TIBBİ ATIKLARTIBBİ ATIKLAR

Prof. Dr. Osman CEYHANProf. Dr. Osman CEYHAN

Tıbbi atıklarTıbbi atıklar

Evcil hayvanlarımızda dahil bizim hepimizin Evcil hayvanlarımızda dahil bizim hepimizin tedavi ve bakımına bir ilave olarak her toplumda tedavi ve bakımına bir ilave olarak her toplumda Tıbbi atıklar Tıbbi atıklar meydanameydana gelir.gelir.

Toplumun dikkati son birkaç yıl içinde AIDS’in Toplumun dikkati son birkaç yıl içinde AIDS’in geçişindeki korkunun aydınlatılmasında bu atık geçişindeki korkunun aydınlatılmasında bu atık akımının uygun şekilde zararsız hale akımının uygun şekilde zararsız hale getirilmesine odaklanmıştır.getirilmesine odaklanmıştır.

Çünkü kuzeydoğudaki plajlarda-kumsallarda ve Çünkü kuzeydoğudaki plajlarda-kumsallarda ve şehirlerin diğer bölgelerinde etrafa alenen ve şehirlerin diğer bölgelerinde etrafa alenen ve gelişi güzel atılmış tıbbi atıklar mevcuttur.gelişi güzel atılmış tıbbi atıklar mevcuttur.

Tıbbi atıklarTıbbi atıklar

Bunlara ilaveten toplumun, hastanelerin ve Bunlara ilaveten toplumun, hastanelerin ve diğer kuruluşların mevcut atıklarının diğer kuruluşların mevcut atıklarının oluşması; yada planlı kuruluşlar ve atıkları oluşması; yada planlı kuruluşlar ve atıkları zararsız hale getiren kuruluşların ve zararsız hale getiren kuruluşların ve ekipmanların yetkilileri kendi sistemlerini ekipmanların yetkilileri kendi sistemlerini uygun, güvenilir ve ekonomik, çevreye ve uygun, güvenilir ve ekonomik, çevreye ve topluma zarar vermeksizin ve mevcut topluma zarar vermeksizin ve mevcut yasal düzenlemelere uygun biçimde yasal düzenlemelere uygun biçimde çalıştırmakla yükümlüdürler.çalıştırmakla yükümlüdürler.

TIBBİ ATIK AKIMITIBBİ ATIK AKIMI

Okullar, taşıma sistemleri yada hastaneler Okullar, taşıma sistemleri yada hastaneler gibi topluma hizmet eden bütün kuruluşlar gibi topluma hizmet eden bütün kuruluşlar atık üretirler.atık üretirler.

Sağlık kuruluşlarında oluşan atıklar tek bir Sağlık kuruluşlarında oluşan atıklar tek bir elemana sahiptir, özellikle işle ilgili olanlar-elemana sahiptir, özellikle işle ilgili olanlar-tıbbi atıklar.tıbbi atıklar.

Tıbbi kuruluşlarda meydana gelen tıbbi Tıbbi kuruluşlarda meydana gelen tıbbi atıkların ve diğer atıkların yapısı bu atıkların ve diğer atıkların yapısı bu bölümde tartışılacaktır.bölümde tartışılacaktır.

TIBBİ ATIKLARTIBBİ ATIKLAR

HASTANELERHASTANELER DİŞ HEKİMLERİNİN BÜROLARIDİŞ HEKİMLERİNİN BÜROLARI DOKTORLARIN OFİSLERİDOKTORLARIN OFİSLERİ LABORATUARLARLABORATUARLAR HAYVAN HASTANELERİ gibi kuruluşlarHAYVAN HASTANELERİ gibi kuruluşlar

Bu kuruluşlardan gelen atıkların bir kısmı Bu kuruluşlardan gelen atıkların bir kısmı kafeterya yada büro alanlarından gelen kafeterya yada büro alanlarından gelen atıklar gibi evlerdeki atıklara benzerlik atıklar gibi evlerdeki atıklara benzerlik göstermesine rağmen, diğer atık göstermesine rağmen, diğer atık sistemlerinde normalde bulunmayan ve sistemlerinde normalde bulunmayan ve tıbbi müdahaleler sonucu oluşan tıbbi tıbbi müdahaleler sonucu oluşan tıbbi atıklar meydana getirilir.atıklar meydana getirilir.

Tıbbi atıklar iki kategoride toplanabilir.Tıbbi atıklar iki kategoride toplanabilir.“Genel” ve “Özel” atıklar.“Genel” ve “Özel” atıklar.

GENEL ATIKLARGENEL ATIKLAR

Genel atıklar; tehlikeli, enfekte yada muhtemelen Genel atıklar; tehlikeli, enfekte yada muhtemelen tehlikeli olarak düzenlenmeyen yada tarif tehlikeli olarak düzenlenmeyen yada tarif edilmeyen atık materyallerini kapsar.edilmeyen atık materyallerini kapsar.

Genel atıklar araziye bırakılmak yada yakılmak Genel atıklar araziye bırakılmak yada yakılmak gibi geleneksel yöntemlerle zararsız hale gibi geleneksel yöntemlerle zararsız hale getirilebilir.getirilebilir.

Çevreye yada kişilere muhtemel tehlikelerinden Çevreye yada kişilere muhtemel tehlikelerinden dolayı diğer atıkların ihtiyaç duyduğu özel işleme dolayı diğer atıkların ihtiyaç duyduğu özel işleme yada zararsızlaştırma işlemlerine ihtiyaç yada zararsızlaştırma işlemlerine ihtiyaç duymazlar.duymazlar.

Bir tıbbi kuruluşta oluşan genel atıklar; Bir tıbbi kuruluşta oluşan genel atıklar; çeşitli kağıt karışımları ve mukavva-karton çeşitli kağıt karışımları ve mukavva-karton maddeleri, plastikler, yiyecek artıkları, cam maddeleri, plastikler, yiyecek artıkları, cam ve metal atıklarından oluşur.ve metal atıklarından oluşur.

İdari bürolar, hasta odaları, laboratuarlar İdari bürolar, hasta odaları, laboratuarlar ve kafeteryalar dahil hastanenin tüm ve kafeteryalar dahil hastanenin tüm birimlerinde üretilir.birimlerinde üretilir.

ÖZEL ATIKLARÖZEL ATIKLAR

Özel düzenlemeler ve mevzuatlara göre özel Özel düzenlemeler ve mevzuatlara göre özel işleme, zararsızlaştırma ve özel muameleye tabi işleme, zararsızlaştırma ve özel muameleye tabi tutma gerekliliğinden dolayı özel atıklar diye tutma gerekliliğinden dolayı özel atıklar diye ifade edilmişlerdir. ifade edilmişlerdir.

Enfekte, toksik ve radyoaktif özelliklerinden Enfekte, toksik ve radyoaktif özelliklerinden dolayı bütün atıklar muhtemelen sağlık , çevre dolayı bütün atıklar muhtemelen sağlık , çevre ve güvenlik tehlikelerine sahiptir. ve güvenlik tehlikelerine sahiptir.

Sağlık kuruluşları ile ilgili özel atıklar 5 sınıfa Sağlık kuruluşları ile ilgili özel atıklar 5 sınıfa ayrılır.ayrılır.

SPECİAL ATIKLARSPECİAL ATIKLAR

ENFEKTEENFEKTE KİMYASALKİMYASAL RADİOAKTİFRADİOAKTİF PATOLOJİKPATOLOJİK İNSAN VÜCUT PARÇALARIİNSAN VÜCUT PARÇALARI

Kimyasal ve radioaktif atıklar teşhiste,araştırma Kimyasal ve radioaktif atıklar teşhiste,araştırma ve laboratuarlarda meydana gelir ve genellikle ve laboratuarlarda meydana gelir ve genellikle enfekte ve genel atıklardan ayrılarak toplanır, enfekte ve genel atıklardan ayrılarak toplanır, depolanır ve zararsız hale getirilir.depolanır ve zararsız hale getirilir.

Bazı kimyasal örneklerde atıklar yakılabilir, fakat Bazı kimyasal örneklerde atıklar yakılabilir, fakat radioaktif atıklar diğer atıklarla yakılmazlar.radioaktif atıklar diğer atıklarla yakılmazlar.

Bu materyallerin işlenmesi ve zararsız hale Bu materyallerin işlenmesi ve zararsız hale getirilmesi için özel olarak planlanan atık getirilmesi için özel olarak planlanan atık zararsızlaştırma kuruluşlarına gönderilirler. zararsızlaştırma kuruluşlarına gönderilirler.

Radioaktif materyallerin işlendikleri yerler Radioaktif materyallerin işlendikleri yerler nisbeten yarılanma ömürlerini nisbeten yarılanma ömürlerini tamamladıkları yerlerdir.tamamladıkları yerlerdir.

Bunların geleneksel atık zararsızlaştırma Bunların geleneksel atık zararsızlaştırma kuruluşlarına alınabilmeleri için kuruluşlarına alınabilmeleri için radioaktivitelerinin yeterince düşük düzeye radioaktivitelerinin yeterince düşük düzeye indirilinceye kadar bütün radioaktif indirilinceye kadar bütün radioaktif maddelerin depolanmaları mümkün maddelerin depolanmaları mümkün olabilir.olabilir.

ENFEKTE ATIKLARENFEKTE ATIKLAR

Enfekte atıklar; onların enfekte Enfekte atıklar; onların enfekte özelliklerinden yada biolojik özelliklerinden yada biolojik kontaminasyondan dolayı muhtemel sağlık kontaminasyondan dolayı muhtemel sağlık tehlikeleri olduğu düşünülen spesifik tehlikeleri olduğu düşünülen spesifik atıklardır. atıklardır.

Bunlar zaman zaman biomedikal, biolojik, Bunlar zaman zaman biomedikal, biolojik, kontamine yada kırmızı çantalı atık olarak kontamine yada kırmızı çantalı atık olarak ifade edilir.ifade edilir.

Bir atık önemli miktarda patojen ihtiva Bir atık önemli miktarda patojen ihtiva ederse enfekte atıktır.ederse enfekte atıktır.

Bir patojen ise hastalığa sebep olan bir Bir patojen ise hastalığa sebep olan bir organizmadır.organizmadır.

Önemli bir konsantrasyon ise, Önemli bir konsantrasyon ise, insanoğlunda hastalığa sebep olabilecek insanoğlunda hastalığa sebep olabilecek kadar yüksek bir konsantrasyondur.kadar yüksek bir konsantrasyondur.

Bunlar, hastane ve atık zararsızlaştırma Bunlar, hastane ve atık zararsızlaştırma personeli tarafından derhal ayırt personeli tarafından derhal ayırt edilebilmesi için kırmızı çantalara edilebilmesi için kırmızı çantalara yerleştirilirler.yerleştirilirler.

Kanada da atıklar çeşitli renklerdeki Kanada da atıklar çeşitli renklerdeki çantalarda ayrıştırılırlar.çantalarda ayrıştırılırlar.

Enfekte atıkların standardize edilmesi için Enfekte atıkların standardize edilmesi için teşebbüsler yapılmasına rağmen ülkeler teşebbüsler yapılmasına rağmen ülkeler arasında bu tür atıkların üniversal tarifi arasında bu tür atıkların üniversal tarifi yoktur.yoktur.

Herhangi bir atık kanla geçen hastalıklarla Herhangi bir atık kanla geçen hastalıklarla enfekte olduğu bilinen hastalardan orijinini enfekte olduğu bilinen hastalardan orijinini aldığı zaman bu atıkların daima enfekte aldığı zaman bu atıkların daima enfekte olduğu düşünülmeli.olduğu düşünülmeli.

İSOLE ATIK (tablo 2.4)İSOLE ATIK (tablo 2.4)

Bulaşıcı hastalıklardan hasta olmayanları Bulaşıcı hastalıklardan hasta olmayanları korumak için isole edilen hastaların korumak için isole edilen hastaların hastanede ürettikleri atıklarhastanede ürettikleri atıklar

Enfeksiyon ajanlarının stokları ve kültürleri Enfeksiyon ajanlarının stokları ve kültürleri ve ilgili biyolojik maddelerve ilgili biyolojik maddeler(Yüksek konsantrasyonda patojenlerle (Yüksek konsantrasyonda patojenlerle ilgili)ilgili)

Medikal ve Patoloji laboratuarlarından gelen Medikal ve Patoloji laboratuarlarından gelen örnekler, örnekler,

Klinik araştırma ve endüstriyel laboratuarlardan Klinik araştırma ve endüstriyel laboratuarlardan gelen enfeksiyon ajanlarının stokları ve gelen enfeksiyon ajanlarının stokları ve kültürleri, kültürleri,

Nakletmek için kullanılan araçlar ve disposible Nakletmek için kullanılan araçlar ve disposible kültür tabakları (Petri kutuları) ve inokülasyon ve kültür tabakları (Petri kutuları) ve inokülasyon ve karışık kültürler.karışık kültürler.

Iskartaya çıkarılmış kan, serum, plazma, kan Iskartaya çıkarılmış kan, serum, plazma, kan ürünleri ve biyolojik maddelerin ürünlerinden ürünleri ve biyolojik maddelerin ürünlerinden ortaya çıkan atıklar.ortaya çıkan atıklar.

İNSAN VE KAN ÜRÜNLERİİNSAN VE KAN ÜRÜNLERİ

Atık kan, serum, plazma ve diğer kan Atık kan, serum, plazma ve diğer kan ürünleriürünleri

Patolojik atıklarPatolojik atıklar

Patolojik atıklar (Hastalarda bilinmeyen Patolojik atıklar (Hastalarda bilinmeyen enfeksiyon ihtimalinden dolayı)enfeksiyon ihtimalinden dolayı)

Dokular, organlar, vücut parçaları, kan ve Dokular, organlar, vücut parçaları, kan ve cerrahi,otopsi ve biopsi esnasında ortaya cerrahi,otopsi ve biopsi esnasında ortaya çıkan vücut sıvılarıçıkan vücut sıvıları

Kontamine hayvan karkasları, vücut Kontamine hayvan karkasları, vücut parçaları ve altlıklarıparçaları ve altlıkları

Patojenlere kasıtlı olarak maruz bırakılan Patojenlere kasıtlı olarak maruz bırakılan hayvanların kontamine altlıkları, vücut hayvanların kontamine altlıkları, vücut parçaları ve karkaslarıparçaları ve karkasları

Tablo 2.5 İsteğe bağlı enfekte Tablo 2.5 İsteğe bağlı enfekte atıklaratıklar

Otopsi ve cerrahiden gelen atıklar: Kirli Otopsi ve cerrahiden gelen atıklar: Kirli elbiseler,süngerler, kalın perdeler, lavaj elbiseler,süngerler, kalın perdeler, lavaj tüpleri, drenaj setleri, yatak altlıkları ve tüpleri, drenaj setleri, yatak altlıkları ve cerrahi eldivenlercerrahi eldivenler

Muhtelif laboratuar atıklarıMuhtelif laboratuar atıkları

Numune kutuları, cam lameller, etiketler, Numune kutuları, cam lameller, etiketler, disposible eldivenler, lab.elbiseleri ve disposible eldivenler, lab.elbiseleri ve önlükleriönlükleri

Dializ ünitesi atıklarıDializ ünitesi atıkları

Lastik hortumlar, tüpler, filtreler, çarşaflar, Lastik hortumlar, tüpler, filtreler, çarşaflar, havlular, eldivenler, önlükler ve laboratuar havlular, eldivenler, önlükler ve laboratuar giysilerigiysileri

Kontamine ekipmanlarKontamine ekipmanlar

Hasta bakımında, tıbbi laboratuarlarda, Hasta bakımında, tıbbi laboratuarlarda, araştırmada ve belirli ilaçların üretiminde araştırmada ve belirli ilaçların üretiminde kullanılan ekipmanlarkullanılan ekipmanlar

HASTANE ATIK ŞEMASIHASTANE ATIK ŞEMASI

Hastaneler çok fonksiyonlu komplex Hastaneler çok fonksiyonlu komplex kuruluşlardır.kuruluşlardır.

Hastaneler; tıbbi tedavi kadar hem geçici hem Hastaneler; tıbbi tedavi kadar hem geçici hem de gecelik konaklama sağlar ve hasta kayıtlarını de gecelik konaklama sağlar ve hasta kayıtlarını tutan, tıbbi personelin izlenmesini sağlayan, tutan, tıbbi personelin izlenmesini sağlayan, fiziksel temizliği yapan personele destek fiziksel temizliği yapan personele destek vermektedir (İşletme,atıkların zararsız hale vermektedir (İşletme,atıkların zararsız hale getirilmesi, servislerin temizlenmesi).getirilmesi, servislerin temizlenmesi).

Bundan dolayı hastanenin atık şeması Bundan dolayı hastanenin atık şeması kuruluştaki tıbbi ve tıbbi olmayan farklılıkları kuruluştaki tıbbi ve tıbbi olmayan farklılıkları yansıtması sürpriz olmamalı.yansıtması sürpriz olmamalı.

Tablo 2.6 da hastanelerden gelen kendine özgü Tablo 2.6 da hastanelerden gelen kendine özgü bir katı atık şemasının özellikleri verilmiştir.bir katı atık şemasının özellikleri verilmiştir.

Bu atıkların yarıdan fazlası her yerde Bu atıkların yarıdan fazlası her yerde bulunabilen genel katı atıklar yada çöplerdir.bulunabilen genel katı atıklar yada çöplerdir.

Enfekte olmayan atıklar bir hastanenin her Enfekte olmayan atıklar bir hastanenin her tarafında meydana getirilebilir.tarafında meydana getirilebilir.

Enfekte atıklar ise iş büroları ve ziyaretçi alanları Enfekte atıklar ise iş büroları ve ziyaretçi alanları hariç bir hastanenin pek çok bölgesinde hariç bir hastanenin pek çok bölgesinde meydana getirilir.meydana getirilir.

Her iki tip atığın üretildiği bölgelerdeki enfekte Her iki tip atığın üretildiği bölgelerdeki enfekte olmayan atıklardan enfekte olan atıkların olmayan atıklardan enfekte olan atıkların ayrıştırılması hastaneden hastaneye değişebilir.ayrıştırılması hastaneden hastaneye değişebilir.

Ortalama bir hastane tarafından meydana Ortalama bir hastane tarafından meydana getirilen toplam katı atık şayet detaylı olarak getirilen toplam katı atık şayet detaylı olarak gözden geçiriliyorsa, atığın enfekte kısmı toplam gözden geçiriliyorsa, atığın enfekte kısmı toplam üretilen atığın %15 ve % 30 u oranında olacaktır.üretilen atığın %15 ve % 30 u oranında olacaktır.

Geri kalan kısmı non-enfekte olacaktır.Geri kalan kısmı non-enfekte olacaktır.

Tablo 2.6 Tipik bir hastanenin katı Tablo 2.6 Tipik bir hastanenin katı atık şemasıatık şeması

Atık bileşenleri.............Atık bileşenleri............. % si(Toplama göre)% si(Toplama göre)Genel katı atıklar Genel katı atıklar 56.456.4Tıbbi katı atıklar Tıbbi katı atıklar 17.517.5Oluklu karton Oluklu karton 10.910.9Hasta atığı Hasta atığı 8.58.5Kağıt Kağıt 3.13.1Tehlikeli atık Tehlikeli atık 2.02.0Tahta parçaları Tahta parçaları 0.50.5Kuru piller Kuru piller 0.40.4X Ray film X Ray film 0.30.3Diğerleri Diğerleri 0.40.4TOLAM.......................TOLAM....................... 100100

Bir Hastanedeki atıkların spesifik Bir Hastanedeki atıkların spesifik kaynakları şunlardırkaynakları şunlardır

Operasyon odalarıOperasyon odaları Hasta bakım alanlarıHasta bakım alanları LaboratuarlarLaboratuarlar Araştırma kuruluşlarıAraştırma kuruluşları Öğretme faaliyetleriÖğretme faaliyetleri Tıbbi ve dental kliniklerTıbbi ve dental klinikler

Tablo 2.7 mey.gel.atık oranlarıTablo 2.7 mey.gel.atık oranları

Hastane... Hastane... 5,9 5,9 kg/işgal edilen yatak/günkg/işgal edilen yatak/gün

Hekim....... Hekim....... 2,3 kg/hasta/ gün2,3 kg/hasta/ gün Dinlenme odası..Dinlenme odası.. 1,4 kg/kişi/gün1,4 kg/kişi/gün Laboratuar..........Laboratuar.......... 0,2 kg/hasta/gün0,2 kg/hasta/gün Kantinler..............Kantinler.............. 0,9 kg/öğün/gün0,9 kg/öğün/gün

Enfekte tıbbi atık bölümüEnfekte tıbbi atık bölümü

Bir hastane içinde üretilen enfekte atıkların Bir hastane içinde üretilen enfekte atıkların miktarı, bölümden bölüme değişir.miktarı, bölümden bölüme değişir.

Bazı bölgelerde (acil odaları ve doğum koğuşları Bazı bölgelerde (acil odaları ve doğum koğuşları gibi) meydana gelen tüm atıklar enfekte gibi) meydana gelen tüm atıklar enfekte düşünülebilir. düşünülebilir.

Çeşitli faktörler bir kuruluşta meydana gelen Çeşitli faktörler bir kuruluşta meydana gelen atığı etkiler.atığı etkiler.

Bunlar federal devlet ve lokal düzenlemeler ve Bunlar federal devlet ve lokal düzenlemeler ve ilkeler, özel yönetmenlik alanları, protokoller ve ilkeler, özel yönetmenlik alanları, protokoller ve yasaklanmış alanları kapsar.yasaklanmış alanları kapsar.

Enfekte tıbbi atık bölümüEnfekte tıbbi atık bölümü

Özel yönerge alanlarındaki farklılıklar, çeşitli Özel yönerge alanlarındaki farklılıklar, çeşitli hastanelerin farklı hasta katlarında atık yönetim hastanelerin farklı hasta katlarında atık yönetim uygulamaları karşılaştırıldığı zaman çok yaygın uygulamaları karşılaştırıldığı zaman çok yaygın şekilde bildirilmiştir.şekilde bildirilmiştir.

Belirli kuruluşlarda hastalarla temasta oluşan Belirli kuruluşlarda hastalarla temasta oluşan tüm atıkların enfekte olduğu düşünülür, buna tüm atıkların enfekte olduğu düşünülür, buna yemek kapları ve gıda artıkları da dahil.yemek kapları ve gıda artıkları da dahil.

Mamafih, diğer kuruluşlarda sadece iğne ve Mamafih, diğer kuruluşlarda sadece iğne ve vücut sıvıları ile ıslanmış bandajlar gibi tıbbi vücut sıvıları ile ıslanmış bandajlar gibi tıbbi maddeler enfekte düşünülmektedir.maddeler enfekte düşünülmektedir.

Hastane personelinin aldığı eğitim meydana Hastane personelinin aldığı eğitim meydana gelen enfekte atığın oranını etkileyecektir.gelen enfekte atığın oranını etkileyecektir.

Atık kutularının yanlışlıkla kırmızı renkli torbalara Atık kutularının yanlışlıkla kırmızı renkli torbalara atılması ve enfekte olmayan çöplerin atılması ve enfekte olmayan çöplerin zararsızlaştırılması, enfekte atık kutularındaki zararsızlaştırılması, enfekte atık kutularındaki maddelerin gerçekte olduğundan çok daha fazla maddelerin gerçekte olduğundan çok daha fazla oranda enfekte atık meydana getirilmiş gibi oranda enfekte atık meydana getirilmiş gibi görülmesine yol açacaktır. görülmesine yol açacaktır.

ATIK MİKTARININ TAYİNİATIK MİKTARININ TAYİNİ

Bir kuruluş tarafından üretilen atık miktarını tayin Bir kuruluş tarafından üretilen atık miktarını tayin etmek için çeşitli metotlar mevcuttur.etmek için çeşitli metotlar mevcuttur.

Birincisi hastane içinde bir araştırma yapmaktır. Birincisi hastane içinde bir araştırma yapmaktır. Toprağa gömülmeden yada diğer Toprağa gömülmeden yada diğer

zararsızlaştırma kuruluşlarına gönderilmeden zararsızlaştırma kuruluşlarına gönderilmeden veya herhangi bir muameleye tabi tutulmadan veya herhangi bir muameleye tabi tutulmadan önce toplanan tüm atıklar tartılacaktır.önce toplanan tüm atıklar tartılacaktır.

ATIK MİKTARININ TAYİNİATIK MİKTARININ TAYİNİ

Zararsızlaştırılacak atığın miktarı ve tipi ile Zararsızlaştırılacak atığın miktarı ve tipi ile ilgili bir günlük tutulmalıdır (enfekte yada ilgili bir günlük tutulmalıdır (enfekte yada non enfekte gibi) non enfekte gibi)

Bu araştırma spesifik bir periodu Bu araştırma spesifik bir periodu kapsamalı ve minimum bir hafta .kapsamalı ve minimum bir hafta .

Bu araştırmadan elde edilen veriler Bu araştırmadan elde edilen veriler meydana gelen atığın bir yıllık miktarını meydana gelen atığın bir yıllık miktarını tahmin etmek için kullanılacaktır.tahmin etmek için kullanılacaktır.

Meydana gelen atık miktarını tahmin Meydana gelen atık miktarını tahmin etmek için ikinci bir metot, zararsızlaştırma etmek için ikinci bir metot, zararsızlaştırma kuruluşunun kayıtları ve diğer benzer kuruluşunun kayıtları ve diğer benzer verilerin faturalarını kullanmaktır.verilerin faturalarını kullanmaktır.

Toprağa gömme yada diğer Toprağa gömme yada diğer zararsızlaştırma kuruluşları her bir metre zararsızlaştırma kuruluşları her bir metre küpü yada her bir kilogramının maliyetine küpü yada her bir kilogramının maliyetine dayanan atık zararsızlaştırılması için dayanan atık zararsızlaştırılması için hastaneye her zaman fatura keserler.hastaneye her zaman fatura keserler.

Fatura kayıtları bir yılda meydana gelen atığın Fatura kayıtları bir yılda meydana gelen atığın toplam miktarını tahmin etmek için kullanılabilir.toplam miktarını tahmin etmek için kullanılabilir.

Meydana gelen atığı tayin etmenin üçüncü bir Meydana gelen atığı tayin etmenin üçüncü bir yolu, Standart atık meydana getirme faktörlerini yolu, Standart atık meydana getirme faktörlerini kullanmaktır.kullanmaktır.

Tablo 2. 8 de listelenen bir örnek,benzer Tablo 2. 8 de listelenen bir örnek,benzer kuruluşlardan toplanan veriler her bir hastaya kuruluşlardan toplanan veriler her bir hastaya dayalı olarak atık miktarını tahmin etmek için dayalı olarak atık miktarını tahmin etmek için kullanılabilirkullanılabilir

Yaygın uygulama hastanedeki bir hastanın Yaygın uygulama hastanedeki bir hastanın her gün 5-7 kg arasında atık meydana her gün 5-7 kg arasında atık meydana getirdiği tahmin edilir.getirdiği tahmin edilir.

Dahası, hastane politikalarına bağlı olarak Dahası, hastane politikalarına bağlı olarak bu atıkların % 15-30 unun enfekte olduğu bu atıkların % 15-30 unun enfekte olduğu tahmin edilmektedir.tahmin edilmektedir.

Bu faktörler tek başına günlük ortalama Bu faktörler tek başına günlük ortalama hasta sayısı ile yıllık atık üretimini tayin hasta sayısı ile yıllık atık üretimini tayin etmede kullanılabilir.etmede kullanılabilir.

Atık üretimini tahmin etmeye bir Atık üretimini tahmin etmeye bir örnek:örnek:

Ortalama % 80 doluluk oranı olan 250 Ortalama % 80 doluluk oranı olan 250 yataklı bir hastane farz edelim. yataklı bir hastane farz edelim.

Böylece 250x80=200 dolu yatak sayısı. Böylece 250x80=200 dolu yatak sayısı. 12 lb. yatak gün oranı için (5.44 kg) 12 lb. yatak gün oranı için (5.44 kg) toplam üretilen atık oranı 12 lb./yatak/gün toplam üretilen atık oranı 12 lb./yatak/gün

x 200 yatak = x 200 yatak = 2400 lb/gün (1030 kg/gün) yada 2400 lb/gün (1030 kg/gün) yada 440 ton/yıl440 ton/yıl

Bunun % 20 si enfekte atıkdır.Bunun % 20 si enfekte atıkdır. Dolayısı ile meydana gelen toplam atığın Dolayısı ile meydana gelen toplam atığın

yaklaşık 90 tonu(yılık) enfekte atıktır.yaklaşık 90 tonu(yılık) enfekte atıktır.

Tablo2.9 Enfekte atıkların özellikleriTablo2.9 Enfekte atıkların özellikleri

Selülozik mad.(Kağıt-kumaş vs.)...% 50-70Selülozik mad.(Kağıt-kumaş vs.)...% 50-70 Plastikler.........................................%20-60Plastikler.........................................%20-60 Cam malzemeler............................%10-20Cam malzemeler............................%10-20 Sıvılar.............................................% 1-10Sıvılar.............................................% 1-10

Enfekte atıkların özellikleriEnfekte atıkların özellikleri

Isı değeri...........................19 771 kj/kgIsı değeri...........................19 771 kj/kg Nem...................................% 8,5Nem...................................% 8,5 Yanmayanlar.......................% 5,0Yanmayanlar.......................% 5,0 Kloridler...............................%1,0Kloridler...............................%1,0

ATIK AKIMININ FİZİKSEL ATIK AKIMININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ

Atıklar fiziksel özellikleri ile tarif Atıklar fiziksel özellikleri ile tarif edilebilirler.edilebilirler.

Atık materyallerinin fiziksel özellikleri Atık materyallerinin fiziksel özellikleri onların elle işlenmesi, muamelesi ve onların elle işlenmesi, muamelesi ve zararsızlaştırılmasını etkileyecektir.zararsızlaştırılmasını etkileyecektir.

Bir atık elemanı disposbl strafor köpükleri Bir atık elemanı disposbl strafor köpükleri kadar büyük, boş tıbbi ampuller kadar kadar büyük, boş tıbbi ampuller kadar küçük olabilir. küçük olabilir.

ATIK AKIMININ FİZİKSEL ATIK AKIMININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ

Çoğu hastanenin atıkları kutular yada Çoğu hastanenin atıkları kutular yada plastik torbalar içinde yakma ünitesine plastik torbalar içinde yakma ünitesine yada diğer zararsızlaştırma tesislerine yada diğer zararsızlaştırma tesislerine gönderilir.gönderilir.

Delici ve kesici malzemeler genellikle Delici ve kesici malzemeler genellikle sertleştirilmiş küçük plastik kutularda sertleştirilmiş küçük plastik kutularda toplanır. toplanır.

Paketleme kartonları sıklıkla düz karton Paketleme kartonları sıklıkla düz karton levhalara dönüştürülür ve yakma kuruluşlarına levhalara dönüştürülür ve yakma kuruluşlarına ayrı olarak gönderilebilir.ayrı olarak gönderilebilir.

Kutuların ağırlığı onların elle taşınacağı kadar Kutuların ağırlığı onların elle taşınacağı kadar olmalı.olmalı.

Genelde bir konteiner 34 kg ı aşmamalı ki tek Genelde bir konteiner 34 kg ı aşmamalı ki tek başına bir operatör onu kaldırıp taşıyabilsin.başına bir operatör onu kaldırıp taşıyabilsin.

Çoğu konteinerlar ve çantalar 22 kg dan daha Çoğu konteinerlar ve çantalar 22 kg dan daha az ağırlığa sahiptirler.az ağırlığa sahiptirler.

Genelde tıbbi atıklar ya plastik torbalara yada Genelde tıbbi atıklar ya plastik torbalara yada plastik kutulara (iple bağlanan) yerleştirilir.plastik kutulara (iple bağlanan) yerleştirilir.

Tıbbi atıklar; Enfekte atıkları Tıbbi atıklar; Enfekte atıkları karıştırmamak için iki tip torba kullanılır.karıştırmamak için iki tip torba kullanılır.

En yayğın olanı kırmızı torbalardır.En yayğın olanı kırmızı torbalardır. Bunlar 2,5 mm. Kalınlığında kırmızı plastik Bunlar 2,5 mm. Kalınlığında kırmızı plastik

torbalardır.torbalardır.

Zararsızlaştırma tesisine nakil için büyük Zararsızlaştırma tesisine nakil için büyük kutu ve konteinerlara torbalar kutu ve konteinerlara torbalar yerleştirilmeden önce materyaller kırmızı yerleştirilmeden önce materyaller kırmızı torbalara yerleştirilirler.torbalara yerleştirilirler.

İkincisi kırmızı torbalarla hemen hemen İkincisi kırmızı torbalarla hemen hemen aynı büyüklükte olan kağıt çizgili plastik aynı büyüklükte olan kağıt çizgili plastik torbalardır.torbalardır.

Fakat bunlar kağıtla güçlendirildiğinden Fakat bunlar kağıtla güçlendirildiğinden delinmeleri çok daha zordur.delinmeleri çok daha zordur.

Bazı devletler kırmızı bir çantanın Bazı devletler kırmızı bir çantanın kaynağını belirlemek için etiket kaynağını belirlemek için etiket konulmasının gerekliliğini düzenleyen konulmasının gerekliliğini düzenleyen usuller getirmişlerdir.usuller getirmişlerdir.

Bu yasal düzenlemelerin olduğu yerlerde Bu yasal düzenlemelerin olduğu yerlerde pek çok hastane kırmızı torbalar üzerine pek çok hastane kırmızı torbalar üzerine basit şekilde kendi logolarını koyarlar.basit şekilde kendi logolarını koyarlar.

KUTULARKUTULAR

Ticari atık taşıyıcıları genellikle plastik Ticari atık taşıyıcıları genellikle plastik torbalarla kaplanmış mukavva kutuların torbalarla kaplanmış mukavva kutuların kullanılmasına adepte olmuşlardır.kullanılmasına adepte olmuşlardır.

Bu kutular atıkların gönüllü ve toplu Bu kutular atıkların gönüllü ve toplu alındığı hastanelere ve diğer sağlık alındığı hastanelere ve diğer sağlık kuruluşlarına verilir.kuruluşlarına verilir.

SIKIŞTIRMASIKIŞTIRMA

Ticari yakma kuruluşlarına nakilden önce Ticari yakma kuruluşlarına nakilden önce enfekte atıkların sıkıştırılması için çok sayıda enfekte atıkların sıkıştırılması için çok sayıda teşebbüs olmuştur.teşebbüs olmuştur.

Genelde sıkıştırma başarılı olmamıştır.Genelde sıkıştırma başarılı olmamıştır. Vücut sıvıları, kan ve tüm sıvı tipleri sıkıştırma Vücut sıvıları, kan ve tüm sıvı tipleri sıkıştırma

sırasında tutmak oldukça zordur.sırasında tutmak oldukça zordur. Dahası şayet keskin şeyler mevcutsa, sıkıştırma Dahası şayet keskin şeyler mevcutsa, sıkıştırma

işlemi sırasında ne tür konteiner kullanılırsa işlemi sırasında ne tür konteiner kullanılırsa kullanılsın bu kesicilerin delmeleri çok kolay olur.kullanılsın bu kesicilerin delmeleri çok kolay olur.

SIKIŞTIRMASIKIŞTIRMA

Sıkıştırılmış atıklar yakılacaksa ilk önce Sıkıştırılmış atıklar yakılacaksa ilk önce kabartmadan-dağıtmadan yakmak çok zor olur.kabartmadan-dağıtmadan yakmak çok zor olur.

Hastanelerde enfekte olmayan atıkları onların Hastanelerde enfekte olmayan atıkları onların taşıma maliyetlerini düşürmek ve yoğunluğunu taşıma maliyetlerini düşürmek ve yoğunluğunu azaltmak için çoğu zaman sıkıştırma yapılır.azaltmak için çoğu zaman sıkıştırma yapılır.

Enfekte olmayan atıkların bulunduğu Enfekte olmayan atıkların bulunduğu hastanelerin öncelikle sıkıştırma tesisine sahip hastanelerin öncelikle sıkıştırma tesisine sahip olmaları gerekir.olmaları gerekir.

ATIKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİATIKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ

Atıklar öncelikle yakıldıkları zaman Atıklar öncelikle yakıldıkları zaman kimyasal özellikleri ile de tanımlanırlar.kimyasal özellikleri ile de tanımlanırlar.

Yakılacak atığın önemli özellikleri yakılma Yakılacak atığın önemli özellikleri yakılma esnasında atığın açığa çıkaracağı ısı esnasında atığın açığa çıkaracağı ısı miktarı (Isıtma değeri), yanma sonucu miktarı (Isıtma değeri), yanma sonucu meydana gelen kül miktarı ve külün meydana gelen kül miktarı ve külün buharlaşma sıcaklığı.buharlaşma sıcaklığı.

Şekil 2. 2 de çeşitli materyallerin ısıtma Şekil 2. 2 de çeşitli materyallerin ısıtma değerlerinin mukayesesi gösterilmiştir.değerlerinin mukayesesi gösterilmiştir.

1 metre küp gaz 37256 kj lük ısıtma değeri1 metre küp gaz 37256 kj lük ısıtma değeri 1/10 lt. fueloil ............... 3900 kj1/10 lt. fueloil ............... 3900 kj 1 kg kağıt yaklaşık.............19771 kj/kg1 kg kağıt yaklaşık.............19771 kj/kg 1 kg tahta...........................18608 kj1 kg tahta...........................18608 kj 1 kg plastik (polyetylene)...46520 kj1 kg plastik (polyetylene)...46520 kj 1 kg PVC ..........................20934 kj1 kg PVC ..........................20934 kj 1 kg patolojik atık.................2326 kj1 kg patolojik atık.................2326 kj

Atığın külü yada yanıcı olmayan muhtevası, Atığın külü yada yanıcı olmayan muhtevası, yanma işlemi tamamlandıktan sonra kalan yanma işlemi tamamlandıktan sonra kalan bölümüdür.bölümüdür.

Yakma tesisinden araba ile taşınması gerekli Yakma tesisinden araba ile taşınması gerekli külün miktarı doğrudan doğruya atığın kül külün miktarı doğrudan doğruya atığın kül fraksiyonu ile ilğilidir.fraksiyonu ile ilğilidir.

Atığın külle ilğili bir diğer özelliği külün Atığın külle ilğili bir diğer özelliği külün buharlaşma sıcaklığıdır. buharlaşma sıcaklığıdır.

Bu, külün deforme olmaya başlayacağı Bu, külün deforme olmaya başlayacağı sıcaklıktır ki tablo 2.12 de gösterilmiştir.sıcaklıktır ki tablo 2.12 de gösterilmiştir.

Tablo 2.12 Külün erime sıcaklığıTablo 2.12 Külün erime sıcaklığı

havasız aşırı havahavasız aşırı hava Deformasyonun başlaması 1027-1127 1110-1149Deformasyonun başlaması 1027-1127 1110-1149 Yumuşama 1199-1299 1238-1321Yumuşama 1199-1299 1238-1321 Sıvılaşma 1315-1404 1360-1482 Sıvılaşma 1315-1404 1360-1482

Yakma fırını içerisinde müsaade edilen en Yakma fırını içerisinde müsaade edilen en yüksek sıcaklık bir indikatördür.yüksek sıcaklık bir indikatördür.

Bu sıcaklık külün erime sıcaklığına ulaşırsa kül Bu sıcaklık külün erime sıcaklığına ulaşırsa kül buharlaşmaya başlar ve fırın odasının her buharlaşmaya başlar ve fırın odasının her tarafında, atık ısıtma boilerinde ve fırının arka tarafında, atık ısıtma boilerinde ve fırının arka bölümlerinde yada baca deliğinde can sıkıcı bölümlerinde yada baca deliğinde can sıkıcı cürüf formuna dönüşecektir.cürüf formuna dönüşecektir.

O atığın faydalı bilinen bileşenlerindendir de.O atığın faydalı bilinen bileşenlerindendir de.

Mesela nem miktarı, karbon miktarı, Mesela nem miktarı, karbon miktarı, hidrojen miktarı ve klorine miktarı atığın hidrojen miktarı ve klorine miktarı atığın yanma özellikleri hakkında bilgi yanma özellikleri hakkında bilgi sağlayacaktır.sağlayacaktır.

Bu bilgi ile yakma işleminde gerekli olan Bu bilgi ile yakma işleminde gerekli olan yakıt miktarı ve yakma fırınında meydana yakıt miktarı ve yakma fırınında meydana gelen baca gazı miktarı tayin edilebilir.gelen baca gazı miktarı tayin edilebilir.

ATIKLARDAKİ PLASTİKLERATIKLARDAKİ PLASTİKLER

Plastikler atık yakma fırınlarında özellikle Plastikler atık yakma fırınlarında özellikle istenilen şeylerdir. istenilen şeylerdir.

Tablo 2.11 de yaygın olarak kullanılan Tablo 2.11 de yaygın olarak kullanılan çeşitli plastik tipleri verilmiştir. çeşitli plastik tipleri verilmiştir.

Birçok plastik maddesi tabloda gösterildiği Birçok plastik maddesi tabloda gösterildiği gibi klorine ihtiva eder ve klorlanmış bu gibi klorine ihtiva eder ve klorlanmış bu plastikler yandığı zaman hidrojen kloride plastikler yandığı zaman hidrojen kloride meydana gelir.meydana gelir.

ATIKLARDAKİ PLASTİKLERATIKLARDAKİ PLASTİKLER

Hidrojen klorid yanma sistemi içerisinde Hidrojen klorid yanma sistemi içerisinde hidroklorik aside dönüşebilir ve çeşitli yüzeyleri hidroklorik aside dönüşebilir ve çeşitli yüzeyleri tahrip eder (aşındırır).tahrip eder (aşındırır).

Yakma fırınının bacasını terkederken , hidrojen Yakma fırınının bacasını terkederken , hidrojen kloride hidroklorik asit formuna yeniden kloride hidroklorik asit formuna yeniden dönüşecek ve SMOG gibi büyük atmosferik dönüşecek ve SMOG gibi büyük atmosferik etkilerin olmasına katkıda bulunacak, etkilerin olmasına katkıda bulunacak, atmosferdeki diğer elemetlerle reaksiyona atmosferdeki diğer elemetlerle reaksiyona girecek ve binalara ve diğer yapı yüzeylerine girecek ve binalara ve diğer yapı yüzeylerine zarar verecektir.zarar verecektir.

Hastane atıklarında bulunan çoğu plastikler Hastane atıklarında bulunan çoğu plastikler polyetylene, polipropilen ve PVC den polyetylene, polipropilen ve PVC den üretilmişlerdir. üretilmişlerdir.

Hastane atıklarının % 20 - % 30 u plastiklerden Hastane atıklarının % 20 - % 30 u plastiklerden meydana gelir ve bu plastiklerin hemen hemen meydana gelir ve bu plastiklerin hemen hemen % 40 ı PVC den üretilir.PVC tabanlı plastikler % 40 ı PVC den üretilir.PVC tabanlı plastikler hastanelerde kullanılır.(Isıya karşı direnç hastanelerde kullanılır.(Isıya karşı direnç kabiliyetlerinden ve bunun sonucu sterilizasyona kabiliyetlerinden ve bunun sonucu sterilizasyona uygun olmalarından dolayı)uygun olmalarından dolayı)

ATIK ANALİZİATIK ANALİZİ

Atıklar laboratuar analizleri ve görsel Atıklar laboratuar analizleri ve görsel muayenelerle karakterize edilirler.muayenelerle karakterize edilirler.

Atıkların özelliklerini belirlemek için Atıkların özelliklerini belirlemek için kullanılan iki laboratuar analizi mevcuttur.kullanılan iki laboratuar analizi mevcuttur.

Bunlardan birincisi ön analiz ikincisi ileri Bunlardan birincisi ön analiz ikincisi ileri analiz.analiz.

Ön analiz atık materyallerinin yakıldığı Ön analiz atık materyallerinin yakıldığı zamanki davranışları konusunda bilgi zamanki davranışları konusunda bilgi sağlar.sağlar.

ATIK ANALİZİATIK ANALİZİ Ön analizle atıktaki nem miktarı, sabit karbon, Ön analizle atıktaki nem miktarı, sabit karbon,

uçucu maddeler ve atığın ihtiva ettiği kül miktarı uçucu maddeler ve atığın ihtiva ettiği kül miktarı gibi özellikler tayin edilir.gibi özellikler tayin edilir.

Ön analiz atığın ısı değerini tayin etmek için de Ön analiz atığın ısı değerini tayin etmek için de kullanılır.kullanılır.

Ön analiz ilk önce atık tartılarak ve daha sonra Ön analiz ilk önce atık tartılarak ve daha sonra onun nem miktarını tayin etmek için kurutularak onun nem miktarını tayin etmek için kurutularak yönlendirilir.yönlendirilir.

Kuru atık sabit karbon, uçucu maddeler ve kül Kuru atık sabit karbon, uçucu maddeler ve kül fraksiyonunu elde etmek ve de atığın ısı değerini fraksiyonunu elde etmek ve de atığın ısı değerini tayin etmek için yakılır.tayin etmek için yakılır.

İleri analiz çok daha koplex laboratuar işlemleridir.İleri analiz çok daha koplex laboratuar işlemleridir. Karbon, Hidrojen, Oksijen, Azot, Kükürt, Klorine ve Karbon, Hidrojen, Oksijen, Azot, Kükürt, Klorine ve

metaller gibi atıkta mevcut her bir elementin % si metaller gibi atıkta mevcut her bir elementin % si belirlenir.belirlenir.

Atık akımının kaba ve ileri derecedeki özellikleri atığın Atık akımının kaba ve ileri derecedeki özellikleri atığın benzeri bir numunenin laboratuar analizleri ile tayin edilir.benzeri bir numunenin laboratuar analizleri ile tayin edilir.

Atık akımının her bir örneği hepsi birlikte karıştırılarak Atık akımının her bir örneği hepsi birlikte karıştırılarak toplanır ve daha sonra bu büyük örneğin bir bölümü toplanır ve daha sonra bu büyük örneğin bir bölümü analiz için laboratuara gönderilir.analiz için laboratuara gönderilir.

Bu genellikle birkaç kez tekrar edilir ve bu analizleri Bu genellikle birkaç kez tekrar edilir ve bu analizleri ortalama değeri atığını tanımlamak için kullanılır.ortalama değeri atığını tanımlamak için kullanılır.

Hastanelerden alınan küçük örneklerin tüm atık akımını Hastanelerden alınan küçük örneklerin tüm atık akımını gerçekten temsil eden bir örnek olup olmaması her gerçekten temsil eden bir örnek olup olmaması her zaman önemlidir.zaman önemlidir.

Hastane atık akımı tabiatında oldukça değişkendir.Hastane atık akımı tabiatında oldukça değişkendir. Şayet bir atık örneği çok sayıda kan plazma torbasının Şayet bir atık örneği çok sayıda kan plazma torbasının

bulunduğu bir atık torbasından ya da büyük bir bulunduğu bir atık torbasından ya da büyük bir polystyrene maddesinin tek bir torbası alınırsa, atığın polystyrene maddesinin tek bir torbası alınırsa, atığın laboratuar analiz sonuçları bütün bir atık akımını doğru laboratuar analiz sonuçları bütün bir atık akımını doğru şekilde yansıtmayacaktır.şekilde yansıtmayacaktır.

Atıkların görsel muayenesi çok daha doğru olabilir ve Atıkların görsel muayenesi çok daha doğru olabilir ve yayınlanmış bilgilerden atık analizleri tayin edilebilir.yayınlanmış bilgilerden atık analizleri tayin edilebilir.

Bu özellikleri tahmin etmek için tartılan atık Bu özellikleri tahmin etmek için tartılan atık miktarı temel bölümlere ayrılabilir (kağıtlar, miktarı temel bölümlere ayrılabilir (kağıtlar, tüpler- hortumlar, şişeler gibi). tüpler- hortumlar, şişeler gibi).

Bu bileşenlerin her birisinin ağırlığının bir tahmini Bu bileşenlerin her birisinin ağırlığının bir tahmini yapılır.yapılır.

Her bileşenin özellikleri (nem miktarı,ısı Her bileşenin özellikleri (nem miktarı,ısı muhtevası vs.). muhtevası vs.).

Atık tablo değerleri ( Tablo 2.2 de) kullanılarak Atık tablo değerleri ( Tablo 2.2 de) kullanılarak tayin edilir ve bu durumda atığın baştan sona tayin edilir ve bu durumda atığın baştan sona özellikleri tayin edilebilir.özellikleri tayin edilebilir.