Tot op de bodem: Veen • Wat is veen? • Laagveen • Hoogveen • Veen in de geologische tijdschaal.
Veen(weide)gebied in continue verandering
Transcript of Veen(weide)gebied in continue verandering
Veen(weide)gebied in continue verandering
Presentatie bij ondertekening Veenweideconvenant
12 februari 2010Fort Wierickerschans
Sophie Visser
Persoonlijke achtergrond: waarom sta ik hier?
Gouwe Wiericke Afstudeeronderzoek 2004-06
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Inhoud
1. De landschapsontwikkeling in hoofdlijnen
2. De Veenweidethema’s in de historie
3. Cultuurhistorische informatie
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
De ondergrond: water, variatie en gelaagdheid1.1
Diepere ondergrond
-Pleistocene zand : tot 10.000 vC (12-15 m diep) -Hollandveen : vanaf 2400 vC-zeeklei (tot Enkele Wiericke) : tot 1000 vC
‘Grondsoortenkaart’
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Rivieren en kleiruggen 1.2
Oude Rijn
Gouwe
Hollandsche IJssel
Lange Linschoten
LinschotenOude WeteringOude Bodegrave
Ouderdom rivierafzettingen => rivieren door de tijd -Oude Rijn : sinds 3000 vC -Hollandsche IJssel : na 200 nC als nu-Veenriviertjes : na ontstaan veen
Kleiruggen (Vink, < 1940)-stevigheid: boerderijen-afglijden dijken-klei door het veen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Ontginningen tot ca. 1150: vanuit de rivieren 1.3
‘De Burcht’
Oude Bodegrave
Bekenes
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Principe van veenontginningen1.4
Ontginning langs veenriviertje - rechts: ontginning - links : broekbos
Veen: planten met water
-ontwatering => stevigheid-kavels ca. 1250 x 114 meter-later meer sloten!
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Graven van Holland bisschoppen van Utrecht 1.5
Expansie Graven van Holland Start ontginningen vanuit bisschop
- Graaf leenman van bisschop - ‘Prefect’ voor bescherming tegen Vikingen-1100: grens langs Oude Bodegrave
-1295/96: langs Voirburch (= Wiltenburg?):‘Hoek van Holland’
12
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Ca. 1300: het hele gebied ontgonnen 1.6
Ontginningen 1220-1300:
(1) Van randen naar midden: vorm rivier ‘op afstand’
(2) Restontginningen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Onregelmatigheden in het veen(weide)landschap1.7
Waarder
Oukoop
Oeverwal
Speciale plek(archeologie)
Restontginningen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Speciale plekken: o.a. Oukoop en Waarder 1.8
Oukoop en Wiltenburg (1900)Bochtige dijk => riviertje? ‘Voirburch’ 1295/96?
Waarder: Oude rivierlopen Vluchtburcht ?
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
14e eeuw: Verlegging afwatering naar Hollandse Ijssel 1.9
Þ ontstaan poldersÞ nieuwe weteringen (en kaden): o.a. Wierickes Þ deels vlak naast elkaar!Þ opsplitsing land
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Vanaf 15e eeuw: afwatering met molens (en boezems) 1.10
Reeuwijk naar Oude Rijn
- Over en door elkaars grondgebied! - Mee-/samenwerken eigen belangen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Het ‘dubbele’ verleden van de Enkele Wiericke OHWL 1.11
Enkele Wiericke en Prinsendijk 1679 en nu
Prinsendijk => slaperdijk voor Holland => samenwerking HH’s!+ Schansen in het achterland: Boskoop, Gouwesluis
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Kaart polder Sluipwijk 1857-schrale grond (‘Slupic’ = schraal)-kleinschalig: grondeigenaren -invloed Gouda (Vrijhoef!)
Vervening en (latere) plannen plassengebied 1.12
Droogmaking in Reeuwijk/Sluipwijk:-vnl. geen plicht-Plannen ‘Zoutmanspolder’ >1865 -Besluit provincie 1930: niet droogmaken
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
2. Thema’s convenant door de tijd: ‘continue veranderingen’
Doelen/thema’s in het heden
-Klimaat : in samenhang met bodem & water-Landbouw : (melk)veehouderij en beheer van landschap en natuur-Natuur : kwaliteit en omvang natuurwaarden-Cultuurlandschap/-waarden: behoud en basis voor ontwikkeling-Recreatie : i.s.m. kwaliteiten, economie, leefbaarheid
In het verleden:
Þ Vanuit andere verhoudingen Þ M.n. voortbouwend op wat er al wasÞ Andere behoeften / vertrekpunten
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Hennepakker
Landbouw: veranderingen door méér dan alleen inklinking 2.1
-Agrarische depressies-Pestepidemieën -Hollands-Utrechtse oorlogen (tot 1528)-Evt. schrale veengrond (Sluipwijk!)-Evt. slechte ligging
Armoe, lage opbrengsten => wat doen?
-Wegtrekken: 1370 – 1378!-Vee / zuivel => (veen)weide > 15e eeuw-‘Niche’-produkten: hennep + braakliggen rest (‘heermoes’)-Waterrijk: eendenkooien-Vervening (van eigen grond !)-Smokkelen: grens Holland-Utrecht (18e eeuw)-‘Vogelen en vissen’: toenemend met vervening!
Kievitenvangst
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Landbouw en ‘natuur’: bomen en bosjes open landschap? 2.2
Langs de Oude Rijn (oeverwallen):-bomen/boomgaarden van oudsher -graan: afname in 17e/18e eeuw (tenzij veepest)-kleiafgraving: meestal teveel => ‘bos’ of weidegrond => t.z.t. vooral weide
Zuidzijde Oude Rijn 1762
Veengebied:-verkoopbeschrijvingen: bomen, bosjes, boomgaarden
-overige beschrijvingen: “gekapt i.v.m. wegenverbreding, oorlog, etc”. -berekeningen: energie, houtbehoeften => meer hout dan verondersteld!
-Open landschap: deels beeld van na gas/electriciteit, fabrieksgereedschappen, ……?
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Natuur en recreatie: de Reeuwijkse plassen vanaf de jaren ‘30! 2.3
Natuurbescherming: -1930 Niet droogmaken plassen-1935 In Plassenverordening ZH
Recreatie:-1911 1e Roei- en zeilvereniging-1930 2e zeilvereniging
Landgoed Elfhoeven => recreatie Jachtwerven, bootjesverhuurders
-1934 ‘Uitbreidingsplan’ Reeuwijk
Natuuraanleg > jaren ‘60 -Reeuwijkse Hout -Goudse Hout -…………….
Horeca-oase Reeuwijk-Gouda 1941Reeuwijk 10-20,- Gouda 20-30,-(per hoofd van de bevolking)
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
(1) Uitbreidingsplan Reeuwijk 1934
-opkomst zomerhuisjes en villa’s-recreatieverkeer
-bescherming aantrekkelijkheden-verkeersrichtlijnen-nieuwe huizen buiten plassengebied
(2) Van arm naar ‘rijk’
- <1930 Sluipwijk arm!- <1998 Reeuwijk hoogste inkomen/ hoofd bevolking in ZH-Oost
Natuur en recreatie: al in 1934 meer bescherming nodig! 2.4
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Landbouw, natuur, recreatie en meer 1950 – 2000 (RPB, 2005) 2.5
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Convenant:
“de ontwikkeling wordt gebaseerd op de specifieke landschappelijke kwaliteiten en cultuurhistorische kwaliteiten per gebied,
op basis van de provinciale Cultuurhistorische Hoofdstructuur en de regioprofielen”
“Specifieke kwaliteiten per (deel)gebied” veronderstelt- bepaald schaalniveau aan informatie
- juiste detailniveau- juiste uitgangspunten aan selectie(s)
3. Cultuurhistorische informatie
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Twee Cultuurhistorische (waarden) kaarten van het gebied ….. 3.1
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
…….. of lokaal deelgebied (Oukoop) in meer detail ….. 3.2
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Nationale KICH-kaartJaren ‘90(uit: RPB-rapport Het gedeelde land van deRandstad, 2005)
Gem. Reeuwijk‘Landschaps- kwaliteiten’ 2008
Provinciale CHS waardenkaartCa. 2003
CH (waarden) kaarten op verschillend bestuurlijk schaalniveau! 3.3
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Beleidskaarten
waarden op (inter)nationaal niveau
waarden op provinciaal niveau”
waarden op regionaal niveau
Top-down beleidskaarten 3.4
Landschappelijke kwaliteitenper lokaal deelgebied
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Beleidskaarten
waarden op (inter)nationaal niveau
waarden op provinciaal niveau”
waarden op regionaal niveau
Top-down beleidskaarten versus bottom-up gebiedskennis! 3.5
- Landschappelijke kwaliteiten per lokaal deelgebied- Lokale kennis/bewoners!
Gebiedskennis
(inter)nationaal niveau
provinciaal niveau”
regionaal niveau
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Conclusies
-(nog) veel oude elementen en structuren, in grote delen van het gebied
-veranderingen door de eeuwen heen => ‘gelaagd landschap’
-mate en soort veranderingen in ‘gelaagdheid’ uiteenlopend: -vroege bewoning (Oude Rijn)-ontginningen-waterhuishouding 14e eeuw -overgang naar veenweidegebied : in ca. 4 eeuwen -vervening en evt. droogmaking -natuur en recreatie
-elke periode en plek kent eigen veranderingen, afhankelijk van
-de dan aanwezige uitgangssituatie -de mogelijkheden en behoeften => keuzes!
-omgang met cultuurhistorie: keuze voor gelaagdheid en variatie in tijd en ruimte - de ´hoofdlijnen´ of (ook) ’de plek´?- alleen ´officieel erfgoed´ of ook lokale geschiedenis? - alleen waarden, of ook beleving? => recreatie!’
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010