TÜRKİYE KÖMÜR MADENCİLİĞİ - emo.org.tr · EÜAŞ TERMİK SANTRALLERİNİ BESLEYEN MADEN...
Transcript of TÜRKİYE KÖMÜR MADENCİLİĞİ - emo.org.tr · EÜAŞ TERMİK SANTRALLERİNİ BESLEYEN MADEN...
TÜRKİYE KÖMÜR MADENCİLİĞİ
Ayhan KösebalabanJeoloji Y.Müh
TKİ
Haziran 2007
• GİRİŞ
• TARİHÇE
• TÜRKİYE’NİN BİLİNEN KÖMÜR HAVZALARI
Linyit ve Asfaltit Rezervleri (TKİ – EÜAŞ )
Taşkömürü Rezervleri
Rezervlerin Sektörel Dağılımı
Rezervlerin Kalitesi
• ÜRETİM VE TÜKETİMLER
Linyit Üretimi ve Tüketim
Taşkömürü Üretimi, İthalat ve Tüketim
• ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜR
TKİ’nin Yürürlükteki üretim Birimleri
Termik santral kurulabilecek TKİ Sahaları
Kömürle beslenen Termik Santraller (Türkiye ve Dünya)
• ÇEVRESEL ÖNLEMLER
• SONUÇ
• GİRİŞ:
Ekonomik ve toplumsal gelişme ile enerji kullanımı arasında yakın
bir ilişki vardır.
Kömür bu anlamda, geleneksel enerji kaynakları içinde en güvenilir
ve en yaygın olması nedeniyle önemli bir hammaddedir. Kömür deyimi oldukça geniş bir kavramdır.Genel bir tanımlaması
yapılacak olursa, doğal olarak oluşmuş bitkilerin çeşitli jeolojik olaylar
sonucu değişiminden oluşan, yanabilen katı kütleler olarak tanımlamak
gerekir. Bu nedenle en düşük ısı değerli turba ile en yüksek ısı değerli
antrasit de “Kömür” kapsamı içine girmektedir.
• TARİHÇE:
Kömürün kullanımı oldukça eskilere dayanmaktadır. MÖ 1000
yıllarında kömür ilk kez ticari olarak Çin’de kullanılmıştır.
Çin’in kuzeydoğusunda bulunan bir ocaktan üretilen kömürlerin
bakır eritme ve döküm işlerinde kullanıldığına dair raporlardan
söz edilmektedir.
Kömüre yoğun talep 18 ve 19. yüzyıllarda gerçekleşen sanayi
devrimi sırasında ve sonrasında olmuştur. Demir-çelik üretiminde,
demiryolu taşımacılığında ve buharlı gemilerde kullanılarak sanayi
devriminin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
Yurdumuzda kömürün (Taş kömürü ya da maden kömürü) 1829 yılında
Karadeniz Ereğli civarında Uzun Mehmet tarafından bulunduğu söylenir.
Linyit kömürünün ise ne zaman ve nasıl bulunduğu konusunda
kesin bir tarih bilinmemektedir. Ancak Anadolu’nun pek çok yöresinde
linyit kömürünün açıkta bulunmuş olması bu kömürün uzun yıllardan
beri bilindiği kanısını uyandırmaktadır.
İlkel de olsa madencilik yöntemi ile linyit üretimi 1914 – 1915 (1.Dünya
Savaşı) yıllarına kadar uzanmaktadır. O tarihlerde başta Soma olmak
üzere Anadolu’nun pek çok bölgesinde küçük linyit işletmeleri
kurulmuştur.
Cumhuriyet döneminde her alanda olduğu gibi maden işletmeciliği
de hız kazanmış; Soma, Değirmisaz, Seyitömer, Tunçbilek ve Çeltek
İşletmeleri açılarak o tarihe kadar sadece taşkömürü üretimi yapılan
ülkemizde linyit üretimi de başlamıştır.
Sistematik maden aranması ve düzenli işletmecilik 1935 yılında Maden
Tetkik ve Arama Enstitüsü ile Etibank’ın kurulmasından sonra
başlamıştır. 1940 Yılında Değirmisaz,Tunçbilek ve Soma İşletmeleri
birleştirilerek Etibank’a bağlı Garp Linyitleri İşletmesi kurulmuştur. EKİ
tarafından yapılan taşkömürü üretimi ile birlikte linyit üretimi de düzenli
hale getirilmiştir.
1940 yılında 106.432 ton olan linyit üretimi 1950 yılında 980.226 tona
ulaşmıştır.
1957 Yılında 6974 Sayılı Yasa ile Türkiye Kömür İşletmeleri
Kurumu Genel Müdürlüğü kurularak EKİ (Ereğli Kömürleri İşletmesi),
GLİ (Garp Linyitleri İşletmesi) ve KST (Kömür Satış Tevzii)
Müesseseleri bu kuruma bağlanmış kömür üretimi böylece Etibank’tan
TKİ’ne devredilmiştir.
Linyit üretimindeki artış TKİ nin kurulmasından sonra da artarak
devam etmiştir. 1960 yılında 2.716.878on olan üretim, 1975 yılında
8.645.737 ton olmuştur. Linyit kömürü 1970 li yıllara gelinceye kadar büyük ölçüde evsel
yakıt olarak ve sanayide kullanılmıştır.
1970 li yıllarda tüm dünyada baş gösteren petrol krizi, özellikle enerji
gereksinimini büyük ölçüde petrole bağlayan Ülkemizi de olumsuz
yönde etkilemiştir. Enerji gereksinimini güvenli kaynaklardan
karşılama düşüncesi linyitin önemini artırmış, arama ve üretim
faaliyetleri hız kazanmıştır.
1978 Yılında çıkarılan 2172 sayılı yasa ile bor tuzları, demir ve
asfaltitle birlikte havza madenciliği yapabilmek için önemli linyit
havzalarının devlet eliyle işletilmesine ve düşük kaliteli kömürlerin
termik santrallerde değerlendirilmesine karar verilmiştir.
Enerji krizi kısmen de olsa termik santrallerin devreye girmesi ile
atlatılabilmiştir.
Bu tarihe kadar iyi kaliteli linyitler üzerinde yoğunlaşan
arama faaliyetleri genelleştirilerek ülkemiz linyit varlığının ortaya
çıkarılması amacıyla tüm havzalarda etüt ve sondaj çalışmalarına hız
verilmiştir. Bunun sonucu olarak ta 1970 li yılların başında yaklaşık 500
milyon ton olan linyit rezervi 1990 yılında 8,3 milyar tona çıkmıştır.
Etüt ve aramalara paralel olarak üretimde de artışlar olmuş, 1980
yılında TKİ üretimi 16.062.230 tona ulaşmıştır.
1982 Yılında Afşin – Elbistan projesinin devreye girmesi ile linyit
üretiminde önemli bir artış olmuştur.
1983 yılında taş kömürü üretimi TKİ’ den ayrılarak yeni kurulan
TTK (Türkiye Taşkömürü Kurumu) Genel Müdürlüğüne verilmiştir.
1990 lı yıllarda da önce Sivas – Kangal, sonra Afşin – Elbistan
daha sonra da Çayırhan İşletmeleri; eski adı ile TEK, yeni adı ile EÜAŞ
ne devredilmiştir.
TÜRKİYE’NİN BİLİNEN KÖMÜR
HAVZALARI
ve
KÖMÜRÜN KULLANIM ALANLARI
BULGARİSTAN
YUNANİSTAN
GÜRCİSTAN
ERMENİSTAN
İRAN
IRAK
SURİYE
Muğla-Milas Havzası
Afyon-Uşak-Denizli Havzası
TrakyaHavzası
Mengen Havzası
Dodurga
GölbaşıHavzası
İSTANBUL
İZMİR
DENİZLİ
ANTALYA MERSİN
BURSA ESKİŞEHİRANKARA
BOLU
AFYON
KONYA
KAYSERİ
SİVAS
MAL ATYA
DİYARBAKIR
VAN
ERZİNCAN
TRABZON
AĞRIERZURUM
AÇIK LAMALAR
Tersiyer yaşlı volkanitler
Pliyosen Havzaları
Pliyo-Kuvaterner Havzaları
Miyosen Havzaları
Oligosen Havzaları
Eosen Havzaları
Karbonifer Havzası
Kömür çökelimine uygunolmayan alanlar
K A R A D E N İ Z
A K D E N İ Z
E G E D E N İ Z İ
Beypazarı Havzası
Bursa-Balıkesir Havzası Kütahya
Havzası SomaHavzası
ÇanHavzası
Beyşehir Havzası
Ermenek Havzası
Çamkırı-Çorum Havzası
Sivas Havzası
Elbistan-Tufanbeyli Havzası
Karlıova Havzası
Muş Havzası
Oltu-Narman-Balkaya Havzası
Zonguldak Havzası
Ulukışla Havzası
KangalHavzası
ŞarkışlaHavzası
Türkiye Linyit ve Taşkömürü Havzaları
Dr. B. Besbelli MTA
3.649,7710,463.639,31GENEL TOPLAM
2.0004,0030,0024-26364,68364,68Çayırhan Havzası
Çayırhan Havzası
1.2822,7619,2148,52100,791,8698,93Toplam/Ortalama
1.2072,6920,0452,0629,2729,27Hamal Sektörü
1.4943,5719,0449,830,640,64Etyemez Sektörü
1.3002,0221,0050,0070,881,8669,02Kalburçayırı Sektörü
Sivas Kangal Havzası
1.1501,5-217-2150-553.184,308,603.175,70Toplam/Ortalama
----30,0030,00F Sektörü
----382,00382,00E Sektörü
1.100---1.198,001.198,00Kuşkayası Sektörü(D)
1.1301,5-4,021,6752,41350,00350,00Afşin Sektörü (C)
1.1851,5-3,019,9253,30850,0850,00Çöllolar Sektörü(B)
1.1701,4617,0055,00374,38,60365,70Kışlaköy Sektörü(A)
Afşin- Elbistan Havzası
A.I.D(Kcal/kg)
Kükürt(%)
Kül (%)Nem (%)ToplamHazır Görünür
KİMYASAL ÖZELLİKLERREZERV (Milyon Ton)
KÖMÜR HAVZALARI
3.649,7710,463.639,31GENEL TOPLAM
2.0004,0030,0024-26364,68364,68Çayırhan Havzası
Çayırhan Havzası
1.2822,7619,2148,52100,791,8698,93Toplam/Ortalama
1.2072,6920,0452,0629,2729,27Hamal Sektörü
1.4943,5719,0449,830,640,64Etyemez Sektörü
1.3002,0221,0050,0070,881,8669,02Kalburçayırı Sektörü
Sivas Kangal Havzası
1.1501,5-217-2150-553.184,308,603.175,70Toplam/Ortalama
----30,0030,00F Sektörü
----382,00382,00E Sektörü
1.100---1.198,001.198,00Kuşkayası Sektörü(D)
1.1301,5-4,021,6752,41350,00350,00Afşin Sektörü (C)
1.1851,5-3,019,9253,30850,0850,00Çöllolar Sektörü(B)
1.1701,4617,0055,00374,38,60365,70Kışlaköy Sektörü(A)
Afşin- Elbistan Havzası
A.I.D(Kcal/kg)
Kükürt(%)
Kül (%)Nem (%)ToplamHazır Görünür
KİMYASAL ÖZELLİKLERREZERV (Milyon Ton)
KÖMÜR HAVZALARI
EÜAŞ LİNYİT REZERVLERİ
1.330.855.403
368.447.164
425.390.636
528.813.819
11.640.184
TTK
408.928.315
121.535.000
115.052.000
172.153.590
187.725Amasra
416.835.101
117.034.000
159.162.000
137.259.841
3.379.260
Karadon
308.332.998
74.020.000
94.342.000
139.972.479
2.998.519
Üzülmez
161.206.214
47.975.000
40.975.000
69.222.934
3.469.680
Kozlu
35.552.7757.883.16415.859.63
610.204.97
51.605.00
0Armutçuk
ToplamMümkünMuhtemelGörünürHazırMüesses
e
TTK TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ REZERVİ (2007)
TÜRKİYE LİNYİT REZERVİNİN TÜRKİYE LİNYİT REZERVİNİN SEKTÖREL DAĞILIMISEKTÖREL DAĞILIMI
2,53,6
2
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4M
ilyar
ton
TKİ EÜAŞ ÖZEL SEKTÖR
TÜRKİYE TOPLAMI : 8,1 Milyar Ton
• Ülkemizde en yaygın enerji Ülkemizde en yaygın enerji kaynağı,kaynağı,
• 337 ilde ve tüm coğrafik 7 ilde ve tüm coğrafik bölgelerde bölgelerde
TÜRKİYE LİNYİT REZERVLERİNİN KALİTESİ
• Toplam rezerv içindeki payları dikkate alındığında, Toplam rezerv içindeki payları dikkate alındığında, linyitlerimiz düşük ısıl değerlidir. linyitlerimiz düşük ısıl değerlidir.
TKİ ÜRETİM VE SATIŞ DAĞILIMI
Yıl Üretim(Ton) Satış (Ton)
Termik Diğer
2000 42.992.229 33 435 098 5 832 000
2001 36.874.546 28 909 514 4 834 000
2002 33.772.594 25 322 978 5 541 000
2003 29.167.291 18 989 582 6 407 000
2004 27.724.559 19 026 345 6 277 000
2005 32.664.817 22 433 811 5 892 000
2006 31.071.324 23 361 793 6 452 990
7.30033.4004.27345.800TOPLAM
10014.100168014.500TOPLAM
05.0006305.000HÜSAMLAR
03.7504204.000SEKKÖY-İKİZKÖY
01.5002101.500TINAZ-BAĞYAKA
1003.8504204.000YATAĞAN
GELİ
8007.0008109.500TOPLAM
100400-500KELES
2001.1002101.500ORHANELİ
5005.5006007.500SEYİTÖMER
SLİ
2.0002.3004295.500TUNÇBİLEKGLİ
4.40010.0001.35416.300TOPLAM
4001.8003202.300ÇAN
4.0008.2001.03414.000SOMA
ELİ
TESHİNTERMİK
SATIŞ (1000 ton/yıl)
SANTRALIN KURULU
GÜCÜ (MW)
KAPASİTE (1000
ton/yıl) TÜVENAN
PROJE ADI
TKİ’NİN LİNYİT ÜRETİM SAHALARI ve ÜRETİM KAPASİTESİ
46.2262004
46.0512003
52.0392002
61.0102001
64.3842000
52.4051995
45.8911990
TÜKETİM (1000 Ton)YIL
TÜRKİYE LİNYİT TÜKETİMİ
935.0005.259.00013.228.00017.360.0002.621.2632005
904.0004.565.00013.435.00016.427.0002.805.6542004
984.0003.668.00013.113.00016.166.0002.954.3342003
859.0001.995.00010.902.00011.693.0003.246.6302002
796.0002.214.0008.029.0008.028.0003.492.1052001
714.0001.980.00012.699.00010.366.0003.196.4632000
Evsel Yakıt
Termik Santral
Sanayi ve Kok
Fabrikaları
TÜKETİMLER
İTHALAT (Ton)
TTK Tüvenan Üretim (Ton)
YIL
TAŞ KÖMÜRÜ ÜRETİMİ İTHALATI ve TÜKETİMLER
EÜAŞ üretiminin tamamı, TKİ üretiminin büyük bir bölümü termik
santrallerde tüketilmektedir.Taşkömürü tüketimi ağırlıklı olarak demir
çelik sanayisinde kullanılmaktadır. Diğer kullanım alanları ise; çimento
sektörü, ısınma ve diğer endüstri (alümina rafinerileri,kağıt fabrikaları,
kimya ve ilaç fabrikaları) tesisleridir.
Linyit kullanımında 1990 lı yıllarda ki artış, 2001 – 2004 döneminde
yerini düşüşe terk etmiştir. Bunun nedeni doğalgaza dayalı termik
santrallere öncelik verilmesi, kömüre dayalı termik santrallerin
kapasitelerinin altında çalıştırılmalarıdır.
ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜR
Diğer19%
D.Gaz20%
Petrol7%
Kömür38%
Nükleer 16%
TÜRKİYE:
Nükleer 31%
Kömür33%
Petrol5%
D.Gaz18%
Diğer12%
AVRUPA BİRLİĞİ
Kaynak: IEA,2004 ETKB
Diğer31%
D.Gaz40%
Petrol6%
Kömür23%(%17,5
Linyit)
DÜNYA:
EÜAŞEÜAŞ TERMİK SANTRALLERİNİ BESLEYEN MADEN TERMİK SANTRALLERİNİ BESLEYEN MADEN SAHALARI ve KURULU GÜÇSAHALARI ve KURULU GÜÇ
4*360 MW’lık Elbistan - B Santrali’nin devreye alınması ile termik santralların toplam kurulu gücü 8.143 MW’a, kömür tüketim kapasitesi ise 80 milyon ton/yıl’a ulaşacaktır
Proje Adı Kömür Tüketim Kapasitesi (1000 ton/yıl)
Kurulu Güç(MW)
Muğla-Yatağan 5.350 630
Muğla-Milas-Sekköy 3.750 420
Muğla-Hüsamlar-Kemerköy
5.000 630
Çanakkale-Çan 1.800 320
Kütahya-Seyitömer 5.500 600
Kütahya-Tunçbilek 2.300 429
Manisa-Soma 8.200 1.034
Bursa-Orhaneli 1.500 210
Afşin-Elbistan 18.000 1.360
Sivas-Kangal 5.400 450
Ankara-Çayırhan 4.300 620
TOPLAM 61.100 6.703
ELEKTRİK ÜRETİMİ AMAÇLI İŞLETMEYE ALINABİLECEK TKİ SAHALARI
2.310
300
600
160
600
300
100
Kurulu Güç
(MW)
3,0100Kütahya-Derin Sahalar
21.1698T O P L A M
3,4100Manisa-Eynez
1,239Bursa-Davutlar
7,2214Adana-Tufanbeyli
2,5129Tekirdağ-Saray
1,126Bingöl-Karlıova
Kömür Tüketim
Kapasitesi(milyon ton/yıl)
Rezerv(milyon ton)
Proje Adı
Toplam Kurulu Güç (2005): 38 902 MWToplam Kurulu Güç (2005): 38 902 MW Linyite Dayalı Mevcut Santral Kapasitesi: Linyite Dayalı Mevcut Santral Kapasitesi:
6703 MW6703 MW Elbistan B (4x360 MW) de devreye girerse Elbistan B (4x360 MW) de devreye girerse
kapasite 8143 MW olacaktır.kapasite 8143 MW olacaktır. Linyite dayalı potansiyel santral kapasitesi Linyite dayalı potansiyel santral kapasitesi
~~ 20 000 MW (Toplam kurulu gücün ½ si ) 20 000 MW (Toplam kurulu gücün ½ si )
Linyite dayalı kurulu gücün toplam Linyite dayalı kurulu gücün toplam içindeki payı: %18içindeki payı: %18
LİNYİTE DAYALI ELEKTRİK ÜRETİMİNDE LİNYİTE DAYALI ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜRÜN ROLÜKÖMÜRÜN ROLÜ
96
88
78 77 77
53 52
28
18
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Polonya GüneyAfrika
Çin Avustralya Hindistan Almanya ABD Rusya Türkiye
KÖMÜRLE ÇALIŞAN SANTRALLARINKÖMÜRLE ÇALIŞAN SANTRALLARINÜLKE ELEKTRİK ÜRETİMİNDEKİ PAYLARI (2004)ÜLKE ELEKTRİK ÜRETİMİNDEKİ PAYLARI (2004)
KÖMÜR REZERVİ TAŞKÖMÜRÜ 1,3 MİLYAR TON
LİNYİT 8,3 MİLYAR TON
KÖMÜR ÜRETİM DEĞERİ 1,8 MİLYAR YTL
1,3 MİLYAR ABD $
KÖMÜR MADENCİLİĞİNİN İSTİHDAMI KAMU : 27.000
ÖZEL : 13.000
TOPLAM : 40.000
KAMU HİZMET ALIMI : 16.000
DOLAYLI ÇALIŞANLAR : 22.000
GENEL TOPLAM : 78.000
TOPLAM KÖMÜR İTHALATI 1,5 MİLYAR ABD $
TÜRKİYE’DE KÖMÜR MADENCİLİĞİ TÜRKİYE’DE KÖMÜR MADENCİLİĞİ
ÇEVRESEL ÖNLEMLER Maden Sahalarının Yeniden Düzenlenmesi ve
İyileştirilmesi
Afşin - Elbistan
Kütahya - Seyitömer
Seyitömer Termik Santrali
Çanakkale - Çan
Çan Termik Santrali
Soma – Eynez
Manisa – Soma Işıklar
Manisa - Soma Eynez
Soma Termik Santrali
Bursa - Orhaneli
Şırnak – Avgamasya Filonu
Muğla – Yatağan Eskihisar
Muğla – Milas İkizköy
Milas Kemerköy Termik Santrali
TKİ, Kömür üretimi yapacağı ormanlık alanlarda bedelini ödeyerek
orman (intifa) kullanım hakkını almakta ve bu yerlerin yeniden
ağaçlandırılması için yapılacak giderleri karşılayarak madencilik
sonrası yapılacak olan ağaçlandırma çalışmalarına katkı
sağlamaktadır.
2005 yılı sonu itibariyle yaklaşık 2135 hektar alana
3.405.000 adet değişik tür ağaç dikilmiştir.
Ayrıca Yatağan Eskihisar - Tınaz – Bağyaka ve Milas’da Kütahya -
Seyitömer, Bursa - Orhaneli, Bolu - Göynük linyit havzalarında
kömür üretimi ile Ülkemizin enerji gereksiniminin karşılanmasına
katkıda bulunurken, çeşitli nedenlerle toprak altında kalmış kültürel
mirasın korunması ve gün ışığına çıkarılmasına da gereken özeni
göstermektedir.
Tavşanlı - Tunçbilek
Tavşanlı - Tunçbilek
Soma - Deniş
Kütahya - Seyitömer
Muğla - Yatağan
Muğla - Yatağan
KAPAK TAŞLARI BULUNTU ŞEKLİ İSKELETİN YATIŞ DURUMU
MEZARLARDAN ÇIKAN ESERLER
BULUNUŞ ŞEKLİ
TEMİZLENMİŞ DURUMU
• SONUÇ :
Kömür diğer birincil enerji kaynakları ile karşılaştırıldığında önemli
avantajlara sahiptir. Kömür rezervleri diğer fosil yakıtlar gibi (petrol
ve doğalgaz) Dünyanın belli bölgelerinde değil, Dünyanın her tarafına
yayılmış durumdadır ve 70’den fazla ülkede üretilmektedir.
Kullanımı, depolanması ve nakliyesi açısından en emniyetli fosil yakıttır.
Dünyada yaygın olarak bulunması ve bir çok ülkede üretiliyor olması
tedarik güvenilirliği sağlamaktadır. Temiz kömür teknolojilerini kullanarak,
Termik santralleri; akışkan yataklı, baca gazlarını tutucu ünitelerle inşa
ederek tüm Dünyada doğaya en az zarar verecek şekilde kullanılması
mümkündür.
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1- Türkiye Linyit Envanteri MTA 1993
2- Türkiye Tersiyer Kömürlerinin Kimyasal ve Teknolojik özellikleri
MTA 2002
3- Linyit Rezervlerimizin Geliştirilmesi ve Yeni Sahalarda Linyit
Aranması Projesi MTA, TKİ, MİGEM, ETİ MADEN, EÜAŞ, EİE, TPAO, DSİ TEKNİK
ÇALIŞMA GRUBU Mart 2005
4- TKİ Faaliyet Raporları
5- Türkiye Enerji Raporu Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi
6- VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Kömür Raporu TKİ 2005
7- Yatağan Eskihisar havzasında arkeojeofizik etüt TKİ İ.Ergüder ve diğerleri
8- ETKB – TKİ – EÜAŞ -TTK İstatistikleri