UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË...

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI I EKONOMIKSIT

Disertacion

FAKTORËT PËRCAKTUES TË VARFËRISË NË NIVEL FAMILJEJE

RASTI I SHQIPËRISË

(Në kërkim të gradës shkencore “Doktor i Shkencave” në Ekonomi)

Doktorant Udhëheqës Shkencor

Anila NANAJ (BANI) Prof. Dr. Raimonda DUKA

Tiranë, 2017

Faktorët përcaktues të varfërisë në nivel familjeje: Rasti i Shqipërisë

2

…………………………………………………………………….. për Renin dhe Danjën.


3

Falënderime

Përfundimi i kësaj teme, jo pak rëndësishme në jetën profesionale dhe akademike, nuk ka

qenë rezultat tërësisht individual, pasi ka gjetur mbështetjen, përkrahjen dhe dashamirësinë e

shumë njerëzve të tjerë, të cilëve do të doja t’u dedikoja falënderimet dhe mirënjohjen time të

thellë.

Për realizimin e këtij punimi dua të falënderoj në mënyrë të shumëfishtë Prof.Dr. Raimonda

DUKA, e cila ka qenë jo vetëm udhëheqësja, por edhe frymëzuesja ime, me përkrahjen e

pakushtëzuar, ndihmesën në dhënien e ideve, orientimin e duhur dhe mendimet e vyera në

lidhje me grumbullimin e materialit shkencor dhe mënyrën e shtjellimit të këtij punimi.

Një falënderim të veçanta kam edhe për profesorët e Departamentit të Ekonomiksit, në

Fakultetin Ekonomik, të cilët më kanë mbështetur dhe përkrahur gjatë këtyre viteve të

përgatitjes së disertacionit të doktoraturës. Falënderoj stafin akademik për këshillat dhe

sugjerimet gjatë konsultimeve të vazhdueshme.

Një falënderim i veçantë shkon edhe për kolegët e mi të Shkollës Teknike Ekonomike, të cilët

me gjeste mbështetjeje, mirëkuptimi dhe gatishmërie më kanë dhënë ndihmën e tyre të

pakursyer, duke kontribuar jo vetëm në plotësimin me seriozitet të pyetësorëve në katër

rrethe: Elbasan, Peshkopi, Lezhë dhe Tiranë, por edhe diskutimet e gjata me argumentet pro

dhe kundër dinamikës në konceptimin e varfërisë.

Së fundmi, falënderimet e mia i shkojnë pa dyshim familjes sime, bashkëshortit dhe fëmijëve

të mi, që me durim e përkushtim më kanë kuptuar dhe ndihmuar për ta përfunduar me sukses

këtë punim doktoral.


4

DEKLARATA E AUTORËSISË

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim me titull:

“Faktorët përcaktues të varfërisë në nivel familjeje: rasti i Shqipërisë”, është shkruar prej

meje, nuk është prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është

botuar tërësisht apo pjesërisht. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person

tjetër, përveç rasteve të cituara dhe të referuara.

Emri, mbiemri dhe nënshkrimi

Anila Nanaj (Bani)

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


5

Tiranë, 2017

Abstrakt

Varfëria është një plagë e shoqërisë, që prek shumë familje në mbarë botën dhe është një nga

manifestimet më të rënda të formave të privimit të njeriut. Për këtë arsye, çështja e varfërisë

përbën një shqetësim sa global, aq edhe kombëtar. Varfëria nënkupton të ardhura të

pamjaftueshme dhe mohimin e nevojave themelore, të tilla si: arsimim, shërbim shëndetësor,

standarde bazë në ushqim, ujë të pastër, strehë, nevoja të tjera minimale për mbijetesë,

mirëqenie dhe pjesëmarrje shoqërore, të cilat janë thelbësore për mbijetesën dhe dinjitetin

njerëzor. Zhdukja e varfërisë dhe reduktimi në zero i numrit të njerëzve që provojnë urinë

janë pikësynimet kryesorë të Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM) dhe tanimë,

edhe të Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm (OZHQ) .

Objektivi kryesor i këtij studimi është të analizojë aspektet shumëdimensionale të varfërisë

për rastin e Shqipërisë, të hulumtojë dhe të identifikojë faktorët ose karakteristikat

individuale që përcaktojnë gjendjen e varfërisë, me synimin për të sugjeruar programe e

politika të shënjestruara sipas rajoneve dhe sipas karakteristikave individuale e familjare.

Gjithashtu, ky studim ka për qëllim të analizojë modelet statistikore më të përshtatshme për të

matur varfërinë, duke evidentuar karakteristikat që ndikojnë në përcaktimin e faktorëve të saj,

në ndihmë të formulimit të politikave të shënjestruara për reduktimin e varfërisë. Për të

realizuar qëllimet e këtij punimi janë përdorur të dhëna të mbledhura nëpërmjet anketimit,

duke hartuar një pyetësor të posaçëm lidhur me përmasat dhe profilin e varfërisë. Gjithsesi,

rezultatet e këtij pyetësori, mbledhja dhe përpunimi i të dhënave kufizohet dhe kushtëzohet

nga rrethanat, mentaliteti dhe perceptimi relativ i varfërisë.

Fjalë kyçe: varfëri, njëdimensionale, shumëdimensionale, faktorë përcaktues, faktorë

demografikë, ekonomikë, socialë.


6

Fjalorth i termave

Ashpërsia e varfërisë shpreh sa e ashpër është varfëria e atyre që kanë konsum a të

ardhura nën nivelin e linjës së varfërisë.

Hendek i varfërisë shpreh raportin e vlerës mesatare të deficitit të konsumit a të të

ardhurave të çdo individi të varfër ndaj linjës së varfërisë.

Kufiri absolut i varfërisë llogaritet mbi vlerën e tregut të një shporte produktesh, që

mendohet se mjafton për të kënaqur nevojat bazë.

Kufiri relativ i varfërisë njihet si raport i caktuar i mirëqenies mesatare aktuale.

Kufiri subjektiv i varfërisë përcaktohet mbështetur në deklarimet e pjesëtarëve të

familjeve.

Linja e varfërisë (ose vija e varfërisë) shpreh minimumin jetik të matur në njësi

monetare, mbështetur në konsum a të ardhura, minimum nën të

cilin një individ klasifikohet si i varfër.

Mirëqenie gjendja kur nuk mungojnë mjetet për jetesë, kur janë plotësuar

të gjitha nevojat materiale e shpirtërore të njeriut a të

shoqërisë; gjendje e mirë (Fjalori shqip-shqip).

Privim shpreh të qenët i varfër në një nga profilet e varfërisë, që mund

të jetë në profilin e konsumit, edukimit apo tjetër (anglisht:

deprivation)

Shkalla e varfërisë shpreh atë pjesë të popullsisë, konsumi i së cilës është më i

vogël se vlera e linjës së varfërisë. Njohur ndryshe si raporti i

të varfërve me numrin total të popullsisë.

Varfëri të qenët i varfër, gjendja e atij që është i varfër; mungesë e

mjeteve më të nevojshme për jetesë; mungesë e diçkaje të

dobishme në sasinë e nevojshme, të qenët i pamjaftueshëm;

mungesë vlerash mendore e shpirtërore; të qenët me përmbajtje

të varfër (Fjalori shqip-shqip)

Varfëri absolute pjesa e personave apo familjeve në raport me popullsinë, që

jetojnë nën kufirin absolut të varfërisë.

Varfëri e moderuar pjesa e personave apo familjeve që plotësojnë vetëm nevojat

bazë, por asgjë më tepër.

Varfëri relative pjesa e personave apo familjeve në raport me popullsinë, që

jetojnë nën kufirin relativ të varfërisë.


7

LISTA E SHKURTIMEVE

AMNJ - Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës

INSTAT - Instituti i Statistikave

OZHM - Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit

OZHQ - Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm

FGT - Foster-Greer-Thorbecke

SEE – South Eastern Europe (Vendet e Evropës Juglindore)

BE - Bashkimi Europian

PCA - Principal Components Analysis

SDT - Self-determination Theory and wellbeing (Teoria e Vetëpërcaktimit dhe Mirëqenies)

UNDP - United Nation Development Program (Programi i Kombeve të Bashkuara për

Zhvillim)

HDI - Human Development Index (Indeksi i Zhvillimit Njerëzor)

HPI - Human Poverty Index (Indeksi i Varfërisë Njerëzore)

MPI –Multidimensional Poverty Index (Indeksi Shumëpërmasor i Varfërisë)

IP - Indeksi i Pasurisë

SPSS –Statistical Package for the Social Sciences (Program Statistikor për Analizën e të

Dhënave të grumbulluara me anë të pyetësorëve)

PBB - Produkti i Brendshëm Bruto

MZKI - Metoda e Zëvendësimit të Katrorëve më të Vegjël


8

TABELA E PËRMBAJTJES

DEKLARATA E AUTORËSISË ........................................................................................... 4

1 Hyrje ................................................................................................................................. 14

1.1 Motivimi i studimit të varfërisë ................................................................................. 17

1.2 Qëllimi i studimit ...................................................................................................... 19

1.3 Hipotezat dhe pyetjet kërkimore ............................................................................... 20

1.4 Metodologjia dhe mbledhja e të dhënave .................................................................. 21

1.5 Struktura e disertacionit ............................................................................................ 26

2 Rishikimi i literaturës: korniza teorike ............................................................................. 27

2.1 Në rrugën e konceptimit të varfërisë ......................................................................... 27

2.2 Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit...................................................................... 33

2.3 Krizat ekonomike dhe varfëria .................................................................................. 36

2.4 Mirëqenia ekonomike ................................................................................................ 36

2.5 Rritja ekonomike, varfëria dhe pabarazia. ................................................................ 40

2.5.1 Lidhja pabarazi-varfëri ....................................................................................... 41

2.5.2 Nga rritja në pabarazi ......................................................................................... 43

2.5.3 Matja absolute dhe relative ................................................................................ 44

3 Metodat e studimit të varfërisë ......................................................................................... 45

3.1 Metoda e drejtpërdrejtë dhe ajo e tërthortë ............................................................... 46

3.2 Metoda e të ardhurave ............................................................................................... 47

3.3 Metodën sasiore apo atë cilësore? ............................................................................. 49

3.4 Përfshirja sociale ....................................................................................................... 51

3.5 Metoda njëpërmasore dhe ajo shumëpërmasore ....................................................... 53

3.6 Indeksi shumëpërmasor i varfërisë (MPI) ................................................................. 54

3.7 Metoda e Indeksit të Pasurisë .................................................................................... 58

3.8 Problemet e matjes .................................................................................................... 61

3.9 Metoda e aplikuar në punim ...................................................................................... 62

3.9.1 Faktorët përcaktues të varfërisë ......................................................................... 62

3.9.2 Zgjedhja ............................................................................................................. 68


9

3.9.3 Pyetësori ............................................................................................................. 69

3.9.4 Regresi shumëfaktorial ...................................................................................... 71

4 Evidencat e varfërisë dhe rezultatet e modelit për Shqipërinë ......................................... 73

4.1 Treguesit e varfërisë në trajtim shumëdimensional................................................... 73

4.1.1 Analizë rajonale e treguesve të varfërisë ........................................................... 73

4.1.2 Rritja ekonomike dhe veçoritë e konsumit në kushtet e varfërisë ..................... 79

4.1.3 Ecuria e shpenzimeve për shëndetin dhe arsimimin .......................................... 82

4.1.4 Lindshmëria dhe vdekshmëria si dimensione të varfërisë ................................. 83

4.2 Varfëria jo monetare në Shqipëri .............................................................................. 88

4.3 Raporti i varfërisë me pabarazinë dhe mirëqenien në Shqipëri ................................ 91

4.4 Shqipëria në ―optikën‖ e MPI ................................................................................... 95

4.5 Emigracioni dhe dërgesat e tyre .............................................................................. 102

4.6 Ndihma ekonomike si instrument i qeverive në përgjigje ndaj varfërisë ................ 103

4.7 Analizë e anketës ..................................................................................................... 105

4.8 Indeksi i pasurisë ..................................................................................................... 106

4.9 Modelimi i varfërisë ................................................................................................ 110

5 Përfundime dhe rekomandime ........................................................................................ 130

5.1 Përfundime .............................................................................................................. 130

5.2 Rekomandime.......................................................................................................... 135

6 Bibliografia ..................................................................................................................... 138

Aneks statistikor..................................................................................................................... 151


10

LISTA E FIGURAVE

Figura 2.1: Progresi i Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit për Europën dhe Azinë

Qendrore................................................................................................................ 35

Figura 3.1: Trekëndëshi Varfëri-Pabarazi-Rishpërndarje........................................................41

Figura 3.1.1: Ilustrim i ndarjes së metodës së matjes së varfërisë sipas vlerësimit të saj në

absolute dhe relative.............................................................................................. 48

Figura 3.2: Ilustrim i kompozimit të MPI-së në versionin e shtresave (2013) ........................ 56

Figura 3.3: Ilustrim i kompozimit të Indeksit të Pasurisë. Burimi: Banka Botërore ............... 60

Figura 4.1:Tregues i varfërisë .................................................................................................. 74

Figura 4.2: Hendeku i varfërisë ............................................................................................... 75

Figura 4.3: Raporti i varfërisë në 1.25 dhe 2 dollarë në ditë (% e popullsisë) ........................ 76

Figura 4.4: Paraqitja grafike e përqindjes së varfërisë sipas rajoneve dhe viteve ................... 77

Figura 4.5: Hendeku i varfërisë sipas zonave dhe viteve ......................................................... 78

Figura 4.6: Ashpërsia e varfërisë sipas zonave dhe viteve ...................................................... 79

Figura 4.7: Rritja ekonomike për frymë dhe konsumi për frymë ............................................ 80

Figura 4.9: Shpenzimet për shëndet në vite (djathtas, shpenzimet për shëndet për frymë) ..... 82

Figura 4.10: Shpenzimet si pjesë e GDP-së për edukim dhe shëndet në vite .......................... 83

Figura 4.11: Norma e lindshmërisë në Shqipëri në vite (lindje për nënë) ............................... 84

Figura 4.12: Rritja e popullsisë dhe popullsia nga 0 në 14 vjeç në vite (djathtas, rritja)......... 85

Figura 4.13: Norma e vdekshmërisë nën 5 vjeç për 1000 banorë ............................................ 86

Figura 4.14: Ecuria në vite e prodhimit dhe rendimentit të drithërave në ekonominë shqiptare

(boshti djathtas, rendimenti i drithërave) .............................................................. 87

Figura 4.15: Njehsimi i varfërisë në bazë të nivelit të edukimit të kryetarit të familjes .......... 89

Figura 4.16: Madhësia mesatare e familjes sipas rajoneve dhe viteve .................................... 90

Figura 4.17: Treguesit e varfërisë sipas AMNJ-së së INSTAT-it sipas qarqeve ..................... 90

Figura 4.18: Kurba e Lorencit .................................................................................................. 92

Figura 4.19: Indeksi GINI ........................................................................................................ 92

Figura 4.20: Shpërndarja e të ardhurave .................................................................................. 93

Figura 4.21: Indeksi HDI ......................................................................................................... 94

Figura 4.22: Krahasimi i vlerave të varfërisë sipas matjeve të ndryshme ............................... 97

Figura 4.23: Shpërbërja në përqindje e varfërisë sipas treguesve ............................................ 98

Figura 4.24: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas MPI-së .................................................. 99


11

Figura 4.25: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas varfërisë së shprehur me H (përhapja)

dhe A (intensiteti) – djathtas boshti i përqendrimit të varfërisë ............................ 99

Figura 4.26: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas MPI-së dhe vijës së varfërisë në 1.25

dollarë në ditë ...................................................................................................... 100

Figura 4.27: Ilustrim i analizës së intensitetit të varfërisë ..................................................... 102

Figura 4.28: Transferat e emigrantëve ................................................................................... 103

Figura 4.29: A mund të thoni se nga cilat burime përfiton familja jote çdo muaj? ndaj një

standardi të ulët të jetesës.................................................................................... 105

Figura 4.30: Figura 4.28: Duke qenë se mendon se gjendja ekonomike e familjes është

përmirësuar, mendoni se kjo është rrjedhojë nga ... ............................................ 106

Figura 4.31: Në rast vështirësish ekonomike familja juaj i drejtohet... ................................. 106

Figura 4.32: Indeksi i Pasurisë për mjetet e treguara sipas fashave nga më i varfër te më i

pasur .................................................................................................................... 109

Figura 4.33: Indeksi i Pasurisë për mjetet me natyrë financiare e treguar sipas fashave nga më

i varfër te më i pasur ........................................................................................... 109

Figura 0.1: Raporti i varfërisë për frymë sipas rajonit (majtas) dhe komunë/bashki (djathtas)

në Shqipëri për vitin 2004 ................................................................................... 171

Figura 0.2: Përqindjet ndaj totalit të konsumit real për frymë sipas rajoneve dhe viteve...... 172

Figura 0.3: I varfër dhe tejet i varfër në Shqipëri sipas viteve (përqindje) ............................ 172


12

LISTA E TABELAVE

Tabela 2-1: Përmbledhje e literaturës sipas këndvështrimit faktor-autor ................................ 33

Tabela 3.1: Përmbledhje e metodave sasiorë cilësore dhe pse duhet të kombinohen .............. 50

Tabela 3.2: Konstrukti i indeksit shumëpërmasor të varfërisë (MPI) në tre përmasa dhe dhjetë

tregues ................................................................................................................... 56

Tabela 3.3: Konstrukti i HDI: tre përmasa dhe katër tregues .................................................. 57

Tabela 3.4: Seksionet e pyetësorit ........................................................................................... 70

Tabela 4.1: Rankimi sipas HDI-së ........................................................................................... 95

Tabela 4.2: Përmbledhje e raportit për MPI ............................................................................. 95

Tabela 4.3: Kontributi i elementëve të MPI mbi varfërinë për disa vende ............................ 101

Tabela 4.4: Elementet e pranishme në një familje të varfër .................................................. 107

Tabela 4.5: Shpërndarja e mjeteve pasurore sipas familjeve me nivele të indeksit të pasurisë

............................................................................................................................. 110

Tabela 4.6: Vlerësim i vаrfërisë sipаs përqаsjeve аbsolute dhe relаtive ................................ 112

Tabela 4.7: Përmbledhje e ANOVA ...................................................................................... 117

Tabela 4.8: Përmbledhje e koeficienteve të regresit shumëfaktorial ..................................... 118

Tabela 4.9: Krahasimi i vlerësimeve me MZKV dhe me kuantile ........................................ 122

Tabela 4.10: Krahasimi i koeficientëve për modelet probabilitare ........................................ 126

Tabela 6.1. Lista e kontrollit për kryerjen e një diagnoze diferenciale në kuadrin e

ekonomiksit klinik sipas autorit të saj J. Sachs. .................................................. 145

Tabela 0.1: Shpërndаrjа e pyetësorëve sipаs njësive primаre të zgjedhjes ............................ 151

Tabela 0.2: Testi i pаvаrësisë për Indeksin për Person sipаs Rаjoneve ................................. 151

Tabela 0.3: Stаtistikа Përshkruese për vаriаblаt sipаs Rаjoneve ........................................... 151

Tabela 0.4: Rezultаtet e testimit të formës funksionаle me Rаmsey Reset Test ................... 155

Tabela 0.5: Rezultаtet e specifikimit të modelit me Linktest ................................................ 155

Tabela 0.6: Regresioni Stаndаrd Lineаr................................................................................. 156

Tabela 0.7: Testet për formën e heteroskedasticitetit ............................................................ 157

Tabela 0.8: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e dytë......................................................... 159

Tabela 0.9: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e parë......................................................... 160

Tabela 0.10: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e tretë ...................................................... 161

Tabela 0.11: Rezultatet e regresionit me kuantile me gаbimet stаndаrde............................. 162

Tabela 0.12: Rezultatet e modelit logit .................................................................................. 163


13

Tabela 0.13: Testi për rëndësinë e përbashkët të variablave në modelin logit96+++2514464

............................................................................................................................. 165

Tabela 0.14: Rezultatet e vlerësimit për modelin probit ........................................................ 165

Tabela 0.15: Tabela e llogaritjes së Indeksit të Zhvillimit Rajonal ....................................... 168

Tabela 0.16: Treguesit e varfërisë sipas rajoneve .................................................................. 170

Tabela 0.17: Përqindjet e konsumit real për frymë ................................................................ 170

Tabela 0.18: Varfëria jo monetare ......................................................................................... 170


14

1 HYRJE

Varfëria është një “grackë” në të cilin mund të bjerë për një kohë të gjatë një ekonomi, një

familje, një individ. Nëse një pjesë e popullsisë përballet me varfërinë ekstreme, probabiliteti

për të dalë nga kjo gjendje me përpjekjet e veta është i ulët. Pjesa e popullsisë e cila jeton

varfërinë e moderuar apo relative e ka të vështirë të grumbullojë mjaftueshëm kapital për ta

kapërcyer pragun e varfërisë. Varfëria shkaktohet dhe thellohet nga mungesa e kapitalit për

frymë.

Varfëria është një problem jo vetëm social, për arsyen e thjeshtë se ende sot shumë familje

apo individë kanë burime ekonomike të kufizuara dhe standardi i tyre i jetesës është i ulët. As

rritja ekonomike dhe aq më pak politikat sociale nuk kanë mundur t’i japin fund “problemit

ekonomik” të të ardhurave të pamjaftueshme për plotësimin e nevojave bazë. Individët janë

privuar nga aksesi në edukimin bashkëkohor, shërbimet shëndetësore të standardizuara dhe

mirushqyerja. Këta individë janë të shqetësuar për shkak të nivelit të ulët të të ardhurave dhe

e kanë të pamundur që të plotësojnë të gjitha nevojat e tyre jetike. Në këtë epokë, ku

konkurrenca është e lartë, ata ndihen të deprivuar për të gëzuar dhe ushtruar të drejtat e tyre.

Varfëria përcaktohet edhe si një problem social për faktin se këta individë mbeten inferiorë

ndaj individëve të tjerë dhe privohen nga mundësitë për progres.

Eliminimi i varfërisë përbën një objektiv të rëndësishëm për politikbërësit e një vendi, me

qëllim reduktimin e varfërisë nëpërmjet zhvillimit të vendeve të tyre të varfra. Shprehje e

këtij objektivi janë tashmë përpjekjet për eliminimin e varfërisë nëpërmjet politikave dhe

programeve që promovojnë rritjen dhe zhvillimin ekonomik. Por, përpara se të mbërrijmë te

politikat e reduktimit të varfërisë, është e rëndësishme që të kuptojmë fillimisht faktorët që e

shkaktojnë atë. Këta faktorë kushtëzojnë jo vetëm profilin e varfërisë, por edhe instrumentet

për reduktimin apo zhdukjen e saj.

Profili i varfërisë përshkruan modelin e varfërisë, por nuk merret në mënyrë eksplicite me

shpjegimin e shkaqeve të saj. Megjithatë, një shpjegim i kënaqshëm se përse disa njerëz janë

të varfër është thelbësor, nëse duam të jemi në gjendje të trajtojmë edhe rrënjët e varfërisë.

Ndaj është e rëndësishme të kuptojmë fillimisht se çfarë e shkakton varfërinë. Varfëria mund

të lidhet me karakteristikat kombëtare, specifikat sektoriale e komunitare, si dhe ato familjare

e individuale.


15

Në studimet që i bëhen varfërisë, e rëndësishme është të përcaktohen se cilët janë faktorët që

e shkaktojnë atë dhe cili prej tyre ka ndikimin më të madh. Duhet të bëjmë kujdes në

identifikimin e saktë të faktorëve që ndikojnë varfërinë. Në radhë të parë duhet të dallojmë

shkakun nga pasoja. Për shembull, dihet që njerëzit e varfër jetojnë dhe përballen me sfida të

shëndetit e mirëqenies shëndetësore në përditshmërinë e tyre. Pyetja që lind në këtë rast

është: a janë ata të varfër sepse nuk janë kujdesur aq sa duhet për shëndetin apo ata kalojnë

mes vështirësive të jetesës jo të shëndetshme, sepse janë të varfër? Vetëm një lidhje

statistikore nuk mjafton për të përcaktuar shkakun dhe për këtë arsye kërkohet informacion

shtesë për të. Në vijim të idesë, disa prej shkaktarëve të varfërisë janë sipërfaqësorë dhe jo të

thellë. Për shembull, mund të supozojmë se, duke vërtetuar që niveli i ulët i kujdesit

shëndetësor rrit vërtet mundësinë e të qenit i varfër, argumenti i mësipërm mund të duket

pjesërisht bindës. Por përveç këtij përcaktimi, është e nevojshme që të kuptojmë se përse disa

njerëz gjenden në situatë jo të mirë shëndetësore, si pasojë e kujdesit jo të mjaftueshëm.

Shkak janë shërbimet shëndetësore që kushtojnë shtrenjtë? Nuk ka qendra shëndetësore e

spitalore afër qendrës së banuar ku jetojnë? Cilësia e shërbimit shëndetësor nuk është e mirë

dhe e mjaftueshme apo individët dhe familjet në filozofinë e tyre nuk i japin rëndësinë e

duhur kujdesit shëndetësor?

Studimi i varfërisë në përgjithësi bazohet në listimin e saktë të faktorëve që e shkaktojnë atë

dhe ponderimin, me rëndësinë që merr secili prej tyre. Dihet tashmë që shkaktarët e varfërisë

nuk janë të njëjtë në vende e ekonomi të ndryshme dhe për këtë arsye dukuria e varfërisë

studiohet në varësi të rrethanave dhe veçorive që ka secila ekonomi.

Për sa i përket aspektit rajonal, ka shumë karakteristika që mund të lidhen me varfërinë.

Bashkëshoqërimi i këtyre karakteristikave me profilin e varfërisë është atribut i institucioneve

shtetërore që pavarësisht faktorëve rajonalë duhet të njohin dhe menaxhojnë edhe faktorët

kombëtarë e zonalë. Siç e kemi përmendur edhe më sipër, ka shumë faktorë që na ndihmojnë

në krijimin e një kuadri më të qartë të profilit të varfërisë. Në përgjithësi thuhet se, varfëria

është e lartë në zona që karakterizohen nga izolimi gjeografik, që kanë burime natyrore të

kufizuara dhe kushte të tjera klimaterike më pak të favorshme. Kjo seri faktorësh tipizon sa

profilin ballkanik të varfërisë, po aq edhe atë shqiptar.

Karakteristika të tjera të rëndësishme, sidomos në nivel rajonal, që ndikojnë në shkallën e

varfërisë janë: mirëqeverisja, politikat mjedisore, qëndrueshmëria ekonomike, politike dhe


16

ecuria e tregut. Siguria rajonale dhe globale, si dhe një pushtet gjyqësor i drejtë dhe efektiv

plotësojnë tërësinë e faktorë që ndikojnë shkallën e varfërisë.

Përpjekje të tilla si reformat e tregjeve në nivel rajonal mund të ndihmojnë zhvillimin, si dhe

të impaktojnë te grupimet tejet të varfra ose të varfra. Por, është e rëndësishme të theksohet se

po aq këto politika mund të përbëjnë dhe një burim të keqshpërndarjes.

Eksperiencat e vendeve në tranzicion, ashtu si edhe Shqipëria kanë treguar se reformat e

tregut në mungesë të institucioneve të brendshme mund të dështojnë në arritjen e zhvillimit

ekonomik dhe në uljen e varfërisë. Punime të tjera theksojnë rëndësinë e ndarjeve

ekonomike, etnike dhe sociale si një burim tjetër i varfërisë.

Ekzistojnë gjithashtu edhe karakteristika në nivel komuniteti/njësie administrative, të cilat

mund t’i bashkëngjiten varfërisë së familjeve në atë komunitet. Në nivel komuniteti, një ndër

përcaktuesit më me peshë të varfërisë është infrastruktura. Indikatorët e zhvillimit

infrastrukturor që merren më shpesh në konsideratë janë: afërsia me rrugët e shtruara, situata

e energjisë elektrike, afërsia me tregjet e mëdha, disponueshmëria e shkollave dhe e qendrave

mjekësore në zonë, si dhe distancat nga qendrat administrative. Tregues jo më pak të

rëndësishëm të karakteristikave në nivel komuniteti janë: zhvillimi mesatar i burimeve

njerëzore, mundësia në punësim, përfaqësia dhe lëvizshmëria sociale, si dhe shpërndarja e

tokës.

Kushtet e jetesës dhe jetesa në varfëri ndikohen edhe nga realiteti e karakteristika individuale

e familjare. Disa prej karakteristikave të individëve dhe familjeve janë: mosha e anëtarëve të

familjes, edukimi, gjinia e kryefamiljarit, si dhe krahu i aftë për punë. Këto karakteristika

mund të përmblidhen në tri grupe kryesore: demografike, ekonomike dhe sociale.

Për sa i përket faktorëve demografikë mund të përmendim përbërjen apo strukturën e

familjes. Studime të shumta tregojnë se ekziston një lidhje ndërmjet nivelit të varfërisë dhe

përbërjes së saj, matur kjo edhe me numrin e anëtarëve të familjes. Raporti i varfërisë

llogaritet si: numri i pjesëtarëve të një familjeje që nuk janë të aftë për krahë pune, përmbi ata

që janë të aftë për krahë pune brenda familjes. Ky raport lejon të matet barra e peshës së

anëtarëve të aftë për punë në kuadër të familjes. Gjithashtu, pranohet gjerësisht fakti se gjinia

e kryefamiljarit e ndikon në mënyrë të ndjeshme varfërinë e familjes, dhe më specifikisht ato

familje që kanë si kryefamiljare një femër janë më të varfra se ato që kanë për kryefamiljar

një mashkull. Për sa i përket karakteristikave ekonomike, dy nga faktorët që përdoren për të

përcaktuar nivelin e varfërisë janë të ardhurat dhe konsumi. Gjithsesi, përveç faktorëve të


17

sipërpërmendur ka edhe faktorë të tjerë që janë të lidhur me varfërinë, të tillë si, punësimi i

familjarëve si dhe pronat apo asete të tjera të zotëruara nga familjet. Për sa i përket

karakteristikave sociale, ato që kanë një lidhje dhe ndikim të drejtpërdrejtë në varfëri janë:

kujdesi shëndetësor, niveli i edukimit dhe strehimi i shprehur në sipërfaqen, shërbimet

sanitare, afërsinë me rrugën etj. Pra është e rëndësishme që të kuptohet nga ky studim se cilët

janë ata faktorë që ndikojnë në nivelin e varfërisë dhe cila mund të jetë analiza më e

përshtatshme për identifikimin dhe matjen e tyre. Ky studim do të bazohet në teknikën e

regresionit për të kuptuar profilin e një familjeje të varfër në Shqipëri. Në seksionin e

mëposhtëm do të përshkruhet pse është i nevojshëm studimi i varfërisë në Shqipëri.

1.1 Motivimi i studimit të varfërisë

“Varfëria nuk akumulohet dhe nuk zhduket brenda një dite”

Shqipëria me historinë e saj të trazuar duket se nuk i ka shpëtuar ndonjëherë një dukurie

shqetësuese siç është varfëria, e cila është e trashëguar. Në një retrospektivë, duke filluar nga

vitet 1900-1920, ndonëse ato sollën pavarësinë, janë konsideruar nga studiuesit si vite me

kosto të mëdha. Nën regjimin e Mbretit Zog Shqipëria njohu përmirësime të dukshme në

shumë plane, por varfëria dhe skamja mbetën probleme shqetësuese. Arsimi ishte një nga

fushat ku u vu re ndryshimi më i madh. Po ashtu, mori hov edhe nxjerrja e burimeve

nëntokësore minerare dhe ajo e hidrokarbureve.

Lufta e Dytë Botërore e thelloi akoma më shumë varfërinë dhe e dëmtoi tregtinë e sapolindur.

Në vijim, popullsia e vendit tonë, në vitet e para të regjimit komunist u përball me zinë e

bukës. Përkundrejt konsideratave të tjera, shteti i asaj kohe pati gjithsesi disa arritje për t’u

përmendur, siç ishte barazia ekonomike dhe ajo sociale, zhdukja e papunësisë, zhdukja e

analfabetizmit, hapja e tokave bujqësore (tharja e kënetave), zhvillimi i bujqësisë, ndërmarrja

e hapave konkretë për nxjerrjen dhe përpunimin e minerareve etj.

Modeli komunist e luftoi varfërinë, por jo në mënyrë të suksesshme. Pjesa më e madhe e

popullsisë vuante nga mosplotësimi i nevojave bazë për konsum, veshmbathje dhe strehim.

Në këtë periudhë një rëndësi të veçantë merr edhe çështja e pronësisë. Zhdukja e pronësisë

private është konsideruar si një nga faktorët kryesorë për mungesën e zhvillimit ekonomik

dhe thellimin e varfërisë. Një situatë e tillë vazhdoi deri në vitin 1991, vit në të cilin u

përmbys ky regjim, dhe ashtu si në pjesën më të madhe të vendeve europiane ish-komuniste,


18

edhe në Shqipëri u përqafua modeli i ekonomisë së pronës private, tregut dhe sipërmarrjes së

lirë.

Gjatë gjithë kësaj periudhe Shqipëria ka rezultuar të jetë një nga vendet me popullsi më të

varfër krahasuar me vendet fqinje. Në fakt, edhe njëzet vite pas rënies së regjimit komunist

dhe ardhjes së demokracisë, shteti, ekonomia dhe shoqëria shqiptare konsiderohet ende në

tranzicion.

Varfëria mbetet ende objekt studimi për më shumë se një arsye:

Është e prekshme në përditshmërinë tonë.

E jetojmë atë në një mënyrë ose në një tjetër, por e perceptojmë në mënyra të

ndryshme.

Rrallë e shquajmë qartazi shkakun nga pasoja.

Nuk ekziston ende një strategji kombëtare që adreson mirëfilli problemin e varfërisë

dhe zgjidhjen e saj.

Ende sot mbetet një çështje mjaft komplekse dhe larg zgjidhjes përfundimtare.

Politikat dhe strategjitë në luftë kundër varfërisë, para së gjithash kërkojnë qasje sa

më pranë faktorëve që qëndrojnë në rrënjët e kësaj dukurie.

Politikbërja dhe politikbërësit në përpjekje për të hartuar programe për luftën kundër

varfërisë dhe rritjen e mirëqenies, kanë nevojë për strategji të hartuara nga specialistë

të fushës.

Në mbështetje të këtyre argumenteve vijnë edhe shifrat e raportuara nga institucionet

përgjegjëse si INSTAT-i. Le ta ilustrojmë me disa shembuj: paraqiten shifra alarmante për sa

kohë treguesi i varfërisë në vitin 2002 ishte 25.4% dhe 14.3% në vitin 2012; ndonëse

reduktimi i varfërisë ka ndodhur vit pas viti, në vitin 2008 kemi një përkeqësim të situatës;

shifra më e mirë e raportuar është ajo e vitit 2008 ku treguesi i varfër shënon vlerën 12.4%,

ndërsa treguesi tejet i varfër 1.2%; përkeqësimi pas vitit 2008 mbase është ndikim i përçuar

nga kriza financiare botërorë, kohë në të cilën u vërejt edhe një rënie e dërgesave të

emigrantëve familjeve të tyre në Shqipëri.

Rezultatet e anketave të zhvilluara nga INSTAT-i tregojnë se niveli i varfërisë absolute, i

matur mbi bazën e një konsumi mujor për frymë nën 4891 lekë ose rreth 2 $ (me çmimet e

vitit 2002), u ul në 12.4 % ose në 373 mijë banorë në vitin 2008, nga 18.5 % ose 575 mijë

banorë që ishte në vitin 2005 dhe 25.4% ose 813 mijë banorë që ishte në vitin 2002. Varfëria

absolute ekstreme e matur mbi bazën e një konsumi mujor për frymë nën 3047 lekë (me


19

çmimet e vitit 2002), u ul nga 4.7 % që ishte në 2002, në 3.5 % në 2005, ndërsa në vitin 2008

arriti në 1.2%1,2.

Kjo pasqyrë thekson se vëzhgimi i varfërisë dhe hartimi i politikave në zgjidhje të saj është

një nevojë për studim në rastin e Shqipërisë

Në Shqipëri ende nuk ekziston një strategji kombëtare që adreson problemin e varfërisë dhe

zgjidhjen e saj. Argumenti më i prekur është konsiderata sipas pohimit “përpjekjet që

ushqejnë rritjen dhe zhvillimin e një vendi përmirësojnë në mënyrë të natyrshme edhe

elementet e mirëqenies së individit”. Politikbërja dhe politikbërësit kanë nevojë për ndihmën

e argumenteve akademike. Edhe kjo përbën një shtysë për studimin e varfërisë.

1.2 Qëllimi i studimit

Ky studim mendojmë se ka rëndësi të veçantë për vetë tematikën që trajton, pasi varfëria

vazhdon të mbetet një çështje mjaft komplekse. Tema është përpjekje për të dhënë një

ndihmesë modeste në pasurimin e hulumtimeve në lidhje me varfërinë, faktorët që e ndikojnë

atë dhe adresimin e politikave për reduktimin e saj në vendin tonë. Në fokus të këtij studimi

qëndrojnë disa objektiva.

Objektivi kryesor i këtij studimi është:

Të identifikojë se cilët janë faktorët ose karakteristikat individuale që përcaktojnë

gjendjen e varfërisë, me synimin për të hartuar politika të shënjestruara sipas rajoneve

dhe sipas disa karakteristikave individuale.

Objektiva specifike janë:

Krahasimi i nivelit të varfërisë të matur me indekse të ndryshme në shkallë kombëtare

dhe rajonale në përballje me treguesit nga anketat e mëparshme të INSTAT-it.

Vlerësimi nëpërmjet modeleve probabilitare i koeficientëve për të ndërmarrë politika

të shënjestruara për rajonet dhe grupet sociale me problematikën më të madhe.

1 Shih në lidhje me këtë argument https://www.parlament.al/ëp-content/uploads/sites/4/2016

/01/2012_raporti _ per _varferine_15415_1.pdf 2 Shih grafikun në shtojcë Figura 0.4: I varfër dhe tejet i varfër në Shqipëri sipas viteve

https://www.parlament.al/ëp-content/uploads/sites/4/2016%20/01/2012_raporti%20_%20per%20_varferine_15415_1.pdfhttps://www.parlament.al/ëp-content/uploads/sites/4/2016%20/01/2012_raporti%20_%20per%20_varferine_15415_1.pdf


20

Shënjestrimi i grupeve të ndryshme të individëve bazuar në: karakteristikat

individuale, si: punësimi i kryefamiljarit, niveli i edukimit, roli i politikave sociale të

ndërmarra nga qeveria etj.

Identifikimi faktorëve demografikë, ekonomikë, socialë dhe që ndikojnë në nivelin e

varfërisë së një individi.

Gjetja dhe interpretimi i profilit të një individi të varfër.

Rekomandimi i politikave të shënjestruara sipas rajoneve të marra në studim.

1.3 Hipotezat dhe pyetjet kërkimore

Arkitektura e një hulumtimi shkencor nuk do të ishte e plotë, nëse nuk do të përmbante dy

elemente domethënëse të tij: pyetjet kërkimore dhe hipotezat e ngritura. Pyetjet hulumtuese

kanë rëndësi të veçantë për projektin kërkimor, sepse janë ato që na japin drejtimin kryesor të

studimit. Punimi është një analizë e rëndësishme për të kuptuar cilët janë faktorët kryesorë që

ndikojnë në nivelin e varfërisë në vendin tonë dhe çfarë profili paraqet varfëria në Shqipëri.

Për të analizuar këtë tematikë kemi ngritur fillimisht disa pyetje hulumtuese. Pyetjet e

shtruara në këtë studim janë:

1. Cilët janë faktorët ose karakteristikat individuale që përcaktojnë gjendjen e varfërisë?

2. Cilët prej faktorëve që e ndikojnë varfërinë, janë më me peshë: faktorët demografikë,

faktorët ekonomikë apo faktorët socialë?

Elementi i dytë i rëndësishëm në arkitekturën e punimit doktoral janë hipotezat e studimit, të

cilat paraqiten në funksion dhe në mbështetje të pyetjeve kërkimore. Studimi përpiqet të

tregojë vërtetësinë e hipotezave në të gjithë komponentët e tij.

Në mënyrë që t’i jepet një përgjigje pyetjes kërkimore dhe pyetjeve të tjera që ky punim

doktoral shtron për shqyrtim, kemi ngritur një hipotezë kryesore dhe tri hipoteza të tjera. Çdo

hipotezë ka nënhipotezat e saj.

Hipoteza kryesore: Profili i varfërisë në Shqipëri është shumëdimensional: faktorët që

ndikojnë në nivelin e varfërisë janë faktorët demografikë, faktorët ekonomikë dhe faktorët

socialë.

Hipoteza 1: Faktorët demografikë janë faktorë që ndikojnë ndjeshëm nivelin e varfërisë së

një familjeje.


21

Nënhipotezat lidhur me hipotezën kryesore janë:

Ha: Sa më shumë fëmijë të ketë një familje aq më e madhe është mundësia që kjo familje të

jetojë në kufijtë e varfërisë.

Hb: Mosha e kryefamiljarit është e rëndësishme lidhur me varfërinë e familjes. Sa më të rinj

ose sa më të moshuar të jenë kryefamiljarët, aq më shumë rriten shanset që këto familje të

jenë pjesë e grupimit “të varfër”.

Hc: Gjinia e kryefamiljarit luan një rol të rëndësishëm në përcaktimin e varfërisë dhe pritet

që familjet me kryefamiljar femër të jenë më të varfra.

Hipoteza 2: Faktorët ekonomikë janë faktorë që e ndikojnë në mënyrë të ndjeshme nivelin

e varfërisë së një familjeje.

Nënhipotezat që lidhen me këtë hipotezë kryesore janë:

Ha: Familjet që kanë pjesëtarë në emigracion ulin propabilitetin e të jetuarit në varfëri.

Hb: Nëse kryefamiljari dhe bashkëshortja janë në marrëdhënie pune, reduktohen mundësitë

që familja të jetë e varfër.

Hc: Sa më të mëdha të jenë shpenzimet për konsum, aq më të ulëta janë mundësitë që familja

të jetë e varfër.

Hipoteza 3: Faktorët socialë janë faktorë që e ndikojnë në mënyrë të ndjeshme nivelin e

varfërisë së një familjeje.

Nënhipotezat që lidhen me këtë hipotezë kryesore janë:

Ha: Sa më i lartë të jetë niveli i edukimit brenda një familjeje, aq më pak shanse ka që kjo

familje të jetojë në varfëri.

Hb: Nëse familja në zonat rurale ka akses në infrastrukturë, atëherë familjes nuk i është

privuar kjo e mirë bazë dhe për rrjedhojë, ka më pak shanse që të jetë e varfër.

1.4 Metodologjia dhe mbledhja e të dhënave

Studimi bazohet kryesisht në të dhëna primare të plotësuara dhe të mbështetura nga të dhëna

dytësore. Të dhënat primare janë mbledhur nëpërmjet anketimeve, duke përdorur pyetësorë të

strukturuar dhe duke u konsultuar me ekspertë të fushës. Të dhënat sekondare janë mbledhur

nga publikime të ndryshme, të tilla si: revista, libra, faqet e internetit, si dhe burime të tjera.


22

Kampioni dhe procedura e kampionimit: Në këtë kërkim u ndërtua një pyetësor i posaçëm, i

cili në përmbajtje përfshin informacione të cilat nuk mund të aksesohen nga LSMS. Ky

pyetësor është mbështetur në konsideratat e trajtuara në kapitullin e literaturës, si dhe është

kushtëzuar nga rrethanat. Plotësimi bëhet nga kryefamiljari ose dikush tjetër në emër të tij. U

përdor interneti për plotësimin e tij. Pyetjet e pyetësorit u hodhën në Google Form, një

produkt online që mundëson mbledhjen e të dhënave duke shfrytëzuar internetin. Ky element

ishte një pikë shumë lehtësuese, sepse u kursyen kosto të mëdha të lëvizjes dhe të sigurimit të

materialeve në format më të përdorshëm (print+copy+input+të tjera). Pyetësori është

përbëhet nga pesë seksione me përmbajtje si në vijim, ndërsa në shtojca jepet pamja e

pyetësorit në versionin online të tij bashkë me bazën e të dhënave të mbledhura.

Seksioni A mbledh të dhëna personale të tipit: emër, mbiemër dhe adresë. Ky seksion ka për

qëllim të sigurojë të dhëna identifikuese me personin dhe aspekte të tjera të lidhura me

vendbanimin. Seksioni B mbledh të dhëna për përbërjen e familjes dhe shëndetin. Seksioni C

përmbledh të dhëna mbi edukimin. Seksioni Ç përpiqet të grumbullojë të dhëna lidhur me

standardin e jetesës së të intervistuarit. Seksioni D (i fundit) mbledh të dhëna plotësuese

lidhur me shpenzimet mujore familjare, si dhe perceptimin mbi varfërinë.

Në total u grumbulluan 1249 anketa nga e gjithë Shqipëria, ku rreth 40% e tyre vinin nga

rajoni Tiranë-Durrës. Rreth 40% e anketave u mblodhën nga zonat rurale dhe pjesa tjetër nga

zona urbane. Madhësia mesatare e familjeve është 4.8 anëtarë për familje, ku në zonën rurale

kjo rezultoi në 5.2 anëtarë për familje, përkundrejt 4.6 anëtarë në zonat urbane. Nga totali i

anketave 39 copë rezultuan me gabime dhe u larguan nga analiza. Përzgjedhja e të anketuarve

është bërë në përputhje me kriteret e kampionimit, duke respektuar si kriterin e rastësisë,

ashtu edhe metodën e orientuar. Anketimi synonte zona të ndryshme të Shqipërisë, orientimin

për nga vendbanimet, grupmoshat dhe stratave të ndarjes referuar INSTAT-it. Për sa i përket

kriterit të rastësisë, u përdor metoda e përzgjedhjes së trokitjes 1 në 3 dyer, për të pasur

kampion të rastësishëm.

Sipas gjetjeve të anketës, dy burimet e të ardhurave më të përmendura dhe të zakonshme në

harkun e një muaji për një familje në Shqipëri, janë ndihma sociale dhe pensioni. Kjo

konfirmon në një farë mënyre aspektin e varësisë së familjes shqiptare ndaj një standardi të

ulët të jetesës dhe të kushtëzuar nga burime të ardhurash sistematike në shifra të ulëta.

Në aspektin metodologjik ky punim ka si qëllim të analizojë se cilët janë faktorët që ndikojnë

në përcaktimin e varfërisë, duke përdorur një anketë drejtuar individëve në territorin e


23

Republikës së Shqipërisë për vitin 2015. Njësia primare e zgjedhjes ose Cluster është Rajoni.

Për këtë është realizuar ndarja në katër rajone/strata, udhëhequr nga metodologjia e përdorur

nga INSTAT-i. Në terma të procedurave ekonometrike janë vlerësuar disa modele, duke

filluar nga regresioni i thjeshtë linear, duke vijuar me regresionin me kuantile dhe në fund

janë vlerësuar modelet logit dhe probit. Një aspekt tjetër i analizës është vlerësimi i indekseve

të varfërisë, siç janë klasa e treguesve FGT-të hasur gjerësisht në literaturë. Më tej janë

vlerësuar edhe dy indekse të tjera, siç janë SEE dhe Watts, duke sjellë një përqasje të re në

fushën kërkimore të varfërisë për Shqipërinë. Në përpjekje për matjen e varfërisë ka një tërësi

çështjesh që duhet të merren në konsideratë. Ndër më të rëndësishmit është: të përcaktohet

një tregues për pasurinë dhe të vendoset një standard për të ndarë të varfrit nga jo të varfrit,

ndryshe vija e varfërisë. Për të vlerësuar treguesit e varfërisë mund të përdoren vijat absolute

dhe relative të varfërisë. Në këtë aspekt, ky studim merr në konsideratë vijën e varfërisë të

vendosur nga INSTAT-i prej 4891 lekësh. Një individ konsiderohet i varfër nëse shpenzon

për konsum më pak se 4891 lekë në muaj. Për të bërë vlerësimet regresive është përdorur vija

absolute e varfërisë. Nga ana tjetër, për të pasur një panoramë më të mirë të dukurisë dhe

shpërndarjen e varfërisë sipas rajoneve, janë vlerësuar edhe vijat relative të varfërisë sipas

metodologjisë së përdorur nga BE dhe vende të tjera të zhvilluara, përkatësisht 50% të

konsumit median ose 60% të konsumit median. Mbështetur në këta tregues, një individ

konsiderohet i varfër nëse nuk plotëson nevojat në formë relative me anëtarët e tjerë të

shoqërisë ku jeton.

Ky studim kа si synim të mаsë vаrfërinë nëpërmjet disа indekseve dhe të аnаlizojë

përcаktuesit e vаrfërisë nëpërmjet metodаve ekonometrike. Nëpërmjet gjetjeve,

politikëbërësit mund të identifikojnë se cilаt jаnë kаrаkteristikаt që përcаktojnë stаtusin e të

varfrit dhe të ndërmаrrin politikа sociale që të shënjestrojnë problemаtikаt në mënyrë më

eficiente. Për të аnаlizuаr përcаktuesit e vаrfërisë jаnë përdorur MZKV-të dhe modelet

probаbilitаre logit dhe probit. Pаketа stаtistikore e përdorur është Strаtа 12 dhe SPSS 21

Ka tre mënyra të përdoruara gjerësisht për vendosjen e një vije varfërie: standarde, relative

dhe subjektive. Në Shqipëri vija e varfërisë e përdorur nga INSTAT-i është absolute. Një

individ konsiderohet i varfër nëse shpenzimet për konsum janë më pak se 4891 lekë në muaj.

Nga ana tjetër, BE përdor një standard relativ për varfërinë; 50 për qind e të ardhurave

mediane. Ndërsa vijat subjektive të varfërisë ndërtohen duke përdorur PCA (Principal

Components Analysis), duke përdorur informacionin se çfarë konsiderohet një standard i

përshtatshëm jetese.


24

Ngа rishikimi i literаturës, modelet empirike dhe teorike e vënë theksin te të аrdhurаt, për të

treguаr nëse një individ ose fаmilje është i/e vаrfër ose jo. Përqаsja bаzuаr te të аrdhurаt

mund të jetë e limituаr për vendet në zhvillim. sikurse është Shqipëriа (Аtkinson 1991;

Rаvаllion 1992). Në vendet në zhvillim ku njerëzit kanë prirje të mos i deklarojnë të ardhurat,

ekziston mundësia e mosvlerësimit real të të paturit. Treguesi i konsumit për frymë është më i

përshtаtshëm për të vlerësuаr nëse individët jаnë mbi ose nën vijën e vаrfërisë (Аtkinson,

Rаinwаter аnd Smeedin 1995).

Fillimisht përdoret fаmiljа e treguesve FGT (Foster-Greer-Thorbecke) sipаs Foster et. аl.

(1984).

Ku z është vijа e vаrfërisë, ci jаnë shpenzimet e konsumit për frymë, α është një indeks

ndjeshmërie i vаrfërisë që merret vlerаt 0,1 dhe 2.

Indeksi për frymë

P0 (α=0) mаt pjesën e popullsisë që është e vаrfër. Është ndër treguesit më të përdorur, sepse

është i thjeshtë për t’u mаtur dhe për t’u kuptuаr. Ngа аnа tjetër, është i limituаr sepse nuk

tregon shkаllën e vаrfërisë.

Indeksi i Shkаllës së Vаrfërisë


25

P1 (α=1) mаt mаsën në të cilën individët bien nën vijën e vаrfërisë ose ndryshe hendekun e

vаrfërisë. Shumа e hendekëve të vаrfërisë jep informаcion mbi kostot minimаle të nevojshme

për të eliminuаr vаrfërinë. Ngа аnа tjetër, ky tregues nuk merr pаrаsysh ndryshimet në

pаbаrаzi midis të vаrfërve.

Indeksi i Аshpërisë së Vаrfërisë

P2 (α=2) mesаtаrizon hendeqet e vаrfërisë, duke mаrrë si bаzë krаhаsimore vijën e vаrfërisë.

Ky tregues i vendos një peshë më të mаdhe individëve të vаrfër, duke mаrrë pаrаsysh edhe

vаrfërinë, edhe shpërndаrjen e pаbаrаbаrtë të të аrdhurаve ose konsumit.

Kur parametri α = 0, P 0 është thjesht indeksi i përqindjes së varfërisë. Kur α=1, indeksi

shpreh hendekun e varfërisë P1, dhe kur α=2, P2 është i njëjti me indeksin e ashpërsisë së

varfërisë. Për të gjitha α > 0, treguesi evidenton rënie në standardin e jetesës për grupimin “të

varfër”. Më tej, nëse α > 1, ky tregues ka veçorinë që të evidentojë se varfëria mund të rritet

në rast të rënies së njërit prej komponentëve të standardit të jetesës. Një tjetër karakteristikë

që e bën klasën e treguesve FGT të përshtatshme për matjen e varfërisë, për vendet në

zhvillim si Shqipëria, është se ai mund të jetë i ndashëm për nëngrupe të popullsisë, duke

llogaritur kështu kontributin e secilit grup në varfërinë totale.

Indeksi Sen-Shorrocks-Thon përkufizohet si më poshtë:

ku P1 është hendeku i vаrfërisë vetëm për të vаrfrit dhe GP është indeksi GINI për hendekët e

vаrfërisë për të gjithë popullsinë. Ky indeks bën të mundur që të gjykohet nëse kа më shumë

të vаrfër, а jаnë të varfrit më të vаrfër dhe а kа pаbаrаzi midis të vаrfërve.

Së fundmi, kohа e nevojshme që i duhet mesаtаrisht një individi për të dаlë ngа vаrfëriа

mаtet nëpërmjet indeksit Wаtts.


26

Duke ndjekur metodologjinë e Jonаthаn (1998) dhe Zheng (1993), mund të reаlizohet një

lidhje midis nivelit të nevojshëm të rritjes ekonomike dhe kohës që duhet për të dаlë ngа

vаrfëriа.

1.5 Struktura e disertacionit

Kapitulli i parë i materialit hodhi dritë mbi problematikën dhe objektivat e studimit, por pjesa

në vijim e disertacionit është strukturuar si më poshtë:

Kapitulli 2 ose ai i literaturës. Në të shtjellohen teoritë dhe autorët që kanë kontribuar

në formulimin e teorisë lidhur me varfërinë, në përcaktimin e faktorëve që e

përcaktojnë atë, në parashtrimin e mënyrave të matjes, të gjitha të para në syrin e

nevojës për të ndikuar te kjo plagë ekonomike dhe sociale – varfëria. Një konstatim i

tillë i jep mundësinë këtij punimi jo vetëm të njohë meritën e autorëve të mëparshëm,

por edhe të pozicionohet në raport me ta. Fillimisht është bërë një arsyetim mbi

varfërinë nga mendimtarët dhe teoricienët klasikë dhe pastaj është vijuar me faktorët

që e përcaktojnë atë si dhe me mënyrat e mundshme që përdoren për matjen e saj.

Kapitulli 3 ose ai i metodës së zbatuar. Në mbështetje të literaturës, metoda e zbatuar

në këtë kërkim përpiqet të nxjerrë në pah aspekte të ndryshme të varfërisë në

Shqipëri. Në përpjekje për të realizuar një kërkim me vlera shkakësore, u ndërtua një

pyetësor dhe u mblodhën të dhëna nga publiku shqiptar. Më tej u analizuan të dhënat

mbi bazën e sugjerimeve që jep literatura, duke u përqendruar te Indeksi i Pasurisë

dhe regresi shumëfaktorial.

Kapitulli 4 ose kapitulli i analizës përshkruese dhe interpretimeve të gjetjeve. Ky

kapitull sjell trajtesën e analizës dhe interpretimin e gjetjeve. Linja e kapitullit është

ndërtuar në mënyrë të atillë që në fillim trajtohen dhe analizohen tregues të

përgjithshëm të varfërisë, tregues që shprehin dimensione dhe aspekte nga më të

ndryshmet lidhur me varfërinë, pabarazinë dhe mirëqenien. Më tej vijojmë me

analizën krahasuese të MPI-së për rastin e Shqipërisë. Një pjesë e veçantë e këtij

kapitulli i dedikohet analizës së pyetësorit, me të dhënat e të cilit ndërtohet indeksi i

pasurisë dhe një model regresi shumëfaktorial për të evidentuar faktorët që ndikojnë

në varfërinë e familjes.

Kapitulli 5 ose kapitulli i përfundimeve. Në këtë kapitull jepen në formë të

përmbledhur përfundimet dhe rekomandimet e disertacionit.


27

2 RISHIKIMI I LITERATURËS: KORNIZA TEORIKE

Gjatë hulumtimit të literaturës së fushës është vënë re një dinamizëm i vazhdueshëm në të

gjitha dimensionet e trajtimit të problemit, duke filluar që nga koncepti se çfarë konsiderojmë

varfëri apo se kush është i varfër, se cilët janë faktorët që e përcaktojnë atë, cila është mënyra

apo metoda më e përshtatshme e matjes dhe si rrjedhojë, nxjerrjen e rekomandimeve

përkatëse në ndihmë të politikbërësve dhe për të vazhduar më tej, se si mund t’i përdorë shteti

këto përfundime në zbutjen apo luftimin e saj.

2.1 Në rrugën e konceptimit të varfërisë

Ndër të parët që është marrë me këtë tematikë është Adam Smith (Sen, 2009). Smith citohet

shumë lidhur me këtë dukuri dhe mbetet kontribues i rëndësishëm lidhur me konceptimin e

varfërisë. Studiuesit shkëpusin nga ai perifrazimin lidhur me qasjen se varfëria është ndjesia e

turpit për të dalë në publik. Gjithashtu, për rastin tonë, është e rëndësishme të kemi parasysh

se Smith ishte partizan i ekonomisë pa pengesa dhe njëkohësisht promotor për mbajtjen e

kontrollit dhe prodhimit të disa të mirave me natyrë të veçantë e publike, si dhe në atë që

shteti mund të luajë rol me rëndësi për realizimin e kushteve normale për zhvillimin e

tregjeve, si dhe mënjanimin e dëmeve në shoqëri. Në këtë aspekt Sen ka bërë një analizë

mbrojtëse ndaj Smithit.

Maltus është mendimtari që, i shtyrë nga konsiderata e intelektualëve pararendës rilindas,

shprehu konsideratat e tij mbi rritjen e popullsisë në kushtet kur prodhimi rritet me ritme më

të ulëta. Arsyetimi i tij logjik përpiqet t’i përgjigjet pyetjes nëse është e mundur të zhduket

varfëria dhe arriti në përfundimin se shoqëria njerëzore, në kushtet kur rritja e saj është

gjeometrike. jo vetëm që nuk do ta zhdukë dot varfërinë, por do të përkeqësohet edhe më tej.

Kjo vjen sepse rritja e prodhimeve nuk do të mund të mbulojë nevojat për ushqim të njerëzve.

Citojmë nga Maltus:

“Ekspansioni ose kontraktimi i burimeve të disponueshme shpie në

ekspansionin ose kontraktimin e popullsisë së shoqërive njerëzore,

të cilat kështu detyrohen të jetojnë në nivel mirëqenieje të thjesht

ekzistencës.”

Shumë mendimtarë u munduan ta hidhnin poshtë teorinë maltusiane, por nuk ishin bindës dhe

dështuan sepse atyre u shpëtonte fakti se popullsia europiane kishte njohur lëvizje të mëdha


28

në drejtim të kontinenteve të tjera. Ajo që solli rrëzimin e parashikimit të Maltusit ishte

teknologjia. Revolucioni industrial mundësoi prodhimin në masë dhe kështu rritja e prodhimit

njohu ritme krejtësisht të paparashikuara më parë. Maltusi është ndër të parët që hedh dritë

mbi “ligjin e rendimenteve zbritëse” të tokës, ku sipas tij, mjetet e jetesës nuk mund të rriten

kurrë më shpejt se sa progresioni aritmetik, gjithnjë në kushtet e industrisë së kohës. Pra,

Maltusi nuk i dha rolin që meriton faktorit teknologji, por kjo nuk do të thotë se analiza e tij

është krejtësisht e gabuar.

Maltusi iu kundërvu edhe ndihmës sociale që shpërndan shteti si mbështetje për kapërcimin e

vështirësive familjare. Ai e shikon këtë si një faktor që e zhyt të varfrin edhe më tej në

varfëri, duke i dhënë mundësinë të bëjë një jetë jo të bazuar në zhvillimin e aftësive të tij. Në

thelb, ndihma sociale është një goditje mbi fuqinë punëtore dhe çmimin e krahut të punës,

pagën. Në këtë pikë vendosen edhe autorë të tjerë si Smithi dhe Rusoi.

Teoria klasike e utilitarianizmit e konsideron mirëqenien duke marrë në anën etike sjelljen,

nën çdo kusht që është objektivisht e drejtë, dhe që do të prodhojë sasinë më të madhe të

lumturisë së të gjithë popullsisë. Kjo teori ka si princip shumën më të lartë të lumturisë, i cili

merr si të mirëqenë se kënaqësitë (ose dobitë) janë të matshme dhe të mbledhshme. Pra,

konsiderohet se kënaqësi të ndryshme të përjetuara nga i njëjti individ janë të krahasueshme

dhe të mbledhshme me kënaqësi të ndryshme të përjetuara nga individë të tjerë, qoftë edhe të

brezave të ndryshëm. Më vonë, teoria neoklasike e mirëqenies, zhvillim i teorisë klasike,

thekson se performanca ekonomike e institucioneve mund dhe duhet të gjykohet sipas faktit

nëse ata sigurojnë të mira ekonomike në sasi të tillë, që përputhet me dëshirat relative të

njerëzve për ato të mira. Në themel të këtij trajtimi qëndron eficienca paretiane dhe metoda

matematikore e matjes së mirëqenies, që në këtë rast është përmes shumës së baraspeshuar të

dobive të individëve.

Teoria e Vetëpërcaktimit dhe Mirëqenies (Self-determination Theory and Wellbeing –

SDT) është ajo që hedh hapat edhe tek ato “shtigje” të gjetjes së faktorëve shkaktues të

mirëqenies që na drejtojnë te karakteret shumë abstrakte të saj, faktorët psikologjikë.

Ndonëse kjo teori duket bindëse, përsëri mbetet një teori në tentativë dhe pa verifikim

praktik. Sidoqoftë, Teoria e Vetëpërcaktimit dhe Mirëqenies është ajo që shton faktorët

ndikues te mirëqenia: jo vetëm ata me karakter monetar e shëndetësor, por edhe tek ata

psikologjikë.


29

Në ditët e sotme kemi një disiplinë në shkencat ekonomike që ka si objekt të sajin

mirëqenien, Ekonomia e Mirëqenies, nga anglishtja Welfare Economics, e cila është disiplina

që trajton mirëqenien me anë të teknikave mikroekonomike, duke përdorur shpërndarjen e

faktorëve të prodhimit në shërbim të eficiencës ekonomike. Kjo buron nga eficienca

paretiane, që u formulua nga Vilfredo Pareto dhe nënkupton një gjendje në të cilën është e

pamundur të përmirësohet mirëqenia e dikujt pa dëmtuar mirëqenien e dikujt tjetër. Nëse

themi se varfëria nuk është gjë tjetër veçse një nivel i ulët i mirëqenies, atëherë mund të

shprehemi se vetë kjo disiplinë e ekonomisë na sugjeron se varfëria vjen për shkak të

mosruajtjes së ekuilibrit të shpërndarjes së burimeve.

Sistemi i vlerave është një koncept i zhvilluar sidomos nga Sen, si një nga figurat më të

shquara në fushën e ekonomisë botërore, i cili ka mbajtur dhe postin e presidentit të Bankës

Botërore. Ai është njohur ndryshe si ekonomisti i mirëqenies për shkak të dedikimit të tij ndaj

varfërisë. Analiza e Senit shtrohet në aspektin konceptual të varfërisë, duke bërë thirrje që

varfëria të trajtohet jo vetëm në aspektin e mungesës apo nivelit të ulët të të ardhurave.

Me mjedis apo sistem të vlerave nënkuptohet shkalla e mobilitetit shoqëror, mundësia që

dikush të arrijë sukses, duke shfrytëzuar vetëm aftësitë/virtytet e tij. Sistemi i vlerave është i

lidhur ngushtë me arritjen e standardeve të jetesës. Për të kuptuar këtë kalohet në disa

pikëpyetje të tipit: cilat vlera “përfaqëson” mjedisi shoqëror, ekonomik dhe ai politik; a janë

vlerat e suksesit të individit të bazuara në interesat egoiste/lakmi apo në moralin shoqëror;

më tej, a i kanë pjesëtarët e shoqërisë njëlloj mundësitë për t’u ngjitur në shkallët e

karrierës? Nëse mjedisi është i hapur të pranojë vlerat e suksesit bazuar në aftësitë

individuale të gjithësecilit, atëherë rrjedhimisht mirëqenia është e arritshme nga të gjithë. Po

ashtu, mënjanimi i varfërisë është i mundur më lehtë. Gjetja e një metode të vlerësimit të këtij

faktori është një sfidë e vërtetë metodologjike. Natyra e tij shoqërore dhe dimensionet e

shumta të problematikës e bëjnë të vështirë për ta rrokur apo konceptuar, dhe më pas për ta

matur/vlerësuar me variabla përfaqësues.

Si një frymëzues i zhvillimit si liri, Sen trajton në mënyrë mjeshtërore liritë dhe pasojat që

rrjedhin nga privimi i tyre. Kemi mungesë të lirisë në momentin kur individi vuan nga uria;

kequshqyerja; kujdesi shëndetësor i dobët apo inekzistent; mbrojtja higjienike; lufta e kotë

ndaj sëmundjeve jo vdekjeprurëse; pabarazia gjinore etj. Ai ndalon gjatë te problemi i të

ardhurave dhe pabarazisë në shoqëri, sidomos pabarazia mes gjinive.


30

Mjetet e zhvillimit dhe të mënjanimit të varfërisë, gjithnjë sipas Sen, janë liritë

substanciale dhe instrumentale. Liritë substanciale janë liritë bazë apo ato elementare pa të

cilat kemi privimin e të drejtave themelore: ushqyerja, veshmbathja, edukimi etj. Nga ana

tjetër, liritë instrumentale janë ato që i trajtojmë si mjete për të arritur suksesin lidhur me

zhvillimin. Liri instrumentale ndryshe nga ato substanciale janë liritë që mund të përdoren si

instrumente për arritjen e objektivave. Instrumentale në këtë këndvështrim përdoret në

sinonimi me termin mjet. Pra liritë instrumentale trajtohen si mjete për të luftuar mënjanimin

e varfërisë. Këtu analizohen pesë lloje lirish:

1. liria politike;

2. lehtësitë ekonomike;

3. mundësitë shoqërore;

4. garancitë e transparencës;

5. siguria mbrojtëse.

Kontributi i Sen në fushën e konceptimit të varfërisë dhe mënyrën se ku duhet të kërkojmë

faktorët matës të saj konsiderohet si pasuri për njerëzimin.

Sarshar ka bërë një përmbledhje shumë të vlefshme të teorisë së Sen. Megjithatë, në një

refleksion personal lidhur me teorinë e lirive të Senit rezultojmë në një kontradiktë. Nga njëra

anë kemi prirjen për respektimin dhe garancinë e lirive si motor i zhvillimit dhe nga ana tjetër

prirja për të arritur në barazi, gjë që çon në cënimin e lirisë.

Sipas Sachs, si një nga studiuesit më të famshëm që i është përkushtuar luftës për zhdukjen e

varfërisë ekstreme dhe i njohur si profesor i zhvillimit të qëndrueshëm, të varfrit duhet të

ndihmohen të paktën sa për të kaluar kurthin e varfërisë dhe se kjo nuk është një “lëmoshë”,

por mbi të gjitha një përgjegjësi. Një botë pa të varfër është më e mirë edhe për të pasurit.

Kurthi i varfërisë mund të jetë i ndryshëm nga një rast në një tjetër, por është e mundur të

mënjanohet. Një ndër pengesat më të vështira që përbën kurth varfërie është gjendja

shëndetësore e përkeqësuar deri në vdekje. Duhet nënvizuar se ekzistojnë rajone në botë ku

sëmundjet kanë dëmtuar në mënyrë dramatike popullsinë e aftë për punë, duke na dhënë një

shembull sipas të cilit varfëria nuk është se vjen vetëm nga dembelizmi apo arsye të lidhura

me edukimin a me qeverisjen.

Gjithashtu Sachs, si një nga bashkautorët e “Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit”, i

mëshon vazhdimisht faktit se lufta për zhdukjen e varfërisë në botë është, së pari, përgjegjësi

e të gjithëve dhe së dyti, nevoja është që vendet e pasura të ndihmojnë ato të varfrat, të paktën


31

aq sa është rënë dakord te marrëveshja e Mijëvjeçarit. Ai edhe sot u bën thirrje vendeve të

zhvilluara të mbajnë përqendrimin e duhur mbi objektivat e mijëvjeçarit në mënyrë që të

arrihet objektivi brenda vitit 2030.

Gjatë studimit të varfërisë Sachs këshillon diagnozën diferenciale si një strategji efektive për

të mbledhur tërësinë e të dhënave të nevojshme për studimin e varfërisë me fokus hartimin e

politikës ekonomike të përshtatshme në përgjigje të saj. Diagnoza diferenciale konsiston, në

shëmbëllimin e diagnozës së mjekut në klinikë, në një listë kontrolli diagnostikimi prej shtatë

pjesësh.

Duke qenë se shoqëritë moderne gjithnjë e më tepër po përballen me liberalizmin ekonomik,

plakjen e popullsisë, shpërbërjen martesore dhe rritjen e forcës punëtore nga femrat, është

shfaqur një kërkesë e madhe dhe e gjerë për studime të ndryshme krahasuese në lidhje me

raportet e varfërisë (Jesuit and Smeeding 2002). Por, mund të themi së një nga vendimet më

të rëndësishme në lidhje më kërkimet mbi raportet e varfërisë lidhet me mënyrën e zgjedhjes

së metodës së kërkimit dhe qasjeve të studimit të këtyre raporteve.

Hagernars (1991, 134), nxjerr në pah studimin mbi numrin e popullsisë së varfër dhe shtrirjen

e kësaj popullate duke u mbështetur në shkallën e zgjidhjes së këtij përcaktimi. Gordon dhe

Townsend (2002) e studiojnë varfërinë në përgjithësi, si një përjashtim shoqëror. Por,

fatkeqësisht përjashtimi shoqëror është një koncept i gjithanshëm, ashtu siç është përkufizimi

i varfërisë në vetvete, që ka shumë kuptime të ndryshme në kontekste të ndryshme edhe kur

përdoret për qëllime të caktuara. Përjashtimet shoqërore përmbajnë disavantazhe

shumëdimensionalë si: varfëria, humbjet e shumëfishta dhe përjashtimet, duke i detyruar të

ndjekin tregjet moderne ekonomike. Sidoqoftë, përcaktimi i përjashtimit shoqëror ka të bëjë

me aftësinë e limituar të njerëzve për të qenë pjesëmarrës në një shoqëri të efektshme. Brenda

konceptit të dhënë, aftësia është një koncept relativ më shumë se sa absolut. Më me qartësi,

koncepti i përgjithshëm i varfërisë mund të shihet si:

1) të mos kesh ato gjëra që shoqëria i percepton si nevoja bazë;

2) të mos jesh i aftë të bësh shumicën e gjërave që njerëzit i marrin si të mirëqena dhe të qenit

i përjashtuar nga modelet e zakonshme të të jetuarit, normat dhe aktivitetet (Gordon dhe

Townsend 2002).

Ka edhe perspektiva të tjera mbi varfërinë, si përkufizimi i dhënë nga Sen (1992, 110):

"Varfëria nuk është një çështje e mirëqenies së ulët, por e paaftësisë për të ndjekur

mirëqenien, pikërisht për shkak të mungesës së mjeteve ekonomike". Kështu, varfëria shihet

kryesisht si një fenomen ekonomik, ndërsa përjashtimi social përfshin dimensionet kulturore,


32

institucionale dhe shoqërore. Ky lloj përkufizimi i shprehur ngushtë për konceptin e varfërisë,

sidomos duke u shprehur thjesht në terma monetarë, është i njohur si varfëri në të ardhura.

Varfëria në të ardhura është një parakusht për përjashtimin social, ndërkohë që varfëria jo

gjithmonë çon në përjashtim social. Prandaj është e drejtë të thuhet se për aq kohë sa të

ardhurat pasqyrojnë aftësitë, masën e varfërisë relative, masa e të ardhurave në vetvete

përbën një përjashtim social.

Për sa i përket metodave të matjes së varfërisë, vlerësimi përbëhet nga dy faza: në fazën e

parë të varfrit identifikohen dhe në fazën e dytë përllogaritet indeksi i varfërisë, duke

përdorur informacionin e disponueshëm (Sen 1976). Pavarësisht nga një gamë e gjerë e

metodave për të matur varfërinë e të ardhurave, një metodë dominon fushën. Varfëria është

diskutuar si pjesë e njerëzve, te të cilët të ardhurat bazë bien nën nivelin e një vije të

varfërisë. Njerëzit, të ardhurat e të cilëve mbeten nën këtë kufi minimal, konsiderohen të

varfër dhe në pamundësi për t’u integruar në shoqëri (Shanaham dhe Tuma 1994). Masa që

tregon përqindjen e popullsisë që janë të varfër, është e njohur si etalon për të matur

varfërinë. Që nga përdorimi i raportit të numërimit për kokë, numërimi shumë popullor në

praktikë, matja më e përgjithshme e varfërisë ul problemin e identifikimit të të varfërve nga

popullata. EUROSTAT-i përllogarit kufirin e varfërisë duke iu referuar pragut të 60 për qind

të të ardhurave mesatare. OECD-ja ka përdorur për të llogaritur këtë prag nivelin 50 për qind

të të ardhurave mesatare. Në të dyja këto raste përllogaritja bazohet në mesatare vlerë, e cila

konsiderohet jo shumë bindëse (Bradshaw 2001).

Tema e varfërisë është parë nga literatura dhe është e lidhur me shpërndarjen e pabarabartë.

Të parët autorë që përcollën studime në lidhje me pabarazinë e të ardhurave gjatë zhvillimit

ekonomik ishin Arthur Lewis (1954) dhe Simon Kuznets (1955). Sipas Lewis rritja e

pabarazisë arrin një pikë thyerjeje që sjell reduktim të saj. Në modelin që ai sugjeron merr

parasysh dy sektorë, sektorin industrial dhe atë bujqësor. Kuznets sugjeroi se pabarazia rritet

kur ekonomia e vendit pëson tranzicion nga sektori bujqësor si primar, në ekonomi

industriale. Si rezultat, pabarazia vjen si pasojë e kthimit të ndryshëm që kanë vendet nga

faktorët e prodhimit. Kur të gjithë punojnë në bujqësi, shpërndarja e të ardhurave realizohet

në mënyrë të barabartë, por kur industria dhe urbanizimi ka progres, pabarazia rritet.

Ky i fundit propozoi një kurbë në formë U-je të përmbysur, e cila reflektonte hipotezën se

teksa ekonomia zhvillohet, forcat e tregut fillimisht rritin pabarazinë, e më pas e reduktojnë

atë. Rreth dy dekada pas punimit të Kuznets, hipoteza e tij u vu në fokus për t’u testuar nga


33

shumë studiues, të cilët tashmë dispononin të dhëna për pabarazinë. Kjo hipotezë u testua në

vende të ndryshme si dhe mbi të dhëna cross-section apo seri kohore.

Tabela 2-1: Përmbledhje e literaturës sipas këndvështrimit faktor-autor

FAKTORI AUTORI

Pasuria në burime Platon, Aristotel, Smith

Rritja e popullsisë – rritja e prodhimit

Martesa

Maltus

Ndihma sociale Smith, Ruso, Maltus

Liria (kushtëzim nga shteti) Ruso, Fihtë Kant, Hegel, Marks

Kurthi i varfërisë; gjendja shëndetësore;

pozicioni gjeografik etj.

Sachs

Sistemi i vlerave (liritë substanciale dhe ato

instrumentale)

Sen

Biznesi social (qëllimi i biznesit në

zgjidhjen e një nevoje)

Younus

Emigracioni, migrimi, remitancat etj. Autorë shqiptarë

Shpenzimet mesatare mujore, edukimi,

madhësia e familjes, aksesi në shërbimet

bazë, kushtet e banimit, shpenzimet për

konsum, të ardhurat

INSTAT

Burimi: Përmbledhje e autores.

2.2 Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit

Hapi më i guximshëm i ndërmarrë nga njerëzimi. (M. Younus)

Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit janë konsideruar si një nga marrëveshjet më të mëdha

të ndërmarra nga vendet e Kombeve të Bashkuara. Kjo marrëveshje përcaktoi “agjendën” e

luftimit dhe zhdukjes së varfërisë në botë.

Shkurtimisht mund të përmbledhim se Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (MDG3) janë

tetë objektiva ndërkombëtarë të zhvillimit që u vendosën në Samitin e Mijëvjeçarit të

3 Sipas nistoreve të Millennium Development Goals nga anglishtja.


34

Kombeve të Bashkuara në vitin 2000, duke u mbështetur në përvetësimin e Deklaratës së

Mijëvjeçarit të Kombeve të Bashkuara. Të 189 shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara të

kohës dhe të paktën 23 organizata ndërkombëtare të përkushtuara në arritjen e Objektivave të

Zhvillimit të Mijëvjeçarit brenda vitit 2015. Ndonëse shprehen në formën e tetë objektivave,

ka indikator matës apo tregues të shënjestruar për secilin objektiv. Pra është objektivi,

konceptimi i tij dhe treguesit e shënjestruar tek të cilët do të ndikohet për të arritur

përmbushjen e tij. Për shembull objektivi i parë, që ka të bëjë me zhdukjen e varfërisë

ekstreme dhe urisë, përfaqësohet nga tre tregues të shënjestruar. Në mënyrë të përmbledhur

paraqitet në vijim, por mund të konsultohemi me listën e Objektivave të Zhvillimit të

Mijëvjeçarit te Shtojca për një pamje më të plotë.

1) Zhdukja e varfërisë ekstreme dhe urisë:

a) Përgjysmimi i proporcionit të popullsisë që jeton me më pak se një dollar në

ditë:

Pjesa e popullsisë nën 1 dollarë në ditë,

Raporti i hendekut të varfërisë,

Pjesa kuantil4 e më të varfërve në konsumin e brendshëm.

b) Arritja e punësimit të plotë e produktiv dhe punë të denjë për të gjithë, duke

përfshirë gratë dhe të rinjtë:

Norma e rritjes së GDP-së për person të punësuar,

Raporti të punësuar-për-popullsi,

Pjesa e njerëzve që jetojnë nën 1 dollarë në ditë,

Pjesa e vetëpunësimit dhe kontributi i punëtorëve familjarë në

punësimin total.

c) Përgjysmimi i proporcionit të popullsisë që vuan nga uria:

Prevalenca e fëmijëve nënpeshë me moshë nën pesë vjeç,

Pjesa e popullsisë poshtë nivelit minimum të racionit të energjisë së

konsumuar.

2) Arritja e arsimimit fillor të përgjithshëm;

3) Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i gruas;

4) Reduktimi i normave të vdekshmërisë foshnjore;

4 Kuantil përdoret nga statistika për të nënkuptuar se kemi të bëjmë me një popullatë të ndarë në pesë pjesë. Kuantili i më të varfërve nënkupton një të pestën e popullsisë që është më e varfra, nëse popullsinë e varfër e ndajmë në pesë pjesë sipas thellësisë së varfërisë.


35

5) Përmirësimi i shëndetit të nënave;

6) Lufta kundër HIV/AIDS, malaries dhe sëmundjeve të tjera;

7) Sigurimi i qëndrueshmërisë së mjedisit;

8) Rritja e një partneriteti botëror për zhvillim.

Banka Botërore ka shpallur strategjinë bazuar në sloganin “Jo varfëri ekstreme në 2030”. Në

të vërtetë Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit u hartuan dhe u përgatitën për të shkulur

varfërinë ekstreme brenda vitit 2015. Por shumë ngjarje me ndikim botëror ndodhën gjatë

këtyre viteve, siç ishte sulmi i 11 shtatorit në Qendrën Tregtare në SHBA, lufta kundër

terrorizmit (lufta në Afganistan dhe lufta në Irak), kriza botërore e ushqimit, kriza financiare

konfliktet e përgjakshme në Lindjen e Mesme, konflikti në Ukrainë që ka mbërthyer Europën

etj., bënë të mundur shkatërrimin e afatit të përcaktuar. Sachs ngarkon me përgjegjësi vendet

e zhvilluara për këtë, sidomos Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Për Europën dhe Azinë

Qendrore raporti i vitit 2013 nga Banka Botërore shpreh tabelën e mëposhtme.

Figura 2.1: Progresi i Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit për Europën dhe Azinë Qendrore

Burimi: Banka Botërore (2016)


36

2.3 Krizat ekonomike dhe varfëria

Krizat ekonomike përtej përkufizimit të tyre të lidhur me ngërçin në ecurinë e cikleve të

biznesit, tejçojnë mbi shtresat e shoqërisë “valë goditjesh”. Stigliz dhe Sen, si dy ekonomistë

me ndikim të madh në të gjithë arenën ndërkombëtare, sidomos mbi atë çfarë rrethon

varfëria, janë shprehur se kriza financiare e viteve 2007 e më pas ka zbehur të gjitha

përpjekjet e qeverive të vendeve me të ardhura të ulëta në përputhje me Objektivat e

Mijëvjeçarit. Kjo nënkupton se progresi i bërë në përmirësimin e kritereve të Objektivave të

Zhvillimit të Mijëvjeçarit në vendet e varfra në vitet e fundit është vënë në përballje me një

pengesë që i ka ulur ndikimin që pritej. Kriza ekonomike e këtyre viteve ka goditur më

shumë shtresën e varfër të shoqërisë, duke ia shtuar vuajtjen. Për kontradiksion, në Amerikë

më të pasurit u bënë edhe më të pasur krahasuar me vitet pararendëse.

Nuk është e vështirë të

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË...

Documents

Transcript of UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË...