@yankiyazgancom 1

Tikleri olmak: Tourette sendromu ve tik bozukluğu

Dr Yankı Yazgan

TTTG sempozyumu

Tourette sendromunu ve beyin gelişimi ile ruh sağlığı arasındaki ilişkiyi bana öğretenler: Donald Cohen ve James Leckman (Yale U School of Medicine/Child Study Center)

@yankiyazgancom 4

Sensorimotor devre

•  Sensorimotor/motor/suplemanter motor bölgelerden bazal ganglionlara uzanan anatomik yapıların işlevi: – Davranışı başlatma ve sürdürme

@yankiyazgancom 5

TS’de Genotipten fenotipe

•  Striatum’daki Dopaminerjik sinir uçlarında çoğalma 1. Dolaylı yol’un ketlenmesi (str!GPe !...) 2. Dolaysız yolun uyarımı (str!GPi !...) 3. Talamo-kortikal uyarımda artış

@yankiyazgancom 6

Nöronların çevreye tepkisi

•  Serotonin ve norepinefrine dayalı projeksiyonlar strese duyarlı.

•  Tiklerin ve davranışsal belirtilerin şiddetini belirleyici

•  Aşırı duyarlı D2 reseptörleri ve /veya çok sayıda dopaminerjik sinir ucu

@yankiyazgancom 7

Patolojik durum

•  Organizmanın kendisinde veya çevresindeki değişikliklere aşırı duyarlılaşan CSTC devreler, ödevlerini yapamadıklarında, tikler çıkar.

Tikler •  in: The Handbook of Developmental Cognitive Neuroscience, Second

Edition, Nelson, C.A. and Luciana, M., Editors, 2006 •  TICS: WHEN HABIT-FORMING

NEURAL SYSTEMS FORM HABITS OF THEIR OWN

•  •  James F. Leckman, Michael H. Bloch,

Yanki Yazgan

@yankiyazgancom 9

TS

•  Duysal uyarımlar önlenemez bir şekilde çoğalır;

•  çeşitli tekrarlayıcı ses ve hareketler değişik sebeplerle bu uyarımları izler veya önceler (TS).

@yankiyazgancom 10

Tik

– Ses – Hareket – Algısal/duysal farklılık ve aşırı

farkındalık – Tekrarlayıcı – Ritmik olmayan (fraktal) – Kısmen kontrol edilebilen, ertelenebilen

@yankiyazgancom 11

Tik bozuklukları spektrumu

•  Ses ve hareket tiklerinin birlikteliği •  12 aydan kısa/uzun •  3 aydan kısa/uzun tiksizlik (DSM 5 iptal) •  Başlangıç yaşı (<18-21)

@yankiyazgancom 12

Klinik seyir

•  Başlangıç yaşı: 5-6 •  En zor dönem: 7-15 yaş •  Klinik örneklemde remisyon: % 50

@yankiyazgancom 13

Tikler öğrenilir mi?

•  Strese duyarlılık veya kas gerginliğini hissedebilme “yeteneği”

•  Bunların doğurduğu: – Burun çekme, göz kırpma, boğaz temizleme – Kasları gevşetme veya hareket ettirme ihtiyacı

•  Oluşan hareketlerin kolayca “yer etmesi”

@yankiyazgancom 14

Durduk yerde

•  Simetri ve denge gibi •  Normalde işe yararlığı olan davranışlar •  İşlevine uygun olmayan zaman ve yerde,

@yankiyazgancom 15

sıklık

•  Kronik tikler: % 4-5 (okul çağı) •  TS: % 0.8 (erk); % 0.4 (kız)

@yankiyazgancom 16

Komorbid durumlar

•  OKB (% 30) •  Dikkat dağınıklığı/hiperaktivite ( % 50)

•  Dürtüsellik •  Öfke kontrolsuzluğu •  Öğrenmekte zorluk (göz-beden

koordinasyonu) •  Sosyal iletişim sorunları

@yankiyazgancom 17

Tikler: bir beyin aritmisi

•  Kardiyak aritmilerdeki re-entry mekanizmalarına benzer şekildeki “kısa devre”ler..

•  Yorulana kadar veya daha güçlü bir “odak”çıkana değin.

@yankiyazgancom 18

Bu ne biçim dünya?

•  Hiçbir bildik kurala uymayan bir dünya ne kadar kavranabilir?

•  Düşünce ve eylemlerim hem benim, hem benim değil (bana yabancı, kontrolum dışında)

@yankiyazgancom 19

Küçük yaşta tikleri “yakalamak” •  Erişkin hayata hazırlık, tiklerin şiddetini

azaltmaktan ibaret olamaz. •  Tiklerin tedavisi nihai prognozlarını

etkilememektedir. •  Tik bozukluklarının prognozunu eklenen

sorunlar belirlemektedir.

@yankiyazgancom 20

Tedavi, Uyumdur (şimdilik)

•  Uyum becerilerini çoğaltmak •  Her dönemin gereklerini hakkıyla yerine

getirmesine yardımcı olmak •  TS diyatezinin getirebileceği “yeti” leri

bulup çıkartmak (enerjik, yaşama zevki olan, vicdani değerleri gelişmiş, esprili)

Leckman’ın hipotezi •  TS semptomları beyinde • denetimi sağlayan PF/OFkorteks ile •  hareketi düzenleyen bazal ganglionları •  içeren CSTC devrelerin • işleyişindeki dengenin • bir nedenle bzulmasının • Ürünüdür.

Peterson et al., 2001

Anderson et al., 1999