Vllehte arumune - Nikolaos I. Mertzos

8/7/2019 Vllehte arumune - Nikolaos I. Mertzos

1/51


2/51

-1-

VLLEHT ARUMUN

SHOQATA BAMIRSE E MESHKUJVE N SELANIK


3/51

-2-

Fotografit e ilustruara n kopertin jan portrete vllehsh t

shquar (duke filluar nga e majta n t djatht).

1. RIGAS FEREOS (1757-1798): Apostull i madh i helenizmit,

lufttar i liris kombtare dhe dshmor i kombit.

2. JORGAKIS OLIMPIOS (1772-1821): Lufttar i liris s kombit

grek. Bashkpuntor dhe bashklufttar me A. Ipsilantin.

3. JOANIS KOLETIS (1774-1847): Kryeministri i par kushtetues i

Greqis.

4. APOSTOL ARSAKI (1792-1874): Deputet, ministr i jashtm dhekryeministr i Rumanis. Bamirs i madh i helenizmit.

5. KONSTANTIN ZAPA (1814-1892): Bamirs i shquar i helenizmit.

6. JORGO AVEROF (1818-1899): Bamirs i denj i helenizmit.

7. JOAKIMI I TRET (MEGALOPREPIS) (1834-1912): Mitropolit i

Selanikut dhe m von Patriarku Ekumenik.

8. ARISTOTELIS VALAORITIS (1824-1879): Personazhi kryesor i

lufts pr bashkimin e ishujve t Jonit me Greqin, deputet dheshkrimtar.


4/51

-3-


VLLEHT ARUMUNikolaos I. Mertzos

Selanik

2010


5/51

-4-


KSHILLI ADMINISTRATIV 2010-2012

Kryetar: Theodhor I. Dhardhavesi

Zv.kryetar: Konstantin N. Bozini

Sekretar i prgjithshm: Joan N. Magra

Prgjegjs i prons s patundshme: Konstantin G. Andhreadhi

Arktar: Theofan G. Ugrini

Antar: Spiridon K. KritaAntar: Dhimitr T. Papakosta

Antar: Dhimosthen St. Tsolaki

Antar: Panajot G. Psonopulos

ISBN:Copyright: 2010 SHOQATA BAMIRSE E MESHKUJVE N SELANIK

gias Sofias 38, 54622 Selanik

el.: 2310-220.700, 2310-277.911

Fax: 2310-277.768Web site: www.faath.org.gr E-mail: [email protected]

E drejta e autorit fitohet pa asnj formalitet dhe pa nevojn e klauzols kufizuese. Sipas

ligjit 23870/20 (si u ndryshua me ligjin . 2121/93 dhe vazhdon t jet n fuqi) dhe

sipas Konvents Ndrkombtare t Berns (e cila u ratifikua me ligjin 100/1975),

ndalohet ribotimi, ruajtja me do lloj mnyre e n prgjithsi shumfishimi i ktij libri

me do mjet apo form, pjesrisht ose n prmbledhje, sipas origjinalit apo prkthimit

apo sipas ndonj prshtatjeje tjetr, pa lejen me shkrim t autorit.

Redaktor prgjegjs: Theodhor I. Dhardhavesi

Prkthimi n gjuhn shqipe: Eleni Gjini

Prpunimi kompjuterik: Monohromia- Print & Copy Shop

Shtypshkronja: Mavrogenis A.E.


6/51

-5-

N prkujtim

t Kryetarve vlleh

t Shoqats Bamirse t Meshkujve n Selanik

Stefan K. Tati (1873 dhe 1886-1890)

Joani A. Avgjerinu (1873-1874)Dhimosthen Blatsi (1879-1886)

Konstantin St. Tati (1890-1894 dhe 1914-1926)


7/51

-6-


8/51

-7-

PRMBAJTJA

Prmbajtja...................................................................................... 7

Parathnie e Kryetarit te Shoqats Bamirse t Meshkujve

n Selanik ...................................................................................... 9

Qytetar romak .......................................................................... 13 Teorit dhe emrtimi ................................................................... 14

Dshmi t historis...................................................................... 16

Prcaktimi i emrtimit................................................................. 20

Mbrojts t Perandoris mm.................................................... 21

Armatol t Perandoris Osmane................................................ 24

Rrjetet e ekonomis ndrkombtare............................................ 26

Kultura e vllehve ....................................................................... 31 Kontributi i tyre n arsim ........................................................... 34

Vlleht e Selanikut ...................................................................... 38

Grek t shquar vlleh................................................................. 39

Krusheva dhe Ilindeni ................................................................. 40

Me popujt fqinj.......................................................................... 42

Pushtimi dhe Rezistenca Kombtare........................................... 42

Rumunt dhe vlleht.................................................................... 44

Biografia e shkrimtarit Nikolao I. Mertzo................................... 47

Libra t Nikolao I. Mertzos......................................................... 49


9/51

-8-


10/51

-9-

PARATHNIEnga Theodhor I. Dhardhavesi

Profesor n Fakultetin e Mjeksis

t Universitetit Aristotelio t SelanikutKryetar i Shoqats Bamirse t Meshkujve

n Selanik

Vargmali i Pindit sht qendra metropolitane e vllehve dhe njzon e Greqis n t ciln, kryesisht, ka mbijetuar trashgimia latino-

fone, ajo romake dhe bizantine.

Kjo zon malore e Greqis prbn gjithashtu piknisjen e dias-

pors dhe t shprndarjes gjeografike t vllehve n vende t ndryshme

t Gadishullit Ballkanik, ku ata u dalluan si fermer t pasur, tregtar t

aft, intelektual, bamirs t helenizmit dhe lufttar t liris s kombit

grek.Duke filluar nga fundi i shekullit t 18-t deri n periudhn e

rnies s Perandoris Osmane, gjithka me vler ka pr t treguar

helenizmi n fushn e kulturs, t ekonomis dhe t veprimit

revolucionar, sht e lidhur ngusht me kontributin e ndjeshm t vlle-

hve.

Pr kto arsye, dhe jo vetm, vlleht nuk duhet t konsiderohen si

nj grup etnik i helenizuar apo si nj popullsi e prar nga propagandat

etnike t fillimit t shekullit t 20-t, por si nj shprehje autentike e

helenizmit, q luajti rol vendimtar n formimin e identitetit modern grek.

Shoqata Bamirse e Meshkujve n Selanik prbn nj bashkim

historik t Maqedonis, me nje aktivitet t shumanshm dhe kontribut n

fushn e bamirsis, t ndihms shoqrore dhe mjeksore, si dhe n fu-


11/51

-10-

shn e kulturs. U themelua n vitin 1871, kur qyteti i Selanikut ishte

nn sundimin osman, nga personalitete t shquara t komunitetit grek t

qytetit, shum prej t cilve ishin vlleh. Vlleh gjithashtu ishin katr

prej kryetarve t ksaj Shoqate dhe shum antar t Kshillit adminis-

trativ, gjat periudhs 140 vjeare t rrjedhs s saj historike. T gjith u

dalluan pr kontributin q i dhan Shoqats dhe pr luftn e tyre pr

helenizmin dhe vlerat q ai prfaqson.

Pr t prkujtuar kta vlleh t shquar, t cilt i shrbyen me kon-sekuenc qllimeve dhe objektivave t Shoqats Bamirse t Meshku-

jve n Selanik, sht botuar ky studim, t cilin e prgatiti z. Nikolao I.

Mertzo, Kryetar i Shoqris s Studimeve Maqedonase, vllah nga Nim-

feo (Neveska) i Maqedonis.

Vepra e ktij intelektuali erudit nderon bashkatdhetart e tij, duke

paraqitur shkurtimisht dhe njkohsisht, n mnyr metodike dhe kup-

timplote, aspekte t historis s vllehve dhe t kotributit t madh q atadhan pr helenizmin.

Me vendim t Kshillit administrativ t Shoqats Bamirse t

Meshkujve n Selanik teksti i ktij studimi u prkthye n gjuhn

shqipe. Prkthimin e prfundoi me prpikri z. Eleni Gjini, studiuese e re

nga qyteti i Elbasanit, bursiste e Shoqats dhe bashkpuntore e Sho-

qris s Studimeve Maqedonase.

Teksti i prkthimit sht prfshir n kt botim me qllim q fqi-

njt tan ta njohin shtjen vllahe n mnyr t sakt dhe t argumen-

tuar, nprmjet pens s vllahut t denj, kryetarit t Shoqris s

Studimeve Maqedonase, z. Nikolao Mertzo.

Kuptimi i shtjes s vllehve, t cilt jetojn n t dy ant e

kufirit, mund t jet nj ur tjetr miqsie dhe bashkpunimi me popullin


12/51

-11-

shqiptar, me t cilin grekt i bashkojn pr shekuj me rradh lidhje t

pathyeshme t historis dhe t sakrificave kombtare.

Theodhor . Dhardhavesi

Profesor n Fakultetin e Mjeksis

t Universitetit Aristotelio t Selanikut

Kryetar iShoqats Bamirse t Meshkujve

n Selanik

Selanik, 2010


13/51

-12-


14/51

-13-

VLLEHT ARUMUN

Qytetar romak

Koht e fundit institucine t huaja, si sht Kshilli i Evrops,

Kombet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian, bjn prpjekje q t

njihet n shkall ndrkombtare fakti se gjasme n shum vende t

Ballkanit ekziston nj Komb i veant ndrballkanik i vllehve. sht

mse e qart se po t ndodhte nj dika e till, si rrjedhoj, n kto shteteballkanike do t lindte prarja dhe do t shkaktoheshin konflikte n

brendsi t do populli. Rezultati prfundimtar do t ishte rrethimi

strategjik i hapsirs gjeopolitike t Gadishullit Ballkanik, n mnyr q

t lindte nevoja e nj arbitrazhi tjetr t huaj n Ballkan duke lejuar

kshtu dominimin e Vllait t Madh!

Termi vlleh sht prcaktuar nga t tjert. Kshtu jan emrtuar

t gjitha popullsit e lashta autoktone, mbi t gjitha ato malsore, poredhe qytetare, t cilat e flisnin latinishten vetm n gjuhn e tyre t

prditshme, pr arsye se gjith jetn e tyre shrbyen si ushtar dhe

funksionar t lart n aparatin shtetror t Perandoris Romake, si n

territorin helen, ashtu dhe n Ballkan. Pr shum shekuj me rradh

kishin marrdhnie endogamike, domethn martoheshin vetm me

njri-tjetrin, dhe kshtu ruajtn t pastr origjinn e tyre autoktone.

Kurdoher ne vlleht e kemi quajtur veten Arumun, domethn

qytetar romak t Perandoris Romake t Lindjes, e cila shekujt e

fundit t jets s saj u quajt Romania. Ve ksaj, romak u quajtn pr

mse njmij vjet t gjith grekt pa prjashtim, t cilt deri n ditt e

sotme vazhdojn ende ta quajn veten Romii (Roman). Arumun n

gjuhn greke do t thot lufttar trima. Sepse ne vlleht kemi qngjithmon lufttar.

Emri romak prbnte titull nderi politik: kishte t bnte me t

drejtn pr barazi ndaj ligjeve, si dhe me t drejtn pr pjesmarrje t


15/51

-14-

barabart n pushtet. Pr njmij e gjashtqind vjet me rradh, asnjher

ky titull nuk prcaktonte prejardhjen etnike. Ndaj, njmij e dyqind vitet

q vijuan t gjith grekt, si qytetar me t drejta t barabarta q jetonin

n terrenin e Perandoris Romake, e n vazhdim t Perandoris Romake

Lindore, e quajtn veten romak dhe ishin krenar pr kt titull. Dhe

shum m tepr vlleht, t cilt shpesh her ishin ushtar t dalluar dhe

funksionar t lart t Perandoris. Pikrisht kshtu quajm veten ton

ne vlleht: Arumun, d.m.th. Roman, duke shqiptuar n mnyr t

shkurtr e t prer zanoret e fundit, sikurse dhe portugalezt! Nga anatjetr, pr gjasht shekujt e fundit, Romani quhej Perandoria jone mm.

Teorit dhe emrtimi

Por cilt jan vllehtdhe cila sht prejardhja e tyre? Kjo pyetje e

dyfisht bhet vazhdimisht ktu e njmij vjet dhe merr prgjigje t

ndryshme, por edhe q vijn n kundrshtim me njra-tjetrn.N baz t versioneve kryesore q jan dhn deri m sot vlleht

jan ose dak ose thrak, ose ilir ose kelt, ose pasardhs t romakve

t lasht ose popullata autoktone t vendosura n zona t veanta, t cilat

ndryshuan gjuhn e folur n latinisht. Nga mezi i shekullit t 19-t

synimet politike dhan edhe tre prgjigje te tjera prsa i prket

prejardhjes s vllehve, por edhe kto vinin n kundrshtim me njra-

tjetrn: a) vlleht jan rumun, b) jan komb vllehsh, c) jan italian!

Edhe pse secila prej prgjigjeve hedh posht t tjerat, t gjitha

prputhen me faktin se vlleht jan popullsi latinofone, jan befasues, t

pannshtruar, t menur dhe lufttar t fort. Gjithashtu nga nnt

prgjigjet e msiprme tet prej tyre nuk bazohen n burimet historike t

sapoprmendura, as jan n gjendje t shpjegojn fakte aksiomatike si

jan:


16/51

-15-

1. Nj gjuh t ngjashme me vllahishten, q njihet zyrtarisht n Zvicr,

flasin dhe shkruajn deri n ditt tona qindra mijra malsor

zvicerian.

2. T gjith vlleht kuptojn shum m mir gjuhn retoromane t

Zvicrs, gjuhn portugaleze, at spanjolle dhe italiane, sesa gjuhn

rumune.

3. Gjermant, e n vazhdim t gjith sllavt, quanin vlleh t gjith

popujt latinofon, pavarsisht nga prejardhja etnike e secilit prej tyre.

4. Polonia deri n ditt e sotme e quan Italin Wloshy, d.m.th. Vllahia.5. Vlleht e Perandoris son mm nuk e shkruan asnjher gjuhn e

tyre t folur. Shkruanin vetm greqishten, madje kan shkruar vepra

t rndsishme t letrsis s sotme greke.

6. N Greqi vlleht ishin bamirsit e Armatolt m t shumt e m t

mdhenj t kombit, si dhe ndr heronjt m t dgjuar t

Kryengritjes kombtare, ishin ministra e qindra personalitete t

nderuara t historis greke.

Rumuni Nicolae Jrga, krkues historik i ditur, profesor,

akademik, politikan dhe shkrimtar ka shkruar:1

Nga Maqedonia dhe Thesalia Vlleht u ngjitn deri n Bullgari e

n Rumani.

Kto fragmente i shkruajti n vitin 1905, kur shteti i porsalindur i

Rumanis i ishte prkushtuar nj propagande t shumanshme, nprmjetshumave t pashtershme t parave, shkollave dhe kishave, pr t bindur

vlleht e paepur t Maqedonis, t Thesalis dhe t Epirit, q jan

rumun.

1 N. Jorga, Geschihte des rumanischen Volkes, 1905, vll. I.,fq. 52.


17/51

-16-

Dshmi t historis

sht mse e qart se prgjigjet kategorike e kontradiktore q u

dhan m sipr, t cilat si duket jo pa qllim ln jasht shpjegime t

rndsishme, nuk munden ti shpjegojn faktet aksiomatike t

porsaprmendura, duke krijuar kshtu nj labirint t ngatrruar. Q t

dalsh nga ky labirint ke nevoj pr mitin e Adriadns. Le t ndjekim

rrugn e historis duke ftuar t dshmojn dshmitart m t besueshm,

m autentik, ata q ndodhen larg do dyshimi, t cilt i gjejm nga njburim historik n tjetrin e nga nj epok n tjetrn. Dshmitar kta pr

t cilt vrtetohet me fakte se nuk i shrbenin asnj qllimi, apo

interesave personale, t cilve nuk i mungonte edukata e morali i thell.

Dshmitari i par, t cilin nuk mund ta hedhim posht, sht

historiani Plutark. Ai studioi, krahasoi dhe shkruajti jetn dhe veprn e

heronjve t mdhenj t lashtsis, helen e romak, n librin e tij Jet

paralele. Madje ai jetoi q nga viti 50 deri n vitin 120 pas ers sKrishtit dhe njqind vjet para sundimit romak ndodhej n territorin grek

dhe n Ballkan. Ai e pa me syt e tij situatn aktuale dhe u vu n dijeni

drejtprdrejt pr situatn e mparshme, t ciln n mnyr autentike e

dorzuan, duke kaluar nga babai tek i biri, tre brezat q sapo kishin

kaluar. Dhe kshtu dshmon q, gjat periudhs q jetoi t gjith njerzit

n gjuhn e tyre t prditshme prdornin gjuhn e romakve. Ai

shkruan:2

Kur i referohem Romakve, kam prshtypjen se t gjith njerzit n

gjuhn e tyre t prditshme, n gjuhn e folur, prdorin gjuhn e

romakve.

Kjo ishte dika mse normale. Perandoria Romake kishte

mbijetuar e palkundshme pr nj shekull dhe t gjith ata nnshtetas q

kishin marrdhnie tregtare me aparatin shtetror romak ose i shrbenin

2 Plutarku, Jet Paralele, VII, 8.


18/51

-17-

atij, apo thjesht ishin t detyruar t kuptonin urdhrat, ligjet, vendimet e

tij gjyqsore e administrative, t gjith kta nnshtetas duhej ta kuptonin

dhe vetm ta flisnin latinishten.

Historiani romak Dion Kasi (163-235), i cili lindi 43 vjet pas

vdekjes s Plutarkut, prmend n librin e tij Romaika 3 q perandori

Andonin Piu, i cili mbretroi nga viti 128 deri n vitin 161 pas Krishtit,

arriti t formoj tre legjion t prbr nga maqedonas autokton, epirot

dhe etol: at t pestn, t gjashtn dhe t shtatn. N gjuhn vllahishte

i pesti sht cinci ndaj dhe serbt i quajtn vlleht Cincar.do legjion prbhej prej 16.000 ushtarsh t armatosur rnd, t

cilt shrbenin pr 25 vjet me rradh t shoqruar, si n kampet

ushtarake ashtu dhe gjat ekspeditave luftarake, nga familjet tyre. T

gjith prbnin nj popullat prej afrsisht 150.000 t armatosur, t cilt,

bashk me farefisin e tyre, e ndryshuan gjuhn e folur n latinisht.

Shum shpejt pas formimit t ktyre legjioneve me grek

autokton, perandori Karakali n vitin 212 pas Krishtit u dha t gjithnnshtetasve t drejtn e qytetaris romake, duke i dhn atyre barazi

privilegjesh dhe pushtet t barabart. Kshtu q ata u kthyen n

latinofon.

N shekullin e 5-t perandori Arkad drgoi Priskon n kampin

ushtarak qendror t Atils, q ndodhej n territorin e Hungaris s

sotme, me detyrn e ambasadorit pr t liruar me shprbles robrit q

kishin kapur unt agresor t Ballkanit, q n at priudh njihej nStamboll me emrin Evrop. Prisko shkruan se t gjith robrit flisnin

latinisht pr arsye se, si thekson ai, n Evrop, d.m.th. n Ballkan, e

gjith popullsia e kishte ndryshuar gjuhn e folur n latinisht dhe vetm

n zonat bregdetare flitej greqishtja.4

3

Dion Kasio, LXXVIII, 7, 1, fq. 380.4 Priscus, Historiae greci minores, vll. I, Lipsiae 1870, fq. 190.


19/51

-18-

Kt fakt e konfirmon afrsisht nj shekull m von, n veprn e

tij N lidhje me parimet e shtetit t romakv, historiani i njkohshm

me perandorin Justinian, Joan Lido, i cili edhe pse vet ishte latinifon,

ishte i pari q afirmoi gjuhn greke n pushtetin administrativ dhe n

legjislacion nprmjet dekreteve perandorake, t famshmit Neares (T

rejat). Pr m shum s gjashtqind vjet, n t gjitha shtjet shtetrore,

ashtu si dhe n shrbimet publike t Perandoris Romake, por edhe prsa

i prkiste shtjeve t nnshtetasve t saj, gjuha e vetme q prdorej

ishte ajo latine. Joani Lido shkruan:5

() ()

, ,

.

Domethn, Ekzistonte nj ligj i lasht sipas t cilit veprimet e

nnprefektve lexoheshin me z t lart n latinisht () dhe nevoja brit mundur t ruhej ligji, sipas t cilit t gjith ata q aktivizoheshin n

Ballkan, pr m tepr zyrtart publik, edhe pse n t shumtn e rasteve

ishin grek, t flisnin latinisht.

Ktu duhet t nnvizojm faktin se Joani Lido i referohet me

kmbngulje vetm shqiptimit gojor t latinishtes (-

lexoheshin, -t flisnin) nga grekt latin-fols. Pikrisht kt

gj vazhdojn ta bjn deri m sot vlleht, si pasardhs t drejtprdrejtt tyre: vetm e flasin gjuhn latine, por nuk e shkruan kurr at dhe as e

shkruajn.

Pikrisht kjo gjuh e folur latine u quajt m von vllahishte. Vlleht

kan ruajtur deri m sot thelbet kryesore t latinishtes, dhe pse ato kishin

ndryshuar goj m goj. Prandaj jan n gjendje t kuptojn plotsisht

5

Joani Lidos, N lidhje me parimet e shtetit t romakve, Botimet Boni 1837,vll. II, fq.68.


20/51


21/51


22/51

-21-

Mbrojts t Perandoris mm

Vlleht natyrisht vazhduan ti shrbejn Perandoris si lufttar dhe

kufitar. Ata, ngaq ishin trupa ushtarake t przgjedhur dhe malsor q

jetonin me kopet e tyre n zonat malore, ruanin grykat e maleve dhe

rrugt mbretrore. Pikrisht pr kt arsye referohen si Vlleh Odhits

(Rrugtar Vlleh). Referimin e par pr Vlleht Odhits e hasim nga

fundi i shekullit t 10-t, n periudhn e perandorit bizantin Basilit t II-

t Vulgaroktonit (vrass i Bullgarve), nga kronikani Kedren i cilishkruan:7

Bullgarin e mbretronin katr vllezr, Davidi, Moisiu, Aaroni

dhe Samuili. Davidi u vra nga Vlleht Odhits ndrmjet Kosturit dhe

Presps, tek zona e quajtur Kales Drues (Lisat e bukur).

Kta Vlleh Odhits ruanin kalimin e ngusht q ndodhej n

fshatin vllah Pisodher, i cili kontrollon deri n ditt e sotme rrugt e

komunikacionit ndrmjet Follorins, Presps, Kors dhe Kosturit. Atjevran njrin prej vllezrve t arit t Bullgaris, Samuilit, i cili ishte

ngritur n revolt kundr Perandoris, edhe pse i shrbente asaj si oficer.

Ai ishte djali i kontit Nikoll dhe i Armenis. Vasili i II-t Maqedonasi, i

ashtuquajturi Vulgaroktonos (vrass i Bullgarve), e luftoi at me

guximshmri pr shum vite me rradh dhe si prfundim e mposhti.

Pr vlleht shkruajti pas disa vitesh Anna Komnini (1083-1148) n

librin e saj Aleksias (), i cili i dedikohej babait t saj,

perandorit Aleks Komnino, ku tregon se vlleht, q njihnin mir shtigjet

dhe i ruanin ato, shoqruan Komant, por megjithat ata u rebeluanpr

shkak se Aleksi, edhe pse kishin rn dakord, i vuri atyre taksa t rnda.

Mbas vitit 1904 vlleht u bn aq t fuqishm sa n at periudh

krahina e Thesalis u quajt Vllahia e madhe, ndrsa Etolokarnania u

7

Kedrin, Prmbledhje historish q nga kurorzimi i mbetit Nikifor, BotimeIohannes Thurn, Berlin, 1973, B. 435, 11, 78, fq. 329.


23/51


24/51

-23-

N vitin 1159, d.m.th. 100 vjet pas Joan Kekaumenit rabini

Benjamin nga Tudela, i gjen vlleht m t fuqishm, t pabes d.m.th. t

pannshtruar, e t shtrir deri n dalje t zons s Lamiave, t cilat n at

koh njiheshin me emrin Zituni. Kta vlleh ai i vizitoi dhe prshkruan:9

Ktu ndodhen kufinjt e Vllahis, banort e s cils quhen Vlleh.

Ata nuk besojn as tek Zoti, as tek mbreti. Jan moskokars e t

shkatht si drert dhe zbresin nga malet n fushat greke, t cilat i vjedhin.

Asnj njeri nuk rrezikon t luftoj me ta dhe as mundet ti mposht.

Kalimi i tyre n do epok sht emocionues dhe prezenca e tyren historin e kombit e pafund. Ajo e tejkalon hyrjen e thjesht t nj

libri, qoft dhe t zgjeruar. Pr m tepr q vllahu i nnshkruar u ka

kushtuar atyre nj volum t gjr.10

Bibliografia q i prshtatet ksaj teme sht e vllimshme, ndrsa

versionet dhe teorit e ndryshme jan t panumrta.

Unitetin dhe trimrin e tyre t paarritshme e mbajn t gjall

kujtesa kolektive e kombit, me respekt dhe n mnyr autentike, nkngt popullore akrite, t shkruara kur Perandoria mm ishte ende n

kulmin e lulzimit dhe populli i dallonte ende vlleht:

Derisa t shtrohet Konstantini

dhe Aleksi t shaloj kalin

u gjend Vllahopulo

mbi kalin e zi

U fut si shqiponj E doli si skifter

Kur hyri preu njmij

Kur doli dy mij vet

Dhe n kthim

Nuk la asnj njeri

9

Qiriako Simopulo, Udhtar t huaj n Greqi, Athin 1972, fq. 223.10 N.I.Mertzos, Vlleht Arumun, Botimet I.Rekos, Selanik 2000 dhe 2001.


25/51

-24-

Ata e mbrojtn Perandorin deri n fund. Prpara se t kurorzohej

Perandor i Fundit, Konstandin Paleologu, u nis nga Mistra dhe pushtoi

Thivn, m pas nnshtroi Biotin, dhe n vazhdim u ndesh me osmant

n Thesali. Krah tij luftuan edhe vlleht. W. Miller shkruan:11

Ather Vlleht e Pindit u hodhn nga lart kundr Turqve n

fushn e gjr t Thesalis dhe pritn nga fitimtari Konstantin, nj

administrator, i cili e kishte bazn n Fanar (Farsala).

Armatol t Perandoris Osmane

Por kto ishin trimrit e fundit. Kur agresort osman

mbizotruan n rajon dhe Stambolli u pushtua, vlleht nuk u nnshtruan.

Me qllim q t ruante paqen n rajon dhe t rriste prodhimin n timaret

e tij pjellore, sulltani u dha atyre menjher t drejtn t mbajn me vete

arm, privilegjin e vetqeverisjes dhe gjithashtu t drejtn t varen

drejprdrejt nga valide sulltana (nna e sulltanit), t cils i paguanintaksa t ulta. Folet n malet e larta, n t cilat ata u vendosn, u

shpalln vende t pashkelshme.

Gjat ekspedits ushtarake q ndrmori sulltani Sulejman (1520-

1566) kundr Vjens, pr t siguruar kraht e tij dhe pr t mbajtur t

lira shtigjet e komunikimit, u vuri si detyr vllehve misionin q kryenin

gjithmon n Perandori: ruajtjen e udhve mbretrore e t grykave t

maleve, si dhe mbrojtjen e popullats s pambrojtur fshatare. Duke patur

si pik qendrore fshatrat vllahe, ai themeloi 15 fshatrat e para

armatolike: fshatin Kastania n Vermio, Serviat n Xasia, fshatin

Grevena, fshatin Aspropotam, Mallakasin dhe Gardik-Lidorikun n

Pind, fshatin Milia, fshatrat Tembi dhe Elasona n Olimp, Anaselitsn,

fshatin Agrafa, fshatrat Valto dhe Ksiromeru, Patratzikun n Valuhi-

Thermopiles, Mavrovunin dhe Karlelin. Titulli armatol vjen nga

11 W. Miller, Pushtimi frng n Greqi, Athin 1960, fq. 475.


26/51

-25-

vllahishtja: armatul, q do t thot i armatosur. Nga kjo fjal vjen fjala

armata, d.m.th. arm, e cila e ka prejardhjen nga latinishtja.

Shum vlleh t famshm Armatol u dalluan n krahina t

ndryshme. Mund t prmendim familjen e Lazeos n Milia, n pjesn

jugore t Olimbit Pano Tsarn dhe djalin e tij Nikotsarn, emri i t cilit u

kthye n legjend, n Tembi, me qendr Rapsanin, u dallua familja e

Tzahileos, n Tirnav familja Tzima, n Servia familja Bitziotei, n

Grevena Jani Prifti (prifti n vllahisht do t thot djali i priftit), n

Aspropotam Nikoll Sturnari dhe Kristodhul Hatzipetro, t cilt mbrojtnMesollongjin, n Agrafa familja e Bukuvaleos, q kishte kryetar fisi

Dhimon, plakun legjendar q prmendet n kngt popullore, si dhe

Janaki Ragko dhe kryekomandanti i Kryengritjes Jorgo Karaiskaki. N

Valto u dalluan familjet Strati dhe Statha, n Karpenis familja e

Vllahopullve dhe Siadhima, n Vonits familja e Grivve, Drakt dhe

Tzioga, e t tjer. N qoft se nuk kishin lidhje farefisnore, ata lidheshin

me vllamri. Historiani vllahofon Nikoll Kasomuli regjistroi pemngjenealogjike t lartprmendurve n librin Kujtime Ushtarake

().12

Nprmjet kngve popullore populli grek i kndoi pr shekuj me

rradh e vazhdon ti kndoj vllehve guximtar, si pr shembull plakut

Dhimo, Nikotsars, Janit t Stathait, priftit Thimio Vllahava e shum t

tjerve. Gjithashtu, me origjin vllahe, ishte Riga Belestinliu, Apostulli i

Kombit, njeriu q luftoi pr nj t ardhme m t mir.Vlleht ishin t part q u hodhn n kryengritje kur shprtheu

Revolucioni. Ata shkuan nga Maqedonia n Principatat danubiane pr t

prkrahur Aleksandr Ipsilandin, atje ku dshmort kombtar,

gjeneralt vlleh Jorgakis Olimpios nga Vllaholivadho dhe Jani Farmaki

nga Blaci, mbrojtn deri n vdekje manastirin e Sekut.

12 Kujtime Ushtarake, vll. A, fq. 3 e n vazhdim.


27/51

-26-

Rrjetet e ekonomis ndrkombtare

Duke patur pr baz kto parakushte vlleht themeluan dhe vun

nn kontrollin e tyre nj rrjet t gjer ekonomik, i cili mbas shekullit t

16-t e deri n fillimin e shekullit t 20-t, u prhap nga Odesa deri n

Vjen. Nga kopet e tyre ata prodhonin lndn e par (si qumsht, lesh

dhe lkur), t ciln grat e tyre t palodhshme e prpunonin pr t

siguruar vlern e shtuar (produktet e qumshtit, produkte t endura,

shajak, guna, veshje dhe lkura t buta). N kopet e tyre rrisnin mijrakuaj t fuqishm dhe mushka, q si fillim prdoreshin si mjet transporti

pr transferimin e trupave ushtarake t Perandoris q prej shekullit t 6-

t, si prmendi m lart Theofani. Ata formuan karavanet e tyre

madhshtore q pr shum shekuj me rradh kalonin npr rrugt e

Ballkanit duke krijuar lidhje tregtare ndrmjet Lindjes dhe Perndimit.

Vlleht ishin ata q ruanin rrugt mbretrore dhe rrugkalimet.

Ata ndiqnin deri n Durrs rrugn e lasht t Egnatis. Kur ishinnn pushtetin e osmanve e ndryshuan at m n veri, n mnyr q t

prfundonte n Republikn autonome t Raguzs, e cila n at periudh

ishte porti i vetm i lir i Lindjes pr n Venecia.

N nyjen e ksaj rruge, afr Kors, vlleht themeluan

Voskopojn. Voskopoja ishte nj nga qendrat m t mdha tregtare e

produktive t Ballkanit, me nj popullsi prej rreth 40.000-60.000

vllehsh. Ky qytet levroi gjuhn greke, themeloi Akademin e re dhe

vendosi shtypshkronjn e par greke, pas Patriarkans. Gjithashtu

Voskopoja zotronte flot tregtare private n detin Adriatik. Ajo u

shkatrrua nga bandit turko-shqiptare n t njejtn periudh kur

Napoleoni nnshtroi Republikn e Venedikut.

Ndrkoh, duke ju prshtatur ekuilibrit t ri politik ndrkombtar,

vlleht i dhan drejtim nj rruge veriore t Egnatis pr n Zemona, n

Zeimun t Serbis ose n Semlin (sipas tradits greke), nprmjet t cils

zhvillohej tregtia me Perandorin Osmane dhe at Austro-Hungareze.


28/51

-27-

N fund t shekullit t 18-t vlleht themeluan atje nj komunitet, i cili

titullohej Komuniteti i Maqedonovllehve Romak (

). Sponsor i komunitetit ishte Jorgo fon

Spirta nga Klcyra. Ata kishin nn kontroll t gjith zonn kufitare q

njihej me emrin Qytetet e Sremit, n t ciln u regjistruan disa familje

nga zonat vllahe t Maqedonis13

Nga regjistrimi i popullsis s qyteteve t Sremit, bhet e ditur se,

n vitin 1770 jetonin atje 29 familje t ardhura nga Voskopoja, 20 nga

Katranitsa, 11 nga Blaci, 5 nga Veria, 1 nga Kosturi dhe 1 nga Nausa.

Mbasi kishin prparuar n qytetin e Venecias, kishin zotruar

Riekn dhe Tergjestin, m pas vlleht mbizotruan edhe n Bud, n

Pest dhe n Vjen, ku ngritn tempuj madhshtor grek dhe nj karavan

saraj gjigand pr karavanet e tyre. Ata zhvilluan nj biznes shum t

fort, u bn bankier t lart, baron dhe kshilltar t besuar t

Perandoris. N Vjen vllezrit Markidhe Puliu nga Siatista botuan

gazetn e par greke dhe shtypn fshehurazi t gjitha veprat e Rigs.Grekt q jetonin n Pest, duke mos dshiruar m t ndiqnin meshn

n kishn serbe, morn leje pr t ndrtuar nj kish t tyren. Kshtu

q:14

Firmosn 300 familje greke, 2/3 e t cilave ishin vlleh nga

Maqedonia. 177 familje e kishin prejardhjen nga Voskopoja. Parat q u

mblodhn pr kishn arritn shumn e 32.454 florinjve. Nga kto 26.000

i ofruan banort e Voskopojs: 40.000 franga i dha Aleksandr Lepori,2.000 florinj Naum Meska dhe Jorgo Hristodhulu.

Kisha madhshtore greke e Pestit u inagurua n vitin 1770 dhe iu

dedikua Fjetjes s Hyjlindses. Mbas nj brezi, m 9 nntor t vitit

13

Historia e Kombit Grek, Athin, Ekdhotiki Athinon, vll. IA, fq.236.14 Joakim Martiniani, Voskopoja, fq. 139.


29/51

-28-

1802, Komuniteti grek i grekve dhe i vllehve maqedonas n Pest

prcaktoi statutin e kishs dhe n parathnie prmendi q:15

Duke qn t nj mendimi morm kt vendim pr t patur paqe t

prjetshme ne dhe fmijt e fmijve tan dhe t gjith pasardhsit e

Kombit si Grek ashtu dhe Vlleh

N t njejtn periudh maqedonovlleht romak q ndodheshin n

qytetin serb t Stabait mirmbanin katr shkolla greke: shkolln pr

meshkuj, shkolln pr femra, gjimnazin dhe shkolln profesionale. Ata

prparonin gjithashtu n Beograd dhe njkohsisht ndihmonin mevendosmri serbt.

Vjena prbn qendrn e t gjitha aktiviteteve, e pushtetit politik

dhe e pasuris. Aty ndodhej mjeshtri i muziks klasike dhe themeluesi i

qytetit t ri perandorak, baroni Nikoll Dhumba, djali i bankierit Sterio

Dhumba nga Blaci. Baroni Simon Sina, i cili ushtronte profesionin e

bankierit, dhe ishte me origjin nga Voskopoja, arriti t mbante nn

kontroll lundrimin lumor t Danubit, rrugt hekurudhore t Hungaris sidhe prona t mdha, t cilat shtriheshin mbi tre shtete, ndrkoh q

bashkoi pr her t par, prmes nj ure madhshtore, Budn me Pestin.

Ata do t mbeten prgjithmon bamirs kombtar t mdhenj.

Arsimtari Th. Natsina vizitoi Vjenn n vitin 1933, dhe gjeti t

paprekur, por bosh, karavan sarajin e vllehve tregtar dhe e prshkruan

at:16

Katr ant e oborrit t madh mbyllen nga 23 magazina, n t cilatdepozitonin mallrat e tyre industrit e famshme maqedonase Dhumpa,

Skurti, Dhuka, Torna, Spirta, Dira, Gora, Kapra, Manusi, Kristomanu,

Andhrasi, Tosica, Tsota, Ikonomu, Hertura, Dhimitsa e shum t tjera.

15 Diaspora Ortodokse Greke n Hungari, fq.75, botim i prefekturs s Kozanit201016

Th. Natsina, Tregtart shtits maqedonas n vendet e Austris dhe tHungaris, 1934.


30/51

-29-

N veprn e shquar t tij shkencore Cincarima, t ciln botoi n

vitin 1937 n gjuhn serbe, Dushan Popovii, profesor i historis n

Universitetin e Beogradit, jep disa t dhna lidhur me veprimtarin e

vllehve n Jugosllavi, n vendet e tjera ballkanike, me prjashtim

vatrn e tyre Greqin, si dhe n Perandorin Austro-Hungareze, q nga

shekulli i 18-t deri n fillimin e shekullit t 20-t. Veprn e tij, n t

ciln prmenden dhjetra autor, ku shumica prej tyre nuk e njohin

gjuhn serbe, e qarkulloi pr her t par t prkthyer n gjuhn greke

Shoqria e Studimeve Maqedonase n 2010-n nga shtpia botuese I.Rekos.

Popovii i prshkruan vlleht si m posht:

Pr Tsintsart sht vrejtur nga e kaluara se jan m shum

grek s sa t lindurit grek ()

Zotrojn tregun, si importin ashtu dhe eksportin. N at periudh

prbnin faktor t rndsishm n shoqrin e Beogradit. Pashallart e

Beogradit merrnin hua prej tyre ()Mund t themi q kan ndikuar n krijimin dhe zhvillimin e

mtejshm t jets moderne urbane ()

Nuk ekziston asnj grup etnik n Ballkan q t mos ket prfituar

mjaft prej tyre ()

Tsintsart ishin krijuesit kryesor t kulturs ballkanike, t asaj

materiale, intelektuale, etnike.

N Aleksandri t Egjiptit lulzon helenizmi dhe q nga viti 1805ndrmjet grekve m t shquar ata q dallohen jan vlleht. Porta e Lart

emron regjent t pavarur t Egjiptit Muhamed Aliun, i cili u kishte

besim t veant vllehve. Dhe pr kt arsye vuri n postin e Patriarkut

t Aleksandris Jerotheun nga Klinova e Aspropotamit. Njkohsisht i la

n dor Mihal Tosics nga Mecovi administrimin e pronave t tij dhe e

ngarkoi at me detyrn e anijris n lumin Nil. Mihal Tosica bashk m

nipin e tij Nikoll Sturnarn, arritn t krijojn nj firm tregtare t


31/51

-30-

rndsishme n Mesdhe me qendr Liburnin. Vllezrit Avgjeri dhe

Jorgo Averof nga Mecovi, kishin nn kontroll oligopolin e tregtis s

importiti t grurit q vinte nga Rusia, kurse afendi Mihal Cirli nga

Nimfeo i jepte drejtim korrjes s prodhimeve bujqsore dhe mbante nn

kontroll tregtin e pambukut. T gjith jan bamirs t mdhenj t

kombit. Pran tyre msojn e zhvillohen anostrit - njerzit tan -, t

afrmit, bashkfshatart dhe shum latinofon t tjer.

Prve ksaj, n zonat greke zhvilloheshin fshatrat vllahe, t cilt

lidheshin me njritjetrin me rrjet ndrkombtar. Shum prej tyre jepninprshtypjen e nj qyteti t prparuar, si pr shembull Metzovi autonom,

Samarina, Sipicha, Linotopi, Krusheva, Siatista, Klcyra, Blaci, Siraku,

Pertuli, Gramusta, Vllaholivadhi, Nikolica e t tjer. N secilin prej

ktyre fshatrave popullsia i kalon 6.000 banort. Shumica drrmuese e

popullsis greke q jeton n Monastir sht vllahofone, kurse n Seres

dhe n Selanik sht mse emblematike.

Kalaritt, t cilt shfrytzojn kope t mdha, prodhojn dheeksportojn n Evrop t endura e guna dhe njhohsisht kan n

Mesdhe flot tregtare, e cila ushtron tregtin e saj n Sardenj dhe n

Marsej. N zonn Ambelakia vllahu Jorgo Lajo-ndryshe n greqisht,

Mavros (i zi) dhe Schwarz n gjermanisht-, merret me prodhimin dhe

eksportimin e fijeve t kuqe si dhe t uniformave ushtarake, dhe n t

njejtn koh organizon kooperativn e par produktive. Punusit e

famshm t arit e t argjendit prparojn ne Linotopi, n Kalarite (atdheui Boulgarit) dhe n Nevesk (Nimfeo), kurse ikonograft n Samarin,

n Gramust, n Linotopi, n Aspropotam, n Belkamen dhe n Sudenn

e siprme, ndrsa gdhendsit e drurit n Mecov etj.


32/51

-31-

Kultura e vllehve

Vlleht mbledhin pasuri e rezerva kulturore dhe ndrtojn e

zbukurojn shtpit e tyre t mdha. N Kujtimet Ushtarake lufttari i

Kryengritjes s 1821-it Nikoll Kasomuli shkruan se n Petrul dhe n

Veternikun e Aspropotamit ka hasur kulla gjigante plot pasuri.

Poukvili, ambasadori francez i Ali Pashs, m 1806 vizitoi fshatrat

vllahe t Pindit si dhe Siatistn. Ai tregon q:17

T gjith Vlleht q merren me biznesin jasht vendit dheudhtojn her pas here, flasin secili prej tyre m shum se nj gjuh

evropiane dhe kan n shtpit e tyre bibloteka me material t muar

plot botime n gjuhn frnge dhe italiane, si dhe botimet m t mira t

veprave t shkrimtarve klasik. Ata, gjithashtu dhe bashkfshatart e

tyre, bjn nj mnyr jetese q e l vizitorin t habitur.

Siatistn e ndrtuan n shekullin e 12-t obenjt Vlleh. U

mahnita kur kalova nga pazari, t cilin e stolisnin dyqane t bukura, dhepash shtpi t ndrtuara me merak. Dhe m gzoi kjo mrekulli e ktij

qyteti, krenarin e t cilit nuk e gjen n asnj vend n Turqi.

N vitin 1893 apo 1894, vizitoi fshatrat vllahe, t cilat i prshkroi

me detaje, profesori gjerman i universitetit t Leipzigut, Gustav

Weigand, me qllim q t provoj me fakte se vlleht "jan" rumun.

Por ai pranon q:18

dokush q ka par fshatrat e varfra bullgare me kasollet e tyre

t pista e t ndrtuara me plis, apo ka par fshatrat e varfra greke n

Epir, mbetet shum i shtangur kur shikon fshatrat arumune. Jo vetm

pr shkak se, t gjitha pa prjashtim, ndodhen n nj pozicion shum t

bukur gjeografik, por m tepr sepse shtpit e tyre jan madhshtore, t

mobiluara bukur.

17

Fr. Pouqueville, Voyages en Grece, Paris 1820, fq. 178,78.18 G. Weigand, Die Aromounien, fq. 297, 69-70, 83, 296.


33/51

-32-

Neveska ka 500 shtpi, t gjitha jan t ndrtuara me gur t

latuar, jan t mbuluara me pllaka t trasha dhe m t shumtat prej tyre

jan dykatshe. Prshtypja q t ln forcohet edhe m tepr kur hyn n

kto shtpi. N hyrje t shtpis gjen odn, dhomn e pritjes, e cila sht

e mobiluar sipas tradits evropiane, dhe e gjen at n shumicn e

shtpive t pasura, t cilat nuk prbjn aspak numr t vogl n kt

fshat. Pothuajse t gjitha kan qilima t przgjedhur me nj ndjenj t

veant bukurie, ndrsa afr mureve jan vendosur kolltuqe. Muret jan

t pikturuara me shum ngjyra, tavanet jan t lyera me glqere, kurse

drrasat e dyshemes shklqejn nga pastrtia. N prgjithsi ktu gjen

nj pastrti t veant, t ciln m t mir nuk mund ta gjesh n asnj

vend.

KurLiku shkruante se qytetet m t mdha, m t bukura dhe m t

pastra greke jan ato vllahe, me sa duket kishte ndrmend fshatra si

jan Siraku, Kalaritet, Mecovi ose Vllaholivadhi... Por, po t njihte

Krushevn, Neveskn dhe fshatrat e tjera n veri, nuk do t fliste vetmme udi, por dhe me admirim.

N vitin 1911, anglezt Allan Wace dhe M. Thomson vun re se:19

N shtpit m t mira, si n Klcyre ashtu dhe n Nevesk,

dokush mund t vrej nj zbukurim vendas t uditshm. Ana e

siprme e mureve zbukurohet me nje coh t leht me ilustrime nga

perndit e perndeshat e Greqis s lasht.

Jani Karaviti nga Kreta, njri prej lufttarve t Maqedonis, i cilie prjetoi luftn lirimtare pr katr vjet, shkruan n Kujtimet e tij:20

Vlleht jan rraca m e civilizuar dhe m e zgjuar. Ata kan

ndrtuar fshatrat e tyre n vende t larta dhe n pika strategjike si

sht Pisodheri, Neveska dhe Klcyra.

19 Allan Wace M. Thomson, Nomadt e Ballkanit, fq.212 e n vazhdim.20

I. Karaviti, Lufta Maqedonase, Athin 1994, botimet Petsiva, vll.A, fq.170.


34/51

-33-

Vlleht nuk kufizohen vetm n Maqedoni, n Epir, n Thesali dhe

n Etolokarnani ose n diaspor, por ata prhapen edhe n More,

ndrkoh q shum prej tyre jan vendosur n ishujt e detit Jon, si pr

shembull familja e poetit Aristotel Valaoriti nga Valaora i Epirit, i cili

ishte kushriri i poetit G. Zalokosta nga Siraku. N vitin 1832, kur

prania e tyre n More ishte ende e gjall dhe askush nuk mund ta

mohonte, Konstantin Kuma dshmon:21

T shprndar n fshatra t ndryshm, q n shumicn e rasteve

jan fshatra malor, nga Maqedonia e deri n Peloponez ndodhen t

ashtuquajturit vlleh, t cilt duke qn Maqedonas dhe Thesal,

konsiderohen me origjin greke.

Ata i takoi n pazarin e Argos n More, ku flisnin gjuhn

vllahishte, konsulli francez i Selanikut Cousinery, i cili tregon:22

Vlleht nuk jetojn vetm n Maqedoni por edhe n rajonin e

Argos, ku ushtrojn profesionin e bujkut e t tregtarit. Mundem t flas

pr ta sepse i njoha mir dhe i dgjova kur flisnin n pazar... M bn tqart se jetonin n malet q kishin prreth, ishin bujq dhe flisnin t

njejtn gjuh me vlleht e Maqedonis, dhe njkohsisht flisnin edhe

greqishten.

Gjithashtu ai tregon se n vitin 1854 shprtheu n Mesin

Revolucioni i vllehve (Vllahoepanastasi). Pr m tepr, dhjetra

toponime n More u referohen vllehve: Vllah, Vllahorafti dhe

Vllahofteri n Gortini, Vllahopulo n Pili, Vllakohor n Lakoni,Vllaheika n Trizini, Vllahokerasia n Mandini, Vllaheika n Patras dhe

Vllaqiot n Epidhavro.23

21 Konstantin Kuma, Histori veprimesh njerzore, Vjen, 1832, fq. 521.22

E.M.Cousinery, Voyages en Macedoine, Paris, 1839, I, fq. 18.23 Jorgji Eksarho, Kta jan Vlleht, Athin, 1994, fq.72.


35/51

-34-

Gjithashtu vlleht mbizotrojn n Vonic e n rajonin prreth saj,

ku i takoi gjat Kryengritjes greke udhtari historian anglez, i cili

dshmon:24

Edhe pse Vonitsa ishte selia e komands, nuk ndodhej atje as edhe

nj forc tjetr ushtarake prve asaj t kapiten Tziogs, kreut t

vllehve, nj popull ky q kontribuoi gjat Revolucionit me afrsisht

dhjet mij burra n priudha t ndryshme. Tzioga kishte mbledhur

menjher rreth dymij ushtar.

Kontributi i vllehve n Revolucion ishte vendimtar dhekryekomandantt m t rndsishm sapo u prmendn. Ata, ashtu si

dhe lufttart gueril t Aspropotamit, Kristodhul Hatzipetro dhe Nikoll

Stournari, mbrojtn Mesollongjin e rrethuar. leftheri Poliorkimeni (T

rrethuarit e Lir) jan qindra vlleh t armatosur t cilt prkujtohen tek

"Fmijt e Samarins", q ende kndon e krcen e gjith Greqia.

Pjesmarrja e mjekut Joan Koleti nga Siraku ishte vendimtare dhe

luajti rol t rndsishm n nivel ndrkombtar. Ai udhhoqi luftncivile gjat hyrjes n More, ishte kryeministri i par kushtetues i

Greqis, ai organizoi shtetin dhe mbi t gjitha ishte ai q deklaroi

Megali-idhen.

Kontributi i tyre n arsim

I t njejtit nivel ishte edhe kontributi i tyre i mparshm n fushn

e arsimit dhe n zgjimin kombtar t kombit. Mund t prmendim disa

vlleh, msues t mdhenj t kombit, si pr shembull:

Joani Kotuni (Veria 1572 - Padov 1657). Mbiemri i tij sht

prkthyer n vllahisht nga mbiemri paleologan Kidhonis. Ai themeloi n

Padov Kolegjin Kotunian, ku ishte msues i filozofis greke,

veanrisht i asaj t Aristotelit.

24 U. Urquhart, Spirit of the East, London, 1830, fq.116.


36/51

-35-

Neofit Duka (1760-1845) nga Sudena e siprme ishte drejtor i

Shkolls Athoniadhe ( ) n Agjio Oros (Malin e

Shenjt), ai ishte msues n kolegjin patriarkal, dhe drejtor i biblioteks

s Jeruzalemit. La pas vepra t mdha. Thanas Kavalioti dhe Daniel

Moskopoliti ishin msues n Akademin e re t Voskopojs gjat

shekullit t 18-t. Ata lan pas vepra t shquara si dhe fjalor. Grigor

Zaliki ose Zalikoglu nga Selaniku themeloi para revolucionit n Paris

Elinogloson Ksenodhohion (Hotel Grek).

N listn e shenjt t Sofron Efstratiadhit prmenden gjashtvlleh shenjtor dhe dshmitar. Gjithashtu, vlleh ishin Patriarku

Ekumenik Mateu i II-t dhe Joakimi i III-t, i ashtuquajturi

Megaloprepis, nga Krusheva, i cili ishte bashkfshatar i Dushan

Popoviit. Gjithashtu, vllah ishte dhe Patriarku i Aleksandris Ierotheu.

Me krijimin e shtetit t par t lir grek, ndrkoh q ishte ende i

paformuar, vlleht ishin ndr t part q depozituan me bollk parat e

tyre nga Vjena me qllim q ai t funksiononte n fazat fillestare t tij.Ata u prkujdesn me shum dashuri pr fmijt q mbetn jetim pas

lufts. Qeveritari Joan Kapodistria kur arriti n Nafplio, e gjeti arkn e

shtetit bosh dhe borxhet e vendit kundrejt bankierve t Londrs, pr

shkak t huave q kishin marr gjat lufts s Pavarsis, shum t larta

e marrmends. M 16 maj t vitit 1830, me numr protokolli 766, ai i

shkruan n Vjen baronit vllah Simon G. Sina.25

Ne kemi pranuar me mirnjohje t thell shumn prej 2.007/100monedhash spanjolle argjendi q na ofruat falas ju dhe bashkqytart

tuaj greko-vlleh t Vjens pr institucionet publike t Greqis (...) Uroj

q shembulli juaj t aktivizoj dhe bashkkombs t tjer. Se nse edhe

ata ndihmojn me t njejtn gatishmri fmijt jetim, t cilt tashm

gjenden gjithkund n tokn greke, ather edhe mesojtoret do t

25

Diaspora Ortodokse Greke n Hungari, fq.75, botim i prefekturs s Kozanit2010


37/51

-36-

themelohen edhe brezi i ardhshm do t marr edukat me vlera (...). Ju

shprehim juve zotri dhe bashkqytetarve tuaj greko-vlleh mirnjohjen

m t madhe nga ana e jetimve, dhe nga ana jon respekt t veant.

Qeveritari, Joan Kapodistria.

Pr arsimin grek momenti i bamirsve t mdhenj vlleh erdhi kur

u themelua shteti i par grek. Kshtu ata filluan ti dhuronin bujarisht

kombit t tyre dhe ta stolisnin kryeqytetin e vendit si vijon:

Jorgo Averofi, Mihal Tosica dhe Nikoll Sturnari dhuruan

Universitetin Kombtar Politeknik Mecovio ( ). Gjithashtu ata kontribuan n forcimin e mtejshm t

Universitetit Kombtar, ndrsa vejusha e Mihal Tosics, N. Tosica

dhuroi tokn ku u themelua Muzeu Arkeologjik. Baroni Simon Sina

dhuroi Akademin e Athins, Katedralen dhe Obsevatorin Astronomik

n Athin. Gjithashtu dhuroi Katedralen e Siros. Jorgo Averofi

Akademin Ushtarake, Akademin Detare, stadiumin Kalimarmaro n

Athin, Efivion (), q m von u b burg, gjithashtu dheluftanijen e lavdishme G. Averof, ndrkoh q themeloi kolegje

bujqesor n Laris dhe n Evia. Kushrinjt Vangjel dhe Konstandin

Zapa dhuruan shkollat pr vajzat Zapia () n

Stamboll, kurse n Athin dhuruan pallatin e kulturs Zapio (

). Apostol Arsaki dhuroi shkollat Arsakia ().

Mixal Tosica shkollat Tositsia ( ). Baroni

Konstantin Belli i dhuroi Biblioteks Kombtare bibliotekn e tijpersonale, kurse qytetit i dhuroi spitalin komunal Elpidha ()

(Shpresa), q sot sht Qendra Kulturore e qytetit. Ndrkoh themeloi n

Ataland vendbanimin Nea Pella (), n t cilin u strehuan

maqedonasit q luftuan n vitin 1821 n Greqin jugore. Klinika

okulistike e Athins u ndrtua n saj t ndihms s prbashkt t t

gjith vllehve bamirs. Ata zbukuruan universitetin me larmi e statuja.

Joani Bagka i dhuroi hotelin e tij Megas Aleksandros (


38/51

-37-

) sheshit Omonia si dhe institucionin Bagkion

( ) bashk me t ardhurat q ky insitucion jepte. Ai

gjithashtu financonte shkollat dhe shprndau libra n krahinat e

robruara greke. Kristaq Zografi, bankier shum i pasur n

Konstantinopoj themeloi shkollat Zografia ( ),

institucione bamirse si dhe Bibliotek. Ai u shpall bamirs i madh i

kombit dhe i kishs nga Patriarkata Ekumenike. Vllezrit Llambri

dhuruan pjesn kryesore t koleksionit t Muzeut Kombtar monetar,

ndrkoh q themeluan n Athin Shoqrin Arkeologjike dhe ShoqatnFilologjike Parnasos. Jorgo Stavri themeloi Bankn Kombtare t

Greqis.

Bamirsi t ngjashme i kan kushtuar vendit shum vlleh t

famshm n t gjith Greqin, n Konstandinopoj, n Egjipt dhe n

diaspor.

N Selanik, Lisandr Kaftantzoglu m pasurin q la n

testamentin e tij dhuroi stadiumin Kaftantzoglio (), ndrsa vllezrit Papagjeorgji dhuruan spitalin q mori t

njejtin emr. Aliki Orologa Teloglu dhuroi institucionin Telognio

( ), Dhimitr Zana i la me testament shkolls

bujqsore amerikane nj ferm t madhe, Aleksandr Karipi dhuroi

Pallatin Karipio (K ). Konstandin Tati ishte

themelues i Shoqats Bamirse t Meshkujve n Selanik. Nano (Joan)

Guta Kaftantzogli ishte aristokrati m i lart i Selanikut dhe prkrahs iArteve. Nipi i tij ishte Lisimahu.


39/51

-38-

Vlleht e Selanikut

Disa ndr vlleht m t dalluar t Selanikut i prmendim

shkurtimisht:

Rektort e Universitetit Aristotelio t Selanikut Dim. Karanika

dhe Kon. Demiri. Drejtort e dekoruar t gjimnazit Giorgo Zumeti,

Konstantin Mikru dhe I. Ksirotiri. Kryebashkiakt e Selanikut Pjetr

Sindhika, Thanas Kazinari, Dhimitr Zana dhe Thanas Janusi. Kryetari i

Kshillit t komuns Sotir Kapetanopulo, i cili qndroi n postin e tij prvite me rradh. Nnkryetart e bashkis s qytetit, profesori Matheo

Tsugka, inxhinieri Nikoll Tahiao dhe biznesmeni Apostol Tsureka.

Kryetari i Zyrs s Avokatve Haralamb Nasla, i cili sot sht kryetar

nderi. Piktori bashkkohs i Selanikut, Kosta Lusta. N Selanik Sofokli

Garbola vuri n qarkullim gazetn e par greke, Kostantin Velidhi

gazetn Maqedonia, Joani Velidhi gazetn Thesaloniki dhe Anastas

Nasto gazetat Dhrasi (Veprimi), Eleftheros Laos (Popull i lir) dheMakedhonika Spor. N Athin Kio Tegopulli qarkulloi gazetn

Eleftherotipia. Gazetar t shquar t Selanikut jan Vasil Mesolongjiti,

Joan Bito, Ilia Kiru, Niko Bakola, Kristo Lambrino, Gjerasimo Dhosa,

Lazaro Xatzinako, ndrsa n ditt e sotme jan dalluar tre zonja gazetare

t brezit t ri. Gazetar t shquar t Athins jan Theofilakt

Papakonstantinu dhe Kristo Pasalari. Vlleht ndrtuan shum hotele n

Selanik: hotelin Menditerranean Konstantin Tornibuka, hotelin

Manchester Giorgo Sosidhi, ndrsa hotelet Rich dhe Modern i

ndrtuan vllezrit Athanasiu nga Krusheva, ndrkoh q m par

familja Dina nga i njejti qytet kishte ndrtuar t famshmin Patera

Hani. Gjithashtu klinikat e para n qytet i ndrtuan Konstandin Dhani

nga Nimfeo dhe vllezrit Kufa nga Klcyra. Spitalin komunal e ndrtoi

Panagiot Ikonomu nga Niveasta (Nimfeo), kurse kineman Ilisia

() Joan Xatzinako. Gjithashtu mbltoret e famshme Floka dhe

fabrikn e okollats i ndrtoi Dhimitr Flokai nga Mecovi.


40/51

-39-

Vlleht ndrtuan dyqanet e para t mdha: Xrisikopulu

(), Voga (), Karadhimu (),

Katsujani (), Zisu Papu ( ),

Bllahogiani () etj., si dhe shtpit e mdha Balauri, Kofa,

Fundu, Ikonomu, Dhardha, Dhodhu, Kokino Spiti () etj.

Ata themeluan mbltoret Totti, industrin Zama, fabrikn e

prodhimit t vers I. Butari, ndrtuan viln Vila Rits, n kopshtin e

t cils m von u ndrtua qendr banimi. Kishn e djegur historike t

Shnjtorit Dhimitr e rindrtoi Argjir Zaxo. N 2010-n, n Selanik janvlleh kryetart e bashkis s rajonit Evosmos, Oreokastro, Hortiati dhe

Aksiu, si dhe prefektt e Janins, t Pierias dhe t Magnesis. Gjithashtu,

farefisi vllah i Pitulit themeloi Igumenicn. N fushn e muziks

popullore dallohet kngtari i paharrueshm, vllahu Basil Tsitsani, si dhe

artistt bashkkohor Dhimitr Mitropano dhe Kosta Maqedhonas.

Grek t shquar vlleh

Vlleht luajtn rolin kryesor n revolucionet e thetalo-

maqedonasve n vitin 1854 dhe n at t maqedonasve m 1878, si dhe

n Luftn e Maqedonasve (), pr t ciln ata ofruan

gjithka: florinj, udhheqje, rrjete informacioni, grupe guerile, furnizim

ushqimi, strofka t fshehta, ekzekutues etj..

Jorgo Modhi ishte poeti i lufts. Doktori Dhimitr Zana ishte ai

q i dha shpirt dhe ide kryengritjes n vilajetin e Selanikut. Nipi i tij i

dhuroi Muzeun e Lufts Maqedonase ()

ndrtess historike t Konsullats Greke.

Kryeministra t Greqis kan qn Joan Koleti, Spiridhon Lambri

dhe Aleksandr Papago. Gruaja e par kryeministre n Greqi ishte Lina

Tsaldhari, vajza e Lambro Tsaldharit, kurse mareshali i vetm n Greqi

ka qn djali i Mariguls, Averof Al. Papago. Koloneli Smolenski, ishte

i vetmi fitimtar i lufts katastrofike t vitit 1897. Filota Papagjeorgji


41/51

-40-

ishte Kryetari i par i Kshillit t Shtetit. Ministra t shquar kan qn

Aleksandr Zana, Jorgo Modhi, Vangjel Averof-Tosica, Tako Makri e t

tjer. Ndr ministrat m t rinj dallohen Jorgo Xixikosta, Margarit Xima,

Kristo Folia, Sotir Hatzigaki, kurse ndr zvendsministrat, Andon Beza,

Niko Lenga dhe Stavro Kalojani. Deputet t Bashkimit Evropian

prmendim Dhimitr Evrigjenin, Filota Kazazin dhe Jani Averofin.

Ndrmjet poetve m t mdhenj prmendim Aristotel Balaoritin dhe

Kosta Kristalin.Poete letrare moderne jan Tatiana-Averof-Tosica, Lia

Megalu-Seferiadhi dhe Kornilia Golna. Msues populli t shquar tshekullit t 19-t jan Petro Papagjeorgji dhe Joan Pantatzidhi nga

Krusheva. Joan Pantatzidhi ishte profesor i filologjis greke n

Universitetin e Athins, si dhe i mbretrve Konstantin dhe Aleksandr.

Gjithashtu prmendim bashkfshatart, msuesit e shquar dhe lufttart

kombtar, Anastas Piheo dhe Margarit Dhimica nga Ohri.

Gjysmvjearin e shekullit t 20-t Niko Bakola mori dy mimet e para

letrare. Dhjetra profesor t mirnjohur universiteti, antar akademie,industrialist, tregtar, gjeneral dhe shkenctar u dalluan dhe dallohen

n t gjith Greqin. Gjithashtu prmendim basketbollist

ndrkombtar (si jan Toni Floka, Taki Roko, Dhimitr dhe Kosta

Parisi, Stelio Gusio, Jani Papadhima, Stelio Busvaro nga Selaniku etj),

futbollist si dhe kampiona n pistn e vrapimeve. T gjith u

prmendn shkurtimisht.

Krusheva dhe Ilindeni

Zhuritja e Krushevs. Ajo isht fortesa m e fort e helenizmit

maqedonas n veri, ark e kulturs greke, dhe seli e mitropolis s

Presps dhe t Ohrit, qendr e prparuar e bujqsis, e artizanatit dhe e

tregtis, e s fundi, altar i shenjt. Gjat kryengritjes s Ilindenit e

pushtuan forcat ushtarake bullgare, t cilat, pasi e kishin vn n plan,

shkaktuan shpajimet e tmerrshme t ushtris osmane, e cila dogji


42/51

-41-

qytetzn malore greke dhe theri popullsin e pambrojtur civile. U

dogjn psqind shtpi prej guri, kryevepra t arkitekturs maqedonase,

t cilat prfaqsonin pasurin dhe kulturn e vendit. Dogjn gjithashtu

Katedralen, shkolln mashkullore greke (), dhe at

femrore (). U plakitn t gjitha dyqanet. Por lagjja e

vogl e bullgarve mbeti e paprekur!

Shum grek vlleh t Krushevs jetojn ditt e sotme n qytetin e

Selanikut. Ndrmjet tyre dhe kryetari i Shoqris s Studimeve

Maqedonase, profesori Konstantin Vavusko, i cili qndroi n kt postpr 30 vjet me rradh, profesori Jorgo Nitsiota, nj ndr themeluesit e

Universitetit Politeknik t Selanikut, profesori Andon Emil Tahiao, i cili

pr shum vite me rradh ishte kryetar i institucionit t Studimeve pr

Gadishullin Ballkanik (IMXA) dhe i Shoqats s Studimeve Sllave, si

dhe dhjetra t shquar vendas n Selanik. Vendlindja ime vllahe, komuna

e Nimfeos n Follorin, sapo prfundoi vjet, n bashkpunim me

komunn e Krushevs, nj program evropian pr BashkpuniminKufitar. Nga Krusheva ishte dhe profesori Dushan Popovii, i cili

vrtetoi me fakte dhe theksoi veprimtarin e dobishme t vllehve n

Ballkan. Ai mbajti lidhje t ngushta me bashkfshataren e tij Fanulln

Papazoglu, profesoresh n universitetin e Beogradit dhe bizantinologe e

dalluar n Ballkan. Ajo ishte kushrira e par e profesorit dhe politikanit

Aleksandr Svolu.

I afrm i Aleksandr Svolit ishte Koca Popovii, vllah ngaKrusheva, i cili pr shum vite me rradh ishte ministr i Jashtm i

Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis dhe gjat periudhs s

viteve 1958-1963 kishte bisedime t shpeshta e t begatshme me

homologun e tij, ministrin e Jashtm t Greqis, zotin Vangjel Averof -

Tosica, i cili ishte vllah nga Mecova.

Ata shkmbenin prshndetje me njri-tjetrin dhe bnin shaka n

gjuhn vllahishte, n dialektin e tyre t prbashkt. Deri n vdekjen e tij,


43/51

-42-

Koca Popovii ishte antar i Shoqats s Vllehve t Beogradit, dhe

merrte pjes npr shfaqje duke krcyer vallet tona tradicionale.

Me popujt fqinj

Familja e Popoviit, pa e fshehur aspak origjinn e saj vllahe,

deklaronte se ishin serb, sepse n at periudh, mes kaq shum

konfliktesh etnike nga t dyja palt, mes shum rivendikimesh t hapura

kombtare t popujve t Ballkanit kundrejt t tjerve, sikurse edhe nditt e sotme, ishte dhe mbetet e pabesueshme nj grek t zinte post

udhheqs.

Pr t fituar koh, vlleht e deklaronin veten e tyre thjesht vlleh

dhe pr t garantuar sigurin merrnin emrin kombtar t shtetit ku ata

jetonin. N kt mnyr ata u shptonin prndjekjeve etnike. Pr m

tepr, ky prcaktim i leverdiste regjimeve nacionaliste, sepse vlleht nuk

prbnin ndonj popullsi t rndsishme, dhe sigurisht as nukpretendonin t njiheshin si nj grup i veant etnik, i cili do t

krcnonte "pastrtin kombtare" t totalit. Por nga ana tjetr, ata linin

t binte n sy ndrgjegjja e tyre greke. Dika kjo t ciln vazhdojn ta

bjn n Ballkan deri n ditt e sotme dhe kshtu ata mbijetojn.

Pushtimi dhe Rezistenca Kombtare

Vlleht morn pjes kolektivisht n Rezistencn Kombtare, kur

gjermant dhe italiant dogjn shumicn e fshatrave vllahe, q

shtriheshin nga mali i Vicit n veri deri n gjirin Ambraqik n jug, duke

zhdukur kshtu nj trashgimi t rrall. Pak fshatra vllahe arritn t

mbijetonin, por edhe ato u dhjetuan. Klcyra u dogj dhe 280 gra dhe

fmij u vran.

Vlleh jan gjithashtu shefi i ELAS-it (Ushtria Kombtare

Popullore Nacionallirimtare) gjenerali Stefan Sarafi, kryetari i Qeveris


44/51

-43-

s Prkohshme t Malit (PEAEA) profesori Aleksandr Svolu, korrieri i

EAM-it (Frondi Nacionallirimtar) me komandn e prgjithshme t

Titos, Andrea Tzima, komandanti i Shtabit t Maqedonis Perndimore

t ELAS-it, Tzotzo e t tjer.

Megjithat gjithka e errsojn nj numr i vogl aventuriersh:

ata lidhen m t mundurit italian, edhe pse pushtues, t cilt i shpallin

vlleht "vllezr t humbur-perdutti frateli. Ata themeluan Principatn e

Pindit dhe formuan legjionin e vllehve. Dshmitari dhe protagonisti i

Rezistencs Kombtare, fisniku dhe bamirsi kombtar Vangjel Averof-Tosica dshmon:26

Elemente aventuriere t Lariss, t cilt nuk kishin t bnin me

vlleht, midis tyre dhe nj peloponezian, regjistroheshin n legjion.

Ata i prballojn, dhe m pas i shkatrrojn menjher, vet vlleht.

Averofi e bashk me t njmbdhjt udhheqs t shquar dhe

shkenctar vlleh t Lariss, nnshkruan menjher nj memorandum

protest. Italiant i arrestuan dhe shumicn prej tyre e mbylln n kampine robrve n Itali, jasht qytetit t Roms. Pr t njejtn arsye fusin

bashk me ta mjekun nga Kosturi Mihal I. Cirlin, vllain e gjyshes sime

Lins, dhe drejtorin e gjimnazit Kon. Piheon. Mihalin e vran n kampin

gjerman t Dahau, kurse t tjert u kthyen t vdekur. Mihal Cirli kishte

marr pjes n Luftn Maqedonase dhe ishte kujdesur pr Pavllo

Melan. Natalia P. Mela prshkruan skenn:27

N agim erdhn n pyll edhe dy veta t tjer nga Neveska pr tpar Pavlon. Mjeku Cirlis dhe vllai i tij i solln rroba pr tu ndrruar,

peshqir t that pr t fshir fytyrn, i solln mblsin e kulturs:

vllazrimin.

26 Vangjel Averof-Tosica, Ana politike e shtjes s Kucovllehve, Trikall

FILOS, botimi i dyt, fq.7427 Natalia P. Mela, Pavlo Mela, Athin 1963, fq. 398.


45/51

-44-

Koloneli Thanas Hrisohou, i cili gjat eposit heroik t viteve 1940-

1941 kishte qn shef i prgjithshm i gjeneralit vllah Tsolakoglu, vitet e

Pushtimit ishte vendosur n Selanik n nj pun zyrtare, me t ciln nuk

kishte asnj lidhje, me qllim t vetm t prndjek me vigjilenc, dhe

po t ishte e mundur, t prballoj propagandn e italianve kundr

maqedonasve vlleh-fols. Ai jep pr historin dshmin e tij autentike28

Duke nderuar veten, por edhe emrin e tij grek, elementi vlleh-

fols n raport maksimal qndroi shum m lart se shrbimet dhe

ofertat, dhe gjithmon sfidoi rrezikun dhe do krcnim, duke theksuar

edhe nj her lidhjen e pathyeshme q ka ky fis krenar grek me

Mmdhen.

Reagimi q erdhi nga brendsia e elementit vllah ndryshoi n

mnyr dramatike t gjitha kullat prej kartoni t italianve dhe t

rumunve.

Rumunt dhe vlleht

Pr m tepr q propagandn rumune n lidhje me origjinn e

vlleh-folsve grek e kundrshtuan q n fillim, hapur, por pa sukses,

gjuhtar t denj rumun dhe historian, si jan I. Coteuanu, Cusu

Papakosta-Goga Dumutru dhe Lazaresku Lecanta.29

Ky i fundit ishte inspektor i prgjithshm i shkollave rumune n

territorin grek n vitin 1903. N nj raport drejtuar qeveris s Rumaniska shkruar:30

28 Athanasios I. Chrisohou, Pushtimi n Maqedoni. Veprimtaria e propagandsitalo-rumune, E.M.S., Selanik 1951.29 Aqile Lazaru, Kontributi i shkencs rumune n zgjidhjen e drejt t Vllehven Greqi, Athin 2007.30

Kon. An. Babusko, Kontributi i helenizmit t Pelagonise n historin eGreqis s re, E.M.S., 1959.


46/51

-45-

"Ne kemi shpenzuar m shum se 70.000 franga ari n vit pr

shkolla pa nxns, vetm ata q shprblehen bhen rumun, dhe aty ku

paraja jon nuk vazhdon t rrjedh, pushon s ekzistuari kombi rumun".

Nga ana tjetr, faktin q vlleht jan grek latinofon e provuan me

fakte historian rumun si A.D. Xenopol, V. Parvan, Radu Vulpe dhe

Al. Graur.

Megjithat, n gjysmn e ardhshme t shekullit t 20-t,

konkurrent t pabes, burokrat, "nacionalist" dhe shum t tjer

ziliqar me zemrngushtsi fetare ose thjesht budallenj, nuk kanhumbur asnj rast pr ta trillosur dhe pr ta sabotuar kt fis krenar me

njolln e propagands italiane dhe asaj rumune. N shekullin e 21-t

qendra t huaja prpiqen t'i prdorin ata, n mnyr q t vendoset m

vendosmrisht arbitrazhi i Vllait t Madh n Ballkan.

Por tani shklqen prsri Vllahuria jon krenare dhe t gjith

jan duke krkuar rrnjt n helenizmin latin q t krenohen jo pa t

drejt. T Tjert prpiqen pa asnj rezultat, dhe e kuptojn, pormegjithat kmbngulin.

Nikolaos I. Mertzos

Kryetar i Shoqris s

Studimeve Maqedonase

Selanik, 2010


47/51

-46-


48/51

-47-

Biografia

e shkrimtarit

Nikolao I. Mertzo

Nikola I. Mertzo sht kryetar i Shoqris s Studimeve

Maqedonase q prej vitit 2006. Lindi m 1936 n Nimfeo, n fshatin e

strgjyshrve te tij. Ai rrjedh nga nj familje e vjetr arpunuesish dhe

tregtarsh, e cila u shprngul n qytetin e Selanikut, ku ai kaloi gjith

jetn e tij. Ai sht avokat, gazetar dhe shkrimtar 27 librash, t botuara

deri n vitin 2010. Q prej vitit 1955 shrbeu n mnyr profesionale n

gazetari, ndrkoh q vazhdonte studimet n Fakultetin e Juridikut n

Universitetin Aristotelio. Ai ishte udhheqs i lvizjes studentore dhe i

lufts kombtare pr Qipron, Maqedonin dhe Thrakn. Si kryeredaktor,

q prej vitit 1966, ai punoi shum n gazeta e revista, n radiotelevizion

si dhe n Agjensin Franceze t Lajmeve. U dallua veanrisht pr

kronikat e tij, si dhe n artikullin politik dhe n analizn e politiks n

gazetat e Selanikut dhe te Athins. Ai sht specialist pr shtjet eBallkanit. Ka udhtuar pothuajse n t gjith vendet e bots me misione

gazetareske t suksesshm. Ka qn bashkpuntor sekret i besuar i

Konstantin Karamanliut dhe me von i Vangjel Averof-Tosics,

gjithashtu kshilltar i kryeministrit Konstandin Micotaqit n lidhje me

shtjet kombtare t viteve 1990-1993. Ai ishte drejtor i gazets

historike "Elinikos Voras" ( ) dhe i revists

"Makedhoniki Zoi" (Jet Maqedonase), gjat gjith erekut t fundit t


49/51

-48-

shekullit t 20-t. Duke qn antar i Shoqris s Studimeve

Maqedonase, i Muzeut Makedhoniku Agona si dhe i Komisionit

Maqedonas, ai udhtoi n t gjith Greqin, n Evrop, n Australi dhe

n Amerikn e Veriut pr shtjen e Maqedonis pr 45 vjet me rradh.

Pr kontributin e tij shte nderuar me dhjetra fleta nderi nga kisha, nga

Forcat e Armatosura, nga komunat dhe organizatat e ndryshme, nga

Republika e Qipros, nga EOKA, nga Universiteti Aristotelio, nga

Universiteti i Maqedonis, si dhe nga komunat e Torontos dhe e

Scarborough-it t Kanads. Q prej vitit 1995 ai braktisi gradualishtgazetarin dhe ju prkushtua fshatit t tij strgjyshor, Nimfeos, t cilit i

shrbeu si kryetar i komuns pr tre katrvjear me rradh dhe e oi at

n Rilindje. E shndrroi n model t lart evropian, duke respektuar

trashgimin e tij kulturore dhe Natyrn. Pr kt arsye n vitin 2000

komuna e Nimfeos u nderua nga Bashkimi Evropian me titullin "mim

Evropian pr Rilindjen e Fshatit 2000, gjithashtu n vitin 2004 Nimfeo

prfaqsoi Greqin n takimin e Bashkpunimit Euro-Mesdhetar nSirakuz t Sicilis, ndrsa n vitin 2005 n Sevilje t Spanjs.

M 9 qershor 2006, n nj ceremoni zyrtare n Pallatin e Muziks

() n Athin, Dhoma e hoteleve n Greqi i dha mim

pr kontributin e tij n zhvillimin e turizmit dhe n krijimin e

destinacioneve t reja turistike.

M 22 shtator 2006 e gjith prefektura e Follorins nderoi punn

dhe personalitetin e tij n nj takim zyrtar, i cili u ndrmor me vendim tprbashkt nga gjith kryetart e bashkive, nga kryetart e Kshillit t

fshatrave, nga deputett dhe nga prefekti.

M 20 dhjetor 2006 Peshkopi i Kosturit Serafim e nderoi me

Kryqin e Art t Shn Maris Mavriotissa (),

me nj ndr dallimet m t larta t Katedrales.


50/51

-49-

Libra t Nikolao I. Mertzos

1. Poshtshnime t Veriut, 1966 dhe 1996, 118 faqe.

2. Koha q jetuam bashk 1979, 704 faqe, n 2 vllime.

3. Svarnut, lvizja partizane e tradhtuar 1980 dy botime, 1981, 1983

dy botime, 1984 dy botime, 1985, 1986, 2004, 500 faqe.

4. Rishqyrtimi 1981, 692 faqe, n 2 vllime.

5. Dhjet mkatet vdekjeprurse t Partis Komuniste (KKE) t

Greqis, 1984, 1985, 1986, 467 faqe.6. Marshimi i ri, 1984, 77 faqe.

7. Kuaj t gjelbr, 1984, 207 faqe.

8. Ne Maqedonasit 1986, 1987, 1989, 1991, 1993, 480 faqe, 2004,

583 faqe.

9. Loazhe pr Selanikun 1998, 461 faqe.

10. Atdheu, 1998, 515 faqe.

11. Me butsi (), 1998, 285 faqe.12. Kontratat e Nevesks 1997, 42 faqe.

13. Vlleht Arumun, 2000, 2001, 2002, 423 faqe.

14. Kujtime pr Nimfeon, 2003, 250 faqe.

15. Greqisht (), 2004, 263 faqe.

16. Nimfeo, emri i prralls Album fotografish, 2006, 320 faqe,

botimet "Militos.

17. N.J. Mertzos

Plastiras K. N., Shoqria e Studimeve Maqedonase,Kronik 1939-2007, Selanik 2007, 185 faqe.

18. Maqedonia gjeostrategjike, bisedimet diplomatike, mbrojtja,

E.M.S. Biblioteka Maqedonase, nr 104, Selanik 2007, 30 faqe.

19. Maqedonia gjeostrategjike E.M.S., Biblioteka Maqedonase, nr

106, botimi i dyt, Selanik 2008, 23 faqe.

20. Fushata e Azis s vogl, E.M.S.Erodios, Selanik 2008, 200

faqe.


51/51

-50-

21. Rruga e grekve, ese pr vetdijen kombtare", botimet "Militos,

Athin 2008, 307 faqe.

22. Athina, oktapodi, University Studio Press, Selanik 2009, 30 faqe.

23. Far rrugtregues, University Studio Press, Selanik 2009, 196

faqe.

24. Ai jeton dhe Mbretron, E.M.S, Selanik 2009, 63 faqe.

25. He is Alive and Well!, E.M.S., Selanik 2009, 63 faqe.

26. Follorina n shekullin e 21-t, TEDK, Follorin 2009, 46 faqe.

27. Q nga viti 1821 deri n vitin 2010. Kthes strategjike udhkryqi,Fjalim Solemn, E.M.S., Selanik 2010, 37 faqe.

Vllehte arumune - Nikolaos I. Mertzos

Documents

Transcript of Vllehte arumune - Nikolaos I. Mertzos