tsignis texti 1-156 - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/16345/1/Andria...433, 448). eklesiis...
Transcript of tsignis texti 1-156 - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/16345/1/Andria...433, 448). eklesiis...
-
1
ramaz xalvaSi
andria pirvelwodebuli
saqarTveloSi
gamomcemloba `lazare+~
baTumi 2011
2
daibeWda baTumisa da lazeTis, CrdiloeT amerikisa da kanadis
mitropolit dimitris (SiolaSvilis) locva-kurTxeviT
naSromi eZRvneba andria pirvelwodebulis saqarTveloSi qada-
gebis amsaxvel naTargmn da originalur literaturas. adreul
teqstebTan, `andria mociqulis mimoslvasTan~ da mis qarTul
redaqciebTan erTad Seswavlilia qarTul literaturaSi Camoyali-
bebuli sxvadasxva lokaluri tradicia. dadgenilia gviandeli
qarTuli teqstebis mimarTeba pirvelwyaroebTan da ruis-urbnisis
saeklesio krebis `ZegliswerasTan~. gamovlenilia mizezebi, rom-
lebic ganapirobebdnen wm. andria mociqulis misioneruli moRva-
weobis istoriisa da marSrutis ganvrcobas.
wigni gamiznulia filologebisaTvis, istorikosebisaTvis da
aRniSnuli sakiTxebiT dainteresebuli yvela pirisaTvis.
redaqtorebi: manglisisa da walkis mitropoliti,
profesori anania jafariZe
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis
wevr-korespondenti, profesori revaz siraZe
recenzentebi: filologiis doqtori SoTa jijieSvili istoriis doqtori emzar kaxiZe
garekanis pirvel gverdze:
wm. andria mociquli awyuris xatiT xelSi. freska (gelaTi, XVII s.)
ISBN 978-99940-803-9-7
© ramaz xalvaSi, 2011
-
3
sarCevi
Sesavali ......................................................................................................................................................... 5
wm. andria pirvelwodebuli bibliasa da
apokriful tradiciaSi ............................................................................................................. 10
`andria mociqulis mimoslva~ da misi kvali
XI saukunis qarTul literaturaSi ........................................................................... 20
andria mociqulis qadageba `ninos cxovrebaSi~ .......................................... 36
galobani anCis xatisani .......................................................................................................... 43
`mimoslvis~ qarTuli redaqciebi da
`axali qarTlis cxovreba~ .................................................................................................... 57
mesxuri gadmocemis berZnuli
da qarTuli versiebi .................................................................................................................... 75
separatistuli tendenciebi mesxur gadmocemaSi ....................................... 99
RvTismSoblisadmi wilxvdomiloba, wm. andrias
qadageba da awyuris xati ...................................................................................................... 109
awyuris RvTismSoblis xatis matiane ................................................................... 118
Teimuraz batoniSvilis `istoria iveriisa~ ............................................... 130
ZiriTadi daskvnebi ....................................................................................................................... 140
gamoyenebuli literatura ................................................................................................. 146
APOSTLE ST. ANDREW IN GEORGIA (SUMMARY) …...................................................................... 153
saZiebeli .................................................................................................................................................. 157
4
eZRvneba
roland daviTaZis
naTel xsovnas
-
5
Sesavali
saqarTvelos eklesia samociquloa, radgan CvenSi
qristianoba mociqulebma gaavrceles. am misiis winam-
ZRoli wm. andria pirvelwodebuli iyo, romelic qar-
Tul saeklesio tradiciaSi pirvelmqadageblis saxe-
liT ixsenieba.
mociqulTa qadageba avtokefaliis erT-erTi mTava-
ri safuZvelia, magram, amasTanave, yvela avtokefaluri
eklesia Tanasworuflebiania erTmaneTis mimarT imis
miuxedavad, maT TavianTi avtokefalia uSualod moci-
qulebisagan miiRes, Tu maT mier daarsebuli eklesieb-
is meSveobiT (anania [jafariZe] 2009: 131).
qarTlSi (iberiaSi)1 qristianoba saxelmwifo reli-
giad mirian mefis dros gamocxadda. saqarTvelos ek-
lesia ierarqiulad antioqiis eklesias daeqvemdebara
da damoukidebloba (avtokefalia) mogvianebiT, vaxtang
gorgaslis dros, miiRo, rac daadastura konstantino-
polis VI msoflio saeklesio krebam (680 w.): `brZanes
esreT wmidisa eklesiisa saqarTvelosaTÂs, romel ars
wmida mcxeTa, raTa iyos swor pativiTa viTarca samo-
ciqulo kaTolike eklesiani~ (qca I: 232; goilaZe 1991:
189).
XI saukuneSi saqarTvelos eklesiis avtokefalia
eWvqveS dadga, radgan arsebobda azri, rom avtokefa-
liis ufleba mxolod im eklesiebs aqvT, romelnic mo-
ciqulebma daaarses, saqarTvelos eklesia ki, antioqi-
is eklesiis imJamindeli mesveurebis azriT, ar iyo mo-
ciqulTa mier daarsebuli. antioqiis patriarqTan ga-
marTuli disputis dros saeklesio damoukideblobis
dacva wm. giorgi mTawmidelma SeZlo da yvela argumen-
` 1 IV saukuneSi, iseve rogorc mociqulTa dros, qarTli (iberia) Sav
zRvamde vrceldeboda da moicavda dasavleT saqarTvelos (egriss)
da Woroxis auzis qarTul provinciebs, sadac andria pirvelwo-
debulma qristes saxareba iqadaga.
6
ti `andria mociqulis mimoslvis~ teqstidan moiyvana,
romelic qarTul enaze misma didma winamorbedma ef-
Tvime aTonelma Targmna. es teqsti adasturebs, rom sa-
qarTveloSi qristianoba iqadaga samma mociqulma: an-
dria pirvelwodebulma, simon kananelma da mataTam
(mataTiam).
saqarTvelos qristianizaciisa da mociqulTa qada-
gebis istoria amave saukuneSi Seiswavles leonti mro-
velma da efrem mcirem. leonti mrovelma mociqulTa
misionerul marSrutSi daasaxela afxazeTi, egrisi da
klarjeTi, xolo efrem mcirem wm. andria mxolod da-
savleTi saqarTvelos (avazgiis // afxazeTis) pirvel-
mqadageblad gamoacxada.
gansakuTrebuli pozicia daafiqsira ruis-urbnisis
saeklesio krebam, romlis `Zegliswerac~ wm. andrias
misionerul marSrutSi arcerT qarTul regions ar
gamoyofs da yuradRebas amaxvilebs samociqulo qada-
gebis zogaderovnul mniSvnelobaze: wm. andriam iqa-
daga `yovelsa queyanasa saqarTveloÁsasa~ _ naTqvamia
ganCinebaSi. e. i. mxolod afxazeTi, egrisi an klarje-
Ti ki ar gananaTla, aramed _ sruliad saqarTvelo.
`Zeglisweris~ es ganCineba, rogorc Cans, yvelas
erTnairad ar esmoda, amitom XII saukunidan daiwyes
`andria mociqulis mimoslvis~ teqstis informaciul-
ad Sevseba. Seiqmna `mimoslvis~ adgilobrivi, qarTuli
redaqciebi, romlebic wm. andrias misionerul mogza-
urobebs sxvadasxva qarTul provinciaze ganavrcob-
dnen. andria pirvelwodebulis qadagebis marSrutSi
Sevida: nigali, kola, artaani, tao, klarjeTi (anCa),
aWara (didaWara), samcxe (awyuri), samegrelo, svaneTi,
Sida qarTli, kaxeTi da sxva.
am TvalsazrisiT, gansxvavebul tradiciebs Caeyara
safuZveli arsen beris `ninos cxovrebasa~ da ioane an-
Celis sagalobelSi.
-
7
wm. andrias misionerul marSrutSi arsen berma ni-
gali CarTo. `galobani anCis xatisanis~ mixedviT ki,
mociqulma saqarTveloSi (klarjeTSi) daavana anCis
macxovris xati.
XV-XVI saukuneebSi literaturulad gaformda mes-
xuri gadmocema aWarasa (didaWarasa) da samcxeSi (aw-
yurSi) wm. andrias qadagebis Sesaxeb, romlis mixedvi-
Tac, wm. andrias mier saqarTveloSi SemobrZanebuli
xati awyuris RvTismSobelia da ara anCis xati.
XVIII saukuneSi `mimoslvis~ qarTuli redaqcia da
mesxuri gadmocemis literaturuli varianti `axal
qarTlis cxovrebaSi~ Seitanes.
XIX saukunis istoriografiam ukritikod miiRo
`axal qarTlis cxovrebaSi~ Tavmoyrili cnobebi2. amis
dasturia d. baqraZisa da m. broses naSromebi (baqraZe
1889: 107; brose 1895: 33-34). danarCeni mkvlevarebi am ori
mecnieris Tvalsazriss imeorebdnen, rogorc amas iv.
javaxiSvili SeniSnavs. samagierod, hiperkritikuli aR-
moCnda Tavad iv. javaxiSvilis gamokvleva, romelSic
uaryofilia mociqulTa saqarTveloSi qadagebis faqti:
`is garemoeba, rom arc TviT saqarTveloSi icodnen
VIII-IX saukunemde andrias iberiaSi mimosvlis Sesaxeb,
uflebas gvaZlevs vTqvaT, rom andria pirvelwodebuli
arc rodis ar yofila kavkasiaSi sazogadod da ker-
Zod saqarTveloSi, rom andrias mimosvla da qadageba
iveriaSi mxolod Tqmulebaa, iseTi Tqmuleba, romel-
sac istoriisaTvis araviTari mniSvneloba ara aqvs~ –
werda jer kidev axalgazrda iv. javaxiSvili special-
ur gamokvlevaSi `andria mociqulis da wmida ninos
moRvaweoba saqarTveloSi~ (javaxiSvili 1900: 48). mas es
Sexeduleba arc SemdgomSi gadausinjavs.
` 2 ramdenadme gansxvavebul gzas daadga Teimuraz batoniSvili,
romelmac wm. andrias misioneruli marSruti kidev ufro ganavrco
da masSi aRmosavleTi saqarTvelos regionebTan erTad biWvinTac
Seitana.
8
XX saukuneSi moRvawe qarTveli mecnierebi gverds
ver uvlidnen iv. javaxiSvilis mosazrebas. aRniSnul-
Tan dakavSirebiT r. siraZe wers: `samwuxarod, am sauk-
unis dasawyisidan TviT saxelovani qarTveli mecnier-
ebis mier `andreas mimoslvis~ mniSvneloba ignorire-
bul iqna, rac araa marTebuli. es iyo maqsimalisturi
skefsisis gamovlineba. momavalSi mizanSewonilia am-
gvari nihilisturi mimarTebis daZleva~ (siraZe 1992:
88).
bolo ori aTwleuli sakiTxis kvlevisaTvis gansa-
kuTrebiT nayofieri aRmoCnda.
`andria mociqulis mimoslvis~ nihilisturi Sefase-
bis daZleva scada Tanamedrove qarTulma saeklesio
istoriografiam, romelmac ndoba gamoucxada ara mar-
to `mimoslvas~, aramed mis gviandel qarTul redaqci-
ebs da `axal qarTlis cxovrebaSi~ Setanil CanarTebs.
amiT, arsebiTad, XIX saukunis qarTuli istoriografi-
uli tradicia aRorZinda, romelic sabWour periodSi
TiTqmis bolomde miviwyebuli iyo (anania [jafariZe]
2009: 118-127).
ukanasknel periodamde `andria mociqulis mimosl-
va~ cnobili iyo m. sabininis gamocemiT, romelic gvian-
del, 1839 wlis xelnawers (quT. 103) emyareboda (sabini-
ni 1882: 24-47). garda amisa, daudgeneli iyo qarTuli
Targmanis berZnuli dedani. es xarvezebi m. kobiaSvil-
ma gamoaswora, romelmac monografiulad Seiswavla
`mimoslvis~ efTvimeseuli Targmani, gamoavlina misi
berZnuli wyaro da xuT yvelaze sando xelnawerze
dayrdnobiT gamosca akademiurad dadgenili teqsti,
vrcel gamokvlevasTan erTad (mimosvla 2008).
2001 wels sruliad saqarTvelos kaTolikos-patri-
arqma, uwmindesma da unetaresma ilia II-m, daafuZna
fondi `qristianuli kvlevis saerTaSoriso centri~,
romelsac daeqvemdebara `wm. andria pirvelwodebulis
-
9
gzis mkvlevi eqspedicia~ (xelmZRvaneli – d. berZeniS-
vili). 2001-2008 wlebSi am jgufma saqarTvelosa da
TurqeTis teritoriaze 5 samecniero eqspedicia moawyo.
mopovebuli masalebi d. berZeniSvilis gamokvlevebTan
erTad daibeWda wignSi `andria pirvelwodebulis nak-
valevze~ (andria 2009). erT-erT statiaSi d. berZeniSvi-
li samarTlianad aRniSnavs, rom `axal qarTlis cxov-
rebaSi~ Setanili `mimoslvis~ qarTuli redaqciebi da
lokaluri gadmocemebi kritikul Seswavlas moiTxovs
(berZeniSvili 2004: 84).
winamdebare naSromi aRniSnuli problemebis isto-
riul-filologiur Seswavlas eZRvneba. cal-calke
ganvixilavT bibliur, apokriful, hagiografiul, him-
nografiul, liturgikul, istoriografiul teqstebs
da lokalur tradiciebs.
Cveni mTavari mizania andria pirvelwodebulis sa-
qarTveloSi qadagebis amsaxveli naTargmni da origi-
naluri teqstebis kritikuli analizi, `andria mociqu-
lis mimoslvis~ qarTul TargmanSi Setanil cvlile-
bebze Tvalis gadevneba da am teqstis qarTul redaq-
ciebSi gviandeli plastebis gamoyofa, XI-XVIII sauku-
neebis qarTul literaturaSi Camoyalibebuli gan-
sxvavebuli tradiciebis Seswavla da maTi wanamZRvre-
bis kvleva, im mizezebis Zieba, romelTa gamoc ganivr-
coboda wm. andrias misioneruli moRvaweobis istoria
da marSruti.
10
wm. andria pirvelwodebuli
bibliasa da apokriful tradiciaSi
andria pirvelwodebulisadmi miZRvnili literatu-
ra wminda werilTan erTad moicavs apokriful, hagio-
grafiul, homiletikur da himnografiul teqstebs.
mociqulis cxovrebis pirvel naxevarze kanonikur
cnobebs `axali aRTqma~ gvawvdis. saxarebis mixedviT,
wm. andria da misi Zma simoni (SemdgomSi – wm. petre
mociquli) daibadnen galileis patara qalaq beTsaida-
Si, romlis mkvidri iyo aseve wm. filipe mociquli
(ioan. 1.44).
galilea gamoirCeoda berZnul kulturasTan siax-
loviT (Sdr.: ioan. 12.20-22), amitom ar aris gasakviri,
rom ebraelma ionam Tavis umcros Svils berZnuli
saxeli `andria~ daarqva _ Ανδρέας berZnulad `mxnes~, `mamacs~ niSnavs.
beTsaida mebadurebis dasaxleba iyo. ionas ojaxic
genesareTis tbaSi TevzWeras misdevda, jer beTsaidaSi,
xolo Semdeg _ kapernaumSi, sadac andria da simoni
mogvianebiT gadavidnen sacxovreblad. maTesa da mar-
kozis saxarebebis mixedviT, swored TevzWeris dros
mouwoda Zmebs qristem da `adamianTa mebadurebad~
gadaqceva aRuTqva, riTac maTi mociqulebrivi misia
gacxadda (maT. 4.18-22, mark. 1.16-18).
wm. andria qristesTan misvlamde wm. ioane naTlis-
mcemels daemowafa3. naTlisRebis meore dRes ki moci-
qulTagan pirveli Sexvda macxovars da maSinve gahyva
mas, ris gamoc aRmosavlur qristianul tradiciaSi
`pirvelwodebulis~ saxeli daimkvidra. manve miiyvana
qristesTan Tavisi Zma simoni (ioan. 1.35-42).
` 3 wm. ioane naTlismcemlis mowafeobam zegavlena moaxdina wm. and-
ria pirvelwodebulis ikonografiuli tipis Camoyalibebaze. maTi
garegnuli msgavseba (Tma, pirisaxe) advilad SesamCnevia.
-
11
damowafebisa da mociqulad arCevis Semdeg wm. and-
ria TiTqmis aRarasodes ganSorebia macxovars, Tumca
zemoT aRniSnuli epizodebis garda, igi `oTxTavSi~
sagangebod mxolod ramdenjerme ixsenieba: macxovris
mier xuTi aTasi kacis dapurebis epizodSi (ioan. 6.8)
da zeTisxilis mTaze qadagebis dros, roca qristem
Tavisi oTxi mociqulis (andrias, petres, iakobisa da
ioanes) winaSe eklesiis momavali da meored mosvla
iwinaswarmetyvela (mark. 13.3).
qristes jvarcmisa da amaRlebis Semdeg wm. andria
moxseniebulia zeTisxilis mTidan ierusalimSi dab-
runebul mociqulTa Soris, romlebmac mataTa airCies
iuda iskariotelis nacvlad (saqme 1.13). andria maTTan
erTad iyo ormocdameaTe dResac, roca mociqulebze
suli wmida gadmovida.
wm. andria mociqulis Semdgom Rvawlze, qadagebasa
da mowameobriv aRsasrulze mogviTxroben apokrifuli
teqstebi, romelTa Zveli redaqciebi Semonaxulia
berZnul, laTinur, siriul, somxur, qarTul, koptur
da eTiopiur enebze.
apokrifebs Soris yvelaze adreulia `andria moci-
qulis saqmeebi~, romelsac II saukunis Sua wlebiT Ta-
riRdeba (J.-m. priori). aseve adreulia `andria da
barTlome mociqulebis saqmeebi~, `petre da andria
mociqulebis saqmeebi barbarosTa qalaqSi~ da `andria
da mataTa mociqulebis saqmeebi anTropofagTa (kacis-
mWamelTa) qveyanaSi~ (enciklopedia II: 405-406). am uka-
nasknelis erT-erTi versia qarTuladac iyo naTargmni.
apokrifis mokle Sinaarsi amgvaria: mociqulTa wilis-
yris dros wm. mataTas ergo anTropofagTa qveyanaSi
qadageba. kacismWamelebma Tvalebi dasTxares mas, sasi-
kvdilod gaamzades da sapyrobileSi gamoketes, sadac
macxovarma gankurna. wm. mataTas gamosaxsnelad anTro-
pofagebTan Casvla wm. andrias daevala, romelsac win
12
qriste miuZRoda. sapyrobilesTan misuli mociqulis
locviT mcvelebma suli ganuteves da cixis karebi
gaiRo, ris Semdegac andriam da tyveobidan gaTavisuf-
lebulma mataTam mravali anTropofagi moaqcies qris-
tes sarwmunoebaze.
`andria da mataTa mociqulebis saqmeebis~ zogierT
variantSi, saxelTa msgavsebisa da aRrevis gamo, mata-
Tas nacvlad maTe maxarebeli ixsenieba (Ματθίας > Ματθαίος). Txzulebis qarTuli Targmanis saTauria: `mimoslvaÁ mociqulTaÁ, odes-igi waravlina ufalman
mociquli andriaÁ sofelsa mas kacismWamelTasa gamo-
yvanebad maTesa sapyrobiliT~. teqsti aseTive saTau-
riT ixsenieba qarTul apokrifTa indeqsSi, romelic
efTvime aTonels ekuTvnis: `mociqulTa cxorebani~
romelnime garyunil arian mwvalebelTagan: wmidisa
maTe maxareblisaÁ da wmidisa andriasi~ (kekeliZe 1980:
433, 448).
eklesiis mier akrZaluli apokrifebis mravali mo-
tivi VIII-X saukuneebis bizantiel avtorTa (epifane mo-
nazvnis, nikita paflagonielisa da simeon logoTetis)
sakiTxavebSi moxvda, Tumca gadamuSavebuli saxiT.
magaliTad, epifane monazoni da nikita-daviT paflago-
nieli anTropofagebad (romlebzec `andria da mataTa
mociqulebis saqmeebi~ mogviTxrobs) sinopSi mcxovreb
warmarTebs miiCneven.
apokrifebSi wm. andrias misioneruli mogzaurobe-
bis Sesaxeb ori gansxvavebuli tradicia Camoyalibda.
teqstebis erT nawilSi mociqulis qadageba ukavSir-
deba SavizRvispireTis qveynebs, xolo meore nawilSi –
skviTeTs.
cnobebs SavizRvispireTSi wm. andriasa da wm.
petres misionerul moRvaweobaze II-V saukuneebis apok-
rifebi gvawvdian. maT safuZvels umagrebs wm. petre
mociqulis kaTolike epistole, romelic pontoeli,
-
13
kapadokieli, asieli da biTvinieli pirvelqristiane-
bisadmi mimarTviT iwyeba (1 petr. 1.1). am tradicias
asaxavs somxuridan qarTulad naTargmni teqsti fsev-
do-basilis `micvalebaÁ yovladwmidisa mariamisi~, ro-
melSic SavizRvispireTis sxva regionebTan erTad
dasasaxelebulia istoriuli kolxeTis miwa-wyalze
arsebuli berZnuli savaWro axalSeni sebastopolisi
(Zveli dioskuria, dRevandeli soxumi) da romauli
cixesimagre afsarosi (dRevandeli gonio):
`mariam hrqua andrias, iakobs da filipes, sÂmons da
lukas: `mnebavs raÁTa Tquen mauwyoT, Tu rasa adgilsa
iyveniT~. andria Tqua: `zRÂskideni biTÂnisani movlen da
pontoÁsani da TrakeTisani da TrakonelTa queyanaÁ, da
sebastinelTaca qalaqsa mived didsa, sadaca afsarelTa
banaki iyo. amaT yovelTa zeda Zesa Sensa vqadagebdi~
(esbroki 1974: 141).
saeklesio gardamocemis ganvrcobasa da ganviTa-
rebaze politikurma faqtorebmac moaxdina zegavlena.
konstantinopolis gaZlierebas mohyva misi epis-
koposebis aRzeveba4 da aqtualoba SeiZina wm. andrias
qadagebis SavizRvispirul-balkanurma lokalizaciam,
romelic mociqulis misionerul moRvaweobas konstan-
tinopolis SemogarenTan akavSirebda.
wm. andrias skviTeTSi qadagebaze uZveles cnobas
Seicavs origenes (185-254) egzegetikuri naSromi `daba-
debis Targmaneba~, romelic evsevi kesarielis (260-340)
`saeklesio istoriaSia~ (1.3) citirebuli:
` 4 mociqulTa qadageba uZvelesi qristianuli centrebis prestiJs
ganapirobebda, ris gamoc romis, aleqsandriis, antioqiisa da ieru-salimis eklesiebis upiratesoba nikeis msoflio saeklesio krebam
(325 w.) gansazRvra. meore msoflio saeklesio krebis me-3 kanonma
(381 w.) aRmosavluri qristianobis centrad konstantinopoli gamoa-
cxada da statusiT romis eklesias gautola: `kostantinopolisa
episkopossa aqundin warCinebulebaÁ pativisaÁ, swori hromisa epis-koposisaÁ, vinaÁTgan axali hromi ars igi~ (sjuliskanoni 1975: 261).
14
`rodesac Cveni macxovris wminda mociqulebi da
mowafeebi mTels msoflioSi gaifantnen, Tomas, rogorc
gadmocema gviambobs, parTia xvda wilad, andrias –
skviTia, ioanes asia (aq moRvaweobda is da efesoSi
gardaicvala), xolo petre, rogorc Cans, uqadagebda
pontoSi, galatiasa da biTviniaSi, kapadokiasa da asiaSi
gafantul iudeebs~ (georgika I: 29-30).
skviTeTi andria pirvelwodebulis dros moicavda
CrdiloeT SavizRvispireTs, kavkasiidan azovis zRvam-
de, rogorc amas ovidius nazoni (Zv. w. 43 – ax. w. 18)
gvauwyebs (enciklopedia II: 372), amitom sruliad logi-
kuria m. TamaraSvilis mosazreba, romlis mixedviTac,
araviTari safuZveli ara gvaqvs vifiqroT, rom andria
pirvelwodebuli `qveynierebas moivlida, sanam miaR-
wevda skviTeTs. yvelaze bunebrivi iqneboda, iq sa-
qarTvelodan Casuliyo~ (TamaraSvili 1995: 166).
swored amgvar logikas mihyvnen saeklesio
istorikosebi, rasac xeli Seuwyo im garemoebamac, rom
pirveli saukunisa da Semdgomi drois avtorebi
(plutarqe, dionisios periegeti, stefane bizantieli,
ioane cece, libaniosi da sxvebi) skviTTa qveyanaSi
kolxeTsac gulisxmobdnen (mimosvla 2008: 114-115; anania
[jafariZe] 2009: 127-130)5.
amgvarad, saqarTvelo Sedioda wm. andrias qadage-
bis orive marSrutSi (SavizRvispireTi, skviTeTi), ami-
tom ar aris gasakviri, rom sofroniusi (IV-V ss.),
doroTeos tvireli (VI s.) da fsevdo-epifane kvipreli
(VI-VII ss.) ufro akonkreteben wm. andrias qadagebis
iberiul-kavkasiur marSruts da masSi sebastopolisisa
da afsarosis garda SeaqvT: mdinare fazisi, kolxeTi
(romelic Sida an meore eTiopiad ixsenieba, afrikis
` 5 apokrifebis nawili sxvadasxva lokalur, erovnul tradiciaze
dayrdnobiT afarTovebda wm. andrias misioneruli moRvaweobis are-
als evropisa da aziis Soreuli regionebidan (britaneTi, skandi-
navia, altai, CineTi...) afrikis kontinentamde (aleqsandru 2004: 9-43).
-
15
eTiopiisagan gamijvnis mizniT), iberia, susania (Zv. qar-
Tuli – sosangeTi)6, fusta (Zv. qarTuli – fostafori)7
da alania (Zv. qarTuli – ovseTi).
fsevdo-epifane kviprelis Txzuleba epifane monazv-
nis (IX s.) `andria mociqulis cxovrebaSia~ citire-
buli da wm. andrias qadagebaze Semdegs gvauwyebs:
`kviprosis episkoposi epifane ambobs, gadmocemis mi-
xedviT, rom netarma mociqulma andriam damoZRvra skvi-
Tebi, sogdianebi8 da gorsianebi9 did sebastopolSi, sadac
aris afsaris cixe (ή παρεμβολή Άψάρου), hisos navsadguri10
da mdinare fazisi. iq mosaxleoben iberebi, susebi,
fustelebi da alanebi~ (georgika IV: 57; VII: 113, 115).
uklebliv yvela bizantiuri wyaros mixedviT, wm.
andrias misioneruli marSruti dasavleT da samxreT-
dasavleT saqarTveloze gadis, amitom ar aris
gasakviri, rom mociqulebis aRmosavleT saqarTveloSi
qadagebas `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ (IV-VII ss.) uaryofs:
`etyodes dedofali salome uJarmeli da peroJavri
sivnieli da maT Tana yovelni mTavarni hkiTxvides mas da
etyodes: `vinaÁ anu viTar moSuer Sen queyanasa Cuensa
macxovrad Cuenda, anu sada-me iyo aRzrdaÁ Seni, dedo-
` 6 susania-sosangeTi – Σουσανία
-
17
sinamdvileSi, `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ IV saukunis
istoriul viTarebas asaxavs, amitom `qarTli~ pirvel
rigSi qarTl-kaxeTs aRniSnavs (musxeliSvili 1993: 341-
342), romlis mkvidrnic arian teqstis aRniSnul monak-
veTSi naxsenebi pirebi: salome ujarmeli, peroJavri
sivnieli da `yovelni mTavarni~. aqedan gamomdinare,
sityvebSi `Cuenda aravin moavlina RmerTman~ isini,
qarTlis samefos im samTavroebs gulisxmoben, sadac
mociqulebs ar uqadagiaT. analogiur azrs gamoTqvams
s. gogitiZec (gogitiZe 1997: 17-18)12.
am TvalsazrisiT, `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ srulad
eTanxmeba bizantiur istoriul wyaroebs, romlebic
gvauwyeben, rom wm. andriam swored saqarTvelos Savi-
zRvispireTsa da mis mimdebare regionebSi iqadaga.
qarTul enaze wm. andrias qadagebis Sesaxeb arse-
bul uZveles cnobebs vxvdebiT `mravalTavebSi~, ro-
melTa arqetipebi V-VI saukuneebiT TariRdeba. Cvenamde
moaRwia am krebulis gviandelma nusxebma. erT-erT maT-
ganSi, `klarjul mravalTavSi~ (X s.), daculia doro-
Teos tvirelis homilia `aTormetTa mociqulTa
mosaÃsenebeli~13, romelSic avtori wm. andrias qadage-
bas dasavleTi da samxreTi saqarTvelos CvenTvis ukve
kargad cnobil geografiul punqtebs (sebastopoliss,
afsarelTa banaks, md. faziss, eTiopias) ukavSirebs14:
` 12 `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ aRniSnuli monakveTi mociqulTa qadagebis
konteqstSi pirvelad leonti mrovelma gaiazra, razec wignis mom-
devno TavSi visaubrebT. 13 doroTeosi kargad icnobda wm. andrias cxovrebasTan dakavSire-
bul realiebs, rasac amave krebulSi Setanili `sameocdaaTTa moci-qulTa mosaÃsenebeli~ adasturebs: `filiologe... romeli episkopos
iqmna andrea mociqulisagan sinops~ (mravalTavi 1991: 386). 14 msgavsi suraTia efTvime aTonelis `mcire svinaqsarSi~ (mimosvla
2008: 139-140). romlis cnobac sityva-sityviT meordeba giorgi
mTawmidelis `did svinaqsarSi~: `merme warvida sevastopolis qalaq-sa mas didsa, sada-igi Sesdian orni mdinareni, romelTa ewodebis
fasos da fsaros, Sinagan eTiopiisa mkÂdrTa~ (didi svinaqsari 2003: 254).
18
`andrea... Semdgomad misa warvida sebastielTa qalaqsa
mas didsa, sada banaki igi iyo afsarelTaÁ, da fasisi
mdinarÀ, sada-igi uSinaganÀsni eTiopelTani damkvidrebul
arian~ (mravalTavi 1991: 387).
amave wyaros mixedviT, kolxeTSi (eTiopiaSi) iqa-
daga mataTa mociqulma, romelic aqve ganisvenebs:
`mataTia, romeli Seracxil ars aTormetTa maT [Tana],
nacvalad iudaÁsa, pirvelsa eTiopisasa qadaga qristÀ,
aResrula da daefla munve~ (gv. 388).
am cnobas ufro akonkretebs sofroniusi, romelic
ieronimes Txzulebis damatebaSi wers:
`mataTiam... iqadaga saxareba meore eTiopiaSi, sadac
aris afsaris cixe-simagre da hÂsis navTsadguri... iqve
gardaicvala da damarxulia dRemde~ (ingoroyva 1954: 224).
qarTul originalur literaturaSi andria pir-
velwodebulisadmi miZRvnili Txzulebebis gavlenis
kvali pirvelad `abos wamebis~ teqstSi dasturdeba.
ioane sabanisZe garkveviT aRniSnavs, rom qarTvelebi
`xuTasisa wlisa JamTa da uwinaresRa~ arian naziareb-
ni qristes rjuls. n. fruiZis dakvirvebiT, avtori aq
konkretulad ar uTiTebs, Tu vis saxels ukavSirdeba
saqarTvelos gaqristianeba, magram friad araorazrov-
nad mianiSnebs andria mociqulze (fruiZe 2002: 9).
niSandoblivia isic, rom ioane sabanisZisTvis eg-
ris-afxazeTis samefos sazRvrebSi orientiris funqcia
mociqulTa qadagebasTan dakavSirebul geografiul
punqtebs akisria:
`sazRvar maTda ars zRuaÁ igi pontoÁsaÁ, samkÂd-
rebeli yovladve qristianeTaÁ, misazRvradmde qaldiaÁsa,
trapezuntiaÁ mun ars, sayofeli afsareaÁsa, nafsaÁs
navTsadguri~ (Zeglebi I: 59).
p. ingoroyva aRniSnavs, rom samive dasaxelebuli
punqti saqarTveloSi Sedis da mociqulTa qadagebas
ukavSirdeba: trapezuntidan wm. andria Semovida saqar-
-
19
TveloSi15, afsarosSia wm. mataTas saflavi, nafsaÁs
navsadgurSi (nikofsSi) ki ganisvenebs simon kananeli.
garda amisa, gamoTqma `sayofeli afsareaÁsa~ (Sdr.:
doroTeosis `banaki igi iyo afsarelTaÁ~ – r. x.) war-
moadgens `mociqulTa mosaxsenebelSi~ dadasturebuli
frazis `parembole afsaros~-is sityvasityviT Targ-
mans (ingoroyva 1954: 211). p. ingoroyvas mier SeniSnuli
frazeologiuri Tanxvedra sagulisxmo faqtad unda
CaiTvalos, radgan `abos wameba~ `mravalTavisTvis~ iyo
gamiznuli, rac, cxadia, xels uwyobda ioane sabanisZis
Txzulebis siaxloves am krebulis masalasTan, ker-
Zod, doroTeos tvirelis `mociqulTa mosaxseneblis~
teqstTan.
` 15 p. ingoroyvas azriT, VIII saukunis bolos trapezunti afxazeTis
sazRvrebSi Sedioda (ingoroyva 1954: 213), rasac mecnierTa didi
nawili ar iziarebs (janaSia 1959: 338; lorTqifaniZe 1963: 180-186).
20
`andria mociqulis mimoslva~ da misi kvali
XI saukunis qarTul literaturaSi
VII-IX saukuneebis bizantiur literaturaSi Camoya-
libda wm. andria pirvelwodebulis vrceli kanonikuri
cxovrebani, romlebic mociqulTa aqtebisa da apokri-
fuli teqstebis gadamuSavebis Sedegad Seiqmna. maTgan
uadresia e. w. Narratio (VII s.). yvelaze meti popularoba ki moipova epifane monazvnis `andria pirvelwodebulis
cxovrebam~, romelic 815-843 wlebs Sorisaa dawerili
(enciklopedia II: 371)16.
epifane monazonma andria pirvelwodebulis qadage-
ba, pavle mociqulis mimosvlaTa analogiiT (saqme 13.1-
14.28; 15.36-18.22; 18.23-21.17), sam mogzaurobad dayo da
saqarTvelos qristianizaciis sakiTxs didi adgili
dauTmo. `cxovrebis~ mixedviT, mociqulma iqadaga la-
zikis qalaq trapezuntSi, iberiaSi, fazisSi, susaniaSi,
fustasa da abazgiaSi – did sebastopolisSi (georgika
IV: 58-59).
Semdgomi drois avtorebi (nikita-daviT paflagoni-
eli, simeon metafrasti da sxvebi), romlebic andria
pirvelwodebulis Sesaxeb werdnen, ZiriTadad epifane
monazvnis teqsts emyarebodnen. epifane monazvnis `andria pirvelwodebulis cxov-
rebis~ gadamuSavebas warmoadgens nikita-daviT pafla-
gonielis (†890) `andria mociqulis mimoslva~, romelic
qarTulad efTvime aTonelma Targmna. `mimoslvis~ efT-
vime aToneliseuli Targmani dasaxelebulia ioane
aTonelis cnobili `anderZis~ (1002 w.) zogierT gvian-
del nusxaSi (menabde 1980: 195), magram am Txzulebis
` 16 epifane monazoni konstantinopolis kalistratTa monastris mo-
Rvawe iyo. Txzulebis daweramde man sagangebod imogzaura wm. and-
rias mier naqadageb qveynebSi da literaturul wyaroebTan (kli-
menti romaelis, evagre sicilielisa da epifane kviprelis Txzu-
lebebTan) erTad zepiri gadmocemebic gaiTvaliswina (georgika IV:
57; mimosvla 2008: 84).
-
21
Semcvel uZveles xelnawerSi (A-1103, XI s.) pirdapiraa aRniSnuli, rom Targmani Sesrulebulia 1011 wels:
`odes ese iTargmna, qarTuli qronikoni iyo sla
(231+780=1011), berZnuli dasabamiTganni xfiT (6519-
5508=1011)~ (kobiaSvili 1998: 112).
epifane monazvnis Txzulebis msgavsad, `mimoslvis~
mixedviT, wm. andriam samive misioneruli mogzauroba
ierusalimidan daiwyo, SavizRvispira qveynebSi ki mis
mTavar adgilsamyofels sinopi warmoadgenda. sinopi-
dan mociquli orjer trapezuntSi gaemgzavra, xolo
mesamed – patraSi, sadac Tavisi miwieri cxovreba jvar-ze mowamebrivi sikvdiliT daasrula17.
pirveli mogzaurobis dros andria pirvelwode-
bulma petre mociqulTan erTad movlo antioqia18, tia-
na (kapadokiaSi)19 da ankviria (galatiaSi)20, saidanac
sinopSi Cavida da mataTa sapyrobilidan gaaTavisufla.
aqve gaiyara andria da petre mociqulebis gzebic:
` 17 tradiciis mixedviT, wm. andria uwamebiaT daxril jvarze, romel-
sac aso X-is forma hqonda. andria pirvelwodebulis wminda nawi-
lebi patraSi 357 wlamde inaxeboda, roca bizantielma mxedarTmTa-varma artemiusma isini konstantinopolSi gadaasvena. am droidan
dResaswaulobs marTlmadidebeli eklesia wm. andria pirvelwode-
bulis dRes (30 noemberi). mociqulis relikviebis mcire nawili
SotlandiaSi (sent-endriusSi) Caitana wm. regulusma. 1208 wels,
jvarosnebis mier konstantinopolis aRebis Semdeg, wm. andrias
nawilebi kardinalma petre kapuanelma gadaasvena amalfiSi
(italia), sadac isini dRemde inaxeba. jvarosnuli laSqrobebis
dros burgundiis hercogis mier saberZneTidan gatanili wm.
andrias jvris nawilebi patraSi 1968 wels dabrunda. mociqulis
patiosani Tavis qala ki, romelic Toma paleologma 1462 wels
romis paps gadasca, 1964 wels daubrunda marTlmadideblebs da
amJamad patris wm. andrias saxelobis axal sakaTedro eklesiaSia
dasvenebuli. garda amisa, wm. andrias nawilebi inaxeba kunZul
kefaliniaze, aTonis mTaze, ruseTsa da saqarTveloSi. igi iTvleba
saberZneTis, ruseTis, Sotlandiis, rumineTis, siciliis, amalfis,
agreTve, mezRvaurTa da meTevzeTa wminda mfarvelad (kiknaZe 1997:
149; enciklopedia II: 375; aleqsandru 2004: 50-51). 18 antioqia – dRevandeli anTaqia (TurqeTi, haTais ili). 19 tiana – kapadokiis qalaqi, dRevandeli qemerhisari (TurqeTi). 20 ankviria – galatiis mTavari qalaqi, dRevandeli ankara (Tur-qeTi).
22
petrem `wariyvana gaioz da sxuani Zmani da waremarTa
dasavalisa kerZoTa, xolo RmerTSemosilman andrea,
mataTias Tana da sxuaTa mowafeTa, mihmarTa aRmosa-
valisa queyanaTa da miiwia amasinelTa qalaqsa~. amasi-
nelTa qalaqSi21 wm. andria qadagebda mataTasTan da 7
sxva mociqulTan (TadeozTan, tviqikosTan, astaqesTan,
evvodiosTan, simonTan, aRapitosTan da domentisTan)
erTad. aq, `SesakrebelTa huriaTasa~, man aaSena yov-
ladwmida RvTismSoblis taZari, ris Semdegac `mra-
valni qalaqni da dabnebi pontoÁsa gananaTlna~ da
trapezuntSi mivida _ `sofelsa megrelTasa~22, iqadaga
`queyanasa qarTlisasa~ da bolos parTiis gziT ieru-
salimSi dabrunda (mimosvla 2008: 167-175)23.
meore mogzauroba andria mociqulma ioane maxare-
belTan erTad daiwyo da ierusalimidan antioqiis gav-
liT efesoSi24 Cavida, sadac qriste gamoecxada mas,
biTviniaSi wasvla ubrZana da uTxra, rom `guTeTSi~
(skviTeTSi)25 qadagebac masve elodeboda. qristes gamo-
cxadebis Semdeg mociquli lavdikias (frigia)26 ewvia,
aqedan – odisos (mizia)27, gadavlo ulumbos mTa (biT-
viniis olimpi) da Cavida nikeaSi28, sadac ori weli
` 21 amasinelTa qalaqi (amiso) – dRevandeli samsuni (TurqeTi). 22 efTvimes TargmanSi `megrelTa sofeli~ Seesabameba dedniseul
lazikas (Λαζική) (mimosvla 2008: 94). 23 saqarTveloSi wm. andrias pirvel mogzaurobaze amave cnobebs
gvawvdis epifane monazoni: `mivida trapezundSi, lazikis qalaqSi...
iqidan is wavida iberiaSi~ (georgika IV1: 58). 24 efeso – istoriuli qalaqi egeosis zRvis sanapiroze, Tana-
medrove qalaq selCukis (TurqeTi) SemogarenSi. 25 skviTias efTvime Targmnis `queyanad guTeTisa~, radgan, misTvis cnobilia, rom skviTebis teritoriebi mogvianebiT guTebma daikaves
(berZeniSvili 2004: 75; mimosvla 2008: 96). 26 lavdikia // laodokia – dRevandeli esqihisari (TurqeTi). 27 efTvime aToneli mizias (Μυσία) amasiad Targmnis, xolo odiso-poliss – odisod (mimosvla 2008: 97). SesaZloa, es cvlileba imiT
iyos gamowveuli, rom am monakveTSi mociqulis misioneruli gza
sruliad moulodnelad gadadis frigiidan miziaSi. 28 nikea – istoriuli qalaqi mcire aziaSi, dRevandeli izniqi (TurqeTi, bursis ili).
-
23
dahyo da mravali saswauli aRasrula: gandevna eSma-
kebi, mokla urCxuli, daimorCila avazakebi da Semusra
kerpebi (artemidasa da afroditesi). wm. andriam nikeis
Semdeg moinaxula nikomidia29, qalkedoni (biTvinia)30,
zRvispira pontos heraklia31, amastridi32, xaraki (par-
Tenis xeoba) da isev sinops estumra, romlis
mkvidrebmac mataTas gaTavisuflebis gamo scemes mas
(erTma sinopelma TiTi moaWama mociquls). sinopSi wm.
andriam mkvdari aRadgina, mravali moaqcia qristiano-
baze da zRvispireTSi qadageba ganagrZo `vidre
dabadmde, romelsa ewodeba zaliqoÁ~. moinaxula amasia
da trapezuntSi Cavida: `miiwia trapezundad, qalaqsa
mas samegreloÁsasa, sada-igi mkÂdr iyvnes... kacni ugu-
lisxmoni da ugunurni. TÂnier maTca Seiwynares qada-
gebaÁ mociqulisaÁ~. aqedan wm. andria neokesariis33
gavliT samosatisken34 gaemarTa (`romeli ars sazRvar-
sa parTTasa~), sadac berZeni da sparsi warmarTi
filosofosebi daamarcxa disputSi, ris Semdegac
ierusalimSi dabrunda (mimosvla 2008: 175-188).
bolo, mesame mogzaurobis dasawyisSi andria pir-
velwodebuli sxva mociqulTa TanxlebiT mivida qalaq
edesaSi35, sadac Tadeozi datova, Tavad ki simon kana-
nelTan da mataTasTan erTad saqarTveloSi Semovida
da iqadaga `queyanad qarTlisa da vidre mdinaredmde
Woroxisa~36. saqarTveloSi, kerZod, sosangeTSi (`sosan-
` 29 nikomidia – Tanamedrove izmiTi, marmarilos zRvis sanapiroze
(TurqeTi, kojaeli). 30 qalkedoni _ dRevandeli qadiqoi, stambolis aziuri nawili. 31 heraklia (ponto) – Tanamedrove eregli (TurqeTi, zonguldaqi). 32 amastridi – Tanamedrove amasra (TurqeTi, zonguldaqis ili, bar-TinTan axlos). 33 neokesaria – Tanamedrove niqsari (TurqeTi, ToqaTis ili). 34 samosati – Tanamedrove samsaTi, mdinare evfratis napirze (Tur-qeTi, adiamanis ili). 35 edesa – dRevandeli urfa // Sanliurfa (TurqeTi). 36 dedniseul faziss (Φάσις) efTvime aToneli Woroxad Targmnis (mimosvla 2008: 108).
24
gelTa sofelsa~) dedakaci mTavari37 moaqcia, iqve da-
tova mataTa `sxvaTa maT Tana mowafeTa~ da simon kan-
anelTan erTad Sevida oseTis qveyanaSi, qalaq fos-
taforSi38 `mravalni erni~ gananaTla, iqadaga afxazeT-
sa da sevastiaSi (soxumSi), sadac daSorda simonsac.
jiqeTSi saswaulebrivad gadaurCa sikvdils, qadagebiT
ganvlo svildia, bosfori39, Tevdosia da guTebis qa-
laqi `qerovneTi~40, Semdeg isev bosforSi41 dabrunda,
`aRÃda navsa guTelisa~, pontos zRva gadacura da uka-
nasknelad ewvia sinops, romlis episkoposad filolo-
ge daadgina. moixila da ganamtkica zRvispireTSi `aR-
Senebulni eklesiani da ganaTlebulni erni~, bizanti-
onSi42 episkoposad staqe akurTxa, akropolis adgilze
RvTismSoblis taZari aaSena da herakliaSi (Trakia)
gadavida, ris Semdegac `movlo yovelni qalaqni make-
` 37 s. yauxCiSvili `susanias~ (sosangeTs) svaneTTan aigivebs: Σουσανίαν > Σου[σ]ανίαν (georgika I: 58). epifane monazvnis cnobiT, susaniis `tomis mamakacebs mbrZaneblobdnen qalebi. advilad damyolia qalis
buneba da isinic male daemorCilnen~ (georgika VII: 115). s. yauxCiSvi-
li erTgvar winaaRmdegobaSi vardeba, roca epifanes cnobasTan
dakavSirebiT aRniSnavs, rom avtors `uTuod, mxedvelobaSi hyavs
amorZalebi, romelTac miTebi aTavseben dasavleT saqarTvelos
samxreT nawilSi~ (georgika VII: 114). 38 `mimoslvis~ mixedviT, fusta alanebis xelSia sagulvebeli
(mimosvla 2008: 108). fustebi, anu misimianebi igive svanebi arian,
kerZod, svanTa is nawili, romelic dRevandeli afxazeTis terito-
riaze ZvelTaganve saxlobda (lomouri 1993: 78). sagulisxmoa, rom
svanur enas sityva `fust~ (//fusd...) RvTis mniSvnelobiT Semouna-
xavs (WumburiZe 2005: 82). 39 bosfori – dRevandeli qerCi (ukraina). 40 qerovneTi – xersonesi, yofili berZnuli kolonia yirimSi, dRe-
vandeli sevastopoli (ukraina). 41 Zveli rusuli matiane `gardasul welTa ambavi~ (daaxl. 1113 w.)
wm. andrias bolo misioneruli mogzaurobis marSrutSi ruseTsac
asaxelebs. am teqstis mixedviT, andria mociquli mdinare dnepris
napirebs CrdiloeTisken gahyva, kievis mTaze ruseTis momavali
dedaqalaqi akurTxa da jvari aRmarTa, Semdeg ki novgorods da mis
orTqlis abanoebs ewvia (miuleri 1974: 48-63). 42 bizantioni – qalaqi bosforis srutis evropul sanapiroze (330
wlidan – konstantinopoli, 1453 wlidan – stamboli (< (kon)stan-
(tino)poli).
-
25
doniisani vidre Tesalonikemde~43. bolos aqaiis qalaq
patraSi44 Cavida, gankurna da moaqcia anTipati lesbio-
si, warmarTi anTipatis – egeatis brZanebiT ki Seipyres
igi da sikvdiliT dasajes (mimosvla 2008: 188-210). amgvarad, `mimoslvis~ teqstis Tanaxmad, andria
pirvelwodebulma samive misioneruli mogzaurobis
dros iqadaga saqarTveloSi (marTalia, meore mogza-
urobis dros – mxolod trapezuntSi, magram epifane
monazvnisa da nikita paflagonielis mixedviT, isic
qarTvelTa, `lazTa qalaqia~). aqedan gamomdinare, ar
aris gasakviri, rom giorgi mTawmidelma (1009-1065)
Tevdosi antioqiel patriarqTan disputis dros (1057
w.) `mimoslvis~ berZnuli teqsti (xinTibiZe 1969: 101) ga-
moiyena avtokefaliis dasacavad, rogorc mociqulTa
saqarTveloSi qadagebis utyuari dokumenti:
`me mogce maT yovelTa wil pasuxi, moRebad ec wigni
`mimoslvaÁ andrea mociqulisaÁ~ da muniT geuwyos
saZiebeli Tqueni~. xolo patreaqman ubrZana Teofiles,
naTesaviT qarTvelsa, romeli-igi ukuanaÁsknel tarsus
mitropolit iqmna, moReba wignisa mis. da viTar moiRes,
pirvel warkiTxvisa hrqua berman patreaqsa: `wmidao meu-
feo, Sen ityÂ, viTarmed Tavisa mis mociqulTaÁsa petres
saydarsa vzio45, xolo Cven pirvelwodebulisa da Zmisa
TÂsisa mwodebelisa nawilni varT da samwysoni da mis
mier moqceulni da ganaTlebulni; da erTi wmidaTa
aTormetTa mociqulTagani – simons vityvi kananelsa –
queyanasa Cuensa damarxul ars afxazeTs, romelsa nikofsi
ewodebis. amaT wmidaTa mociqulTa ganaTlebulni varT~
(giorgi mcire 1967: 154).
giorgi mTawmidelis damowmebul sityvebSi `andria
mociqulis mimoslvis~ informacia SekumSuli saxiTaa
` 43 makedonia – saberZneTis provincia, romlis mTavari qalaqia sa-
loniki (Zveli Tesalonike). 44 patra – peloponesis naxevarkunZulis mTavari saporto qalaqi
(saberZneTi). 45 antioqiis eklesia petre mociqulma daaarsa. am tradiciis wyaroa
axali aRTqmis cnoba wm. petres antioqiaSi vizitis Sesaxeb (gal.
2.11). origene wm. petres monacvled da antioqiis meore episkoposad
egnate RmerTSemosils asaxelebs (enciklopedia II: 539).
26
mocemuli. masSi ar Cans, rom wm. andriam saqarTveloSi
samjer imogzaura, magram aRniSnulia yvela arsebiTi
momenti, romlebic saqarTvelos eklesiis samociqulo
xasiaTze mianiSnebs:
1) saqarTvelo wm. andrias `nawilia~, e. i. misi
wilxvedria. aq igulisxmeba `mimoslvis~ cnoba, rom-
lis mixedviTac, mociqulTa wilisyris dros RmerTma
wm. andria `ganaCina qadagebad aRmosavalisa da Crdi-
loÁsaTa, vidre makedoniad da aqaiadmde~ (mimosvla
2008: 165)46. am TvalsazrisiT, niSandoblivia, rom giorgi
mcire `giorgi mTawmidelis cxovrebaSi~ sxvaganac ubrun-
deba mociqulTa qadagebis Temas da saqarTvelos isev
`aRmosavleTs~ // `aRmosavals~ uwodebs:
`amaT obolTaTÂs waruZRua RmerTi aRmosavleTs, da
esreT yoveli aRmosavali gananaTla da nawili igi andrea
mociqulisaÁ da simon kananelisaÁOkualad ganamtkica,
rameTu andrea mociqulman movlo queyanaOCueni, xolo
simon kananelman sruliad daimkÂdra, rameTu nikofss
arian nawilni misni wmidani~ (giorgi mcire 1967: 173).
2) saqarTvelo wm. andrias `samwysoa, mis mier
moqceuli da ganaTlebuli~, radgan, `mimoslvis~ teqs-
tidan cnobilia, rom pirveli mogzaurobis dros moci-
quli `Sevida queyanasa qarTlisasa, vinaÁca-igi dayo
Jami friadi da mravalni gananaTlna sityÂTa moZRu-
rebisa misisaÁTa da Sewirna uflisa wmidisa naTlis-
RebiTa~ (mimosvla 2008: 175). meore mogzaurobis dros
moaqcia trapezunti – `sofeli megrelTa~ (gv. 187),
mesame mogzaurobis dros ki man gacilebiT meti dro
dahyo saqarTveloSi – iberiasa da afxazeTSi, gana-
naTla Woroxis auzis qveynebi, sosangeTi, sebasto-
polisi da fostafori (gv. 189);
3) andria pirvelwodebulma saqarTveloSi iqadaga
simon kananelTan erTad, romelic aqve, afxazeTSi,
` 46 rogorc m. kobiaSvilma aRniSna, bolo fraza (`vidre makedoniad
da aqaiadmde~) efTvime mTawmidels Caumatebia qarTul TargmanSi
(mimosvla 2008: 83).
-
27
kerZod, nikofsSi ganisvenebs47. am SemTxvevaSic, cxadia,
giorgi mTawmideli misdevs `mimoslvis~ Sesabamis
monakveTs:
`erTi wmidaTa aTormetTa mociqulTagani – simons
vityvi kananelsa – queyanasa Cuensa damarxul ars afxa-
zeTs, romelsa nikofsi ewodebis~;
Sdr.: `sÂmon kananelisa saflavi ars nikofse qalaqsa,
Soris afxazeTisa da jiqeTisa~ (mimosvla 2008: 190).
`mimoslvis~ mixedviT, nikofsi mdebareobs `Soris
afxazeTisa da jiqeTisa~ (mimosvla 2008: 190). ioane sa-
banisZis droidan, nikofsi afxazeTis (dasavleTi sa-
qarTvelos) ukiduresi CrdiloeTi punqtia (Zeglebi I:
59). asevea `giorgi mTawmidelis cxovrebaSi~: `[simon
kananeli] queyanasa Cuensa damarxul ars afxazeTs, ro-
melsa nikofsi ewodebis~ (giorgi mcire 1967: 154).
amgvarad, giorgi mciris Txzuleba pirveli qarTu-
li originaluri teqstia, romelSic wm. andrias saqar-
TveloSi qadagebis istoria `mimoslvis~ mixedviTaa
gadmocemuli da siRrmiseulad gaazrebuli.
leonti mrovelma (XI s.-is II naxevari) andria
pirvelwodebulis saqarTveloSi qadagebis epizodi
`qarTlis cxovrebaSi~, kerZod, aderkis mefobis qro-
nikaSi Seitana:
`amisve aderkis mefobasa Sina movides aTormetTa wmi-
daTa mociqulTaganni andria da sÂmon kananeli afxazeTs
da egriss. da mun aResrula wmida sÂmon kananeli qalaqsa
nikofsisasa, sazRvarsa berZenTasa. xolo andria moaqcivna
megrelni da warvida gzasa klarjeTisasa~; `xolo viTar-
ca esma mefesa aderkis megrelTagan sjulisa dateveba,
ganuwyra da waravlinna erisTavni misni, da iZulebiT
kualadve miaqcivna megrelni. da damalnes xatni da juar-
` 47 nikofsi – DdRevandeli neCespuxo, istoriuli cixe-qalaqi Taname-drove soWsa da tuafses Soris (ruseTi).
rogorc T. beraZe aRniSnavs, XIV-XV saukuneebSi, roca Crdilo-
aRmosavleT SavizRvispireTSi saqarTvelos gavlena TandaTan Se-
sustda, simon kananelis wminda nawilebi nikofsidan anakofiaSi
(axal aTonSi) gadmoasvenes, sadac SemdgomSi misi saxelobis taZari aSenda (beraZe 1998: 109).
28
ni, da Serisxna mefe aderki erisTavsa klarjeTisasa, ro-
mel mSÂdobiT ganuteva andria mociquli~ (qca I: 38, 42)48.
`qarTlis cxovrebis~ es monakveTi mravalmxriv
aris saintereso. Tavdapirvelad leonti mroveli imeo-
rebs `mimoslvis~ imave informacias, romelsac `giorgi
mTawmidelis cxovrebaSi~ vxvdebiT da saqarTvelos
eklesiis samociqulo xasiaTze miuTiTebs (andria pir-
velwodebulisa da simon kananelis qadageba; simon
kananelis saflavi nikofsSi). garda amisa, leonti
mroveli, giorgi mTawmidelis msgavsad, wm. andrias
misionerul moRvaweobas erT mogzaurobad gaiazrebs,
Tumca TvalSisacemia `mefeTa cxovrebasa~ da `giorgi
mTawmidelis cxovrebas~ Soris arsebuli gansvavebebic.
`giorgi mTawmidelis cxovreba~ wm. andrias qada-
gebas mTels saqarTveloze ganazogadebs. giorgi
mTawmideli ambobs: `Cven pirvelwodebulisa da Zmisa
TÂsisa mwodebelisa nawilni varT da samwysoni da mis
mier moqceulni da ganaTlebulni~, – `Cven~ aq (iseve,
rogorc giorgi mciris mier naxsenebi `aRmosavleTi~
da `aRmosavali~) gulisxmobs sruliad saqarTvelos,
radgan disputis dros giorgi mTawmidels swored im
faqtis dasabuTeba surda, rom saqarTvelos ganma-
naTleblebi mociqulebi iyvnen.
leonti mrovels ki sxvagvari mizandasaxuloba
aqvs. misTvis, rogorc istorikosisaTvis, mniSvnelo-
vania ara marto faqtebis konstatacia, aramed maTi
warmodgena drosa da sivrceSi, istoriuli tradiciisa
da wyaroebis: mocemul SemTxvevaSi – adreuli isto-
riuli tradiciis, `andria mociqulis mimoslvisa~ da
`giorgi mTawmidelis cxovrebis~, gaTvaliswineba. le-
onti mrovels, aRniSnul wyaroebze dayrdnobiT, wm. an-
drias misionerul marSrutSi Seaqvs: afxazeTi, egrisi
(megrelni), nikofsi da klarjeTi.
` 48 leonti mrovelis cnobebs imeorebs vaxuSti batoniSvili da
damatebiT aRniSnavs, rom mociqulebi CvenSi movidnen 38 wels (qca
IV: 62).
-
29
rogorc davinaxeT, `giorgi mTawmidelis cxovreba~
egrissa da klarjeTs ar asaxelebs wm. andrias misione-
rul marSrutSi. garda amisa, giorgi mTawmidelis sity-
vasa da leonti mrovelis Sesabamis fragments nikofsis
lokalizaciac ganasxvavebs. Tuki giorgi mTawmidelis-
Tvis nikofsi mdebareobs `queyanasa Cuensa... afxazeTs~,
leonti mrovelisTvis igi saberZneTis teritoriis Semad-
geneli nawilia da Sedis `sazRvarsa berZenTasa~, radgan
mociqulTa dros saqarTvelos Crdilo-dasavleTi sazR-
vari egriswyalze gadioda (anania [jafariZe] 2009: 148) da
nikofsi saberZneTs ekuTvnoda. aqedan gamomdinare, le-
onti mrovelis sityvebi `qalaqsa nikofsisasa, sazRvarsa
berZenTasa~ Zvel istoriul viTarebas asaxavs.
`mefeTa cxovrebaSi~ Zveli istoriuli viTarebis
amsaxvelia agreTve leonti mrovelis gamoTqma `afxa-
zeTs da egriss~.
dasavleT saqarTvelos afxazeTi VIII saukunis bo-
los ewoda. am periodSi afxazeTis erisTavma leon II-m
isargebla bizantiis imperiis dasustebiT, daixmara xa-
zarTa xayani (romlis asuli misi deda iyo), aujanyda
imperators da Tavi mefed gamoacxada. leonis dasayr-
den Zalas warmoadgenda egrisis qarTveli mosaxleoba.
axalma samefom, romelic mTel dasavleT saqarTvelos
moicavda, `afxazTa samefos~ saxelwodeba miiRo. leon-
ma samefos dedaqalaqad quTaisi gamoacxada (lorTqi-
faniZe 1963: 179-180)49.
afxazTa samefos warmoqmnis Semdeg, bizantieli da
qarTveli avtorebi terminebs afxazeTsa da egriss
viwro mniSvnelobiT mxolod Zveli ambebis aRwerisas
iyenebdnen: afxazeTad (abazgiad) sakuTriv afxazTa sa-
erisTavos ixseniebdnen (lomouri 1993: 79-80), xolo
` 49 daviT aRmaSeneblis droidan mociqulTa qadagebasTan dakavSire-
bulma qalaqma nikofsma saqarTvelos politikur sazRvrebSi erT-
erTi mTavari orientiris funqcia SeiZina `nikofsiTgan darubandisa sazRuradmde da ovseTidgan sperad da aregawadmde” (surgulaZe
2006: 196; Sdr.: anderZi 1984: 62). `nikofsiT darubandamdis” (qca II: 94, 103, 168, 243, 293).
30
dasavleT saqarTvelos – egrisad. analogiuri viTa-
rebaa `mefeTa cxovrebaSi~, romelSic leonti mroveli
afxazeTsa da egriss erTmaneTis gverdigverd ixseniebs
da wers: `amisve aderkis mefobasa Sina movides aTor-
metTa wmidaTa mociqulTaganni andria da sÂmon kana-
neli afxazeTs da egriss~.
`megrelTa~ moqcevis istoria `mefeTa cxovrebaSi~
ramdenime istoriuli wyaros gaTvaliswinebiTaa Seta-
nili. wm. andrias qadagebis marSrutSi Sinagani eTi-
opia (kolxeTi, egrisi) da misi qalaqebi ixsenieba iseT
adreul teqstSi, rogoricaa `mociqulTa mosaxsene-
beli~; `mimoslvis~ efTvimeseuli Targmanis mixedviT,
samegrelos (lazikis) qalaq trapezuntSi (`sofelsa
megrelTasa~) wm. andriam pirvelive misioneruli
mogzaurobis dros iqadaga, meore mogzaurobis dros
ki moaqcia es qalaqi:
`miiwia trapezundad, qalaqsa mas samegreloÁsasa,
sada-igi mkÂdr iyvnes, viTarca vTqu, kacni ugulisÃmoni
da ugunurni. TÂnier, maTca Seiwynares qadagebaÁ mociqu-
lisaÁ~ (gv. 187).
efTvime aToneli `mimoslvaSi~ `samegrelod~ (`qa-
laqsa mas samegrelosisasa~) `lazikas~ Targmnis. igive
viTarebaa `maqsime aRmsareblis cxovrebis~ miseul
TargmanSic (beraZe 1993: 459).
zemodasaxelebul wyaroebze dayrdnobiT, leonti
mroveli wers: `andria moaqcivna megrelni~ (qca I: 38),
magram saerTod ar ixseniebs trapezunts – samegrelos
(lazikis) qalaqs, sadac, `mimoslvis~ mixedviT, wm.
andriam orjer iqadaga. amiT leonti mrovelTan
`egrisi~ ufro farTo mniSvnelobas iZens, vidre
`mimoslvaSi~ naxsenebi `samegrelo~, radgan lazikas-
Tan erTad igi moicavs mTel dasavleT saqarTvelos
afxazTa saerisTavomde.
leonti mrovelTan samociqulo qadagebis qarTul
marSrutSi trapezuntis mouxseneblobas Tavisi mizezi
hqonda. marTalia, igi qarTveluri tomebiT, lazebiT,
-
31
iyo dasaxlebuli da `kolxTa qalaqadac~ iwodeboda,
magram rogorc sinopeli berZnebis mier daarsebuli
axalSeni da elinuri qalaqi, 1205 wlamde, vidre trapi-
zonis imperia Seiqmneboda, Sedioda jer romis, Semdeg
bizantiis politikur sazRvrebSi, xolo ierarqiulad
yovelTvis konstantinopolis sapatriarqos eqvemdeba-
reboda (georgika IV: 11, 191, 300).
leonti mrovelis `mefeTa cxovrebaSi~, aseve `mimo-
slvis~ teqsts ukavSirdeba andria mociqulis qadageba
`gzasa klarjeTisasa~. `mimoslvaSi~, marTalia, klar-
jeTi naxsenebi ar aris, magram aRniSnulia, rom wm.
andria mesame mogzaurobis dros sxva mociqulebTan
erTad moadga `queyanasa qarTlisasa da vidre mdina-
redmde Woroxisa daucxromelad qadagebdes saxelsa
RmrTisasa~ (gv. 189). klarjeTi Woroxis xeobaSi mdeba-
reobs, amitom leonti mroveli akonkretebs: wm. andria
`warvida gzasa klarjeTisasa~ (Sdr.: anania [jafariZe]
2009: 121).
rac Seexeba aderki mefis mier axladmoqceul same-
greloSi warmarTobis isev gavrcelebas, amgvar cnobas
leonti mroveli verc `mimoslvaSi~ ipovida da verc
sxva berZnul wyaroSi. am SemTxvevaSi avtori cdilobs
axsnas wm. ninos misioneruli Rvawlis aucilebloba
wm. andrias mier ukve ganaTlebul saqarTveloSi.
sagulisxmoa, rom leonti mrovels aderkis mefo-
bis qronikaSi, mociqulTa qadagebis win, Seaqvs qris-
tes kvarTis istoria da sagangebod acxadebs, rom
emyareba `moqcevasa qarTlisasa~:
`warvides aqaT elioz mcxeTeli da longinoz
karsneli. da mun daxudes juarcmasa uflisasa da maT
moiRes muniT kuarTi uflisa, elioz mcxeTelman da
longinoz karsnelman, viTarca weril ars ese gancxade-
bulad `moqcevasa qarTlisasa~ (gv. 36).
`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ `ninos cxovrebis~ leonti
mroveliseuli redaqciis ZiriTadi wyaroa da, cxadia,
mrovelma episkoposma kargad uwyis, rom mociqulTa
32
saqarTveloSi (qarTlSi) qadagebis istorias es teqsti
gverds uvlis. metic, `ninos cxovrebis~ axal, rigiT
meore redaqciaSi leonti mrovels sityvasityviT Se-
aqvs `moqcevaÁs~ cnoba, romelSic uaryofilia moci-
qulTa qadagebis faqti:
`etyodes salome ujarmeli da peroJavri sivneli da
maT Tana erisTavni da mTavarni hkiTxvides, Tu `vina anu
sadaT moxved ama queyanasa macxovrad Cuenda, anu sadaTme
iyo aRzrda Seni, dedofalo... rameTu esera gÂswavies Sen
mier, viTarmed yofil arian winaswarmetyuelni pirvel
Zisa RmrTisa, da Semdgomad mociqulni Tormetni da
sxuani samocdaaTni, da Cuenda aravin moavlina RmerTman,
garna Sen, da viTar ityÂ, viTarmed tyue vari me, anu viTar
ucxo~ (qca I: 126-127).
leonti mrovelis mier `moqcevaÁs~ am monakveTis
`ninos cxovrebis~ teqstSi datovebas erTaderTi ga-
marTleba aqvs: rogorc ukve aRvniSneT, salome ujar-
meli, peroJavri sivnieli da `yovelni mTavarni~
sityvebSi `Cuenda aravin moavlina RmerTman~ qarTlis
samefos im regionebs gulisxmoben, sadac mociqulebs
ar uqadagiaT da arc qristianuli Temebi dauarsebiaT.
amaze miuTiTebs is faqtic, rom leonti mrovels
mociqulTa misioneruli moRvaweobis arealSi Seaqvs
mxolod dasavleTi da samxreTi saqarTvelos regi-
onebi: `amisve aderkis mefobasa Sina movides aTormet-
Ta wmidaTa mociqulTaganni andria da sÂmon kananeli
afxazeTs da egriss. da mun aResrula wmida sÂmon
kananeli qalaqsa nikofsisasa, sazRvarsa berZenTasa.
xolo andria moaqcivna megrelni da warvida gzasa
klarjeTisasa~ (qca I: 38, 42).
amgvarad, mociqulTa qadagebasTan dakavSirebiT,
leonti mrovelis `mefeTa cxovrebaSi~, `ninos cxov-
rebasa~ da aderki mefis qronikas Soris winaaRmdegoba
ar arsebobs, riTac erTxel kidev ecleba safuZveli
iv. javaxiSvilis mosazrebas, TiTqos `moqcevaÁ qarT-
lisaÁ~ ar cnobdes saqarTvelos eklesiis samociqulo
xasiaTs.
-
33
leonti mroveli sxva mxrivac cdilobs axsnas wm.
ninos misioneruli moRvaweobis aucilebloba da aRni-
Snavs, rom qristianuli Temi saqarTveloSi imave ader-
kis dros moispo: mociqulTa mier moqceul samegre-
loSi mefem kvlav warmarToba gaavrcela, klarjeTis
erisTavi ki Serisxa wm. andrias cocxlad gaSvebis
gamo.
sagulisxmoa, rom sakiTxis analogiur axsnas
gvTavazobs leonti mrovelis Tanamedrove efrem mci-
rec, rac naTlad miuTiTebs am problemis aqtualu-
robaze XI saukunis meore naxevris qarTul sazoga-
doebriv azrovnebaSi.
efrem mcire (XI s.-is II nax.) Sav mTaze (siriaSi)
giorgi mTawmidelis Semdeg damkvidrda. man saqarTve-
los qristianizacias specialuri mecnieruli gamo-
kvleva `uwyebaÁ mizezsa qarTvelTa moqcevisasa, Tu
romelTa wignTa Sina moiÃsenebis~ miuZRvna. rogorc k.
kekeliZe wers, `aRniSnuli Txzulebis SekveTa da
dawera Sedegi unda iyos im kamaTisa, romelic 1057
wels moxda giorgi mTawmidelsa da antioqiis pat-
riarq Teodosis Soris. rogorc viciT, swored maSin
wamoiWra sakiTxi im wyaroebis Sesaxeb, romlebSic
gaTvaliswinebuli unda yofiliyo efremis mier wamoye-
nebuli Tezisebi. giorgi mTawmidelma maSin mxolod
erTi wyaros dasaxeleba moaxerxa – andria mociqulis
`mimoslvisa~, magram es ar iyo sakmao da amitom am
saqmis mecnierulad Sesruleba da savsebiT amowurva
Savi mTis qarTvelebma miandves efrems, romelic gior-
gis aqedan wasvlis Semdeg medgrad agrZelebda da
amtkicebda mis literaturulsa da saeklesio-praqti-
kul tradiciebs~ (kekeliZe 1980: 263).
`uwyebaÁSi~ efrem mcire `mociqulTa mimoslvaze~
dayrdnobiT aRniSnavs, rom wm. andriam iqadaga afxaz-
eTSi (am termins efremi iyenebs dasavleTi saqarTve-
los, `afxazeTis samefos~ mniSvnelobiT) da damatebiT
34
gvauwyebs, rom aRmosavleT saqarTveloSi – qarTlSi
qristianoba gaavrcela barTlome mociqulma:
`iTqumis CuenTÂsca `mimoslvasa Sina wmidaTa
mociqulTasa~ andria pirvelwodebulis mier qadagebaÁ
Soris avazgiaÁsa, romel ars afxazeTi da mier warvlaÁ
ovseTad da kualad barTlomes mier mimovlaÁ Crdi-
loeTisaÁ, romel ars qarTli~ (efrem mcire 1959: 4).
barTlome mociquli somexTa ganmanaTleblad iTv-
leboda: `somxeTi barTolomeos mociqulsac xvda wi-
lad. igi CvenSi, qalaq arebanosSi gardaicvala~ – wers
movses xorenaci (xorenaci 1984: 130). `klarjul mra-
valTavSi~ ki naTqvamia, rom mociqulma `daiZina urba-
nas qalaqsa Sina didsa somxiTisasa~ (mravalTavi 1991:
388). somxiTi qvemo qarTlis istoriuli saxelwodebaa
da, SesaZloa, efrem mciris TxzulebaSi `barTlomes
mier mimovlaÁ CrdiloeTisaÁ, romel ars qarTli~
barTlome mociqulis somxiTSi qadagebas gulisxmob-
des50.
mociqulTa qadagebis Semdeg wm. ninos misionerobis
faqts51 efrem mcire, leonti mrovelis msgavsad,
saqarTveloSi kerpTayvanismcemlobis isev gavrcele-
biT xsnis da analogad mohyavs berZnebis magaliTi:
`amaT wmidaTa samociquloni moZRurebisa TeslTa
aneulni mraval Jam daipyra RuarZlman mekerpeTaman ara
xolo Cuen Soris, aramed TÂT maT berZenTaca Soris,
vidre JamTadmde meored pavled zeciT wodebulisa didisa
kostantinesTa. amis keTilad msaxurisa mefisa JamTa
RmerTman, romelman didTa da mravalTeslTa tomTaTÂs
` 50 wm. barTlome saqarTvelos misioneradaa miCneuli gviandel
wyaroebSic. a. lambertis cnobiT, `samcxis provinciaSi aris erTi
eklesia, romelic miZRvnilia wm. barTlomesadmi. am ukanasknelma,
xalxuri gadmocemis Tanaxmad, Tavisi qadagebiT am mxareSi qristia-
noba gaavrcela, am saepiskoposo eklesiis episkoposs iSxnels uwo-
debdnen~ (tabaRua 1984: 56). klarjeTSi (miZnaZoroSi) inaxeboda
`nawilni wmidisa barTlome mociqulisani” (andria 2009: 147). 51 efrem mcire gasagebi mizezis gamo berZnul wyaroebs emyareba,
amitom wm. ninos Rvawls aRwers ara `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ (anu
qarTuli wyaros) mixedviT, aramed berZeni avtoris – Teodorite
kvirelis `saeklesio istoriis~ mixedviT.
-
35
izruna, arca Cuen mcireni dagÂtevna uRuawad, aramed
esreT ganago kualad aRmowodebaÁ Cueni~ (gv. 4).
wm. ninos misioneruli Rvawlis aucileblobaze
TiTqmis identuria ruis-urbnisis saeklesio krebis
poziciac. `ruis-urbnisis krebis ZeglisweraSi~ (1104 w.)
naTqvamia:
`pirvelwodebuli andria... vidre Cuendamdeca moiwia
da qadaga sacxorebeli qadagebaÁ saxarebisaÁ yovelsa que-
yanasa saqarTveloÁsasa da uricxuni simravleni erTani
ganaSorna sacTurisagan mrCobl eSmakeulebisa... daRaTu
erman qarTlisaman simravlesa Sina Jamisasa daiviwya qada-
gebaÁ igi mociqulisaÁ da sacTurisave mimarT kerpTaÁsa
miaqcia... vinaÁTgan samasni mciredTa sxuaTa Tana mefed qa-
dagebadmde didisa kostantinessa Soris gardaÃdes weli-
wadni, romel-igi pirvelad qristiane iqmna mefeTa Soris...
amisTave ukue JamTa sruliad momxedna Cuenca aRmosaval-
man maRliT da dedakacisa visme mier tyueqmnilisa,
romelsa-igi nunnad kappadokielad aqa sadme povnilnica
qadageben wignni saeklesioTa moTxrobaTani~ (sjuliska-
noni 1975: 545-546)52.
`Zeglisweris~ damowmebul monakveTSi gvaqvs mniSvne-
lovani siaxle, riTac is konceptualurad gansxvavdeba
efrem mciris `uwyebaÁsagan~, romlis mixedviTac, wm. and-
ria saqarTvelos erTi nawilis – `afxazeTis~ ganmanaTle-
belia, xolo barTlome meore nawilisa – qarTlisa.
`ZeglisweraSi~ mociqulTa qadagebis amgvar gaazrebas
cvlis wm. andrias `sacxorebeli qadagebaÁ saxarebisaÁ
yovelsa queyanasa saqarTveloÁsasa~, riTac wm. andria
cxaddeba sruliad saqarTvelos ganmanaTleblad da misi
eklesiuri da politikuri erTianobis safuZvlad.
`Zegliswera~ analogiur Sefasebas aZlevs wm. ninos
misionerul moRvaweobasac. andria mociqulis msgavsad,
kapadokielma qalwulmac Tavisi qadagebiT `sarwmunoebisa
mimarT TÂsisa miizida yoveli savsebaÁ yovlisa qarT-
velTa naTesavisaÁ~ (sjuliskanoni 1975: 546).
` 52 wm. ninos saxelze Seqmnil troparsa da gviandel sagaloblebSi
qarTvelTa ganmanaTlebeli qalwuli `andrias qadagebis warmar-
Tebad~ da `qarTvelTa meandried~ iwodeba (jiqia 2008: 52-54).
36
andria mociqulis qadageba `ninos cxovrebaSi~
`ninos cxovrebis~ metafrasuli redaqciis SesavalSi
arsen beri53 vrclad mogviTxrobs wm. andria mociqulis
saqarTveloSi qadagebaze (arsen beri 1971: 9-10). k. kekeli-
Zes aRniSnuli aqvs, rom Txzulebis es monakveTi emyareba
`andria mociqulis mimoslvis~ efTvimeseul Targmans
(kekeliZe 1980: 313). CvenTvis mniSvnelovania am ori Txzu-
lebis urTierTmimarTebis nebismieri niuansi, amitom para-
leluri teqsti srulad mogvyavs:
`andria mociqulis mimoslva~ arsen beris `ninos cxovreba~
`xolo RmerTSemosili andrea...
ganaCina qadagebad naTesavTa
aRmosavalisa da CrdloÁsaTa,
vidre makedoniad da aqaiadmde~
(gv. 165). `miiwines tÂaned,
romeli-igi ars qalaqi queyanasa
kabadukiisasa~ (gv. 167).
`movides sinoped qalaqad,
pontoÁsa zRÂs kided~ (gv. 168).
`da miiwia trapezuntad, qalaqsa
mas samegreloÁsasa, sada-igi
mkÂdr iyvnes, viTarca vTqu,
kacni ugulisÃmoni da ugunurni.
TÂnier, maTca Seiwynares
qadagebaÁ mociqulisaÁ. mier
warvida da mivida neokesarias...~
`xolo WeSmaritebisa igi
mosaxele, yovlad qebuli
mociquli andria, friadsa
nawilsa soflisasa
mqadagebeli WeSmaritebisaÁ,
movida raÁ
kabadukiad,
pontod
da merme trapezuntad
da kualad neokesariad,
` 53 `ninos cxovrebis~ metafrasuli redaqciis avtorad `Zveli qarTu-
li agiografiuli literaturis Zeglebis~ mesame tomSi dasaxele-
bulia arsen beri (Sdr.: kekeliZe 1980: 311). i. lolaSvilisa da e. gabiZaSvilis mosazrebiT, arsen beri da arsen iyalToeli erTi da
igive piria (lolaSvili 1978: 31-32). am mosazrebas mecnierTa didi
nawili iziarebs.
-
37
(gv. 187). `...xolo neokesariiT
ganvida da mimovidoda adgiliT-
adgilad da ganhfenda
qadagebasa mas
RmrTismsaxurebisasa,
[`movidodes qalaqiTi-qalaqad
da sofliTi-soflad.
aswavlides
erTa~ - gv. 189]
vidre miiwia samosatelTa
didsa mas qalaqsa, romel ars
sazRvarsa parTTasa~ (gv. 187)
`samosatiT warvida da aRvida
ierusalÀmd, raÁTa yos
paseqi wmidisa dedoflisa
RmrTismSobelisa Tana da dayo
mun, vidre martÂliadmde.
Semdgomad martÂliisa
ganvida kualad saqmesa
qadagebisasa da iyvnes mis Tana
mogzaur sÂmon, romelsa ewoda
kananeli da mataTia,
romeli iwoda iudaÁs wil,
da Tadeos.
miiwines ukue edese qalaqad,
sada-igi daSTa Tadeos
avgaroz mTavrisa Tana...
xolo didebuli andrea sxuaTa
maT Tana movidodes qalaqiTi-
qalaqad da sofliTi-soflad.
aswavlides erTa da iqmodes
saswaulTa
da esreT moiwines queyanad
da mimovidoda qalaqad-
qalaqad da soflad-soflad
da uqadagebda
sityuasa cxorebisasa,
mivida samusatelTa
didsa mas qalaqsa, romel ars
sazRvarsa sparsTasa,
mier aRvida
ierusalemd, raÁTa aRasrulos
paseqi yovladwmidisa
RmrTismSobelisa winaSe.
da Semdgomad martÂliisa
kualad ganvida saqmesa mas
qadagebisasa, romlisa Tana
iyvnes simon
kananeli da mataTia
da Tadeoz.
da miiwines ra edesad,
Tadeoz daSTa mun,
xolo didebuli andria orTa
maT Tana vidoda qalaqiTi-
qalaqad da sofliTi-soflad,
aswavebdes da iqmodes
saswaulTa
saxeliTa qristesiTa,
vidremdis miiwines queyanasa
38
qarTlisa
da vidre mdinaredmde Woroxisa
daucxromelad qadagebdes
saxelsa RmrTisasa. da merme
STavides sosangelTa sofelsa.
xolo mas queyanasa mTavrobda
dReTa maT
dedakaci vinme mTavari,
romelsaca hrwmena qadagebaÁ
mociqulTaÁ da mataTia sxuaTa
maT Tana mowafeTa daSTa
maT kerZoTa~ (gv. 188-189).
`mravalni erni moaqcines da
gananaTles~ (gv. 189)
`...da vidre mdinaredmde
Woroxisa daucxromelad
qadagebdes saxelsa RmrTisasa.
da merme STavides
sosangelTa sofelsa...~ (gv. 189)
`xolo didi
andrea, sÂmoniTurT
Sevides queyanasa ovseTisasa
da miiwines qalaqad, romelsa
ewodebis fostafor...
mier warvides da Sevides
queyanasa afxazeTisasa
da sevastiad qalaqad
mivides da uqadages sityuaÁ
RmrTisaÁ da mravalTa
Seiwynares...~ (gv. 189-190).
qarTvelTasa
da uqadages sityuaÁ
cxorebisaÁ.
iyo vinme
maT kerZoTa
dedakaci mTavari,
romelsa hrwmena qadageba
mociqulisa da mataTia sxuaTa
Tana mowafeTa daadgra
mun;
da mravalni moaqcines
sarwmunoebad da mecnierebad
WeSmaritebisa, vidodes
da aswavebdes
vidre mdinared
Woroxadmde da
soflebTa nigalisaTa.
xolo didebuli mociquli
andria simoniTurT
sxuaTa Tana
warvida ovseTad
da mier kualad
afxazeTad
da sevastopolid,
romel ars cxumi.
qadagebda da aswavebda da
uricxuTa erTa moaqcevda
sarwmunoebad.
-
39
xolo mefe qarTvelTaÁ da
umravlesi kerZo queyanisa
CrdiloÁsaÁ daSTa masve
sibnelesave da sacTursa
kerpTmsaxurebisasa~ (gv. 9-10).
paralelur teqstSi kargad Cans, rom `ninos
cxovreba~ SerCeviT, magram TiTqmis sityvasityviT
imeorebs `mimoslvis~ calkeul monakveTebs:
a) wm. andrias pirveli misioneruli mogzaurobidan
mxolod kapadokia, ponto da trapezunti ixsenieba. am
ukanasknel, saerTo punqtze mibmulia meore mogza-
urobis istoria, magram gamotovebulia `megrelTa~
moqcevis epizodi;
b) arseni mogviTxrobs mociqulis meore mogzau-
robis daskvniT nawilze (samosati, ierusalimi) da
ZiriTadad gadmogvcems wm. andrias mesame mogzaurobis
istorias (edesa, qarTli, Woroxi, afxazeTi, sevastia).
sagulisxmoa, rom avtors cvlilebebi Seaqvs pir-
velwyarodan damowmebul citatebSi, ris gamoc mis
TxzulebaSi transformacias ganicdis `mimoslvis~
qarTuli Targmanis monacemebi:
1) erT SemTxvevaSi (`vidremdis miiwines queyanasa
qarTvelTasa da uqadages sityuaÁ cxorebisaÁ~) gamo-
tovebulia cnoba Woroxisa da sosangeTis Sesaxeb –
`mimoslvaSi~ Sesabamis adgilze weria, rom mociqul-
ebi `esreT moiwines queyanad qarTlisa da vidre mdi-
naredmde Woroxisa daucxromelad qadagebdes saxelsa
RmrTisasa. da merme STavides sosangelTa sofelsa~:
`andria mociqulis mimoslva~ arsen beris `ninos cxovreba~
`da esreT moiwines queyanad
q a r Tl i s a
`vidremdis miiwines queyanasa
q a r T v e l T a s a
40
da vidre mdinaredmde Woroxisa
daucxromelad qadagebdes
saxelsa RmrTisasa. da merme
STavides sosangelTa sofelsa.
xolo mas queyanasa mTavrobda
dReTa maT
dedakaci vinme mTavari,
romelsaca hrwmena qadagebaÁ
mociqulTaÁ~ (gv. 188-189).
da uqadages sityuaÁ
cxorebisaÁ.
iyo vinme
maT kerZoTa
dedakaci mTavari,
romelsa hrwmena qadagebaÁ
mociqulisaÁ~.
`mimoslvis~ `qarTlis qveyanas~ arseni cvlis `qar-
TvelTa qveyniT~. aRar Cans, rom `dedakaci mTavari~
sosangeTis mkvidria. `ninos cxovrebis~ mixedviT, igi
zogadad `qarTvelTa qveyanaSi~ cxovrobs da qristes
Seudgeba mociqulTa qadagebis Semdeg, magram cota
qvemoT arseni isev ubrundeba `mimoslvis~ amave mona-
kveTs da wers, rom mataTam da sxva mociqulebma `de-
dakaci mTavris~ samflobeloSi bevri moaqcies qris-
tianobaze da iqadages mdinare Woroxamde. am dros
maTTan erTadaa wm. andriac: `mataTia sxuaTa Tana
mowafeTa daadgra mun; da mravalni moaqcines sar-
wmunoebad da mecnierebad WeSmaritebisa, vidodes da
aswavebdes vidre mdinared Woroxadmde da soflebTa
nigalisaTa. xolo didebuli mociquli andria simo-
niTurT sxuaTa Tana warvida ovseTad~. amgvarad,
andria, simoni da sxva mociqulebi ovseTSi midian,
xolo mataTa `dedakaci mTavris~ samflobeloSi rCeba;
2) siaxlea wm. andrias misionerul marSrutSi
nigalis Setana. amiT arseni leonti mroveliseul
tradicias agrZelebs (Sdr.: `warvida gzasa klarjeTi-
sasa~): nigali iseve, rogorc klarjeTi, Woroxis auzis
qveyanaa. magram am SemTxvevaSi avtors sxva argumentic
aqvs. arsenis teqstSi nigali `mimoslviseuli~ Woroxis
(`vidre mdinaredmde Woroxisa~) adgils ki ar ikavebs,
-
41
aramed cvlis pirvelwyaroSi naxseneb sosangeTs. para-
leluri teqsti cxadyofs, rom dedniseuli gamoTqmis
`sosangelTa sofelsa~ nacvlad `ninos cxovrebaSi~
weria: `soflebTa (!) nigalisaTa~.
`andria mociqulis mimoslva~: arsen beris `ninos cxovreba~:
`...da vidre mdinaredmde
Woroxisa
daucxromelad qadagebdes
saxelsa RmrTisasa. da merme
STavides
sosangelTa sofelsa...~ (gv. 189)
`vidre mdinared
Woroxadmde da
soflebTa nigalisaTa~.
rogorc Cans, toponimi `sosangeTi~ XII saukuneSi
aRar arsebobda. garda amisa, axsnas saWiroebda is, Tu
ratom Secvala efTvime aTonelma berZnuli `sosania~
qarTuli `sosangeTiT~, amitom arseni ganmartavs mas,
rogorc nigals, radgan sityva `sosangelTa~ qaragmad
miaCnia: sõsa ng̃elTa > so(fel)sa n(i)g(al)elT(as)a >
soflebTa nigalisaTa.
amgvarad, `soflebTa nigalisaTa~ unda miviCnioT
`mimoslviseuli~ `sosangelTa soflis~ ganmartebad.
miT ufro, rom wm. andrias misionerul marSrutSi
damatebiTi geografiuli punqtis CarTva moulodne-
lic iqneboda arsen berisgan – ruis-urbnisis `Zeglis-
weris~ erT-erTi avtorisgan: es daarRvevda saeklesio
krebaze miRebul zogaderovnul koncefcias, romlis
mixedviTac, wm. andriam `qadaga sacxorebeli qadagebaÁ
saxarebisaÁ yovelsa queyanasa saqarTveloÁsasa~;
3) wm. andrias misioneruli moRvaweobis geografiis
ganmartebis mizniT arseni `mimoslvis~ eqscerpts cota
qvemoTac cvlis da geografiul glosaSi aRniSnavs,
rom sevastopols mis dros cxumi hqvia;
42
4) CanarTis bolos avtori axasiaTebs mociqulTa
qadagebis Semdeg saqarTveloSi Seqmnil religiur vi-
Tarebas: `mefe qarTvelTaÁ da umravlesi kerZo queya-
nisa CrdiloÁsaÁ daSTa masve sibnelesave da sacTursa
kerpTmsaxurebisasa~, aman ki Seqmna wm. ninos misione-
ruli Rvawlis aucileblobao.
arseni mocemul SemTxvevaSic leonti mrovelis
`mefeTa cxovrebas~ exmianeba, radgan `ninos cxovre-
baSi~ naxsenebi `mefe qarTvelTa~ igive aderki mefea.
rac Seexeba gamoTqmas `umravlesi kerZo queyanisa
CrdiloÁsa~, masSi igulisxmeba saqarTvelos is mxa-
reebi, sadac, `qarTlis cxovrebis~ mixedviT, mociqul-
Tagan `aravin moavlina RmerTman~. cxadia, aqve unda
vigulisxmoT warmarTobaze `iZulebiT kualadve miqce-
ulni megrelnic~.
-
43
galobani anCis xatisani
wm. andria mociqulis saqarTveloSi qadagebis
faqti originalurad gaiazra ioane anCelma (rkinael-
ma), romelmac Tamaris zeobis dros, 1184-1193 wlebSi,
dawera himnografiuli kanoni `galobani anCis xatisa-
ni~, akrostiqiT: `saSinelsa anCisa xatsa ugalob undo
iovane anCeli~ (sulava 2003: 113). sagaloblis mixedviT,
wm. andria saqarTveloSi hierapolisidan54 Semovida da
anCaSi macxovris xati SemoabrZana:
`inebe raÁ moqcevaÁ Cueni, urwmunoTa, sarwmunoebad,
qriste RmerTo saxiero, xati gankacebisa Senisa moci-
qulisa andriaÁs mier gamogÂbrwyinve~ (IV,1);
`andria, Tavi mociqulTa, pirvelwodebuli, mowafe
meufisa didisa idideboden yovelTagan, uRaRTa RadoTa
klarjeTisaTa ierapoliT movida da xati ese saSineli
Cuen, mosavTa misTa, moguaniWa~ (VIII,3) (sulava 2003: 298-299).
wm. andrias qadageba `uRaRTa RadoTa klarjeTi-
saTa~ exmianeba mociqulis misioneruli marSrutis
leonti mroveliseul lokalizacias `gzasa klarje-
Tisasa~ (qca I: 38).
gamoTqmaSi `uRaRni Radoni~ poeturi samkaulis
funqcias iZens aliteracia, riTac ioane anCeli gadmo-
gvcems Tanagancdas mociqulTan, romelmac misi epar-
qiis sanaxebSi macxovris `saSineli~ xati Semoiyvana.
`galobani anCis xatisanis~ teqstSi gvaqvs ramde-
nime siaxle, romlebsac manamde cnobil qarTulenovan
wyaroebSi analogi ar eZebneba:
1) andria mociqulis misioneruli moRvaweobis
nivTier mowmobad anCis macxovris xati cxaddeba;
2) wm. andrias qadagebis literaturul istoriaSi
pirvelad Cndeba geografiuli saxelebi hierapolisi
da anCa.
` 54 hierapolisi // ierapoli – Tanamedrove membiji (siria).
44
anCis enkaustikuri55 xati saqarTvelos eklesiis
erT-erTi udidesi siwmindea. mis Sesaxeb uZveles cno-
bas `grigol xanZTelis cxovreba~ gvawvdis, romelSic
aRniSnulia, rom anCis taZari agebuli iyo `saxelsa
zeda wmidisa qristes RmrTisa xatisasa~ (Zeglebi I:
304), e. i. saydari specialurad anCis xats mieZRvna, rac
TavisTavad metyvelebs mis did avtoritetze (aldamiZe
2007: 10).
anCis xati (106 × 71 sm) sagangebod Seiswavla S. ami-
ranaSvilma da VI-VII saukuneebiT daaTariRa. gamokvle-
vam aCvena, rom macxovris gamosaxuleba ekuTvnis xelT-
uqmneli xatis ikonografiul tips, romelic IV-V
saukuneebSi siria-palestinaSi iRebs saTaves (amirana-
Svili 1956: 13-21)56. aqedan gamomdinare, ioane anCelis
sagalobelSi anCis xatis Tavdapirvel adgilsamyofe-
lad siriis qalaq hierapolisis gamocxadeba gansazRv-
ruli tradiciis amsaxveli unda iyos.
gviandel qarTul tradiciaSi anCis xati hiera-
polisis ganTqmul xats daukavSirda, romelzec `avga-
rozis epistole~ mogviTxrobs.
`avgarozis epistolis~ mixedviT, macxovris `pirsa
zeda dadebiT~ gamosaxuli xelTuqmneli xatis edesaSi
wasvenebamde Tadeoz mociquli SeCerda qalaq hierapo-
lisSi, mekeceTa dasaxlebaSi, sadac kecze saswauleb-
rivad gamoisaxa tilos xatis – mandilionis asli:
`xolo tiloÁ igi misca ufalman Tadeoss mociqulsa
da ubrZana Semdgomad amaRlebisa misisa warslvad edesa
` 55 enkaustikuri anu `cvilovani xatebi~ daawerilia wminda sanTel-
Si gaxsnili ferebis fxvniliT. amgvarive teqnikiTaa Sesrulebuli
wilknis RvTismSoblis xati (IX s.) (sayvareliZe 1976: 90). 56 rogorc S. amiranaSvili aRniSnavs, anCis xatis ganaxlebis dros
(XVII s.) mxatvarma pirvandeli xelTuqmneli gamosaxulebis ikono-
grafiuli tipi ver gaigo da gadaakeTa e. w. `pantokratoris~
(`yovlismpyroblis~) gamosaxulebad: macxovris pirisaxes biusti
miumata, marcxena xelSi saxareba daaWerina, xolo marjvena xelis
TiTebs kurTxevis niSnis saxe misca (amiranaSvili 1956: 19).
-
45
qalaqad, gankurnebad sensa da yovelsa cisad-cisad guemu-
lebasa. da Semdgomad amaRlebisa uflisa warvida Tadeos
sityÂsaebr uflisa. xolo mi-raÁ-iwines Tadeos da misTani
igi qalaqsa erTsa, romelsa ewodebis ierapoli, da
dadges gareSe qalaqisa savanesa mekeceTasa, da dadves
wmidaÁ igi tiloÁ Soris orTa kecTaÁsa, rameTu eSinoda...
mTavarman pova kecsa mas zeda gamosaxuli xati uflisaÁ,
vinaÁ-igi mieaxla wmidasa mas xatsa~ (avgarozi 2007: 132).
hierapolisis mTavarma kecis xati – keramidioni
Tavis qalaqSi daitova, xolo mandilioni (tilos
xelTuqmneli xati) Tadeoz mociqulma da malemsrbo-
lebma edesaSi Caiyvanes (avgarozi 2007: 133).
ase rom, hierapolisuri keramidioni, romelic
mogvianebiT anCis xatTan gaaigives, edesis mandilionis
pirveli kecze gamosaxuli aslia.
rogorc davinaxeT, anCis xati ikonografiuli
maxasiaTeblebiTa da warmomavlobiT marTlac enaTesa-
veba hierapolisur keramidions, magram am ori xatis
gaigivebis safuZveli ar arsebobs. anCis xati ficarzea
gamosaxuli da arc sagaloblis avtori uwodebs mas
`kecis xats~, an `xelTuqmnels~.
z. aleqsiZis azriT, ioane anCelis gamoTqma `xati
ese saSineli~ sxva arafers SeiZleba niSnavdes Tu ara
`xelTuqmnels~ (aleqsiZe 2002: 10), magram es mosazreba
argumentacias moiTxovs. rogorc T. aldamiZe miuTi-
Tebs, saqarTveloSi `saSinels~ uwodeben saswaulmoq-
medebiT ganTqmul xatebs, amitom es zedwodeba anCis
macxovris xatis xelTuqmnelobis dasasabuTeblad ar
gamodgeba (aldamiZe 2007: 20). `avgarozis~ ciklSi si-
tyva `saSineli~ erTxel gvxvdeba, Tanac ieso qristes
da ara mandilionis epiTetad:
`xolo doni ityÂs, did var me da maRal da saSinel da
cxovel var ukunisamde~ (avgarozi 2007: 138).
46
ioane anCelis sagaloblis mixedviT ki, `saSinelia~
ara marto anCis xati, aramed (1) macxovris saxeli, (2)
ukanaskneli samsjavro da (3) xatis mier aRsrulebuli
saswaulebi:
1) `SegÂwyalen, mowyaleo, qmnilni da didebulni Senni,
romelsa zeda wodebul ars saxeli Seni wmidaÁ da saSine-
li, romelTaTÂs ganhkacen sityuaÁ mamisa dausabamoÁsa~ (I.3);
2) `odes-igi hyofde gansjasa Cuensa saSinelebiT, iesu
sityuao RmrTisa saxierebisao, mas Jamsa Semewie da
damitkbi, mravalmowyaleo, da nu moiÃseneb codvaTa da
bralTa CemTa~ (V.1);
3) `odes moviÃsenne saswaulni Senni, uricxuni da
saSinelni, anCis xato saSinelo~ (VIII.1).
cnobili faqti iyo isic, rom edesis mandilioni
944 wlis 16 agvistodan konstantinopolSi inaxeboda,
xolo 966 wels samefo qalaqSi gadaasvenes
hierapolisis keramidionic (yaraulaSvili 2003: 170, 172,
avgarozi 2007: 39). aqedan gamomdinare, saqarTvelo
verc edesis xelTuqmnel xatze ganacxadebda pre-
tenzias da verc mis hierapolisur aslze. amave mize-
zebis gamo, ioane anCeli anCis xats verc `xelT-
uqmnels~ uwodebda da verc keramidionTan gaaigivebda.
analogiuri, aseve arapirdapiri xasiaTis wanam-
ZRvrebi aqvs anCis hierapolisuri xatis kavSirs wm.
andria mociqulis misionerul RvawlTan, radgan wm.
andriasadmi miZRvnil literaturul ZeglebSi qalaqi
hierapolisi da ierapolisuri keramidioni ar ixseni-
eba. samagierod, `andria mociqulis mimoslvaSi~
fiqsirdeba `avgarozis~ apokrifuli ciklis kvali.
kerZod, mociqulis mesame misioneruli mogzaurobis
aRwerisas nikita paflagonieli epifane konstantino-
polelis hagiografiul teqstze dayrdnobiT aRniS-
navs, rom saqarTveloSi Semosvlamde wm. andria qalaq
edesas ewvia da hierapolisuri keramidionis dedani –
-
47
tilos xelTuqmneli xati moiloca. avtori aqve gad-
mogvcems edesis mandilionis mokle istorias:
`miiwines ukue edese qalaqad, sada-igi daSTa Tadeos
avgaroz mTavrisa Tana, romlisadaca ÃeliT uqmneli igi
xati uflisa Cuenisasa iesu qristesi masve Tadeossa
pirvel mierTua da romlisagan meyseulad miiRo mTavarman
man Ãorcieli simrTele da sulieri sarwmunoebaÁ. xolo
didebuli andrea sxuaTa maT Tana movidodes qalaqiTi-
qalaqad da sofliTi-soflad. aswavlides erTa da iqmo-
des saswaulTa da esreT moiwines queyanad qarTlisa da
vidre mdinaredmde Woroxisa daucxromelad qadagebdes
saxelsa RmrTsasa~ (mimosvla 2008: 188-189).
`mimoslvis~ damowmebuli monakveTidan irkveva, rom
wm. andria ierusalimidan edesaSi Tadeoz mociqulTan
erTad Cavida, manamde ki Tadeozma sneulebiT Sepyro-
bil avgaroz mTavarTan xelTuqmneli xati Caiyvana da
`meyseulad miiRo mTavarman man Ãorcieli simrTele
da sulieri sarwmunoebaÁ~.
`avgarozis epistolis~ zemoT damowmebuli frag-
menti informaciulad avsebs `galobani anCis xatisa-
nis~ interteqsts da cxadyofs, rom mociqulTa peri-
odSi ierusalimidan edesisaSi mimavali misioneruli
gza hierapolisze gadioda, sadac edesis xatis asli
(hierapolisuri keramidioni) gamoisaxa (avgarozi 2007:
131-132).
ase rom, ioane anCelis sagalobelSi dadasture-
bul tradicias ramdenime wanamZRvari aqvs:
1) andria pirvelwodebuli saqarTveloSi edesidan
Semovida (`mimoslva~);
2) ierusalimidan edesaSi misvlamde mociqulma
ganvlo hierapolisi (`avgarozis epistole~);
3) edesidan saqarTveloSi Semosulma wm. andriam
iqadaga Woroxis auzis qveynebSi – `vidre mdinaredmde
Woroxisa~ (`mimoslva~);
48
4) qarTul oficialur istoriografias Woroxis
auzis qveynebidan wm. andrias misionerul marSrutSi
klarjeTi Sehqonda (leonti mroveli).
amgvari interteqsti uqmnida safuZvels anCis
macxovris hierapolisuri xatis saqarTvelosTan kav-
Sirs. hierapolisi > edesa > qarTli, `vidre mdina-
redmde Woroxisa~ > klarjeTi > anCa – andria moci-
qulisa da anCis xatis am misionerul gzas gulisxmobs
ioane anCeli, roca wers: wm. andria `uRaRTa RadoTa
klarjeTisaTa ierapoliT movida da xati ese saSineli
Cuen, mosavTa misTa, moguaniWa~.
anCis macxovris xatis samociqulo qadagebasTan
kavSiri da hierapolisur keramidionTan memkvidreobi-
Toba ioane anCels imis safuZvelsac uqmnida, rom Ta-
maris droindeli saqarTvelos politikuri miRwevebi
am siwmindisTvis daekavSirebina iseve, rogorc ori sa-
ukuniT adre (944-966 ww.) edesis xati gamocxadda bi-
zantiis uZlevelobis simbolod, magram ioane anCelis
sagalobelSi amgvar gaazrebas ver vxvdebiT.
gansxvavebuli idea wamoayenes XIII saukunis qarT-
velma himnografebma tbel abuserisZem, arsen bulma-
isimisZem da saba svingelozma, romlebmac `galobani
anCis xatisanis~ daweridan oTxi aTeuli wlis Semdeg
xelTuqmneli xatis adgilsamyofelad martyofis RvTa-
ebis taZari gamoacxades da am siwmindes daukavSires
saqarTvelos `simtkice, Zali da didebaÁ~.
arsen bulmaisimisZe wers:
~qalaqTa mzeman [e. i. konstantinopolma]
tiloÁ, xolo qarTlman
keci daimkÂdra
simdidred sacxorebelad~ (abuserisZe: 129);
`ixarebd dRes, ixarebd,
qarTvelTa sameufoo,
ero morwmuneTao,
-
49
rameTu arasada umrwemes gyo Sen
qristeman, aramed mogca xati TÂsi~ (abuserisZe 1998: 104);
`erno qarTlisano, gixaroden da
aRipyreniT Ãelni da madlobaÁ SewireT
xatsa amas yovlad uxrwnelsa ÃeliTuqmnelsa,
rameTu ese ars sameufoÁsa
amis simtkice, Zali da didebaÁ~ (abuserisZe 1998: 119);
`Ä xato qristes RmrTisao,
mefe morwmune Seni,
Sen mier gÂrgÂnosani,
ganamÃneve Zlevad mterTa~ (abuserisZe 1998: 143).
ioane anCelis sagaloblisagan gansxvavebiT, xelT-
uqmneli xatis himnografiuli cikli gvauwyebs, rom
saqarTveloSi daivana ara hierapolisuri keramidionis
memkvidre xatma, aramed Tavad xelTuqmnelma xatma,
kerZod, edesis keramidionma – tilos xelTuqmneli
xatis meore aslma, romelsac tbel abuserisZe, arsen
bulmaisimisZe da saba svingelozi martyofis RvTaebis
xatTan aigiveben.
edesis keramidionze cnobebs konstantine porfiro-
genetis `TxrobaÁ, Sekrebili TiTosaxeTa TxrobaTagan
avgarozis mimarT waryvanebulisa mis xatisaTÂs qris-
tes RmrTisa Cuenisa, Tu viTar edesiT konstantinopov-
les aRmoiyvanes~ gvawvdis, romelic 944 wels mandi-
lionis edesidan konstantinopolSi sazeimod gadas-
venebis aRsaniSnavad SeiTxza. misi qarTuli Targmani
Semogvinaxa XIII saukunis erTaderTma xelnawerma (Q-762). am teqstis mixedviT, arsebobda tilos xelTuqm-
neli xatis ori kecze gamosaxuli asli: hierapolisu-
ri da edesuri keramidionebi. hierapolisuri xati mo-
ciqulTa droindelia, edesis keramidioni ki ramdenime
saukuniT gvian gamoCnda: avgarozis vaJis qristesgan
gandgomis gamo mandilioni edesis galavanSi gadama-
les – jer keci aafares win, Semdeg amoyores. swored
50
mandilionis win afarebul kecze aRibeWda `xati da
msgavsebaÁ wmidisa mis da saufloÁsa xatisaÁ~ – misi
meore asli, igive edesis keramidioni. konstantine por-
firogenetis teqstis daweris dros (X s.) es kerami-
dioni isev edesaSi inaxeboda, rasac Txzulebis qarTu-
li Targmanic mowmobs (yaraulaSvili 2003: 173-174).
gansxvavebul istorias gadmogvcems xelTuqmneli
xatis qarTul sagalobelTa cikli. arsen bulmaisimis-
Ze da saba svingelozi gvauwyeben, rom edesis kerami-
dioni konstantine porfirogenetis teqstis daweramde
ramdenime saukuniT adre, VI saukuneSi, ukve saqarTve-
loSi imyofeboda, sadac is erT-erTma asurelma mamam,
anton martyofelma, Semoiyvana. tbel abuserisZis
cnobiT ki, XIII saukuneSi xelTuqmneli xati isev
martyofis taZarSi iyo davanebuli da yovel feriscva-
lebaze emTxveodnen mas (abuserisZe 1