TÜRKYE YAZARLAR BRL WRTERS UNION OF TURKEY
ADRES Sümer 1 Soka 11 Kzlay /ANKARA TEL-FAKS: (0312)232 05 71 TEL-FAKS: (0312)417 34 72 (0312)417 45 70 www.tyb.org.tr tyb@tyb.org.tr
Türkiye Yazarlar Birlii Yaynlar: 41 Güldeste Dizisi:7 ISBN:978-605-88168-6-2 Ankara, Ocak 2011
Yayn Hakk: Türkiye Yazarlar Birlii
Yaymlayan: brahim Ulvi YAVUZ
iir Güldestesi 7 Metinler/Bildiriler/Seçmeler
D.Mehmet DOAN
brahim Ulvi YAVUZ
TYB Genel Bakan
Genel Koordinatör:Ahmet FDAN
Sanat Danman: Bekir SOYSAL
Mali Sorumlu: Ahmet ENOL
Basn Sorumlusu: Harun ÖZDEMR
Kafile Sorumlusu: Osman ÖZBAHÇE
Tantm Sorumlusu: Hüseyin TÜRKMEN
Bahtiyar Vahapzade’ye ithaf edilen ölen, brahim Ulvi Yavuz 8
Azebeycanla Türkiye arasnda snr yok, Anar Rzayev 10
Söz ola kese sava ,bitire ba, D. Mehmet Doan 12
Türkiye hep Azerbeycan’n yannda, Mustafa Kabakç 18
Selamlama konumas, Prof. Dr. Ahmet Saniç 20
Baküde yatan ehit mehmetçiklerin önünde ba emeliyiz, Melahat Hasanova 22
Türkiye Azerbeycan ilikileri pragmatik olmaz, Gültekin Hacyova 24
Azerbaycan Türkiye Edebi Alakalar, Prof. Dr. Yavuz Akpnar 26
Türk Dünyas iir Güldeste-7
Abbas Abdullah (Azerbaycan) 36
Mahire Abdullah (Azerbaycan) 38
Nazm Ahmetli (Azerbaycan) 40
Hasan Ahmet (Yunanistan) 42
Seryan Ali (Krm) 44
Cengiz Aliolu (Azerbaycan) 46
Gulu Agses (Azerbaycan) 50
Ali Ayçil (Türkiye) 52
Hüseyin Akn (Türkiye) 54
Mehmet Ayc (Türkiye) 56
Mustafa Aydoan (Türkiye) 58
eref Akbaba (Türkiye) 60
Vagif Behmenli (Azerbaycan) 64
Zeynel Beksaç (Kosova) 66 Rdvan Canm (Türkiye) 68 Adil Cemil (Azerbaycan) 70 Arif Dülger (Türkiye) 72 Hüseyin Kerim Ece (Hollanda) 74 Yasin Hatibolu (Türkiye) 76
6 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i Abdülcelil Hocam (Özbekistan) 78 Sarvoz Hüseyinolu (Azerbaycan) 80 Altnbek smailov (Krgizistan) 82 Mahmut slamolu (KKTC) 84 Talip Ik (Türkiye) 86 Bahattin Karakoç (Türkiye) 88 Hicabi Krlangç (Türkiye) 90 Marina Karyagina (Çuvaistan) 92 Metih Önal Mengüolu (Türkiye) 94 Mehmet Atilla Mara (Türkiye) 69 Kymet Muharremli (Azerbaycan) 98 Haim Necefzade (Azerbaycan) 100 Vüsal Nazimolu (Azerbaycan) 102 Visal Nuru (Azerbaycan) 104 imuzer Nüszetbeyli (Azerbaycan) 106 Fatih Okumu (Hollanda) 108 Ahmet Murat Özel (Türkiye) 110 Mustafa Özçelik (Türkiye) 112 Osman Özbahçe (Türkiye) 114 Gülhani Penah (Azerbaycan) 116 Nasr Peygüzar (ran) 118 Maarifi Soltan (Azerbaycan) 120 Hanemin Telmaolu (Azerbaycan) 122 Selim Turan (Almanya) 124 Ali Ural (Türkiye) 126 Kyambek Urmanbeto (Krgizistan) 128 Oraz Yamur (Türkmenistan) 130 Todur Zanet (Gagavuzya) 132 Rabige Zeynelova (Azerbaycan) 134
iir Atölyeleri “Siirde millilik -evrensellik” 136 “iirin teknoloji ile imtihan” 145 “lirik iirin meseleleri” 146 Deerlendirmeler Basndan Seçmeler ölenden Görüntüler
7
TÜRKÇENN 8. ULUSLARARASI R ÖLEN PROGRAM
29 Ekim 2009 Perembe 09.30 TYB Önünden otobüsle Esenboa Havaliman’na hareket 11.00 Ankara’dan stanbul’a hareket 14.20 stanbul’dan Bakü’ye hareket 19.00 Bakü’ye var ve otele yerleme 30 Ekim 2009 Cuma; 09. 00 ehitler Hiyaban’n ziyanet 10.00-10.30 Kayt kabül 10.30 Açl Yer : Azerbaycan Dövlet Rus Dram Teatr Protokol ve Selamlama konumalar brahim Ulvi Yavuz Türkiye Yazarlar Birlii Bakan Anar Rzayev Azerbaycan Yazclar Birliyi Sadr D.Mehmet Doan Türkçenin Uluslararas iir öleni Daimi Heyet Bakan Mustafa Kabakç TBMM Konya Milletvekili Prof.Dr.Ahmet Saniç/Kafkas Üniversitesi Rektörü Melahat Hasanova/Azerbaycan Milli Meclis Milletvekili Gültekin Hacyova/Azerbaycan Milli Meclis Milletvekili Açl Konferans Azerbaycan Türkiye Edebi Alakalar/ Prof. Dr. A. Yavuz Akpnar 12.00-13.30 Yemek Aras 13.30-15.00 1.iir Fasl: Bahtiyar Vahapzade Fasl Yer: Atatürk Kültür Merkezi Salonu 2. iir Fasl: Nizami Fasl 3. iir Fasl: Hüseyin Cavid Fasl 31.Ekim 2009 Cumartesi; 09. 00 Kafkas Üniversitesine hareket 10.00 Prof. Dr. Ömer Okumu’un selâmlama konumas 10.15-12.00 4. iir Fasl: Ahmet Haim Fasl 12.00-13.00 Öle yemei 13.00-14.00 5.iir Fasl: Fuzulî Fasl 14.30-14.45 kram 6.iir Fasl ehriyar Fasl 14.45-16.30 Berat datm ve ödül merasimi Nizami Büyük Ödülü Ahmet Haim Büyük Ödülü Ahmed Cevdet Büyük Ödülü Atölye Çalmalar 16.30-17.30 iirin teknoloji ile imtihan Lirik iirin meseleleri 21. Yüzylda hece iiri iirde millet ba (iirde evrensellik ve millilik) 20.00-21.00 Akam Yemei 01 Kasm 2009 Pazar; 08.00-09.00 Kahvalt ehir gezisi ve serbest zaman Bakü’den stanbul’a hareket
8 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
Çok deerli Konya Milletvekili ve Türkiye Azerbaycan Dostluk Grubu Bakan, Sayn Azerbaycan Milletvekilleri, Kafkas Üniversitesinin çok deerli Rektörü, öretim üyeleri ve örencileri, çok muhterem Azerbaycan Yazclar Birlii Bakan ve mensuplar, dünyann çeitli ülkelerinden davetimize icabet eden airlerimiz, çok muhterem Azerbaycanl kardelerim..
1992 ylnda Bursa ve Konya’da balayan Kazakistan’n Almat, Türkmenistan’n Agabat, Kbrs’n Girne, Fransa’nn Starasboug, Ukrayna’nn Akmescit, Makedonya’nn Üsküp ehrinde düzenlediimiz “Türkçenin Ulus- lararas iir öleni” nin 8. ncisini yapmak üzere buradayz. Hepinize ho gel- diniz diyorum.
Sözlerime balarken size bata Türkiye Yazarlar Birlii mensuplar olmak üzere Türkiye’deki kardelerinizden gönül dolusu muhabbet ve selamlar sun- mak istiyorum
Türkçenin uluslararas iir öleni bu alanda anlaml ve kalc izler brakan tek organizasyondur.
Muhterem misafirler, çok deerli sanat severler!
brahim Ulvi Yavuz Türkiye Yazarlar Birlii Genel Bakan
Bahtiyar Vahapzade ‘ye thaf Edilen ölen
9
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Türkiye Yazarlar Birlii, otuz bir yl önce kuruldu. Kurulduu günden beri gerek ulusal ve gerekse uluslar aras faaliyetlerle resmi ve gayri resmi kurum ve kurumlara öncülük etti. Hep ilkleri gerçekletirdi.
Türkçenin uluslararas iir öleni bunlardan birisidir.
Bu iir öleninin öncekilerden fark, iirin öz diyarnda yaplmasdr.
Çünkü Azerbaycan Türk iirinin öz vatandr,
Bu iir öleni vefat eden Vahapzade’ ye ithaf edilmitir.
Vahapzade iirimizin son halkas deildir. Bu halka devam edecektir.
Türk edebiyat ve iir ne kadar önemli ise onu Azerbaycan’ da takip eden Hüseyin Cavid o kadar önemlidir.
iir öleni olur da fuzuli unutulur mu? ehriyardan söz etmemek müm- kün mü?
Bu ölende ak saçl airlerle istikbal vaat eden yeni nesil airler üç gün boyunca iirlerini sunacaklar ve Bakü’ yü iir gülleriyle süsleyeceklerdir.
Türkçenin 8. Uluslararas iir ölenini Bakü’ de gerçekletirmekten dolay derin bir zevk ve haz duymaktaym.
Bu organizasyonun gerçeklemesine destek veren bata Azerbaycan Yaz- clar Birliine teekkürlerimi sunuyorum
Ayrca bilim adamlar yetitiren Kafkas Üniversitesi’nin çok deerli rek- törüne ve mensuplarna ibirlii ve desteklerinden dolay en kalbi teekkürle- rimi sunuyorum
Youn çalma içinde iini terk ederek buraya gelen Azeri dost ve karde- lerimize de kalbi ükranlarm sunuyorum.
ölenin hayrl olmasn diler, sayglar sunarm.
10 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
Sayn Yazarlar! Aziz Dostlarm!
Azerbaycan’n büyük airi Samet Vurgun adn tayan bu salonda Azer- baycan Yazarlar Birlii adna sizi selamlamaktan gurur duyuyorum.
Ülkeler arasnda serhatlar, snrlar devletler koyar, airler ise ykp kald- rrlar. Azerbaycan ile Türkiye arasnda söz snr yoktur. Bizde böyle bir ifade var. “Komuya güvenen mumsuz kalr. Komuya güvenen amsz kalr”. Ama Türkiye ile Azerbaycan komu deil kardetirler. Karde, kardee her zaman güvenebilir. Azerbaycan Türkiye’ye güvendii gibi, Türkiye de Azerbaycan’a güvenebilir.
Bu tarihî kardeliimiz, bu geleneksel deerlerimiz, medeniyetimi- zin, dilimizin, maneviyatmzn, varlmzn birlii bizlere pahalya mal oldu. Bunun bedeli bizlere ar oldu. Mart 1918’de Bolevik Tanak iktida- r Azerbaycan’da soykrm yaptlar. Bakü’ de Gence’ de, Nahçivan’ da, ama- h’ da, Karaba’ da, Kuba’ da ve Azerbaycan’n çeitli bölgelerinde katliam- lar yaptlar. Azerbaycan’ halkn, soykrmdan ve igalden kurtarmak için Nuri
Anar Rza Azerbaycan Yazarlar Birlii Bakan
Azerbaycan ile Türkiye Arasnda Snr Yok
11
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Paa komutasnda Kafkas Türk –slâm ordusu Azerbaycan’a geldi. Bakü’yü fethetti. Türk slâm Ordusu Azerbaycan halkn Ermeni ve Rus mezalimin- den kurtard. Mustafa Kemal Paa’nn önderliinde Türkiye’deki Kurtulu Sava’na Azerbaycan çok büyük destek verdi. Kurtulu Sava’nda Azerbay- canl birçok insan savat. Benim akrabalarm Eyüp Bey, Samet bey, Refet Bey Kurtulu Sava’na katld ve paa rütbesine kadar yükseldi. Türkiye ve Azer- baycanl ehitler Çanakkale ehitlii’nde beraber uyuyorlar.
1930’l yllarda, Türkiye’ye sevgi, sayg besleyenler ve Türkiye’de akra- balar olanlar Stalin tarafndan ya kuruna dizildi veya sürgüne gönderildi.
Azerbaycan’n ve Türk Dünyasnn büyük airi Hüseyin Cavit sürgün edildi. Azerbaycan Türk dostluu mükemmeldir. Bu gün bu dostluu hiçbir kuvvet boza bilmez.
iir ölenleri çok güzel bir ey. nsanlar iir vastas ile birbirlerinin ha- yatn tanma frsat buluyor. Ama, ben isterdim ki, bu iir ölenleri ile insanlar baka sonuçlar da alsnlar. Ben Türkiye’de daha çok Azerbaycan edebiya- tnn tantlmasn istiyorum. Çok ükür ki son günlerde, edebiyat sahasnda gelimeler kaydedilmitir. Türkiye’nin bir çok yazar ve airlerinin yazlar Azerbaycan’da yaynlanmtr. Azerbaycan Yazarlar Birlii ‘Çnar’ isimli bir dergi ile yaknda yayn hayatna girecek. Bu dergi yalnz Türkiye’nin ve Türk dünyasnn airlerini, yazarlarn Azerbaycan ulusuna tantacaktr.
Ben bir daha sizleri selamlyorum. Bu ölenin baarl geçmesini arzulu- yorum. Benim dostum, Türkiye’nin büyük airi Yavuz Bülent Bakiler’ in bir sözünde ”Azerbaycan Büyük ahdamardr. Bende derim ki, Türkiye benim kalbimin ahdamardr.
12 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
“Söz ola kese sava, söz ola bitire ba Söz ola aulu a balla ya ide bir söz”
Keleci bilen kiinin yüzini a ide bir söz Sözi biirip diyenin iini sa ide bir söz Söz ola kese sava söz ola kestire ba Söz ola aulu a balla ya ide bir söz Kelecilerin biürgil yaramazn eürgil Sözünü usla düürgil dimegil ça ide bir söz Gel ahî iy ehriyar sözümüzi dinle bari Hezar gevher ü dinar kara topra ide bir söz Kii bile söz demini dimeye sözün kemini Bu cihan cehennemini sekiz uçma ide bir söz Yüri yüri yolunla gafil olma bilünile Key sakn key dilünile canna dâ ide bir söz Yunus imdi söz yatndan söyle sözü gayetinden Key sakn o eh katndan seni ra ide bir söz
D. Mehmet Doan Türkiye Yazarlar Birlii eref Bakan
Söz Ola Kese Sava, Söz Ola Bitire Ba
13
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Sözün deerinin iyi takdir edildii bir yerde, bunca söz ustasnn cem olduu bir mecliste ne kendimin, ne bugünün sözünü söylemek istedim.
Yedi asr öncesinden, batda ortaya çkan zengin iir varlmzn büyük atas Yunus Emre’nin iiri ile baladm.
stedim ki bu ölende airlerden önce ilk iiri ben okuyaym, o da büyük Yunus’dan olsun.
Bu öleni aziz hatrasna adadmz Azerbaycan’n büyük airi Bahtiyar Vahabzade, Yunus Kervan iirinde,
Yeddi yüz ildir ki, Yunis kârvan
Muhabbet yükile yol gelir hele
diyor.
Bugün burada, dünyann muhtelif merkezlerinden gelip 1992’de yola çkm, Bursa, Konya, Almat, Agabad, Girne, Strazburg, Akmescid ve son olarak Yahya Kemal’in ehri Üsküp’te konaklam bir muhabbet kervan var.
Bu kervan denklerinde, binlerce yllk dil ve iir yükümüzü tayor.
pekten yumuak, demirden sert, klçtan keskin, altndan deerli bu yük. Hava kadar ihtiyaç, su kadar vazgeçilmez, toprak kadar gerekli bir miras bizim için.
Türk dilli halklarn iiri olmasa, böylesine zengin bir edebiyat, kültürü, sanat olmazd.
Yedi iklim dört bucaktan airler, iir dostlar; Azerbaycan’n deerli ida- recileri, ilim adamlar, Türkiye’nin muhterem sefiri ve vazifelileri; selâmlar, hörmetler, muhabetler hepinize.
Bizim için Azerbaycan’da, onun baehri Bakü’de bulunmak, Türkçenin 8. Uluslar aras iir ölenini geçirmek büyük bir mutluluk.
Bakü bu sene slâm kültür payitaht imi.
Türkçenin uluslararas iir öleni münasebetiyle iirimizin de payitaht olmutur.
Bu güzel ehirde farkl lehçelerde, ivelerde, azlarda iirler okuyacaz, iir ve edebiyat üzerine konuacaz.
Gittikçe küçülen dünyada, ülkelerin birbirine yaklat bir kürede, bizi ayran snrlar ap gelen edebiyat ve ilim ehli bir Türk globalizmini, kürecili- ini düünmeden edemeyecek.
14 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
Bugün burada, Krgzistan’dan Almanya’ya, Hollanda’ya kadar çeitli ül- kelerden gelmi airler var.
Bu airler biliyor ki biz büyük bir bütünün parçasyz. Bizi dünya birlikte tanyor.
Corafi farklar, tarihi farklar, dil ve lehçe ayrlklarna ramen bu bütün- lük inkâr edilemez bir hakikat olarak önümüzde duruyor.
17 sene önce gerçekletirdiimiz ilk iir ölenimizde, 1992’de, Bursa’da iir okuyan Özbekistanl air Rauf Parfi’nin sesi hâlâ kulaklarmzda.
Geçen yllarda kaybettiimiz büyük airimiz, “Azerbaycan sen yalnz imessin” diyordu.
Azerbaycan yalnz deildir. Hiç bir ülkemiz, halkmz yalnz deildir. Bunu köklü kültür mirasmz söylüyor, iirimiz söylüyor, edebiyatmz söy- lüyor.
O büyük ve zengin mirasn varisi olarak burada bulunan dünyann dört bucandan gelmi airlerimiz söylüyor.
Bende sar iki cihan, ben bu cihana smazam
Nesimi böyle diyor.
Azerbaycan iiri bugünkü Azerbaycan’a smaz. Hatta Aras’n ötesindeki Azerbaycan da ona yetmez.
Halepteki Nesimî, Sivastaki Kad Burhaneddin, Erzurum’daki Darir, Msr’daki Hasanolu, Badatdaki Fuzulî olmasa Azerbaycan iiri olur mu? Gelelim yakn zamanlara.
stiklâlin kaybndan sonra Türkiye’de yaayan Azerbaycan airleri, Re- sulzade, Mehemmed Sadk Aran, Elmas Yldrm, Mirza Bala ve dierleri…
Türk dillerinin, lehçelerinin iiri, edebiyat asrlara, corafyalara ve siyasi snrlara smaz.
Bugünle yetinmeyelim, günlük siyasete kaplmayalm, dünü iyi bilelim, yarn gözetelim. Geni ufuklara bakalm.
Herkesin beraber olmak için müterekler arad, bulamaynca icad ettii bir dünyada, farkllklar, ztlklar bulmak için vakit harcamayalm.
Orhun’da talar dilimizi konumasayd, Bilge Kaan “Türk budunu ertin ökün!” (düün, titre, piman ol) demeseydi, Kutadgubilik bize mutluluk telkin etmeseydi, Mahmud doduu Kagar’dan binlerce kilometre ötede, büyük bir medeniyet merkezinde, Badat’da Divanu lügatit-Türk’ü yazmasayd…
15
Dedem Korkud soy soylamasa, boy boylamasa idi…
Yesevî’nin, Nevaî’nin, Fuzulî’nin, Bakî’nin, Mahtumkulu’nun, Abay’n, Tukay’n dili olur muydu?
Manas binlerce onbinlerce msra ile insanlk maceramz anlatabilir miy- di, smail Gaspral “dilde, fikirde, ide birlik” der miydi?
Cengiz Aytmatov “Bir asrlk bir gün”ü yazabilir miydi?
Nesîmi, “Hem sedefim hem inciyim” diyor.
Azerbaycan’n yaayan airi Rüstem Behrudi’nin Üsküp’te, büyük airi- miz Yahya Kemal’in ehrinde, iki yl önce Türkçenin 7. Uluslararas iir öle- ninde okuduu iirden u msralar hatrmda kald:
O hans milletdir talihi srd
Yüz adla bölündü, yene de birdi
Meni huzuruna bu dert getirdi,
Selâm dar aac, aleykesselam
Hem azeriyim, hem türkmenim, özbeim, kazam, tatarm, krgzm… velhasl Türküm…
Bu topraklarn airi Ramiz Röven, gerçekten talihsizdi, geçmi iki öle- nimize davet edildii halde katlmas mümkün olmad.
imdi burada u msralar da ihtiva eden iirini okur mu bilmem?
Ya bir geni yolu tut get
Ya dü ensiz çrna
Çünkü yardan ayr dütüm bu cihan neylerem
Yüzbin cefa klsan bana, ben senden yüz döndürmezem
Biz Azerbaycan’n istiklâli için gerekirse, canmz, kanmz veririz. Bu lâftan öte bir söz. Çünkü snanm.
1918’de, Yani 1. Dünya Harbi’nin talihinin bizim için tamamen tersi- ne döndüü o felaketli zamanda, Mondros mütarekesinin hemen öncesinde, Azerbaycan’da kardelerimizin Ermeni ve bolevik zulmü altnda soykrma maruz kald zamanda, Irak cephesinden çekilen askerler nüve tekil etmek üzere Kafkas slâm Ordusu tekil edilmi ve bu Türk yurdunun istihlas için bütün Osmanl corafyasndan ve bilhassa bugünkü Türkiye’nin bütün vilayet- lerinden ehidler verilmitir.
16 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
Bir nevi Osmanl Devleti’nin sonu demek olan Mondros mütarekesi Bakü’nün kurtuluundan yaklak bir ay sonra imzalanrken, yeni bir devletin balangc bu topraklarda yaplmtr.
Azerbaycann istiklali için can verenler arasnda benim vilayetim olan Ankara’nn çocuklar da ön sralarda gelmektedir.
Ben Ankaralym, daha da yaknlatraym, ahsiletireyim, Kalecikliyim. Davut olu Mustafa, 1312/1897 doumlu.
Benim öz topramdan, doduum, Ankara’nn ilçesi Kalecik’ten gelip Azerbaycan’n istiklâli için savam ve 21 yanda bu topraklar için cann vermi.
Davut olu Mustafa Kalecik’ten Azerbaycan’a bu ülkenin istiklâli için geldi.
O Mustafa ile bu Mehmet’in muhtemelen kökleri bir, yani akraba.
imdi ben ondan 90 sene sonra, müstakil Azerbaycan’da ebedî bir istiklâl bayra olan iirimizin ölenini yapmak için dünyann dört bucandan gelen karde airlerle birlikteyim.
Bundan büyük mutluluk, bahtiyarlk olur mu?
Büyük airimiz Mehmed Âkif 1. Dünya harbinin Çanakkale cephesinde savaan ve ehid olan askerler için destani edebiyatmzn en büyük aheseri olan bir iir yazd.
O iiri bir milli mar gibi Türkiye’de herkes bilir. Emin olun ki, bu yüksek sesli iir sadece Çanakkale’de çarpan askerler için yazlmamtr.
Hiç üphe yok ki, Bakü’nün istihlas için kann döken askerler için de yazlmtr:
Vurulup tertemiz alnndan uzanm yatyor
Bir hilâl uruna ya Rab, ne güneler batyor!
Ey bu topraklar için topraa dümü asker
Gökden ecdad inerek o öpse o pak aln deer.
Kim bu ecdad? lle büyük hükümdarlar, devlet adamlar veya anl ku- mandanlar m?
17
Kim Mehmed Âkif’le birlikte u msralar tekrarlamaz:
Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn
Gömelim gel seni tarihe desem smazsn
Bakü’ nün istilas için, Azerbaycan’n istiklâli için çarpan ve ehit olan askerlere Allah’tan rahmet diliyorum.
Sözlerimi bu rahmet niyaz ile bitiriyorum.
Bizim bugün burada bir araya gelmemize vesile olan bütün geçmi air- lerimize binlerce rahmet.
18 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
Siyaset üstad Yasin Hatipolu Bey, Azerbaycanl ve Türk dünyasnn de- erli misafirleri!
Deerli Kardelerim!
Biz elli yan am insanlarz. gençliimizde Konya sokaklarnda “Çr- pnrd Karadeniz”i söyleyerek büyüdük.
“Çrpnrd Karadeniz Bakp Türkün bayrana,
Ah ölmeden bir görseydim, düebilsem toprana”
ükürler olsun bugün Azerbaycan’dayz. ükürler olsun Türk Dünyasnn temsilcileri burada. Biz geçmile hep gurur duyduk. Dünyann, insanln yüz ak olduk. Ahmet Bey deerli Rektörümüz dedi ki, “Dünyay yeniden görme ihtiyac var” Dünya insanlnn çlk att tablolar yapyor. Ve dünya in- sanlna bir ses getiriyor. Yeniden bu ses sayenizde ayaa kalkacak.Yeniden yürüyeceiz. Buna inann. Yeniden bir tarih yazacaz.Yeniden ortak tarih ki- tabmz, yeniden ortak sözlüklerimiz, yeniden ortak bir kültür dünyamz ortaya çkacak. Ve bunda sadece Türk milleti deil dünya insanl da kazanacak.
Mustafa Kabakç TBMM Konya Milletvekili ve Türkiye Azerbaycan Dostluk Grubu Bakan
Türkiye Azerbaycan’n Yannda
Buradayz, burada olacaz. Parlamentonun bir mensubu olarak bir eyi Azer- baycan kamuoyuna buradan beyan etmek istiyorum. Türkiye her dönemde Azerbaycan’nn yannda olmutur. Ve olmaya devam edecektir.
Bulunduumuz her faaliyet Azerbaycan’ gözettiimiz bir milyon kaçk- nn skntsn yüreimizde hissettiimiz içindir. Ve o Türk Parlamentosu’nda bunu bir müddet sonra da gelip tekrarlayacam.
Türk Parlamentosu’nda Azerbaycan Türkü’nün aleyhinde hiçbir ey geç- medi. Hiçbir ey de geçmeyecektir. Bunu bütün parlamenterler ve Babakan adna söyledim. Bunu Cumhurbakan adna söyledim. Bunu Dileri Bakan adna söyledim. Bunu Anadolu Türkleri adna, Bütün Türk milleti adna söylü- yorum. Türkiye’de Azerbaycan aleyhinde Azerbaycan’ a zarar verecek bir ey geçmedi ve geçmeyecek.
Belki de 1918’den Nuri Paa komutasndaki ehitlerimiz burada bulun- duu müddetçe, Çanakkale’de durduu müddetçe, Bakü’nün çingenelerinin yazd mektup durduu müddetçe Anadolu Türkü Azerbaycan’n yannda durmaya devam edecektir. Onun için gönülleri ferah tutun. mzalanan protokol ne olursa olsun o masada imza atlrken 18-19 senedir bir milyon insan yerin- den yurdundan göçmüken arkada sessizce durulan deil, dünyann egemeni deil, unu bilsinler ki, Türkiye eski Türkiye deil. Hiç bir bask hiçbir dayat- ma Azerbaycan Türk’ünün aleyhinde bir karar o parlamentodan geçirilemez. Buna emin olun. Biz Allahn izni ile her dönemde Azerbaycanl kardelerimi- zin yannda olduk, olmayla devam edeceiz.
Hepinizi sayg ile selamlyorum.
Mustafa Kabakç TBMM Konya Milletvekili ve Türkiye Azerbaycan Dostluk Grubu Bakan
20 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
Selamlama Konumas
Hürmetli cenaplar ve hanmlar!
Gerçekten gözyalarm tutamadm. Tabiî sizler gibi söz sultanlarnn ara- snda söylenecek çok sözüm yok. Ben bir ey söyleyeyim. Biz aklmzla dü- ünür, kalbimizle konuuruz. O yüzden Türk dili seviyelidir. Bugün maalesef dünyann kafas var, ama kalbi yok. O yüzden gerçekten bizim büyüklerimiz Nizami’den beri pek çok airimiz o bilgileri o deerleri dünyaya tamaldr. Dünyaya kalp nakli yaplmaldr. Bunlar da sizler yapacaksnz.
Çok teekkür ederim.
i
Sayn konuklar, Türk Dünyasndan ve Türkiye’den gelen kymetli ko- nuklar, çok kymetli brahim Ulvi Bey, çok kymetli Anar Bey, çok kymetli kardelerimiz ve milletvekili arkadam Mustafa Bey, deerli Prof. Ahmet Bey ve sayn misafirler.
Bu gün bu iir öleninde çok konumak mümkün. Ama ben bugün fazla konumayacam, burada önemli yazarlarmz ve airlerimiz bulunuyor. En güzel sözleri üphesiz onlar söyleyecek. Bildiiniz gibi son günlerde tatsz olaylar yaand. Bu ac olaydan sonra böyle bir tedbirin yaplmas yaralarn üzerine merhem gibi geldi. Bugün her birimizin içinde biraz burukluk var. Çok kymetli Anar Bey ve brahim Ulvi Bey çok güzel konumalar yaptlar. Ben de kendi görülerimi aktarmak istiyorum.
Azerbaycan halk ve Türk halk tarih boyu çok zulümler gördü. Azer- baycan halknn bana Türk olduu için çok belalar geldi. Türkleri sevmeyen ülkeler tarafndan Azerbaycan halkna zulümler yapld. Azerbaycan halk ile Türk halk karde halktr. Bizler birbirimizi iyi tanmalyz. Birbirimize kötü günlerde iyi sarlmalyz.
Bildiiniz gibi 70 yl esaretten sonra Azerbaycan halk bamszlna kavutu. Bamszla kavutuktan sonra Ermeniler tarafndan Azerbaycan’n topraklar igal edildi. Ermeniler ve Rus 366 Motorize Alay tarafndan
Melahat Hasanova Azerbaycan Milli Meclisi Milletvekili
Bakü’de Yatan ehit Mehmetçiklerin Önünde Ba Emeliyiz
23
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Hocal’da katliamlar yapld. 20 Ocak 1990’da Ruslar Bakü’de Azerbaycan halkna kar katliamlar yapt. Sovyetler Birlii döneminde büyük airlerimi- zin suçu Türklüü yaatmak ve çocuklarna Türk ismi koymakt. Bunun içinde önemli airlerimiz Hüseyin Cavit, Cafer Cabbarl ve birçok airimiz ya katle- dildi yada sürgün edildi. Geçmite iki büyük Türk hükümdar ah smail Ha- tayi ve Yavuz Sultan Selim arasnda sava yapld. Bu sava biz karde sava olarak görüyoruz.
Türk dünyasn sevmeyen insanlar her zaman bizim aramza nifak soku- yorlar. Ama bugün biz birbirimizin kymetini bilmeliyiz. Her konuda, ulus- lararas arenada Türkiye ve Azerbaycan birbirlerinin haklarn savunmallar. Biz Bakü’de ehit yatan Mehmetçiklerin ve tüm Mehmetçiklerin önünde ba emeliyiz. Türkiye Azerbaycan kardeliini kimse bozamaz. Geçmite, Türk Kurtulu Sava’na Azerbaycan büyü destek verdi.Bir örnek vermek istiyo- rum.Kurtulu Sava’nda Azerbaycan Dilencileri Türkiye’ye ba vurmular. Bizim hiçbir mal varlmz yok.Ama Cuma günü dilenip topladmz para- lar sizlere kurtulu savana katk olarak göndermek istiyoruz.Son olaylar bize ders oldu. Azerbaycan Halknn Türk halkna muhabbetti kutsaldr. Son olarak Azerbaycan Yazarlar Birlii Bakan ve tüm konuklar bir daha selamlyorum. Hepinize sayglar sunuyorum.
Hocal’da katliamlar yapld. 20 Ocak 1990’da Ruslar Bakü’de Azerbay- can halkna kar katliamlar yapt. Sovyetler Birlii döneminde büyük airle- rimizin suçu Türklüü yaatmak ve çocuklarna Türk ismi koymakt. Bunun içinde önemli airlerimiz Hüseyin Cavit, Cafer Cabbarl ve birçok airimiz ya katledildi yada sürgün edildi.
Geçmite iki büyük Türk hükümdar ah smail Hatayi ve Yavuz Sultan Selim arasnda sava yapld. Bu sava biz karde sava olarak görüyoruz. Türk dünyasn sevmeyen insanlar her zaman bizim aramza nifak sokuyorlar. Ama bugün biz birbirimizin kymetini bilmeliyiz. Her konuda, uluslararas are- nada Türkiye ve Azerbaycan birbirlerinin haklarn savunmallar. Biz Bakü’de ehit yatan Mehmetçiklerin ve tüm Mehmetçiklerin önünde ba emeliyiz. Türkiye Azerbaycan kardeliini kimse bozamaz. Geçmite, Türk Kurtulu Sava’na Azerbaycan büyü destek verdi.
Bir örnek vermek istiyorum.Kurtulu Sava’nda Azerbaycan Dilencileri Türkiye’ye ba vurmular. Bizim hiçbir mal varlmz yok.Ama Cuma günü dilenip topladmz paralar sizlere kurtulu savana katk olarak gönder- mek istiyoruz.Son olaylar bize ders oldu. Azerbaycan Halknn Türk halkna muhabbetti kutsaldr. Son olarak Azerbaycan Yazarlar Birlii Bakan ve tüm konuklar bir daha selamlyorum. Hepinize sayglar sunuyorum.
Melahat Hasanova Azerbaycan Milli Meclisi Milletvekili
24 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
Türkiye’den gelen aziz kardelerimiz! Vatanmza ve vatannza ho gel- diniz!
Azerbaycan ve Türkiye dost ülkelerdir. Azerbaycan ve Türkiye karde- tir. Türkiye ve Türk milleti bizim milletimizin bir parçasdr. Onun için de Türkiye’yi vatanm olarak biliyorum. Sizlerde öz vatannza ho geldiniz.
Her bir insann skntlar olur. Benim kalbimin sknts Türk yurdunun skntsdr. Ben bu konularda çok duygulanrm. Baz insanlar diyorlar ki Tür- kiye ile Azerbaycan arasndaki ilikilerde pragmatik olmalyz. Ben her zaman bu düünceyi savunan insanlara soruyorum ki, siz ananz ve babanz pragma- tik bir sevgiyle mi seviyorsunuz? Siz kendi evladnza pragmatik bir sevgiyle mi balsnz? Bu sevgi bizim kendimize has olan bir sevgi deil kanmzn içinden gelen bir sevgidir. Bize ait bir sevgidir. Biz eer duygularla ve hislerle bu ilere yanasak hiçbir zaman Türkiye ve Azerbaycan milletinin sevgisini anlayamayz. Türk ve Azerbaycan milleti bir yürein iki parçasdr. 1918 yl Osmanl mparatorluunun en uzun günleriydi. Bir tarafta ngilizler bir tarafta Yunanllar Bir tarafta talyanlar bir tarafta Ruslar ve Ermeniler bu topraklar bölmeye anlatlar. Bu istikamette de ciddi admlar attlar. Bu çetin günlerde o ar günlerde kendi topranda darda olan Türk Mehmetçii Azerbaycan’a ge- lip Bakü’yü kurtard. Eer bir pragmatik bir yanama olsayd Türk Mehmetçi-
Gültekin Hacyeva Azerbaycan Milli Meclisi Milletvekili
Türkiye Azerbaycan likileri Pragmatik Olamaz
25
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
i bu adm atmamalyd. Türk slam Kafkas ordusu o dönemler Azerbaycan’ igalden kurtard. Bu adm atarken de yalnz kalbinin sesine kulak ast ve kardeim dardadr. Ben kardeimi bu dardan kurtarmalym. Bugün biz ne ya- parsak yapalm Azerbaycan’da ehit olan Mehmetçiin hakkn ödeyemeyiz ve ömür boyu bu ehitler karsnda borçluyuz ve borçlu olarak kalacaz. Biz Mehmetçiklerin ideallerini yaatmak için Karaba’ Ermeni igallerinden azad etmeliyiz. Karaba Ermenilerden kurtarlncaya kadar Mehmetçik mezarln- da rahat uyuyamaz. Türkiye ve Azerbaycan halk ayn bir millet ve ayn bir köktür. Güney Azerbaycan’da Azerbaycan Türkleri dili ve deerleri için mü- cadele veriyor. Dili bir dini bir ruhu bir olan bir millettir. Türkiye Azerbaycan kudretli iki devlettir. Bizim aramza nifak sokmak isteyenlerin oyununa gelme- meliyiz. Türkiye Azerbaycan kardelii ilelebet yaayacaktr.
Anamn kollar quca bilmedi Kabrini Bakü’nün yelleri qucar Üzerinden yüz yldr öz anan gibi Sana layla diyen külekler uçar.
Bu yalnz yarmn nakam akna Banda devreden kular alayr. Üstünde açmam solan gönçeler, Mezarn salan talar alayr.
Ruhum bamzn üstünde hele Vatan çöllerinde sergerdan gezir Hala ana yurda kavuabilmir Hala ata yurttan nigaran gezir
Helallik hakkmz olmasa bile, Bizi bu topraa, çaya bala. Bamdan sallanan yüce bayraa, Bizi o yldza, aya bala.
Hakkn helal et, belki bu zulmet Karanlk yurdumun üstünden gide, Bizi bala ki belki Allah da Bu suçlar içinde bizi affede.
26 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
Türkiye ile Azerbaycan arasndaki edebî ilikilerin kötü, tabiî olarak en azndan Ouzlarn tarih sahnesine çkndan, Dede Korkut’un teekkülünden günümüze kadar devam eder. Elbette burada bütün bu tarihî dönemlerden söz etmeyeceiz. Genceli Nizamî, Kad Burhaneddin, ah smail Hataî, Nesimî, Fuzulî ve dier klasik airlerin de bu ilikilerdeki yerini, önemini belirtmeye lüzum görmüyoruz. Çünkü bunlar birçok kimse tarafndan zaten bilinmekte- dir.
Biz burada, daha çok XIX. asrda balayan, her iki karde edebiyattaki yenileme, modernleme döneminde ortaya çkan ilikilerin ana çizgilerine te- mas etmek istiyoruz.
Bu devirde, Rus istilasnn ardndan, ilikiler bir süre kesilmi gibi olsa da devam eder. Abbas Kulu Aa’nn 1846’da Hacca giderken stanbul’da I. Abdülmecit’le görümesi ve ona Arapça yazd astronomi ile alakal “Esrar’ül- Melekût” adl eserini takdim etmesi, bu eserin tercüme edilerek bastrlmas XIX. asrdaki ilikilerin ilk akla gelenlerindendir.
Prof. Dr.Yavuz Akpnar Ege Üniversitesi - zmir
AZERBAYCAN- TÜRKYE EDEB LKLERNE BR BAKI
Açl konferans
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Bu açdan bakldnda Mir Hamza Nigârî ile söze balamak uygun olacaktr. Bu tarikat eyhi, rint air, Krm Harbi srasnda birçok müridiyle Türkiye’ye gelmi Ruslara kar Türk ordusu saflarnda savam ve o srada üç yl (1857 civar) ikamet ettii Erzurum’da iirleri halk arasnda yaylmtr. Kars, Erzurum, Sivas, Amasya, Tokat-Zile civarlarnda iirleri hâlen bilinmek- te ve tarikatlarda okunmaktadr. Amasya’da bu eyhin oul ve torunlar arasn- da iir söyleyenler vardr. Bunlar hakknda Azerbaycan Yurt Bilgisi dergisinde makaleler yazlmtr. Türkçe Divan, Türkiye’de yakn tarihlerde iki ayr ahs tarafndan yaymlanmtr.
Türkiye’de tannmas ve eserlerinin hâlen sevilerek okunmas açsndan burada zikredilmesi gereken bir Azerbaycan airi daha vardr: Kumrî Derbendi (1819-1891). Azerbaycan, ran ve Irak Türkleri arasnda çok mehur olan bu airinin Kenzü’l-mesahib adl “14 Masum” hakkndaki mersiye kitab, Anado- lu Alevîleri arasnda âdeta kutsal bir kitap gibi 1909’dan beri sevilerek okun- maktadr ve imdiye kadar onlarca basks yaplmtr. Bu açdan Türkiye’den en çok okunan Azerbaycan airlerinden birinin Mirza Mehemmed Ta Kumrî Derbendî olduunu söyleyebiliriz. Ne yazk ki iirleri Türkiye Türkçesine çok kötü aktarlm, vezin, kafiye de ortadan kalkmtr.
Edebî ve fikrî alakalar açsndan üphesiz en önemli ahsiyet Mirza Fetha- li Ahundzade (1812-1878)’dir. 1850’de yazd komedilerle Türk dünyasnda ilk tiyatro yazar olarak karmza çkan bu ahsiyet, ayn zamanda 1857’den itibaren Arap harflerini slah için projeler gelitirmi, bunun için 1863’te stanbul’a gelerek Cemiyet-i lmiye-i Osmaniye mensuplaryla slah konusunu tartm ve Temsilât adl eserini (6 komedi, 1 hikâye) de cemiyete takdim etmitir. Cemiyet, Temsilât’n insann ahlâkn terbiye etmede yararl olduu- na ve Türkiye’de neredilmesine karar vermi, alfabe layihasn ise matbaa ilerindeki zorluklar ortadan kaldracak özelliklere sahip olmad gerekçesiy- le kabul etmemitir. Ahundzade, daha sonra Türkiye’de deiik ahsiyetlerle mektuplamasn sürdürmütür.
XIX. asrn sonlarnda Azerbaycan edebiyatnda yeni klasik iirin temsil- cisi olarak karmza Çkan Seyyid Azim irvanî, tahsilini Türkiye’de Halep ve am’da tamamlam, Hacca gitmi ve Azerbaycan’a döndükten sonra usul-i cedit mekteplerin yaygnlamasnda etkili olmutur. çtimaî, siyasî, ahlakî sert tenkitleri ihtiva eden manzumeleriyle de yeni iiri balatanlar arasnda yer al- mtr. Seyyid’in konumuz açsndan üphesiz en önemli eseri Tezkiresi’dir. Bu tezkirede Azerbaycan, ran airleriyle birlikte Anadolu Türk airlerini de ele almas, ondaki Türklük uurunu gösterir. Aynca iî-Sünnî mezhep ayrm- larna ve slam dinine girmi hurafelere kar çkmas, modern eitime önem vermesi, Seyyid’in sadece Türkiye muhitinden deil, Cemaleddin Afganî’ye kadar uzanan ve o dönemde bütün slam dünyasnda etkili olan slamclk dü- üncesinden de ilham aldna iaret eder.
28 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
XIX asrn sonlarnda Bakû’da çkan Ekinçi (1875) gazetesi youn sansür basks sebebiyle daha çok Rusya Müslümanlarnn problemlerine ilgi duyar. Yine de bu gazetenin Türkiye’de olup bitenlere dair haberleri, stanbul’da Ab- raham adl bir temsilcisinin, muhabirinin bulunmas dikkati çeker.
Tiflis’te Ünsîzade kardelerin (Said ve Celal) çkarttklar Ziya (1879-1880 ve Ziya-y Kafkasiye 1880-1884) ve Kekül (1883-1891) adl süreli yaynlar, Türkiye fikir ve edebiyat hayatndan daha geni ölçüde söz etme imkân bulur. Özellikle o dönemde stanbul’da çkan Ahter gazetesi ile ilikileri oldukça faz- ladr. Nitekim bu gazeteyi çkartan kardeler edebî dili Osmanlca’ya yani Tür- kiye Türkçesi’ne yaklatrmak istedikleri, slamc düünceleri ve slam birlii idealini yaymaya çaltklar gerekçesiyle Rus hükûmetinin youn basksyla karlatklar için Türkiye’ye göç etmee mecbur olurlar. Yakn tarihlere kadar Said ve Celal Ünsîzade’nin Türkiye’deki hayatlar hakknda çok az ey bilini- yordu. Bunlarn hakknda baz belgeler, Osmanl Devlet Arivi’nde bulunmak- tadr. Aynca Celal Ünsîzade’nin, Hüseyinzade Ali Bey’in arivinde, Gence’de Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ilan edilmesinden hemen sonra (Temmuz 1918) bu tarihî gelimeyle ilgili olarak yazd ama, tamamlamaya imkân bulamad anlalan manzum bir eseri de vardr. Bu eser, Nuri Paa, Ahmet Aaolu ve Hüseyinzade Ali Bey’e ithaf edilmitir. Celal Ünsizade’nin Cumhuriyetin ilk yllarnda Matbuat Umum Müdürlüü’nde çalt da bilinmektedir.
1903’te Tiflis’te yaymlad ark-i Rus gazetesiyle bütün Rusya’da dikkati çeken Mehemmedaa ahtahtl’nn da Türkiye-Azerbaycan fikrî ili- kilerinde önemli yeri vardr. Gazeteci olarak bulunduu stanbul’da Türk gazetelerinde makaleler yazar, Ahmet Cevdet Paa’nn Ksas- Enbiya adl eserini “Mukaddes slam Tarihi” adyla Rusça’ya çevirir. Mehemmedaa ayn zamanda 1908’de Akçuraolu’nun öncülüünde stanbul’da kurulan Türk Dernei’nin de üyeleri arasnda yer alr. 1911 ylnda stanbul matbuatnda “Mehmet Bey” imzasyla yazlar neredilir.
XIX. asrn sonlarnda Türkiye-Azerbaycan ilikileri açsndan son de- recede önemli bir hadiseyle karlarz: Azerbaycanl Hüseyinzade Ali Bey, Petersburg’dan stanbul’a gelerek Tp Fakültesi’nde okumaya balam ve ksa zamanda derin bilgisi, muasr görgüsü ve kültürü ile stanbul muhitini etkilemitir. leride ttihat ve Terakki’nin kurucular arasnda yer alacak olan ahsiyetlerle ilgisi, Tp Fakültesi’nde balam ve daha sonraki yllarda da devam etmitir. O, Türkiye’de ve dünyada Türk milliyetçiliinin bayraktar- ln yapan ahsiyetlerden biridir. Bugün Azerbaycan semalarnda dalgala- nan bayrak, onun “Türklük, slam ve Medenileme” prensiplerinden domu renklerle temsil edilmektedir. Abdülhamit devri basklarndan kaçarak 1903’te Azerbaycan’a dönen Ali Bey, burada herkesin bildii fikrî, edebî ve ayn za- manda siyasî faaliyetlerine balar. deal arkada Ahmet Aaolu ile ileride
29
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
de yollar birleir; Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kuruluunda kendi ölçülerinde etkili olurlar. Bu iki fikir adam, Azerbaycan’da barnamayacaklarn anlayn- ca birlikte Türkiye’ye gider ve orada ömürlerinin sonuna kadar Türklük için çalrlar.
Bu iki ahsiyetin Bakû’da birlikte çkardklar Hayat (1905) gazetesinin ve sonra Hüseyinzade’nin yaymlad Füyûzât dergisinin açt çr, bugün Azerbaycan edebiyatnda “Hayat ve Füyûzât Mektebi” olarak adlandrlan edebî bir ekole dönüür. Azerbaycan edebiyatnda Ahundzade ile balayan modern edebiyat, bu yayn organlar ile yeni bir safhaya girer ki bu ite, Hü- seyinzade Ali Bey’in engin fikir ve edebiyat bilgisinin, Avrupa ve Rus ede- biyatn çok yakndan tanmasnn etkisi büyüktür. O ayn zamanda smail Gaspral’nn dünyada tek bir Türk kimlii oluturma idealini de yürekten des- tekler. “Türkler Kimdir ve Kimlerden barettir” makalesi, Yusuf Akçura’nn “Üç Tarz- Siyaset” makalesi kadar önemlidir ve Azerbaycan kadar Türkiye fikir ve edebiyat muhitini de derinden etkilemitir.
Biz Hüseyinzade Ali Bey’in ahsnda Türkiye ve Azerbaycan fikrî-edebî ilikilerinin büyük bir zirveye ulatn rahatlkla söyleyebiliriz. O özellikle Füyûzât’ta, bata Namk Kemal, A. Hamit, Recaizade Mahmut Ekrem olmakla modern Türk edebiyatnn Azerbaycan’da tannmasnda da çok büyük rol oy- nar. Türkiye’ye dönüünden sonra da fikir hayatmz üzerindeki etkileri çok iyi bilinmektedir.
1905’ten sonraki serbestlik döneminde Azerbaycan’da birçok Türkiyeli yazarnn tiyatro eserlerinin sahnelenmesi, edebî ilikilere yeni bir güç kazan- drr. Vatan Yahut Silistre, Zavall Çocuk, gibi dramlarla, geni halk ynlar Namk Kemal’i tanr.
1905 Rus merutiyeti ve 1908 Osmanl Merutiyeti’nden sonra Rusya ve Türkiye’de ortaya çkan serbest fikir muhiti, edebî ilikilerin daha da ge- nilemesine imkân yaratmtr. Özellikle Molla Nasreddin mizah dergisinde Türkiye siyaset, fikir ve edebiyat hayatnn bozuk yanlar, eksiklikleri her za- man dikkatle takip edilip eletirilmitir. Mehur mizah airi Sabir’in Türkiye hayatn yakndan takip ederek yazd mizahî manzumeler, Namk Kemal’in iirlerine nazireleri, Türkiye-Azerbaycan yaknlamasn da ifade ediyordu. Sabir, ran ve Türkiye Türklerini, kendi kardei olarak görüyor ve buralardaki her gelimeyi yakndan izliyordu. Onun ölümsüz iirleri bugün de bizim ku- surlarmz, kötü yanlarmz yanstan bir ayna gibidir.
Merutiyet hareketlerinin dier bir faydas, Rusya’nn çeitli yerlerinden birçok gencin okumak için stanbul’a gelmesi olmutur. Azerbaycan’dan tahsil için gelenler arasnda Ömer Faik Numanzade, Hüseyin Cavit, Abdulla Tevfik Sur, Karabek Karabekof, Mustafa Lütfi irvanî vs. gibi ahsiyetler, Türkiye
30 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
ile Azerbaycan arasndaki fikrî-edebî ilikileri zirveye çkardlar, diyebiliriz. Bunlar arasnda özellikle Müslüman Türk ruhunu en iyi kavrayan ve eserle- rinde anlatann Hüseyin Cavit olduu üphesizdir. Onun Uçurum adl manzum dramnda stanbul’da, Avrupa’nn etkisiyle kendi köklerinden kopup, milletine yabanclaan, insanî ve ahlakî deerlerini kaybeden sözde aydnlarn dram anlatlr. Hüseyin Cavit, I. Dünya Muharebesi’nde Arabistan cephesinden geri çekilen Türk askerlerinin karlatklar olaan üstü olumsuz artlar yakndan takip etmi ve bu sava, blis dram için uygun bir mekân ve zaman olarak seçmitir. Savan tahribat, bütün insanî deerleri de yerle bir etmitir. Böyle kötü artlar içinde blisleen insan, büyük bir ustalkla anlatr. Cavid’in Harp ve Felaket iirinde Dou Anadolu’da Rus igalindeki yerlerde aç çplak, sert tabiat artlar yetmezmi gibi bir de Ermenilerin acmasz saldrlarna, katli- amlarna, yamalarna maruz kalm ahalinin dramn dile getirir.
O dönemde Azerbaycan Cemiyet-i Hayriyesi’nin Türkiye’ye yardmlar M. E. Resulzade tarafndan 1918’de bastrlan Karda Kömei adl kitapta top- lanm bulunmaktadr. Burada Ömer Faik’in, H. Cavid’in, Ahmet Cevad’n da iir ve yazlar vardr. Bu dönemde Azerbaycan Türklerinin Dou Anadolu’ya uzattklar yardm eli, karlksz kalmam 1918’de de Anadolu Türkleri Azerbaycan’a karde elini uzatarak Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kurulmasn salamtr. 1914-1920 arasndaki dönem edebiyatta da, siyasî hayatta da derin izler brakm, bugün bizi kaynatran duygularn temeli o günlerde atlmtr.
Türkiye’de herkesin ezbere bildii “Çrpnrdn Karadeniz” marnn güf- te yazar Ahmet Cevad’n Koma ve Dalga adl kitaplarndaki iirleri, özellikle Türkiye’nin I. Dünya Sava’ndan sonraki felaketini, Dou Anadolu’nun peri- an hâlini, ngilizlerin stanbul’u igalini, ihtiyaç içindeki ahaliye Azerbaycan Cemiyet-i Hayriyesi’nin yardmlarn dile getirir. Gördüü felaketler karsnda yüreini szlayan air, derdini bütün Türk dünyasyla paylamak ister. Bunun karlnda Türk ordusunun kardelerinin imdadna koarak Azerbaycan’da istiklal urunda ehitler vermesi de yine Ahmet Cevad’ heyecana getirir, Türk askerinin kahramanln, Azerbaycan’n istiklalini anlatan cokun, samimî i- irler yazar. Bu sebeple de “stiklal airi” olarak bilinir.
Hüseyin Cavid’le Ahmet Cevad’a, Mehemmed Hadi’yi de eklersek, gü- nümüze kadar bu üç air seviyesinde Türkiye-Azerbaycan kardeliini sami- miyetle, yüksek estetik seviyede iire dönütüren baka airler bulmak çok zordur; tâ ki Yavuz Bülent Bakiler’in iirlerine kadar.
Türkiye’de tahsilini tamamladktan sonra Azerbaycan’da edebiyat öret- menlii yapan Abdullah Tevfik, Türk edebiyat tarihi yazar. Burada o Azerbay- can ve Türkiye ayrm gözetmez. stanbul’daki hocas F. Köprülü’nün tesiriyle Türk edebiyatn bir bütün olarak görür ve aslnda ilk modern Türk edebiyat tarihini yazar; ama, talihsizlii burada da kendini gösterir, Ahmet Hikmet
31
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Müftüolu’nun takrizini beklerken, matbaada dizilip baslm kitab bir yan- gnla yok olup gider. Bugün elimizde ancak baz küçük bölümleri kalmtr. Yine de elimize geçen bu ksmlardan onun tezkirecilikten modern edebiyat tarihi anlayna geçen ve bunu baaryla uygulayan bir edebiyatç olduunu anlyoruz.
Türkiye’ye herhangi bir ekilde gelip edebî faaliyetini sürdürenler arasn- da Seyahatname-i brahim Bey (1877) yazar Zeynelabidin Meragaî’yi ve e- büsterli Mirza Ali Muciz’i de söylemek gerekir. Fars edebiyatnn ilk roman- larndan biri olan bu eserin yazlmasnda Osmanl edebiyatnn tesiri bellidir. Muciz’in baz iirlerinde de stanbul hayatnn anlatldn görürüz.
Sovyetler Birlii’nin kurulmasndan ve Azerbaycan’n Boleviklerin eli- ne geçmesinden sonra ise Meehmet Emin Resulzade, Mirza Bala, Yusuf Vezir Çemenzeminli, Elmas Yldrm, Ahmet Caferolu, Hüseyin Baykara, Selim Refik Refiolu, Abdulvahab Yurtsever, ldeniz Kurtalan, Cengiz Gökgöl… gibi ahsiyetler bata olmak üzere birçok siyaset ve fikir adam, Türkiye’ye göçerek, çeitli konularda eserler vermee balar. Bunlarn çkartt Yeni Kaf- kasya, Azerî Türk, Odlu Yurt, Azerbaycan Yurt Bilgisi, Mücahit, Azerbaycan dergisi gibi birçok yayn, Sovyetlerin aramzda demir bir perde ördüü yllarda Azerbaycan’ birçok cephesiyle olduu gibi edebiyatyla da Türkiye’de tant- mada önemli rol oynar. M. E. Resulzade ve M. Bala’nn baz kitaplar, ansik- lopedilere Azerbaycan edebiyat hakknda yazdklar maddeler, uzun zaman tek kaynak olarak kullanlr. Resulzade’nin bu yllarda kaleme ald “Azer- baycan airi Nizamî” Türkiye’de ve dünyada Fars airi olarak tannan Nizamî hakkndaki kanaatleri kökünden deitirmeye balar. Onun Edebî Bir Hadise makalesinde de ehriyar’ sadece Azerbaycan’n deil Türk dünyasnn büyük airi olarak deerlendirmesi dikkati çeker.
Ali Nihat Tarlan, Ahmet Caferolu, Muharrem Ergin, Hasibe Mazolu, Abdulkadir Karahan, Hüseyin Ayan gibi üniversite hocalarnn Azerbaycan dil ve edebiyat açsndan halen önemini koruyan birçok eseri, Azerbaycan’la Türkiye arasnda salam balar oluturur. M. Ergin Bey’in ehriyar’n Haydar Baba manzumelerini dil malzemesi olarak ele ald Azerî Türkçesi, Türkiye’de imdiye kadar bir Türk lehçesi (veya yaz dili) hakknda yaplm en iyi ara- trma olarak günümüzde de alm deildir. Onun ve Orhan aik Gökyay’n yakn zamanlarda da Semih Tezcan’n Dede Korkut üzerindeki aratrmalar, dünya Türkolojisinin temel eserleri arasnda yer alr.
Türkiye’de edebiyat aratrmaclnda en önemli eserleri verenlerden biri de Turhan Gencî’dir. ah smail Hataî divan üzerinde ilmî bir aratrma yapm ve baz klasik Azerbaycan airlerinin eski yazmalar arasnda unutulup kalm iirlerini gün na çkararak yeniden edebiyat tarihine kazandrm- tr.
32 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
Yusuf Bey Vezirof (Çemenzeminli), Azerbaycan elçisi olarak bulunduu stanbul’da Azerbaycan Edebiyatna Bir Nazar (1337/ 1921) adl kitab yaym- layarak Türkiye Türklerine bu karde edebiyat bir bütün olarak tantr. Daha sonra Türkiye’de tahsilde bulunduu srada mezuniyet tezi olarak hocas F. Köprülü’nün danmanlnda hazrlam olduu Azeri-Türk Edebiyat Tarihi (1924) adl mezuniyet teziyle Emin Abid, Azerbaycan edebiyatnn XIX. asrn sonu XX. asrn balarndaki geliimini geni bir açdan tahlil eder.
Mehmet Fuat Köprülü’nün 1926’da Bakû’ya geldiinde burada bastrd Azerî Edebiyatna Ait Tedkikler, Azerbaycan edebiyatnn temel çizgilerini ve belli bal ahsiyetlerini belirleyen, edebiyat tarihçiliinde çr açc nitelikte bir aratrmadr. Köprülü bu aratrmasn daha sonra biraz daha gelitirerek Türkiye’de de yaymlar.
Dier yandan Sovyet döneminin balarnda Bakû’ya davet edilerek üni- versitede Türk edebiyat dersleri okutan smail Hikmet Ertaylan’n yaym- lam olduu Türk Edebiyat Tarihi ve Azerbaycan Edebiyat Tarihi (1928) adl deerli eserlerin, ilmî aratrmalar için büyük bir baar olduunu söyle- meliyiz. Yazarlarn ve adlarn verdiimiz bu aratrmalar, Sovyet devrinde Azerbaycan’da yürütülen edebiyat tarihi yazma çalmalar üzerinde de belirli ölçüde etkili olmutur.
1970’li yllar Sovyetler Birlii ve Türkiye arasndaki nisbî yumuamann tesiri edebiyat alannda da kendini göstermi, Türkiye’de Azerbaycan edebiya- tn tantan kitaplar baslmaya balad gibi, Azerbaycan’da da çada Türk edebiyatn tantan yazlar, eserler ortaya çkmtr.
Sovyet döneminde Nazm Hikmet, Vala Nuredin, evket Süreyya Ayde- mir, Ahmet Cevat Emre gibi daha çok Rusya’da okumu yazarlarn faaliyetiyle snrl kalan veya Sovyetlerde yaymlanma imkân bulan Tevfik Fikret, Reat Nuri, Yakup Kadri, Halide Edip, Aziz Nesin, Yaar Kemal, Orhan Kemal, Hal- dun Taner, Fazl Hüsnü Dalarca…. gibi be-on yazar ve airle snrl kalm olan ilikiler yeniden gelimee balar.
Türkiye’de de 70’li yllardan sonra Bahtiyar Vahabzade, Nebi Hazri’nin iirleri neredilir. O yllarda merhum dostumuz brahim Bozyel’in daveti ile Türkiye’ye gelen Memmed Aslan’n Erzurum’un Gediine Varanda adl se- yahat notlar, Azerbaycan’da büyük bir ilgiyle okunarak halk arasnda yeni bir Türkiye imajnn olumasn salar. Ayn ekilde Türkiye’de de daha çok Sovyetler Birlii seyahatlerinin arasna skm Azerbaycan’la ilgili bölümler, zamanla yerini Azerbaycan seyahatnamelerine brakr. Bunlar arasnda da en çok ilgi çekenlerden biri, brahim Bozyel’in Azerbaycan Diyarndan adl eseri idi.
33
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Bu arada Semih Tezcan’n hazrlad, Türk Dil Kurumu yaynlar arasn- da çkan Ehliman Ahundov’un Azerbaycan Halk Yazn Örnekleri’nin de Kiril harflerinden transliterasyon yaplarak yaymlanm ilk metin neir örneklerin- den biri olduunu, Türkiye’de yaplan birçok halk edebiyat aratrmasnda kaynak olarak kullanldn zikretmek gerekir.
1982’de Erzurum’da brahim Bozyel’le birlikte çkardmz Karda Ede- biyatlar adl küçük dergi, boyuna bakmayarak sadece Azerbaycan edebiyatn deil Sovyet Rusya’daki dier Türk edebiyatlarn da Türkiye’de tantmada önemli admlar atmtr.
1991’den sonraki gelimeleri, ilikileri ise burada anlatmaya lüzum gör- müyoruz. Bu yldan sonra ilikilerde önemli gelimeler olmu, birçok eser kar- lkl olarak yaymlanmtr; ama, yine de ne Türkiye’de Azerbaycan edebi- yatnn ne de Azerbaycan’da Türk edebiyatnn objektif olarak tantlmasnda önemli admlar atldn söyleyemeyiz. Her eyden önce Azerbaycan-Türkiye edebî ilikilerinin hacimli monografilerle ortaya konulmas gerekmektedir.
Türkiye’de birçok üniversitede Azerbaycan Türkçesi ve edebiyat ders olarak okutulmaktadr; ama, Azerbaycan’da Türkiye Türkçesi ve edebiyat henüz müstakil bir ders olarak üniversitede yer alm deildir. Gelecekte bu problemlerin halledileceine inanyorum
34 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
Ali Ural Arif Dülger
Bahattin Karakoç Hicabi Krlangç
Mustafa Aydoan Mustafa Özçelik
Osman Özbahçe Rdvan Canm
eref Akbaba Talip Ik
35
air.1940’da Gürcistan’n Bolunusi Kepenekçi köyünde dodu. Devlet Üniversitesi Filoloji Bölümünü bitirdi. Bir süre lkokul öretmenlii yapt. Azerbaycan bamszla kavutuktan sonra stanbul Bakonsolosu olarak atand. Yldz ve Edebiyat gazetelerinin yaz ileri müdürü oldu. Ulduz ga- zetesinde yazlar yaynland. Halen Azerbaycan Yazclar Birliyi Uluslararas Kurum Bakanl yapmaktadr.
Eserleri
iir:
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
OZAN EFENDM
Dad senin elinden a gaml felek Garda gardaa düman eledin, (Sabri imekolu’nun türküsünden)
Garda da gardaa düman olur mu? Afdi ozanm, ozan efendim Bir zaman gelir da peman olur mu Bu gara yazy yazan efandim.
Fikrimi vermeye garda aradm Gardam yannda garda aradm Bulamadm, bama bir da aradm. Ne yapsn yolunu ozan afdimi.
Alavler içinde ömür sürmüam, Yerdem kirpiimle od götürmüem çimi gaynatan bir du görmüem Bulunmaz duumu yazan efandim.
Yollar gapal bir goca dünya, Sorgusuz cevapsz bulmaca dünya, Çark pusulas bu goca dünya Azald gaynayan gazan efendim
Hasretim canma ürecek bir gün, Elim Abbas deyil gzacak bir gün, nallah yeniden düzecek bir gün Bizim safimizi pozan efendim.
VAY HALNE
Türk’e düman olanlarn Vay halna, vay halna Sonra peman olanlarn Vay halna,vay halna.
Yalaza ayilann, Ecnebiye gal deyanin, Gavazann, hargalann Vay haline vay haline
Sat sata satlann, Dümanlara gatlanan Sonra çöle atlann, Vay halna,yay halna..
Tatanenip tatacnan Bir ev yapp, bin ev ykan Elimdedir senin yakan Vay haline,vay haline.
38 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
Azerbaycan’n Zengezur Bölgesinde dünyaya geldi. Bakü Devlet Üniver- sitesi Jurnalistika Fakültesi’nden mezun oldu. Erken yalarda edebî çalmala- ra balad. On dört iir ve nesir kitab yazd.
Azerbaycan ideali ve igal edilmi Azerbaycan topraklarnn geri aln- mas gibi konular, eserlerinde iledi. 2004 ylnda yaymlanan Evvel Ahir ro- man, Karaba faciasnn köklerini aratran Ürekkeçme ve Ermeni Kölgesi eserlerinin devam niteliindedir. Evvel Ahir roman, 2009 ylnda Uluslararas Kagarl Mahmud Vakfnn “soykrm ve Ermeni Tecavüzü” yarmasnda özel ödül kazand.
2006’da “Azerbaycan, ngiliz, Rus dillerinde 300’ü akn orijinal resmin- den ve felsefi denemelerinden oluan albüm hazrlad. Bu albümün bir bölümü, “Kblegâhm Karaba” adn tamaktadr.
2007’de “Ürekkeçme” ve “Ermeni Kölgesi” iirleri, ngiliz ve Rus dil- lerinde yaymland. 2008 ylnda edebiyatta Ermeni meselesi, millî uur ve fikirdalk problemi ve hümanizm felsefesi konularn ileyen Ebediyyet An adl kitab yaynland.. 2009’da Karabasz iirler kitab yaynlanmtr.
Azerbaycan Yazclar Birlii ve Azerbaycan Jurnalistler ttifak üyesidir.
Azerbaycan Mahira ABDULLAH
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
QARABA SEVDASI
Kül zm, tra sümbül, basz baaq sar saman taya-taya baxa bilmirm biçilmi, daranm talanm dünyaya yaydan yaya, haydan haya kimins yaln ayana bata çltik Qaraba yada dü srhdlr köksüm sürü... Dümnin sürtük imas gün kimi ay kimi himi bel qoyulub dünyann ns pasaql vl daban sinndn basar yassar, sn arsz-arsz yenidn diklirsn dünyaya lazmsan yoxsa çoxsan, azsan – acizsn görünmz olana kimi zcklr ayaqaltdr barl zmi, yni öyrncli. Dli mn özümm, torpan altnda nicat gzirm. Alt üst edn tufanlar tüyan edir bamda qarmda iki gözümdn özümdn önc bir Tanr var – Vtn çarmxa çkilmi qalxb qbir damz kimi yen diklmi Vtn arxasz, yalqz Vtn ölüm ayadr – bir udum nfs bir uçim su arzular arzusu sevgilr sevgisi yalnz Vtn!
Yalqz Vtn vzsiz zzlrdi gördüyünü gözümüzdn gizlrdi yb sinsin, durulmasn gözlrdi heyhat, övlad qopub gedn, köçkün özündn qaçqn, kükün evindn, kefindn didrgin qlbim tufanqaba titryid grgin llrim göyd dizimi yer basacaq ac taley scd vcd glib dua edirm Vtn, mni bana çevir qürur baa bla imi, üzümü sbr döndrim suya çkir diliml düz glmyn mlimi tmlini mn qoyduum satqnl, açlb-aarmr, duruya çxmr yen bulanq xisltimdn, qaranlq illtimdn... milltimdn qaçmaa qalmad gümanm zamanm – basq, pusqu xyant açlmayan tilsim dünya bapozuq, mn yazq mnmliy tslim oldum tslim dünya öz mlind tmlind xyant dyant – ba girlm, salb mni toruna bir ucdan duz tökür qayaqlamayan Qaraba yarama.
40 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
air. 1954 ylnda Azerbaycan Cumhuriyeti -Laçn ehrinin Ahmetli köyünde dodu. Edebiyatla ilgilendi. iir yazd. Eserleri gazete ve dergilerde yaynlan- d.
Eserleri
iir:
Bir Ömür Sevgi.
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
O DALAR
O dalar qald yiyesiz Zirveler lald yiyesiz Sarald, soldu yiyesiz Bam- bostanm ey lele
Göy üzüne nax gelsin Bulud qar qar gelsin Bir delice ya gelsin Gelsin, sdanm, ay lele.
Göyüzü bamdan uca Bulddar yar bama Bu sevda hardan gül oldu Menim bu far bama.
Od tuturam, köz tuturam Söz qovuram, söz tuturam Üreyimi düz tuturam Yine üzüme söz gelir!
42 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
1958 ylnda Bat Trakya’nn Rodop Meali Ada köyünde dodu. Gü- mülcüne Celal Bayar Aznlk ortaokulu ile lisesinden mezun oldu. Daha sonra stanbul Cerrahpaa Tp Fakültesini bitirdi. ç Hastalklar uzman oldu. Ser- best hekimlik yapt. Gümülcüne Belediye Meclis üyesi seçildi.Sosyal Sigor- talar (KA) Gümülcine ubesi polikinliinde çalt. Edebiyatla ilgilendi iir yazd. Edebi çalmalarndan dolay ”Birlemi Milletler eref ve Vicdan Ni- an” ald.
Eseri
iir:
Yunanistan Hasan AHMET
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Tam 20 yl geçti aradan! Vazgeçtim ondan bundan, Bize adam lazm adam Adam gibi adam! Sürekli uyank olan, Hak adalet peinde koan, Hiç yorulmadan! Bize adam lazm adam. Adam gibi adam! Kimseye kambur olmayan, Nede gebe kalan! Bize adam lazm adam. Adam gibi adam! Ayakta dimdik duran, leriye bakan Hizmet için yanp tutuan!
ARA DA BUL BULABLRSEN 29 Ocak 1988
Bize adam lazm adam. Adam gibi adam! Üretimden yana olan Bilim ve sanatla yorulan En az üç dil konuan nsanlarla bark olan, Dünyada saygnl olan, Etrafna umut saçan! Bize adam azlm adam. Adam gibi adam! Benim aradm anlalan, deal insan. Ararm bir türlü bulamam, Bu zamanda nerde bulacam Ne olursa olsun usanmam, Buluncaya kadar arayacam!
AZINLIIM
Tütününü tepe vurdu Pamuunu böcek yedi, Kimlii inkar edildi, Dernekleri kapatld, Eitimi baltaland Vakflar parçaland Müftülükleri söndürüldü Ve en acs da tüm umutlar gömüldü...
44 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
i
1937 ylnda Krm’n Akmescit Bölgesi Camal köyünde dodu. lk ve orta örenimini. Cizak’ta yapt. Takent Devlet Pedagoji Enstitüsü Tarih Filo- loji Fakültesi’nden mezun oldu. Köy okullarnda öretmenlik yapt. Mahalli gazetelerde yaz yazd. Mesul müdürlük yapt. Cizak ehir Radyosu’nda görev ald.Özbekçe eserler verdi.Yldz Dergisi ile Milli Gazetede iirleri yaynland. Baz iirleri bestelendi.
Eserleri
iir:
Bir mucize kördim Azerbaycan da Terekler bir-birin elinden tutaqan. Balanp kektenler bir ten,bir canday, Yalngzlq neligin olar unutqam
Ad qzl terek ve ya da demir, Ne ise, bilgenge,tabiat dersi. Tesadüfiy degil, Allahtan emir, Dostalrm, tereke dönemiz,dersin.
u demir terekler-ebediy Türküm, Bizlerge benziyemi,demir terekler? Ya, olarda ibret duyami Türkim Birlik,birlik!-deymi demir terekler!
Terekler terekten küç ala,nasl, Yürekler yürekten küz ala,nasl! Orhun-Enasaynn ta yazsnday, iirimizin yekesekten kuç asl…
46 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
air, çevirmen.1944 ylnda Azerbaycan’n Füzuli ilinde dodu. Azer- baycan Petrol Akademisi’nden mezun oldu. Azerbaycan Yazarlar Birlii Üyesi oldu.Dergi ve gazetelerde iirleri yaynland. Çeitli ödüller ald.
Eserleri
iir:
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Demyin qzb ustad sirr satr,- air var yanaqd aqdan betr...- Bir ovçu dostum var, silah-sursat Blk d bir rota adama yetr! Pompal vinçestr, dri patronda, Zal polad qm, n bilim, nlr. Bakdan trpnib yola dün ba, Düündüm, dalar qoyacaq mlr!.. Qalmaz Talstanda ta ay, flk, Qalmaz qu-filan da, qrb-çatacaq! Sonuncu maral eylyib tlf, Nallayb alnndan qaban atacaq... ... Arxada gedirdim ondan mn ovda,- Bel tlb edir hörmt, ehtiram! Bu boyda ovçuynan bu boyda qovda Ax mn kimm ki, yana duram... Utandm, özümü sandm lap çaa Dostum drmananda qaya qana. lk at vlvl salanda daa, Dedim ki, ayn ard anam!..
OVÇU AQL
Titrdi atdn me, çöl-bayr, mdiyin süd sn halaldr, halal! Bu sn öl, gözündn atld ay, n az qaband, ya da ki, maral... Bilmzdim özümd bel frast,- Dostumun yanna dördayaq qaçdm! Bs nec, lim dümüdü fürst, Mn kil çkdirib forslanacaqdm... ...Havay ziyyt çkmim, dem,- Bamn üstünd fing açld. Gül açb güllndi qfildn sma, Finglr güldn d qng açld!.. ...Sn dem, bu ovçu Piri sandm Heç qua-heyvana qyan deyilmi! Boaldb havaya fing sandn, Qmb gülürdü balt bic-bic. Qsdnmi ürküdüb ovu medn, Sakitc oturub indi gülürdü?! ...Daha n söylnib-deyckdim mn, O, sanki, ns bir sirri bilirdi...
Qürbtd qribm, dalara deyin... Baxb a yollara alara deyin. Vtnd saolmu salara deyin Sadc soraqla yad etsin mni. Mn qoyub glmim bxt ulduzumu, Yazan bd yazbdr aln yazm. Bir rhm gtirin yelmar qzn, Quruca vrql yad etsin mni! Qadasn aldm bizim ellrdn Mn hsrt qalmam ana tellrdn.
YAD ETSN MN
Bir axam ismarc alb yellrdn, Bir sabah daraqla yad etsin mni. Mn ki heç deyildim qürbt aiqi, Yad eld n ii knd uann?! Bilirm, tez sönür kndin i, Bir qara çraqla yad etsin mni. Yasmn kmidim yarn banda, Çiçklr partdar bahar çanda! Üç salxm saxlayb bir budanda Yaz salxm budaqla yad etsin mni...
48 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
air, gazeteci, yazar. 1948’de Gürcistan Borçal Demirçihasanali kasabas Keheli köyünde dodu.
Bakü Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Bölümünden mezun oldu. Ka- rapapak Türkleri Aklar Birlii Bakanl ve Yazarlar Dernei Bakanl yapt. “Yaz” dergisinde ba yazlar yazd. “Meydan Dergisi”nin muhabirliini yapt.
Gürcistan’n en büyük devlet madalyas olan “öhret” madalyasn kazand.
*Baslm 4 eseri vardr.
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Dinle beni koca dünya Men seni özleyen Türkiyem. Namerdlerin ini olmu, Bölüm, bölüm bölünen Türkiyem.
Hem Douyum hem Batym, Hakkn helal bir zatym. nsanln hürmetiyem, Hakikat bilen Türkiyem.
Hara etsem yurt olmuam Dümanma derd olmuam Ah çekip boz kurt olmuam Çek hepsini diyen Türkiyem.
Yollarma ylan yay Öç al mendan sine da Bam üstüne bu bayra Meydanlara vuran Türkiyem.
Da-ta yarp alayan, Hanumanlar kurup alayan, Cihana haykrp alayan, Ölümü süs sanan Türkiyem.
TÜRKYEM
Çald zaman zaman, Mzrandan kanlara daman, an nam ulu aman, Yung Turan olan Türkiyem.
Kanat açp uçmak için, Kainat kuçmak için, Aleme nur saçmak için, At üstünde ölen Türkiyem, At üstünde ölen Türkiyem.
Bin yllar at üstünde yol alan Semalarda açp kanat kol alr, Koca tarih,ona teslim ol, Dünya böyle bir dünyadr sorarsan Dalgalanr Türkün bayra
Meydan ona, o meydana olur tan, Yollarnda az olmad duman,çan(toz) Atilla’dan Teoman’dan Mete’den, Alev alev yanar nurlu çra, Dalgalanr Türkün bayra
Yüzü hakka, hakikate dayanp, Doru hedef,doru niyete dayanp, Yerden göe adalete dayanp, Hakkn yüzü arkasnda dayal Dalgalanr Türkün bayra
50 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
air,çevirmen. 1944 ylnda Azerbaycan’n Füzuli ilinde dodu. Azer- baycan air.1969 ylnda Azerbaycan’n Adam ilinde dodu. Çeitli dergi ve gazetelerde iirleri yaynland.Yldz Dergisi’nin Genel Yayn Yönetmen yardmcln yapt.
Eserler
iir:
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
SAVA GAZS
Üzdü ayaqlarm Vtn yolu qaytdm üzüqoylu… qaytdm quramn yuxar qatyla, qaytdm lil arabasnn atyla… ki balam gözüyal arvadm badal… Yazq hr mr müntzir: hm mni gzdirir, hm … özü gzir… Süfrmd haram var dinmirm, ki ac balam var dinmirm. Dinmirm gül az açlanda heyrtin: “Vtni qorudun, bs öz qeyrtin?!” … Üzdü ayaqlarm Vtn yolu bu da mn “sa ol”u
52 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
1969 ylnda Erzincan Çayrl’da dodu. lk ve orta örenimini burada tamamlad.Erzurum Atatürk Üniversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakültesi Tarih Bölümünü bitirdi. iirleri Dergâh, Poetik. yazlar Hece, hikâyeleri ise Hece-Öykü’de yaymland.
Eserleri
iir:
Naz Bitti (2001).
Sur Kenti Hikâyeleri,
Kovulmular Evi (2007).
Türkiye AL AYÇL
HEM YARALI HEM YAKINI BR YARALININ
Hem yaral hem yakn bir yaralnn krld ku sesinden direkleri dünyann kaldm eikte sübyan Kaldm cümle ovayla temmuzun köklerinde, yalanm aaçlara dert oldum. kimi görsem dedim ite buradaym iki ince boynumun arasnda Kimi görsem dilim buruk, kelimeler ölümlü, sesim anadan üryan. Yürüdüm benle birlik ar bir halk yürüdü suya bakt ard, güze dütü ard, yola vurdu ard. Bir sabah dünya boken kalkp sordum kendime: neyin var tanacak? u krk dal sesinden, u tökezleyen rmak gürültüsünden baka neyin var sen gidince akl sende kalacak!
ehirlerden Erzurum kitaplardan Krina üzerime uzattm gernetikçe yorgun düen evleri, hiç yalanmad akam hiç yalanmad bana bütün ana dillerden kar toplayan çocuklar. Kurutulup saklanm bir hayatm yok diye beni bolad klak indim aalara, ilk seferde dürülmü sancak gibi açk kald maceram.
Hangi kavakta dursam çatall bir acym. dank bir toy yeri, emanet bir elbise, bir ince kopuz sesi. Yok yerlere yön oldum; her hayrata okuttum bu akn kitabeyi ki çözülsün insanlarn insanlara dokunduu snrda neden ellerim çolak ve neden baktmda büyüyor ölü balk gözleri.
Yurtsuz Marek* beni çiz benden baka göçmen yok botu varln evi iki ince boynumla salndm ortalkta. Bak nasl da oturuyor üstüme sararm otlaklarn uzaktan görünüü trampetler çalnca toz kalkan bir kasaba gibi duruyor yüzüm soyuldu her bir yanm günlere yapmaktan, hala sütten kesilmedi bu yara.
* Marek Brzozowski. Göç temasn ileyen Polonyal bir ressam.
54 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
1965 ylnda Sinop-Türkeli’ de dodu. Marmara Üniversitesi lâhiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Yurdun deiik yerlerinde öretmenlik yapt. Yaz- maya kindi Yazlar dergisinde balad. Özülke dergisinin yaz ileri müdürlü- ünü ve genel yayn yönetmenliini yapt. Kardelen, Endülüs, Yansma, Ünlem, Derkenar, Krknar, Krkayak ve Krklar dergilerinin yönetiminde bulundu. iir ve yazlar çeitli edebiyat dergilerinde yer ald. Ürünlerini daha çok Dergâh dergisinde yaymlatmaktadr. nternet üzerinde yayn yapan HYPERLINK “http://www.dergibi.com” www.dergibi.com edebiyat sitesinin editörlerin- dendir. Çeitli gazetelerde kültür, sanat ve düünce yazlar yazd.
Eserleri:
Sevmek, Karanfil ve Kiraz, Ay Tanm Olsun, Çöl Vaazlar, Kumatan Çalan Terzi, Deneme Yanlma, Kitabm Çkt Alnmayn, Geçmi Günler Matinesi, Hepsi Hikâye.
Türkiye Hüseyin AKIN
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
CEP TELEFONUNUN ÇEKMED YERLER -Kzlötesi- Siz bilmezsiniz bu kadarn her ey sevildikçe uzaklar Ondan yaya gidilmez düne, aka ve ellerimize Bir de düüncelerimizin ankasna unutmadan Tanrken orda kalan bir eydir hayat biraz etli bir yerinden Neyseki tutmuuz, onu geçelim, çok konutuk Her kadn uzun bir konudur çünkü en uzak yerinden Bir de manifaturaclar çarsdr dünyann tenhalara smayan en uzak yeri Git git bitmez bin dall basmalardan bir çiçee kim bilir sra ne zaman gelir Ya deince bir aynaya ne demeli okandkça maran mobilyalarn kalbi Geçit yok yollarn uzad bu dallarda en iyisi bir paragraf açmal göe doru Zaten o kadar eski bir sözü tekrarlayp duruyor gibi üstümüzde ne zamandr Tekrarlyor ölüm kendini, krlara doru sekip duran, kimi kimsesi yok bir sessizlikte Ve benim bildiim tek göz oda bir evi olmal dünyann ara sra kald Hey sen orda msn, benim unutulan kalbim, imdi attn yerlerde bana ulalamyor -Ötesi- Bu benim ellerimde bozup bozup yaptm en son kalan Türkiye Öyle acemi k göz krpar gibi yanar sallanr tahtabotan Ne ilteden hazzeder ne sar döeklere, annelerin kalpleri ite burada yaar Ses verir gibi yapar buulu pencerede her akamüstü hatim Sralanm günlerden boalm taraçalar günde be öün ahap Bir çiçek sözcük olmu sarlm kendisine hep alayp duruyor Sen olmasan Allah’m o bu kadar topran altndan nasl kalkar Nasl kesilir birden ovalardan sofralara inen budayn sesi Bir kere uçup gitti rengi elimde kald bir sözcüü severken Birden karard gölgem bu servi ormannda kiraz da neyin nesi? -Öncesi- Olamadm hiçbir ey, ne Habei bir yüzüm ne de msra sultan steseydim olurdum dökülürdüm camlara kaderimden yüz bulsam Bir bildiim vard sade yüzü aralandkça bulmacalarda çkan Patnoslu bir ölüydü kalkp gelmi kefilsiz bir sürü yaamaktan Krk dökük Türkçeyle yakaryor tanrya, tanr oral deil Bu mu dünya diyesiymi; kapsnda naz aac büyütülen kz evi Yatarken boydan boya ne de güzel deyivermi benim sustuum eyi O benim sustuum ey uzunca bir öyküdür bir aacn dibinde Geldi geçti kurtland bir sözün doruuna yürüyünce bir ylan Yok artk her baloda o benim üst cebime ilitirdiim dünya N’aptm ettim bir bahçeye benzettim de bu ehri, yine yetmedi toprak Batan çktm bu oyundan, dikisiz günlerden yunmu elbiselerden imdi çkp gidiyorum ey büyürkenki tela, kendime iyi bak!
56 Tü
rk D
ün ya
s
iir G
ül de
st es
1971 ylnda Adana/Saimbeyli’de dodu. Anadolu Üniversitesi ktisat Fakültesi’nden mezun oldu. Ankara’da yayor. Ulatrma Bakanl Basn ve Halkla likiler Müavirlii görevini yürütüyor. Mürekkep Ten adl kitabyla TYB’nin 2007 yl yln en iyi yazar ödülünü ald...
Eserleri
iir:
Yak (2008), Derin (2008).
Zehirli Aaçlar Albümü (2007).
Nasreddin Hoca (2006), Demiryoluna Hzlandrlm nfaz (2004), Nas- rettin Hoca Fkralar (.Çalar’la birlikte, 2005).
Antoloji:
Türkiye Mehmet AYCI
Tü rk
D ün
ya s
iir
G ül
de st
es i
Kendime göçer gibi göçüyorum sana, Durmadan göçüyorum, ayaklarm Dünyann en güzel yolculuuna aina Göçüyorum kendimle, ne çadr ne bohça Omzumda yüreim, dilim, dilimin en sakl yerinde Sana kouyorum bilincimden çkarak Sana kouyorum denize koar gibi Srat’tan geçer gibi, cennete girer gibi Konacak bir sen varsn bu dünya çarsnda
- Bilsem! Diye balayan tümcelerden uzakta Cümle kapsndaym ak denilen konan Açm, açm, yoksulum desem s- Sradan bahane Sana göçüyorum sebebi yok göçümün
Bugün, on iki nisan günlerden, Tanrm, Erikler sözcük açm, bala, çiçek açm Söütlerin en ince dallarnda su sözcük Mavi bulutlar sözcük, gri bulutlar sözcük Gürleyen gök, emen toprak, dii yeryüzü sözcük
Ruhum içli esmer bir kadn serapa at Ruhum içli esmer bir erkek serapa destan Eline salk sevgilim, parmak uçlarna
- Ne mutlu! Diyorum kendime: - Daha ne!
Daha ne isterim tanrm, bir kelebek Kanatlarnn ucunda ruhumu tamada Tlsml gözenekleri biraz süt çokça kahve Süt buusu tazelii parmak uçlarmda Ayrt edemiyorum - Kelebek sen misin yoksa? - Kelebek ben miyim ne!
Kendime göçüyorum sana göçer gibi Sana göçüyorum göçer gibi kendime Tanrm diyorum, tanrm, Nasl bir dünya kouyorsa içimde…
Öyle yaratmsn beni at ve destandan Suya sordum atee sordum topraa sordum Suya sordum rüzgâra sordum topraa sordum Suya atee rüzgâra topraa sordum Bir sözcük bulmak için beni batan çkartan
Tan çkar açlk eskir susuzluk eskir Ekmek eskir buday eskir baaklar da eskir Bana sr ver açlmak için denizine
KELEBEK GÖÇÜ
i
1964’te Kahramanmara dodu. Gazi Üniversitesi ktisadi ve dari Bilim- ler Fakültesi letme Bölümünden mezun oldu. Bir müddet Zaman gazetesinde çalt . Maliye Bakanl’na Muhasebat Kontrolörü olarak girdi.
Halen ayn bakanlkta bakontrolör olarak görev yapyor.
lk iirlerini arkadalaryla birlikte Kahramanmara’ta çkard Esra Ya- zlar (1981, 4 say) adl dergide yaymlad. Bir müddet Yeni afak Gazetesi Kitap Eki’nde kitap deerlendirmeleri yapt. Edebiyat Ortam dergisinin genel yayn yönetmeni oldu.
Eserleri
iir:
Bahar Köpüü (2004).
Türkiye Mustafa AYDOAN
kzm ince ve hafif sesini gezdiriyor içeriye boalan ay nda
baba diyor öp beni öp beni sesimde bir ar var
ipin üstünde cambaz bembeyaz çoaltyor annemin yüzündeki geceyi çocuklarn gülülerine öykünen yaz baba, neden her ey salam ve böylesine görkemli
kzm saatin en ucunda saçlarnda mavi bir ak
baba diyor, bir melek miyim ben avuçlarmda uyuyor tombul dolunay eteimde sar yldzlar baba, bir kelebek miyim ben k mym, neden aryan bir kalbim var
sakslar çiçei boacak biliyorum kara kediler emiyor parmak uçlarmdan sütçü neden çalyor kapmz evde ben yoksam
gökyüzü var m dütüün kuyunun bulutlar var m siyah ya da gümü ay var m gecelerinde ya da dertli nameler mrldanan biri sen ac çektiinde
duyduun sesler benziyor mu eskilere çkyor musun ummadn yolculuklara dülerinde yine karanlk kapatnca yaralarn
kryor mu umudunu atlan talar
baba, neden her ey tuhaf ve böylesine salam
kzm elinde gümü bir çay dudaklarnda bakrs tebessüm
baba diyor, saçlarma düen kar annemi neden üütüyor çocuklar ölse ne yapar sokaklar dökülse elimdeki gümü çay biliyorum yamur ite böyle yaar
trenler geçiyor dü tünellerimden senin göünde parçalanan nar gibi trenler kouyorum çkmak üzreyim ite çocukluumdan baba, neden her ey dmzda ve hzl bu kadar
kzm açm topran bütün kaplarn kayp kurdelasn aryor prensesin
baba diyor, çek üzerimden çek ve arala geceyi bu kadar karanla dayanamam ben
tutulan keder üflenen isyan
dütüün bolua sdn m bari tenine saldran sessizlie konutun mu duydun mu ayak seslerini gelip geçenin
derin mi seninle soluyan toprak derin mi alayan gözler gibi
KURDELA
KUYU
i
1957 ylnda Erzurum’da dodu. lk ve Orta örenimini Erzurum’da ta- mamlad. Atatürk Üniversitesi lâhiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Adana ve stanbul’da çeitli okullarda öretmenlik yapt. stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim dalnda doktorasn tamamlad. 1983 Erzurum’da Genç Kuak’la balayan dergicilik faaliyetleri 2009’da dokuz yln tamamlayan Ay Vakti ile devam ediyor. Evli ve dört çocuk babas.
Eserleri:
Zeylnâmeleri buruturdum askdadr Hint kuma deil koruyan souktan beni Afrika çölünde soutulmu da deilim Bakr ilemeli aln yazsym insanln Derbeder yalnzlmdr kapnda nöbet kinci sesiyim ak yamurlarnn Himmet salasna iaret buyur Seke seke kapndaym sultanm
Dil yakan ovasnda yeter üphelerim Yeter takld bulutlarma müfrezenin Sendeledim depreminde yüreimin Yunus çadrnda ikindi söyleileri Sndm güneine Mevlana’nn Ykanmak lütuf saylr göz ummannda Sra sra selviler ve and içen zeytin Dalarmn süsü leylak esintin Burcu burcu kokundaym sultanm
Ne var uzanda barnacak akn Deer mi zaman öyküsüne yapraklarn Çiselenir de sanrsn kra yaz yamurudur Kar düer de beyaz örtüsü dalarn Yalanc sabah aydnlk müjdeler yalnz Asrlara baldr hilkati insanln Sonsuzluk kayda alnr alnnda insanln Srr ezel ve ebed oluundan dolmaktr Bütün varlmla yapndaym sultanm
Dirili ölüm öncesi onda var olmaktr Varolmak ölüm sonras onda dirilmektir çinizden biriyim ve ölümlüyüm demitin Bende ölüm korkular sindiren baktr Dakikalara yazl bilinmez naktr Sana ayarlanmm, korkudan azadeyim Saa sola çarpsam da tapundaym sultanm
AYAZMA
Kalbine dokunup bin ah iitmeliyim Bir kez dokunmal ve bin kez ehir ehir yürümeliyim Ülke ülke ve bölge bölge atlarn dinlemeliyim En yüksek tepesinde mealeler yakmalym kalbinin En ssz mezrasna çörek otu ekmeliyim Billur gözelerine takp göz musluumu Nazarna ket vurmalym alyans baklarnn Kalbin yörük olduunu sana anlatmalym Kalbine dokunup bin ah iitmeliyim
Kalbine dokunup bin ah iitmeliyim Zelzele suskunu baklarn seyretmeliyim Kerpiçten evler kurmalym klasna kalbinin Islk çalmalym gece bekçileri duymadan Ku sesleri uyanmadan sabahn uyarmalym Kalbini yedi rengin beyazna boyamalym Yalnzlk dülerini güneime hapsedip Kalbin yörük olduunu sana anlatmalym Kalbine dokunup bin ah iitmeliyim
Kalbine dokunup bin ah iitmeliyim Ta kesilmi aclar un ufak etmeliyim Dalga kranlar denizlere katmalym Ceren baklarn tutmalym saman yolunun Mavi akamlarna türküler bestelemeliyim Kalbini arnlamal ve kalbini arnlamalym Cem etmeliyim ikindi ve akamn Gönül kapsnda tutmalym nöbetimi Kalbin yörük olduunu sana anlatmalym Kalbine dokunup bin ah iitmeliyim
Kalbine dokunup bin ah iitmeliyim Ac lekesine sürmeler çekmeliyim kalb