n, luËn v¨n tèt nghiÖp. Tríc m¾t, ®¹i häc hµm thô tuyÓn sinh sinh viªn t¹i chøc lµ chÝnh theo nguyªn t¾c häc ®i ®«i víi hµnh, sinh viªn sau khi tèt nghiÖp l¹i quay vÒ ®¬n vÞ c«ng t¸c cò cña m×nh. §¹i häc buæi tèi lµ h×nh thøc ®µo t¹o ®¹i häc ngoµi thêi gian c«ng t¸c, tiÕn hµnh t¹i c¸c trêng ®¹i häc phæ th«ng d¹y häc tËp trung toµn thêi gian, c«ng t¸c gi¶ng d¹y chñ yÕu do c¸c gi¸o viªn trêng ®ã ®¶m nhiÖm ngoµi thêi gian c«ng t¸c cña m×nh. N¨m 1986, ®¹i häc hµm thô vµ buæi tèi b¾t ®Çu tuyÓn sinh häc sinh tèt nghiÖp cao trung. Tæng sè sinh viªn ®¹i häc hµm thô chiÕm íc chõng 30% tæng sè sinh viªn. Trung Quèc hiÖn cã 7 häc viÖn hµm thô ®éc lËp víi sè sinh viªn kho¶ng 30.000.

50

- Trêng ®¹i häc truyÒn thanh, truyÒn h×nh, ®ã lµ mét lo¹i h×nh trêng ®¹i häc míi ®µo t¹o tõ xa sö dông c¸c kÜ thuËt d¹y häc hiÖn ®¹i th«ng qua truyÒn thanh, truyÒn h×nh vµ hµm thô, tuyÓn sinh c¸c viªn chøc vµ thanh niªn häc sinh cã tr×nh ®é tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc ë c¸c vïng trªn toµn quèc, th«ng qua thi cö hîp c¸ch sÏ ®îc ®¨ng kÝ chÝnh thøc trë thµnh sinh viªn cña trêng. Trêng ®¹i häc truyÒn thanh, truyÒn h×nh lÊy tr×nh ®é sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc chuyªn khoa tËp trung toµn thêi gian lµm quy c¸ch chuÈn ®Ó ®µo t¹o. Trêng ®µo t¹o theo hÖ tÝn chØ häc phÇn, sinh viªn ph¶i tÝch luü ®ñ tÝn chØ cña c¸c häc phÇn ®· quy ®Þnh vµ qua ®îc k× thi hîp c¸ch míi hoµn thµnh kho¸ häc vµ sÏ nhËn ®îc v¨n b»ng tèt nghiÖp. Sinh viªn qua k× thi m«n nµo sÏ ®îc nhËn ngay chøng chØ m«n häc ®ã. VÒ mÆt ph¬ng thøc häc tËp cña sinh viªn còng cã sù kh¸c nhau, cã chÕ ®é tËp trung toµn thêi gian gäi lµ häc toµn khoa, cã chÕ ®é tËp trung mét phÇn thêi gian gäi lµ häc song khoa, cã chÕ ®é häc trong thêi gian d nhµn nh»m vµo tõng m«n häc gäi lµ häc ®¬n khoa. Cã mét sù phèi hîp gi÷a ph¬ng thøc ®µo t¹o truyÒn thanh, truyÒn h×nh vµ hµm thô, tuú theo c¸c ngµnh häc.

- Trêng ®¹i häc c«ng nh©n viªn chøc vµ trêng ®¹i häc nghiÖp d c«ng nh©n viªn chøc. §©y lµ lo¹i trêng ®¹i häc do c¸c nhµ m¸y, doanh nghiÖp hoÆc ngµnh chñ qu¶n nghiÖp vô lËp nªn, cã ®éi ngò gi¸o viªn ®éc lËp, cã trêng së, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm vµ tµi liÖu häc tËp riªng, môc tiªu ®µo t¹o nãi chung lµ lµm cho c«ng nh©n viªn chøc ®ang lµm viÖc tiÕp thu lÝ luËn c¬ b¶n ë tr×nh ®é chuyªn khoa ®¹i häc mét c¸ch hÖ thèng vµ häc tËp c¸c tri thøc chuyªn m«n, trë thµnh c¸c c¸n bé chuyªn m«n cã tr×nh ®é chuyªn khoa, thêi gian ®µo t¹o tËp trung lµ 3 n¨m. Trêng ®¹i häc c«ng nh©n viªn chøc tuyÓn sinh c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc cã Ýt nhÊt 2 n¨m c«ng t¸c vµ cã tr×nh ®é v¨n ho¸ tèt nghiÖp cao trung, tuæi ®êi kh«ng qu¸ 30.

Trêng ®¹i häc nghiÖp d c«ng nh©n viªn chøc do c«ng ®oµn hoÆc ngµnh gi¸o dôc chñ qu¶n cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng lËp nªn, sinh viªn lîi dông thêi gian nhµn rçi ®Ó ®Õn trêng häc tËp. Thêi gian häc tËp tõ 4 ®Õn 5 n¨m ®¹t tr×nh ®é ®¹i häc chuyªn khoa. §Õn n¨m 2000 Trung Quèc ®· cã gÇn 1000 trêng ®¹i häc c«ng nh©n viªn chøc vµ ®¹i häc nghiÖp d c«ng nh©n viªn chøc víi kho¶ng 400.000 sinh viªn.

- Trêng ®¹i häc n«ng d©n lµ mét lo¹i trêng ®¹i häc n«ng nghiÖp ë tr×nh ®é chuyªn khoa do chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng lËp nªn, nhµnh gi¸o dôc chñ qu¶n, ngµnh n«ng nghiÖp vµ ®¹i häc phæ th«ng ngµnh n«ng nghiÖp gióp ®ì. NhiÖm vô cña nã lµ ®µo t¹o c¸n bé kÜ thuËt n«ng nghiÖp cã tr×nh ®é chuyªn khoa cho c¸c vïng n«ng th«n. §èi t-îng tuyÓn sinh lµ c¸c c¸n bé n«ng th«n, c¸n bé kÜ thuËt viªn n«ng nghiÖp cã tr×nh ®é v¨n ho¸ tèt nghiÖp trung häc, thanh niªn n«ng d©n cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt, gi¸o viªn c¸c trêng nghiÖp d n«ng nghiÖp. Thêi gian ®µo t¹o tõ 2 ®Õn 3 n¨m. Sau khi tèt nghiÖp, sinh viªn ®îc c¸c ngµnh h÷u quan sö dông hoÆc trë vÒ n«ng th«n tham gia lao ®éng s¶n xuÊt.

51

- Häc viÖn gi¸o dôc vµ häc viÖn båi dìng gi¸o viªn trung häc lµ lo¹i trêng ®¹i häc dµnh cho ngêi lín nh»m båi dìng gi¸o viªn vµ c¸n bé hµnh chÝnh gi¸o dôc do chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng nh tØnh, khu tù trÞ, thµnh phè, thÞ trÊn lËp nªn do ngµnh hµnh chÝnh gi¸o dôc chñ qu¶n, tuyÓn sinh lµ gi¸o viªn trung häc vµ c¸n bé hµnh chÝnh gi¸o dôc ®ang lµm viÖc cã tr×nh ®é v¨n ho¸ tèt nghiÖp cao trung, thêi gian ®µo t¹o 2 n¨m nÕu tËp trung hoµn toµn thêi gian, nÕu häc kh«ng tËp trung th× thêi gian häc kÐo dµi h¬n, tr×nh ®é ®¹t ®îc lµ tèt nghiÖp ®¹i häc chuyªn khoa. NÕu gi¸o viªn cã tr×nh ®é ®¹i häc chuyªn khoa tuyÓn sinh vµo th× sau khi tèt nghiÖp lµ ®¹i häc b¶n khoa.

- Häc viÖn c¸n bé qu¶n lÝ lµ mét lo¹i trêng ®¹i häc dµnh cho ngêi lín do ngµnh nghiÖp vô cña chÝnh phñ lËp nªn ®Ó chñ yÕu båi dìng c¸n bé qu¶n lÝ ®¬ng chøc, häc tËp trung hoµn toµn tõ 2 ®Õn 3 n¨m, ®¹t ®îc tr×nh ®é tèt nghiÖp ®¹i häc chuyªn khoa. §ã lµ h×nh thøc n©ng cao chÊt lîng ®éi ngò c¸n bé qu¶n lÝ.

Ngoµi c¸c lo¹i h×nh trêng ®¹i häc kÓ trªn, ngêi häc ë Trung quèc cã thÓ ®¹t ®îc tr×nh ®é tèt nghiÖp ®¹i häc chuyªn khoa còng nh b¶n khoa mµ kh«ng ph¶i theo häc bÊt k× mét lo¹i h×nh trêng ®¹i häc nµo. §ã lµ mét h×nh thøc ®µo t¹o ®¹i häc kiÓu míi häc theo chÕ ®é “kh¶o thÝ tù häc ®¹i häc” b¾t ®Çu ¸p dông tõ cuèi n¨m 1980. H×nh thøc nµy kÕt hîp 3 viÖc: c¸ nh©n tù häc, x· héi gióp ®ì häc tËp vµ nhµ níc qu¶n lÝ, chØ ®¹o. Trung Quèc më ra h×nh thøc häc ®¹i häc míi nµy nh»m xóc tiÕn viÖc tù häc trong thµnh niªn, båi dìng vµ tuyÓn chän nh©n tµi chuyªn m«n cha cã ®iÒu kiÖn vµo häc t¹i c¸c tr-êng ®¹i häc. Toµn quèc, c¸c tØnh, thµnh phè, khu tù trÞ ®· thµnh lËp c¸c uû ban chØ ®¹o kh¶o thÝ tù häc ®¹i häc vµ x©y dùng c¬ cÊu chøc thùc hiÖn, c¸c trêng ®¹i häc tËp trung ®îc chØ ®Þnh lµm ®¬n vÞ chñ kh¶o. ViÖc x¸c ®Þnh c¸c ngµnh häc vµ c¸c m«n häc ph¶i qua kh¶o thÝ, tµi liÖu gi¸o khoa sö dông, c¸c tµi liÖu tham kh¶o, lÞch tr×nh kh¶o thÝ ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu cña x· héi tríc khi tiÕn hµnh viÖc kh¶o thÝ. Ngêi ®îc kh¶o thÝ hîp c¸ch mét m«n häc ®îc cÊp chøng chØ ®¬n khoa. Ngêi ®îc kh¶o thÝ hîp c¸ch tÊt c¶ c¸c m«n häc sÏ ®îc Uû ban kh¶o thÝ tù häc ®¹i häc cÊp tØnh cÊp b»ng tèt nghiÖp ®¹i häc chuyªn khoa hoÆc b¶n khoa.

§¹i häc chuyªn khoa cã thÓ coi lµ tr×nh ®é ®¹i häc ®Çu tiªn ë Trung Quèc, sau khi cã b»ng cao trung vµ hoµn thµnh 2 ®Õn 3 n¨m häc tuú theo ngµnh häc vµ h×nh thøc ®µo t¹o. §©y lµ h×nh thøc ®µo t¹o ®¹i häc ng¾n h¹n t¬ng ®¬ng víi tr×nh ®é cao ®¼ng ë ViÖt Nam. Sau khi tèt nghiÖp cã thÓ ra lµm viÖc cã thÓ häc tiÕp ®Ó ®¹t tr×nh ®é cao h¬n lµ b¶n khoa.

§¹i häc b¶n khoa lµ tr×nh ®é tèt nghiÖp ®¹i häc ë Trung Quèc sau khi ®· hoµn thµnh 4 ®Õn 5 n¨m häc ®¹i häc víi ®Çu vµo lµ häc sinh tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc. Sinh viªn theo häc b¶n khoa gäi lµ b¶n khoa sinh.

Theo con sè thèng kª cuèi n¨m 2004, Trung Quèc cã 2236 trêng ®¹i häc víi trªn 20 triÖu sinh viªn. N¨m 2006, sinh viªn häc ë c¸c trêng

52

®¹i häc t nh©n chiÕm 6% trong tæng sè sinh viªn c¶ níc (kho¶ng 1.3 triÖu).

Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự họcA. C©u hái th¶o luËn vµ t×nh huèng1. T¹i sao trong nÒn s¶n xuÊt hiÖn nay kh«ng thÓ tiÕp tôc duy

tr× kiÓu ®µo t¹o ®¹i häc theo lèi tinh hoa?2. T¹i sao níc ta vÉn tån t¹i nhiÒu kiÓu gi¸o dôc ®¹i häc (tinh hoa,

v× nguån nh©n lùc, ®¹i chóng…).3. T¹i sao nãi: gi¸o dôc trong x· héi häc tËp lµ triÕt lÝ gi¸o dôc cèt

lâi cña x· héi ngµy nay.4. T¹i sao ë c¸c níc ph¸t triÓn ngêi ta vÉn dµnh mét lîng sinh viªn

nhÊt ®Þnh ®Ó ®µo t¹o theo lèi tinh hoa?5. Anh (chÞ) cã suy nghÜ g× vÒ c¸c trÝ thøc næi tiÕng cña níc ta

®îc ®µo t¹o ë Trêng Cao ®¼ng §«ng D¬ng do Ph¸p ®µo t¹o.B. C©u hái híng dÉn tù häc vµ tù ®¸nh gi¸1. ThÕ nµo lµ gi¸o dôc ®¹i häc theo híng hµn l©m, tinh hoa? ¦u

nhîc ®iÓm cña nã.2. Gi¸o dôc tinh hoa phï hîp cho nÒn s¶n xuÊt nµo? T¹i sao?3. §Æc trng cña nÒn gi¸o dôc ®¹i häc v× nguån nh©n lùc.4. T¹i sao ngµy nay ph¶i chuyÓn gi¸o dôc ®¹i häc tõ tinh hoa sang

®¹i chóng?5. Gi¸o dôc ®¹i häc mang tÝnh ®¹i chóng cã u nhîc ®iÓm g×?6. ThÕ nµo lµ gi¸o dôc trong mét x· héi häc tËp? C¬ së kinh tÕ x·

héi cña h×nh thøc ®µo t¹o nµy?7. Tr×nh bµy c¸c xu híng ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc hiÖn nay.

Theo anh (chÞ) nh÷ng xu híng ph¸t triÓn ®ã ®· ¸p dông trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o ®¹i häc ë ViÖt Nam nh thÕ nµo?

8. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo lµ quèc tÕ ho¸ gi¸o dôc ®¹i häc.9. H·y tr×nh bµy nh÷ng nÐt c¬ b¶n nhÊt cña nÒn gi¸o dôc ®¹i

häc Hoa K×.10. T¹i sao ph¶i ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o ®¹i häc?11. Chóng ta cã thÓ häc tËp ®îc g× tõ nÒn gi¸o dôc ®¹i häc cña

c¸c níc ph¸t triÓn nh Anh, Ph¸p, Hoa K×, Nga.Tµi liÖu tham kh¶o

1. §Æng Quèc B¶o (2004), Gi¸o dôc ViÖt Nam híng tíi t¬ng lai vÊn ®Ò vµ gi¶i ph¸p, Nhµ XB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

2. NguyÔn H÷u Ch©u (1999), VÒ ®Þnh híng chiÕn lîc gi¸o dôc ®Çu thÕ kØ XXI cña mé sè níc trªn thÕ giíi.

3. NguyÔn TiÕn §¹t (2005), Kinh nghiÖm vµ thµnh tùu ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trªn thÕ giíi, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi.

4. Ph¹m Minh H¹c (2002), Gi¸o dôc thÕ giíi ®i vµo thÕ kØ XXI, Nhµ XB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

5. Raja Roy Singh (1994), NÒn gi¸o dôc thÕ kØ XXI, nh÷ng triÓn väng cña ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng.

6. ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn gi¸o dôc (1997), Ph¸t triÓn vµ c¶i c¸ch gi¸o dôc cña Trung Quèc cho thÕ kØ XXI, Hµ Néi.

53

7. Bïi §øc ThiÖp, Kinh nghiÖm gi¸o dôc Trung Quèc trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO - C¸ch tiÕp cËn cña gi¸o dôc ViÖt Nam trong giai ®o¹n chuÈn bÞ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, Héi th¶o gi¸o dôc ViÖt Nam vµ viÖc gia nhËp WTO, ViÖn ChiÕn lîc vµ Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc.

8. Higher Education in Russia and Bologna Process, Country report: Russian Federation, Paris, 19 August 2003.

9. Human Development Report 2003, Published for the UNDP, New York/ Oxford, Oxford University Press, 2003.

10. Handbook on Diplomas, Degrees and other Certificates granted by Higher Education in ASIA and the PACIFIC. SªAMO/UNESCO PROAP, Bangkok 1998.

11. Human Development Report 2004, Published for the UNDP, New York/ Oxford, Oxfort University Press 2004.

12. http://en.wikipedia.org/wiki/list_of_universities_in_the....

CHƯƠNG 3PHƯƠNG HƯỚNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC VIỆT NAM

Từ Đức Văn Mục tiêu

- Học viên biết phân tích những thời cơ và thách thức do chịu tác động của toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế, sự phát triển của khoa học- công nghệ, nền kinh tế thị trường lên giáo dục đại học; trên cơ sở đó học viên nắm vững những quan điểm và các giải pháp chủ yếu đổi mới giáo dục đại học đến năm 2020 của Đảng và Nhà nước ta.

54

- Hình thành năng lực phân tích và đánh giá đúng thực tiễn giáo dục đại học nước ta nói chung và cơ sở giáo dục nơi học viên công tác nói riêng.

- Có tinh thần và trách nhiệm thực hiện đổi mới giáo dục đại học nơi học viên công tác. 1. Tính cấp thiết của việc đổi mới giáo dục đại học Việt nam1.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thêi ®¹i - thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi gi¸o dôc1.1.1. Sù h×nh thµnh x· héi th«ng tin

Cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin ®ßi hái tr×nh ®é cña nh©n lùc ph¶i cao h¬n vµ n¨ng ®éng h¬n. Chính vì cuộc cách mạng nµy ®ang lµm thay ®æi x· héi, lµm thay ®æi c¶ lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña ngêi lao ®éng. Trong b¸o c¸o “Ch©u ¢u vµ x· héi th«ng tin toµn cÇu” n¨m 1994, «ng Bangenman ®· nhÊn m¹nh: c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng ®ang ®a ®Õn mét cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp míi, vµ ngay tõ b©y giê nã còng cã tÇm quan träng vµ tÝnh triÖt ®Ó nh c¸c cuéc c¸ch m¹ng tríc ®©y, nã ¶nh hëng lín lao ®Õn lao ®éng vµ viÖc lµm.

T¸c ®éng cña c«ng nghÖ th«ng tin cã tÝnh hai mÆt: mét mÆt nã lµm t¨ng cêng vai trß cña yÕu tè con ngêi trong quá tr×nh s¶n xuÊt, mÆt kh¸c nã lµm cho con ngêi rÊt dÔ tæn th¬ng tríc nh÷ng thay ®æi trong tæ chøc lao ®éng v× hä lµ mét c¸ nh©n ®¬n lÎ ®èi mÆt víi mét m¹ng líi hÕt søc phøc t¹p. C«ng nghÖ th«ng tin th©m nhËp vµo tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ- x· héi. Trong lÜnh vùc gi¸o dôc x· héi th«ng tin ®a ®Õn mét c©u hái lµ liÖu kiÕn thøc nã mang l¹i cã cßn yÕu tè lµm giµu v¨n ho¸ cho tõng c¸ thÓ hay kh«ng? Ngêi ta e ng¹i r»ng, chÊt lîng gi¸o dôc dùa qu¸ nhiÒu vµo giíi truyÒn th«ng ®a ph¬ng tiÖn sÏ dÉn ®Õn mét thø v¨n ho¸ tÇm thêng, trong ®ã tõng c¸ nh©n ®¸nh mÊt c¸c gi¸ trÞ lÞch sö, ®Þa lÝ vµ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ cã khi sÏ bÞ ®ång ho¸ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña mét sè níc. X· héi th«ng tin sÏ lµm thay ®æi ph¬ng thøc gi¶ng d¹y b»ng c¸ch thay thÕ quan hÖ thô ®éng b»ng quan hÖ chñ ®éng cña häc sinh víi gi¸o viªn. Tuy nhiªn vÊn ®Ò b¶o ®¶m néi dung vµ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng gi¸o dôc. ViÖc thu thËp, xö lÝ, lu tr÷ vµ di chuyÓn th«ng tin nh»m gióp con ngêi nhËn thøc, tæ chøc khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån tµi nguyªn th«ng tin trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng nh»m c¶i t¹o x· héi, c¶i t¹o thiªn nhiªn lµ nhê sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c«ng nghÖ th«ng tin. C«ng nghÖ th«ng tin cã c¸c chøc n¨ng quan träng nh s¸ng t¹o trong nghiªn cøu khoa häc, trong thiÕt kÕ, gi¸o dôc, ®µo t¹o…; truyÒn t¶i th«ng tin trªn m¹ng, ph¸t thanh truyÒn h×nh, c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng kh¸c; xö lÝ th«ng tin bao gåm: biªn tËp, tr×nh bµy, ph¸t triÓn phÇn mÒm, xö lÝ d÷ liÖu, ph©n tÝch hç trî ra quyÕt ®Þnh; Lu gi÷ th«ng tin bao gåm: th viÖn ®iÖn tö, c¬ së d÷ liÖu… Víi nh÷ng thµnh tùu vµ kh¶ n¨ng øng dông réng r·i cña c«ng nghÖ th«ng tin nh m¸y vi tÝnh, lade, vi ®iÖn tö, viÔn th«ng vµ m¹ng…ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin cïng víi c¸c dÞch vô liªn quan ®ang trë thµnh ngµnh mang tÝnh chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ ngµy nay. Vµ ngµy nay khi lîng th«ng tin ngµy

55

cµng nhiÒu, tèc ®é di chuyÓn th«ng tin ngµy cµng nhanh th× níc nµo lµm chñ ®îc th«ng tin, lµm chñ ®îc c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× níc ®ã ph¸t triÓn nhanh. (Tríc ®©y M¸c tõng dù b¸o: mét ngµy b»ng 20 n¨m. HiÖn nay thùc tÕ ®ang dÇn chøng minh ®iÒu ®ã: Mét ngµy ho¹t ®éng th¬ng m¹i hiÖn nay b»ng c¶ n¨m 1949, mét ngµy lµm khoa häc b»ng c¶ n¨m 1960, mét ngµy gäi ®iÖn tho¹i b»ng c¶ n¨m 1990…).

Trong x· héi th«ng tin, nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cao ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ c«ng nghÖ th«ng tin lµ mét trong nh÷ng ngµnh quan träng hµng ®Çu, gi÷ vai trß nßng cèt trong viÖc thóc ®Èy c¸c ngµnh c«ng nghÖ kh¸c ph¸t triÓn. Cuéc c¸ch m¹ng vÒ c«ng nghÖ th«ng tin nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX ®ang lµm cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi tõ mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp chuyÓn dÇn sang mét nÒn kinh tÕ míi, c¸c nhµ khoa häc gäi lµ nÒn kinh tÕ th«ng tin hay nÒn kinh tÕ tri thøc.

ViÖc häc tËp cña con ngêi trong x· héi th«ng tin sÏ trë thµnh thêng xuyªn vµ suèt ®êi th«ng qua m¹ng m¸y tÝnh. BÊt cø c¸ nh©n nµo còng cã thÓ tham dù nh÷ng ch¬ng tr×nh häc tËp trªn m¹ng, kh«ng ph©n biÖt vÞ trÝ ®Þa lÝ, tuæi t¸c, nh÷ng h¹n chÕ vÒ thÓ chÊt hoÆc thêi gian biÓu c¸ nh©n. Mäi ngêi ®Òu cã thÓ tiÕp xóc nh÷ng kho tµng tµi liÖu gi¸o dôc, dÔ dµng t×m l¹i nh÷ng bµi häc ®· qua, cËp nhËt c¸c kÜ n¨ng vµ lùa chän cho m×nh mét ph¬ng ph¸p häc tËp hiÖu qu¶ nhÊt trong sè rÊt nhiÒu c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nhau. C¸c ch¬ng tr×nh gi¸o dôc cã thÓ söa ®æi cho phï hîp víi tõng c¸ nh©n.

Kh¶ n¨ng xö lÝ cña m¸y tÝnh còng ngµy cµng nhanh h¬n rÊt nhiÒu. N¨m 1987 n¨ng lùc xö lÝ cña m¸y tÝnh lµ 2 triÖu phÐp tÝnh trong mét gi©y nhng ®Õn n¨m 1997 m¸y tÝnh cã kh¶ n¨ng xö lÝ 1 tØ phÐp tÝnh trong mét gi©y. ViÖc sö dông c¸c vi m¹ch, chÝp ®iÖn tö cã tèc ®é xö lÝ, tÝnh to¸n cao trong c¸c cÊu tróc song song ®· t¹o nªn mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c h¼n so víi viÖc sö dông c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö th«ng thêng trªn c¬ së mét bé vi xö lÝ th«ng thêng. Bé xö lÝ song song ®îc m« pháng theo m¹ng líi c¸c tÕ bµo thÇn kinh trªn n·o ngêi. Tèc ®é truyÒn th«ng tin còng ®îc t¨ng lªn liªn tôc, dù kiÕn ®Õn n¨m 2025 tèc ®é truyÒn th«ng tin qua c¸p sÏ ®¹t møc hµng ngh×n tØ bit mçi gi©y. Gi¸ thµnh ®iÓm nót trªn m¹ng cã xu híng gi¶m 10 lÇn sau 5 n¨m. Tèc ®é truyÒn dÉn cao nhng h×nh ¶nh vÉn ®¶m b¶o tèt…1.1.2. Sự phát triển chưa từng có của khoa học- công nghệ

Trong thêi gian tíi, khoa häc- c«ng nghÖ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao cha tõng thÊy, cã nhiÒu ®ét biÕn lín, khèi lîng th«ng tin vÒ tri thøc khoa häc, c«ng nghÖ ®Õn n¨m 2020 sÏ t¨ng nhiÒu lÇn so víi hiÖn nay. Lµn sãng ®æi míi c«ng nghÖ diÔn ra víi tèc ®é ngµy cµng lín trong hµng lo¹t c¸c lÜnh vùc kinh tÕ- x· héi.

C¶ qu¸ tr×nh lÞch sö cña loµi ngêi cho đến thÕ kØ XIX con ngêi míi chØ nghiªn cøu cÊu tróc vËt chÊt ®Õn møc ph©n tö th× riªng trong thÕ kØ XX, trÝ tuÖ con ngêi tiÕn s©u thªm ba møc n÷a, ®ã lµ møc nguyªn tö, møc h¹t c¬ b¶n vµ h¹t siªu c¬ b¶n, con ngêi cã thÓ tiÕn s©u vµo nh÷ng kho¶ng c¸ch v« cïng nhá (10-17m). ViÖc kh¸m ph¸ thÕ giíi vÜ m« còng ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu quan träng. Ngµy nay con ngêi cã thÓ thu thËp th«ng tin ë kho¶ng c¸ch hµng triÖu n¨m ¸nh s¸ng vµ theo dâi

56

nh÷ng hiÖn tîng trong qu¸ khø xa hµng chôc ®Õn hµng tr¨m triÖu n¨m. Con ngêi còng cã kh¶ n¨ng kh¶o s¸t nh÷ng hiÖn tîng x¶y ra cùc ng¾n tõ 10-9 ®Õn 10-12 gi©y (nan«gi©y vµ pic«gi©y).

Vµo cuèi thÕ kØ XX trªn toµn thÕ giíi ®· cã 1,26 tØ m¸y thu h×nh trong ®ã h¬n 200 triÖu chiÕc nèi c¸p, h¬n 60 triÖu chiÕc sö dông kÜ thuËt sè, h¬n 690 triÖu ®iÖn tho¹i thuª bao c¶ cè ®Þnh vµ di ®éng. NÕu doanh sè cña ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin truyÒn th«ng n¨m 1995 lµ 1000 tØ ®« la MÜ th× vµo n¨m 2000 con sè nµy lµ 2000 tØ ®« la MÜ chiÕm gÇn 10% tæng doanh sè toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi.

Sù ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ ngµy cµng mang tÝnh x· héi ho¸, quèc tÕ ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ nªn nhu cÇu ph¸t triÓn khoa häc vµ sù c¹nh tranh trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ cao ngµy cµng m¹nh mÏ. VÒ thùc chÊt nh÷ng cuéc c¹nh tranh khèc liÖt nµy diÔn ra trªn nÒn t¶ng ®æi míi c«ng nghÖ víi tèc ®é ngµy cµng lín trong hµng lo¹t lÜnh vùc kinh tÕ x· héi. NÕu thÕ kØ XIX, thêi gian ®a ph¸t minh vµo sö dông trong c«ng nghÖ ph¶i mÊt tõ 60 ®Õn 70 n¨m th× vµo ®Çu thÕ kØ XX lµ kho¶ng 30 n¨m, vµo gi÷a thÕ kØ XX lµ kho¶ng 5-6 n¨m, vµo nh÷ng n¨m 90 lµ 2-3 n¨m vµ tõ sau n¨m 2000 lµ díi 1 n¨m.

Xu thÕ g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a khoa häc vµ c«ng nghÖ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Cïng víi qu¸ tr×nh g¾n kÕt ®ã, mèi quan hÖ gi÷a nghiªn cøu, ph¸t triÓn c«ng nghÖ, s¶n xuÊt, kinh doanh vµ gi¸o dôc - ®µo t¹o ngµy cµng g¾n chÆt víi nhau. Trong suèt thÕ kØ XX, qu¸ tr×nh g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a khoa häc vµ c«ng nghÖ kh«ng ngõng t¨ng lªn. Vµo nöa sau thÕ kØ XX khoa häc ®· vît lªn tríc so víi c«ng nghÖ, do ®ã nÒn s¶n xuÊt x· héi ®· thay ®æi h¼n vÒ mÆt c¬ cÊu, quy m« vµ tèc ®é ph¸t triÓn.

Víi cuéc c¸ch m¹ng vi ®iÖn tö diÔn ra vµo nh÷ng n¨m 1960, cïng víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ lín nhÊt cña thÕ kØ XX ®· khëi ®Çu cho cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Khoa häc ®· ®¶m nhiÖm vai trß chØ ®¹o vµ dÉn ®êng trong qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i vÒ c¨n b¶n c«ng nghÖ s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ víi quy m« ngµy cµng t¨ng, tæ chøc l¹i tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi trªn c¬ së nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cã hµm lîng tri thøc vµ c«ng nghÖ cao. §ã lµ c¸c ngµnh nh c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, c«ng nghÖ tù ®éng ho¸ trªn c¬ së kÜ thuËt vi ®iÖn tö, c«ng nghÖ n¨ng lîng míi, c«ng nghÖ hµng kh«ng- vò trô…

Trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn nay, sù g¾n bã mËt thiÕt gi÷a khoa häc- c«ng nghÖ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc trªn thÕ giíi. C¸c níc ph¸t triÓn ®Òu ý thøc r»ng ®Çu t vµo khoa häc- c«ng nghÖ lµ ®Çu t mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn nhÊt. Víi mét chÝnh s¸ch m¹nh d¹n u tiªn ®Çu t hµng ®Çu cho khoa häc- c«ng nghÖ, níc MÜ ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng th©m hôt ng©n s¸ch nÆng nÒ ®Ó l¹i sau 4 ®êi tæng thèng.

Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, ph©n phèi vµ khai th¸c th«ng tin, tri thøc khoa häc- c«ng nghÖ ®ang nhanh chãng trë thµnh nguån lùc chÝnh ®Ó t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh, t¹o ra cña c¶i vËt

57

chÊt vµ n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng. ViÖc n©ng cao søc khoÎ céng ®ång, gi¶m suy tho¸i m«i trêng, triÓn khai c¸c chiÕn lîc ®èi phã víi n¹n thÊt nghiÖp vµ nghÌo khæ ®Òu hoµn toµn tuú thuéc vµo nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc- c«ng nghÖ.

Xu thÕ liªn kÕt, hoµ nhËp gi÷a c«ng nghÖ truyÒn th«ng vµ c¸c c«ng nghÖ mòi nhän ®ang diÔn ra ngµy cµng râ rÖt. Sù x©m nhËp cña c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®· lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh chãng. NÕu c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tríc ®©y gãp phÇn tiÕt kiÖm lao ®éng sèng th× cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· t¹o ®iÒu kiÖn tiÕt kiÖm c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c nguån lùc x· héi, cho phÐp chi phÝ t¬ng ®èi Ýt h¬n c¸c ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cïng mét lîng hµng ho¸ tiªu dïng, kÐo theo sù thay ®æi c¬ cÊu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, lµm thay ®æi tËn gèc c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vµ t¸c ®éng tíi mäi lÜnh vùc ®êi sèng x· héi.

C«ng nghÖ th«ng tin còng ®· nhanh chãng trë thµnh c«ng cô hÕt søc h÷u hiÖu, chi phèi c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, nghiªn cøu thÝch øng vµ tù ®éng ho¸ s¶n xuÊt trong ngµnh c«ng nghÖ sinh häc. ViÖc gi¶i m· bé gien ngêi còng nhê c¸c m¸y tÝnh cùc m¹nh. C«ng nghÖ th«ng tin sinh häc ®· trë thµnh mét yÕu tè c«ng nghÖ cao kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong nghiªn cøu vµ triÓn khai c«ng nghÖ sinh häc. Trong thÕ kØ XXI, sù kÕt hîp gi÷a c«ng nghÖ sinh häc vµ c«ng nghÖ th«ng tin sÏ cho ra ®êi c¸c m¸y tÝnh sinh häc. C¸c m¹ch (chÝp) sinh häc sÏ thay thÕ c¸c m¹ch silic trong thÕ hÖ m¸y tÝnh biÕt t duy. Nh÷ng kh¶ n¨ng míi cña c«ng nghÖ- sinh häc nh cÊy ghÐp vµ thay thÕ c¬ quan, sinh s¶n nh©n t¹o, dù b¸o vµ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh di truyÒn ®ang ®a l¹i cho ngµnh y häc søc m¹nh to lín ®Ó phôc vô lîi Ých con ng-êi.

Từ n¨m 2002 tÊt c¶ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Òu coi c«ng nghÖ nan« lµ c«ng nghÖ chiÕn lîc cña nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kØ XXI. C«ng nghÖ nan« më ra mét triÓn väng rÊt ro lín cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao, cho tù ®éng ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt, c¸c qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn kh¸c. Ngµnh ho¸ häc vµ c«ng nghÖ sinh häc sÏ cã nh÷ng ph¬ng tiÖn ®Ó sö dông tõng phÇn tö trong c¸c ph¶n øng tinh vi kh¸c nhau. Khoa häc vËt liÖu ®· vµ sÏ tiÕp tôc më ra nh÷ng ch©n trêi míi ë møc nguyªn tö vµ ph©n tö. Nh÷ng tÝnh chÊt vËt lÝ cña vËt chÊt sÏ thay ®æi h¼n víi quy m« lín h¬n, c¸c nhµ khoa häc cã ®iÒu kiÖn ph¸t hiÖn ra nh÷ng hiÖn tîng míi ®Ó gi¶i thÝch vµ nghiªn cøu…

XÐt vÒ møc ®é ®Çu t vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, c«ng nghÖ sinh häc cã thÓ lµm lu mê c«ng nghÖ th«ng tin sau n¨m 2010. ViÖc lËp b¶n ®å gien ngêi t¹o ra nh÷ng bíc tiÕn cã tÝnh ®ét ph¸ trong viÖc x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a gien vµ c¸c phÈm chÊt cña con ngêi. LiÖu ph¸p gien sÏ ®îc phæ cËp, c¸c tÕ bµo th«ng thêng cã kh¶ n¨ng nh©n ®«i 50 lÇn hiÖn nay sÏ ®îc ®iÒu chØnh ®Ó cã thÓ nh©n ®«i 200 lÇn hoÆc h¬n. §Õn n¨m 2025, viÖc nh©n b¶n v« tÝnh c¸c c¬ quan cña con ngêi cã thÓ lµ hiÖn thùc. C¸c tÕ bµo gèc cña ngêi vµ ®éng vËt hiÖn ®ang ®îc nu«i dìng trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó cã thÓ chuyÓn thµnh bÊt k×

58

kiÓu tÕ bµo cô thÓ nµo. Cã thÓ lÊy mét m« riªng vµ chuyÓn AND sang tÕ bµo gèc ®Ó t¹o ra mét m« ghÐp mµ c¬ thÓ sÏ kh«ng tõ chèi. HiÖn nay c¸c nhµ khoa häc ®· t¹o ®îc c¸c tÕ bµo tim chuét tõ c¸c tÕ bµo gèc. Nh÷ng ph¸t triÓn nµy cã thÓ lµm t¨ng tuæi thä trung b×nh cña con ngêi Ýt nhÊt lµ 85 tuæi trong vßng 25 n¨m tíi. VÒ mÆt lÝ thuyÕt, nh÷ng ai sinh ra sau 2025 cã thÓ chê ®îi mét tuæi thä trung b×nh cao ®¸ng kÓ h¬n thÕ. Trong vßng 20 n¨m tíi, loµi ngêi sÏ chøng kiÕn sù bïng næ cña c«ng nghÖ y häc b¾t nguån tõ nghiªn cøu gien, cho phÐp ph¸t hiÖn vµ ch÷a nhiÒu c¨n bÖnh vÒ gien tríc khi chóng ph¸t triÓn, thËm chÝ ngay tõ trong tö cung.

VÒ c«ng nghÖ n¨ng lîng, mét sè chuyªn gia cho r»ng c¸c n¨ng lîng truyÒn thèng nh than, dÇu, ®iÖn… hiÖn nay kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng gia t¨ng cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Loµi ngêi ®ang ®ßi hái cã nh÷ng nguån n¨ng lîng míi tin cËy h¬n ®Ó tr¸nh nh÷ng thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ do thiÕu n¨ng lîng g©y ra. Mét trong nh÷ng nguån n¨ng lîng ®ã lµ ®iÖn cã thÓ s¶n xuÊt ngay t¹i chç nhê c¸c tua bin cùc nhá, ®éng c¬ ®èt trong vµ pin nhiªn liÖu. Ngêi ta sÏ t¨ng cêng sö dông khÝ tù nhiªn vµ c¸c nhiªn liÖu s¹ch, rÎ vµ s½n cã.

C¸c c«ng cô ph©n tÝch tríc ®©y ®Ó x¸c ®Þnh n¬i t¹o ra gi¸ trÞ cã thÓ kh«ng cßn phï hîp trong m«i trêng c«ng nghiÖp míi. Quy m« kh«ng cßn ¶nh hëng nhiÒu tíi thÞ trêng. Mäi ngêi sÏ kh«ng thÓ v¹ch ra ranh giíi ngµnh mét c¸ch râ rµng. Ranh giíi gi÷a cung, cÇu, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh vµ ngêi céng t¸c trë nªn rÊt th«ng tho¸ng. Kh«ng cßn cã nh÷ng vÞ thÕ c¹nh tranh l©u bÒn. CÊu tróc ngµnh ë t×nh tr¹ng thay ®æi liªn tôc. VÊn ®Ò chiÕn lîc kh«ng ph¶i lµ tèi u ho¸ mµ lµ duy tr× kh¶ n¨ng øng phã nhanh vµ linh ho¹t. Môc tiªu chÝnh lµ t¹o mét thÕ c¹nh tranh v÷ng vµng. V× nguån nh©n lùc cña tõng doanh nghiÖp sÏ kh«ng ®¸p øng nhu cÇu gia t¨ng vµ lu«n thay ®æi, nªn gi÷a c¸c ngµnh sÏ cã nh÷ng hîp t¸c tho¶ íc ®îc kÝ kÕt. C¸c doanh nghiÖp dï lín hay nhá sÏ h×nh thµnh ra c¸c liªn minh. NhiÒu liªn minh cã thÓ chØ lµ t¹m thêi. Khi cÊu tróc ngµnh nghÒ thay ®æi th× tÇm quan träng cña c¸c liªn minh còng thay ®æi. C¸c doanh nghiÖp sÏ h×nh thµnh c¸c liªn minh míi vµ c¸c liªn minh cò bÞ xo¸ bá.1.1.3. Xu thÕ toµn cÇu ho¸

Xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®· t¹o ra mét ®éng lùc thóc ®Èy nÒn gi¸o dôc ph¸t triÓn vµ cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c. T¬ng lai ®Õn víi chóng ta nhanh ®Õn møc khã tin, sù h×nh thµnh mét thÞ trêng toµn cÇu vÒ viÖc lµm, vèn, c«ng nghÖ vµ ®Æc biÖt lµ th«ng tin...®· vµ ®ang trë thµnh hiÖn thùc. Toµn cÇu ho¸ lµ mét xu thÕ kh¸ch quan vµ còng kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn míi l¹ bëi nã ®· cã tõ rÊt l©u trong lÞch sö loµi ngêi. Mét sè ngêi nghiªn cøu cho r»ng kinh tÕ thÕ giíi ®· cã sù liªn kÕt vÒ mÆt th¬ng m¹i ngay tõ rÊt sím. ThËm chÝ cã ngêi cho r»ng vµo thÕ kØ IV tríc c«ng nguyªn, ngay tõ thêi ®Õ chÕ Alexandre ®· lµ mét d¹ng cña toµn cÇu ho¸. Tuy nhiªn quy m« cña hiÖn tîng ®ang x¶y ra hiÖn nay kh«ng gièng víi nh÷ng g× mµ chóng ta tõng biÕt trong qu¸ khø. Toµn cÇu ho¸ hiÖn nay ®ông ch¹m ®Õn rÊt nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi

59

vµ trùc tiÕp ¶nh hëng ®Õn mçi quèc gia, mçi khu vùc vµ thËm chÝ ®Õn tËn tõng c¸ nh©n con ngêi.

Toµn cÇu ho¸, bªn c¹nh mÆt tÝch cùc cña nã lµ t¨ng cêng giao lu v¨n ho¸, häc hái kinh nghiÖm cña nhau, cïng nhau chia sÎ th«ng tin vµo kho tµng tri thøc cña nh©n lo¹i, cïng nhau chia sÎ rñi ro…th× mÆt tr¸i cña nã lµ sù t¬ng ph¶n giµu nghÌo, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng sinh th¸i, bÖnh tËt. Bªn c¹nh ®ã, toµn cÇu ho¸ ®ßi hái tõng c¸ nh©n ph¶i n¨ng ®éng, linh ho¹t, cã kh¶ n¨ng lµm viÖc theo ªkÝp, hoµ hîp víi nh÷ng ngêi cã tÝnh c¸ch vµ quy t¾c xö sù kh¸c nhau. BiÕt giao tiÕp b»ng c¸c ng«n ng÷ kh¸c còng lµ cã thªm mét lîi thÕ. Nh÷ng tiªu cùc do toµn cÇu ho¸ mang l¹i kh«ng ph¶i tù th©n nã mµ do sù chi phèi cña mét sè níc ph¸t triÓn muèn ¸p ®Æt mét luËt ch¬i riªng cã lîi cho c¸c níc ph¸t triÓn, muèn ®ång ho¸ c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c theo v¨n ho¸ ph¬ng T©y trong khi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, kém phát triển cha kÞp chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, ph¸p luËt vµ c¶ t©m lÝ n÷a. Nh©n d©n trªn toµn thÕ giíi ®ang ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh chèng l¹i mÆt tiªu cùc cña toµn cÇu ho¸, chèng chñ nghÜa b¸ quyÒn níc lín. Chóng ta s½n sµng vµ chñ ®éng tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nhng kiªn quyÕt chèng l¹i mÆt tiªu cùc cña nã. Cã thÓ nãi toµn cÇu ho¸ ®ang ®Æt ra cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn rÊt nhiÒu th¸ch thøc cả về kinh tế, vÒ khoa häc- c«ng nghÖ vµ cả về văn hoá- xã hội.

Th¸ch thøc lín nhÊt cña c¸c níc lµ ph¶i ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng cao vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn phô thuéc vµo ba yÕu tè quan träng, ®ã lµ nÒn v¨n ho¸ v× sù ph¸t triÓn, m«i trêng cho ph¸t triÓn vµ tr×nh ®é khoa häc- c«ng nghÖ. Trong qu¸ tr×nh toµn cÇu hoá khoa häc - c«ng nghÖ lµ ch×a kho¸ cña sù ph¸t triÓn; do ®ã cèt lâi cña cuéc c¹nh tranh kinh tÕ lµ cuéc c¹nh tranh gay g¾t vÒ khoa häc, c«ng nghÖ, trÝ tuÖ. Níc nµo lµm chñ ®îc c¸c ngµnh khoa häc - c«ng nghÖ mòi nhän, níc ®ã sÏ cã søc c¹nh tranh kinh tÕ m¹nh trªn toµn cÇu. Tuy nhiªn ®Ó cã ®îc nÒn khoa häc- c«ng nghÖ ph¸t triÓn, vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ ph¶i ®Çu t xøng ®¸ng cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng, trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ cao ®é, søc c¹nh tranh cña mét nÒn kinh tÕ phô thuéc chñ yÕu vµo møc ®é vµ hiÖu qu¶ cña viÖc ®Çu t cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, tøc lµ ®Çu t vµo tµi nguyªn con ngêi.

C¸c níc t b¶n ph¸t triÓn thêng lîi dông toµn cÇu ho¸ trong lÜnh vùc ®Çu t, dÞch vô tµi chÝnh, th«ng tin…®Ó khèng chÕ nÒn kinh tÕ thÕ giíi. V× vËy, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã nguy c¬ ph¶i høng chÞu nh÷ng thua thiÖt vµ bÞ tôt hËu xa h¬n n÷a. §Ó tr¸nh c¸c nguy c¬ nãi trªn, vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lµ ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn, mµ tríc hÕt lµ ®æi míi t duy, nhËn thøc, ®æi míi vÒ gi¸o dôc, ®æi míi c¸ch qu¶n lÝ, ®æi míi khoa häc- c«ng nghÖ…®Ó thÝch øng víi sù ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, ®ång thêi ph¶i ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc linh ho¹t ®Ó øng phã víi mäi bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ra, nhÊt lµ sù biÕn ®éng khã lêng cña thÞ trêng thÕ giíi.

60

VÒ g×n gi÷ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, trong bèi c¶nh thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ mét c¸ch nhanh chãng, c¸c cêng quèc t b¶n chñ nghÜa kh«ng nh÷ng t×m mäi c¸ch buéc c¸c níc kh¸c ph¶i theo trËt tù kinh tÕ do m×nh ®Æt ra, ph¶i ®i theo quü ®¹o cña m×nh, s½n sµng trõng ph¹t nÕu kh«ng nghe theo mµ cßn ra søc ¸p ®Æt lèi sèng vµ nÒn v¨n ho¸ cña m×nh vµo c¸c níc kh¸c. Th«ng qua m¹ng internet vµ c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng kh¸c, c¸c lo¹i th«ng tin, c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ lan truyÒn hµng ngµy, hµng giê ®Õn tËn hang cïng ngâ hÎm trªn kh¾p thÕ giíi; phÇn lín c¸c th«ng tin lµ bæ Ých vµ cÇn thiÕt, c¸c níc nhê ®ã cã thÓ tiÕp thu c¸c tri thøc míi, c«ng nghÖ míi, c¸c tinh hoa v¨n ho¸ cña c¸c níc kh¸c; nhng còng kh«ng Ýt nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ ca ngîi lèi sèng ph¬ng T©y, truyÒn b¸ lèi sèng ®åi truþ tr¸i víi thuÇn phong mÜ tôc cña c¸c d©n téc, lµm xãi mßn b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. Chính vì thế, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®ang ®øng tríc ho¹ x©m l¨ng vÒ v¨n ho¸. §ã lµ th¸ch thøc ®ang ®Æt ra ®èi víi c¸c níc trong x· héi th«ng tin, trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. NhËn thøc râ nh÷ng t¸c h¹i mµ toµn cÇu ho¸ cã thÓ ®em l¹i, nhiÒu níc ®· dïng hµng rµo ®Ó ng¨n chÆn, nhng còng khã kiÓm so¸t vµ ng¨n chÆn ®îc hÕt nh÷ng mÆt tiªu cùc cã thÓ trµn vµo. ChØ cã ph¸t triÓn gi¸o dôc, ph¸t triÓn v¨n ho¸ d©n téc ®i ®«i víi qu¸ tr×nh lµnh m¹nh ho¸ x· héi míi lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt cã thÓ chèng l¹i nh÷ng mÆt tiªu cùc cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸.

Toµn cÇu ho¸ còng t¹o ra nh÷ng c¬ héi to lín cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn rót ng¾n kho¶ng c¸ch. Cã thÓ thÊy, c¬ héi lín nhÊt lµ th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ; c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn tiÕp thu vµ ®ãn ®Çu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó ¸p dông ngay vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi mµ kh«ng mÊt thêi gian nghiªn cøu vµ thö nghiÖm. NÕu cã sù chuÈn bÞ tèt nguån lùc con ngêi th× ®©y lµ mét c¬ héi to lín gióp c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ t¹o ra nh÷ng bøt ph¸ trong mét sè lÜnh vùc khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ t¹o ra nh÷ng bíc t¨ng trëng kinh tÕ ë nh÷ng ngµnh cã lîi thÕ c¹nh tranh, kh¾c phôc kho¶ng c¸ch giµu nghÌo vµ sù tôt hËu vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn so víi c¸c níc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn.

Xu thÕ toµn cÇu ho¸ cho phÐp c¸c níc chËm ph¸t triÓn thùc hiÖn chñ tr¬ng ®a ph¬ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ vµ khoa häc - c«ng nghÖ víi thÕ giíi. Trªn nÒn t¶ng quan hÖ kinh tÕ, c¸c níc chËm ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng chñ ®éng khai th¸c c¸c thµnh tùu khoa häc- c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña c¸c cêng quèc trªn thÕ giíi.

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®æi míi, ë ViÖt Nam còng cã nhiÒu viÖc lµm ®îc t¹o ra trong khu vùc dÞch vô vµ c«ng nghÖ cao nh: c¸c ngµnh ng©n hµng, b¶o hiÓm, bu«n b¸n bÊt ®éng s¶n, dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp vµ ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh lµ giao th«ng, vËn t¶i; c¸c ngµnh bu chÝnh viÔn th«ng, tin häc ®iÖn tö, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, h¶i d¬ng häc, khoa häc vò trô, n¨ng lîng míi…Tuy nhiªn sè lao ®éng cã tr×nh ®é cao vÉn cha nhiÒu, cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Do c¸c ph¬ng tiÖn vµ thiÕt bÞ tin häc ngµy cµng ®îc sö dông réng r·i, nªn tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng còng ®ßi hái ph¶i t¨ng lªn. Ngay trong s¶n xuÊt, cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc

61

truyÒn thèng sö dông lao ®éng ch©n tay còng dÇn dÇn ®îc thay thÕ b»ng m¸y mãc, vµ hËu qu¶ lµ sè viÖc lµm gi¶m xuèng t¬ng øng kÐo theo sè ngêi lao ®éng cã tay nghÒ thÊp kh«ng cã viÖc lµm hoÆc không đáp ứng được yêu cầu lao động mới. Chính vì vậy, hiÖn nay ngêi lao ®éng cÇn x¸c ®Þnh l¹i vÞ trÝ lµm viÖc vµ ph¶i ®îc ®µo t¹o l¹i ®Ó ®¸p øng yªu cÇu c«ng viÖc míi, cã kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh tríc sù biÕn ®æi cña khoa häc - c«ng nghÖ.

Nh ®· tr×nh bµy, c«ng nghÖ míi vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc lao ®éng míi kÐo theo sù thay ®æi vÒ nhu cÇu ®èi víi lao ®éng cã tr×nh ®é cao. HiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ®Òu cÇn nh÷ng lao ®éng biÕt häc tËp vµ biÕt thÝch nghi h÷u hiÖu víi sù biÕn ®æi cña c¬ chÕ thÞ tr-êng. Tr×nh ®é häc vÊn cao lµ cÇn thiÕt, nhng quan träng h¬n lµ ngêi lao ®éng ph¶i lµm chñ ®îc tri thøc, nhanh chãng ¸p dông cã hiÖu qu¶ nh÷ng tri thøc vµo s¶n xuÊt, vµo cuéc sèng. §îc chuÈn bÞ tèt vÒ mÆt trÝ tuÖ vµ th¸i ®é nghÒ nghiÖp ®óng ®¾n, ®éi ngò khoa häc vµ kÜ thuËt cã tr×nh ®é häc vÊn cao ngµy cµng thÓ hiÖn lµ kh©u then chèt, lµ nßng cèt cña nguån nh©n lùc, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn ®Êt níc nhanh vµ bÒn v÷ng. Thªm vµo ®ã, xu híng hiÖn nay lµ ®a n¨ng, tøc lµ kÕt hîp gi÷a n¨ng lùc kÜ thuËt, kh¶ n¨ng qu¶n lÝ vµ kh¶ n¨ng kinh doanh. §©y chÝnh lµ ba yÕu tè t¹o nªn m« h×nh cña ngêi lao ®éng míi.

Nãi tãm l¹i, thÞ trêng viÖc lµm hiÖn nay ®· cã nhiÒu thay ®æi theo híng t¨ng nhanh sè lîng viÖc lµm ®ßi hái cã trÝ tuÖ cao vµ tËp trung nhiÒu ë khu vùc dÞch vô vµ khu c«ng nghÖ cao. §©y lµ th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi nÒn gi¸o dôc cña bÊt k× mét quèc gia nµo khi ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong xu thế toàn cầu hoá.1.1.4. Sù xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ tri thøc

Trong thËp kØ cuèi cïng cña thÕ kØ XX, xuÊt hiÖn mét nÒn kinh tÕ míi cña thêi ®¹i th«ng tin, ®ã lµ kinh tÕ tri thøc. NÒn kinh tÕ nµy xuÊt hiÖn ®· t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi to lín trong mäi mÆt ho¹t ®éng cña con ngêi vµ x· héi: t¹o ra c¬ së h¹ tÇng cña x· héi míi - x· héi th«ng tin, kh¸c h¼n nÒn kinh tÕ søc ngêi vµ nÒn kinh tÕ tµi nguyªn trong x· héi n«ng nghiÖp vµ x· héi c«ng nghiÖp. Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ dùa trªn c«ng nghÖ cao, dùa vµo tri thøc, ®ã lµ nÐt ®Æc trng rÊt tiªu biÓu cña nÒn v¨n minh th«ng tin - s¶n phÈm cña c¸ch m¹ng th«ng tin, c¸ch m¹ng tri thøc. Nãi ®Õn tri thøc - s¸ng t¹o tri thøc, phæ biÕn, truyÒn thô tri thøc, häc tËp vµ lÜnh héi tri thøc, øng dông tri thøc kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ. V× ®ã chÝnh lµ ph¬ng tiÖn ®Ó truyÒn ®¹t tri thøc, s¸ng t¹o ra tri thøc, øng dông tri thøc vµo cuéc sèng.

OECD ®Þnh nghÜa kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ ®îc x©y dùng trªn c¬ së s¶n xuÊt, ph©n phèi, sö dông tri thøc vµ th«ng tin. Nãi ®¬n gi¶n ®ã lµ nÒn kinh tÕ dùa vµo tri thøc. C¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô míi do c«ng nghÖ cao t¹o ra nh c¸c dÞch vô khoa häc- c«ng nghÖ, c¸c dÞch vô tin häc, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao...®îc coi lµ ngµnh kinh tÕ tri thøc. C¸c ngµnh truyÒn thèng nh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp nÕu ®îc c¶i t¹o b»ng c«ng nghÖ cao, gi¸ trÞ do tri thøc míi,

62

c«ng nghÖ míi ®em l¹i chiÕm trªn hai phÇn ba tæng gi¸ trÞ, th× nh÷ng ngµnh Êy còng gäi lµ ngµnh kinh tÕ tri thøc. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc th× tri thøc lµ vèn quý nhÊt, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ trë thµnh quan träng nhÊt. Ai chiÕm ®îc tri thøc th× ngêi ®ã chiÕn th¾ng trong sù c¹nh tranh. Tri thøc lµ nguån lùc hµng ®Çu t¹o ra sù t¨ng trëng, nã quan träng h¬n c¶ vèn, tµi nguyªn, ®Êt ®ai. V× vËy, ngêi ta cho r»ng chiÕm h÷u nh©n tµi vµ tri thøc cßn quan träng h¬n nhiÒu so víi chiÕm h÷u tµi nguyªn thiªn nhiªn. ChiÕn lîc ®Çu t míi lµ mua kh¸i niÖm míi vµ kh¶ n¨ng t¹o ra chóng chø kh«ng ph¶i mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi.

Dù b¸o thÕ kØ XXI c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ cßn tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, thÓ hiÖn râ nÐt trong c¸c lÜnh vùc: c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ gien, c«ng nghÖ nan«, c«ng nghÖ lîng tö, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, c«ng nghÖ viÔn th«ng, n¨ng lîng míi, hµng kh«ng vò trô, h¶i d¬ng häc...Sù ph¸t triÓn c¸c c«ng nghÖ míi nµy sÏ lµm cho thÕ giíi biÕn ®æi nhanh chãng, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng rÊt cao, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh kh«ng ngõng kÐo theo quan hÖ s¶n xuÊt còng thay ®æi theo híng quèc tÕ ho¸ ngµy cµng t¨ng ®Ó phï hîp víi xu híng quèc tÕ ho¸ vÒ lùc lîng lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm vÒ kh«ng gian vµ ®Þa ®iÓm cña thÞ trêng sÏ mÊt dÇn vµ tiÕn tíi toµn thÕ giíi sÏ lµ mét thÞ trêng. C¬ cÊu ngµnh nghÒ, tØ träng trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ sÏ cã bíc thay ®æi theo híng ngµnh dÞch vô ngµy cµng t¨ng.

Kinh nghiÖm cña mét sè níc ®ang ph¸t triÓn ®· thu ®îc nhiÒu th¾ng lîi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh÷ng n¨m qua (c¸c níc NIC) cho thÊy: khi biÕt tËn dông c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®i ngay vµo nh÷ng ngµnh kinh tÕ mòi nhän mµ c¸c níc ®ã cã lîi thÕ th× sÏ nhanh chãng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, biÕt ph¸t huy néi lùc cña c¶ d©n téc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi th× sÏ ®a ®Êt níc nhanh chãng hoµn thµnh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, rót ng¾n kho¶ng c¸ch l¹c hËu so víi c¸c níc ph¸t triÓn.

Kinh tÕ tri thøc ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ rÊt sím vµ ngµy cµng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn râ nÐt, tri thøc vµ c«ng nghÖ trë thµnh yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt cña s¶n xuÊt, quan träng h¬n so víi vèn, tµi nguyªn vµ lao ®éng. NÒn kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã sù s¶n sinh, phæ cËp vµ sö dông tri thøc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o ra viÖc lµm vµ cña c¶i, n©ng cao chÊt l îng cuéc sèng.

Trong kinh tÕ tri thøc mäi ngêi ®Òu häc tËp, häc thêng xuyªn, kh«ng ngõng trau dåi kÜ n¨ng, thêng xuyªn bæ tóc, cËp nhËt tri thøc, chñ ®éng theo kÞp sù ®æi míi. M« h×nh gi¸o dôc truyÒn thèng theo giai ®o¹n sÏ chuyÓn sang m« h×nh gi¸o dôc thêng xuyªn, häc suèt ®êi vµ h×nh thµnh mét x· héi häc tËp. §Çu t v« h×nh (cho con ngêi, cho gi¸o dôc, cho c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ…) cao h¬n nhiÒu so víi ®Çu t h÷u h×nh (®Çu t x©y dùng c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt…). Ph¸t triÓn con ngêi trë thµnh nhiÖm vô trung t©m vµ quan träng nhÊt cña x· héi.

63

Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, viÖc khai th¸c tµi nguyªn mang mét ý nghÜa vµ mét nÐt ®Æc trng hoµn toµn míi. Quan niÖm míi vÒ tµi nguyªn ®îc x¸c lËp vµ ngêi ta ®ang rÊt chó träng ®Õn viÖc khai th¸c, sö dông thø tµi nguyªn míi lµ trÝ tuÖ. §Ó cã thÓ tho¸t khái t×nh trang l¹c hËu, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn víi xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp kÐm ph¶i ®ång thêi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸, ph¶i khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, lao ®«ng cã kÜ thuËt, khoa häc- c«ng nghÖ, thÞ trêng vµ kinh nghiÖm qu¶n lÝ tiªn tiÕn, cïng víi ba nguån tµi nguyªn míi lµ: th«ng tin, gi¸o dôc vµ tri thøc cña nh©n lo¹i. Bíc vµo kinh tÕ tri thøc, sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn tËp trung ë hai mÆt: thø nhÊt, trÝ lùc cña ngêi lao ®éng sÏ chiÕm vai trß chñ ®¹o, tøc lµ sÏ xuÊt hiÖn mét tÇng líp lao ®éng trÝ ãc ®«ng ®¶o hîp thµnh chñ thÓ trong ®éi ngò nh÷ng ngêi lao ®éng. §Æc trng næi bËt cña c«ng cô s¶n xuÊt vµ ®èi tîng lao ®éng biÓu hiÖn chñ yÕu ë sù gia t¨ng hµm lîng khoa häc- c«ng nghÖ, cuèi cïng lµ hµm lîng tri thøc ®îc kÕt tinh trong s¶n phÈm ngµy cµng nhiÒu. Thø hai, nh÷ng yÕu tè míi thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn sÏ ®îc ph¸t huy réng kh¾p. Tõ kh¸i niÖm vÒ tµi nguyªn míi cã thÓ h×nh thµnh mét kh¸i niÖm míi ®ã lµ lùc lîng s¶n xuÊt tri thøc.

Kinh tÕ tri thøc lµm biÕn ®æi c¨n b¶n cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. Cïng víi viÖc n©ng cao hµm lîng tri thøc trong c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ lµ mét lo¹t c¸c thay ®æi vÒ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt míi. NÕu so s¸nh víi nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp th× cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp trong thêi k× kinh tÕ tri thøc ®îc thÓ hiÖn chñ yÕu lµ c¸ch m¹ng tri thøc chø kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn chØ cã c¸ch m¹ng c«ng nghÖ. C«ng nghiÖp dùa trªn c¬ së cña c¸ch m¹ng tri thøc lµm cho néi dung vµ h×nh thøc cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ph¶i chuyÓn híng. Lóc ®ã gi¸o dôc ®îc coi nh mét ngµnh s¶n xuÊt. C¸c ngµnh kinh tÕ chñ yÕu sÏ ®îc thay thÕ b»ng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phÇn mÒm víi hµm lîng tri thøc cao. Do vËy, ngêi ta ph¶i x¸c ®Þnh mét chÝnh s¸ch u tiªn cho c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghÖ cao, ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghÖ mòi nhän, ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phÇn mÒm trªn c¬ së hiÖn ®¹i ho¸ c¬ së h¹ tÇng th«ng tin, ®Çu t cho ph¸t triÓn gi¸o dôc...C¸c yÕu tè th«ng tin, gi¸o dôc, tri thøc ®îc coi lµ ngµnh c«ng nghiÖp míi vµ ngµy cµng ph¸t huy vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ tri thøc, lµm biÕn ®æi kÕt cÊu vµ c¬ cÊu cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng vµ c«ng nghiÖp phÇn mÒm sÔ dÇn dÇn ph¸t triÓn t¸ch ra khái c«ng nghiÖp truyÒn thèng ®Ó trë thµnh ngµnh c«ng nghiÖp tri thøc. Nh vËy, cã thÓ c¬ cÊu kinh tÕ lóc nµy kh«ng chØ cã ba khu vùc: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô mµ thªm mét lÜnh vùc c«ng nghiÖp phÇn mÒm hay cßn gäi lµ c«ng nghiÖp tri thøc - ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm lîng tri thøc cao. §Õn lóc ®ã tØ träng giữa n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chØ chiÕm mét phÇn rÊt nhá so víi tØ träng dÞch vô vµ c«ng nghiÖp phÇn mÒm. Vµ c¬ cÊu lao ®éng còng ph¶i chuyÓn ®æi cho phï hîp víi c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ míi. §©y lµ nhu cÇu vµ còng lµ ®ßi hái bøc thiÕt ®èi víi viÖc x©y dùng mét chiÕn lîc gi¸o dôc hiÖn ®¹i híng tíi t¬ng lai.

64

Kinh tÕ níc ta chñ yÕu vÉn lµ nÒn kinh tÕ søc ngêi vµ b¾t ®Çu cã mét sè yÕu tè cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Trong t¬ng lai kh«ng xa, chóng ta ch¾c ch¾n sÏ tham gia vµo kinh tÕ tri thøc. Muốn làm được điều đó giáo dục phải đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển sang nền kinh tế tri thức. Hiện nay nền kinh tế tri thức đã hình thành ở một số nước tiên tiến và sẽ lan ra toàn thế giới và tất nhiên sẽ không đồng đều ở các nước khác nhau. ChiÕn lîc ph¸t triÓn gi¸o dôc, ph¸t triÓn con ngêi cña nước ta ph¶i ®¸p øng yªu cÇu cña c¶ ba nÒn kinh tÕ: kinh tÕ lao ®éng, kinh tÕ tµi nguyªn vµ kinh tÕ tri thøc. Chóng ta ph¸t triÓn gi¸o dôc, ph¸t triÓn con ngêi, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc nh»m phôc vô cho c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, thực hiện CNH- HĐH đất nước.

Từ những đặc điểm cơ bản của thời đại, giáo dục thế giới còng như của Việt Nam gặp phải những thách thức cần giải quyết trong b¸o c¸o tæng kÕt víi ®Çu ®Ò: “Häc tËp: cña c¶i néi sinh” cña uû ban Quèc tÕ chuÈn bÞ gi¸o dôc ®i vµo thÕ kû XXI cña UNESCO ®· nªu lªn 7 vÊn ®Ò mµ gi¸o dôc s¾p tíi ph¶i ®¬ng ®Çu gi¶i quyÕt; đó là:

- Quan hÖ gi÷a toµn cÇu vµ ®Þa ph¬ng: Mçi ngêi dÇn dÇn trë thµnh c«ng d©n quèc tÕ, ®ång thêi vÉn tiÕp tôc lµ thµnh viªn tÝch cùc cña céng ®ång, cña quèc gia;

- Quan hÖ gi÷a toµn cÇu vµ c¸ thÓ: cã v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i toµn cÇu, cã v¨n ho¸ b¶n s¾c cña tõng d©n téc, tõng khu vùc. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ lµ xu thÕ kh«ng thÓ tr¸nh khái; t«n träng, b¶o tån vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, khu vùc lµ tÊt yÕu; ®ång thêi trong thêi ®¹i míi c¸ tÝnh cña con ngêi l¹i cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ ph¶i ®îc t«n träng h¬n bao giê hÕt.

- Quan hÖ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i: Lµm sao ®Ó tiÕn lªn cËp nhËt víi thÕ giíi ®Çy biÕn ®éng, nh÷ng thay ®æi trong cuéc sèng, nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc- c«ng nghÖ mµ kh«ng quay lng l¹i víi qu¸ khø, mçi ngêi ph¸t huy tù chñ, mµ kh«ng h¹n chÕ ngêi kh¸c tù do ph¸t triÓn. C«ng nghÖ th«ng tin míi ph¶i vît qua th¸ch thøc nµy.

- Quan hÖ gi÷a l©u dµi vµ tríc m¾t: §©y lµ vÊn ®Ò mu«n thuë cña gi¸o dôc, nhng ngµy nay trë nªn râ nÐt. Ph¶i d¹y c¸i g× vµ d¹y nh thÕ nµo ®Ó ®¸p øng c¶ yªu cÇu t¹m thêi vµ l©u bÒn, yªu cÇu tríc m¾t vµ l©u dµi, lµm sao c©n ®èi gi÷a tho· m·n cung cÊp mét khèi lîng th«ng tin ®å sé vµ nhu cÇu ®êi sèng t×nh c¶m. BiÕt bao vÊn ®Ò nh©n d©n ®ßi hái ph¶i nhanh chóng, kÞp thêi, trong khi ®ã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch gi¸o dôc thùc tÕ l¹i ®ßi hái ph¶i kiªn tr× bµn ®Þnh, trao ®æi kü lìng råi míi c¶i c¸ch. Gi¸o dôc lµ vÊn ®Ò träng ®¹i cña ngµy h«m nay vµ ngµy mai.

- Quan hÖ gi÷a c¹nh tranh vµ b×nh ®¼ng c¬ héi: §©y lµ vÊn ®Ò mu«n ®êi cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¶ trong kinh tÕ, trong x· héi lÉn trong gi¸o dôc. NhiÒu n¬i ®· gi¶i quyÕt thÝch hîp vÊn ®Ò nµy, nhng cha ai d¸m nãi ®· gi¶i quyÕt tèt. §Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò nµy, gi¸o dôc ph¶i suy nghÜ cho hoµn chØnh h¬n vµ cËp nhËt quan ®iÓm gi¸o dôc suèt ®êi nh»m ®iÒu phèi 3 lùc:

+ C¹nh tranh t¹o ra ®éng lùc, + Hîp t¸c t¹o søc lùc, + Liªn kÕt t¹o ra hîp lùc.

65

- Quan hÖ gi÷a khèi lîng tri thøc ngµy cµng t¨ng qu¸ nhanh víi kh¶ n¨ng tiÕp thu cña con ngêi: §iÒu ch¾c ch¾n lµ kh«ng thÓ t¨ng sè bé m«n lªn t¬ng øng ®îc, mµ buéc ph¶i lµm cho ch¬ng tr×nh c¸c bé m«n hîp lý, ®Æc biÖt ®¶m b¶o tÝnh c¬ b¶n cña nÒn gi¸o dôc phæ th«ng d¹y cho c¸c em c¸ch sö dông tri thøc th«ng qua thùc nghiÖm, ph¸t triÓn nh©n c¸ch v¨n ho¸ ®Ó n©ng cao cuéc sèng cña b¶n th©n.

- Mèi quan hÖ gi÷a tinh thÇn vµ vËt chÊt: VÊn ®Ò gi¸o dôc lý tëng vµ c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc. Sø mÖnh cao c¶ cña gi¸o dôc chÝnh lµ ë ®©y, lµm sao cho mçi ngêi hµnh ®éng phï hîp víi truyÒn thèng vµ niÒm tin. Chó ý tíi tÊt c¶ c¸c mÆt cña cuéc sèng tõ vËt chÊt nhng ph¶i n©ng trÝ tuÖ, tinh thÇn, t©m lý, t©m linh lªn tÇm cao míi, ®¶m b¶o sù tån vong vµ ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, toµn cÇu còng nh gióp cho mçi ngêi vît qua b¶n th©n tù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 1.2. Bối cảnh phát triển của giáo dục đại học Việt Nam1.2.1. Gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ, toµn cÇu ho¸ vµ kinh tÕ thÞ trêng Héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ cña níc ta hiÖn nay lµ bíc tiÕp tôc lÇn thø ba cña thÕ giíi b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX mµ ®Æc trng lín nhÊtlµ sù ¶nh hëng, x©m nhËp vµo nhau cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc trªn ph¹m vi toµn cÇu. §ã lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp vÒ kinh tÕ: vèn, ®Çu t, th¬ng m¹i, dÞch vô; chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña mçi quèc gia vµ toµn thÕ giíi; vÒ khoa häc- c«ng nghÖ, chuyÓn gi¸o c«ng nghÖ…trong qu¸ tr×nh ®ã ë mçi quèc gia ®Òu chÞu t¸c ®éng c¶ mÆt tÝch cùc lÉn mÆt tiªu cùc. ChÝnh qu¸ tr×nh ®ã nã t¸c ®éng kh«ng nhá c¶ vÒ thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi toµn bé hÖ thèng gi¸o dôc nãi chung, gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng. Tõ lý luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn gi¸o dôc ®¹i häc thÕ gíi trong xu thÕ hiÖn nay, gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam cã thÓ gi¶m vai trß ®Çu t cña Nhµ níc. Trong bèi c¶nh ®ã gi¸o dôc ®¹i häc cã xu thÕ kh«ng cßn lµ dÞch vô c«ng chØ do nhµ níc cung cÊp, mµ ph¶i chó ý n©ng cao n¨ng lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý Nhµ níc vµ chuyÓn híng sang trî cÊp cho ngêi tiªu dïng (cho ngêi häc). Nh vËy, cã nghÜa gi¸o dôc ®¹i häc sÏ nhËn cµng ngµy cµng Ýt h¬n vÒ nguån tµi chÝnh c«ng vµ ®©y lµ mét khã kh¨n trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ cña gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam khi thu nhËp kinh tÕ cña ®¹i bé phËn ngêi lao ®éng vÉn cßn rÊt thÊp. MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ßi hái gi¸o dôc ®¹i häc ph¶i chuyÓn sang nÒn gi¸o dôc cho sè ®«ng (gi¸o dôc ®¹i chóng) ®Ó “häc tËp suèt ®êi” th× tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña gi¸o dôc trë nªn ®a d¹ng: §Þnh híng vµ ®¸p øng thÞ trêng lao ®éng, híng tíi ngêi häc, quyÒn tù chñ tµi chÝnh, qu¶n lý trêng ®¹i häc “nh mét doanh nghiÖp”, cã sù c¹nh tranh gi÷a c¸c c¬ së gi¸o dôc vµ ®ßi hái tõng c¬ së gi¸o dôc ph¶i cung cÊp cho x· héi dÞch vô gi¸o dôc tèt nhÊt nÕu nh kh«ng muèn bÞ th¶i lo¹i. Víi lý do ®¬n gi¶n, ®Æc ®iÓm lín nhÊt cña toµn cÇu ho¸ trong gi¸o dôc ®¹i häc lµ s¶n phÈm ®µo t¹o (nguån nh©n lùc chÊt lîng cao) ®ang híng tíi ®¸p øng cho thÞ trêng toµn cÇu. V× thÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ chÊt lîng nguån nh©n lùc cña chÝnh nguån nh©n lùc tõng níc ®ang lµ mét th¸ch

66

thøc gay g¾t. §iÒu ®ã ®· tõng cã trong qu¸ khø, nhng víi toµn cÇu ho¸ ®ßi hái gi¸o dôc ®¹i häc ph¶i ®îc xem nh lµ “mét nÒn c«ng nghiÖp” vµ “sù xuÊt nhËp khÈu” vµ víi c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng gi¸o dôc ®¹i häc lµ “mét nÒn c«ng nghiÖp” kh«ng biªn giíi. Nh vËy, trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam kh«ng chØ häc tËp kinh nghiÖm gi¸o dôc thÕ giíi, mµ cÇn híng ®Õn thèng nhÊt chuÈn ®µo t¹o, liªn kÕt, liªn th«ng víi gi¸o dôc ®¹i häc thÕ giíi. Nh vËy, ®i liÒn víi toµn cÇu ho¸ trong gi¸o dôc ®¹i häc ®ã lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng quèc tÕ, héi nhËp v¨n ho¸; bªn c¹nh ®ã nã sÏ cã ¶nh hëng, t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè x· héi nh tÝnh céng ®ång, ®a d¹ng v¨n ho¸ vµ xung ®ét v¨n ho¸, héi nhËp v¨n ho¸ thÕ giíi, lèi sèng thùc dông vµ phai nh¹t b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc… Bíc vµo thÕ kû XXI nÒn gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ gÆp ph¶i sù c¹nh tranh kh«ng ngang søc, ®ßi hái ph¶i cã lé tr×nh héi nhËp, dù b¸o “cã tÝnh chiÕn lîc” ®Ó kh«ng “bÞ thua ngay trªn s©n nhµ”, ®ã lµ th¸ch thc kh«ng nhá vµ ph¶i híng ®Õn ®¸p øng yªu cÇu nguån nh©n lùc chÊt lîng cao cña tõng ®Þa ph-¬ng, khu vùc, lÜnh vùc, tr×nh ®é ph¸t triÓn trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Êt níc trong qu¸ tr×nh héi nhËp víi nÒn gi¸o dôc ®¹i häc khu vùc vµ thÕ giíi. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp, §¶ng vµ Nhµ níc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn CNH-H§H ®Êt níc t¹o c¬ héi lín cho gi¸o dôc ®¹i häc níc ta. Tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nhµ níc bao cÊp toµn bé, chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam ph¶i ®æi míi mét c¸ch c¨n b¶n c¸ch tiÕp cËn kinh tÕ - x· héi ®èi víi qu¸ tr×nh ®µo t¹o: tÝnh ®Õn c¸c nguån ®Çu t, chi phÝ vµ hiÖu qu¶ ®Çu t; mèi t¬ng quan gi÷a lîi Ých vµ nghÜa vô cña Nhµ níc, cña x· héi vµ céng ®ång, cña nhµ ®Çu t, cña c¬ së ®µo t¹o, cña ngêi häc; viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi; viÖc xem ®µo t¹o nguån nh©n lùc chÊt lîng cao lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. Muèn vËy, gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam tiÕn hµnh ®æi míi m¹nh mÏ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o theo híng ®a d¹ng ho¸, chuÈn ho¸, hiÖn ®¹i hãa, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mau chãng tiÕp thu cã chän läc nh÷ng ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cña c¸c níc ph¸t triÓn vÒ khoa häc tù nhiªn, kü thuËt vµ c«ng nghÖ, phï hîp víi yªu cÇu cña ®Êt níc, phôc vô thiÕt thùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi nãi chung, cña tõng ngµnh, tõng lÜnh vùc, tõng vïng, tõng ®Þa ph¬ng nãi riªng. C¸c trêng ®¹i häc quèc gia, c¸c trêng ®¹i häc träng ®iÓm, c¸c ngµnh ®µo t¹o thuéc c¸c lÜnh vùc mòi nhän cña khoa häc- c«ng nghÖ ph¶i ®i ®Çu trong viÖc ®æi míi môc tiªu, néi dung, ch¬ng tr×nh vµ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc. Muốn vậy, cần chú ý thiÕt kÕ c¸c ch¬ng tr×nh chuyÓn tiÕp, c¸c ch¬ng tr×nh ®a giai ®o¹n vµ ¸p dông quy tr×nh ®µo t¹o mÒm dÎo nh»m t¨ng c¬ héi häc ®¹i häc cho mäi ngêi, nhÊt lµ nh÷ng ngêi ë n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hµnh ch¬ng tr×nh khung cho ®¹i häc đã tiến hành tõ n¨m häc 2001- 2002 vµ cho ®µo t¹o th¹c sÜ trong n¨m

67

häc 2002- 2003. Bªn c¹nh ®ã c¸c trêng cao ®¼ng vµ ®¹i häc cÇn triÓn khai cã kÕ ho¹ch, ®¹t chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ viÖc ®µo t¹o c¸c m«n häc theo hÖ thèng tÝn chØ nh»m ph¸t huy vai trß tù häc ®éc lËp cña sinh viªn trªn c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt hiÖn ®¹i hiÖn cã cña tõng trêng phôc vô cho sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Tuy nhiªn, nhiÒu trêng ®¹i häc cßn rÊt lóng tóng v× kh«ng hiÓu s©u s¾c b¶n chÊt cña häc chÕ tÝn chØ vµ c¸ch x©y dùng häc chÕ tÝn chØ nµy, tõ ®ã mét sè trêng ®èi phã b»ng c¸c gi¶i ph¸p söa c¸ch tÝnh to¸n, quy ®æi khèi lîng ch¬ng tr×nh mét c¸ch m¸y mãc. B¶n chÊt häc chÕ tÝn chØ lµ c¸ nh©n ho¸ viÖc häc tËp trong mét nÒn gi¸o dôc cho sè ®«ng; do ®ã, mét yÕu tè cÇn nhÊn m¹nh khi chuyÓn sang häc chÕ tÝn chØ lµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ®Ó t¨ng thêi gian tù häc cña sinh viªn. Tuy nhiên, trong thực tiễn nhiều trêng cao ®¼ng, ®¹i häc lại Ýt chó ý ®Õn ®iÒu ®ã. §æi míi chÕ ®é thi cö, chÕ ®é tuyÓn sinh, x©y dùng ph¬ng ph¸p, quy tr×nh vµ hÖ thèng ®¸nh gi¸ chÊt lîng ®µo t¹o, chÊt lîng gi¶ng viªn, chÊt lîng sinh viªn mét c¸ch kh¸ch quan chÝnh x¸c. Đ©y lµ mét biÖn ph¸p c¬ b¶n kh¾c phôc tÝnh chÊt ®èi phã víi thi cö cña nÒn gi¸o dôc hiÖn nay, thóc ®Èy viÖc lµnh m¹nh ho¸ qu¸ tr×nh gi¸o dôc kh«ng chØ ë tr×nh ®é gi¸o dôc ®¹i häc, cao ®¼ng mµ c¶ ë c¸c cÊp bËc gi¸o dôc phæ th«ng. §Æc biÖt quan t©m ®æi míi ph¬ng ph¸p ®µo t¹o trong c¸c trêng s ph¹m, tríc hÕt lµ hai trêng ®¹i häc s ph¹m träng ®iÓm ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë c¸c trêng phæ th«ng. PhÊn ®Êu b¶o ®¶m c¸c trêng ®Òu cã th viÖn tèt, thêng xuyªn ®îc cËp nhËt, cã ®ñ gi¸o tr×nh, tµi liÖu tham kh¶o cho sinh viªn vµ cho gi¶ng viªn. HiÖn ®¹i ho¸ trang thiÕt bÞ gi¶ng d¹y vµ häc tËp, phßng thÝ nghiÖm, c¬ së thùc hµnh. Theo nhu cÇu, c¸c trêng ®¹i häc cã thÓ tæ chøc gi¶ng d¹y trùc tiÕp b»ng tiÕng níc ngoµi cho mét sè m«n häc; ®¶m b¶o cho sinh viªn sau khi tèt nghiÖp sö dông tèt m¸y tÝnh ®Ó thu thËp vµ xö lý th«ng tin vµ Ýt nhÊt mét ngo¹i ng÷ ®Ó lµm viÖc vµ giao tiÕp, n©ng cao n¨ng lùc héi nhËp quèc tÕ. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¸p øng nhu cÇu cña sù nghiÖp CNH- H§H vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay lµ môc tiªu u tiªn trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn gi¸o dôc vµi thËp kû tíi vµ ®ang lµ vÊn ®Ò ®îc x· héi quan t©m, nhÊt lµ sù g¾n kÕt gi÷a ®µo t¹o nh©n lùc víi viÖc lµm. HiÖn tîng d thõa lao ®éng ë mét sè ngµnh lµ hËu qu¶ cña viÖc ®µo t¹o kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ®· qu¸ lçi thêi. ChÝnh v× vËy, ®Ó kh¾c phôc ®iÒu ®ã cÇn ph¶i ®æi míi néi dung, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm. Tuy nhiªn, hÖ thèng ®µo t¹o nguån nh©n lùc ë níc ta ®ang ®øng tríc nh÷ng gay cÊn sau: Thø nhÊt, c¨n cø ®Ó ®µo t¹o lµ nhu cÇu vÒ nh©n lùc, nhng c«ng t¸c dù b¸o nhu cÇu vµ kÕ ho¹ch ho¸ ®µo t¹o cha lµm tèt; quan hÖ gi÷a ®µo t¹o, sö dông vµ viÖc lµm thiÕu sù g¾n bã;

68

Thø hai, n¨ng lùc ®µo t¹o nh©n lùc cña hÖ thèng gi¸o dôc nghÒ nghiÖp vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi chung kh¸ h¹n chÕ, cha ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng, ®Æc biÖt ë nh÷ng khu vùc, nh÷ng ngµnh nghÒ cã øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cha ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu vÒ phong c¸ch lµm viÖc c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i; c¸ch bè trÝ m¹ng líi c¬ së ®µo t¹o cã nhiÒu ®iÒu kh«ng hîp lý, khã ®¸p øng yªu cÇu vÒ viÖc lµm. Thø ba lµ thiÕu mét hÖ thèng th«ng tin vÒ ®µo t¹o nh©n lùc vµ viÖc lµm, ®Ó cã thÓ cung cÊp thêng xuyªn cho mäi ngêi (bao gåm nhµ níc, x· héi, nhµ trêng, ngêi häc, ngêi sö dông nh©n lùc...) nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ, kÞp thêi vÒ nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng lao ®éng ®Ó mäi ngêi chñ ®éng cã nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chØnh trong ph¹m vi quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña m×nh, kÓ c¶ sù tù ®iÒu chØnh cña b¶n th©n ngêi lao ®éng, ®Ó cung - cÇu phï hîp nhau. Thø t lµ chÝnh s¸ch ®·i ngé cha tho¶ ®¸ng, nhÊt lµ ®èi víi nh©n lùc c«ng t¸c ë vïng s©u, vïng xa, ®Æc biÖt lµ gi¸o viªn nªn Ýt hÊp dÉn nh©n lùc ®Õn, mÆc dï yªu cÇu vÒ tr×nh ®é cña nh©n lùc chØ ë møc b×nh thêng, kh«ng ph¶i ë møc cao. Thø n¨m lµ nh×n chung, nh÷ng yÕu kÐm trªn ®îc ph¸t hiÖn kh¸ sím, nhng t×nh h×nh vÉn kh«ng ®îc c¶i thiÖn bao nhiªu, do cha chó träng c«ng t¸c nghiªn cøu ®Ó t×m gi¶i ph¸p. Thø s¸u lµ x· héi vµ ngêi häc cßn cha ®¸nh gi¸ ®óng vai trß, vÞ trÝ cña ®µo t¹o nghÒ nghiÖp, vÉn cßn cã t©m lý chØ thÝch häc ®¹i häc. MÆt kh¸c thiÕu sù híng dÉn cho x· héi, t vÊn cho ngêi häc vÒ c¸c ngµnh nghÒ, c¸c dù b¸o viÖc lµm ®Ó hä lùa chän con ®êng häc phï hîp víi kh¶ n¨ng. Tãm l¹i: Muèn ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i ViÖt Nam trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ thÞ trêng, ®ßi hái thùc hiÖn chiÕn lîc héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ vÒ gi¸o dôc ®¹i häc. Bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ ngµy cµng s©u réng ®ßi hái ph¶i cã chiÕn lîc hîp t¸c quèc tÕ tÝch cùc vµ m¹nh mÏ vÒ gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc, cao ®¼ng nãi riªng ®Ó trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc lËp, tù chñ vµ b¶n s¾c d©n téc, tËn dông c¸c c¬ héi, khai th¸c mét c¸ch hîp lý nguån lùc gi¸o dôc níc ngoµi; qua ®ã tiÕp nhËn thµnh qu¶ khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý gi¸o dôc trong qu¸ tr×nh héi nhËp; ®ång thêi n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn gi¸o dôc ®¹i häc níc ta víi nÒn gi¸o dôc ®¹i häc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. ChiÕn lîc hîp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o dôc ph¶i theo híng t¨ng cêng qu¶n lý nhµ níc, ®¶m b¶o lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi häc, gi¶m thiÓu tæn thÊt vÒ ngo¹i tÖ vµ chÊt x¸m; tËp trung vµo mét sè néi dung nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra vÒ du häc, vÒ liªn kÕt ®µo t¹o vµ vÒ viÖc cho c¬ së gi¸o dôc níc ngoµi thµnh lËp c¸c chi nh¸nh trªn l·nh thæ ViÖt Nam gãp phÇn thóc ®Èy c¶i c¸ch gi¸o dôc. Cô thÓ lµ:

- Híng viÖc du häc tËp trung vµo c¸c ngµnh kinh tÕ, khoa häc, c«ng nghÖ mòi nhän nh»m phôc vô yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x·

69

héi cña níc ta vµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng dµn tr¶i vµ tù ph¸t nh hiÖn nay.

- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ së trong níc tæ chøc liªn kÕt víi c¸c c¬ së ®µo t¹o cã uy tÝn cña níc ngoµi, kh¾c phôc t×nh tr¹ng tuú tiÖn liªn doanh víi c¸c c¬ së ®µo t¹o kÐm chÊt lîng cña níc ngoµi.

- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ së ®µo t¹o cã uy tÝn cña níc ngoµi thµnh lËp chi nh¸nh t¹i ViÖt Nam, ®ång thêi cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn c¸c c¬ së ®µo t¹o chÊt lîng kÐm cña níc ngoµi lîi dông t×nh tr¹ng s¬ hë trong qu¶n lý gi¸o dôc ®Ó khai th¸c thÞ trêng gi¸o dôc trong níc víi môc ®Ých chØ nh»m thu lîi nhuËn.1.2.2. Mét sè quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ “®µo t¹o nguån nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm” trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp WTO §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII vµ NghÞ quyÕt TW2 (kho¸ VIII) ®· nhÊn m¹nh quan ®iÓm “ph¸t triÓn nguån nh©n lùc g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi”, “®µo t¹o nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm”.

a. Ph¸t huy nguån lùc con ngêi lµ yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Nãi mét c¸ch kh¸c, c«ng cuéc CNH- H§H ®Ò ra yªu cÇu vÒ nh©n lùc (bªn cÇu) vµ nhËn ®îc nh©n lùc ®µo t¹o tèt (bªn cung) vµ sö dông hä tèt, th× ®ã lµ sù ph¸t huy nguån lùc con ngêi. Nh vËy, ý tëng “ph¸t huy nguån lùc con ngêi” ph¶i ®îc thÓ hiÖn b»ng sù phèi hîp, g¾n bã chÆt chÏ 3 nh©n tè víi nhau: ngêi sö dông, ngêi ®µo t¹o vµ ngêi ®îc ®µo t¹o trªn c¬ së “viÖc lµm” ®îc thùc hiÖn tèt. Mét sù g¾n bã nh vËy ®ßi hái ph¶i cã chÝnh s¸ch phï hîp cña Nhµ níc nh»m ph¸t huy c¶ 3 nh©n tè nµy, trong ®ã nh÷ng d÷ kiÖn vÒ viÖc lµm ph¶i lµ xuÊt ph¸t ®iÓm ®Ó tæ chøc viÖc ®µo t¹o cho phï hîp. §ã lµ quan ®iÓm “®µo t¹o theo nhu cÇu”; lµm ®îc nh vËy chÝnh lµ ®µo t¹o nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm, lµ ph¸t huy nguån lùc cña con ngêi. b. Ph¬ng híng chung cña lÜnh vùc gi¸o dôc- ®µo t¹o trong nh÷ng n¨m tíi lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¸p øng yªu cÇu CNH- H§H, t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho nh©n d©n, nhÊt lµ thanh niªn. Nãi mét c¸ch kh¸c, gi¸o dôc phæ th«ng nh»m n©ng cao d©n trÝ còng cÇn chuyÓn híng m¹nh vµo viÖc chuÈn bÞ cho ®µo t¹o nguån nh©n lùc vµ chuÈn bÞ cho häc sinh ra trêng cã thÓ héi nhËp x· héi b»ng lao ®éng vµ viÖc lµm; b¶n th©n gi¸o dôc nghÒ nghiÖp vµ gi¸o dôc ®¹i häc cÇn ph¶i tËp trung ®µo t¹o vµ båi dìng nh©n lùc cã chÊt lîng phï hîp víi yªu cÇu cña viÖc lµm, nh©n lùc cã kh¶ n¨ng t×m viÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm. Gi¸o dôc - ®µo t¹o ngµy nay ph¶i híng vµo “chuÈn bÞ nguån cho ®µo t¹o nh©n lùc”, híng vµo “®µo t¹o nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm”. §ã lµ mét quan ®iÓm míi cÇn ®îc qu¸n triÖt b»ng chÝnh s¸ch vµ tæ chøc trong hÖ thèng gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam nãi riªng. c. Ph¸t triÓn gi¸o dôc - ®µo t¹o ph¶i g¾n víi nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, nh÷ng tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ ®îc thÓ hiÖn ë

70

sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a “®µo t¹o- sö dông- viÖc lµm” vµ cã chÝnh s¸ch sö dông, ®·i ngé ®óng gi¸ trÞ nh©n lùc ®îc ®µo t¹o. RÊt ®¸ng chó ý lµ, ngµy nay ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn, vÊn ®Ò viÖc lµm kh«ng chØ ®îc gi¶i quyÕt ë khu vùc kinh tÕ chÝnh quy (formal sector) (tøc lµ c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp, cã cÊu tróc, cã c¬ chÕ vËn hµnh kiÓu c«ng nghiÖp) mµ cßn ë khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh quy (non- formal) (tøc lµ c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh nhá, kiÓu hé gia ®×nh, trang tr¹i, n«ng- l©m- ng, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt ë vïng n«ng th«n) lµ n¬i ®ang trë thµnh mét lÜnh vùc ®Çy tiÒm n¨ng t¹o ra viÖc lµm, thu hót nhiÒu nh©n lùc t¬ng lai vµ khu vùc nµy l¹i rÊt réng lín ®èi víi nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn. Còng v× vËy, c«ng t¸c gi¸o dôc vµ sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ngµy nay kh«ng cßn chØ giíi h¹n trong c¸c ch¬ng tr×nh ®µo t¹o chÝnh quy, mµ cßn ph¶i ph¸t triÓn thªm c¸c ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ngoµi chÝnh quy, ®µo t¹o tõ xa ngµy cµng më réng ë nhiÒu níc. §Ó g¾n ®µo t¹o nh©n lùc víi viÖc lµm, c¸c mÆt “®µo t¹o, sö dông, viÖc lµm, ®·i ngé” ®èi víi nh©n lùc ph¶i ®îc gi¶i quyÕt ®ång bé tõ ph¹m vi vÜ m«, toµn x· héi, trong tõng ngµnh nghÒ, tõng ®Þa ph¬ng (nh dù b¸o, kÕ ho¹ch ho¸ nhu cÇu, chÕ ®é chÝnh s¸ch sö dông,...) ®Õn ph¹m vi vi m« ë tõng c¬ së ®µo t¹o, c¬ së sö dông nh©n lùc, c¬ së t¹o viÖc lµm míi (nh sè lîng, chÊt lîng, n¨ng lùc ...cña c¸c c¸ nh©n ®-îc ®µo t¹o). ThiÕu sù phèi hîp c¸c mÆt nµy sÏ rÊt l·ng phÝ c¸c nguån lùc cña c¶ nhµ níc, c¶ x· héi vµ rÊt kh«ng cã lîi cho sù ph¸t triÓn ®Êt níc.

Ba quan ®iÓm c¬ b¶n trªn dÉn ®Õn mét ý tëng chung lµ “®µo t¹o g¾n víi viÖc lµm” ph¶i ®îc gi¶i quyÕt trªn quan ®iÓm “cung- cÇu” trong c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, trong ®ã viÖc lµm lµ bªn “cÇu” nh©n lùc, ®µo t¹o lµ bªn “cung” nh©n lùc trong gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam. 1.2.3. Gi¸o dôc cao ®¼ng, ®¹i häc vµ ®µo t¹o nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm: t¨ng cêng hÖ thèng ®µo t¹o kü thuËt - nghÒ nghiÖp, ®µo t¹o c«ng nh©n kü thuËt, cao ®¼ng kü thuËt (kü s thùc hµnh) vµ tèc ®é t¨ng ph¶i nhanh h¬n ®µo t¹o ®¹i häc. Chóng ta cÇn rót kinh nghiÖm bµi häc cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nhanh ë §«ng Nam ¸ trong cuéc khñng ho¶ng võa qua vÒ sù thiÕu ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ kü thuËt cã chÊt lîng víi c¬ cÊu hîp lý gi÷a c¸c ngµnh nghÒ, c¸c tr×nh ®é. Mét sè xu híng sau ®· ®îc nghiªn cøu: ngêi tèt nghiÖp ®¹i häc ë níc ta trong nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû XXI, ph¶i cã nh÷ng n¨ng lùc tréi nh: n¨ng lùc thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi rÊt nhanh vµ ®¸p øng ®îc nh÷ng ®ßi hái míi cña sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt níc: ®ã lµ n¨ng lùc trÝ tuÖ ®Ó ®ñ søc gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng vÊn ®Ò do thùc tiÔn ®Æt ra cho m×nh vµ cho ®Êt níc; n¨ng lùc hµnh ®éng, biÕt øng dông s¸ng t¹o nh÷ng thµnh tùu khoa häc- c«ng nghÖ, biÕt tù t×m, tù t¹o viÖc lµm, cã kü n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý c«ng viÖc tËp thÓ cã hiÖu qu¶, gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh hîp t¸c cña nÒn kinh tÕ níc ta trong thÞ trêng quèc tÕ; n¨ng lùc tù häc, tù

71

nghiªn cøu, tù rÌn luyÖn thêng xuyªn, suèt ®êi mét c¸ch ®éc lËp, s¸ng t¹o ®i ®«i víi n¨ng lùc tù ®¸nh gi¸, tù ®æi míi; ®ã lµ b¶n lÜnh ph¸t huy tiÒm n¨ng, néi lùc cña c¸ nh©n, thêng xuyªn cËp nhËt kiÕn thøc cña m×nh, t¹o ra nh÷ng bíc ph¸t triÓn cho b¶n th©n, gãp phÇn lµm cho ®Êt níc rót ng¾n kho¶ng c¸ch vµ v¬n lªn ngang tÇm so víi c¸c quèc gia tiªn tiÕn; ë mét bé phËn sinh viªn, ph¶i ®µo t¹o vµ båi dìng n¨ng lùc quèc tÕ ngµy cµng nhiÒu ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc nh÷ng nhiÖm vô, nh÷ng c«ng viÖc liªn quan ®Õn hîp t¸c vµ thÝch nghi trong m«i trêng quèc tÕ (th«ng qua sö dông thµnh th¹o ngo¹i ng÷, n¾m v÷ng nh÷ng m«n häc nh LuËt quèc tÕ, Th¬ng m¹i quèc tÕ, vµ nh÷ng kü n¨ng nh giao lu quèc tÕ...) thùc sù lµ “nh©n lùc t duy”, “nh©n lùc cã tinh thÇn doanh nghiÖp”, cã phong c¸ch ho¹t ®éng nh nhµ doanh nghiÖp thùc sù; n¨ng lùc tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i vµ gi÷ g×n ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc. Mét biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó thùc hiÖn chÊt lîng ®îc nªu trªn lµ t¨ng cêng sù kÕt hîp gi¶ng d¹y, häc tËp víi nghiªn cøu khoa häc - c«ng nghÖ trong c¸c trêng ®¹i häc. Sinh viªn ®îc thùc hµnh, thùc tËp tham gia s¶n xuÊt kinh doanh thùc tÕ. Chó träng ®æi míi ph¬ng ph¸p ®µo t¹o theo híng ph¸t huy tÝnh chñ ®éng cña ngêi häc, gióp ngêi häc h×nh thµnh n¨ng lùc thÝch øng, héi nhËp víi thÞ trêng lao ®éng vµ thÞ trêng viÖc lµm lu«n lu«n biÕn ®éng, h×nh thµnh n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Trong ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, cÇn gióp ngêi häc n¾m ®îc ph¬ng ph¸p t×m viÖc lµm hoÆc t¹o viÖc lµm cho m×nh vµ cho ngêi kh¸c. §µo t¹o theo diÖn réng, ®µo t¹o c¬ b¶n ®i ®«i víi båi dìng thêng xuyªn vµ suèt ®êi lµ mét híng ®µo t¹o cã hiÖu qu¶, t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi tèt nghiÖp dÔ kiÕm viÖc lµm, tù t¹o viÖc lµm. HÖ thèng ®¹i häc ph¶i tiÕn tíi lµ mét hÖ thèng më, ®a d¹ng, mÒm dÎo, liªn th«ng; ®µo t¹o theo m«®un, häc ®Õn ®©u x¸c nhËn ®Õn ®Êy; t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu ngêi ®îc häc, häc theo n¨ng lùc vµ hoµn c¶nh cña m×nh; thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vÒ häc ®¹i häc. §Æc biÖt chó ý xu híng më ®¹i häc ng¾n h¹n (VÝ dô: Trong n¨m 1996 - 1997 ®· n©ng cÊp 6 trêng tõ trung häc chuyªn nghiÖp lªn tr-êng cao ®¼ng), më cao ®¼ng céng ®ång (®Þa ph¬ng), c¸c lo¹i h×nh gi¸o dôc thêng xuyªn, ®¹i häc tõ xa...®Òu gia t¨ng m¹nh mÏ. Theo thèng kª cña Bé GD&§T tõ n¨m 2005 ®Õn nay sè lîng c¸c trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng t¨ng lªn rÊt nhanh. Tõ n¨m 2005 ®Õn 2007: Sè trêng cao ®¼ng vµ ®¹i häc t¨ng 97 trêng (tõ 255 trêng ®Õn 352 trêng), trong ®ã sè trêng ®¹i häc t¨ng 69 trêng (tõ 104 trêng ®Õn 173 trêng); sè trêng cao ®¼ng t¨ng 28 trêng (tõ 151 trêng dÕn 179 trêng).

Nh vËy trong 2 n¨m (2005 -2007) ë níc ta trung b×nh kho¶ng 1 tuÇn cã 1 trêng ®¹i häc hoÆc cao ®¼ng ra ®êi. Tèc ®é gia t¨ng cña c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng lµ qu¸ nhanh vµ mét bÊt hîp lý rÊt lín lµ sè trêng ®¹i häc l¹i t¨ng nhanh gÊp 3 lÇn sè trêng cao ®¼ng, ngoµi ra, sè trêng c«ng t¨ng nhanh h¬n trêng t. Bªn c¹nh t¨ng sè lîng

72

trêng C§, §H, c¸c trêng t¨ng nhanh sè lîng sinh viªn trong ®ã cã c¸c trêng träng ®iÓm. 1.2.4. X©y dùng kh«ng gian ®¹i häc më ®µo t¹o nh÷ng trÝ thøc trung thùc, cã tr¸ch nhiÖm x· héi

§èi víi gi¸o dôc ®¹i häc, cÇn mau chãng cô thÓ ho¸ nh÷ng chñ tr¬ng ®óng ®¾n trong NghÞ quyÕt 14/2005/NQ-CP, t¨ng cêng liªn kÕt quèc tÕ trong ®µo t¹o nguån nh©n lùc tr×nh ®é cao trªn c¬ së b¶o ®¶m truyÒn thèng d©n téc vµ chñ quyÒn quèc gia nh»m ®µo t¹o nh÷ng trÝ thøc trung thùc, s¸ng t¹o, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi x· héi. Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ®¹i häc cÇn ®îc cËp nhËt thêng xuyªn, gi¶m bít nh÷ng phÇn cha thùc sù cÇn thiÕt ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ do c¸c trêng tù x¸c ®Þnh. Cô thÓ:

Tríc m¾t, kh«ng tiÕp tôc më trêng ®¹i häc, chØ cho më c¸c tr-êng cao ®¼ng theo híng nghÒ nghiÖp øng dông. §ång thêi, x©y dùng vµ cñng cè m¹ng líi c¸c trêng cao ®¼ng/ ®¹i häc céng ®ång víi ba m¶ng ch¬ng tr×nh: ch¬ng tr×nh chuyÓn tiÕp, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o nghÒ vµ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc thêng xuyªn (®¸p øng nhu cÇu cËp nhËt tri thøc, kü n¨ng, chuyÓn giao c«ng nghÖ,…) phôc vô yªu cÇu ph¸t triÓn cña ®Þa ph¬ng. §èi víi c¸c ®¹i häc céng ®ång, ®iÒu kh¸c biÖt so víi cao ®¼ng céng ®ång lµ ë chç cã mét sè ngµnh cã thÓ ®µo t¹o ë tr×nh ®é ®¹i häc, nhng ®a sè ngµnh vÉn ph¶i sö dông c¬ chÕ ch¬ng tr×nh chuyÓn tiÕp. Ngoµi ra, vÉn ph¶i tÝch cùc x©y dùng hÖ thèng ®µo t¹o nghÒ trong hÖ thèng ®¹i häc, cao ®¼ng céng ®ång.

CÇn tËp trung ®Çu t x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho c¸c trêng ®¹i häc më ®Ó ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc tõ xa nh»m më réng quy m«, ®¸p øng nhu cÇu häc ®¹i häc cña thanh niªn. CÇn x©y dùng, sö dông hÖ thèng ®¸nh gi¸ chuÈn cña c¸c trêng ®¹i häc l©u ®êi ®Ó ®¸nh gi¸ vµ cÊp v¨n b»ng cho nh÷ng ngêi tù häc vµ nh÷ng ngêi häc ë c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng ngoµi c«ng lËp cha ®îc quyÒn cÊp b»ng.

§Ó ®¶m b¶o chÊt lîng ®µo t¹o cÇn hoµn thiÖn hÖ thèng ®¶m b¶o chÊt lîng vµ kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt lîng, thµnh lËp c¬ quan ®iÒu phèi viÖc kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt lîng ®éc lËp víi Bé GD&§T vµ khuyÕn khÝch viÖc thµnh lËp c¸c tæ chøc chuyªn nghiÖp kiÓm ®Þnh chÊt lîng vµ ®o lêng ®¸nh gi¸ trong gi¸o dôc nãi chung. Cã thÓ níi láng ®iÒu kiÖn cho phÐp chuÈn bÞ më trêng nhng nhÊt thiÕt ph¶i th¾t chÆt ®iÒu kiÖn tuyÓn sinh vµ chØ cho phÐp cÊp b»ng sau khi nhµ trêng ®· ®¹t yªu cÇu qua quy tr×nh kiÓm ®Þnh chÊt lîng.

C¸c trêng cao ®¼ng, ®¹i häc cÇn ®îc tù quyÕt ®Þnh tiªu chÝ tuyÓn sinh nhng ph¶i th«ng b¸o c«ng khai møc ®iÓm quy ®Þnh, møc ®é tèi thiÓu ®Ó xÐt ®iÓm. §ång thêi, víi viÖc ®¶m b¶o quyÒn tù chñ cho c¸c trêng ®¹i häc cÇn x©y dùng mét hÖ thèng hç trî ®Ó n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña nhµ trêng tríc x· héi; hoµn thiÖn c¬ chÕ tù chñ b»ng viÖc thóc ®Èy thµnh lËp vµ tæ chøc ho¹t ®éng cña Héi

73

®ång trêng ®óng nh §iÒu lÖ trêng ®¹i häc quy ®Þnh vµ tõng bíc ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý nhµ trêng nh qu¶n lý doanh nghiÖp.2. Phương hướng phát triển giáo dục đại học Việt Nam2.1. Mục tiêu đổi mới giáo dục đại học Việt Nam

Trong Nghị quyết số 14/2005/ NQ-CP của Chính phủ nêu rõ: “Về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006- 2020”: - Mục tiêu chung: Đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học, tạo được chuyển biến cơ bản về chất lượng, hiệu quả và qui mô, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế và nhu cầu học tập của nhân dân. Đến năm 2020, giáo dục đại học Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vựcvà tiếp cận trình độ tiên tiến trên thế giới; có năng lực cạnh tranh cao, thích ứng với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. - Mục tiêu cụ thể + Hoàn chỉnh mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học trên phạm vi toàn quốc, có sự phân tầng về chức năng, nhiệm vụ đào tạo, bảo đảm hợp lý cơ cấu trình độ, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu vùng miền, phù hợp với chủ trương xã hội hoá giáo dục và quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của cả nước và của các địa phương. + Phát triển các chương trình giáo dục đại học theo định hướng nghiên cứu và định hướng nghề nghiệp- ứng dụng. Bảo đảm sự liên thông giữa các chương trình trong toàn hệ thống. Xây dựng và hoàn thiện các giải pháp bảo đảm chất lượng và hệ thống kiểm định giáo dục đại học. Xây dựng một vài trường đại học đẳng cấp quốc tế. + Mở rộng quy mô đào tạo, đạt tỷ lệ 200 sinh viên/1 vạn dân vào năm 2010 và 450 sinh viên/1vạn dân vào năm 2020, trong đó khoảng 70 - 80% tổng số sinh viên theo học các chương trình nghề nghiệp - ứng dụng và khoảng 40% tổng số sinh viên thuộc các cơ sở giáo dục đại học ngoài công lập. + Xây dựng đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học đủ về số lượng, có phẩm chất đạo đức và lương tâm nghề nghiệp, có trình độ chuyên môn cao, phong cách giảng dạy và quản lý tiên tiến; bảo đảm tỷ lệ sinh viên/ giảng viên của cả hệ thống giáo dục đại học không quá 20. Đến năm 2010 có ít nhất 40% giảng viên đạt trình độ thạc sỹ và 25 % đạt trình độ tiến sỹ; đến năm 2020 có ít nhất 60% giảng viên đạt trình độ thạc sỹ và 35 % đạt trình độ tiến sỹ. + Nâng cao rõ rệt quy mô và hiệu quả hoạt động khoa học và công nghệ trong các cơ sở giáo dục đại học. Các trường đại học lớn phải là các trung tâm nghiên cứu khoa học mạnh của cả nước; nguồn thu từ các hoạt động khoa học và công nghệ, sản xuất và dịch vụ đạt tổi thiểu 15% tổng nguồn thu của các cơ sở giáo dục đại học vào năm 2010 và 25% vào năm 2020. + Hoàn thiện chính sách phát triển giáo dục đại học theo hướng bảo đảm quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của cơ sở giáo dục đại học, sự quản lý của Nhà nước và vai trò giám sát, đánh giá của xã hội đối với giáo dục đại học. 2.2. Các giải pháp đổi mới giáo dục đại học Việt Nam2.2.1. Đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình giáo dục Về chương trình, nội dung giáo dục đại học cần tiến hành đổi mới mạnh mẽ chương trình đào tạo theo hướng đa dạng hoá, chuẩn hoá, hiện đại hoá; tạo điều kiện để mau chóng tiếp thu có chọn lọc những thành tựu của khoa học, kỹ thuật, công nghệ hiện đại, tiến tới từng bước đạt chuẩn khu vực và quốc tế đồng thời tăng cường tính thực hành, ứng dụng phù hợp yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, yêu cầu của nền kinh tế tri thức, hội nhập quốc tế. Đổi mới nội dung, chương trình giáo dục đại học cần:

74

- Cơ cấu lại khung chương trình; bảo đảm sự liên thông của các cấp học; giải quyết tốt mối quan hệ về khối lượng kiến thức và thời lượng học tập giữa các môn giáo dục đại cương và giáo dục chuyên nghiệp, nâng cao hiệu quả đào tạo của từng môn học. - Đổi mới nội dung đào tạo, gắn kết chặt chẽ với thực tiễn nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và nghề nghiệp trong xã hội, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của từng ngành, từng lĩnh vực, tiếp cận trình độ tiên tiến của thế giới. Phát triển tiềm năng nghiên cứu sáng tạo, kỹ năng nghề nghiệp, năng lực hoạt động trong cộng đồng và khả năng lập nghiệp của người học. 2.2.2. Phát triển đội ngũ nhà giáo, đổi mới phương pháp giáo dụca) Phát triển đội ngũ nhà giáo Trình độ đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục có ý nghĩa quyết định đối với chất lượng giáo dục và đào tạo của giáo dục đại học. Mặc dù đã có những chủ trương, chính sách nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục nhưng cho đến nay, đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đại học vẫn còn nhiều hạn chế. Vì vậy, việc xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ là một yêu cầu tất yếu khách quan. Cụ thể là: - Xây dựng và thực hiện quy hoạch đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học, bảo đảm đủ về số lượng, nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học. - Đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình, phương pháp đào tạo, bồi dưỡng giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học. Chú trọng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm của giảng viên, tầm nhìn chiến lược, năng lực sáng tạo và tính chuyên nghiệp của cán bộ lãnh đạo, quản lý. - Đổi mới phương thức tuyển dụng theo hướng khách quan, công bằng và có yếu tố cạnh tranh. Hoàn thiện và thực hiện cơ chế hợp đồng dài hạn; bảo đảm sự bình đẳng giữa giảng viên biên chế và hợp đồng, giữa giảng viên ở cơ sở giáo dục công lập và ở cơ sở giáo dục ngoài công lập. - Xây dựng và ban hành chính sách mới đối với giảng viên bao gồm tiêu chuẩn giảng viên, định mức lao động, điều kiện làm việc, nhiệm vụ khoa học và công nghệ, chế độ nghỉ dạy dài hạn để trao đổi học thuật và cơ chế đánh giá khách quan kết quả công việc. Ban hành chính sách, chế độ kiêm nhiệm giảng dạy. - Đổi mới quy trình bổ nhiệm, miễn nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư theo hướng giao cho các cơ sở giáo dục đại học thực hiện dựa trên các tiêu chuẩn và điều kiện chung do Nhà nước quy định. Định kỳ đánh giá để bổ nhiệm lại các chức danh giáo sư, phó giáo sư. Cải cách thủ tục hành chính xét công nhận giảng viên, giảng viên chính.b) Đổi mới phương pháp giáo dục Yêu cầu của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, của xu hướng hội nhập, toàn cầu hoá, của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đặt ra những yêu cầu bức thiết về chất lượng, cơ cấu nhân lực các ngành nghề đào tạo. Nội dung, phương pháp giáo dục đại học cần có sự điều chỉnh, bổ sung, đổi mới mạnh mẽ mới đáp ứng được yêu cầu này của đất nước. Giáo dục đại học cần triển khai đổi mới phương pháp đào tạo theo 3 tiêu chí: trang bị cách học; phát huy tính chủ động của người học; sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong hoạt động dạy và học. Khai thác các nguồn tư liệu giáo dục mở và tư liệu trên mạng Internet. Lựa chọn, sử dụng các chương trình, giáo trình tiên tiến của các nước. 2.2.3. Đổi mới quản lý giáo dục

75

Công tác quản lý giáo dục nói chung, giáo dục đại học nói riêng vẫn còn nhiều yếu kém về công tác tổ chức, về cán bộ quản lý giáo dục, về công tác thông tin. Đổi mới quản lý giáo dục đại học cần thực hiện đồng bộ các vấn đề về tổ chức, về công tác kế hoạch, về cải cách hành chính, về xây dựng và thực hiện chuẩn hoá đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục. Đặc biệt đổi mới cơ chế và phương thức quản lý nhằm phát huy mạnh mẽ tiềm năng, sức sáng tạo, tính chủ động và tự chịu trách nhiệm của các cơ sở giáo dục đại học. - Chuyển các cơ sở giáo dục đại học công lập sang hoạt động theo cơ chế tự chủ, có pháp nhân đầy đủ, có quyền quyết định và chịu trách nhiệm về đào tạo, nghiên cứu, tổ chức, nhân sự và tài chính. - Xoá bỏ cơ chế bộ chủ quản, xây dựng cơ chế đại diện sở hữu nhà nước đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập. Bảo đảm vai trò kiểm tra, giám sát của cộng đồng; phát huy vai trò của các đoàn thể, tổ chức quần chúng, đặc biệt là các hội nghề nghiệp trong việc giám sát chất lượng giáo dục đại học. - Quản lý nhà nước tập trung vào việc xây dựng và chỉ đạo thực hiện chiến lược phát triển; chỉ đạo triển khai hệ thống bảo đảm chất lượng và kiểm định giáo dục đại học; hoàn thiện môi trường pháp lý; tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra; điều tiết vĩ mô cơ cấu và quy mô giáo dục đại học, đáp ứng nhu cầu nhân lực của đất nước trong từng thời kỳ - Xây dựng Luật Giáo dục đại học. 2.2.4. Tiếp tục hoàn chỉnh cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân và phát triển mạng lưới trường, lớp, cơ sở giáo dục Hoàn thiện cơ cấu hệ thống giáo dục đại học cần đổi mới cơ cấu đào tạo và hoàn thiện mạng lưới cơ sở giáo dục theo hướng đa dạng hoá, chuẩn hoá, liên thông liên kết giữa các cấp bậc học. - Rà soát, đánh giá mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học hiện có; đổi mới công tác quy hoạch phát triển mạng lưới, bảo đảm thực hiện đúng các mục tiêu phát triển giáo dục đại học. - Ưu tiên mở rộng quy mô các chương trình định hướng nghề nghiệp - ứng dụng; áp dụng quy trình đào tạo mềm dẻo, liên thông, kết hợp mô hình truyền thống với mô hình đa giai đoạn để tăng cơ hội học tập và phân tầng trình độ nhân lực. - Thực hiện tốt việc chuyển đổi cơ chế hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học công lập theo Nghị quyết số 05/2005/NQ - CP ngày 18 tháng 04 năm 2005 của Chính phủ về đẩy mạnh xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá và thể dục thể thao; chuyển cơ sở giáo dục đại học bán công và một số cơ sở giáo dục đại học công lập sang loại hình tư thục; hoàn thiện mô hình trường cao đẳng cộng đồng và xây dựng quy chế chuyển tiếp đào tạo với các trường đại học, củng cố các đại học mở để có thể mở rộng quy mô của hai loại trường này. Khuyến khích mở cơ sở đại học trong các tập đoàn, các doanh nghiệp lớn. Nghiên cứu mô hình tổ chức và có kế hoạch cụ thể sát nhập cơ sở giáo dục đại học với các cơ sở nghiên cứu khoa học để gắn kết chặt chẽ đào tạo với nghiên cứu khoa học và sản xuất, kinh doanh. - Tập trung đầu tư, huy động chuyên gia trong và ngoài nước và có cơ chế phù hợp để xây dựng trường đại học đẳng cấp quốc tế. 2.2.5. Tăng cường nguồn tài chính, cơ sở vật chất cho giáo dục đại học - Nhà nước tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cho giáo dục đại học; tập trung đầu tư xây dựng một số cơ sở dùng chung như: trung tâm dữ liệu quốc gia, hệ thống thư viện điện tử, phòng thí nghiệm trọng điểm, ký túc xá và các cơ sở văn hoá,

76

thể dục thể thao. Các địa phương điều chỉnh quy hoạch, dành quỹ đất để xây dựng các cơ sở giáo dục đại học hiện đại, đạt tiêu chuẩn khu vực và quốc tế. - Nhà nước có chính sách ưu đãi, hỗ trợ, khuyến khích các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước đầu tư vào lĩnh vực giáo dục đại học; bảo đảm quyền sở hữu theo pháp luật và các quyền lợi về vật chất, tinh thần của nhà đầu tư. - Các cơ sở giáo dục đại học chủ động thực hiện đa dạng hoá nguồn thu từ các hợp đồng đào tạo, nghiên cứu và triển khai, chuyển giao công nghệ, các hoạt động dịch vụ, sản xuất, kinh doanh. - Xây dựng lại chính sách học phí, học bổng, tín dụng sinh viên trên cơ sở xác lập những nguyên tắc chia sẻ chi phí giáo dục đại học giữa nhà nước, người học và cộng đồng. Nhà nước thực hiện sự trợ giúp toàn bộ hoặc một phần học phí đối với các đối tượng chính sách, người nghèo và cấp trực tiếp cho người học. - Đổi mới chính sách tài chính nhằm tăng hiệu quả đầu tư từ ngân sách và khai thác các nguồn đầu tư khác cho giáo dục đại học. Nghiên cứu áp dụng quy trình phân bổ ngân sách dựa trên sự đánh giá của xã hội đối với cơ sở giáo dục đại học. Thường xuyên tổ chức đánh giá hiệu quả kinh tế của giáo dục đại học. - Thực hiện hạch toán thu - chi đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập, tạo điều kiện để các cơ sở giáo dục đại học có quyền tự chủ cao trong thu - chi theo nguyên tắc lấy các nguồn thu bù đủ các khoản chi hợp lý, có tích luỹ cần thiết để phát triển cơ sở vật chất phục vụ đào tạo và nghiên cứu. Bổ sung, hoàn chỉnh các quy chế về tài chính đối với các cơ sở giáo dục đại học ngoài công lập. 2.2.6. Đẩy mạnh xã hội hoá giáo dục đại học Xã hội hoá giáo dục là một tư tưởng chiến lược lớn của Đảng ta đã được thể hiện trong văn kiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành TW Đảng (khoá VII) và Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành TW Đảng (khoá VIII) và Nghị quyết Đại hội Đảng khoá IX, khoá X. Quán triệt tư tưởng chiến lược của Đảng nhằm đẩy mạnh xã hội hoá giáo dục, ngày 21/8/1997 Chính phủ đã có Nghị quyết số 90/CP về “Phương hướng và chủ trương xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá”. - Nội dung xã hội hoá giáo dục: Nội dung xã hội hoá giáo dục trong văn bản của Đảng và Nhà nước bao gồm 5 mặt:

+ Giáo dục hoá xã hội: Tạo ra phong trào học tập sâu rộng trong toàn xã hội; vận động toàn dân, trước hết là những người trong độ tuổi lao động, thực hiện học tập suốt đời để làm việc tốt hơn cho xã hội, có thu nhập cao hơn và có cuộc sống tốt đẹp hơn, làm cho xã hội trở thành một xã hội học tập. + Cộng đồng trách nhiệm: Toàn dân có trách nhiệm tạo lập môi trường giáo dục lành mạnh, vận động toàn dân chăm sóc giáo dục thế hệ trẻ, phối hợp chặt chẽ giữa giáo dục trong nhà trường với giáo dục gia đình và giáo dục ngoài xã hội; tăng cường trách nhiệm của các cấp uỷ Đảng, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, các tổ chức đoàn thể đối với sự nghiệp giáo dục. + Đa dạng hoá loại hình: Trên cơ sở củng cố loại hình công lập, lấy đó làm nồng cốt, cần mở ra nhiều hình thức giáo dục, phát triển các loại hình trường ngoài công lập, tạo ra cơ hội cho mọi người nâng cao trình độ. + Đa dạng hoá nguồn lực: Khai thác triệt để và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của xã hội cho giáo dục. Cùng với việc tăng thêm và sử dụng có hiệu quả ngân sách Nhà nước là nguồn chủ yếu cần tìm thêm các nguồn kinh phí khác trong nước và cần tranh thủ sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế, của nước ngoài để phát triển giáo dục. Cải tiến chế độ học phí, huy động sự đóng góp của cha mẹ học sinh và của các tổ chức sản xuất kinh doanh…để phát triển giáo dục.

77

+ Thể chế hoá chủ trương: Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý cho việc tổ chức thực hiện chủ trương xã hội hoá giáo dục. Giáo dục đại học khi thực hiện xã hội hoá giáo dục cần quán triệt các quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước cũng như các nội dung của xã hội hoá giáo dục.

- Các giải pháp thực hiện xã hội hoá giáo dục đại học:+ Đa dạng hoá chương trình, hình thức đào tạo trên cơ sở chuẩn hoá về chất

lượng và nâng cao hiệu quả. Phát triển các hình thức giáo dục từ xa, các chương trình chuyển tiếp và đa giai đoạn, các chương trình rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp có thể tạo thu nhập, các chương trình chuẩn hoá đội ngũ giáo viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý, công chức nhà nước từ Trung ương đến địa phương; đào tạo lại, bồi dưỡng định kỳ và thường xuyên cho những người lao động đang làm việc.

+ Phát triển các trường ngoài công lập. Chuyển một số trường công lập thành trường ngoài công lập khi có đủ điều kiện thích hợp. Củng cố và nâng cao chất lượng giáo dục của các trường ngoài công lập. Ưu tiên cấp phép mở các trường cao đẳng kỹ thuật, công nghệ. Các trường ngoài công lập được ưu tiên thuê đất và vay vốn tín dụng xây trường. Các trường hoạt động có chất lượng và hiệu quả được Nhà nước trợ giúp kinh phí xây dựng cơ sở vật chất và trang thiết bị giảng dạy, học tập. Nhà trường, nhà giáo và học sinh, sinh viên các trường ngoài công lập được đối xử bình đẳng như các trường công lập. Hoàn thiện và ban hành các cơ chế chính sách trợ giúp các trường ngoài công lập.

+ Mở rộng các quỹ khuyến học, quỹ bảo trợ giáo dục, khuyến khích cá nhân và tập thể đầu tư mở thêm trường mới; đổi mới chế độ học phí của các trường đại học, cao đẳng trong và ngoài công lập theo hướng học phí tương xứng với chất lượng dịch vụ đào tạo mà nhà trường cung cấp, phù hợp với khả năng người học, đồng thời miễn giảm cho các đối tượng chính sách, gia đình có công và người nghèo.

+ Mở rộng và tăng cường các mối quan hệ giữa nhà trường với các ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế - xã hội… tạo điều kiện để xã hội đóng góp xây dựng cơ sở vật chất, góp phần xây dựng kế hoạch phát triển nhà trường, điều chỉnh cơ cấu ngành nghề, cơ cấu trình độ đào tạo, trợ giúp kinh phí cho người học và tiếp nhận người tốt nghiệp, giám sát các hoạt động giáo dục và tạo lập môi trường giáo dục lành mạnh.

+ Xây dựng nhà trường thực sự trở thành trung tâm văn hoá, môi trường giáo dục lành mạnh, giáo dục toàn diện về đức, trí, thể, mỹ. Phát huy truyền thống “tôn sư trọng đạo” nêu cao phẩm chất của nhà giáo, làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, phấn đấu để các thầy cô giáo thực sự là những nhà giáo mẫu mực về mọi mặt, là tấm gương sáng cho sinh viên noi theo. Làm tốt công tác Đảng, Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên trong nhà trường, kiên quyết bài trừ các tệ nạn xã hội, các tiêu cực trong nhà trường, xây dựng “nhà trường thân thiện, học sinh tích cực”, phát triển bền vững.

+ Nâng cao nhận thức, tăng cường sự lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, sự chỉ đạo và quản lý của Hội đồng nhân dân, uỷ ban nhân dân các cấp; phát huy vai trò của các tổ chức Công đoàn, Hội sinh viên, Hội cha mẹ học sinh, Hội khuyến học và các đoàn thể, tổ chức xã hội khác huy động nguồn lực xã hội tham gia phát triển sự nghiệp giáo dục.

+ Xây dựng và thực hiện Dự án xã hội hoá giáo dục với các nội dung: Tháo gỡ các vướng mắc về cơ sở lý luận và thực tiễn, huy động sức mạnh tổng hợp của toàn hệ thống dựa trên một quá trình xã hội hoá cao độ, động viên lực lượng của toàn xã hội vì sự nghiệp phát triển giáo dục nhanh chóng cả về lượng và chất. Để thực hiện mục

78

tiêu “chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá” về mặt quản lý nhà nước cần giải quyết 3 vấn đề cơ bản: cơ chế trong quản lý xã hội hoá, cơ chế chính sách để thực hiện xã hội hoá và cơ chế tổ chức để điều hành xã hội hoá.

2.2.7. Tăng cường hợp tác quốc tế về giáo dục đại học Quan hệ quốc tế trong giáo dục đại học là phương thức khai thác kinh nghiệm

quốc tế, tận dụng các tiến bộ khoa học - công nghệ, quy trình và phương pháp đào tạo cũng như nguồn viện trợ và cho vay của các tổ chức quốc tế và các nước để phát triển giáo dục đại học.

Mục tiêu tổng quát của công tác quan hệ quốc tế trong giáo dục Việt Nam đến năm 2010 được xác định là: Nâng cao hiệu quả các hoạt động hợp tác quốc tế, góp phần tăng cường nguồn lực tổng hợp trong quá trình thực hiện các mục tiêu chiến lược của ngành giáo dục nhằm phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; mở rộng các quan hệ hợp tác làm cho giáo dục Việt Nam tiếp cận và hoà nhập với giáo dục thế giới; tăng cường vị thế và uy tín của Việt Nam nói chung và ngành giáo dục Việt Nam nói riêng trên trường quốc tế. Giáo dục đại học cần thực hiện các giải pháp sau để đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong giáo dục.

- Xây dựng chiến lược hội nhập quốc tế, nâng cao năng lực hợp tác và sức cạnh tranh của giáo dục đại học Việt Nam thực hiện các hiệp định và cam kết quốc tế.

- Cải thiện môi trường quan hệ quốc tế trong giáo dục để thu hút đầu tư và trợ giúp của nước ngoài.

- Xây dựng và công khai kế hoạch phát triển quan hệ quốc tế về giáo dục để thu hút đầu tư.

- Nâng cao năng lực quan hệ quốc tế của giáo dục đại học.- Tăng cường nguồn lực cho giáo dục đại học.- Phát triển và mở rộng quan hệ hợp tác làm cho giáo dục đại học Việt Nam tiếp

cận và hoà nhập với giáo dục đại học thế giới. 3. Ph¬ng híng tæng qu¸t cña gi¸o dôc ViÖt Nam bíc vµo

thÕ kû XXI 3. 1. ChuÈn ho¸

X©y dùng nÒn gi¸o dôc theo híng “chuÈn ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x· héi ho¸”. ChuÈn ho¸ tõng phÇn, tiÕn tíi chuÈn ho¸ toµn bé, chuÈn ho¸ theo quèc gia, theo khu vùc tiÕn tíi ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. ChuÈn ho¸ lµ ph¬ng thøc tÊt yÕu ®Ó n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc båi dìng nh©n tµi trªn con ®êng héi nhËp quèc tÕ.

3.2. HiÖn ®¹i ho¸Tríc hÕt lµ néi dung, ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa cïng víi c¬ së

vËt chÊt, thiÕt bÞ d¹y häc ph¶i hiÖn ®¹i ho¸. §Æc biÖt lµ ngêi d¹y ph¶i cã tinh thÇn hiÖn ®¹i ho¸ c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p nh»m thøc tØnh tèi ®a tiÒm n¨ng cña ngêi häc, h×nh thµnh ë hä kh¶ n¨ng thÝch nghi tèt nhÊt, nhanh nhÊt, vµ tinh thÇn chñ ®éng, s¸ng t¹o chiÕm lÜnh tri thøc khoa häc.

3.3. D©n chñ ho¸Thùc hiÖn d©n chñ ho¸ gi¸o dôc, d©n chñ ho¸ nhµ trêng, d©n

chñ ho¸ qu¶n lý gi¸o dôc lµ nh»m ®a l¹i quyÒn b×nh ®¼ng gi¸o dôc cho mäi ngêi, c«ng b»ng trong x· héi häc tËp. TÊt c¶ nh»m ®¶m b¶o chÊt lîng gi¸o dôc, môc tiªu ®µo t¹o ngêi c«ng d©n ch©n chÝnh x©ydùng ®Êt níc tù do, v¨n minh, h¹nh phóc.79

3.4. X· héi ho¸ gi¸o dôc X· héi ho¸ gi¸o dôc lµ mét trong nh÷ng con ®êng thùc hiÖn

d©n chñ ho¸ gi¸o dôc t¹o nªn mét cao trµo häc tËp trong toµn d©n, ®ång thêi n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña mäi ngêi ®èi víi gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ. X· héi ho¸ gi¸o dôc còng nh»m t¨ng thªm c¸c nguån lùc, nhÊt lµ nguån lùc tµi chÝnh cho gi¸o dôc.

3.5. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc trêng líp Ph¬ng thøc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc trêng líp g¾n liÒn víi

x· héi ho¸ gi¸o dôc, nã còng g¾n liÒn víi d©n chñ ho¸ gi¸o dôc. §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh trêng líp trªn c¬ së môc tiªu ®µo t¹o, néi dung gi¸odôc, chuÈn kiÕn thøc ®Òu thèng nhÊt cho tÊt c¶ c¸c lo¹i tr-êng Bé GD &§T thùc hiÖn qu¶n lý nhµ níc thèng nhÊt toµn bé hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n trong ®ã cã c¸c trêng quèc lËp, d©n lËp, t thôc, c¸c trung t©m, v.v… theo luËt gi¸o dôc

Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự họcA. Câu hỏi thảo luận và tình huống

1- Giáo dục đại học Việt Nam phải hướng đến một nền giáo dục mở theo cơ chế thị trường, hội nhập, toàn cầu hoá (lý luận và thực tiễn).

2- Giáo dục đại học Việt Nam vừa đảm bảo chính sách xã hội, vừa thực hiện một nền giáo dục dịch vụ (theo cơ chế thị trường).

3- Theo tính toán, từ năm 2005 – 2007, bình quân mỗi tuần có một trường đại học và cao đẳng ra đời. Anh (chị) có bình luận gì về vấn đề này?

4- Giả sử với tư cách là Bộ trưởng Bộ GD và ĐT, anh (chị) có những quyết sách gì để nâng cao chất lượng đào tạo giáo dục đại học hiện nay.

5- Trong các giải pháp đổi mới giáo dục đại học Việt Nam, theo anh (chị) giải pháp nào mang tính then chốt? Tại sao?

B. Câu hỏi hướng dẫn tự học và tự đánh giá1. Hãy phân tích sự ảnh hưởng của một số đặc điểm thời đại ngày nay đến sự phát triển

giáo dục đại học. Anh (chị) hãy chỉ ra những thời cơ thuận lợi và những thách thức đối với giáo dục đại học? Làm thế nào để tận dụng thời cơ, hạn chế các tác động tiêu cực để phát triển giáo dục đại học ở nước ta nói chung và ở trường đại học nơi anh, chị công tác nói riêng.

2. Bối cảnh kinh tế xã hội nước ta và những ảnh hưởng của nó đến phát triển giáo dục đại học.

3. Hãy phân tích thực trạng giáo dục đại học Việt Nam hiện nay. Liên hệ với cơ sở đào tạo nơi đồng chí công tác.

4. Trình bày các quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước về “đào tạo nguồn nhân lực gắn với việc làm” trong đẩy mạnh CNH-HĐH và hội nhập WTO.

5. Phân tích các giải pháp phát triển giáo dục đại học nước ta trong giai đoạn hiện nay. Để thực hiện mục tiêu phát triển giáo dục đại học nước ta đến năm 2020, theo đồng chí cần có những giải pháp nào cần được quán triệt? Nơi đơn vị đồng chí công tác cần tập trung vào giải pháp nào nhất? Tại sao?

Tài liệu tham khảo1. Bùi Hiền, Nguyễn Văn Giao, Nguyễn Hữu Quýnh, Vũ Văn Tảo- Từ điển Giáo dục học;

Nhà xuất bản từ điển bách khoa;- HN- 2001;2. GS. Vũ Ngọc Hải; PGS.TS Trần Khánh Đức (Chủ biên) cùng tập thể tác giả- Hệ thống

giáo dục hiện đại trong những năm đầu thế kỷ XXI (Việt Nam và thế giới); NXBGD-HN- 2003;

3. Chủ tịch nước- Luật giáo dục, theo Lệnh của Chủ tịch nước số 11/2005/L-CTN ngày 27 tháng 6 năm 2005;

80

4. Quyết định của Thủ tướng Chính phủ v/v phê duyệt “Chiến lược phát triển giáo dục 2001- 2010” theo Quyết định số 201/2001/ QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 28 tháng 12 năm 2001;

5. Chính phủ - Nghị quyết: Về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020 theo Nghị quyết số 14/2005/NQ - CP của Thủ tướng Chính phủ ngày 02 tháng 11 năm 2005

6. Đặng Quốc Bảo- Nguyễn Đắc Hưng. Giáo dục Việt Nam hướng tới tương lai- Vấn đề và giải pháp - NXBCTQG.- HN- 2004

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo - Đề án đổi mới giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006- 2020- HN; 2005;

8. PGS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc (Chủ biên); GS.TSKH Lâm Quang Thiệp; TS. Lê Viết Khuyến; TS.Đặng Xuân Hải - Một số vấn đề về Giáo dục học đại học; NXBĐHQG. HN. 2004

9. Nguyễn Văn Quế - Những vấn đề toàn cầu ngày nay; Nhà xuất bản KHXH.- HN.1999;

CHƯƠNG 4QUẢN LÍ NHÀ NƯỚC GIÁO DỤC ĐẠI HỌC

Đặng Quốc BảoMục đích yêu cầu: * Về tri thức, học viên hiểu rõ các vấn đề sau: - Khái niệm và mô hình quản lí giáo dục; việc vận dụng vào quản lí giáo dục đại

học.- Quản lí Nhà nước về giáo dục đại học trong bối cảnh hiện nay của nước ta.- Các điều luật quy định về quản lí giáo dục đại học. * Về thái độ- Xây dựng được thái độ đúng đắn (theo chức trách của mình) cho học viên đối với

việc thực hiện các nội dung quản lí Nhà nước về giáo dục đối với giáo dục đại học nói chung và trong trường đại học mình đang công tác nói riêng.

- Học viên bước đầu có những ứng dụng cần thiết vào công tác quản lí trong nhà trường mình.

81

1. Khái niệm quản lý nhà nước về giáo dục và giáo dục đại học1.1. Kh¸i niÖm chung vÒ qu¶n lý C. M¸c ®· viÕt: “BÊt cø lao ®éng chung nµo ®îc tiÕn hµnh trªn

mét quy m« lín ®Òu yªu cÇu ph¶i cã mét sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu hoµ nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n... Mét nh¹c sü ®éc tÊu th× ®iÒu khiÓn lÊy m×nh, nhng mét dµn nh¹c th× ph¶i cã nh¹c trëng”. Nãi mét c¸ch cô thÓ, bÊt cø ho¹t ®éng nµo cña con ngêi cÇn cã sù phèi hîp ho¹t ®éng nhiÒu ngêi ®Òu ph¶i cã sù qu¶n lý.

Theo H. Fayol, qu¶n lý lµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, chØ huy, phèi hîp vµ kiÓm tra. Cho ®Õn nay c¸c chøc n¨ng nµy cña qu¶n lý vÉn ®îc thõa nhËn réng r·i.

Theo Phan V¨n Kha: “Qu¶n lý lµ qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, l·nh ®¹o vµ kiÓm tra c«ng viÖc cña c¸c thµnh viªn thuéc mét hÖ thèng ®¬n vÞ vµ viÖc sö dông c¸c nguån lùc phï hîp ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc ®Ých ®· ®Þnh”.

Mai H÷u Khuª, trong t¸c phÈm "Lý luËn qu¶n lý nhµ níc” ®· ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ qu¶n lý nh sau: “Qu¶n lý lµ mét ph¹m trï cã liªn quan mËt thiÕt víi hiÖp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng, nã lµ mét thuéc tÝnh tù nhiªn cña mäi lao ®éng hiÖp t¸c”.

X· héi cµng ph¸t triÓn, sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c lao ®éng diÔn ra trªn quy m« lín th× cµng cÇn ®Õn qu¶n lý. Cã thÓ hiÓu, qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng cã chñ ®Ých, ®îc tiÕn hµnh bëi mét chñ thÓ qu¶n lý nh»m t¸c ®éng lªn ®èi tîng qu¶n lý ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu x¸c ®Þnh cña c«ng t¸c qu¶n lý.

1.2. Qu¶n lý nhµ nícQLNN lµ chøc n¨ng quan träng nhÊt cña nhµ níc. Theo nghÜa

réng, QLNN lµ sù t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý (c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc) tíi mäi tæ chøc vµ c¸ nh©n trong toµn x· héi. Trong mét chÕ ®é d©n chñ, nhµ níc ®¹i diÖn cho ý chÝ cña nh©n d©n, thay mÆt d©n ®Ó chi phèi vµ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi bao gåm quan hÖ gi÷a nhµ níc víi d©n, gi÷a d©n víi d©n vµ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ níc víi nhau. Trong nhµ níc ph¸p quyÒn, c¸c mèi quan hÖ ®ã ®îc quy ®Þnh b»ng luËt ph¸p. Nhµ níc qu¶n lý x· héi b»ng luËt ph¸p tõ kh©u ®a ra c¸c quy ®Þnh (lËp ph¸p), tæ chøc thùc hiÖn (hµnh ph¸p) vµ xö lý c¸c vi ph¹m (t ph¸p).

Nhµ níc thùc hiÖn c«ng t¸c qu¶n lý cña m×nh th«ng qua hÖ thèng bé m¸y quyÒn lùc bao gåm c¸c c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p.

QuyÒn lËp ph¸p lµ thÈm quyÒn ban hµnh c¸c quy ph¹m luËt ph¸p b»ng c¸c quyÕt ®Þnh cña Quèc héi hay NghÞ viÖn. Trong qu¸ tr×nh ®ã cã nhiÒu tæ chøc cña nhµ níc vµ ®¹i diÖn cña nh©n d©n tham gia, phèi hîp trong viÖc ®Ò xuÊt, so¹n th¶o, thÈm ®Þnh.

QuyÒn hµnh ph¸p lµ quyÒn tæ chøc thi hµnh ph¸p luËt vµ tæ chøc ®êi sèng x· héi theo ph¸p luËt. QuyÒn hµnh ph¸p ®îc thùc hiÖn th«ng qua: ban hµnh chÝnh s¸ch, quy ®Þnh viÖc thùc hiÖn, ®«n ®èc, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn, tæ chøc thùc hiÖn c¸c dÞch vô c«ng.

QuyÒn t ph¸p lµ quyÒn tµi ph¸n b»ng c¸c ho¹t ®éng xÐt xö theo

82

luËt ph¸p tè tông cña c¸c toµ ¸n. §ã lµ sù ph¸n xÐt vÒ tÝnh hîp hiÕn, hîp ph¸p cña c¸c quyÕt ®Þnh ph¸p luËt vµ sù ph¸n quyÕt vÒ c¸c hµnh vi ph¹m téi, tranh chÊp d©n sù, kinh tÕ, hµnh chÝnh...

Nãi chung, qu¸ tr×nh QLNN do bèn ho¹t ®éng c¬ b¶n t¹o thµnh, ®ã lµ: quyÕt ®Þnh, tæ chøc, ®iÒu tiÕt, khèng chÕ. Nh÷ng ho¹t ®éng QLNN nãi trªn cã mèi liªn hÖ kh«ng thÓ chia c¾t, thÈm thÊu vµo nhau, t¸c ®éng qua l¹i, h×nh thµnh mét qu¸ tr×nh QLNN thèng nhÊt.

Còng cã lóc ngêi ta nãi qu¶n lý nhµ níc theo nghÜa hÑp lµ ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh do chÝnh phñ (c¬ quan hµnh ph¸p), ®¹i diÖn nhµ níc thùc thi vµ b¶o ®¶m b»ng sù cìng chÕ cña nhµ níc, ®ã chÝnh lµ ho¹t ®éng hµnh ph¸p (kh«ng bao gåm lËp ph¸p vµ t ph¸p). Cã khi nãi ®Õn c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ngêi ta muèn chØ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc theo nghÜa hÑp ®ã.

MÆc dï nhµ níc qu¶n lý x· héi mét c¸ch toµn diÖn, nhng trªn c¸c b×nh diÖn kh¸c nhau th× tÝnh chÊt vµ møc ®é qu¶n lý còng kh¸c nhau.

VÒ mÆt chÝnh trÞ: sù qu¶n lý cña nhµ níc lµ chÆt chÏ, thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ muèn duy tr× quyÒn lùc cña m×nh mét c¸ch l©u dµi, b¶o ®¶m sù æn ®Þnh cña chÕ ®é. Tuy nhiªn ph¬ng thøc duy tr× quyÒn lùc cã sù kh¸c nhau gi÷a chÕ ®é ®éc tµi vµ chÕ ®é d©n chñ. ChÕ ®é ®éc tµi duy tr× quyÒn lùc b»ng sù ®éc ®o¸n vµ dïng b¹o lùc ®Ó cìng bøc thùc hiÖn. ChÕ ®é d©n chñ t«n träng quyÒn cña nh©n d©n tham gia vµo c¸c quyÕt ®Þnh quan träng vµ vËn ®éng thuyÕt phôc hä thùc hiÖn. Níc ta ®ang theo con ®êng x©y dùng chÕ ®é d©n chñ, nh»m t¹o ra mét x· héi “c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”.

VÒ mÆt kinh tÕ: trong c¸c chÕ ®é theo c¬ chÕ tËp trung, nhµ níc kh«ng chØ qu¶n lý kinh tÕ b»ng ph¸p luËt mµ cßn lµ chñ së h÷u vµ trùc tiÕp tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh trong phÇn lín c¸c lÜnh vùc chñ chèt. (C¸ch qu¶n lý nµy, lÞch sö ®· kiÓm chøng sù thiÕu hiÖu qu¶ cña nã). Trong c¸c nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng, nhµ níc chØ gi÷ vai trß ®iÒu tiÕt sù ph¸t triÓn kinh tÕ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vµ rÊt h¹n chÕ trong viÖc trùc tiÕp tiÕn hµnh s¶n xuÊt, dÞch vô, trõ mét sè lÜnh vùc träng yÕu cña quèc gia nh n¨ng lîng, th«ng tin liªn l¹c...

VÒ mÆt x· héi: x· héi theo nghÜa réng lµ kh¸i niÖm ®èi lËp víi tù nhiªn nh»m chØ tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ con ngêi vµ céng ®ång ngêi, bao gåm c¶ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ v.v... X· héi theo nghÜa hÑp nh»m chØ mét sè quan hÖ trong x· héi, nh quan hÖ gi÷a c¸c giai tÇng, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n v.v... Theo nghÜa hÑp nµy, sù qu¶n lý cña nhµ níc vÒ mÆt x· héi nh»m b¶o ®¶m cho sù duy tr× vµ cñng cè c¸c quan hÖ x· héi lµnh m¹nh, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña céng ®ång.

Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nhµ níc ®Òu cã c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ®iÒu tiÕt sù ph¸t triÓn ë mét sè lÜnh vùc XH nh d©n sè, ®« thÞ ho¸, c¸c chÝnh s¸ch vÒ lao ®éng vµ phóc lîi x· héi, ch¨m sãc søc kháe vµ gi¸o dôc ë tr×nh ®é phæ cËp... nh÷ng ®iÒu kiÖn tèi thiÓu

83

®Ó cã ®îc mét x· héi “c«ng b»ng”, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc kh¸c.

VÒ mÆt v¨n ho¸: v¨n ho¸ còng cã nghÜa réng vµ nghÜa hÑp. Theo nghÜa réng, v¨n ho¸ lµ tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ quý b¸u ®îc t¹o nªn trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ngêi. V× vËy, x· héi cã v¨n ho¸ chÝnh trÞ, v¨n ho¸ c«ng nghiÖp, v¨n ho¸ thÓ thao v.v... V¨n ho¸ theo nghÜa hÑp nh»m chØ mét sè lÜnh vùc ho¹t ®éng tinh thÇn nhv¨n häc, nghÖ thuËt, c¸c ph¬ng tiÖn gi¶i trÝ. Theo nghÜa ®ã sù qu¶n lý cña nhµ níc vÒ v¨n ho¸ nh»m ®¶m b¶o mét x· héi “v¨n minh”, t¹o lËp mét ®êi sèng tinh thÇn lµnh m¹nh, b¶o tån ®îc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña qu¸ khø ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn s¸ng t¹o nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ míi.

Nh vËy, ®èi tîng cña QLNN lµ mäi ho¹t ®éng trong XH, nhng ë møc ®é kh¸c nhau trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi...

Nhµ níc sö dông c¸c c«ng cô kh¸c nhau trong ho¹t ®éng cña m×nh; trong ®ã c«ng cô chñ yÕu cña nhµ níc lµ luËt ph¸p ®Ó tiÕn tíi mét XH ph¸p quyÒn. Ngoµi ra, nhµ níc cßn sö dông c¸c c«ng cô kh¸c nh c¸c chÝnh s¸ch vÒ (gi¸ c¶, tiÒn l¬ng...); c«ng cô t©m lý - x· héi th«ng qua c¸c c¬ quan truyÒn th«ng, c¸c tæ chøc GD, c¸c sinh ho¹t v¨n ho¸...

1.3. Qu¶n lý nhµ níc vÒ gi¸o dôcQu¶n lý nhµ níc vÒ GD lµ mét trong c¸c lÜnh vùc cña QLNN. VÒ

thùc chÊt, QLNN vÒ GD lµ viÖc Nhµ níc thùc hiÖn quyÒn lùc c«ng ®Ó ®iÒu hµnh, ®iÒu chØnh toµn bé c¸c ho¹t ®éng GD trong ph¹m vi toµn x· héi nh»m thùc hiÖn môc tiªu GD cña quèc gia.

Theo Tõ ®iÓn b¸ch khoa vÒ Gi¸o dôc häc, kh¸i niÖm QLNN vÒ GD ®îc ®Þnh nghÜa lµ viÖc “thùc hiÖn c«ng quyÒn ®Ó qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng GD trong ph¹m vi toµn x· héi".

QLNN vÒ GD còng ®îc thùc hiÖn trong c¸c ph¹m vi lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p nh trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. Trong ®ã næi lªn 3 bé phËn chÝnh, ®ã lµ: chñ thÓ cña QLNN vÒ GD; ®èi tîng cña QLNN vÒ GD vµ môc tiªu cña QLNN vÒ GD. Chñ thÓ QLNN vÒ GD lµ c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë c¸c cÊp, trong ®ã thêng xuyªn vµ trùc tiÕp lµ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc. §èi tîng QLNN vÒ GD lµ mäi tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia vµo ho¹t ®éng GD trong toµn x· héi. Môc tiªu QLNN vÒ GD lµ thùc hiÖn môc tiªu GD cña quèc gia ®îc cô thÓ ho¸ ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau.

Trong GD cÇn thiÕt ph¶i cã ho¹t ®éng qu¶n lý mét c¸ch thêng xuyªn ë hai cÊp ®é: CÊp ®é thø nhÊt lµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch, ®îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc th«ng qua t¬ng t¸c gi÷a ngêi d¹y vµ ngêi häc t¹i c¸c c¬ së gi¸o dôc. Qu¸ tr×nh nµy ®îc thiÕt kÕ tõ nhiÒu cÊp, nhng ®îc ngêi d¹y trùc tiÕp thùc thi vµ ®iÒu khiÓn. Nhµ trêng chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ho¹t ®éng nµy vµ thêng ®îc gäi lµ qu¶n lý chuyªn m«n hay qu¶n lý vi m«. CÊp ®é thø hai lµ qu¶n lý hÖ thèng GD tõ trung ¬ng cho ®Õn c¬ së GD, ®îc thùc hiÖn b»ng c¬ quan nhµ níc c¸c cÊp kh¸c nhau, thêng ®îc gäi lµ

84

QLNN hay qu¶n lý vÜ m«.Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, cã lóc ®· kh«ng cã sù

ph©n biÖt r¹ch rßi gi÷a QLNN víi qu¶n lý chuyªn m«n cña nhµ trêng (c¬ së GD), gi÷a qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc víi qu¶n lý chuyªn m«n, nghiÖp vô. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, c¸c tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô, kÓ c¶ nhµ trêng (c¬ së GD), kh«ng ph¶i ®Òu thuéc së h÷u cña nhµ níc, v× thÕ cÇn thiÕt ph¶i cã sù t¸ch b¹ch râ rµng gi÷a hai mÆt qu¶n lý nãi trªn.

Ph¹m vi ho¹t ®éng QLNN ®èi víi GD trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng bao gåm c¸c c«ng viÖc: x©y dùng c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ ®«n ®èc, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn tæ chøc bé m¸y; ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc, kÕ ho¹ch vµ t¹o c¸c ®iÒu kiÖn thùc hiÖn nh ®Çu t vµ cung cÊp nh©n lùc trong ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña nhµ níc.

Nh vËy, QLNN vÒ GD lµ viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô, thÈm quyÒn do nhµ níc quy ®Þnh. Ho¹t ®éng QLGD vµ QLNN vÒ GD tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng thùc chÊt lµ qu¶n lÝ c¸c ho¹t ®éng hµnh chÝnh - gi¸o dôc. Nã cã hai mÆt th©m nhËp vµo nhau, ®ã lµ qu¶n lý hµnh chÝnh sù nghiÖp GD vµ qu¶n lÝ chuyªn m«n trong qu¸ tr×nh s ph¹m.

Theo quy ®Þnh cña LuËt Gi¸o dôc: ChÝnh phñ thèng nhÊt QLNN vÒ GD; Bé GD-§T chÞu tr¸ch nhiÖm tríc ChÝnh phñ thùc hiÖn QLNN vÒ GD.

1.4. Qu¶n lý nhµ níc vÒ gi¸o dôc ®¹i häcGD ®¹i häc vµ GD nghÒ nghiÖp cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ nghÒ

nghiÖp ho¸ con ngêi, nghÜa lµ cung cÊp cho nh÷ng ngêi s¾p ®Õn tuæi trëng thµnh còng nh ngêi lín mét n¨ng lùc nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh ®Ó cã thÓ tham gia vµo hÖ thèng lao ®éng cña x· héi, t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ gióp duy tr× sù sèng cña b¶n th©n vµ ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn x· héi.

Gi¸o dôc ®¹i häc cã c¸c trêng cao ®¼ng ®µo t¹o cö nh©n cao ®¼ng, c¸c trêng ®¹i häc ®µo t¹o cö nh©n khoa häc, kÜ s hoÆc ®µo t¹o c¸c tr×nh ®é trªn ®¹i häc nh th¹c sÜ, tiÕn sÜ, nÕu ®îc chÝnh phñ cho phÐp.

Qu¶n lý nhµ níc vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ mét phÇn trong qu¶n lý gi¸o dôc nãi chung. Tõ c¸c kh¸i niÖm qu¶n lý nhµ níc, qu¶n lý nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc, chóng t«i quan niÖm: Qu¶n lý nhµ níc vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ viÖc nhµ níc thùc thi c«ng quyÒn ®Ó ®iÒu hµnh, ®iÒu chØnh toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña ngµnh gi¸o dôc ®¹i häc nh»m thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng, ®¸p øng yªu cÇu cña x· héi.

QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ mét bé phËn quan träng cña QLNN vÒ GD, v× gi¸o dôc ®¹i häc lµ n¬i ®µo t¹o ra lùc lîng lao ®éng chÊt lîng cao phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc vµ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tri thøc. §Êt níc ta cã tiÕn kÞp víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi hay kh«ng phô thuéc rÊt lín vµo gi¸o dôc ®¹i häc. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc th× gi¸o dôc ®¹i häc lµ mét ngµnh s¶n xuÊt quan träng, s¶n xuÊt ra tri thøc, mét s¶n phÈm quan

85

träng nhÊt cña x· héi hiÖn ®¹i.QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc còng cã hai néi dung träng yÕu lµ

qu¶n lý hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ qu¶n lý chuyªn m«n.QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc bao gåm c¸c c«ng viÖc nh: x©y dùng

c¸c quy ®Þnh khung ph¸p lý, ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kÕ ho¹ch, ®«n ®èc, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch, tæ chøc bé m¸y …cña gi¸o dôc phæ ®¹i häc.

Chóng ta cã thÓ hiÓu QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc nh sau:QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ viÖc thùc thi c«ng quyÒn cña

ChÝnh phñ nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô, thÈm quyÒn do Nhµ níc quy ®Þnh ®Ó tæ chøc, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng gi¸o dôc ®¹i häc.

2. Mô hình quản lí giáo dục và sự vận dụng vào quản lí giáo dục đại học2.1. Khái niệm về mô hìnhMô hình theo nghĩa hẹp là mẫu, khuôn theo đó mà chế tạo hàng loạt các sản phẩm.

Mô hình là sự tái hiện một khách thể nào đó dưới dạng cơ cấu (theo nguyên mẫu hoặc mô hình hoá).

Mô hình theo nghĩa rộng là hình ảnh ước lệ (hình tượng, sơ đồ, sự mô tả…) của một khách thể mà với việc nhận diện được hình ảnh này con người có sự thuận tiện trong nghiên cứu khoa học, sản xuất, kinh doanh.

Mô hình là phương tiện để thể hiện một lí thuyết nào đó dưới dạng cô đọng bằng lời mà với sự thể hiện này nó gợi ra con đường hiện thực lí thuyết đó và phát triển. Nó cũng là công cụ để kiểm tra các mối liên hệ có tính cấu trúc, tính quy luật hàm chứa trong lí thuyết đó liệu có tồn tại thực hay không?

Phương pháp dùng mô hình để tái hiện những đặc trưng của một khách thể nào đó dựa trên khách thể khác tương tự hoặc dựa trên lí thuyết được phát biểu thành văn gọi là “mô hình hoá”. Nhu cầu mô hình hoá phát sinh khi việc nghiên cứu bản thân khách thể một cách trực tiếp gặp khó khăn, tốn kém hoặc không thể tiếp cận được vì khách thể quá bé hoặc quá lớn, quá phức tạp…

Trong quản lí thường hay sử dụng phương pháp mô hình gọi là mô hình hoá quản lí.

Đây là phương pháp cụ thể hoá các quan hệ quản lí trong thực tiễn trên sơ đồ hay trên một hệ thống luận đề mà với việc này người quản lí (chủ thể quản lí) nhận thức được bản chất của vấn đề quản lí và đưa ra được những quyết định nhằm bảo đảm sự phát triển và hoạt động có hiệu quả của đối tượng quản lí.

Mô hình hoá quản lí có ý nghĩa đặc biệt khi thực tế chưa thường xuyên thực hiện. Về mặt ý niệm, nó cho phép sự tác động qua lại giữa các mặt khác nhau của đối tượng quản lí. Nó là công cụ quan trọng để thực hiện các chức năng dự báo, kế hoạch, điều hành, kiểm tra, phản hồi.

2.2. Mô hình quản lí giáo dục Mô hình quản lí giáo dục thường được cấu thành từ hai ý tưởng. Ý tưởng về mô

hình quản lí và ý tưởng về mô hình giáo dục.Nói về mô hình giáo dục thường đề cập đến các dạng sau:+ Mô hình giáo dục tinh hoa+ Mô hình giáo dục vì nhân lực+ Mô hình giáo dục đại chúng+ Mô hình giáo dục xã hội học tậpVề mô hình quản lí trên thế giới thường đề cập đến các loại:

86

Chế độ chính trị

Trình độ phát triển Dân số và lao động kinh tế - xã hội

Mô hình quản lí nhà nước về giáo dục

Tiến bộ khoa học công nghệ Truyền thống văn hoá Khả năng hội nhập khoa học giáo dục giáo dục quốc tế

+ Phân tích; + Thực hành; + Chính trị; + Mập mờ; + Hiện tượng và tương tácCó tác giả chia thành các mô hình (chính thức, tập thể, chính trị, chủ quan, mập

mờ, văn hoá). Mô hình quản lí nhà nước về giáo dục của một đất nước chịu sự chi phối của các nhân tố sau:

+ Chế độ chính trị của đất nước+ Đặc trưng và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.+ Tiến bộ khoa học và công nghệ, khoa học giáo dục+ Truyền thống văn hoá - giáo dục+ Khả năng hội nhập quốc tế+ Dân số và lao động

Gi¸o dôc ®¹i häc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. ChÝnh tõ gi¸o dôc ®¹i häc ®· t¹o ra cho ®Êt níc nh÷ng con ngêi u tó dÉn d¾t x· héi khái sù l¹c hËu, l¹c ®iÖu víi thêi ®¹i.

X©y dùng ®îc m« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lµ viÖc ®îc mäi nhµ níc quan t©m. M« h×nh nµy tríc hÕt ph¶i ph¶n ¸nh ®îc triÕt lÝ ph¸t triÓn cña nÒn gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng. Nã ph¶n ¸nh ®îc cÊu tróc sao cho phï hîp víi thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi ®Êt níc vµ cËp nhËt gi¸ trÞ thêi ®¹i víi viÖc ®Ò ra c¸c u tiªn.

Thêng ngêi ta chän mét trong c¸c u tiªn sau:- M« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lÊy u tiªn cho môc tiªu phôc

vô sù t¨ng trëng kinh tÕ.- M« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lÊy u tiªn cho môc tiªu phôc vô

æn ®Þnh x· héi.- M« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lÊy u tiªn cho môc tiªu ph¸t

triÓn bÒn v÷ng ®Êt níc.Gi¸o dôc ®¹i häc cña níc ta trªn thùc tÕ ®· tr¶i qua hµng ngµn

n¨m, tuy nhiªn cho ®Õn thêi k× c¸ch m¹ng (th¸ng 9 n¨m 1945 ®Õn 87

nay) míi cã mét triÕt lÝ ph¸t triÓn hoµn chØnh theo mêi vÊn ®Ò chung nh sau:

- NÒn gi¸o dôc toµn d©n: gi¸o dôc cña d©n, do d©n, v× d©n.- Gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, ®Çu t cho gi¸o dôc lµ ®Çu t

cho ph¸t triÓn con ngêi, ph¸t triÓn x· héi.- Gi¸o dôc ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c d©n téc, khoa häc, ®¹i

chóng.- Gi¸o dôc nh»m tíi sù ®ång bé cña viÖc thùc hiÖn ba môc tiªu:

N©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi.- Thùc hiÖn sù phèi hîp gi¸o dôc nhµ trêng, gi¸o dôc gia ®×nh,

gi¸o dôc x· héi ®Ó ®µo t¹o con ngêi ViÖt Nam míi tõ lóc Êu th¬ ®Õn tuæi trëng thµnh, cã c¸c tè chÊt: Nh©n - NghÜa - TrÝ - Dòng - Liªm.

C¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n tæ chức thµnh mét chØnh thÓ cã n¨m ph©n hÖ: Gi¸o dôc mÇm non, gi¸o dôc phæ th«ng, gi¸o dôc chuyªn nghiÖp, gi¸o dôc cao ®¼ng, ®¹i häc, gi¸o dôc bæ tóc, t¹i chøc, g¾n bã víi c¬ cÊu d©n sè, c¬ cÊu lao ®éng nh»m tíi viÖc x©y dùng x· héi häc tËp ®Ó mäi c«ng d©n “ai còng ®îc häc hµnh”.

- Gi¸o dôc phæ th«ng lµ nÒn t¶ng v¨n ho¸ cña d©n téc, chÊt lîng gi¸o dôc phæ th«ng quyÕt ®Þnh chÊt lîng gi¸o dôc chung.

- Gi¸o dôc ®¹i häc lµ nÒn gi¸o dôc nh»m ®µo t¹o nguån lao ®éng chÊt lîng cao cho x· héi, t¹o ra sù ph¸t triÓn nh¶y vät cho x· héi…

- Nhµ trêng ViÖt Nam lµ nhµ trêng x· héi chñ nghÜa, tæ chøc qu¸ tr×nh ®µo t¹o theo c¸c ph¬ng ch©m:

Häc ®i víi lao ®éngLý luËn ®i víi thùc hµnhGi¸o dôc kÕt hîp víi lao ®éng s¶n xuÊtGi¸o dôc nhµ trêng kÕt hîp víi gi¸o dôc gia ®×nh vµ gi¸o dôc x·

héi.- Nhµ trêng g¾n bã víi ®êi sèng céng ®ång thùc hiÖn nhiÖm vô

gi¸o dôc ho¸ x· héi vµ x· héi ho¸ gi¸o dôc theo c¸c ph¬ng thøc: c«ng lËp, d©n lËp, t thôc; nhµ trêng chÝnh quy, nhµ trêng kh«ng chÝnh quy, nhµ trêng më.

- Qu¸ tr×nh d¹y häc trong c¸c nhµ trêng theo “S ph¹m d©n chñ t-¬ng t¸c” coi ho¹t ®éng d¹y lµ ho¹t ®éng c¬ b¶n, thÇy vµ trß cïng lµ chñ thÓ: “thÇy siªng d¹y - trß siªng häc”, “trß kÝnh thÇy - thÇy quý trß”.

- Ngêi häc “lÊy tù häc lµm cèt”, biÕt “quý träng sù cÇn lao”, biÕt tËp quen lao khæ, cã chÝ khÝ tù thùc k× lùc (tù lµm lÊy mµ ¨n, kh«ng ¨n b¸m x· héi), biÕt gi÷ vÖ sinh cho b¶n th©n vµ céng ®ång, biÕt yªu quý vµ chÞu khã häc quèc v¨n, quèc ng÷, quèc sö vµ kiÕn thøc khoa häc kÜ thuËt hiÖn ®¹i.

3. Qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc ®¹i häc ë ViÖt Nam3.1. C¸c néi dung chñ yÕu ®èi víi qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o

dôc vµ sù vËn dông vµo gi¸o dôc ®¹i häcLuËt gi¸o dôc ban hµnh n¨m 2005 ®· x¸c ®Þnh 4 chñ ®Ò lín ®èi

víi “Qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc”. §ã lµ c¸c chñ ®Ò:

88

a- Néi dung qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc vµ c¬ quan qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc.

b- §Çu t cho gi¸o dôcc- Hîp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o dôcd- Thanh tra gi¸o dôcMôc a bao gåm c¸c vÊn ®Ò sau:§iÒu 99 quy ®Þnh: “Néi dung qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc”Néi dung qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc bao gåm:1. X©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ

ho¹ch, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o dôc.2. Ban hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ

gi¸o dôc; ban hµnh ®iÒu lÖ nhµ trêng; ban hµnh quy ®Þnh vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ së gi¸o dôc kh¸c.

3. Quy ®Þnh môc tiªu, ch¬ng tr×nh, néi dung gi¸o dôc, tiªu chuÈn nhµ gi¸o, tiªu chuÈn c¬ së vËt chÊt vµ thiÕt bÞ trêng häc, viÖc biªn so¹n, xuÊt b¶n, in vµ ph¸t hµnh s¸ch gi¸o khoa, gi¸o tr×nh, quy chÕ thi cö vµ cÊp v¨n b»ng chøng chØ.

4. Tæ chøc, qu¶n lÝ viÖc b¶o ®¶m chÊt lîng gi¸o dôc vµ kiÓm ®Þnh chÊt lîng gi¸o dôc.

5. Thùc hiÖn c«ng t¸c thèng kª, th«ng tin vÒ tæ chức vµ ho¹t ®éng gi¸o dôc.

6. Tæ chøc bé m¸y qu¶n lÝ gi¸o dôc.7. Tæ chøc, chØ ®¹o viÖc ®µo t¹o, båi dìng, qu¶n lÝ nhµ gi¸o vµ

c¸n bé qu¶n lÝ gi¸o dôc.8. Huy ®éng, qu¶n lÝ, sö dông c¸c nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn sù

nghiÖp gi¸o dôc.9. Tæ chøc, qu¶n lÝ c«ng t¸c nghiªn cøu, øng dông khoa häc,

c«ng nghÖ trong lÜnh vùc gi¸o dôc.10. Tæ chøc, qu¶n lÝ c«ng t¸c hîp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o dôc.11. Quy ®Þnh viÖc tÆng danh hiÖu vinh dù cho ngêi cã nhiÒu

c«ng lao ®èi víi sù nghiÖp gi¸o dôc.12. Thanh tra, kiÓm tra viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ gi¸o dôc,

gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vµ xö lÝ c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ gi¸o dôc.

§iÒu 100 quy ®Þnh: “c¬ quan qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc”.1. ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc.ChÝnh phñ tr×nh Quèc héi tríc khi quyÕt ®Þnh nh÷ng chñ tr¬ng

lín cã ¶nh hëng ®Õn quyÒn vµ nghÜa vô häc tËp cña c«ng d©n trong ph¹m vi c¶ níc, nh÷ng chñ tr¬ng vÒ c¶i c¸ch néi dung ch¬ng tr×nh cña mét cÊp häc; h»ng n¨m b¸o c¸o Quèc héi vÒ ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch gi¸o dôc.

2. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o chÞ tr¸ch nhiÖm tríc ChÝnh phñ thùc hiÖn qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc.

3. Bé, c¬ quan ngang bé phèi hîp víi bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o thùc hiÖn qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc theo thÈm quyÒn.

4. uû ban nh©n d©n c¸c cÊp thùc hiÖn qu¶n lÝ nhµ níc vÒ gi¸o dôc theo sù ph©n cÊp cña ChÝnh phñ vµ cã tr¸ch nhiÖm ®¶m b¶o

89

c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®éi ngò nhµ gi¸o, tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ d¹y häc cña c¸c trêng c«ng lËp thuéc ph¹m vi qu¶n lÝ, ®¸p øng yªu cÇu më réng quy m«, n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ gi¸o dôc t¹i ®Þa ph¬ng.

Môc b bao gåm c¸c vÊn ®Ò sau:§iÒu 101 quy ®Þnh “C¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t cho gi¸o dôc”.C¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t cho gi¸o dôc bao gåm:1. Ng©n s¸ch nhµ níc.

2. Häc phÝ, lÖ phÝ tuyÓn sinh; c¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng t vÊn, chuyÓn giao c«ng nghÖ, s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô cña c¸c c¬ së gi¸o dôc; ®Çu t cña c¸c tæ ang, c¸ nh©n trong níc vµ níc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc; c¸c kho¶n tµi trî kh¸c cña tæ chøc, c¸ nh©n trong níc vµ níc ngoµi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §iÒu 102 quy ®Þnh “Ng©n s¸ch nhµ níc chi cho gi¸o dôc”

1. Nhµ níc dµnh u tiªn hµng ®Çu cho viÖc bè trÝ ng©n s¸ch gi¸o dôc, b¶o ®¶m tØ lÖ t¨ng chi phÝ ng©n s¸ch gi¸o dôc h»ng n¨m cao h¬n tØ lÖ t¨ng chi ng©n s¸ch nhµ níc.

2. Ng©n s¸ch nhµ níc chi cho gi¸o dôc ph¶i ®îc ph©n bæ theo nguyªn t¾c c«ng khai, tËp trung d©n chñ; c¨n cø vµo quy m« gi¸o dôc, ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña tõng vïng; thÓ hiÖn ®îc chÝnh s¸ch u tiªn cña nhµ níc ®èi víi gi¸o dôc phæ cËp; ph¸t triÓn gi¸o dôc ë vïng d©n téc thiÓu sè vµ vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®Æc biÖt khã kh¨n.

3. C¬ quan tµi chÝnh cã tr¸ch nhiÖm bè trÝ kinh phÝ gi¸o dôc ®Çy ®ñ, kÞp thêi, phï hîp víi tiÕn ®é cña n¨m häc. C¬ quan qu¶n lÝ gi¸o dôc cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ, sö dông cã hiÖu qu¶ phÇn ng©n s¸ch gi¸o dôc ®îc giao vµ c¸c nguån thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

§iÒu 103 quy ®Þnh “¦u tiªn ®Çu t tµi chÝnh vµ ®Êt ®ai x©y dung trêng häc”.

Bé, c¬ quan ngang bé, Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp cã tr¸ch nhiÖm ®a viÖc x©y dùng trêng häc, c¸c c«ng tr×nh thÓ dôc, thÓ thao, v¨n ho¸ nghÖ thuËt phôc vô gi¸o dôc vµo quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ngµnh vµ ®Þa ph-¬ng; u tiªn ®Çu t tµi chÝnh vµ ®Êt ®ai cho viÖc x©y dùng trêng häc vµ kÝ tóc x¸ häc sinh, sinh viªn trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.

§iÒu 104 quy ®Þnh “KhuyÕn khÝch ®Çu t cho gi¸o dôc”.1. Nhµ níc khuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn cho tæ chøc, c¸ nh©n

®Çu t, ®ãng gãp trÝ tuÖ, c«ng søc, tiÒn cña cho gi¸o dôc.2. C¸c kho¶n ®Çu t, ®ãng gãp, tµi trî cña doanh nghiÖp cho gi¸o

dôc vµ c¸c chi phÝ cña doanh nghiÖp ®Ó më trêng, líp ®µo t¹o t¹i doanh nghiÖp, phèi hîp ®µo t¹o víi c¸c c¬ së gi¸o dôc, cö ngêi ®i ®µo t¹o, tiÕp thu c«ng nghÖ míi phôc vô cho nhu cÇu cña doanh nghiÖp lµ c¸c kho¶n chi phÝ hîp lÝ, ®îc trõ khi tÝnh thu nhËp chÞu thuÕ theo LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp.

90

3. C¸c kho¶n ®ãng gãp, tµi trî cña c¸ nh©n cho gi¸o dôc ®îc xem xÐt ®Ó miÔn gi¶m thuÕ thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. Tæ chøc, c¸ nh©n ®Çu t x©y dùng c«ng tr×nh phôc vô cho gi¸o dôc; ®ãng gãp, tµi trî, ñng hé tiÒn hoÆc hiÖn vËt ®Ó ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc ®îc xem xÐt ®Ó ghi nhËn b»ng h×nh thøc thÝch hîp.

Điều 105 quy định “Học phí, lệ phí tuyển sinh”. 1. Học phí, lệ phí tuyển sinh là khoản tiền của gia đình người học hoặc người học

phải nộp để góp phần đảm bảo chi phí cho các hoạt động giáo dục. Học sinh tiểu học trường công lập không phải đóng học phí. Ngoài học phí và lệ phí tuyển sinh, người học hoặc gia đình người học không phải đóng góp khoản tiền nào khác.

2. Chính phủ quy định cơ chế thu và sử dụng học phí với tất cả các loại hình nhà trường và cơ sở giáo dục khác.

Bộ trưởng Bộ Tài chính phối hợp với Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thủ trưởng cơ quan quản lí nhà nước về dạy nghề để quy định mức thu học phí, lệ phí tuyển sinh đối với các cơ sở giáo dục công lập trực thuộc trung ương.

Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quy định mức thu học phí, lệ phí tuyển sinh đối với các cơ sở giáo dục công lập thuộc cấp tỉnh trên cơ sở đề nghị của Uỷ ban nhân dân cùng cấp.

Cơ sở giáo dục dân lập, tư thục được quyền chủ động xây dựng mức thu học phí, lệ phí tuyển sinh.

Điều 106 quy định “Ưu đãi về thuế trong xuất bản sách giáo khoa, sản xuất thiết bị dạy học, đồ chơi”.

Nhà nước có chính sách ưu đãi về thuế đối với việc xuất bản sách giáo khoa, giáo trình, tài liệu dạy học; sản xuất và cung ứng thiết bị dạy học, đồ chơi cho trẻ em; nhập khẩu sách báo, tài liệu, thiết bị dạy học, thiết bị nghiên cứu dùng trong nhà trường, cơ sở giáo dục khác.

Mục c bao gồm những vấn đề sau:Điều 107 Quy định “Hợp tác quốc tế về giáo dục”.Nhà nước mở rộng, phát triển hợp tác quốc tế về giáo dục theo nguyên tắc tôn

trọng độc lập, chủ quyền quốc gia, bình đẳng và các bên cùng có lợi.Điều 108 quy định “Khuyến khích hợp tác về giáo dục với nước ngoài”1. Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện cho nhà trường, cơ sở giáo dục khác

của Việt Nam hợp tác với tổ chức, cá nhân nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài trong giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học.

2. Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện cho công dân Việt Nam ra nước ngoài giảng dạy, học tập, nghiên cứu, trao đổi học thuật theo hình thức tự túc hoặc bằng kinh phí, do tổ chức, cá nhân trong nước cấp hoặc do tổ chức, cá nhân nước ngoài tài trợ.

3. Nhà nước dành ngân sách cử người có đủ tiêu chuẩn về phẩm chất đạo đức và trình độ đi học tập, nghiên cứu ở nước ngoài về những ngành nghề và lĩnh vực then chốt để phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Điều 109 quy định “Khuyến khích hợp tác về giáo dục với Việt Nam”.1. Tổ chức, cá nhân nước ngoài, tổ chức quốc tế, người Việt Nam định cư ở nước

ngoài được nhà nước Việt Nam khuyến khích, tạo điều kiện để giảng dạy, học tập, đầu tư, tài trợ, hợp tác, ứng dụng khoa học, chuyển giao công nghệ về giáo dục ở Việt Nam; được bảo hộ quyền và lợi ích hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

91

2. Việc hợp tác đào tạo, mở trường hoặc cơ sở giáo dục khác của người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài, tổ chức quốc tế trên lãnh thổ Việt Nam do Chính phủ quy định.

Điều 110 quy định “Công nhận văn bằng nước ngoài”.1. Việc công nhận văn bằng của người Việt Nam do nước ngoài cấp được thực

hiện theo quy định của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo và điều ước quốc tế mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

2. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo kí hiệp định về tương đương văn bằng hoặc công nhận lẫn nhau về văn bằng với các nước, các tổ chức quốc tế.

Mục d bao gồm các vấn đề sau:Điều 111 quy định “Thanh tra giáo dục”.1. Thanh tra giáo dục thực hiện quyền thanh tra trong phạm vi quản lí nhà nước về

giáo dục nhằm bảo đảm việc thi hành pháp luật, phát huy nhân tố tích cực, phòng ngừa và xử lí vi phạm, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực giáo dục.

2. Thanh tra chuyên ngành về giáo dục có những nhiệm vụ sau đây:a) Thanh tra việc thực hiện chính sách và pháp luật về giáo dục.b) Thanh tra việc thực hiện mục tiêu, kế hoạch, chương trình, nội dung, phương

pháp giáo dục; quy chế chuyên môn, quy chế thi cử, cấp văn bằng, chứng chỉ; việc thực hiện các quy định về điều kiện cần thiết bảo đảm chất lượng giáo dục ở các cơ sở giáo dục.

c) Thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực giáo dục theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo.

d) Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục theo quy định của pháp luật về xử lí vi phạm hành chính.

đ) Thực hiện nhiệm vụ phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng trong lĩnh vực giáo dục theo quy định của pháp luật về chống tham nhũng.

e) Kiến nghị các biện pháp bảo đảm thi hành pháp luật về giáo dục; đề nghị sửa đổi, bổ sung các chính sách và quy định của nhà nước về giáo dục.

g) Thực hiện các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật.Điều 112 quy định “Quyền hạn, trách nhiệm của Thanh tra giáo dục”.Thanh tra giáo dục có quyền hạn và trách nhiệm theo quy định của pháp luật về

thanh tra.Khi tiến hành thanh tra, trong phạm vi thẩm quyền quản lí của Thủ trưởng cơ quan

quản lí giáo dục cùng cấp, thanh tra giáo dục có quyền quyết định tạm đình chỉ hoạt động trái pháp luật trong lĩnh vực giáo dục, thông báo cho cơ quan có thẩm quyền để xử lí và phải chịu trách nhiệm về quyết định của mình.

3.2. Giáo dục Đại học Việt Nam trong nền kinh tế thị trường với định hướng xã hội chủ nghĩa - Nhận diện các thuộc tính và mâu thuẫn phát triển

Nền kinh tế nước ta phát triển theo quy luật kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nền kinh tế nước ta hiện nay được cân đối, tính toán không theo hệ thống MPS (Material Products System - Hệ thống sản phẩm các ngành sản xuất) mà theo hệ thống SNA (System National Account - Hệ thống tài khoản quốc gia).

Giáo dục được xếp vào khu vực kinh tế dịch vụ (hệ thống các ngành kinh tế như: khai thác, chế biến, dịch vụ). Nó phải được nhìn nhận và ứng xử theo đúng vị trí nó đang được sắp xếp.

a) Thuộc tính của sản phẩm giáo dụcSản phẩm giáo dục có một số thuộc tính sau:

92

- Mang thuộc tính hình thái ý thức xã hội. Trong quá trình giáo dục đào tạo sản phẩm không có thuộc tính hang hoá.

- Có thuộc tính hàng hoá khi sản phẩm giáo dục gia nhập vào thị trường lao động. Khi coi giáo dục có thuộc tính hình thái ý thức xã hội là muốn nhấn mạnh hoạt động giáo dục có tính chất xã hội, khẳng định mục đích cơ bản và phương hướng tác động của sản phẩm này chủ yếu là vào đời sống tinh thần của xã hội.

Khi coi sản phẩm giáo dục có thuộc tính hàng hoá là muốn nhấn mạnh đến việc sản phẩm này cuối cùng phải được sử dụng vào thị trường lao động trực tiếp hoặc gián tiếp, nó bị chi phối và bị điều tiết bởi quy luật thị trường.

Hai loại thuộc tính trên vừa chế ước nhau vừa thúc đẩy nhau.Thuộc tính hình thái ý thức xã hội yêu cầu hoạt động giáo dục phải phục vụ đắc lực

cho mục tiêu kinh tế. Quá trình đào tạo phải làm cho quan hệ xã hội tiến tới sự công bằng, bình đẳng, nâng cao chất lượng của đời sống tinh thần xã hội, phát triển các giá trị nhân văn lao động.

Thuộc tính hàng hoá yêu cầu hoạt động giáo dục phải tổ chức quá trình đào tạo chú ý đến hiệu ứng của thị trường, đặc biệt là thị trường sức lao động, phải tổ chức quá trình tạo ra động lực phát triển kinh tế trên cơ sở đào tạo làm đổi mới sức lao động và thúc đẩy việc sử dụng sức lao động có hiệu quả trong đời sống xã hội. Quá trình đào tạo phải bám sát với nhu cầu thị trường sức lao động, hoàn thiện cơ cấu lao động.

Chỉ quan tâm đến thuộc tính hình thái ý thức xã hội mà coi nhẹ thuộc tính hàng hoá thì hệ thống giáo dục dễ trở nên khô cứng, không góp phần tích cực vào sự tăng trưởng kinh tế. Ngược lại, nếu quá quan tâm đến thuộc tính hàng hoá, không chú ý đúng mức thuộc tính hình thái ý thức xã hội thì giáo dục sẽ đẩy xã hội vào trạng thái phân cực với những mối lo ngại về ổn định xã hội. Nhận diện được tính “đối ngẫu” của sản phẩm giáo dục và quản lí sản phẩm này làm cho tính đối ngẫu của nó phát huy tích cực vào tiến bộ xã hội là nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia có mục tiêu xây dựng nền kinh tế phát triển bền vững.

b- Những mâu thuẫn phát triển giáo dục trong điều kiện hiện nayDo sản phẩm giáo dục mang tính đối ngẫu như đã nêu nên sự phát triển của nó

luôn luôn có những mâu thuẫn. Tìm ra được các mâu thuẫn của giáo dục và có các giải pháp đúng đắn là một trong những nhiệm vụ quan trọng của các nhà chỉ đạo phát triển giáo dục. Lãng tránh, bỏ qua hoặc xoa dịu chúng sẽ để lại các hiệu quả tiêu cực. Nhiều nhà nghiên cứu đã cố gắng làm sáng tỏ vấn đề mâu thuẫn của phát triển giáo dục.

Ngay từ những năm 1970, Philip H. Coombs. Nguyên Giám đốc Viện kế hoạch hoá giáo dục quốc tế và 150 đại biểu của 50 nước đã công nghiệp hoá hoặc đang trên đường phát triển đã dự đoán giáo dục thế giới lâm vào cuộc khủng hoảng có tính toàn cầu. Cuộc khủng hoảng này biểu hiện ở những mâu thuẫn gay gắt sau:

- Mâu thuẫn giữa nhu cầu học vấn ngày càng tăng của nhân dân và khả năng đáp ứng có hạn của hệ thống giáo dục.

- Mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển giáo dục và khả năng đáp ứng của nền kinh tế.

- Mâu thuÉn gi÷a sè lîng, chÊt lîng, tr×nh ®é ®îc ®µo t¹o cña häc sinh, sinh viªn víi kh¶ n¨ng thu hót, sö dông cña thÞ trêng lao ®éng x· héi.

- Mâu thuẫn giữa nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục thường có tính lỗi thời với sự phát triển nhanh chóng của nền sản xuất xã hội, sự tiến bộ khoa học kĩ thuật và sự bùng nổ thông tin.

93

- Mâu thuẫn giữa hệ thống giáo dục chính quy và hệ thống giáo dục không chính quy.

- Mâu thuẫn giữa giáo dục mang tính chất chuẩn bị tiềm năng lâu dài với giáo dục mang tính chất đáp ứng và phổ cập.

Vào đầu những năm 1980, các nhà quản lí giáo dục Liên Xô và một số nước xã hội chủ nghĩa cũng chú ý phân tích mâu thuẫn trong sự phát triển giáo dục quốc dân. Trong bài “Về các mâu thuẫn của sự phát triển hệ thống giáo dục quốc dân” V.N. Iagodkin lúc đó là Thứ trưởng Bộ Giáo dục đã khẳng định: Nền giáo dục Xô Viết đang tiềm ẩn khá nhiều mâu thuẫn, đó là một hệ thống mâu thuẫn nằm trong một cấu trúc bao quát cả vấn đề tổ chức sư phạm và kinh tế xã hội.

Theo Iagodkin, mâu thuẫn cơ bản của hệ thống giáo dục là sự không phù hợp diễn ra thường xuyên giữa trình độ phát triển (về số lượng và chất lượng) của hệ thống giáo dục với động thái phát triển kinh tế - khoa học kĩ thuật của xã hội. Theo ông, nói chung quán tính của hệ thống giáo dục lớn hơn quá trình của đời sống kinh tế. Kinh tế có động thái nhanh hơn, dễ thay đổi hơn, còn giáo dục thường bất cập so với các động thái này. Iagodkin cũng chỉ ra các mâu thuẫn thuộc cơ cấu bên trong của giáo dục qua một số biểu hiện về nữ hoá, về địa phương hoá đội ngũ giáo viên.

Ở Mĩ, R. Collins và H. Gintis đã vạch ra mâu thuẫn của giáo dục là vấn đề “lạm phát văn bằng”, vấn đề “học lực cao thất nghiệp”. Họ nhận xét, ở Mĩ có lúc tồn tại hiện tượng về quan hệ tỉ lệ thuận giữa học lực và tiền lương (văn bằng càng cao thì tiền lương càng cao”. Thế là áp lực xã hội vào giáo dục khiến cho ngành giáo dục đào tạo ra rất nhiều người có văn bằng. Song thực tế, những người có văn bằng cao chưa chắc đã làm việc tốt. Điều này làm phát sinh mâu thuẫn giữa sản phẩm giáo dục với động thái thị trường lao động. Người ta chê trách giáo dục làm ra lãng phí, gây ra những chi phí vô ích cho kinh tế khi tiếp tục lạm phát văn bằng.

Hai tác giả còn chỉ ra mâu thuẫn về phân hoá đào tạo và phân hoá xã hội. Họ nhận xét rằng, kể cả trong những nền kinh tế phát triển thì vẫn có một bộ phận kinh tế sử dụng lao động bình thường. Bộ phận kinh tế này chỉ đòi hỏi loại lao động có sự chấp hành tốt về thời gian, nội quy làm việc, biết phục tùng mệnh lệnh, không nghi ngờ, thắc mắc khi làm việc, có một số kĩ năng hành động nhất định. Trong khi đó, ở bộ phận kinh tế khác lại đòi hỏi loại lao động phải làm việc với tinh thần sáng tạo, độc lập, có lòng tự tin cao…Áp lực này lên giáo dục khiến cho giáo dục hình thành hai loại nhà trường. Loại “PP” (Primary - Profession) là loại trường chỉ huấn luyện giáo dục cơ sở rồi đi học nghề. Loại nhà trường “SS” (Secondary - Superior) là loại trường huấn luyện giáo dục cơ bản một cách vững chắc rồi đào tạo tiếp thành tầng lớp ưu tú của xã hội. Những gia đình bình thường chỉ đủ khả năng cho con em vào loại trường “PP”, chỉ có những gia đình khá giả mới có khả năng cho con em vào loại trường “SS”. Như vậy, chính giáo dục đã góp phần tạo ra sự bất bình đẳng trong xã hội. Nền kinh tế càng phát triển càng thúc đẩy sự tinh vi trong việc tổ chức phân hoá đào tạo như trên. Cái vòng luẩn quẩn: phân hoá thị trường lao động phân hoá đào tạo phân hoá xã hội. Phân hoá đào tạo, giáo dục ở bậc cao hơn thì cách làm càng mạnh mẽ, tinh vi hơn để phục vụ cho mục tiêu phân hoá thị trường lao động và điều này cứ diễn ra khiến cho giáo dục luôn bị chê trách là nguyên nhân tạo ra sự phân cực, phân tầng mạnh mẽ trong xã hội.

Ở Trung Quốc, một số học giả như Lưu Phật Niên, Viên Chấn Quốc đã vạch ra mâu thuẫn giáo dục nước này trong bối cảnh kinh tế thị trường qua hệ thống các vấn đề sau đây:

- Giáo dục chuẩn bị cho cuộc sống tương lai và giáo dục tái hiện cuộc sống.

94

- Giáo duc phục vụ chính trị và giáo dục định hướng chính trị.- Giáo dục hướng vào lợi ích của đất nước và giáo dục hướng vào lợi ích cá nhân.- Giáo dục tạo ra đẳng cấp và giáo dục phục vụ sự bình đẳng.- Thuyết chuyên tài trong giáo dục và thuyết đa tài trong giáo dục.- Giáo dục liên tục và giáo dục không liên tục. - Phát triển giáo dục theo chế độ nhà nước và nhân dân cùng làm và chế độ người

học đơn phương chịu kinh phí.- Chế độ quản lí giáo dục tập trung theo ngành và chế độ quản lí giáo dục phân

cấp theo lãnh thổ.- Quản lí nhà nước về giáo dục và tự quản của nhà trường.- Giáo dục thống nhất và giáo dục đa dạng.- Nhà trường khép kín và nhà trường mở.- Giáo dục chính tắc và giáo dục tự phát.- Vấn đề chú trọng học vấn cơ bản và vấn đề hướng nghiệp.- Dạy học lấy thầy làm chuẩn và dạy học lấy trò làm chuẩn.- Dạy học qua sách và dạy học qua kinh nghiệm cuộc sống.- Học qua kiến thức được xếp đặt và học qua tình huống.- Học tập thể và học cá nhân.- Giáo dục theo khuôn khổ và giáo dục tự do.- Hợp tác trong giáo dục và cạnh tranh trong giáo dục.Theo Viên Chấn Quốc và Lưu Phật Niên, các vấn đề trên đây tác động thường

xuyên, liên tục vào quá trình phát triển giáo dục, quá trình đào tạo khiến cho giáo dục nhà trường luôn luôn bất cập so với những kì vọng của xã hội.

3.3. Những vấn đề chủ yếu về phát triển giáo dục đại học và quản lí nhà nước về giáo dục đại học trong bối cảnh phát triển hiện nay của đất nước

Đã từng tồn tại một số quan điểm khá đối lập nhau về phương thức phát triển giáo dục. Quan điểm của Tin Bergan, nhà kinh tế học người Hà Lan, giải thưởng Nôben kinh tế năm 1969 được coi là cực hữu khi ông cho rằng muốn phát triển giáo dục có hiệu quả phải hoàn toàn căn cứ vào tín hiệu thị trường. Sơ đồ phát triển của Tin Bergan được biểu thị như sau:

- Thị trường -> Cơ cấu kinh tế - Cơ cấu kinh tế -> Cơ cấu lao động- Cơ cấu lao động -> Cơ cấu giáo dục- Cơ cấu giáo dục -> Cơ cấu nhà trường -> Mạng lưới nhà trường.Quan điểm đươc coi là cực tả cho giáo dục là nguyên nhân chủ yếu gây ra sự

phân hoá, phân tầng xã hội. Quan điểm này đề xuất việc thay đổi hẳn thiết chế giáo dục truyền thống, nhà trường truyền thống như nó đang tồn tại. Thay vào đó là kiểu giáo dục ngẫu nhiên, giáo dục tự phát, giáo dục không theo thủ tục với nhà trường mở, nhà trường không cấp lớp, nền giáo dục không có thiết chế thi cử văn bằng.

Khỏi cần phải bình luận để thấy tính cực đoan của cả hai quan điểm trên đây. Quan điểm đúng đắn được đa số tán thành là phát triển giáo dục, phát triển giáo dục đại học theo các thiết chế hiện hành song phải không ngừng cải tiến chúng để chúng thích nghi với động thái kinh tế xã hội của mỗi quốc gia, thích ứng với tiến bộ của thời đại. Người ta nhấn mạnh việc phải coi giáo dục như một ngành kinh tế, áp dụng tư duy kinh tế vào quá trình đào tạo, nhưng phải coi đó là một ngành kinh tế có tính đặc thù vừa mang tính đặc trưng kinh tế chuẩn tắc vừa mang đặc trưng kinh tế thực chứng. Mô hình tổ chức xí nghiệp cần được vận dụng vào tổ chức quá trình đào tạo của nhà trường đại học. Mỗi nhà trường đại học là một xí nghiệp hoạt động theo mục tiêu

95

không vụ lợi, song phải tính được giá thành đào tạo. Các nhà trường đại học phải biết maketting trong hoạt động đào tạo. Phải có mối liên hệ chặt chẽ với các cơ sở sản xuất, cơ quan nghiên cứu khoa học, các tổ chức kinh doanh, dịch vụ.

Đã có nhiều lý thuyết kinh tế lớn ra đời xuất phát từ nghiên cứu vai trò của giáo dục và tương quan của nó với đời sống kinh tế như lí thuyết “Tư bản con người” của Theodor Shoultz (nhà kinh tế Mĩ - Giải thưởng Nôben kinh tế năm 1979), lí thuyết về “năng suất xã hội, năng suất lao động trên cơ sở phát triển tổng hoà nhân cách con người trong sự giáo dục đào tạo thường xuyên, liên tục” của Gary Becker (nhà kinh tế Mĩ - Giải thưởng Nôben năm 1992).

Kinh tế học giáo dục theo quan điểm này vừa được coi là kinh tế ngành của một loại hình kinh tế đặc biệt, vừa được coi là một bộ phận quan trọng của khoa học giáo dục. Nó nghiên cứu các vấn đề quy luật về chính sách kinh tế trong các chiến lược phát triển giáo dục và đề xuất các giải pháp phát triển giáo dục trong thực tiễn.

Cùng với kinh tế học giáo dục, xã hội học giáo dục trong bối cảnh phát triển giáo dục hiện nay cũng ngày càng có vị trí quan trọng; nó phối hợp với kinh tế học giáo dục trong hệ thống các khoa học giáo dục để luận cứ cho các vấn đề kinh tế - xã hội trong tương quan với các vấn đề tổ chức sư phạm thường được coi là đối tượng chủ yếu của giáo dục học.

Tổ chức phát triển giáo dục, tổ chức quá trình đào tạo ở các nhà trường vừa phải nhằm vào sự tăng trưởng kinh tế vừa nhằm vào sự ổn định và công bằng xã hội. Giáo dục một mặt giúp cho các cá nhân có sự năng động xã hội trong đời sống sản xuất, mặt khác phải luôn luôn đào tạo ra những con người biết sống trong tình đoàn kết hợp tác xã hội.

Trong xã hội tư bản, nhà trường trên thực tế vẫn là nơi đấu tranh giành quyền lợi của các tập đoàn khác nhau. Thông qua nhà trường, thông qua giáo dục, các tập đoàn giai cấp cố gắng truyền bá văn hoá của mình, từ quan niệm giá trị, đặc điểm nhân cách, thái độ, lế tiết, hành vi…

Ở nước ta không có tình trạng này, song nếu để các yếu tố tiêu cực mang tính tiêu cực của thị trường tác động vào quá trình đào tạo thì sẽ tạo ra mối hoạ cho đất nước. Hiện nay có lúc, có nơi các lí tưởng nhân văn bị méo mó, biến dạng đi. Đã xuất hiện và có chiều hướng gia tăng về sự tổ chức đào tạo có tính thực dụng, phiến diện, trục lợi không lành mạnh.

Tuy nhiên, cũng có những quan điểm coi giáo dục phải đứng ngoài thị trường, không chấp nhận mọi hiện tượng thương mại trong giáo dục, cấm thương mại hoá giáo dục. Thực chất quan điểm này dẫn đến thủ tiêu động lực của giáo dục trong việc tạo ra sức lao động có tính cạnh tranh trên thị trường sức lao động trong phạm vi quốc gia, khu vực hoặc quốc tế.

Sự phát triển giáo dục ngày nay không phải là điều dễ dàng, phải biết ngăn ngừa các mục tiêu vụ lợi, thiển cận, song cũng phải ngăn ngừa sự biệt lập, sự giáo điều, sự sáo mòn trong phương thức hành động.

Quan điểm của Raja Roy Sing, chuyên gia giáo dục, nguyên trợ lí Tổng giám đốc UNESCO vùng châu Á - Thái Bình Dương, được coi như một định hướng có tính nguyên tắc về phát triển giáo dục, khắc phục được các chiều hướng quá hữu hoặc quá tả. Ông nói: “Giáo dục phải nằm ở trung tâm của sự phát triển nhân văn, các mục tiêu của nền giáo dục định hướng tương lai phải được xác định trong quá trình phát triển là một sự nhìn nhận tập thể về xã hội. Giáo dục với tư cách là tri thức phải là một trong các thành tố sáng tạo trong việc hình thành cái nhìn tập thể đó và cũng là một trong các phương tiện quan trọng để thực hiện chương trình hành

96

động của con người trong bước đường đi lên vượt ra ngoài bóng tối. Giáo dục có vai trò xúc tác trong mỗi thành tố cũng như trong quá trình phát triển tổng thể”.

Trong hoàn cảnh mà phần lớn các nước, dù kinh tế phát triển hay đang phát triển đều phải đối mặt với sự khắc nghiệt của thị trường thì chính sách giáo dục của nước ta phải luôn luôn tìm cách điều tiết các khía cạnh tổ chức sư phạm và kinh tế - xã hội tương hỗ nhau trên một số vấn đề lớn sau đây:

- Xác định nội dung giáo dục có tính nguyên tắc song mềm dẻo để có thể điều tiết mâu thuẫn giữa tính lâu dài của quá trình giáo dục với tính ngắn hạn của điều tiết thị trường, giữa hiệu quả chậm tác động của giáo dục với hiệu quả nhanh của tác động thị trường.

- Tổ chức cơ cấu hệ thống giáo dục có tính thống nhất nhưng linh hoạt đa dạng để giải quyết mâu thuẫn giữa quá trình ổn định tương đối của phát triển giáo dục với tính thay đổi nhanh của thị trường lao động.

- Hoạch định một chiến lược giáo dục kiên trì với các mục tiêu bảo đảm sự công bằng xã hội, song phải tạo ra sức thúc đẩy nhanh tăng trưởng thu nhập quốc dân.

- Tạo điều kiện cho một số trường đại học có khả năng tự bù đắp, tự quản, tự chịu trách nhiệm về thu chi trong quá trình đào tạo. Chấp nhận kinh doanh trong giáo dục miễn là sự kinh doanh đó đúng pháp luật, không trục lợi, mang tính nhân văn. Tuy vậy, cần phải giúp cho các nhà đầu tư vào giáo dục thu được sự sinh lời nhất định từ nguồn vốn bỏ ra (ít nhất phải bằng đầu tư vào quỹ tiết kiệm), khuyến khích họ mang kết quả sinh lợi đầu tư lại cho giáo dục để nhà trường không ngừng được chuẩn hoá, hiện đại hoá.

- Tăng đầu tư cho giáo dục từ ngân sách nhà nước trên cơ sở tăng được các nguồn thu đặc biệt (từ thuế) cho giáo dục, chẳng hạn, thuế đánh thêm vào các hàng xa xỉ phẩm được trích thẳng vào ngân sách giáo dục.

- Chấp nhận sự cạnh tranh trong giáo dục bằng các phương thức lành mạnh. Các trường đào tạo không có uy tín trong đời sống cộng đồng phải được thay thế bằng các trường thực hiện tốt quá trình đào tạo, tạo điều kiện để người học có quyền chọn trường, chọn thầy ngay đối với hệ thống giáo dục công lập.

Cần lưu ý là nước ta đã gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Một thị trường lao động có tính quốc tế đã và đang trở thành hiện thực khi nước ta gia nhập tổ chức này. Giáo dục có mục đích tổng quát là hình thành, phát triển nhân cách mới cho đất nước, đó chính là lực lượng lao động mới có đủ khả năng đưa đất nước tăng trưởng, phát triển bền vững, hội nhập và cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hoá. Phát triển giáo dục sẽ là sai lầm nếu đi theo xu hướng biệt lập với sự phát triển kinh tế nói chung, song cũng sẽ không đúng nếu chỉ nhằm tới sự tăng trưởng bằng mọi giá. Người ta thường nhấn mạnh: giáo dục phải phục vụ cho sự tăng trưởng nhanh của đất nước song phải bảo đảm đó là sự tăng trưởng sạch. Cụ thể là:

- Tăng trưởng không mất việc làm.- Tăng trưởng không mất tiếng nói.- Tăng trưởng không mất lương tâm.- Tăng trưởng không mất gốc rễ.- Tăng trưởng không mất tương lai.

Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự họcA. Câu hỏi thảo luận và tình huống

97

1. Các mâu thuẫn hiện nay trong quản lí giáo dục đại học ở nước ta.2. Kinh nghiệm quản lí giáo dục đại học ở một số nước phát triển trên thế giới

và bài học kinh nghiệm cho nước ta.3. Thử đề xuất một mô hình quản lí giáo dục đại học mà anh (chị) cho là ưu việt

nhất và lí giải tại sao quản lí theo mô hình đó là ưu việt.4. Những ưu điểm và hạn chế trong quản lý giáo dục nói chung và quản lý giáo

dục đại học nói riêng ở nước ta hiện nay.5. Nếu tổ chức quản lý nhà trường đại học như quản lý một công ty, một doanh

nghiệp, một cơ sở sản xuất…có được không?, theo đồng chí quản lý theo mô hình này có những mặt mạnh và mặt yếu nào?

B. Câu hỏi hướng dẫn tự học và tự đánh giá1. Thế nào là quản lý nhà nước về giáo dục đại học. Thực trạng quản lý nhà

nước ở trường đồng chí đang công tác.2. Anh (chị) hiểu thế nào là mô hình quản lí nói chung và mô hình quản lí giáo

dục? Ý nghĩa của chúng trong thực tiễn quản lí.3. Các nội dung quản lí nhà nước về giáo dục và sự vận dụng vào giáo dục đại

học.4. Tác động của cơ chế thị trường hiện nay đến công tác quản lý giáo dục đại

học ở nước ta.5. Những vấn đề chủ yếu của quản lí nhà nước về giáo dục đại học trong bối

cảnh phát triển hiện nay của đất nước.

Tài liệu tham khảo1. Đặng Quốc Bảo (2007), Nâng cao năng lực quản lí nhà trường, NXB Chính

trị Quốc gia, Hà Nội.2. Bùi Minh Hiền - Vũ Ngọc Hải - Đặng Quốc Bảo (2005), Quản lí giáo dục,

NXB Đại học Sư phạm Hà Nội.3. Đặng Bá Lãm (và một số tác giả) (2002), Quản lí nhà nước về giáo dục,

NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.4. Luật giáo dục 2005, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.5. Phan Văn Kha (2007), Giáo trình quản lý nhà nước về giáo dục, NXB

ĐHQG Hà Nội6. Vũ Văn Tảo (1996), Đường lối, chính sách và định hướng chiến lược phát

triển giáo dục đại học và chuyên nghiệp ở nước ta, Viện nghiên cứu PTGD Hà Nội.7. T. Bush (1995), Theory of Education Managemant, Paul Chapman

Publishing Ltd.8. Wayne K. Hoy and Cecil G. Miskel (2001), Education Administration

Theory, Singapore.

98