tez.sdu.edu.trtez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02586.pdf · 2020. 8. 20. · iii ÖNSÖZ Dezavantajlı...

T.C

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ

ANABİLİM DALI

KADIN ÇALIŞANLARIN ELEKTRONİK TİCARET EĞİLİMLERİ

ÜZERİNE BİR ALAN ARAŞTIRMASI: ÇANKIRI MEB PERSONELİ ÖRNEĞİ

DOKTORA TEZİ

MESUDE YÜKSEL

1440225004

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Kenan ÖREN

ISPARTA-2018

i

DOKTORA TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI

iii

ÖNSÖZ

Dezavantajlı gruplar olmaları nedeniyle kadın üzerine yapılan çalışmalar bir o

kadar kıymetli fakat anlatılmak isteneni net olarak ifade edememe korkusunun neden

olduğu kaygı da öncelikle araştırmacıları ve onların muhataplarını tedirgin eden bir

paradoks özelliği taşımaktadır. Küreselleşme ve neoliberalizmin şekillendirdiği 21. yy’da

kadının statüsü ve konumunda meydana gelen değişim, kadının işgücüne katılımını

engelleyen sorunsalların varlığına rağmen kamu ve özel sektör işgücü piyasalarında kadın

lehine gerçekleşen gelişmeler kadın çalışmalarının günümüz emek literatüründe ne denli

önemli olduğuna işaret etmektedir. Bilhassa kamu işgücü piyasasında çalışan kadın

çalışanlara yönelik bilimsel çalışmaların kısıtlı olduğu dikkate alındığında her geçen gün

kadına yönelik çalışmaların öneminin arttığı gözlenmektedir. Nitekim kadın, çalışma

yaşamı ve çalışma yaşamı dışında sorumluluklara sahip “çift” kariyerli bir bireydir.

Dolayısıyla çalışma ve çalışma dışı yaşamın neden olduğu aşırı iş yükü ve yoğunluk,

kadınların gündelik yaşamlarını kolaylaştırıcı bir takım davranışlar sergilemelerini

zorunlu kılmıştır. Nitekim tezin temel çıkış noktasını oluşturan ve bilgi ve iletişim

teknolojilerindeki gelişmelerin neden olduğu elektronik ticaret eğilimleri de bu çerçevede

değerlendirilmelidir.

Öncelikle tezin tüm aşamasında beni yönlendiren ve destekleyen tez danışmanım,

kıymetli hocam Prof. Dr. Kenan ÖREN’e,

Tez izleme komitesinde görüş ve eleştirilerinden istifade ettiğim Prof. Dr. Bekir

GÖVDERE’ye,

Fikirleriyle ve tecrübesiyle desteğini hissettiğim Prof. Dr. Ersin KAVİ, Doç. Dr.

H. Yunus TAŞ’a,

Tezin gerek literatür taraması gerek yazımı ve saha çalışmasında görüşleriyle bana

sürekli destek olan kıymetli eşim Hasan YÜKSEL’e ve gülümsemeleriyle içimi ısıtan

çocuklarım Yusuf Yiğit YÜKSEL ve Kamil Kaan YÜKSEL’e,

Şahsımın yetişmesinde büyük emeği olan ve hayatımın hiçbir aşamasında beni

yalnız bırakmayarak her daim manevi desteklerini üzerimde hissettiğim annem ve

babama,

iv

Çalışmanın veri toplama aşamasında yoğunluklarına rağmen yardımlarını

esirgemeyen tüm MEB personeline, değerli idarecilerine ve anketleri sabırla dolduran

kıymetli öğretmen arkadaşlarıma teşekkür eder, çalışmanın başta çalışma ekonomisi ve

endüstri ilişkileri anabilim dalı olmak üzere tüm ilgilenenlere faydalı olmasını temenni

ederim.

Mesude YÜKSEL

Isparta, 2018

v

(YÜKSEL, Mesude, Kadın Çalışanların Elektronik Ticaret Eğilimleri Üzerine Bir

Alan Araştırması: Çankırı MEB Personeli Örneği, Doktora Tezi, Isparta, 2018)

ÖZET

Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler doğrultusunda ortaya çıkan

elektronik ticaret davranışı boş zaman sıkıntısı çeken kadın çalışanların yaşamlarında

yerini almaktadır. Böylelikle geçmişten günümüze kadın çalışanlar ile özdeşleşen

geleneksel alışveriş, dijital ortama taşınarak yeni bir tüketici davranışını ortaya

çıkarmıştır.

Bu çalışmada kadın çalışanların elektronik ticaret algıları ve elektronik ticareti

tercih etme nedenleri çok yönlü olarak incelenmiştir. Çalışmada literatür taraması ve veri

toplama aracı olarak anket çalışması olmak üzere iki farklı yöntem kullanılmıştır.

Çalışmada anket yöntemi kullanılarak Çankırı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı

okullarda görev yapan kadın çalışanların (öğretmen, idari personel, şirket personeli)

işgücü piyasalarına katılımları yönüyle elektronik ticaret eğilimlerini neden ve sonuçları

açısından analiz etmek amaçlanmaktadır.

Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kadın çalışanların işgücü

piyasasında konumu ve durumları tartışılmış, ikinci bölümde elektronik ticaretin

kavramsal çerçevesine yer verilmiş, çalışmanın üçüncü bölümünde ise Çankırı MEB’e

bağlı kurumlarda görev yapmakta olan kadın çalışanlara yönelik bir alan araştırması

şeklindeki uygulamalı çalışmanın bulguları paylaşılmış, kadın çalışanların elektronik

ticareti kullanımlarının demografik özelliklerine göre değişimi, elektronik ticaret yapma

sıklıkları, bilgisayar ve interneti kullanma yoğunlukları, elektronik ticarete yönelten

etkiler, boş zaman ile elektronik ticaret ilişkisi şeklindeki birbirinden farklı hipotezleri

test etmeye yönelik bilgilere yer verilmiştir.

Çalışmanın sonucunda kadın çalışanların elektronik ticaret alışkanlıklarının

çalışma ve çalışma dışı yaşamlarının bir parçası olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu

eğilimin temel nedenleri içerisinde internet kullanım sıklığı ve süresine bağlı olarak

elektronik ticaret eğiliminin yararlarının zararlarından daha baskın olması düşüncesi yer

almaktadır.

Anahtar Kelimeler: İşgücü Piyasaları, Kadın Çalışanlar, Elektronik Ticaret

vi

(YÜKSEL, Mesude, A Field Research to Assess Women Employees’ Inclinations

for Electronic Commerce: The Sample of Çankırı National Education Ministry (Nem)

Staff, Ph.D. Thesis, Isparta, 2018)

ABSTRACT

E-commerce, occurring in parallel to the improvements on the information and

communication technologies, has become the sinequanon of women employees’ life who

face to face the problem of leisure time. Hence, traditional shopping, that has overlapped

with the women employees from past to present, is carried to the digital sphere and new

consumer behaviour has come to fore.

In this study, e-commerce perceptions of women employees and their reasons for

this sort of behaviour was put to analysis in a multifaceted way. Two different types of

methods were utilized in the study such as literature review and a questionnaire as a way

of collecting data. Via questionnaire conducted, the main objective of the study is to

analyze the causes and the effects of women employees’ e-commerce inclinations

working in the schools of National Education Ministry in Çankırı Province in Turkey

(teachers, administrative staff, company workers) in regards to their participations in

labor markets.

The study consists of three chapters. In the first chapter, the position and the status

of the women was discussed; in the second chapter, the conceptual framework of the

electronic commerce was mentioned; and as for the third chapter of the study, the findings

concerning a field study on female teachers working in the schools of National Ministry

of Turkey in Çankırı were shared and information to test different hypotheses for the

changes of female workers electronic commerce activities depending upon their

demographic features, their frequency of electronic commerce, their ratio of computer

and internet usage, the factors that direct them to electronic commerce, and the correlation

between electronic commerce and free time.

As a result of the study, it was determined that electronic commerce is the

inevitable part of the female teachers both in/out of their works. The reasons for these

inclinations are the frequent usage of internet and the dominance of positive thoughts on

electronic commerce rather than the negative ones depending on its duration.

Key Words: Labor Markets, Female Workers, Electronic Commerce

vii

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .......................................................................................................................iii

ÖZET........................................................................................................................... v

ABSTRACT ............................................................................................................... vi

KISALTMALAR DİZİNİ ......................................................................................... xi

TABLOLAR DİZİNİ ............................................................................................... xv

ŞEKİLLER DİZİNİ . .............................................................................................. xvii

GRAFİKLER DİZİNİ .......................................................................................... xviii

RESİMLER DİZİNİ ................................................................................................xix

GİRİŞ .......................................................................................................................... 1

1.1. ÇALIŞMANIN KONUSU .................................................................................. 3

1.2. ÇALIŞMANIN AMACI ..................................................................................... 4

1.3. ÇALIŞMANIN İÇERİĞİ .................................................................................... 7

1.4. ÇALIŞMANIN ÖNEMİ ...................................................................................... 8

1.5. ÇALIŞMANIN SINIRLILIKLARI ..................................................................... 8

I. BÖLÜM

İŞGÜCÜ PİYASALARINDA KADIN ÇALIŞANLAR

1.KADIN VE ÇALIŞMA HAYATI .............................................................................. 9

1.1.DÜNYADA KADININ ÇALIŞMA HAYATINA GİRİŞİ ................................................. 10

1.1.1.Sanayi Devrimi Öncesinde Kadın Çalışanlar ............................................... 10

1.1.2 Sanayi Devrimi ve Sonrasında Kadın Çalışanlar .......................................... 11

1.1.3. Küreselleşme Süreci ve Sonrasında Kadın Çalışanlar ................................. 13

1.2. TÜRKİYE’DE KADININ ÇALIŞMA HAYATINA GİRİŞİ ............................................. 16

1.2.1. Cumhuriyet Öncesi Dönemde Kadın Çalışanlar .......................................... 16

1.2.2. Cumhuriyet Döneminde Kadın Çalışanlar .................................................. 18

2.TÜRKİYE’DE KADIN İSTİHDAMININ YAPISI................................................... 19

2.1. KADIN İŞGÜCÜ .................................................................................................. 20

2.2.KADIN İSTİHDAMI VE DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ ............................................... 22

2.3. KADIN VE EĞİTİM .............................................................................................. 25

2.4. KADIN VE KARİYER ........................................................................................... 27

3. TÜRKİYE’DE KADINLARIN İSTİHDAMA KATILIMINI ETKİLEYEN

FAKTÖRLER ............................................................................................................. 29

viii

3.1.EKONOMİK FAKTÖRLER ...................................................................................... 29

3.2.SOSYAL VE KÜLTÜREL FAKTÖRLER (ATAERKİLLİK) ............................................ 30

3.3.TOPLUMSAL CİNSİYET ........................................................................................ 31

3.4.CAM TAVAN ALGISI ........................................................................................... 33

4.KADINLARIN ÇALIŞMA YAŞAMINA KATILMA BİÇİMLERİ ......................... 36

4.1. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA(YARI ZAMANLI ÇALIŞMA) ............................................. 37

4.2.EVDE ÇALIŞMA .................................................................................................. 42

4.3. ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA .................................................................................. 43

4.4. TELE ÇALIŞMA .................................................................................................. 43

5.ÇALIŞMA HAYATINDA KADINLARA YÖNELİK YAPILAN DÜZENLEMELER

................................................................................................................................... 47

5.1. ULUSAL DÜZENLEMELER ................................................................................... 48

5.1.1. Anayasada Yer Alan Düzenlemeler ............................................................ 48

5.1.2. Medeni Kanunda Yer Alan Düzenlemeler .................................................. 48

5.1.3. Türk Ceza Kanununda Yer Alan Düzenlemeler .......................................... 48

5.1.4. İş Kanununda Yer Alan Düzenlemeler ....................................................... 49

5.2. ULUSLARARASI DÜZENLEMELER ........................................................................ 50

5.2.1. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi ..................... 50

5.2.2. Dünya Kadın Konferansları ........................................................................ 50

5.2.3. Avrupa Sosyal Şartı.................................................................................... 51

5.2.4. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri ........................................ 51

II. BÖLÜM

ELEKTRONİK TİCARET VE TEMEL KAVRAMLAR

1.ELEKTRONİK TİCARETİN GENEL YAPISI ........................................................ 53

1.1. ELEKTRONİK TİCARETİN TANIMI ........................................................................ 53

1.2. ELEKTRONİK TİCARETİN BOYUTLARI VE ÖZELLİKLERİ ....................................... 57

1.3. ELEKTRONİK TİCARETİN GELENEKSEL TİCARETTEN FARKLARI ........................... 67

1.4. ELEKTRONİK TİCARETİN KAPSAMI ..................................................................... 69

1.5. ELEKTRONİK TİCARETİN TARAFLARI .................................................................. 70

2. ELEKTRONİK TİCARETİN TARİHİ .................................................................... 71

2.1. DÜNYA’DA INTERNET’İN VE ELEKTRONİK TİCARETİN GELİŞİMİ .......................... 73

2.2. TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK TİCARET’İN GELİŞİMİ ................................................ 78

3. ELEKTRONİK TİCARETİN ARAÇLARI ............................................................. 81

3.1. TELEFON ........................................................................................................... 81

3.2. FAKS ................................................................................................................. 82

3.3. TELEVİZYON...................................................................................................... 82

3.4. İNTERNET .......................................................................................................... 82

ix

3.5. ELEKTRONİK VERİ ALIŞVERİŞİ (EDI) ................................................................. 83

3.6. KREDİ KARTLARI............................................................................................... 84

3.7. İNTRANET .......................................................................................................... 84

3.8. EXTRANET ......................................................................................................... 84

3.9. WWW (WORLD WİDE WEB) ............................................................................. 85

4.ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ ................................................................ 85

4.1. ELEKTRONİK TİCARETİN İŞ HAYATINA ETKİSİ .................................................... 85

4.2. ELEKTRONİK TİCARETİN EKONOMİK HAYATA ETKİLERİ ..................................... 86

4.3. ELEKTRONİK TİCARETİN SOSYAL HAYATA ETKİSİ .............................................. 87

4.4. ELEKTRONİK TİCARETİN KOBİLERE ETKİSİ ......................................................... 88

4.5. ELEKTRONİK TİCARET’İN TÜKETİCİYE VE ALIŞVERİŞE ETKİLERİ ......................... 89

4.6. ELEKTRONİK TİCARETİN ÜRETİCİYE VE ÜRETİM SÜRECİNE ETKİSİ ...................... 90

5. ELEKTRONİK TİCARETİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI ...................... 91

5.1. ELEKTRONİK TİCARETİN AVANTAJLARI .............................................................. 94

5.1.1. Müşteriler Yönüyle .................................................................................... 94

5.1.2. İşletmeler Yönüyle ..................................................................................... 94

5.2. ELEKTRONİK TİCARETİN DEZAVANTAJLARI ........................................................ 95

5.2.1. Müşteriler Yönüyle .................................................................................... 95

5.2.2. İşletmeler Yönüyle ..................................................................................... 96

6.ELEKTRONİK TİCARETLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR ............................... 97

III. BÖLÜM

ARAŞTIRMA YÖNTEM, TEKNİK VE BULGULAR

3.1.ARAŞTIRMA BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER ........................................... 103

3.1.1. Çankırı İlinin Coğrafi Konumu ................................................................. 103

3.1.2. Çankırı İlinin Nüfusu ............................................................................... 104

3.1.3. Çankırı İlindeki Eğitim İstatistikleri ......................................................... 110

3. 2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ............................................................................... 126

3. 3. ARAŞTIRMANIN MODELİ VE HİPOTEZLER ......................................................... 126

3. 4. ANAKÜTLE VE ÖRNEKLEM SEÇİMİ ................................................................... 130

3. 5. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI .............................................................................. 132

3. 6. ANKETİN UYGULANMASI ................................................................................ 134

3. 7. VERİLERİN ANALİZİ ........................................................................................ 135

3. 8. FAKTÖR ANALİZİNE İLİŞKİN BULGULAR .......................................................... 154

3. 9. KORELASYON ANALİZİNE İLİŞKİN BULGULAR.................................................. 158

3. 10. REGRESYON ANALİZİNE İLİŞKİN BULGULAR .................................................. 161

3. 11. TEK YÖNLÜ VARYANS (ANOVA) ANALİZİNE İLİŞKİN BULGULAR ................... 163

SONUÇ VE TARTIŞMA . ....................................................................................... 183

KAYNAKÇA ........................................................................................................... 193

x

EKLER .................................................................................................................... 213

EK 1. RESMİ İZİNLER ......................................................................................... 213

EK 2. ANKET FORMU .......................................................................................... 216

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 220

xi

KISALTMALAR DİZİNİ

a.g.e. Adı Geçen Eser

a.g.m. Adı Geçen Makale

A.P.H Ashish Publishing House

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

AİHS Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

ARGE Araştırma Geliştirme

ARPA Advanced Research Agency Project

bkz. Bakınız

BTYK Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu

CA California

CEDAW Committee on the Elimination of Discrimination Against Women

DARPA Defense Research Agency

Dr. Doktor

ECOM Elektronik Ticaret Merkezi

E-Commerce Electronic Commerce

Ed. Editör

E-devlet Elektronik Devlet

EDI Electronic Data Interchange

E-fatura Elektronik Fatura

EFT Electronic Fund Transfer

E-imza Elektronik İmza

EMKT Elektronik Menkul Kıymet Transferi

E-para Elektronik Para

xii

E-posta Elektronik Posta

ESİAD Ege Sanayici ve İşadamları Derneği

E-sözleşme Elektronik Sözleşme

ETTK Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu

E-Türkiye Elektronik Türkiye

EUROSTAT European Statistics

GİB Gelir İdaresi Başkanlığı

GSMH Gayri Safi Milli Hasıla

ILO International Labor Organization

ILR Industrial and Labor Relations

İGEME İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi

İŞKUR Türkiye İş Kurumu

KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme

KSGM Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü

MA Massachusetts

md. Madde

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MESS Türkiye Metal Sanayiciler Sendikası

MIS Management Information Systems

MSB Mean Square Error (Gruplar Arasındaki Varyans)

MSE Mean Square Between (Gruplar İçindeki Varyans)

n Number

NEM National Education Ministry

No Number

NY New York

ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi

xiii

OECD Organization for Economic Cooperation and Development

Ort Ortalama

PhD Philosophy of Doctorate

Prof. Profesör

s. Sayfa

SPSS Statistical Package for the Social Sciences

ss. Sayfalar

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

T.C. Türkiye Cumhuriyeti

TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi

TCMB Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası

TCP/IP Transmission Control Protocol/Inter net Protocol

TL Türk Lirası

TMMOB Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği

TR Türkiye

TTNET Türk Telekom İnternet

TUHİS Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası

TÜBİSAD Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği

TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu

TÜRKONFED Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu

TÜSİAD Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği

TV Televizyon

U.S United States

ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi

xiv

UN-CEFACT United Nations Center for Trade Facilitation and Electronic

Business

UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development

USA United States of America

Vb. Ve Benzeri

Vol Volume

VUK Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği

WB World Bank

Web World Electronic Base

WTO World Trade Organization

WWW World Wide Web

xv

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1. 1. Bazı Ülkelerdeki 15-64 Yaş Grubundaki Kadın İşgücü Katılım Oranı (%) 15

Tablo 1. 2. Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılım ve İşsizlik Oranları (%) (15+yaş) 21

Tablo 1. 3. Kadın İstihdamının Sektörel Dağılımı (%) ................................................ 22

Tablo 1. 4. Eğitim Durumuna ve Yıllara Göre Kadınların İşgücüne Katılma

Oranı (%) .................................................................................................. 26

Tablo 1. 5. Küresel ölçekte Kadın Çalışanların Üst Düzey Pozisyonlarda Çalışma

Oranları (%).............................................................................................. 35

Tablo 1. 6. Literatürde Tele Çalışma Biçimleri ........................................................... 47

Tablo 2. 1. Geleneksel Ticaret İle Elektronik Ticaret Arasındaki Farklar .................... 68

Tablo 2. 2. Dünya Genelinde Internet Kullananların Sayıları (2000-2016) .................. 76

Tablo 2. 3. Literatürde elektronik Ticaretin Çağrıştırdıkları ........................................ 92

Tablo 3. 1. Yıllara Göre Çankırı Nüfusu (Bin Kişi) .................................................. 105

Tablo 3. 2. İlçelere göre Nüfus Miktarı Ve İlçelerin Yıllık Nüfus Artış

Hızları (2015) ......................................................................................... 106

Tablo 3. 3. İlçelere Göre Kadın Erkek Nüfusunun Dağılımı (2015) .......................... 108

Tablo 3. 4. Çankırı İl Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı .............................. 108

Tablo 3. 5. Çankırı İlinin Aldığı-Verdiği Göç (2007-2015) ....................................... 109

Tablo 3. 6. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması ..................................................... 110

Tablo 3. 7. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması 3. Düzey ve Eğitim Seviyesine Göre

Çankırı İli Okullaşma Oranı (2015-2016) ................................................ 111

Tablo 3. 8. İlçelere Göre Anaokulu Sayısı (2015-2016) ............................................ 112

Tablo 3. 9. İlçelere Göre İlkokul Sayısı (2015-2016) ................................................ 113

Tablo 3. 10. İlçelere Göre Ortaokul Sayısı (2015-2016) ............................................ 113

Tablo 3. 11. İlçelere Göre Genel Lise Sayısı (2015-2016) ......................................... 114

Tablo 3. 12. İlçelere Göre Mesleki Ve Teknik Lise Sayısı ve Orta Öğretim Genel

Toplam (2015-2016) ............................................................................... 115

Tablo 3. 13. İlçelere Göre Diğer Eğitim Merkezleri (2015-2016) .............................. 116

Tablo 3. 14. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre TR8 Bölgesinde Cinsiyete

Göre Öğretmen Dağılımı (2015-2016) .................................................... 124

Tablo 3. 15. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre TR822 (Çankırı)

Bölgesinde Cinsiyete Göre Öğretmen Dağılımı (2015-2016)................... 125

xvi

Tablo 3. 16. = 0.05 İçin Örneklem Büyüklükleri .................................................... 132

Tablo 3. 17. Pearson Korelasyon Analizi İlişki Düzeyleri ......................................... 136

Tablo 3. 18. Çalışmada Kullanılan Likert Tipi Anket Deseni .................................... 137

Tablo 3. 19. Örneklem Grubunun Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular ........... 138

Tablo 3. 20. Örneklem Grubunun Çalışma Yaşamı Özelliklerine İlişkin Bulgular ..... 139

Tablo 3. 21. Örneklem Grubunun İnternet Kullanım Özelliklerine İlişkin Bulgular .. 141

Tablo 3. 22. Araştırmaya Katılan Kadın Çalışanların İnternetten Yapılan Alışverişin

Yararlarına Dair Düşünceler İle İlgili İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı ................................................................................................. 144

Tablo 3. 23. Araştırmaya Katılan Kadın Çalışanların İnternetten Yapılan Alışverişin

Zararlarına Dair Düşünceler İle İlgili İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı ................................................................................................. 147

Tablo 3. 24. Araştırmaya Katılan Kadın Çalışanların İnternetten Yapılan Alışverişte

Ürün Satın Alma Eğilimlerine Yönelik İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı ................................................................................................. 150

Tablo 3. 25. Araştırmaya Katılan Kadın Çalışanların İnternetten Yapılan Alışverişte

Site Seçimi İle İlgili Eğilimlere Yönelik İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı ................................................................................................. 151

Tablo 3. 26. Araştırmaya Katılan Kadın Çalışanların Elektronik Ticaret Unsurlarının

Ortalamaları ............................................................................................ 153

Tablo 3. 27. KMO Değeri ve Yorumu ...................................................................... 155

Tablo 3. 28. KMO ve Barlett Test Sonucu ................................................................ 156

Tablo 3. 29. Açımlayıcı Faktör Analizi Sonuçları ..................................................... 157

Tablo 3. 30. Faktörler Arasındaki İlişkiler ................................................................ 160

Tablo 3. 31. Faktörlere Ait Regresyon Analiz Sonuçları ........................................... 162

Tablo 3. 32. Faktörlerin Yaşa Göre Ortalamaları ...................................................... 164

Tablo 3. 33. Faktörlerin Medeni Duruma Göre Ortalamaları ..................................... 165

Tablo 3. 34. Faktörlerin Sahip Olunan Çocuk Sayısına Göre Ortalamaları ................ 167

Tablo 3. 35. Faktörlerin Mesleğe Göre Ortalamaları ................................................. 169

Tablo 3. 36. Faktörlerin Okul Türüne Göre Ortalamaları .......................................... 170

Tablo 3. 37. Faktörlerin Eğitim Durumuna Göre Ortalamaları .................................. 172

Tablo 3. 38. Faktörlerin Aylık Gelirlerine Göre Ortalamaları.................................... 175

Tablo 3. 39. Araştırma Hipotezlerinin Sonuçları ....................................................... 179

xvii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1. 1. Kadınların iktisadi Ve İktisadi Olmayan Faaliyetlere Göre Çalışma

Biçimleri ..................................................................................................... 24

Şekil 2. 1. Elektronik ticaretin Tanımı Ve Kapsamı..................................................... 57

Şekil 2. 2. Elektronik Ticaretin Genel Görünümü ........................................................ 60

Şekil 2. 3. Internet ve elektronik Ticaret’in Gelişiminde Tarihi Dönüm Noktaları ....... 74

Şekil 2. 4. Türkiye’de İnternet ve Elektronik Ticaret Gerçeği (2016) .......................... 79

Şekil 2. 5. Elektronik Ticaretin Bileşenleri .................................................................. 92

Şekil 2. 6. Elektronik Ticaretin Sistematiği ................................................................. 97

Şekil 2. 7. Eft ve Emkt Sistem Döngüsü ................................................................... 100

Şekil 2. 8. Türkiye cumhuriyeti Devleti ve E-Devlet Sistemi .................................... 101

Şekil 3. 1. Araştırma Modeli ..................................................................................... 127

Şekil 3. 2. Anakütle, Örnek, Parametre ve İstatistik Kavramları İlişkisi .................... 130

Şekil 3. 3. Araştırmaya Katılan Katılımcıların Elektronik Ticaret Unsurlarının

Ortalamaları .............................................................................................. 154

Şekil 3. 4. Korelasyon Değişim Aralığı ..................................................................... 159

Şekil 3. 5. Araştırma Sonuç Modeli .......................................................................... 178

xviii

GRAFİKLER DİZİNİ

Grafik 1. 1. ABD Ulusal Patent Enstitüsü’nde Tele Çalışmaya Uygun Açık İşlerin

Sayısında Meydana Gelen Artış (2007-2014) ............................................ 46

Grafik 2. 1. AB28 Üyesi Ülkelerde Yaş Gruplarına Göre Son 12 Ayda Elektronik

Alışveriş Yapanların Dağılımları (2007-2016) .......................................... 61

Grafik 2. 2. AB28 Üyesi Ülkelerde Elektronik Ticaretin Cinsiyete, Yaşa, Eğitim

Düzeyine Ve İşgücü Piyasalarına Göre Genel Görünümü (2016) .............. 62

Grafik 2. 3. AB28 Üyesi Ülkelerde Yaş Gruplarına Göre Elektronik Ticaret Yapma

Sıklıkları (2016)........................................................................................ 64

Grafik 2. 4. AB28 Üyesi Ülkelerde Elektronik Ticaret Yoluyla Satın Alınan Mal Ve

Hizmetlerin Türü Ve Niteliği (2016) ......................................................... 65

Grafik 2. 5. AB28 Üyesi Ülkelerde Elektronik Ticaret Yoluyla Yapılan Harcama

(2016) ....................................................................................................... 66

Grafik 2. 6. Bölgelere Göre İnternet Kullanım Oranları .............................................. 77

Grafik 3. 1. Yıllara Göre Çankırı’da Nüfus Artış Hızı (%) ....................................... 107

Grafik 3. 2. Çankırı İli Toplam Okul Sayısı (2015-2016) ......................................... 111

Grafik 3. 3. Çankırı İli Toplam Öğretmen Sayısı (2015-2016) .................................. 117

Grafik 3. 4. Çankırı İli Anaokulu Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016) 118

Grafik 3. 5. Çankırı İli İlkokul Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016) ... 119

Grafik 3. 6. Çankırı İli Ortaokul Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016) 120

Grafik 3. 7. Çankırı İli Lise Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016) ....... 121

Grafik 3. 8. Çankırı İli Meslek Lisesi Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-

2016) ...................................................................................................... 122

Grafik 3. 9. Çankırı İli Özel Lise Ve Uygulama Merkezleri Bünyesinde Çalışan

Öğretmen Sayısı (2015-2016) ................................................................. 123

xix

RESİMLER DİZİNİ

Resim 1. 1. OECD Verilerine Göre Dünya Genelinde Kısmi Süresi Çalışmanın

Dağılımı (2015) ........................................................................................ 38

Resim 3. 1. İlin Coğrafi Konumu .............................................................................. 104

1

GİRİŞ

İşgücü piyasaları bireyin zihninde çok farklı çağrışımlara neden olmaktadır.

Bazen coğrafi bölgeleri ya da meslekleri ve endüstriyel grupları ifade etmek amacıyla

kullanılmakta iken zaman zaman da etnisite, ırk, cinsiyet, eğitim seviyesi ve vasıf düzeyi

boyutuyla çalışanları topyekün içine alan bir kavram olarak incelenmektedir. Genel

itibariyle işgücü piyasaları, çalışanların ücret, statü ve diğer ödüller karşılığında

emeklerini pazarladıkları alanlardır. O açıdan kavram, işgücünün alımı, satımı ve

ücretlendirilmesinde görevli tüm kurumları ve pratikleri nitelendirmektedir. Bahse konu

bu kurumların tümü iktisadi sistem içerisinde işgücünün yapılan işin türüne göre

dağılımında, istihdamında ve vasıf düzeyinin arttırılmasında, ücret ve diğer ödüllerin

dağılımında inisiyatif aldıkları gözlenmektedir.1

İşgücü piyasası, emek arzı ile emek talebinin buluştuğu, ücret ve çalışma

koşullarının belirlendiği piyasalardır. 2 Başka bir ifadeyle işgücü piyasası, klasik iktisadi

doktrininin kurallarının işgücüne uyarlanmış halidir. İşgücü piyasasının emek arzı

tarafında emeğini piyasalara arz eden ve piyasaya sunan işgücü yer almakta iken talep

tarafında ise emeği talep eden ve emeği kullanmak suretiyle üretim yapmak ve kâr

maksimizasyonunu arttırmak isteyen işveren yer almaktadır. Bu yönüyle emek arzı bir

ülkenin nüfusu ve nüfus yapısıyla ilgiliyken emek talebi ise yatırımlar, yeni iş imkânları,

açık işlerin fazlalığı, sermaye birikimi ve esas itibariyle ülkenin ekonomik gücü ile

ilgilidir.3

İşgücü piyasasının temel dinamiğini oluşturan işçinin (çalışan) ve işverenin

(çalıştıran) öncelikleri, başta ücret ve çalışma koşulları olmak üzere çalışma süresi,

ayrımcılık, asgari ücret, sendikalaşma vb. ana sorunsalların çözümlenmesinde oldukça

etkindir. İşgücü piyasalarının ana dinamiğini oluşturan işçi ve işveren faktörüne bir de

çıkardığı yasalarla, yönetmeliklerle ve tüzüklerle işgücü piyasalarını yönlendiren üçüncü

unsur konumundaki devlet de eklendiğinde piyasanın sorunlarının yine kendi içerisinde

çözümleri sanıldığı kadar kolay olmamaktadır. Keza işgücü piyasalarında faaliyet

gösteren ve endüstri ilişkilerinin vazgeçilmezleri arasında yer alan bu üç unsurun

öncelikleri ve hassasiyetleri birbirlerinden farklı özellikler taşımaktadır. İşçinin fayda,

1 Kalleberg Arne L. ve Sorensen Aage B., “The Sociology of Labor Markets”, Annual Review of

Sociology, Vol 5, 1979, s. 351. 2 Zaim Sabahattin, Çalışma Ekonomisi, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 10. Baskı, Filiz Kitabevi, 1997, s. 2. 3 Zaim, a.g.e., s. 9.

2

işverenin kâr ve devletin ise vergi öncelikleri söz konusu bu piyasadaki sorunların

çözümünü sanıldığından daha zor hale getirmekte ve sosyal diyalog sürecine olan ihtiyacı

daha da arttırmaktadır. Ayrıca işçinin cinsiyet, eğitim seviyesi, milliyet, yaş ve etnisite

gibi değişkenlere göre kategorize edilmesine bağlı olarak niteliklerinin ve özelliklerinin

farklılaşması işgücü piyasalarında faaliyet gösteren işçi-işveren ve devlet arasındaki

ilişkilerin daha girift bir hal almasına zemin hazırladığı iddia edilebilir.

İşgücü piyasalarının cinsiyet değişkenine göre kategorize edilmesinin doğal bir

sonucu olan ve çalışan boyutuyla işgücü piyasalarının dezavantajlı kesimleri arasında yer

alan kadın çalışanlar ve elektronik alışveriş (elektronik ticaret) eğilimleri çalışmanın esas

odak noktasını oluşturmaktadır. Halen varlığını koruyan toplumsal cinsiyet, ataerkil

ailevi yapı, cam tavan ilişkisi ve öğrenilmiş çaresizlik şeklindeki sorunsallara rağmen

geçmişe kıyasla günümüzde kadın çalışanların işgücü piyasalarında daha aktif rol

almaları ve her geçen gün artan önemleri kadının sosyal, iktisadi ve mesleki yaşamdaki

rollerini de arttırmaktadır. Kadının yaşamın tüm alanlarında rollerinin artması üstlenmesi

gereken sorumluluklarının da artışına zemin hazırlamaktadır. Dolayısıyla kadının

rollerinin ve statüsünün artmasına bağlı olarak değişkenlik gösteren sorumlulukları,

kadının, yaşamını pratik düzlemde kolaylaştırıcı davranışlar sergilemesini zorunlu

kılmaktadır. Kadının sadece bireysel olarak şahsı değil; aynı zamanda sunmuş olduğu

hizmetlerle vatandaşlarının tümüne eşit mesafede yaklaşan, fırsat eşitliği sunan, gücünü

anayasa ve yasalardan alan ve sosyal devlet niteliği taşıyan tüm devletlerin kadınların

işgücü piyasalarına girişini kolaylaştırıcı önlemler almaları bir tercihin ötesinde bir

zorunluluk ve mecburiyet haline gelmiştir. Bu bağlamda kadının çalışma ve boş zaman

arasındaki tercihini çalışmadan yana kullanması gerek kadının gündelik hayatında gerek

devletin sosyal politika geliştirme ve sosyal devlet ilkelerini pratik düzlemde tesis etme

sürecinde kadının çalışmasını teşvik edecek kadın lehine inisiyatifler alınmasını gerekli

kılmıştır. Nitekim çalışan kadının bireysel düzlemde çalışma yaşamını kolaylaştırmak ve

üstlenmiş olduğu sorumluluğu hafifletmek amacıyla gündelik yaşamında önemli bir

yekûn teşkil eden alışveriş eğilimini dijital ortama taşıma çabası da bu kapsamda

değerlendirilmelidir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin akıl almaz boyutlara ulaştığı günümüzde boş

zamanın azlığı nedeniyle kadın çalışanların alışveriş eğilimlerinde de radikal değişiklikler

meydana gelmektedir. Özellikle bilgisayar ve internet teknolojisinin yaygınlaşması, akıllı

3

telefonlar ile internet kullanımının entegre edilmesi dolayısıyla internetin kolay

ulaşılabilir ve hayatın bütününü kuşatan bir yenilik haline gelmesi genç-yaşlı, kadın-

erkek, eğitimli-eğitimsiz, çalışan-işsiz ayrımı yapmadan toplumun bütününde akıllı

telefonlar yoluyla internet kullanımı bir davranışın ötesinde bir saplantı haline gelmiştir.

Saplantı düzeyindeki bu eğilim ayrıca alışverişi de dijital ortama taşıyarak yeni bir

tüketici davranışının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. O açıdan kadın çalışanların

işgücü piyasalarında kendilerini yeniden konumlandırma çabaları (i), çalışma ve boş

zaman arasındaki tercihlerini çalışmadan yana kullanmaları (ii), başta bilgisayar, lap top,

ipad ve internet kullanımı sayesinde bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen

gelişmeler (iii), son dönemde piyasada kendine önemli bir yer bulan ve talep edilen akıllı

telefon teknolojisi yoluyla bilgisayarların küçülmesi ve kolay taşınabilir nesneler haline

gelmesi (iv), akıllı telefonlar ile internetin entegre edilmesi (v) kadın çalışanların internet

üzerinde alışveriş yapma eğilimlerini arttırmakta ve bu durum kadınların işgücü

piyasalarındaki konumlarını etkilemektedir.

1.1. ÇALIŞMANIN KONUSU

Günümüzün değişen koşullarında ve değişen işgücü piyasasında kadın çalışanlar

büyük bir role sahiptir. Erkek çalışanlara kıyasla sayıları oldukça az olan ve genellikle

hizmet sektöründe faaliyet gösteren kadın çalışanlar için en önemli gereksinim “boş

zaman” ya da “zaman yönetimi”dir. Başka bir ifade ile kadın çalışanlar işgücü

piyasalarında zamandan tasarruf sağlayacak ve zamanın verimli kullanılmasını olanaklı

hale getirecek bir takım enstrümanlara ihtiyaç duymaktadırlar. Bu enstrümanlardan da en

önemlisi teknoloji ve teknolojinin getirdiği alışverişi, ticareti kolaylaştıran, zamandan

tasarruf sağlayan, sadece iş gerekliliklerini değil iş-aile arasındaki yaşam dengesini de

pozitif bir zemine oturtan elektronik ticaret eğilimidir.

Özellikle hizmet sektöründe istihdam edilen kadın çalışanların aile içinde ve iş

yerinde yapması gereken birçok sorumluluğunun olması, boş zaman bulamama

probleminin ortaya çıkmasına ve bu durum da dolaylı olarak alışverişe ayrılan vakitlerin

azalmasına neden olmaktadır. İnsanlığın var oluşundan bu yana alışveriş ile özdeşleşen

kadınlar iş yükünün fazla olmasından dolayı geleneksel alışveriş denilen yüz yüze

alışverişi bir kenara bırakmak zorunda kalmakta, bu durum da onları internet üzerinden

alışverişe yani elektronik ticarete sevk etmektedir. Bu bağlamda çalışmanın konusu

çalışma ekonomisi literatüründe sıklıkla bahsi geçen ve işgücü piyasalarında rol alan

4

kadın çalışanların elektronik ticaret algılarının ve elektronik ticareti tercih etme

nedenlerinin incelenmesidir.

1.2. ÇALIŞMANIN AMACI

Çalışmanın amacı, Çankırı MEB’e bağlı kurum ve kuruluşlarda görev yapan kadın

çalışanların elektronik ticaret eğilimlerini ve bu doğrultuda elektronik ticaret yapma

nedenlerini, sosyal politikanın dezavantajlı gruplarından biri olan kadın çalışanların boş

zaman kullanımı ve internet üzerinden alışveriş arasındaki ilişkiyi göz önüne alarak

bilimsel anlamda ortaya koymak ve bu verileri uygun bilimsel değerlendirmelere tabi

tutmaktır.

Bu amaç doğrultusunda çalışmanın ana sorusu “elektronik ticaretin kadın çalışma

hayatını kolaylaştırıcı etkisi ve kadın çalışanların elektronik ticareti tercih etme

nedenleridir”. Çalışmanın amacı doğrultusunda aşağıdaki hipotezler geliştirilmiştir.

HİPOTEZLER

H1a: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimler arasında yaşlarına göre fark

vardır.

H1b: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri arasında gelirlerine göre

fark vardır.

H1c: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri arasında medeni

durumlarına göre fark vardır.

H1d: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri arasında çocuk sayılarına

göre fark vardır.

H1e: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri arasında mesleklerine göre

fark vardır.

H1f: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri arasında eğitim durumlarına

göre fark vardır.

H2a: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri

arasında yaşlarına göre fark vardır.

H2b: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri

arasında gelirlerine göre fark vardır.

H2c: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri

arasında medeni durumlarına göre fark vardır.

5

H2d: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri

arasında çocuk sayılarına göre fark vardır.

H2e: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri

arasında mesleklerine göre fark vardır.

H2f: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri

arasında eğitim durumlarına göre fark vardır.

H3a: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına dair düşünceleri


H3b: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına dair düşünceleri


H3c: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına dair düşünceleri


H3d: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına dair düşünceleri


H3e: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına dair düşünceleri


H3f: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına dair düşünceleri


H4: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri ile ürün satın alma eğilimleri

arasında pozitif bir ilişki vardır.

H5: Kadın çalışanların ürün satın alma eğilimleri arasında internetten alışverişin

yararlarına dair düşünceleri ile ürün satın alma eğilimleri arasında pozitif bir ilişki vardır.

H6: Kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceleri

ile ürün satın alma eğilimleri arasında negatif bir ilişki vardır.

H7a: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş yapma sıklığı ile iş yoğunluğu

arasında anlamlı bir ilişki vardır.

H7b: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş yapma sıklığı ile medeni

durumları arasında pozitif bir ilişki vardır.

H7c: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş yapma sıklığı ile sahip olduğu

çocuk sayısı arasında pozitif bir ilişki vardır.

H7d: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş yapma sıklığı ile akıllı telefon

kullanmaları arasında pozitif bir ilişki vardır.

6

H7e: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş yapma sıklığı ile çalışma

süreleri arasında pozitif bir ilişki vardır.

H7f: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı ile yaşları arasında pozitif

bir ilişki vardır.

H7g: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı ile eğitim düzeyleri


H7h: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı ile gelirleri arasında

anlamlı bir ilişki vardır.

H7ı: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı ile internet kullanım

sıklığı arasında anlamlı bir ilişki vardır.

H8a: Kadın çalışanların internet alışverişine harcadıkları miktar ile yaşları

arasında negatif bir ilişki vardır.

H8b: Kadın çalışanların bir yıl içinde internet alışverişine harcadıkları miktar ile

eğitim düzeyleri arasında pozitif bir ilişki vardır.

H8c: Kadın çalışanların bir yıl içinde internet alışverişine harcadıkları miktar ile

gelir düzeyleri arasında pozitif bir ilişki vardır.

H8d: Kadın çalışanların bir yıl içinde internet alışverişine harcadıkları miktar ile

internet kullanım sıklığı arasında anlamlı bir ilişki vardır.

Yukarıda bahsi geçen hipotezleri test etmek amacıyla oluşturulan ankette

çalışmanın Çankırı MEB kurumunda görev yapan kadın çalışanların elektronik ticaret

eğilimlerini yaş (Soru 1), medeni durum (Soru 2), çocuk sayısı (Soru 3), meslek (Soru 4),

okul türü (Soru 5), eğitim durumu (Soru 6), gelir (Soru 7), çalışma süresi (soru 8), çalışma

yaşamına dönük temel sorunlar (Soru 9), çalışma nedenleri (Soru 10), internet kullanma

sıklığı (Soru 11), aktif internet kullanım süresi (Soru 12), internete bağlanılan yer ortam

(Soru 13), internet kullanma şekilleri (Soru 14), internet alışveriş yapma ve sıklık derecesi

(Soru 15 ve Soru 16), satın alınan ürün ve hizmetlere yıllık harcanan para (Soru 17), en

sık satın alınan ürünler (Soru 18), ödeme araçları (Soru 19), alışveriş sitelerine ulaşma

yöntemi (Soru 20), internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceler (Soru 21-

29), internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceler (Soru 30-40), internetten

yapılan alışverişte ürün satın alma eğilimleri (Soru 41-44), internetten yapılan alışverişte

site seçimi ile ilgili eğilimler (Soru 45-50) değişkenlerine göre saptaması ve bu

7

doğrultuda elektronik ticaret yapma nedenlerini tespit etmeye yönelik somut sonuçlar

vermesi beklenmektedir.

1.3. ÇALIŞMANIN İÇERİĞİ

Çalışma üç bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde kadın çalışanlar

kavramı, Türkiye’de ve Dünya’da işgücü piyasasında kadın çalışanların durumları,

Türkiye’de kadın istihdamının yapısı, Türkiye’de kadınların istihdama katılımını

etkileyen faktörler, kadınların çalışma yaşamına katılma biçimleri, pozitif ayrımcılık,

çalışma hayatında kadın çalışanların karşılaştıkları sorunlar, kadın çalışanlar ile ilgili

düzenlemeler gibi kavramlara yer verilmiştir.

Elektronik ticaret kavramı, elektronik ticaretin özellikleri, elektronik ticaretin

genel yapısı, gelişim süreci ve kapsamı, elektronik ticaret ve ekonomi, elektronik

ticaretin araçları, sanal mağaza kavramı, elektronik ticaretin avantaj ve dezavantajları,

elektronik ticaretin hizmet sektörüne etkisi gibi konular çalışmanın ikinci bölümünün

temel odak noktalarını oluşturmaktadır. Ayrıca çalışmanın ikinci bölümünde kadın

çalışanlar ve elektronik ticaret kavramları birlikte ele alınarak, elektronik ticaretin tercih

edilme nedenleri, tercih edilmeme nedenleri, elektronik ticaretin kadın çalışanlara

sağlamış olduğu fayda ve zararları, kadın çalışanların elektronik ticaret davranışları,

kadın tüketicilerin ekonomik güçleri, elektronik ticaret ve aile içi iletişime etkisi gibi

konulara değinilmiştir.

Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Çankırı MEB’e bağlı kurum ve kuruluşlarda

istihdam edilen kadın çalışanlara yönelik bir alan araştırması şeklinde uygulamalı bir

çalışmaya yer verilmiş ve kadın çalışanların elektronik ticareti kullanımlarının

demografik özelliklerine göre değişimi, elektronik ticaret yapma sıklıkları, bilgisayar ve

interneti kullanma yoğunlukları, elektronik ticarete yönelten etkiler, boş zaman ile

elektronik ticaret ilişkisi gibi bazı hipotezler açıklığa kavuşturulmuştur. Ayrıca çalışma

verilerinin elde edilmesinde anket yöntemi ile yüz yüze görüşme teknikleri kullanılmıştır.

Toplanan veriler SPSS (Statistical Packages for The Social Sciences -Sosyal Bilimler İçin

İstatistik Paketi) programı kullanılarak analiz edilmiştir.

Sonuç ve tartışma kısmında ise araştırma neticesinde elde edilen sonuçların

değerlendirilmesi yapılmış ve eldeki sonuçlar ışığında kadın çalışanların elektronik

ticaret eğilimleri doğrultusunda gitgide büyüyen sanal pazarlarda yer edinmek isteyen

8

işletmelere, tüketici davranış eğilimlerini iyi analiz ederek daha fazla gelişebilmeleri için

bazı önerilere yer verilmiştir.

1.4. ÇALIŞMANIN ÖNEMİ

Literatür incelendiğinde Türkiye’de kadın çalışanlar, cinsiyet ayrımcılığı, kadın

çalışanlar üzerindeki mesleki baskı, kadın çalışanların önündeki kariyer engelleri gib i

kadın çalışanlar ile ilgili bir dizi çalışmanın yapıldığı görülmektedir. Bununla birlikte 21.

yüzyılda elektronik ticaret kavramının özellikle teknolojik gelişmelere paralel olarak

sürekli artması sonucu elektronik ticaret ile ilgili yapılan çalışmaların sayısı da kayda

değer artışlar göstermiştir. Bu çalışma kadın çalışanların işgücü piyasalarına katılımlarını

engelleyen faktörler ile elektronik ticareti bir araya getirmesi ve bu alandaki boşluğu

sosyal politikaya bakan yönleriyle değerlendirmesi noktasında Türkiye’de bir ilki

oluşturacaktır.

1.5. ÇALIŞMANIN SINIRLILIKLARI

Çalışma, Çankırı MEB kurumunda görev yapan kadın çalışanların elektronik

ticaret eğilimlerini ve bu doğrultuda elektronik ticaret yapma nedenlerini, sosyal

politikanın dezavantajlı gruplarından biri olan kadın çalışanların boş zaman ve internet

üzerinden alışveriş arasındaki ilişkiyi göz önüne alarak bilimsel anlamda ortaya koymak

ve bu verileri uygun bilimsel değerlendirmelere tabi tutmak amacıyla 400 tane anket

dağıtılmış, bu anketlerden 341 tanesinin geri dönüşü gerçekleşmiş ve 14 tanesi eksik veya

yanlış doldurulması nedeniyle değerlendirmeye tabi tutulmamıştır. O nedenle çalışma

kadın çalışanların mesai saatleri ve teneffüs araları dikkate alınarak hafta içi sabah 08.30

ile akşam 17.00 saatleri arasında ve 327 katılımcı üzerinde gerçekleştirilmiştir. Anketin

katılımcılar üzerinde uygulaması ortalama 1 ay içerisinde tamamlanmıştır. Araştırma

esnasında özellikle kadın öğretmenlerin oldukça yoğun çalışması ve teneffüs aralarının

kısa olması anketin uygulanmasını zorlaştırmıştır. Bunun yanı sıra branş öğretmenlerinin

okulda anket uygulanmaya gidildiği gün bulunmaması, zaman zaman katılımcıların anket

yapmaya yönelik isteksiz tutum ve davranışları anketin uygulanmasında dezavantaj

oluşturmuştur. Ayrıca anketin uygulanabilmesi amacıyla gerekli resmi izinlerin alınması

konusunda yaşanan gecikmeler ve aksamalar da çalışmanın sınırlılıkları içerisinde

değerlendirilebilir.

9

I. BÖLÜM

İŞGÜCÜ PİYASALARINDA KADIN ÇALIŞANLAR

Bu bölümde erkeklere kıyasla ücret, kariyer ve çalışma koşulları bakımından

işgücü piyasasının dezavantajlı kesimleri içerisinde yer alan kadın çalışanların işgücü

piyasasındaki konumlarına, tarihsel bir perspektif sunmak suretiyle gerek küresel gerek

Türkiye işgücü piyasalarına katılma biçimlerine, küreselleşme ve neoliberalizmin

dayattığı başta esnek çalışma ve güvencesizlik ikilemi ekseninde işgücü piyasalarına

katılımlarını etkileyen temel dinamiklere değinilecektir.

1.KADIN VE ÇALIŞMA HAYATI

Toplumumuzda kadın ailenin en önemli yapı taşlarından biri ve aileyi ayakta tutan

en güçlü aktördür. Ailede kadın ile özdeşleşen en önemli görev çocuk bakımı, ev işlerinin

yapılması ve eşlerine karşı sorumlulukların yerine getirilmesidir. Bu geleneksel görevler

ilkel yaşayan toplumlarda da, tarım toplumlarında da, sanayi toplumunda da,

günümüzdeki bilgi toplumunda da hep aynı anlamda anlaşılmış ve kadın ile

ilişkilendirilmiştir. Geçmişten bugüne kadınlar, ev işlerini yapmak ve çocuk bakımının

yanı sıra, ekonomik bağımsızlıklarını elde etmek, aile bütçesine katkı sağlamak ve

özgüvenlerini yükseltmek amaçlarıyla çalışma hayatına girmek istemektedir. Bu

bağlamda kadınların çalışma hayatına girmek istemesi “kadın çalışan” kavramını

gündeme getirmiştir.

Sanayi Devrimi öncesinde kadınlar tarım ile uğraşmış ve üretime katkıda

bulunmuştur. Tarımda çalışan kadın işçilere “ücretsiz aile işçisi” denilmektedir. Daha

sonraları Sanayi İnkılabıyla birlikte kadın çalışanlar fabrikalarda çalışmaya başlamış ve

ilk kez ücretli olarak çalışma hayatına katılmışlardır. Toplumun bilgi topluma geçmesiyle

birlikte evin dışında çalışan kadınlar tarım, fabrika, dokuma sektörü, küçük tezgâh gibi

çalışma yerlerine ek olarak kamu ve hizmet sektöründe yer almaya başlamıştır.

Geçmişten günümüze kadın çalışanların sayısında ciddi bir artış olsa da, çalışma

koşulları, eşit işe eşit ücret, kariyerde ilerleme gibi durumlarda nicel artış doğrultusunda

yeterli iyileştirmeler yapılmamıştır. Bununla birlikte kadın çalışanların emekleri

sömürülmekte ve kadın çalışanlar işverenler tarafından ucuz işgücü olarak görülmektedir.

10

1.1.DÜNYADA KADININ ÇALIŞMA HAYATINA GİRİŞİ

Dünyada kadının çalışma hayatına girişi tarihsel açıdan değerlendirildiğinde,

insanlık tarihi için çok büyük değişim ve gelişmelerin yaşandığı “Sanayi Devrimi”nin

önemli bir kırılma noktası olduğu görülmektedir. Sanayi Devrimi’nin ekonomik olarak

kadın çalışanlar için bir başlangıç niteliği taşıması, kadın çalışan kavramının Sanayi

Devrimi’nden önce ve Sanayi Devrimi’nden sonra şeklinde kategorize edilmesini

gerektirmektedir. Bu nedenle dünyada kadının çalışma hayatına girişini “Sanayi Devrimi

Öncesi”, “Sanayi Devrimi Sonrası” ve “Küreselleşme Süreci” başlıkları altında detaylı

bir şekilde incelemek mümkündür.

1.1.1.Sanayi Devrimi Öncesinde Kadın Çalışanlar

Sanayi Devrimi öncesinde kadınlar, sadece ev yaşamında etkin bir rol

üstlenmişlerdir. Bu dönemde toplumda geleneksel rolleri olan anne, ev kadını, eş olarak

yer alırken; bu rollerin üzerine Sanayi Devrimi sonrasında ücret karşılığı çalışan kadın

işgücü yani iş kadını rolü de eklenmiştir.4 Aslında tarihsel sürecin her aşamasında

ekonomik faaliyetlere aktif olarak katılan ve önemli bir rol üstlenen kadın emeği, Sanayi

Devrimi öncesinde ataerkil bir düzenin sonucu olmuştur. Bu dönemde kadın emeği

parasal anlamda değeri olan bir çalışma biçimi olarak değerlendirilmemiştir.5

Sanayi Devrimi öncesinde çalışma kavramı hem kadın hem erkek için sadece

günlük ihtiyaçları karşılamakla sınırlandırılmıştır.6 Özellikle avcılık ve toplayıcılık ile

varlığını sürdüren ilkel toplumlarda, erkeğin avcılık yapması ve gıda toplaması, kadının

ise çocuk bakımı ve ev işlerinden sorumlu olması şeklinde bir iş bölümü yapılmıştır. 7

Zamanla nüfusun artması ve göçebe yaşam tarzının terk edilerek yerleşik hayata

geçilmesi, erkeğin fiziksel güç gerektiren işlerle uğraşması, kadının ise daha pasif kalarak

sadece ev işlerini yapması şeklinde ataerkil bir aile düzenini oluşturmuştur. Böylece kadın

ve erkeğin yapması gereken işler daha belirgin hale gelmiştir.8

4 Ekmekçi Yeşim, Türkiye’de Kadın İşgücünün Gelişimi ve Çalışma Yaşamında Karşılaştıkları

Engeller, Anadolu Üniversitesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2004, s. 103. 5 Candır Hanife, Türkiye’de Kadın Çalışanların Sosyal Haklar Açısından Durumu, Sakarya

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya, 2014, s. 46. 6 Ören Kenan ve Yüksel Hasan, “Geçmişten Günümüze Çalışma Hayatı”, Emek ve Toplum Dergisi, Cilt

1, Sayı 1, 2012, s. 36. 7 Demirbilek Sevda, “Cinsiyet Ayrımcılığının Sosyolojik Açıdan İncelenmesi”, Finans Politik Ve

Ekonomik Yorumlar, Cilt 44, Sayı 511, 2007, s. 17. 8 Soysal Tamer, “Uluslararası Sözleşmeler Işığında 4857 Sayılı İş Kanununda Kadın İşçiyi Koruyan

Hükümler”, Kamu İş Dergisi, Cilt 8, Sayı 4, 2006, s. 3.

11

Kadınlar, Sanayi Devrimi öncesinde toprağın işlenip üretim sürecine katıldığı

tarım toplumunda, hem ev işleri ile uğraşmış hem de ücret almayarak “ücretsiz aile işçisi”

sıfatıyla kırsal kesimdeki üretime katkıda bulunmuştur. Topraktan elde edilen yiyecek ve

içecek gibi ürünlerin hemen tüketilmesi, kadınların yaptıkları işlerin ekonomik olarak bir

değer ifade etmediğini göstermektedir. Bununla birlikte kırsal alanda ev işleri ile tarımsal

faaliyetlerin birbirine yakın olması ve bazı ev işlerinin tarım sektörünü destekler nitelikte

olması kadın işini görünmez ve değersiz kılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında “erkek işi”

ve “kadın işi” tanımlamalarından birincisinin daha değerli, ikincisinin daha az değerli

olduğuna ilişkin yargılar toplum tarafından benimsenmiştir.9

Kadınlara gereken değerin verilmemesi, kadının eve kapatılması, kiliselerin

kadının iş yaşamında yer almasına karşı çıkması gibi etmenlerin var olduğu feodal

düzenin hâkim olduğu bu dönemde kadınlar, erkeklerle birlikte ama onlardan daha ağır

şartlar altında, daha düşük ücretlerle ve senyörün mutlak egemenliği altında çalışmıştır.

Sonrasında Rönesans akımının meydana gelmesi “feminizm” hareketini başlatmış,

böylelikle kadınlar toplum içindeki rollerini sorgulamış ve kendi haklarını savunmuştur.

Yine bu dönemde ev ve işyeri kavramları henüz ayrışmadığından, evlere kurulan dokuma

tezgâhlarında kadınlar ve çocuklar çok uzun süre çalışmışlardır. Bu durum tüm aile

bireylerinin üretime “ücretsiz aile işçisi” olarak aktif bir şekilde katıldıklarının

göstergesidir.10

1.1.2 Sanayi Devrimi ve Sonrasında Kadın Çalışanlar

Sanayi Devrimi ile birlikte kadın işgücünün emek piyasalarında yer alması

geleneksel yapıdan gelen kadının hem evde hem işte çalışıyor olması işverenler

tarafından kadın çalışanın ucuz işgücü olarak görülmesine neden olmuştur. Bu durum II.

Dünya Savaşı sonuna kadar böyle devam etmiş ve kadının emeği, erkek emeğinin yanında

“yedek” olma niteliği göstermiştir. Kadınların erkek işgücünün yetersiz olduğu

dönemlerde işyerine çağrılması, gereksinim ortadan kalktığında ise eve geri dönmelerinin

sağlanması bu durumun en somut örneğini teşkil etmiştir.11

Toplumların sosyal ve ekonomik yapısını hızlı bir değişime sürükleyen Sanayi

Devrimi ile birlikte artan üretim, ucuz işgücü ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu dönemde

9 Hablemitoğlu Şengül, “Kırsal Kesimde Kadınların Güçlenmesi ve ‘Bilgi’ Arasındaki İlişki”, Çiftçi ve

Köy Dünyası, Cilt 16, Sayı 203, 2001, ss. 17-19. 10 Soysal, a.g.m., s. 3. 11 Çitçi Oya, Kadın Sorunu ve Türkiye’de Kamu Görevlisi Kadınlar, Türkiye ve Orta Doğu Amme

İdaresi Enstitüsü Yayını, Yayın No: 200, Ankara, 1982, s. 22.

12

ucuz işgücü ihtiyacını karşılamak amacıyla çok sayıda kadın ve çocuk işçiler emek

piyasalarına girmiştir. Sanayi Devrimi’nin ilk yıllarında evinin kadını olarak, eve, evdeki

çocuklara ve evin yaşlılarına bakmak gibi görevleri olan kadının işgücü piyasalarında yer

alması geleneksel aile yapısında büyük dönüşümlerin yaşanmasına neden olmuştur.

Kadının evin dışına çıkıp ücretli olarak çalışması hem toplumdaki geleneksel aile

kalıplarını bozmuş hem de erkek işgücü tarafından ücretleri düşürülen bir rekabet unsuru

olarak görülmüştür. Kısaca bu dönemde kadın işgücü ne aile içindeki erkekler ne de iş

ortamındaki erkekler tarafından istenmeyen bir durum olarak gösterilmiştir.12

On sekizinci yüzyılın sonlarına doğru gerçekleştirilen Sanayi Devrimi ile birlikte

kadınlar evlerinden çıkarak fabrikalarda çalışmaya ve ilk kez emeğinin karşılığını para

olarak almaya başlamıştır. Bu gelişme çalışma yaşamında iyi bir durum olarak

görülmesine rağmen daha kötü şartları beraberinde getirmiştir. Birçok kadın maden işleri

de dahil olmak üzere çok ağır şartlar altında çok düşük ücretlere boyun eğerek çalışmak

zorunda kalmıştır. 1842 yılında İngiltere’de çıkarılan “Madenler Kanunu” ile kadınların

madenlerde çalışmaları yasaklanmış ve 1844 yılında kadınların çalıştırılmaları günlük 12

saatle sınırlandırılmıştır.13

Sanayi Devrimi’nin doğuşu ile birlikte İngiltere’de 1841 yılında imalat

sanayisinde çalışan kadın oranı %35 iken, bu oran 1851 yılında %45’e yükselmiştir.

Bununla birlikte imalat sanayinin tarım sektöründen boşa çıkan kadın işgücüne yeteri

kadar istihdam alanı oluşturamaması, kadın işgücünün %40 gibi önemli bir kısmının

kentlerde temizlikçi olarak çalışmaya başlamasına neden olmuştur. İngiltere’de başlayan

bu sanayileşme süreci başta Fransa olmak üzere diğer Avrupa ülkelerine de yayılarak

tarih boyunca üretimin önemli bir parçası olan kadınların çalışma hayatına girişini ve

beraberinde köklü değişimleri meydana getirmiştir.14

ABD ve İngiltere gibi gelişmiş ülkelerde kadınların işgücüne katılımları

incelendiğinde Sanayi Devrimi sonrasında yaşanan II. Dünya Savaşı kilit noktası

olmuştur. Savaş öncesi dönemde kadınlar zorunlu durumlar dışında çalışmayı tercih

etmemiş ve kadın işgücü “rezerv” olarak görülmüştür. Yine aynı dönemde İngiltere’de

özellikle evli kadınların çalışması erkeğin “kadınına” bakamadığı yönde bir anlayışı

12 Urhan Betül, “Görünmezlerin Görünür Olma Mücadeleleri: Çalışan Kadın Örgütlenmeleri”, Çalışma ve

Toplum Dergisi, Sayı 2, 2009, s. 85. 13 Soysal, a.g.m., s. 3. 14 Kocacık Faruk ve Gökkaya Veda B. , “Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları”, Cumhuriyet

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2005, ss. 195-196.

13

beraberinde getirmiş bu nedenle de evli kadınların çalışması ender rastlanan bir durum

olmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında açığa çıkan işgücü açığı kadınlarla giderilmeye

çalışılmış ve “rezerv” olarak emek piyasalarında bulunan kadınlar iş sahalarını bu

dönemden sonrada terk etmemiştir. Bu durum kadın çalışanların emek piyasalarına

katılımında devrim niteliğindedir.15

Sanayi Devrimi ile başlayan kadının tarım dışı sektörde çalışmaya katılımı, II.

Dünya Savaşı sonrasında hız kazanmıştır. Bu dönemde kadının toplam işgücü

içerisindeki oranı, kamu ve hizmet sektöründe yaşanan büyümeye paralel olarak bir artış

göstermiştir. Ayrıca II. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası sosyal politika alanında

yaşanan tüm bu gelişmeler, kadın çalışanların haklarını korumak ve desteklemek amaçlı

hukuki düzenlemelerin gerçekleştirilmesine zemin hazırlamıştır.16

1.1.3. Küreselleşme Süreci ve Sonrasında Kadın Çalışanlar

Dünya’nın birleşik ve tek hale gelmesi olarak bilinen küreselleşme kavramı,

“bilginin, haberleşmenin, kültürel etkileşimin ve sermayenin ulusal sınırları aşıp uluslar

üstü bir nitelik kazandığı, ekonomi, kültür, siyaset, yönetişim ve benzeri alanlarda ülkeler

arasındaki bağımlılığın arttığı bir süreçtir”.17 Zengingönül (2005), geniş anlamda

küreselleşmeyi, dünyada mevcut uluslararası, ulusal, bölgesel ve yerel katmanlara ait

siyasi, ekonomik, sosyal, ekolojik, kültürel ve hatta coğrafik sistemlerin, birbirlerinden

farkındalıklarının gün geçtikçe artmasıyla, geçişkenliklerinin ve birbirlerini etkileme

güçlerinin de arttığı ve dünya çapında bir “farkındalık ve küreye ait olumlu veya olumsuz

gelişmelere bilinçli veya tepkisel cevap verme kültürünün oluştuğu” gelişen bir süreç

olarak tanımlamıştır.18

II. Dünya Savaşı sonrasında dünya ülkeleri arasında çalışanların vasıflarının

düşük, az teknoloji bilmeyi gerektiren fordist üretim sistemi ile tek düze ve standart

üretimin yapılması yaygınlaşmıştır. Küreselleşmeye bağlı olarak uluslararası ticaretin

genişlemesi ve standart ürünlere kıyasla özelliği çok olan ürünlere talebin artması fordist

üretim sisteminin yeni üretim tekniklerine uyum sağlayamamasına neden olmuştur. Bu

15 Kılıç Dilek ve Öztürk Selcen, “Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı Önündeki Engeller ve Çözüm

Yolları: Bir Ampirik Uygulama”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47, Sayı 1, 2014, ss. 109, 110. 16 Kocacık ve Gökkaya, a.g.m., s. 198. 17 Zincirkıran Mehmet, “Küreselleşme: Sorunlar ve Çözüm Yolları”, Bilgi Toplum Dergisi, Cilt 1, Sayı 3,

2001, s. 521. 18 Zengingönül Oğul, “Nedir Bu Küreselleşme? Kaçabilir miyiz? Kullanabilir miyiz?”, ESİAD Dergisi,

Cilt 1, Sayı 1, 2005, s. 92.

14

durum işgücü piyasalarında yeni çalışma biçimlerini beraberinde getirmiştir. Öncelikli

olarak Japonya’da uygulanan esnek üretim sisteminin başarılı sonuç vermesi, diğer

ülkelerinde üretim sistemlerinde değişiklik yapmalarında etkili olmuştur.19

Özellikle Avrupa ve ABD’de 20. yüzyılın ilk yarısında ”savaşlar” nedeniyle erkek

işgücünün çalışma hayatından çekilmesi kadın istihdamını önemli ölçüde artırmıştır. Bu

artışa paralel olarak kadının eğitim olanakları iyileştirilmeye başlanmış ve çalışma

hayatını ilgilendiren uluslararası düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. 1970’li yıllara

gelindiğinde uygulanmaya başlanan Neoliberal ekonomi politikaları ile “esnek çalışma

biçimlerinin” ortaya çıkması yeni meslekleri de beraberinde getirmiştir. Erken

kapitalistleşen ülkelerde, yeni iş olanakları yanında esnek çalışma biçimlerinin de

yaygınlaşması kadının işgücüne katılımını artırmıştır.20

1980 sonrası dönem uluslararası rekabetin arttığı, ekonomi ve siyasetin yeniden

yapılandırıldığı “küreselleşme” adı verilen bir süreçtir. Küreselleşmenin en önemli olgusu

ortaya çıkan rekabet avantajının düşük işgücü maliyetlerine dayandırılmasıdır. Yine bu

dönemde yeni üretim sisteminin gerektirdiği işgücünü yapılandırmaya yönelik yasal ve

kurumsal düzenlemeler aracılığıyla esnek çalışma biçimleri ortaya çıkmıştır. Geçici,

mevsimlik, evde çalışma, kısmi zamanlı çalışma gibi istikrarsız, güvencesiz ve ucuz

işgücü gerektiren bu çalışma biçimleri çoğu zaman kadınla özdeşleştirilmiştir. Bununla

birlikte işverenler tarafından yasalardan ve ücretlerden doğan maliyetleri azaltmak ve

ucuz işgücünü kullanmak amacıyla kadın emeği sömürülmüştür. Bunun sonucu olarak da

sosyal güvenlik kapsamında çalışanların sayısı oldukça azalmış ve kayıt dışı istihdam,

işgücü piyasalarının yapısal bir unsuru haline gelmiştir.21

Dünya genelinde kadınlar nüfusun %50’sinden fazlasını oluşturdukları ve iş

saatlerinin %66’sını doldurdukları halde dünya gelirlerinin ancak %10’una ve oransal

olarak %1’lik bir mülkiyete sahiptir. Bu değerler kadına önem vermeyen hala kadını

ikinci sınıf insan olarak gören toplumların gelişme ve kalkınma düzeyi ile doğru orantılı

olarak düşük çıkmaktadır. Avrupa birliğine üye olan ülkelerde kadınların %73 gibi büyük

19 Özer Mustafa ve Biçerli Kemal, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi”, Sosyal Bilimler

Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 2003-2004, s. 59. 20 Ulaş Işın ve Yılmazer Ertuğrul, “Çalışma Hayatında Özel Gruplara (Dezavantajlı)Yönelik Sosyal

Politikalar”, (Ed.) Tokol Aysen ve Alper Yusuf, Sosyal Politika, 5. Baskı, Dora Yayınları, Bursa, 2014,

ss. 305, 306. 21 Urhan Betül ve Etiler Nilay, “Sağlık Sektöründe Kadın Emeğinin Toplumsal Cinsiyet Açısından

Analizi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Cilt 2, 2011, s. 192.

15

bir kesimi sekreterlik, öğretmenlik, sağlık hizmetleri (hemşirelik, ebelik), güzellik

uzmanlığı gibi işlerin yer aldığı hizmet sektöründe çalışmaktadır ve bu oran aynı sektörde

çalışan erkek çalışanların oranına oldukça yakındır. Buna karşın bu ülkelerde kadın

çalışanların %20’si, erkek çalışanların ise %42’si sanayi sektöründe çalışmaktadır.

Özellikle kadın çalışanlar kendilerine daha uygun gördükleri sektörde ve bu sektörün alt

dalı olan işlerde çalışmaktadır.22

Tablo 1. 1. Bazı Ülkelerdeki 15-64 Yaş Grubundaki Kadın İşgücü Katılım Oranı

(%)

Ülke 1980 1990 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014

A.B.D 59.7 68.8 70.7 69.2 68.4 67.8 67.6 67.2 67.1

Almanya 52.8 56.7 63.3 66.9 70.8 71.9 71.9 72.6 72.9

Avusturya 52.7 62.1 61.8 64.9 68.9 69.3 70.0 70.7 70.8

Fransa 54.8 57.8 62.5 64.8 66.1 66.1 66.7 66.9 67.4

G. Afrika - - - 50.4 48.4 49.0 49.4 50.4 50.7

Japonya 54.8 64.3 59.6 60.8 63.2 63.0 63.4 65.0 66.0

İngiltere 58.3 66.5 68.9 69.6 70.2 70.4 70.9 71.6 72.1

İtalya 39.6 45.9 46.3 50.5 51.8 52.2 54.2 54.3 55.2

İzlanda - - 83.3 83.4 82.7 82.4 83.3 84.3 84.2

Kanada 57.2 67.6 70.4 73.0 74.3 74.1 74.3 74.7 74.2

Türkiye 28.0 25.2 30.2 31.5 32.3 33.7 33.6

Yunanistan 33.0 43.6 50.5 54.5 57.5 57.5 58.3 58.3 59.0

Kaynak: OECD Labour Force Statistics (Labour Force Participation Rate 15 to 64).

Yukarıdaki tabloda bazı ülkelerin 15- 64 yaş grubundaki kadın işgücüne katılım

oranları verilmiştir. OECD işgücü istatistiklerine bakıldığında Türkiye, OECD ülkeleri

arasında kadın istihdamının en düşük olduğu ülkedir. 2014 yılı itibariyle OECD üyesi

ülkelerdeki kadın istihdamının ortalaması %62.8’dir. Buna karşın Türkiye’de 2014

yılında kadın işgücü oranı %33.6’dır. Bununla birlikte yine 2014 yılında İzlanda kadın iş

gücü katılım oranı %84.2 ile OECD ülkeleri arasında en üst seviyede iken bu oranı %74.2

ile Kanada, %72.1 ile İngiltere, %70.8 ile Avusturya izlemektedir. Türkiye’den sonra en

düşük orana sahip olan ülke ise %50.7 ile Güney Afrika’dır. Ayrıca verilere göre

Almanya’daki kadın işgücü oranı 1980 den 2014 yılına kadar sürekli olarak artış

göstermektedir (Tablo 1. 1).

ILO’nun 2012 yılında yayınladığı Global Employment Trends istatistiklerine göre

dünya kadın işgücüne katılım ortalaması 2011 yılında %51.1 dir. Bununla birlikte Doğu

Asya ortalaması %66.7, Sahraaltı Afrika ortalaması %66.5, Güneydoğu Asya ve Pasifik

22 Üner Sarp, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, TC. Başbakanlık Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadına

Yönelik Şiddetle Mücadele Projesi, Ankara, Ekim 2008, ss. 11, 12.

16

ortalaması %58.7, Latin Amerika ortalaması %53.5, Gelişmiş Ülkeler ve Avrupa Birliği

ortalaması %53.1, Kuzey Afrika ortalaması %24.2, Orta Doğu ortalaması %18.4’tür.23

1.2. TÜRKİYE’DE KADININ ÇALIŞMA HAYATINA GİRİŞİ

Dünyada kadının çalışma yaşamına girişinde ekonomik anlamda “Sanayi

Devrimi” önemli bir kırılma noktası iken Türkiye’de ise kadınların ekonomik ve sosyal

haklarını kazanarak çalışma hayatına katılmasında Cumhuriyet döneminin yeri büyüktür.

Bu nedenle Türkiye’de kadının çalışma hayatına girişi “Cumhuriyet Öncesi Dönemde

Kadın Çalışanlar”, “Cumhuriyet Sonrası Dönemde Kadın Çalışanlar” şeklinde kategorize

edilerek incelenecektir.

1.2.1. Cumhuriyet Öncesi Dönemde Kadın Çalışanlar

Türk kadınının tarihsel süreç içerisinde konumuna bakıldığında göçebelik

dönemde kadın ata binerek, ok atarak, kılıç kuşanarak, düşmanla savaşarak devrinin erkek

tipine yaklaşmaktadır. Göçebe dönemden yerleşik döneme geçilmesi ile birlikte Türk

kadını daha pasif bir role bürünmüştür.24

Cumhuriyet öncesi dönemde kadın işgücünün tarihsel gelişimi incelendiğinde,

birçok alanda değişim ve gelişmelerin yaşandığı Sanayi Devrimi’nin önemli bir dönüm

noktası olduğu görülmektedir. Sanayi Devrimi’nden önce kadınlar genel olarak

geleneksel rollerinin dışına çıkamamış, dolayısıyla ataerkil aile sistemi devam etmiştir.

Bu durum kadınların çocuk doğurmak, çocuk büyütmek, ev işlerini yapmak gibi temel

görevi ile birlikte erkeklerin de emek piyasalarında çalışarak para kazanmaları şeklinde

ailede bir iş bölümünün yapılması anlamına gelmektedir. Ancak 1750’lerden itibaren

İngiltere’de sanayileşmenin başlaması ile eski zamanlardan bu yana özümsenen bu

işbölümü değişime uğramış ve kadınlar ücret karşılığında “işçi” statüsü ile çalışmaya

başlamıştır. Sanayi Devrimi olarak nitelendirilen bu süreç çıkrık makinesinin icadı,

buharlı makinenin icadı ve ardından demir- çelik üretimi olarak şekillenmiştir. Yapılan

bu üretimler tarımda devrim niteliğinde gelişmeleri meydana getirmiş ve boşa çıkan

tarımsal kadın işgücü, kentlere göç ederek emek piyasalarındaki kadın işgücüne

dönüşmüştür.25

23 Global Employment Trends 2012, Preventing a Deeper Jobs Crisis, International Labour Office –

Geneva: ILO, 2012. 24 Doğramacı Emel, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1997,

s. 3. 25 Özer ve Biçerli, a.g.m., ss. 56, 57.

17

Osmanlı İmparatorluğu döneminde kadınların çalışması inanç ve değerler

sisteminin getirdikleri doğrultusunda değişiklikler göstermiştir. Bu dönemde Rum ve

Ermeni kadınlar bazı fabrikalarda çalışırken, Müslüman kadınlar tarım kesiminde ve

küçük atölyelerde çalışma imkânı bulmuştur.26 Quataert’in (1999) “Kadın emeği, 19.

yüzyıl Osmanlı imalatçılığının ayrılmaz bir parçasıydı. Olağanüstü veya alışılmadık bir

durum değil, tersine merkezî bir yer tutan, her zaman rastlanan ve günlük bir olguydu”

sözü bu durumu destekler niteliktedir.27

Osmanlı Devleti’nde 1839 yılında meydana gelen Tanzimat Fermanı ile kadınlara

bazı haklar verilmiştir. Batılılaşma hareketi ile başlayan bu süreçte 1847 yılında kölelik

ve cariyelik kaldırılmış, 1857’de veraset haklarında kız ve erkek çocukların eşit bir

konuma getirilmiş, takip eden süreçte kızlara eğitim hakkı verilerek 1842’de ilk ebelik

kursları, 1858’de ilk kız ortaokulları, 1863’te ilk sanayi okulları, 1870’te kız öğretmen

okulları açılmıştır. Tüm bu gelişmelere ek olarak II. Meşrutiyet döneminde İnas

Darülfünunu adında kız üniversitesi açılmış ve kadının statüsünün değiştirilmesi

amacıyla, bugünün feminist dernekleri şeklinde yapılanan Teali-i Nisvan, Müdafaa-i

Hukuk-u Nisvan, Asri Kadınlar Cemiyeti gibi dernekler kurulmuştur.28

Osmanlı Devleti’nde kadınların geleneksel faaliyet alanlarının tarım, hayvancılık,

halı ve dokumacılık, evde çalışma gibi ev hayatından bağımsız olmayan çalışmaların

olduğu görülmektedir. 19. yüzyılın sonlarına doğru, I. Dünya Savaşı nedeniyle azalan

erkek işgücünün ikame edilmesi amacıyla kadınlar önce küçük atölyelerde, daha sonraları

ise fabrika niteliğindeki işyerlerinde ücretli olarak çalışmıştır. Yine bu dönemde kadın,

bilinenin aksine sanayi sektöründe ücretli olarak yer almış ve uzun çalışma süreleri ile

düşük ücretlere rağmen çalışma hayatına katılmayı başarmıştır.29 II. Meşrutiyet’in ilanı

ile birlikte kadının sosyal ve ekonomik haklarının gelişmesinde büyük rol oynayan batılı

demokrasi ve feminizm gibi düşüncelerin ülkenin gündemine girmesi ile birlikte kadın

çalışanların çalışma şartları az da olsa iyileştirilmiştir.30

26 Ulaş ve Yılmazer, a.g.e., s. 308 27 Quataert Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, Çeviren: Tansel Güney, İletişim

Yayınları, İstanbul, 1999, s. 304. 28 Çakmak Radiye, Kadın İşgücü ve Yönetim Kadrolarında Kadın İşgücü İstihdamı, (Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2001, s. 41. 29 Makal Ahmet, “Türkiye’de Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın Emeği”, Çalışma ve Toplum Dergisi,

Sayı 2, 2010, s. 13. 30 Gökalp İbrahim, Türkiye’de Kadın Girişimciler ve Kadın Yöneticileri, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi), Kırıkkale, 2008, s. 7.

18

1.2.2. Cumhuriyet Sonrası Dönemde Kadın Çalışanlar

Türkiye’de kadınların toplumsal ve ekonomik alanda daha etkin olabilmesine

olanak veren pek çok yasal ve toplumsal süreç, Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte

gerçekleşmiştir. Cumhuriyetle birlikte Türkiye’yi modernleştirmek amacıyla yapılan

inkılap hareketleri çerçevesinde pek çok alanda olduğu gibi kadın haklarıyla ilgili olarak

da hukuk, siyaset, eğitim ve istihdam alanlarında pek çok adım atılmıştır. Bu inkılaplar

önderliğinde kadının toplumsal alandaki ve çalışma yaşamındaki yeri

sağlamlaştırılmıştır.31

Cumhuriyetle birlikte kadınların sosyal ve siyasal haklar elde etmesi aşamalı bir

şekilde gerçekleşmiştir. 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat (Öğretimde Birlik) Kanunu’nun

kabul edilmesi ile toplumun bütün fertlerinin kadını, erkeği, çocuğu, köylüsü ve işçisiyle

eşit şartlar altında eğitim görmesi sağlanmıştır. 4 Nisan 1926 yılında yürürlüğe giren

Medeni Kanun ile kadın, Evlenme ve Miras Hukuku'nda erkekle eşit hale getirilmiş, dini

nikâh yerine medeni nikâh şart koşulmuş ve böylelikle aile içinde kadının statüsü

iyileştirilmiştir. Ayrıca Türk kadınına 1930'da belediye seçimlerinde, 1934'de de

milletvekili seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı verilmesi siyasal yaşamda ilk defa

kadına yer verildiğinin göstergesidir.32

1930 yılında kadın ve çocukların korunmasına ilişkin ilk düzenlemenin Umumi

Hıfzısıhha Kanununda yer alması ve doğum izninin düzenlenmesi,10 Haziran 1933’de

kız çocuklarına mesleki eğitim vermek amacıyla Kız Teknik Öğretim Müdürlüğünün

kurulması, 26 Ekim 1933’de belediye seçimlerine ek olarak Köy Kanunu’nda değişiklik

yapılmak suretiyle kadınlara köylerde muhtarlık seçimlerine girme olanağının da

tanınması kadınlara verilen diğer haklardır.33 Kadınlara tanınan bu haklar kadınların

eğitim, sosyal, siyasal alanlarda etkisini artıran, cumhuriyet öncesi dönemde erkeklere

verilen ayrıcalığı nötrleştiren, kadının toplumdaki statüsünü güçlendiren, çağdaşlaşmanın

ilk basamağını oluşturmaktadır.

Cumhuriyet döneminde ulusal sanayinin kurularak geliştirilmeye çalışılması ve

savaşlar nedeniyle kaybedilen erkek işgücünün ikame edilmek istenmesi, kadınların

31 Gürdal Duygu, Kadın Yöneticileri Motive ve Demotive Eden Faktörlerin Tespitine Yönelik Bir

Araştırma, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi), Adana, 2006, s. 19. 32 İçli Tülin Gülşen, “Cumhuriyet Döneminde Kadının Sosyal Konumu”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat

Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetin 75. Yılı Özel Sayısı, 1998, ss. 94-96. 33 http://www.die.gov.tr (Erişim Tarihi: 18.11.2015).

http://www.die.gov.tr/

19

çalışma hayatında daha yoğun yer almasını sağlamıştır. 1950’li yıllarda hızlanan

sanayileşme ve göç hareketlerine bağlı olarak kadınların aile bütçesine katkıda bulunmak

istemesi, onların genellikle meslek eğitimi gerektirmeyen, işgücünün bolluğuna ve

ucuzluğuna dayalı islerde çalışmasını gerekli kılmıştır.34 Bu dönemde toplumsal saygınlık

açısından hizmet sektöründen sonra gelen sanayi işçiliği kadınlar tarafından zorunlu

kalmadıkça tercih edilmemiştir.35 Ayrıca kadının tarım işlerinde ücretsiz aile işçisi olarak

çalışması, eğitim seviyesinin düşük olması, köyden kente göç aşamasında kentteki işlere

uyum sağlayamamasına ve hizmet sektöründe kayıt dışı çalışmasına neden olmuştur.36

Türkiye’de kadının tarım ve el sanatları dışındaki çalışma hayatında yerini alması

ancak II. Dünya Savaşı sonrasında başlamış, küreselleşmenin de etkisi ile hız kazanmıştır.

Önceleri sadece işçi sınıfına dâhil edilen kadınlar eğitim seviyelerini yükselterek

öğretmenlik, mühendislik, avukatlık, öğretim üyeliği gibi toplumda değer gören

mesleklerde yerlerini almışlardır. Türkiye’de kadınlar, tüm geleneksel sosyo-kültürel

engellere rağmen işgücüne katılımlarını arttırarak daha önce bulunmadıkları alanlarda

kendilerini göstermişlerdir. Özellikle 1980’li yıllardan sonra kadınlar, girişimcilik,

yöneticilik, turizm, reklamcılık, bankacılık, sigortacılık vb. alanlarda çalışarak emek

piyasasına katkıda bulunmuşlardır.37

2.TÜRKİYE’DE KADIN İSTİHDAMININ YAPISI

Türkiye’de din, gelenek, aile içinde kadına yüklenilen rol, kadının eğitim

düzeyinin yetersizliği, gelir durumu, işyerlerinde uygulanan ayrımcı uygulamalar

nedeniyle kadın istihdamı istenilen düzeyde değildir. Türkiye’de kadın istihdamı özellikle

AB ülkeleri ve OECD ülkeleri gibi yüksek gelir grubuna sahip ülkelere kıyasla oldukça

düşüktür. Kadın işgücü erkek işgücüne göre ağırlıklı olarak tarımsal faaliyetlerde

“ücretsiz aile işçisi” olarak yer almaktadır. Tarım dışı faaliyetlerde kadın işgücü sanayi

sektöründen daha yüksek oranda hizmet sektöründe istihdam edilmektedir. Ayrıca kadın

emeği erkek emeğine göre daha düşük ücretlerle çalıştırılmakta, dolayısıyla düşük

emeklilik geliri ve yoksulluk riski ile karşı karşıya bırakılmaktadır.38

34 Altan Ömer Zühtü, Sosyal Politika, Eskişehir Anadolu Üniversitesi. No: 14-77, 2003, s. 225. 35 Kocacık ve Gökkaya, a.g.m., s. 201. 36 Candır, a.g.e., s. 54. 37 Önder Nurcan, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Görünümü”, Çalışma Dünyası Dergisi, Cilt 1, Sayı 1,

2013, s. 41. 38 Ulaş ve Yılmazer, a.g.e., ss. 304-318.

20

İlkkaracan’ın (1998) çalışmasına göre Türkiye’de kadın çalışanları üç ayrı gurupta

incelemek mümkündür.39

Çoğunluğu tarım sektöründe ücretsiz aile işçisi konumunda çalışan kırsal

alanda yaşayan kadınlar,

Kentlerde düşük ücretli, emek-yoğun işlerde istihdam edilen, eğitimsiz ya da

kısıtlı eğitime sahip, sosyo-ekonomik durumu düşük seviyede olan kadınlar,

Meslek sahibi, yükseköğrenim görmüş, orta ya da yüksek orta sınıfa mensup

kadınlardır.

2.1. KADIN İŞGÜCÜ

Kadın işgücü kavramı çeşitli bakış açıları öncülüğünde farklı şekillerde açıklansa

da yapılan tüm bu tanımların temelinde, kadının ekonomik ve ekonomik olmayan

faaliyetlerinin dikkate alındığı görülmektedir. Kadınların çalışma yaşamında emeklerini

arz etmeleri karşısında bir gelir sağlamaları ekonomik faaliyetleri oluşturmaktadır. Bunun

yanı sıra ev işleri ve çocuk yetiştirme faaliyetleri de ekonomik olmayan faaliyetler

kapsamında yer almaktadır. Ev işleri, işgücü piyasasında gelir getirici olmaması

nedeniyle ekonomik olmayan faaliyet olarak değerlendirilmektedir. Yine aynı şekilde

kadının evde çocuk yetiştirmekle geçireceği zaman ve emek, bir ev ürünü olarak

görülmekte, bu durum ekonomik olarak nitelendirilmemektedir.40

Bu doğrultuda kadın emek arzının insan sayısı yönünden ifade edilmesi olarak

tanımlanan kadın işgücü, ülkedeki birtakım etmenlere göre şekillenmektedir. Üretim ve

istihdam politikaları, ekonomik krizler, enformel sektörün büyüklüğü, nüfus artış hızı,

kentleşme, toplumun insan kaynağının yetişmesine verdiği önem, iletişim araçlarının

kullanımının yaygınlaşması, toplumsal değer yargıları gibi faktörler kadın işgücü arzını

doğrudan etkilemektedir.41

Türkiye’de TUİK tarafından yapılan İstatistiklerle Kadın 2012 Araştırması’na

göre 2012 yılında çalışma çağındaki kadın nüfusun sayısı 27 773 000 kişi olmasına

rağmen işgücüne katılan kadın sayısının 8 192 000 kişi olduğu tespit edilmiştir. Bu

sayının 4 964 000 kadarı kentsel alanda çalışırken, 3 228 000 kadarı da kırsal kesimde

39 İlkkaracan İpek, “Kentli Kadınlar ve Çalışma Yaşamı”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Tarih Vakfı

Yayınları, İstanbul, 1998, s. 287. 40 Cam Erdem, “Türk İstihdam Politikasında Çalışan Kadınlar ve Uygulanan Politikalar”, Çelik İş

Sendikası Yayın Organı, Sayı 11, 2003, s. 2. 41 Minibaş Türkel, “Türkiye’nin Kalkınma Sürecinde Kadın İşgücü”, (Ed.), Necla Arat, Aydınlanmanın

Kadınları, Cumhuriyet Kitap Kulübü, 1998, ss. 331-349.

21

çalışmaktadır. Yine aynı yılda çalışma çağındaki erkek nüfus sayısı 26 951 000 kişi iken

işgücüne katılan erkek sayısı 19 147 000 kişidir. Bu durum Türkiye’de kadın çalışan

sayısının erkek çalışan sayısının yaklaşık yarısından daha az olduğunu göstermektedir.42

Kadınların erkeklere kıyasla işgücüne katılma oranlarının düşük olmasının nedenleri,

eğitim seviyesinin düşüklüğü, yüksek işsizlik ortamında kadınların iş bulmaktan ümidini

kesip iş aramamaları, köyden kente göç sonrası tarımsal istihdamın azalması ile

kadınların işgücünden çekilmesi, ailedeki çocuk, yaşlı ve özürlü bireylerin bakımının

kadınların sorumluluğunda olması ve bu bakım hizmetlerinin yaygın olmaması şeklinde

sıralanabilir.43

Tablo 1. 2. Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılım ve İşsizlik Oranları (%)

(15+yaş)

Yıllar

Türkiye’de

Toplam İKO

Kadın İşgücüne

Katılım Oranı

Türkiye’de

İşsizlik Oranı

Kadın İşsizlik

Oranı

1990 56,6 34,1 8 8,5

1995 54,1 30,9 7,6 7,3

2000 49,9 26,6 6,5 6,3

2005 46,4 23,3 10,6 11,2

2010 48,8 27,6 11,9 13

2011 49,9 28,8 9,8 11,3

2012 50,0 29,5 9,2 10,8

2013 50,8 30,8 9,7 11,9

2014 51,1 31,1 10,5 13,6

2015

2016

2017

2018

51,3

52,0

51,5

52,1

31,5

32,5

32

33,2

10,3

10,9

13

10,8

12,6

13,7

15,4

13,4

Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2004-2013, s. 79; TÜİK, İstatistik

Göstergeler 1923-2010, s. 131; TUİK, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2014, 2015; TUİK

İşgücü İstatistikleri.

Tablo 1. 2’de Türkiye’de 1990-2015 yılları arasında çalışma çağında bulunan

kadınların işgücüne katılım ve işsizlik oranları verilmektedir. Kadın işgücüne katılım

oranı 1990 yılında %34,1 ile en yüksek düzeyde, 2005 yılında %23,3 ile en düşük

seviyededir. 2015 yılına bakıldığında ise Türkiye’de toplam işgücüne katılım oranı%52,1

iken kadın işgücüne katılım oranı %32,1’dir. Bu oran 2005 yılından itibaren sürekli artış

göstermektedir. Belirtilen yıllardaki işsizlik oranlarına bakıldığında toplamda işsizlik

42 TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2012, s. 78. 43 Başbakanlık KSGM, Kadın ve Ekonomi, Ankara, Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel

Müdürlüğü Yayınları, Eylül 2008, ss. 10, 12.

22

oranının yüksek olduğu yıl 2010 yılı iken kadınlarda bu oranın %13,6 ile en yüksek

olduğu yıl 2014 olarak görülmektedir. Sonuç olarak kadınların işgücüne katılım

durumları son yıllarda artış göstermektedir (Tablo 1. 2).

2.2.KADIN İSTİHDAMI VE DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ

Türkiye’de kadın istihdamının 1980’li ve 1990’lı yıllara kıyasla bugün daha

yüksek bir sayısal değere sahip olduğu görülmektedir. TUİK verileri incelendiğinde 1988

yılında kadın istihdamı oranı %30,6; 1999 yılında bu oran %27,8; 2012 yılı verilerine

göre ise kadınların işgücüne katılma oranı %29,5; istihdam oranı ise %26,3 olarak

gerçekleşmiştir. Bu veriler doğrultusunda her ne kadar 1988 yılından 2012 yılına kadar

kadın istihdamı konusunda herhangi bir artışın olmadığı gözlense de 1980’li ve 90’lı

yıllarda kadın istihdamının büyük bir bölümü tarım sektöründe gerçekleşmiştir ve bu

sektörde istihdam edilen kadınların çoğu ücretsiz aile işçisi olarak çalışanlardan

oluşmaktadır. Oysa 2012 yılında tarım sektöründe kadın istihdam oranının %76,8’den

%39,3’e gerilemesi ve hizmetler sektöründeki kadın istihdamının %14,4’ten %45,8’e

yükselmesi kadın istihdamının yapısında değişiklikler olduğunun göstergesidir.44

Tablo 1. 3. Kadın İstihdamının Sektörel Dağılımı (%)

Yıllar

Tarım

Sektörü

Sanayi

Sektörü

Hizmetler

Sektörü

1989 76,4 8,8 14,4

1999 66,5 11,7 21,8

2000 60,5 13,1 26,4

2005 46.3 16,6 37,0

2010 42.4 15,9 41,7

2011 42.2 15,2 42,6

2012 39.3 14,9 45,8

2013 37.0 15,3 47,7

2014 32,9 17,1 50,0

2015 31,4 16,2 52,5

2016 28,7 15,9 55,4

44 Metin Şahin ve Arabacı Kariman Rabia, Her Alandaki Kadın İstihdamının Artırılması ve Çözüm

Önerileri Komisyon Raporu, TBMM Basımevi, Kadın Erkek Eşitliği Komisyonu Yayınları No:12,

Ankara, 2013, s. 4.

23

Kaynak: TUİK, Hanehalkı İşgücü Araştırması Bölgesel Sonuçlar 2004-2013, s. 80;

TUİK, İşgücü İstatistikleri.

Tablo 1. 3’de Türkiye’de 1989-2016 yılları arasında kadın istihdamının iktisadi

faaliyet kollarına göre dağılımına yer verilmiştir. Buna göre 1989 yılında kadınların

%76,4 gibi büyük bir çoğunluğu tarım sektöründe istihdam edilirken 2013 yılına kadar

geçen tüm yıllarda bu oranın giderek azaldığı görülmektedir. Yine tablo incelendiğinde

hizmetler sektöründe kadın istihdamı oranı 1989 yılında %14,4 iken 2013 yılında bu

değer 47,7 olmuştur. Bu durum 80’li ve 90’lı yıllarda tarım sektöründe ücretsiz aile işçisi

olarak çalışan kadın emeğinin bugün itibariyle hizmetler sektörüne kaydığının ve kadın

çalışanların hemen hemen yarısının bu sektörde çalıştığının göstergesidir (Tablo 1. 3).

Türkiye’de istihdam edilen kadınların elde ettikleri gelirler ülkemizin ekonomik

kalkınma ve büyümesinde oldukça büyük önem taşımaktadır. Ekonomik yapı içerisinde

yer alan kadın çalışanlar doğrudan ya da dolaylı olarak iktisadi faaliyetlere katılmakta ve

kadın çalışanların çalışmaları çeşitli biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki şekilde

kadınların iktisadi ve iktisadi olmayan yapılan faaliyetlere göre çalışma biçimleri şeklinde

bir sınıflandırma modeline yer verilmiştir (Şekil 1. 1).

24

Şekil 1. 1. Kadınların İktisadi ve İktisadi Olmayan Faaliyetlere Göre Çalışma

Biçimleri

Kaynak: Acar Ahmet Cevat, Kadınların İşletmelerde İstihdamı ve Kadınların

Çalışmasına Karşı Tutumlarla İlgili Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1992, s. 10.

ÇALIŞMA

Bireyin Emeğini (Enerji ve Zamanını) Kullanması

ÜRETİCİ FAALİYETLER

İnsan İhtiyaçlarının Tatminine Yönelik Mal ve Hizmetlerin Üretiminde Bireyin Emeğini Kullanması (Çalışması)

İKTİSADİ OLMAYAN FAALİYETLER

Emeğin Piyasa Dışı "İktisadi" Sayılmayan Üretici Faaliyetlerde Kullanımı(Piyasa Dışı Çalışma)

EVDE ÇALIŞMA

Kendisinin/Ailesinin İhtiyaçlarını Tatmin Amacıyla Belirli Üretken

Faaliyetlerde Bulunma

EV DIŞI İKTİSADİ OLMAYAN FAALİYETLER

Aile Rolleri Dışı ve İçinde Piyasada Parasal Mübadeleye Konu Olmayan Mal ve Hizmet Üretiminde Emeğin

Kullanımı

İKTİSADİ FAALİYETLER

Emeğin Piyasa Mekanızmasına Tabi "İktisadi" Sayılan Üretici Faaliyetlerde

Kullanımı (İstihdam)

ÜCRETSİZ ÇALIŞMA

Piyasada Alım Satımı Yapılan

Mal ve Hizmetlerin Üretiminde

Doğrudan Bir Ücret

Almaksızın Emeğin

Kullanımı

ÜCRETLİ ÇALIŞMA

İktisadi Faaliyetlerde Ücret-Kazanç Karşılığı Emeğin

Kullanımı

DÜZENSİZ İSTİHDAM

DÜZENLİ İSTİHDAM

25

2.3. KADIN VE EĞİTİM

İnsanın ekonomik kalkınmanın ve gelişmenin odak noktasında bulunması,

kalkınmada yeri doldurulamayan tek faktör olan insana yapılan yatırımların önemini

ortaya çıkarmaktadır. Bu doğrultuda eğitim, insana yapılan en geçerli ve en verimli

yatırım olarak görülmektedir. Yüzyıllar boyunca eğitim olanaklarından yeterli ölçüde

yararlanamamış olan kadınlar üretimin her aşamasında önemli roller üstlendikleri halde,

kalkınmanın olanaklarından eşit şekilde faydalanamamışlardır. Bu durum kadının

toplumsal konumu ve istihdam olanakları üzerinde etkili olan en önemli faktörün eğitim

olduğunun bir göstergesidir.45

Eğitim, kadınların çalışma yaşamında yer almasını hızlandıran temel bir güçtür.

Eğitim düzeyinin yüksekliği, iş fırsatlarını ve ücretleri olumlu yönden etkilemektedir.

Eğitim seviyesi yüksek olan kadınlar diğerlerine göre ev dışında çalışmayı daha çok tercih

ederler ve işgücü piyasalarında daha çok yer alırlar.46 Bununla birlikte eğitim düzeyi

yükselen kadınlar, emek piyasalarında daha iyi mesleklerde çalışarak yüksek gelirler elde

edebileceklerinden, emek piyasaları dışında kalmalarının maliyeti artmakta, dolayısıyla

işgücüne katılma oranları artmaktadır. Bu durumun tersi olarak eğitim seviyesinin

düşüklüğü, bu kesimde bulunan kadınların yapabilecekleri işlerin ücretlerinin düşük

olmasını ve kötü çalışma koşullarını beraberinde getirmektedir. Bu nedenle düşük eğitim

seviyesi kadınların işgücüne katılımı olumsuz yönde etkilemektedir.47

Teknolojik gelişmelerin hızlı yaşandığı günümüz dünyasında eğitimli insanlara

gereksinim duyulmakta ve bu durumun doğal bir sonucu olarak da eğitimsiz ve vasıf

düzeyi düşük kadınların çalışma yaşamında tutunabilmeleri güçleşmektedir.48Bu durum

kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça istihdam oranının arttığının, işsizlik oranının ise

azaldığının bir göstergesidir. Ayrıca eğitim düzeyinin düşük olmasına bağlı olarak,

kadınların vasıflı veya yarı vasıflı işler bulmaları güçleşmekte dolayısıyla eğitim

45 Özgen Özlen ve Ufuk Hatun, “Kırsal Kesimde Kadın Eğitimi”, Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik

Kongresi, Yayın No: 38. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayınları, Ankara, 2000, s. 1063. 46 Fettah Melek, İş ve Sosyal ve Güvenlik Hukukunda Kadın İşçilerin Korunması, İstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2006, s. 21. 47 Çullu Seda, Türkiye’de Çalışan Kadınların İşgücü Piyasasındaki Konumları ve Karşılaştıkları

Sorunlar, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans

Tezi), Eskişehir, 2009, s. 66. 48 Şenol Yaprak, Kadın İşgücünün İstihdama Etkileri: Eskişehir Bölgesinde Bir Uygulama, İstanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2003, s. 126.

26

kadınların yaptıkları ve yapacakları işleri daha belirgin hale getiren bir araç haline

gelmektedir.49

Tablo 1. 4. Eğitim Durumuna ve Yıllara Göre Kadınların İşgücüne Katılma Oranı

(%)

Yıllar

Ok

um

a

Yazm

a

Bil

meyen

Ok

um

a

Yazm

a

Bil

en

Am

a

Bir

Ok

ul

Bit

irm

eye

n

İlk

ok

ul

Orta

ok

ul

veya D

en

gi

Mesl

ek

Ok

ul

Gen

el L

ise

Lis

e D

en

gi

Mesl

ek

Ok

ul

Yü

kse

kok

ul

veya

Fak

ült

e

1995 6,8 6,8 11,4 12,0 32,7 45,0 73,1

1996 5,9 6,9 10,1 11,1 30,8 41,7 72,7

1997 5,2 6,0 10,4 13,2 30,6 46,7 72,5

1998 5,4 6,3 9,7 12,6 30,8 44,4 75,1

1999 5,5 8,3 11,8 13,7 29,3 40,4 71,4

2000 5,1 7,9 10,4 13,6 27,5 39,9 69,6

2001 5,4 7,8 11,5 14,0 26,1 39,0 70,2

2002 5,8 7,9 12,7 16,6 27,9 38,0 70,6

2003 5,5 8,5 11,8 17,9 24,6 36,0 69,3

2004 5,4 8,4 11,8 18,3 25,7 38,4 70,2

2005 6,1 9,4 12,6 20,3 26,3 36,0 69,0

2006 5,4 10,0 13,0 20,3 27,5 35,3 68,8

2007 5,1 10,4 12,2 20,6 28,0 35,2 69,2

2008 5,4 10,3 13,1 19,2 28,9 37,3 69,8

2009 5,7 11,2 14,7 19,8 29,6 38,3 70,4

2010 6,2 12,6 16,7 22,0 29,7 39,2 70,9

2011 6,5 12,6 17,6 23,1 29,7 38,6 71,0

2012 6,1 11,9 18,9 25,1 30,1 37,7 71,1

2013 7,3 13,3 20,7 25,5 31,7 38,8 72,4

Okur

Yazar

Olmaya

nlar

Lise Altı

Eğitimliler

- - Lise Mesleki

veya

Teknik

Lise

Yüksek-

öğretim

2014 16,0 25,8 - - 31,9 39,8 71,3

2015 16,1 26,6 - - 32,7 40,8 71,6

2016 15,2 27,2 - - 33,7 41,4 71,3

2017 14,9 25,7 - - 34,0 43,3 71,5

2018 15,1 27,0 - - 34,2 42,6 72,0

Kaynak: TUİK, İşgücü İstatistikleri 1995-2018, 15+Yaş, Kent.

Tablo incelendiğinde eğitim seviyesi arttıkça kadınların işgücüne katılım oranları

artmaktadır. Okuma yazma bilmeyen kadın çalışanların işgücüne katılım oranı ortalama

%6 iken, üniversite mezunu kadın çalışanların işgücüne katılım oranı yaklaşık

%70’lerdedir. 2013 yılında genel lise ve lise dengi mezunu olan kadın çalışanların

sırasıyla %31,7 ve %38,8’i işgücüne katılımda bulunmaktadır. Ayrıca özellikle son

49 KSGM, Çalışmaya Hazır İşgücü Olarak Kentli Kadın ve Değişimi, KSSGM Yayını, Ankara, 1999,

s. 255.

27

yıllarda kadın çalışanların işgücüne katılım oranının tüm eğitim seviyesinde arttığı

tabloda göze çarpmaktadır (Tablo 1. 4).

2.4. KADIN VE KARİYER

Kariyer, “kişinin mesleğini yaparken koyduğu hedefler doğrultusunda, iş

deneyimi kazanırken, gerekli eğitimleri alıp, mesleki ve bireysel açıdan kendisini

gerçekleştirme sürecidir.” Kadınlar açısından kariyer planlama, kariyer geliştirme,

kariyer basamakları gibi konular daha çok bekâr ve çocuk sahibi olmayan kadın

çalışanlarla ilgilidir. Çünkü geleneksel Türk aile yapısında kadın için evlilik, aile ve

çocuk kariyerden önce gelmektedir. Erkeklerin ev dışında çalışarak para kazanması,

kadınların ise ev işlerini yapması ve çocuk büyütmesi toplum tarafından kabul görülmüş

bir durumdur. Kadınların çalışma yaşamında işinin gerektirdiği sorumlulukları yerine

getirmesi ve aynı zamanda toplumun kendisine atfettiği ev işleri ve çocuk sorumluluğunu

da eksiksiz yerine getirmek zorunda kalması, kariyer hedeflerine ulaşmada erkeklerden

daha çok çalışmasını gerektirmektedir.50 Ev ve işyerlerinde birçok sorumlulukları

bulunan kadın çalışanların kahir ekseriyeti işyerindeki görevlerini orta düzeyde yerine

getirmeyi tasarlamakta, dolayısıyla kariyer planlama ikinci planda kalmaktadır.

Günümüzde kadın eğitimine verilen önemin artması ve kadınların kendilerini

geliştirmeye başlaması, onların iş hayatına yoğun bir biçimde girmelerini ve pek çok

alanda başarılı olmalarını hızlandırmıştır. Kadınların iş yaşamlarında yükselmeleri ve

daha başarılı olmalarının önünde, geleneksel aile içi kadın rollerini yerine getirmek,

çocuklarına bakmak, ev işlerini aksatmamak gibi engeller bulunmaktadır. Bu durum iş

hayatının tüm cephelerinde etkinliğini sürdüren kadının kariyer hayatını her ne kadar

etkilese de çağın koşulları, hukuksal açıdan yapılan düzenlemeler ve kadınların

kendilerini yetiştirmeleri ile büyük oranda aşılmaya başlamıştır.51

Çalışma hayatında kadının kariyerindeki engeller göz önüne alındığında aşağıdaki

sonuçlara ulaşmak mümkündür.52

Çocuk büyütme ve aile sorumlulukları, istihdama ara vermesine yol açmakta,

50 Öztürk Tülin, Türkiye’de Kadın Çalışanların İş Yaşamındaki Yerinin Analizi: İzmir’de Bir Alan

Çalışması, Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir,

2007, ss. 10, 11. 51 Türkkahraman Mimar ve Şahin Kamil, “Kadın ve Kariyer”, Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi

Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2010, ss. 75, 76. 52 Aytaç Serpil, “Çalışma Yaşamında Kadının Kariyer Sorunu”, Prof. Dr. N. Ekin’e Armağan, TUHİS,

Ankara, 2000, s. 912.

28

bu da kadınların kariyerinde ciddi bir sorun oluşturmaktadır.

Kadınların mesleki ilerlemeyi gerektiren ileri düzeyde öğrenim ve eğitimlere

katılımları azdır.

Pek çok kadın çocuk doğurduğunda işlerini kaybetmekte veya terk etmektedir.

Doğum sonrasında işe döndüğünde işveren, kadın çalışanın vasıf düzeyinin

düştüğünden yakınmaktadır.

Kariyer ilerlemesinde kadın, rol çatışmasından etkilenmektedir.

Kariyer ve aile rolleri arasında uyuşmazlığa yol açan toplumsal ve kültürel

faktörler, pek çok yerde kadınların mesleki ilerlemesini engellemektedir.

Elit meslek sahibi kadınlar, mesleki kariyerlerini korumak için bedelli yardım ya

da aile içi yardım şeklinde kadınlara sunulan diğer olanaklardan

yararlanmaktadırlar.

Günümüzde kadınların iş hayatında yer almaları eskiye oranla oldukça yüksek

olsa da çalıştıkları işlerde yükselme ve ilerleme durumları erkeklere kıyasla düşüktür.

Kadınlar titizlik ve başarı göstererek belli bir kademeye kadar gelmekte ancak daha

sonrasında cam bir tavana çarparak yükselmeleri engellenmektedir. “Cam Tavan” (glass

ceiling) kavramı, kadınların iş hayatlarındaki başarı ve yeterliliklerine bakılmaksızın

ilerlemelerini engelleyen, kadınlar ile üst yönetim arasında meydana gelen, açıkça

görülmeyen ve aynı zamanda aşılması zor olan engelleri nitelendirmektedir.53

Kadınlar çalışma yaşamına girdikleri andan itibaren onların yükselmelerini

engelleyen veya durduran bazı durumlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bunların en

önemlisi kadınların kariyerini engelleyen şeffaf tavanlardır. Bu tavanlar, tepe yöneticilik

aday havuzuna dahi alınmayan kadınların yöneticilik kariyerleri baştan ortadan

kaldırmakta ve kırılması oldukça zor bir engel olarak görülmektedir.54 Ancak kadınların

son zamanlarda sivil toplum kuruluşlarında, kamuda ve örgütlerde lider ve yönetici

konumunda bulunmaları, kariyer engellerini ve özellikle cam tavan sendromunu bireysel

çabaları ile aşmaya başladıklarının göstergesidir.55

53 Mızrahı Rozi ve Aracı Hakan, “Kadın Yöneticiler ve Cam Tavan Sendromu Üzerine Bir Araştırma”,

Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2010, s. 149. 54 Korkmaz Sabahat Yasemin, Türkiye’de Kadın İşgücünün Gelişimi ve AB Ülkeleri İle

Karşılaştırılması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans

Tezi), İstanbul, 2011, s. 58. 55 Gül Hasan ve Oktay Ercan, Türkiye’de ve Dünya’da Kadınların Çalışma Hayatında Yaşadıkları

Cam Tavan Algıları Üzerine Kavramsal Bir Çalışma, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı

18, 2009, s. 421.

29

3. TÜRKİYE’DE KADINLARIN İSTİHDAMA KATILIMINI

ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Kadınların çalışma hayatı geçmişte çoğunlukla tarım sektöründe ücretsiz aile

işçisi konumunda, günümüzde ise kısmen sanayi sektörü ve öğretmen, hemşire, doktor,

mühendis gibi mesleklerin yer aldığı hizmetler sektöründe yer alarak devam etmektedir.

Türkiye’de ataerkil bir aile yapısının bulunması, sadece erkeğin çalışmasının aile

bütçesine yetmemesi, iş hayatında yöneticilerin cinsiyet ayrımcılığı yapması, kadın

çalışanların belli bir seviyeden sonra yükselememesi gibi durumlar tarım, sanayi, hizmet

sektöründe çalışan tüm kadın çalışanları yakından ilgilendirmektedir. Bu durum kadın

çalışanların istihdama katılımını etkileyen bazı faktörleri ön plana çıkarmaktadır.

3.1.EKONOMİK FAKTÖRLER

Türkiye’de kadınların çalışma yaşamında yer almasının en önemli sebeplerinden

biri ekonomik zorunluluktur. Günümüz ekonomik düzeninde sadece erkeğin aile

bütçesine katkıda bulunması yetmemekte bu durum kadınların çalışmasını zorunlu

kılmaktadır. Dolayısıyla aile bütçesine katkıda bulunmak zorunda olan ya da ailesine

maddi açıdan destek olarak ikinci bir maddi gelir sağlamak isteyen kadın, çalışma

yaşamına adım atmaktadır.56

Türkiye’de kadınların işgücüne katılımını etkileyen en önemli itici güç ekonomik

faktörlerdir. Kadınlar işgücüne katılma kararlarını piyasa ücretlerine ve iş döngüsüne

dayalı olarak vermektedir. Bazı kadınlar için piyasa ücretleri, ev işlerinin toplam değerine

karşılık gelen çalışmayı kabul edebilecekleri en düşük ücretten daha düşük ise bu

durumda çalışmak mantıksız gelmektedir. Yani kadın çalışanın almış olduğu ücret çocuk

bakımı, ev işleri, ekstralar gibi giderleri karşılaması durumunda kadınlar haklı olarak

çalışmak yerine evdeki sorumluluklarını yerine getirmeyi tercih etmektedir. Bu durum

kadın istihdamını olumsuz yönde etkilemektedir.57

Kadınların aile bütçesine maddi açıdan destek olmanın yanı sıra ekonomik

özgürlüklerini elde etme fikri, çalışma hayatına girmelerine zemin hazırlamıştır. Kadının

ekonomik olarak özgür olması demek; birey olarak güçlenmesinin yanı sıra toplumun

ekonomik kalkınma ve refah seviyesinde olumlu yönde bir artışı meydana getirmesi

56 Ekin Nusret, “Dünyada ve Türkiye’de Çalışan Kadınların Sorunları”, Şükrü Baban’a Armağan,

İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 40, Sayı 1-4, 1984, s. 85. 57 World Bank, Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler, Belirleyici Faktörler ve Politika

Çerçevesi, WB Yayıncılık, No: 48508-TR, Washington, DC, 2009, s. 2.

30

demektir. Ücret geliri sağlayan bir işte çalışan kadın hem özgürleşecek, hem aile

bütçesine katkıda bulunacak hem de toplumun kalkınmasını sağlayacaktır.58

İstihdam alanında kadınların sayısının sınırlı kalmasına, kadınlara verilen işlerin

genellikle geçici nitelikte ve düşük ücretli işler oluşu neden olmaktadır. Düşük ücret,

çalışma koşullarının yetersiz olması, sosyal güvenlik sistemine kayıtlı olmadan

çalışılması gibi faktörler kadınların işgücü piyasalarına girmelerini olumsuz yönde

etkilemektedir. Bir başka sorun ise kadınların yaptığı işin, aileye destek olmak için

yapılan bir çalışma olduğu düşüncesi erkeklerle aynı mesleki kategoride bulunmalarına

rağmen kadınlara daha düşük ücret ödenmesine yol açmaktadır. Kadınların ekonomik

büyüme döneminde gereksinim duyulan, kriz dönemlerinde ise işten çıkarılan yedek bir

işgücünü oluşturması bu durumu destekler niteliktedir.59

3.2.SOSYAL VE KÜLTÜREL FAKTÖRLER (ATAERKİLLİK)

Türkiye’de özellikle gelenek ve göreneklerine bağlı, yeniliklere çok açık olmayan,

kadının görevinin ev ve çocuk bakımından ibaret olduğunu düşünen Türk aile yapısında

kadınların ev dışında çalışması babanın, abinin, aile büyüklerinin, eşin, eşinin ailesinin

izni olmadan gerçekleşememektedir. Aile, kadının çalışma hayatındaki durumunu

belirlemede etkin olmaktadır.

Kadın istihdamını etkileyen sosyal faktörlerin başında eğitim gelmektedir. Birçok

kadın eğitim almamış olduğundan dolayı düşük ücretli ve çalışma koşulları ağır işlerde

çalışmak zorunda kalmaktadır. Eğitim düzeyi yükseldikçe kadınların işgücü piyasasına

girme olasılığı artmakta, kendilerine duydukları saygı güçlenmekte ve rekabetçi çalışma

becerileri sayesinde işgücüne katılım oranları artmaktadır.60

Türkiye’de toplumun genel algısı kadınların görevinin sadece çocuk ve yaşlı

bakımı olduğu, erkeklerin sorumluluğunun ise evi geçindirmek olduğu yönünde

gelişmiştir. Kadınların işgücü piyasalarına girmesini kısıtlayan bu ataerkil zihniyet,

bireylerin sosyalleşme sürecinin önemli bir aşamasını içeren kadın eğitimini de baskısı

altına almaktadır. Kadının ailede başlayan sosyalleşme süreci eğitimin içinde var olması

ile birlikte aile dışında devam etmektedir. Ancak eğitimde fırsat eşitliğini önleyen sosyal

58 TÜSİAD, Kadın- Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş, TÜSİAD Yayını, İstanbul, 2000, s. 120. 59 Kocacık ve Gökkaya, a.g.m., s. 211. 60 World Bank, a.g.e., s. 4.

31

etkenlerden biri olan “ataerkil aile yapısı” kadının eğitim sürecini kısıtlamakta, toplumda

ona biçilen rolü üstlenmesi doğrultusunda kadını yönlendirmektedir.61

Kadınların çalışma hayatına katılımını etkileyen sosyal faktörlerden bir diğeri de

göç olgusudur. Türkiye’de kırsal kesimde iş imkânlarının azalması ve tarımın GSMH

içerisindeki payının giderek küçülmesi, köyden kente göç sürecini hızlandırmıştır. Köy

hayatında ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadın, kente geldiğinde eğitim seviyesinin

düşüklüğü nedeniyle kendine göre iş bulmakta zorlanmakta veya kayıt dışı çalışmakta ya

da ev kadını olarak işgücü piyasasına katılmadan yaşamına devam etmektedir. Bu durum

kadının işgücüne katılım oranları hesaplamalarına dâhil edilmemesine ve iktisadi olarak

faal nüfusun dışında kalmasına neden olmaktadır. Köyden kente göç sonrası geçirilen

zamanın uzaması kadınların çalışmasını biraz daha kolaylaştırmaktadır. Çünkü

bulunduğu konuma alışma, sosyalleşme ve bir çevreye sahip olma kadının iş yaşamına

girmesini etkilemektedir.62

3.3.TOPLUMSAL CİNSİYET

Toplumsal cinsiyet, “bireyin biyolojik cinsiyeti üzerine toplum tarafından inşa

edilen, şekillendirilen, dayatılan cinsiyet özellikleri ve beklentilerinden oluşan” bir

kavramdır.63 İlk defa 1972 yılında kullanılan toplumsal cinsiyet kavramı, kadın ve erkek

arasındaki farklılığın sadece biyolojik olarak olmadığını toplumsal ve kültürel değerlerle

birlikte oluşturulduğunu ifade etmektedir.64 Kısaca toplumsal cinsiyet, biyolojik olarak

kadın ve erkeğin aynı yapısal özelliklere sahip olmaması nedeniyle kadına ve erkeğe

yüklenen rollerin de değişkenlik gösterdiği üzerinde durmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 10. maddesine göre kanun önünde herkes

eşittir. Özellikle çalışma hayatında kadın ve erkeklerin eşit olduğuna ilişkin 4857 sayılı

İş Kanununun 5. maddesinin 1. fıkrasında “İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce,

felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz” hükmü

bulunmaktadır.65 Aynı şekilde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 14. Maddesinde hak

ve özgürlüklerde eşitlik kuralı ve ayrımcılık yasağına yer verilmektedir.66 Başbakanlığın

61 Doğan İsmail, Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar, Sistem Yayıncılık, İstanbul, Ocak 2000, ss. 250-252. 62 Karadeniz Oğuz ve Yılmaz Hakan, “Kadının İşgücüne Katılımını Etkileyen Faktörler”, İş Dünyasında

Kadın, Türkonfed Yayını, İstanbul, 2007, s. 40 63 Adaçay Funda Rana, Toplumsal Cinsiyet ve Kalkınma, Ekin Basım, Bursa, 2014, s. 9. 64 Kirman Mehmet Ali, Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2004, s. 231. 65 4857 Sayılı İş Kanunu, md. 5. 66 AİHS, md. 14.

32

“Personel Temininde Eşitlik İlkesine Uygun Hareket Edilmesi” konulu genelgesi kamuda

işe alınmada hizmet gerekleri dışında cinsiyet ayrımcılığının yapılmaması gerektiğini

belirtmektedir. (22.1.2004/2004-7 tarih ve sayılı Genelge).

Kadın ve erkek arasında herhangi bir ayrımın yapılamayacağı, 1982

Anayasasında, 4857 sayılı İş Kanunda ve Türkiye’nin imzaladığı sözleşmelerde belirtilse

de uygulamada cinsiyete dayalı ayrımcılık devam etmektedir. İşverenler erkek çalışanları

daha garanti görmekte, aynı kapasitede olan kadın ve erkek işçilerden erkek olanı tercih

etmekte, aynı sektör veya benzer işlerde çalışan kadınlara, erkeklerin aldığı ücretten daha

düşük ücret ödemektedir. Özellikle eğitim seviyesi düşük kadınlar asgari ücret almakta,

hatta asgari ücretin de altında kadın çalışanlar bulunmaktadır.

Kadınların işgücüne katılımlarının düşük olmasının en önemli nedeni istihdam

olanaklarından uzak kalmasıdır. Oysaki özellikle ücretli olan istihdam, kadınlar ve

erkekler arasında hemen her ülkede mevcut toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin

giderilmesinde ve ayrımcılığın önlenmesinde rol oynamaktadır. Ancak kadınların

istihdam edilememesi onların ekonomik özgürlüğe ulaşma yolunu kapatmakta ve

toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin derinleşmesine neden olmaktadır. Türkiye, toplumsal

cinsiyet eşitsizliğinin en derin olduğu, kadınlar ve erkeklerin ekonomik katılım ve

fırsatlar açısından birbirlerinden ciddi biçimde uzak düştüğü birkaç ülkeden biridir. 2007

tarihli Toplumsal Cinsiyet Eşitliği İndeksi çalışmasında Türkiye eşitlik açısından 154

ülke arasında 133. sırada yer almaktadır. Bu durum Türkiye’de kadın erkek eşitliğinin

ciddi bir problem olduğunu ortaya koymaktadır.67

TUİK Kazanç Yapısı Araştırmasına (2014) göre cinsiyete dayalı ücret farkı tüm

eğitim düzeylerinde erkek ücreti lehine gerçekleşmektedir. Araştırmaya göre, erkek

çalışanlar için aylık brüt ücret ilkokul ve altı mezunlarında 1.557 TL, ilköğretim ve

ortaokul mezunlarında 1.536 TL, lise mezunlarında 1.726 TL, meslek lise mezunlarında

2.278 TL, yüksekokul ve üstü mezunlarında 4.205 TL’dir. Aynı parametrelerde kadın

çalışanlar için aylık brüt ücret ilkokul ve altı mezunlarında 1.276 TL, ilköğretim ve

ortaokul mezunlarında 1.299 TL, lise mezunlarında 1.569 TL, meslek lise mezunlarında

67 TÜSİAD, KAGİDER, Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: Sorunlar, Öncelikler ve Çözüm

Önerileri, , Graphis Matbaa, İstanbul, Temmuz 2008, (Yayın No. TÜSİAD-T/2008-07/468), (Yayın No.

KAGİDER-001), ss. 118, 119.

33

1.834 TL, yüksekokul ve üstü mezunlarında 3.457 TL’dir. Bu durum toplumsal cinsiyet

eşitsizliğinin tüm eğitim düzeylerinde kadınlar aleyhine olduğunun göstergesidir.68

3.4.CAM TAVAN ALGISI

Cam Tavan (Glass Ceiling), kavramı ilk olarak Wall Street Journal’ın “İş

Yaşamında Kadın” konulu bir haberinde 1986’da Hymovitz ve Schellhard tarafından

kullanılmıştır. Cam tavan kavramı “devlet ve şirketlerde, eğitim kurumlarında veya kâr

amacı gütmeyen kuruluşlarda yüksek pozisyonlara gelmeyi arzulayan ve bunun için

çabalayan kadınların karşılaştıkları engeller” olarak tanımlanmıştır.69

Örgütler cinsiyet ayrımı başta olmak üzere performanslarını olumsuz etkileyen

değişik problemlerle karşılaşmaktadırlar. Yeterlilikleri, tecrübeleri ve başarılarına

rağmen kadın çalışanlar erkek çalışanlar da olduğu şekliyle başarı merdivenlerini kolay

tırmanamamaktadırlar. Örgüt içinde kadınlara yönelik bir takım önyargıların ve eşitlikle

bağdaşmayan tutum ve davranışların onların performanslarını olumsuz anlamda

etkilemesi cam tavan sendromunun çalışma yaşamında somutlaşmış halini ifade

etmektedir.70

Cam tavan algısı, kadınların kariyerleri önündeki en önemli engellerden biridir.

Kadın çalışanlar işinde belli bir noktaya kadar yükselmekte, bu noktadan sonra

görünmeyen ve geçilemeyen engeller gün yüzüne çıkmakta ve kadın, üst düzey yönetici

olması yolundaki aşamaları geçememektedir. Bu durum kadın çalışanların kariyer

gelişimlerinde derinden fark edilen ve hissedilen ancak tam olarak ne olduğu

tanımlanamayan engelleri kapsayan cam tavan kavramını açıklamaktadır.71 Dolayısıyla

cam tavan, somut olarak görülmese dahi sürekli hissedilen ve kadınların üst düzey

yönetim pozisyonlarına yükselmelerine ket vuran engellerdir.72

Çalışma yaşamında kadınlar kadın olmalarından ve toplumun kadına yüklediği

rol ve sorumluluklardan dolayı çeşitli tutum, davranış ve önyargılarla karşı karşıya

68 TÜİK Kazanç Yapısı Araştırması, 2014. 69 Lockwood Nancy, “The Glass Ceiling: Domestic and International Perspectives”, Human Resource

Magazine, 2004, ss. 25 -35’den aktaran Karcıoğlu Fatih ve Leblebici Yeliz, Kadın Yöneticilerde Kariyer

Engelleri: ‘Cam Tavan Sendromu’ Üzerine Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari

Bilimler Dergisi, Cilt 28, Sayı 4, 2014, s. 4. 70 Sahoo Debashish Kumar ve Lenka Usha, “Breaking the Glass Ceiling: Opportunity for the Organization”,

Industrial and Commercial Training, Vol 48, No 6, 2016, s. 311. 71 Jackson Janet Cooper, “Women Middle Managers’ Perception of the Glass Ceiling”, Women in

Management Review, Vol 16, Issue 1, 2001, s. 30. 72Kiaye Risper Enid ve Singh Maniraj, “The Glass Ceiling: A Perspective of Women Working in Durban”,

Gender in Management: An International Journal, Vol 28, No 1, 2013, s. 29.

34

kalmaktadırlar. Kadınların çalışma yaşamında cinsiyetlerinden dolayı üst yönetim

kademelerine yükselmelerinde karşılarına çıkan her türlü görünmez engel “cam tavan”

olarak değerlendirilmektedir. Kadın yöneticiler cam tavan engeli ile karşılaştıklarında

bazen bunu aşmak için çeşitli stratejilere başvurmakta bazen de “öğrenilmiş çaresizlik”

olarak bu durumu kabullenmek zorunda kalmaktadırlar.73

Catalyst (2007) ve Thompson vd. (2008) tarafından yapılan çalışmada özellikle

cam tavan ilişkisinin neden ve sonuçlarını ortaya koymaya dönük çalışmalara her geçen

gün daha fazla ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir. Kadın çalışmaları konusunda öncü bir

Amerikan Kurumu olan Catalyst (2007) tarafından yapılan araştırmalarda ABD’de 500

üst düzey şirket içinde kadın çalışanların kariyer gelişimleri ve konumları bağlamında

ancak 73 yıl sonra erkek çalışanlarla eşit olacağı tahmin edilmektedir. Diğer taraftan

Birleşik Krallık Eşit Fırsat Komisyonu verilerine göre İngiltere’de faaliyet gösteren üst

düzey 100 şirkette çalışan kadınların ancak 73 yıl sonra erkeklerle eş değer pozisyonları

elde edebileceğini vurgulanmaktadır.74

Örgütlerde cam tavan devam ettiği müddetçe işyerlerinde kadınlar tam manasıyla

potansiyellerini gerçekleştirememekte ve kendilerini ifade edememektedirler. Nitekim

küresel ölçekte kadınların üst düzey yönetim pozisyonlarında çalışma biçimlerini

gösteren veriler de bu durumu teyit eder niteliktedir. Thornton International Business adlı

rapora göre (2011) ülkeler bazında kadınların üst düzey pozisyonlarda çalışma oranları

Tayland (%45), Rusya (%36), Çin (%34), Güney Afrika (%27), Avustralya (%27),

Brezilya (%24), İngiltere (%23), ABD (%15), Hindistan (%9) olarak dağılmaktadır.

İşlerin ülkeler bazında üst düzey pozisyonlara göre dağılımları incelendiğinde Tayland

(1), Rusya (3), Çin (6), Güney Afrika (15), Avustralya (16), Brezilya (21), İngiltere (23),

ABD (33), Hindistan (37) olarak dağılmaktadır. Küresel ölçekte kadın çalışanların üst

düzey pozisyonlarda çalışma oranlarının en yüksek olduğu ülke Tayland (%45) iken en

düşük olduğu ülke ise (%9) Hindistan’dır. Söz konusu bu dağılımda ülkelerin demografik

özellikleri göz ardı edilmemelidir (Tablo 1. 5).

73 Taşkın Ercan ve Çetin Ayfer, “Kadın Yöneticilerin Cam Tavan Algısının Cam Tavanı Aşma Stratejilerine

Etkisi: Bursa Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 33, 2012, s. 19. 74 Catalyst, 2006 Catalyst Census of Women Board Directors of the Fortune 500, Catalyst, New York,

NY, 2007; Thomson Peninah, Graham Jacey ve Lloyd Tom, A Woman’s Place is in the Boardroom: The

Roadmap, Palgrave Macmillan, Basingstoke, 2008.

35

Tablo 1. 5. Küresel Ölçekte Kadın Çalışanların Üst Düzey Pozisyonlarda Çalışma

Oranları (%) Pozisyon Sayısı Ülke Oran (%)

1 Tayland 45

3 Rusya 36

6 Çin 34

15 Güney Afrika 27

16 Avustralya 27

21 Brezilya 24

23 İngiltere 23

33 ABD 15

37 Hindistan 9

Küresel Ortalama 20

Kaynak: Thornton International Business (2011) adlı rapor verilerinden derlenmiştir.

Cotter vd. (2001) yaptıkları çalışmada çalışma yaşamında ayrımcılığa neden olan

diğer dinamiklerden farklı olarak cam tavana ayrı bir önem atfetmiş ve kavramın

dezavantajlılık doğuran bir parametre olduğuna vurgu yapmışlardır. Can tavan

kavramının özünde bireyin yüksek gelir ve yüksek statüye sahip pozisyonlara geçişini

engelleyen dezavantajlar bulunmaktadır. Söz konusu bu dezavantajlar sosyal yapı

içerisinde hali hazırda dezavantajlı konumda bulunan kadının kariyer gelişiminde bir

handikap niteliği taşımakta ve kariyer gelişiminde daha baskın hale gelmektedir.75 Bu

bağlamda kadınların liderlik ve üst düzey yönetim pozisyonlarında temsil edilememesine

neden olan engellerin tümüne birden cam tavan etkisi denilmektedir.76

Örgütlerde cam tavan ilişkisini açıklamaya yönelik nedenlerin tespitinde

hiyerarşik yapı ve işin doğasından kaynaklanan işe yönelik faktörler, alt düzey

pozisyonlara kıyasla üst düzey pozisyonlarda cinsiyet ayrımının daha yaygın olması,

kariyer gelişiminin önemli bir parçasını oluşturan üst düzey pozisyonlara yükselmede

cinsiyet ayrımı ve cinsiyet ayrımının tüm kariyer gelişimi boyunca devam etmesi şeklinde

75 Pai Kalpana ve Vaidya Sameer, “Glass Ceiling: Role of Women in the Corporate World”,

Competitiveness Review: An International Business Journal, Vol 19, Issue 2, 2009, s. 107. 76 Smith Paul, Caputi Peter ve Crittenden Nadia, “How are Women’s Glass Ceiling Beliefs Related to

Career Success?”, Career Development International, Vol 17, Issue 5, 2012, s. 458; Barreto Manuela,

Ryan Michael.K. ve Schmitt Michael T. (Ed.), The Glass Ceiling in the 21st Century Understanding

Barriers to Gender Equality, American Psychological Association, Washington, DC, 2009; McLeod F.,

“Glass Ceiling Still Firmly in Place”, 2008, www.theaustralian.news.com. au/story/0,25197,23926883-

30537,00.html (Erişim Tarihi: 11.09.2016); Weyer Birgit, “Twenty Years Later: Explaining the Persistence

of the Glass Ceiling for Women Leaders”, Women in Management Review, Vol 22 No 6, 2007, ss. 482-

96.

36

dört temel kriter geliştirilmiştir.77 Kadının kariyer gelişiminde rol oynayan cinsiyet

eksenli bu yaklaşımların, işgücü piyasalarında kadının kariyer gelişiminin pamuk ipliğine

bağlı olduğunu ve ‘kaygan’78 bir zeminde konumlandığını göstermektedir.79

Özsoy'un (1993) yılında kadın yöneticiler konusunda yaptığı çalışması, kadın

çalışanların kıdemleri arttıkça ve yönetici konumlara gelebilme ihtimalleri yükseldikçe

başlarının üzerindeki cam tavanları fark etmeye başladıklarına dikkat çekmektedir.80

Kadınların hala liderlik rolü açısından çok az temsil edilmeye devam etmesi ve kadın

yöneticilerin sayısının oldukça az olması, görünmez bariyerler olan cam tavanın var

olduğunu kanıtlamaktadır.81

4. KADINLARIN ÇALIŞMA YAŞAMINA KATILMA BİÇİMLERİ

Kadınların hem birey olarak güçlenmesi, hem de toplumsal refah seviyesinin

yükselmesi ve kalkınmanın sağlanması için kadına yakışır işlerin yaygınlaştırılması ve

kadınların işgücüne katılım ve istihdam oranlarının artırılması gerekmektedir. Bu noktada

özellikle son yıllarda yaygınlaşan esnek çalışma biçimleri pek çok kesim tarafından

kadınların işgücüne katılımını artırıcı önemli bir strateji olarak gösterilmektedir. Özellikle

esnek çalışma biçimlerinden olan “kısmi süreli çalışma” kadınların iş ve aile

sorumluluklarını dengelemelerini sağlayarak kadın işgücü arzını artıracak bir çalışma

biçimi olarak değerlendirilmektedir.82

Esnek çalışma biçimlerinin kadınlar için ev ve iş arasında bir denge kuruyor

olması ve kadının zaman açısından çok fazla baskı altında kalmaması son zamanlarda

77 Jackson F.L. Jerlando ve O’Callaghan Elizabeth M., “Understanding Employment Disparities Using

Glass Ceiling Effects Criteria: An Examination of Race/Ethnicity and Senior Level Position Attainment

Across the Academic Workforce”, The Journal of the Professoriate, Vol 5, No 2, 2009, ss. 68-99. 78 Kaygan zemin kadın çalışanların, ikili işgücü piyasasının bir parçasını oluşturan ve düşük nitelikli ve

düşük ücretli işlerde istihdam edilmek zorunda kaldıkları kadın erkek arasında ücret farklılığını nitelemek

amacıyla kullanılmaktadır. Cam tavan ise daha çok yüksek nitelikli ve yüksek ücretli işlerde kadınlar

aleyhine ya da başka bir ifadeyle erkekler lehine olan ücret ödemelerini ve ilave bir takım hakları ifade

etmektedir. Dolayısıyla kaygan zemin düşük nitelikli ve düşük ücretli işlerde, cam tavan ise yüksek nitelikli

ve yüksek ücretli işlerde kadının dezavantajlılığı üzerine kurgulanmıştır (Xiu Li ve Gunderson Morley,

“Glass Ceiling or Sticky Floor? Quntile Regression Decomposition of the Gender Pay Gap in China”,

International Journal of Manpower, Vol 35, No 3, 2014, s. 307. 79 Ragoobur Verena Tandrayen ve Pydayya Rajeev, “Glass Ceiling and Sticky Floors: Hurdles for

Mauritian Working Women”, Equality, Diversity and Inclusion: An International Journal, Vol 34, No

5, 2015, s. 453. 80 TUSIAD, a.g.e., s. 143. 81 Tükeltürk Şule Aydın ve Perçin Nilüfer Şahin, “Turizm Sektöründe Kadın Çalışanların Karşılaştıkları

Kariyer Engelleri ve Cam Tavan Sendromu: Cam Tavanı Kırmaya Yönelik Stratejiler”, Yönetim Bilimleri

Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 2008, s. 116. 82 Filiz Yeliz, Esnek Çalışma Biçimlerinin Kadın İstihdamına Etkileri: Avrupa Birliği İstihdam

Politikaları ve Türkiye Karşılaştırılması, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Uzmanlık

Tezi, Ankara, 2011, s. 3.

37

esnek çalışma biçimlerinin çalışan kadının tercihleri arasında olduğunu göstermektedir.

Kadın çalışanlar, ağır iş yükü ve fazla mesai gerektiren işler yerine sabit kalıpların dışına

çıkan, çalışana rahat hareket etme hakkı tanıyan esnek çalışma biçimlerini tercih

etmektedir. Kadın işgücünün esnek çalışma biçimleri, kısmi süresi çalışma(yarı zamanlı

çalışma), evde çalışma, çağrı üzerine çalışma, tele çalışma, ödünç iş ilişkisi şeklinde

sıralanmaktadır.

4.1. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA(YARI ZAMANLI ÇALIŞMA)

Esnek çalışma biçimlerinden en çok bilineni kısmi süreli çalışmadır. Kısmi süreli

çalışma ile ilgili birçok tanım yapılmıştır. Avrupa Birliği, kısmi süreli çalışmayı; “isçi ve

işveren tarafının kendi aralarında anlaşarak kabul ettikleri, normal çalışma sürelerinden

az olan ve düzenli olarak yapılan çalışma” olarak tanımlamıştır. Uluslararası Çalışma

Örgütü (ILO) kısmi süreli çalışmayı “Normal çalışma sürelerinden az, sürekli ve düzenli

olan ve gönüllü olarak yapılan çalışma” şeklinde ifade etmektedir.83

4857 Sayılı İş Kanununun 13. maddesinin birinci fıkrasında kısmi süreli çalışma

ilişkisini konu edinen sözleşme türü tanımlanmakta olup; “İşçinin normal haftalık çalışma

süresinin, tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az

belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir.” denmektedir.84

Uluslararası literatürde kısmi süreli çalışma, çalışma süresi itibariyle normal

çalışana kıyasla daha az gerçekleştirilen çalışma eylemini nitelendirmek amacıyla

kullanılmaktadır. 85 Kısmi süreli çalışmanın tanım ve içeriği ülkeden ülkeye değişkenlik

göstermektedir. Örneğin, neredeyse 5 çalışandan birinin kısmı süreli çalıştığı 86 ve 1955

yılından beri kısmı süreli çalışanların sayısının iki katına çıktığı ABD’de87 haftalık 35

saatin altında yapılan çalışmalar kısmi süreli çalışma olarak kabul edilirken Kanada ve

İngiltere’de ise haftalık 30 saatin altında yapılan çalışmalar kısmi süreli çalışma

83 Kayalar Murat, Esnek Çalışma Sisteminin Çalışma Hayatının Kalitesinin Arttırılmasındaki Etkileri

ve Bir Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı,

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 1997, s. 23. 84 4857 sayılı İş Kanunu, md. 13. 85 Thurman Joseph E. ve Trah Gabriele “Part-time Work in International Perspective”, International

Labour Review, 129(1), 1990, ss. 23-40. 86 Kalleberg Arne L., “Nonstandard Employment Relations: Part-Time, Temporary and Contract Work”,

Annual Review of Sociology, Vol 26, 2000, s. 343. 87 Kahne Hilda, Reconceiving Part-Time Work, Rowman and Allanheld, Totowa, NJ, 1985’den aktaran

Feldman Daniel C., “Reconceptualizing the Nature and Consequences of Part-Time Work”, The Academy

of Management Review, Vol 15, No 1, 1990, s. 103.

38

kapsamında değerlendirilmektedir.88 Fransa’da normal çalışma süresinden %20 daha az

yapılan çalışma olarak kabul edilen kısmi süreli çalışma Almanya’da ise haftalık 36 saatin

altında yapılan çalışmalara karşılık gelmektedir. Buna karşın Japonya’da ise kısmi süreli

çalışma çalışılan süreyle değil; çalışanın işyerindeki statüsüne göre

değerlendirilmektedir.89

Resim 1. 1. OECD Verilerine Göre Dünya Genelinde Kısmi Süreli Çalışmanın

Dağılımı (2015)

Kaynak: OECD, Part Time Employment Rate, 2015, https://data.oecd.org/emp/part-

time-employment-rate.htm (Erişim Tarihi: 14.09.2017).

2015 yılı OECD verilerine göre dünya genelinde kısmi süresi çalışmanın dağılımı

adlı şekle bakıldığında özellikle sanayileşmesini tamamlamış, bilgi ve iletişim

teknolojileri başta olmak üzere ar-ge ve inovasyona yaptığı yatırımlarla kendini

ispatlamış gelişmiş batılı ülkelerde kısmi süreli çalışmanın oldukça yaygın olduğu

görülmektedir. Aynı durum Japonya, Avustralya ve Güney Afrika ülkeleri için de

geçerlidir (Resim 1. 1). Bu bağlamda 2015 yılı OECD ülkeleri temelinde kısmi süreli

çalışma oranları Avustralya (%25.2), Avusturya (21.0), Belçika (18.2), Brezilya (%17.9),

88 Kahne Hilda, “Part-time Work: A Hope and A Peril”, (Ed.), Warme BD, Lundy KP, Lundy LA, Working

Part-Time: Risks and Opportunities, Praeger, New York, USA, 1992, ss. 295-309. 89 Houseman Susan ve Osawa Machiko, “What is the Nature of Part-time Work in the United States and

Japan?”, (Ed.), O’Reilly Jacqueline ve Fagan Colette, Part-Time Prospects, An International

Comparison of Part-Time Work in Europe, North America and the Pasific Rim, Routledge, New

York, USA, 1998, ss. 232-251.

https://data.oecd.org/emp/part-time-employment-rate.htm


39

Bulgaristan (%1.9), Kanada (%18.9), Şili (%16.8), Kolombiya (%16.6), Kosta Rika

(%18.2), Hırvatistan (%5.6), Kıbrıs (%10.6), Çek Cumhuriyeti (%4.7), Danimarka

(%20.0), Estonya (%8.6), Finlandiya (%13.4), Makedonya (%3.1), Fransa (%14.4),

Almanya (%22.4), Yunanistan (%11.1), Macaristan (%4.4), İzlanda (%17.7), İrlanda

(%23.3), İsrail (%15.9), İtalya (%18.7), Japonya (%22.7), Kore (%10.6), Letonya (%6.8),

Litvanya (%6.8), Lüksemburg (%14.9), Malta (%11.9), Meksika (%18.1), Namibya

(%14.7), Hollanda (%38.5), Yeni Zelanda (%21.3), Norveç (%19.4), Polonya (%6.4),

Portekiz (%10.5), Romanya (%4.2), Rusya (%4.2), Slovakya (%5.7), Slovenya (%9.2),

Güney Afrika (%8.8), İspanya (%14.5), İsveç (%14.1), İsviçre (%27.0), Türkiye (%9.9),

İngiltere (%24.0) olarak dağılmaktadır.90 Dolayısıyla başta Hollanda ve İsviçre olmak

üzere Avustralya, İngiltere, Japonya ve Almanya gibi ülke örnekliklerinden hareketle

gelişmiş ve sanayileşmesini tamamlamış ve katma değeri yüksek bilgi ve iletişim

teknolojilerine yaptığı yatırımlarda büyük mesafeler kat etmiş ülkelerin tümünde kısmı

süreli çalışmanın oldukça yüksek olduğu gözlenmektedir. O nedenle ülkede üretilen mal

ve hizmetlerin türüne bağlı olarak değişkenlik gösteren istihdamın türünde ve yapısında

meydana gelen köklü değişim işgücü piyasasındaki çalışma biçimlerini de

belirlemektedir (Resim 1. 1).

İşgücü piyasalarında emek arz ve talebini şekillendiren ve ücretleri belirlemeye

dönük geliştirilen modeller çalışanın öncelikle ücreti kabul edip o ücret üzerinden belirli

bir süre çalışmayı kabul etmesi üzerine kurgulanmıştır. Buna karşın çalışanın emeğini

işgücü piyasalarına arz etmesinin karşılığında alacağı ücret salt çalışma süresi değişkeni

göz önünde bulundurularak da belirlenebilir. Başka bir ifadeyle çalışan, öncelikle ücret

değişkenini göz önünde bulundurarak belirli bir süre çalışabileceği gibi öncelikle çalışma

süresini göz önünde bulundurmak suretiyle ücretini de belirleyebilir. Ücret değişkeninden

ziyade çalışma süresi değişkeninin ön plana çıktığı bu model bir biçimde çalışma süresine

göre ücretin belirlendiği kısmi süreli çalışmanın kapsam ve boyutlarını göz önüne

sermektedir.91

İstihdam edildikleri işlerin yapısı, özellikleri, gereksinimleri ve nitelikleri

itibariyle kısmı süreli çalışanlar ile tam süreli çalışanlar arasında ciddi farklılıklar

90 OECD, Part Time Employment Rate, 2015, https://data.oecd.org/emp/part-time-employment-rate.htm

(Erişim Tarihi: 14.09.2017). 91 Aaronson Daniel ve French Eric, “The Effect of Part-Time Work on Wages: Evidence from the Social

Security Rules”, Journal of Labor Economics, Vol 22, No 2, 2004, s. 329.


40

bulunmaktadır. Genel olarak kısmi süreli çalışanlar vasıf ve eğitim düzeyi düşük işlerde

istihdam edilirken tam süreli çalışanlar ise işgücü piyasalarının dual (ikili) 92 niteliği göz

önüne alındığında daha çok vasıf ve eğitim düzeyi yüksek, işsizliğin az, istihdamın sürekli

olduğu işgücü piyasalarında istihdam edilmektedir. Kısmi süreli çalışanların baskın

oldukları işgücü piyasalarında kadın ve erkek çalışanlar arasında da farklılıklar

bulunmaktadır. Örneğin, kısmi süreli işlerde çalışan kadınlar erkeklere kıyasla daha az

ücret almaktadırlar. Tam süreli çalışanlara kıyasla her iki cinsiyet için elde edilen diğer

ilave hak ve yardımlar oldukça kısıtlı bir nitelik taşımaktadır. Ayrıca tam süreli çalışan

erkek ve kadınlara kıyasla kısmi süreli çalışanlar aşağıdaki karakteristik özellikleri

sergilemektedirler:93

(i) Kısmi süreli çalışanlar küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde istihdam

edilmektedir,

(ii) Kısmi süreli çalışanlar sendikalar üye olma konusunda oldukça çekincelidir,

(iii) Kısmı süreli çalışanlar evlerine daha yakın işyerlerinde çalışmaktadır,

(iv) Medeni durumları itibariyle kısmı süreli çalışanların büyük bir kısmı evlidir,

(v) Kısmı süreli çalışanlar hanehalkının bir parçası olarak çocukları ve eşleriyle

birlikte aynı çatı altında yaşamaktadırlar.94

92 İşgücü piyasalarının birincil ve ikincil sektör olmak üzere oldukça tabakalı bir nitelik arz ettiği dual (ikili)

işgücü piyasasıyla ilgili çalışmalar 1960 ve 1970’li yıllarda hız kazanmıştır (Albrecht James W. Ve Vroman

Susan B. “Dual Labor Markets, Efficiency Wages, and Search”, Journal of Labor Economics, Vol 10, No

4, 1992, s. 438). Dual işgücü piyasalarında işlerin nitelik, özellik ve gereksinimleri birbirlerinden oldukça farklıdır. Söz konusu bu piyasaların bir parçası olan birincil işgücü piyasalarında işler kalıcı, işsizlik az,

istihdam düzeyi yüksek, çalışanların eğitim düzeyleri ve bu kapsamda aldıkları ücretler yüksek, iş

güvencesi sorunsuz, tam istihdam ve tam süreli çalışma oldukça yaygındır. Buna karşın ikincil işgücü

piyasalarında işler geçici, işsizlik fazla, çalışanların eğitim düzeyleri ve buna bağlı olarak aldıkları ücretler

düşük, iş güvencesi sorunlu, eksik istihdam ve kısmi süreli çalışma fazladır (Bonet Rocio, Cruz Cristina,

Krans Daniel Fernandez ve Justo Rachida, “Temporary Contracts and Workfamily Balance in a Dual Labor

Market”, ILR Review, Vol 66, No 1, 2013, s. 56). İşlerin kalitesi ve özellikleri nedeniyle işgücü

piyasalarına katılanların tümü birincil işgücü piyasalarında çalışmayı arzu ettiği halde ikincil işgücü

piyasasında çalışanlar ise hiç kimsenin çalışmayı istemediği işlerde çalışmak zorunda kalmaktadırlar

(Schwartzman Kathleen C., “Lettuce, Segmented Labor Markets, and the Immigration Discourse”, Journal

of Black Studies, Vol 39, No 1, 2008, s. 129). Dolayısıyla dual işgücü piyasalarında var olan işlerin özellik

ve nitelikleri bu piyasalarda istihdam edilen çalışanların vasıf düzeylerine göre şekillenmektedir (Fan C. Cindy, “The Elite, the Natives, and the Outsiders: Migration and Labor Market Segmentation in Urban

China”, Annals of the Association of American Geographers, Vol 92, No 1, 2002, s.103). 93 Pinch Steven ve Storey Angele, “Flexibility, Gender and Part-Time Work: Evidence fom A Survey of

the Economically Active”, Transactions of the Institute of British Geographers, Vol 17, No 2, 1992, s.

203). 94 Kısmi süreli çalışma ve cinsiyete göre kısmi süreli çalışma ile ilgili ayrıca bkz. Blank, Rebecca M., “The

Role of Part-Time Work in Women’s Labor Market Choices Over Time”, The American Economic

Review, Vol 79, No 2, Papers and Proceedings of the Hundred and First Annual Meeting of the American

Economic Association, 1989, ss. 295-299; McCall Brian P., “Unemployment Insurance Roles, Joblessness,

and Part-Time Work”, Econometrica, Vol 64, No 3, 1996, ss. 647-682; Long James E. ve Jones Ethel B.,

41

Bugün itibariyle işgücü piyasasında gittikçe yaygınlaşan kısmi süreli çalışmanın

istihdam artışı ile yakın ilişki içinde olduğu açıktır. Genel işgücü yapısında kadın, genç,

yaslı ve özürlü oranının giderek artması, bu dezavantajlı grupların kendilerine ve

ailelerine daha fazla zaman ayırmak istemeleri, insanların bir yandan çalışırken diğer

yandan mesleki ve genel eğitim ihtiyaçlarını karşılama istekleri kısmi süreli çalışmanın

ve esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaşmasını sağlamıştır. Ancak kısmi süreli çalışmanın

aşırı yaygınlaşması çalışanların ücretlerini ve ücret eklerini ve sosyal güvenlik

primlerinin arttığı sonucunu doğurmamıştır. Kısmi süreli çalışan isçinin çalışma süresi az

olduğunda ücreti, ücret ekleri ve sosyal güvenlik primleri aynı oranda azalacaktır. Uzun

olduğunda ise aynı oranda artacaktır.95

Geleneksel çalışma, hafta içi her gün, pazartesi gününden cuma gününe kadar,

sabah 8.00-8.30 civarı başlayan ve akşam 18.00-18.30 saatlerinde sona eren çalışma

modeli iken kısmi süreli çalışma, çalışana zaman esnekliği kullanımı sağlamaktadır.

Ayrıca geleneksel çalışmada, çalışma mekânının seçimi konusunda çalışanın mekân

“Married Women in Part-Time Employment”, ILR Review, Vol 34, No 3, 1981, ss. 413-425; Mortimer

Jeylan T., Pimentel Ellen Efron, Ryu Seongryeol, Nash Katherine ve Lee Chaimun, “Part-Time Work and

Occupational Value Formation in Adolescence”, Social Forces, Vol 74, No 4, 1996, ss. 1405-1418; Peterson Janice, “Part-Time Employment and Women: A Comment on Sundström”, Journal of Economic

Issues, Vol 27, No 3, 1993, ss. 909-914; Gothoskar Sujata, “Part-Time Work for Women”, Economic and

Political Weekly, Vol 24, No 46, 1989, ss. 2537-2538; Dustmann Christian, Rajah Najma ve Smith

Stephen, “Teenage Truancy, Part-Time Working and Wages”, Journal of Population Economics, Vol 10,

No 4, 1997, ss. 425-442; Chomitz Kenneth M. ve Lave Charles A., “Part-Time Labor, Work Rules, and

Urban Transit Costs”, Journal of Transport Economics and Policy, Vol 18, No 1, 1984, ss. 63-73;

Gregory Mary ve Connolly Sara, “The Price of Reconciliation: Part-Time Work, Families, and Women’s

Satisfaction”, The Economic Journal, Vol 118, No 526, 2008, ss. F1-F7; Paul Gillian, “Children and

Women’s Hours of Work”, The Economic Journal, Vol 118, No 526, 2008, F8-F27; Connolly Sara ve

Gregory Mary, “Moving Down: Women’s Part Time Work and Occupational Change in Britain 1991-

2001”, The Economic Journal, Vol 118, No 526, 2008, F52-F76; Booth Alison L. ve Ours Jan C. van,

“Job Satisfaction and Family Happiness: The Part-Time Work Puzzle”, The Economic Journal, Vol 118, No 526, 2008, ss. F77-F99; Connolly Sara ve Gregory Mary, “Dual Tracks: Part-Time Work in Life Cycle

Employment for British Women”, Journal of Population Economics, Vol 23, No 3, 2010, ss. 907-

931;Booth Alison L. ve Ours Jan C. van, “Part-Time Jobs: What Women Want?”, Journal of Population

Economics, Vol 26, No 1, 2013, ss. 263-283; Webber Gretchen ve Williams Christine, “Mothers in ‘Good’

and ‘Bad’ Part-Time Jobs: Different Problems, Same Results”, Gender and Society, Vol 22, No 6, 2008,

ss. 752-777; Booth Alison L. ve Ours Jan C. van, “Hours of Work and Gender Identity: Does Part-Time

Work Make the Family Happier?”, Economica, New Series, Vol 76, No 301, 2009, ss. 176-196. 95 Kuşaksız Aysel, “Kısmi Süreli Çalışan İşçilerin Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de Kısmi Süreli

Çalışmayı Tercih Etme Gerekçeleri”, Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, s. 27.

42

belirleyebilme şansı yoktur ve çalışma alanı işletmenin sınırları tarafından

belirlenmektedir. Kısmi süreli çalışmada ise kısmi olarak mekân seçimi esnekliği vardır

ve çalışma işin niteliğine göre değişkenlik göstermektedir.96

4.2.EVDE ÇALIŞMA

Evde çalışma, çalışanın işyeri haricinde başka bir yerde çalışmasıdır. Çalışan

kendi evinde çalışabileceği gibi işverenin isteği doğrultusunda başka bir evde ya da başka

bir işyerinde çalışabilmektedir. Esnek çalışma biçimlerinden olan evde çalışmanın amacı

zaman ve mekân esnekliği sağlamasıdır.

ILO, 177 Sayılı Evde Çalışma Sözleşmesinde ev işçisini, “kendi evinde veya

işverenin işyeri dışında olmak kaydıyla kendi seçtiği yerlerde, bir ücret mukabilinde,

malzeme, ekipman ve diğer girdilerin kendisi, işveren veya aracı tarafından temin

edilmesine bakılmaksızın, üretim ya da servisin işveren tarafından kararlaştırıldığı,

işverence belirlenen mal ve hizmetlerin üretimi için çalışan ve ulusal kanun, tüzük ve

mahkeme kararları uyarınca bağımsız çalışma için gerekli olan özerklik ve bağımsızlığa

sahip olmayan kişi” olarak tanımlamaktadır.97

İletişim ve ulaşım teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak bazı işlerin,

işyerinden yürütülmesi mecburiyetinin kalmaması, çalışanların yapmış oldukları işlerin

evleri dâhil işverene ait olmayan yerlerden yürütülebilmesi imkânı sağlaması, rekabet

sebebiyle maliyeti en aza indirebilmek için çalışma ilkelerinden ve biçimsel yapıdan uzak

durulması gereksinimi, evde çalışma isteğinin hızla artmasına sebep olmaktadır. Özellikle

evde çalışma hizmet sektöründe yaygın olarak görülmektedir.98

Evde çalışmanın çalışanlara bazı avantajları bulunmaktadır. Çalışan kendi evinde,

istediği saatte ve süreyle çalışabildiği için evde çalışma çalışanlara zaman ve mekân

serbestisi imkânı sunmaktadır. Bu sayede çalışanlar özel hayatlarına daha çok zaman

ayırmaktadır. Evde çalışmanın dezavantajları ise; düşük ücret alınması, çalışanların iş

arkadaşları ile görüşememesi, fikir alış verişinde bulunamaması, sosyal güvencenin eksik

olması ya da hiç olmaması şeklinde sıralanmaktadır.

96Başdoğan Tuğçe, Esnek Çalışanlarda Esnek Çalışmaya Yönelik Tutumun İş Tatmini Üzerine Etkisi,

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2015,

s. 28. 97 ILO, 177 Sayılı Evde Çalışma Sözleşmesi. 98 Keskin Doğan, Evde Çalışanların Korunması, http://www.calismahayati.net/makale4.htm, (Erişim

Tarihi: 06.09.2015)

http://www.calismahayati.net/makale4.htm

43

4.3. ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA

4857 sayılı İş Kanununun 14. maddesinde çağrı üzerine çalışma, “yazılı

sözleşmeyle işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine gereksinim duyulması

halinde iş görme ediminin yapılacağının kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine

çalışmaya dayalı kısmi zamanlı bir iş sözleşmesidir” şeklinde tanımlanmaktadır.99

Kısmi süreli çalışmanın bir türü olan çağrı üzerine çalışma; işçi ve işveren

tarafından sözleşmede belirlenen çalışma süresinde, üretim süreci içerisinde işverenin

işçiye ihtiyaç duyduğu zaman işçinin bu sürece dahil olması şeklinde tanımlanmaktadır.

İşveren çağrı üzerine çalışma ile üretim sürecinin yoğunlaştığı dönemlerde kısmi süreli

çalışanlarının verimliliğinden faydalanmaktadır. Bu durum çağrı üzerine çalışmanın hem

işveren hem işçi açısından iş sürelerinde esneklik sağladığının göstergesidir.100

Çağrı üzerine çalışmada işveren çalışma süresinin uzunluğunu ve ne zaman

çalışacağını kendisi belirlemekte, işçi ise ne zaman çağrılırsa o zaman iş edimini

gerçekleştirmektedir. Taraflar önceden belirli bir süre boyunca (hafta, ay, yıl gibi) işçinin

toplam ne kadar süre ile çalışacağını saptamakta ve işverenin işçiyi çağırması ile çalışma

başlamaktadır. İşçiyi feshe karşı koruma amacı güden Alman İstihdam Teşvik

Kanunu'nda çağrı üzerine çalışma ile ilgili özel hükümlere yer verilmiştir. “Eğer taraflar

çalışma süresinin uzunluğunu sözleşmede kararlaştırmamışlarsa, haftalık çalışma süresi

10 saat kabul edilmektedir. İşveren bir hafta içinde 10 saatten az bir süre için işçiye iş

edimini yerine getirmesi için çağrıda bulunsa bile 10 saatlik ücretini ödemek zorundadır.

Sözleşmede hüküm yoksa işveren işçiyi her seferinde en az 3 saat sürekli çalıştırmak

zorundadır. Ayrıca, işçiye çalışacağı en az dört gün önceden haber verilmelidir”.101

4.4. TELE ÇALIŞMA

Esnek çalışma biçimlerinden biri olan tele çalışma; işçinin işletme dışında genelde

evde ya da mahalli bir büroda çalıştığı, işletmeyle bağlantısını haberleşme ve bilgisayar

ağı ile kurduğu, işçinin işyerine bağımlılığının ve işverenin denetiminin az olduğu bir

çalışma şeklidir.102

99 4857 sayılı İş Kanunu, md. 14. 100 Çelik Sümeyra, Türkiye İşgücü Piyasasının Esnekliği ve Esnek Çalışma Önündeki Engeller,

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayınları, Uzmanlık Tezi, Ankara, 2007, s. 24. 101 Tuncay Can, “Esnekleşmenin Değişik Boyutları”, Çalışma Hayatında 21. Yüzyılın Yeni Ufukları,

MESS, Yayın No: 227, İstanbul, 1995, s. 220. 102 Yavuz Arif, Esnek Çalışma ve Endüstri İlişkilerine Etkisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,

1995, s. 64.

44

Tele çalışma literatürde çok farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Tele çalışmayı

Uluslararası Çalışma Örgütü 1990 yılında ”işyeri merkezinden uzak bir mekânda,

işyerindeki işçilerden ayrı yapılan ve yeni teknolojilerin bu ayrılmayı iletişim olanakları

sağlayarak temin ettiği bir çalışma şekli” olarak tanımlamıştır. Avrupa Birliği ise tele

çalışmayı “işçiler, kendi hesabına çalışanlar, ev işçileri tarafından, tümü veya önemli bir

bölümü müşteriden, işverenden, geleneksel işyerinden uzakta bir mekânda yapılan, yeni

bilgi teknolojileri ve telekomünikasyonunun etkin biçimde kullanıldığı çalışma şekli”

olarak belirtmiştir.103

Birebir ya da çoklu iletişimde etkin bir yere sahip olan tele çalışma, küresel

işletmelerde, üniversitelerde ve uluslararası örgütlerde sıklıkla kullanılan ve iletişimin

çalışma yaşamını şekillendirdiği önemli enstrümanlardan bir tanesidir. Tele sistemler,

bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler yoluyla küçülen dünyada

herkesin dünyayı ve dünyadaki gelişmeleri yakından takip edebildiği küreselleşmenin ve

piyasa ekonomisinin temel dinamiklerinin yeniden kapitalizm eksenli şekillendiği

neoliberalizmin ivme kazandığı 1980 sonrası çalışma yaşamını yönlendiren ve bireyin

karşıdakiyle iletişim kurarken gerçekten varmış ve konuşuyormuş izlenimi uyandırdığı

operasyonel teknolojilerdir.104

Telekomünikasyon ekipmanları yoluyla çalışma eyleminin işyerinden uzak bir

biçimde gerçekleştirilmesi olarak tanımlanan tele çalışmanın 1950’li yıllarda küresel

ölçekte gerçekleşeceği öngörülmüş ancak bilgisayarların ve taşınabilir modemlerin

geliştirildiği 1970’li yılların başlarına kadar kayda değer bir gelişme olmamıştır.105

Literatürde tele çalışma kavramı ilk defa 1973 tarihinde kullanılmıştır.106 Özellikle

1970’li yılların başları ve ortalarında Petrol Krizinin yaşanmasına paralel olarak tele

103 Tokol Aysen, “Tele Çalışma Geleceğin Çalışma Şekli Olabilir Mi?”, İş Güç Endüstri İlişkileri ve

İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2003,

http://www.isguc.org/?p=article&id=18&cilt=5&sayi=1&yil=2003, (Erişim Tarihi: 06.06.2016). 104 Buxton William A.S., “Telepresence: Integrating Shared Task and Person Spaces”, Proceedings of

Graphics Interface 1992, San Francisco, CA, Morgan Kaufmann Publishers, Burlington, MA, 1992, ss.

123-129; Fowler C.J.H. ve Mayes T., “Applying Telepresence to Education”, BT Technology Journal,

Vol 15 No 4, 1997, ss. 188-195; Jouppi Norman P., “First Steps Towards Mutually-Immersive Mobile

Telepresence”, Proceedings of the 2002 ACM Conference on Computer Supported Cooperative

Work, ACM Press, New York, NY, 2002, ss. 354-363. 105 Hill E. Jeffrey, Hawkins Alan J. ve Miller Brent C., “Work and Family in the Virtual Office: Perceived

Influences of Mobile Telework”, Family Relations, Vol 45, No 3, 1996, s. 293. 106 Nilles Jack M. Making Telecommuting Happen: A Guide for Telemanagers and Telecommuters.

New York, Van Nostrand Reinhold, 1994.

http://www.isguc.org/?p=article&id=18&cilt=5&sayi=1&yil=2003

45

çalışma birçok işletme için yakıt maliyetlerini düşürebilecek bir alternatif olarak

görülmüştür.107

Tele çalışma; işçiye zamanı istediği gibi kullanma imkânı vermekte, işe gidiş ve

gelişte maliyet ve zaman tasarrufuna olanak sağlamaktadır. Bununla birlikte tele

çalışmanın, çalışılacak mekânı serbestçe kararlaştırılmasının mümkün olması, kadın,

çocuk, sakat ve hükümlülere yeni iş imkânı yaratması gibi olumlu yönleri bulunmaktadır.

Statüsünün belirsizliği nedeniyle çalışanların sosyal güvenceden yoksun kalmaları, tele

çalışmanın en önemli dezavantajlarındandır. Tam bir kavram birliği olmamakla birlikte

tele çalışmanın uygulamadaki farklı görünümleri evde büro, komşu büro, gezici büro,

uydu büro, elektronik hizmet ofisleri olmak üzere beş grupta toplanmaktadır.108

Klasik çalışmanın alternatifi niteliğindeki tele çalışmanın boyutları literatürde her

geçen gün daha detaylı incelenmektedir. Nitekim dünya genelinde tele çalışmanın

yaygınlaşması bu çalışma şeklini bilimsel çalışmaların merkezine oturtmuştur. 1990’ların

sonunda Avrupa işgücünün %6’sının tele çalışma eksenli olması gelişmiş batılı ülkelerde

maliyet, zaman ve mekân avantajı sağlayan tele çalışmanın öneminin her geçen gün

arttığını göstermektedir.109 Ayrıca ABD Ulusal Patent Enstitüsü tarafından 2014 yılında

yayımlanan Tele Çalışma Raporu verileri de bu durumu teyit eder niteliktedir. ABD

Ulusal Patent Enstitüsü Tele Çalışma Raporu’na göre 2007-2014 yılları arasında enstitüde

tele çalışmaya ilişkin pozisyonların sayılarında artış yaşandığı gözlenmektedir. Enstitüde

tele çalışmaya uygun pozisyonların sayısı 2007’de 4418, 2008’de 5163, 2009’da 6311,

2010’da 7136, 2011’de 8058, 2012’de 8520, 2013’de 10694, 2014’te 11441 şeklinde

dağılmaktadır. Dolayısıyla 2014 yılı verilerine göre enstitüdeki açık işlerin %84’ünün tele

çalışmaya uygun olduğu gözlenmektedir.110

107 Tolbert Pamela S., ve Simons Tal, The Impact of Working at Home on Career Outcomes of

Professional Employees, (Working Paper 94-04), Cornell University, Center for Advanced Human

Resource Studies, Ithaca, NY, 1994. 108 Çelik, a.g.e., s. 26. 109 ECaTT (2000). Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Forms of Business

Across Europe: Final Report, available at http://www.ecatt (Erişim Tarihi: 12.06.2015). 110 United States Patent and Trademark Office, Telework Annual Report, 2014, s. 7.

46

Grafik 1. 1. ABD Ulusal Patent Enstitüsü’nde Tele Çalışmaya Uygun Açık İşlerin

Sayısında Meydana Gelen Artış (2007-2014)

Kaynak: United States Patent and Trademark Office, Telework Annual Report, 2014, s.

7.

Evde çalışmayla özdeşleştirilmiş standart tele çalışma biçimi 111 1990’lı yıllarda

iletişim ve teknolojideki yeni gelişmeler çerçevesinde yeniden boyut değiştirmiş, tele

çalışmanın bir başka versiyonu olan ve “gerçek işyeri” olarak adlandırılan yeni bir

çalışma biçimi ortaya çıkmıştır. 112 Bu çalışma şeklinde çalışanlara taşınabilir

telekomünikasyon ekipmanları verilmek suretiyle işyerinden bağımsız ve esnek bir

biçimde çalışmalarına imkân sağlanmaktadır. Gerçek işyeri çalışanlarının kullanmış

oldukları taşınabilir ekipmanlar sayesinde zamandan ve mekândan tasarruf sağlanmakta

ve maliyetler düşürülmektedir. 113 Böylelikle gerekli telekomünikasyon ekipmanları

kullanılarak işyerinden bağımsız çalışma imkânı sağlanmaktadır (Grafik 1.1).

111 Nilles, a.g.e. 112 Callentine, L. U. The Ecology of the Mobile Work Place: Influence of Household Composition and

Home Workspace on Satisfaction, Stress, and Effectiveness. Un-Published Master's Thesis, Cornell

University, Ithaca, NY, 1995. 113 Hill, Hawkins ve Miller, a.g.m., ss. 293, 294.

1 2 3 4 5 6 7 8

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

44185163

63117136

8058 8520

1069411441

47

Tablo 1. 6. Literatürde Tele Çalışma Biçimleri Çalışma Biçimleri Açıklama Kaynak

1. Gerçek İşyeri Çalışanlara taşınabilir telekomünikasyon

ekipmanları verilmek suretiyle işyerinden

bağımsız ve esnek bir biçimde yapılan tele

çalışma türü.

Callentine, 1995.

1. Ev Temelli Tele

Çalışma

İşlerin evden yönetildiği ve idare edildiği tele

çalışma türü.

Daniels, Lamond ve

Standen, 2000, s. 2.

2. Uzaktan Ofis

Temelli Tele Çalışma

İşlerin ana ofisten uzak farklı lokasyonlarda

bulunan ofisler yardımıyla kumanda edildiği tele çalışma türü.

Daniels, Lamond ve


3. Telefon Temelli Tele

Çalışma

İşlerin telefonlar yoluyla gerçekleştirildiği tele

çalışma türü.

Daniels, Lamond ve


Kaynak: Callentine, a.g.e., 1995; Daniels Kevin, Lamond David ve Standen Peter,

Managing Telework, Business Press, Thompson Learning, London, 2000, s. 2.

“Gerçek işyeri” şeklindeki kavramsallaştırma hariç tutulursa tele çalışmanın

yapılış biçimleri “ev temelli tele çalışma”, “uzaktan ofis yardımıyla gerçekleştirilen tele

çalışma” ve “telefon merkezli tele çalışma” olmak üzere üç kategoride incelenebilir. Ev

merkezli tele çalışmada işler evden yönetilmekte ve idare edilmektedir. Uzaktan ofis

yardımıyla gerçekleştirilen tele çalışmada ise işler ana ofisten uzak farklı lokasyonlarda

bulunan ofisler yardımıyla kumanda edilmektedir. Esas işyerinden uzak ve “uydu”

işyerleri olarak tanımlanan söz konusu bu kumanda merkezlerine tele merkez

denilmektedir. Telefon merkezli tele çalışma ise işlerin telefonlar yoluyla

gerçekleştirildiği çalışma biçimidir. Son dönemde akıllı telefon teknolojisinde meydana

gelen gelişmeler telefon merkezli tele çalışmanın önemini arttırmış ve kullanımını

yaygınlaştırmıştır.114

5.Çalışma Hayatında Kadınlara Yönelik Yapılan Düzenlemeler

Geçmişten günümüze ülkemizde çalışan kadınların durumu değerlendirildiğinde

olumlu yönde farklılıkların olduğu gözlenmektedir. Önceleri tarım toplumunda ücretsiz

aile işçisi konumunda çalışan kadınlar özellikle köyden kente göç, toplumsal cinsiyet

ayrımı, kadının ev ile bütünleşmesi, ataerkil bakış açısı ile toplumda kadının

çalıştırılmaması gibi etkenler nedeniyle işgücü piyasalarında yeterince yer

alamamışlardır. Daha sonraları kentlerde fabrikaların kurulması ve iş imkânlarının

açılması ile eğitim seviyesi düşük kadınlar, düşük ücret ve kötü çalışma koşullarının

olduğu işlerde çalışmak zorunda kalmışlardır. Bu durum özellikle işveren tarafından

kadın emeğinin sömürülmesini kolaylaştırmıştır. İşte bu noktada devlet, özellikle eğitim

114 Daniels Kevin, Lamond David ve Standen Peter, Managing Telework, Business Press, Thompson

Learning, London, 2000, s. 2.

48

başta olmak üzere kadınların çalışma hayatında rahat ve huzurlu olmalarını sağlamak

amacıyla birçok düzenleme yapmıştır. Bu düzenlemeler sayesinde kadın çalışanlar eskiye

oranla daha çok işgücü piyasalarında yer almaktadır. Bu bağlamda, aşağıda kadın

çalışanlarla ilgili gerçekleştirilen ulusal ve uluslararası düzenlemelere ilişkin bilgilere

kısaca değinilmektedir.

5.1. ULUSAL DÜZENLEMELER

5.1.1. Anayasada Yer Alan Düzenlemeler

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın en temel ilkelerinden birisi, 10. maddede

düzenlenen “kanun önünde eşitlik” ilkesidir. Bu maddeye göre, “Herkes, dil, ırk, renk,

cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım

gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.” Bu maddeye ek olarak, “Kadın-erkek eşit haklara

sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür” hükmü

getirilmiştir. Anayasa’nın 67. maddesinde seçme ve seçilme haklarında kadın ile erkek

eşit kabul edilmiştir. 41. maddesinde; “Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında

eşitliğe dayanır”, 42. maddesinde; “Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun

bırakılamaz”, 50. maddesinde ise; “Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde

çalıştırılamaz” denilmektedir. 115

5.1.2. Medeni Kanunda Yer Alan Düzenlemeler

1926 yılında yürürlüğe giren Türk Medeni Kanununda kadın hakları ile ilgili

birçok düzenlemeye yer verilmiştir. Erkek veya kadın on yedi yaşını doldurmadıkça

evlenemez. (md. 124) Birbiriyle evlenecek erkek ve kadın, içlerinden birinin oturduğu

yer evlendirme memurluğuna birlikte başvururlar (md. 134) Eşler oturacakları konutu

birlikte seçerler. Birliği eşler beraberce yönetirler. Eşler birliğin giderlerine güçleri

oranında emek ve malvarlıkları ile katılırlar. (md. 186) Kadın, evlenmekle kocasının

soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı

yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir (md. 187). 116

5.1.3. Türk Ceza Kanununda Yer Alan Düzenlemeler

5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun 3. maddesinde kişiler arasında ırk, dil, din,

mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, siyasal veya diğer fikir yahut düşünceleri, felsefi inanç,

115 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun No. 2709, Kabul Tarihi: 7.11.1982

https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf, (Erişim Tarihi: 07.06.2016.) 116 Türk Medeni Kanunu, Kanun Numarası: 4721, Kabul Tarihi: 22.11.2001, Yayımlandığı Resmi

Gazete Tarihi: 8.12.2001, Cilt 41, Sayı 24607.

https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf

49

milli veya sosyal etken, doğum ekonomik ve diğer toplumsal konumları yüzünden ayırım

yapılamayacağı ve hiçbir kimseye ayrıcalık tanınamayacağı hüküm altına alınmıştır.

Cinsel saldırı suçunu düzenleyen 102. madde ile bu eylemin eşe karşı da işlenebileceği

kabul edilmiş ve bu suç şikâyete tabi kılınmıştır. Türk Ceza Kanunu’nun 232.

maddesinde, aynı konutta birlikte yaşayan kişilerden birine karşı kötü muamele fiilini

işleyen kişinin cezalandırılması öngörülmüştür. Yine kanunun 233. maddesinde aile

hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlâli suç olarak kabul edilmiştir.117

5.1.4. İş Kanununda Yer Alan Düzenlemeler

İş kanunu, eşitliğe aykırı olmamak üzere çalışan kadın hakları ve çalışma

koşullarının düzenlenmesi ile ilgili düzenlemelerde bulunmaktadır. Aşağıda kadın

çalışanlar için yapılan düzenlemelerden bazıları kısaca özetlenmektedir.118

Eşit Davranma İlkesi: İş Kanununun 5. maddesinde “İş ilişkisinde dil, ırk, renk,

cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere

dayalı ayrım yapılamaz” hükmü yer almaktadır.

Yer ve Su Altında Çalıştırma Yasağı: İş Kanununun 72. maddesinde “Maden

ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında

çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların

çalıştırılması yasaktır” şeklinde değinilmektedir.

Gece Çalıştırma Yasağı: İş Kanununun 73. maddesinde “On sekiz yaşını

doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık

Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir

yönetmelikte gösterilir” şeklinde hüküm yer almaktadır.

Analık Halinde Çalışma ve Süt İzni: İş Kanununun 74. maddesinde “kadın

işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı

haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce

çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun

olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar

işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere

eklenir” hükmü yer almaktadır. Böylelikle kadın işçilerin, cinsiyetten kaynaklı özel

117 Türk Ceza Kanunu, Kanun Numarası: 5237, Kabul Tarihi: 26.09.2004, Yayımlandığı Resmi Gazete

Tarihi: 12.10.2004, Cilt 43, Sayı 25611. 118 İş Kanunu, Kanun Numarası: 4857, Kabul Tarihi: 22.05.2003, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi:

10.06.2003, Cilt 42, Sayı 25134.

50

olarak korunması gereken alanlardan olan hamilelik ve analık ile ilgili hakları koruma

altına alınmaktadır.

5.2. ULUSLARARASI DÜZENLEMELER

5.2.1. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi

Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW), kadının

insan haklarının sözleşmeye taraf olan ülkeler içerisinde geliştirmek amaçlı, Birleşmiş

Milletler (BM) düzeyinde gerçekleştirilen sözleşmelerden biridir. Sözleşme, Birleşmiş

Milletler Genel Kurulu tarafından 1979′da kabul edilmiş, 1981′de yürürlüğe girmiş ve

Türkiye tarafından 1985 yılında imzalanmıştır. Sözleşmenin içeriği kadınlara karşı

ayrımcılığı tanımlaması, kadınların birey olarak haklarını vurgulaması, yasa ve

uygulamada eşitliğin gerçekleştirilmesi, hem kamusal hem de özel alanda toplumsal

cinsiyet ayrımcılığının yok edilmesi konularını kapsamaktadır. CEDAW’a göre

ayrımcılık “ kadınların, medeni durumlarına bakılmaksızın ve kadın ile erkek eşitliğine

dayalı olarak politik, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni ve diğer sahalardaki insan

hakları ve temel özgürlüklerinin tanınmasını, kullanılmasını ve bunlardan

yararlanılmasını engelleyen veya ortadan kaldıran veya bunu amaçlayan ve cinsiyete

bağlı olarak yapılan herhangi bir ayırım, mahrumiyet veya kısıtlama ” olarak

tanımlanmaktadır.119

5.2.2. Dünya Kadın Konferansları

Kadınların statüsünü yükseltmek üzere sürdürülen çalışmalar, Birleşmiş Milletler

tarafından dünya kadın konferansları şeklinde düzenlenmiştir. Dünya Kadın

Konferanslarının birincisi 1975 yılında Mexico City’de, ikincisi 1980 yılında

Kopenhag’da, üçüncüsü ile 1985 yılında Nairobi’de, sonuncusu da 1995’de Pekin’de IV.

Dünya Kadın Konferansı olarak gerçekleştirilmiştir.120 4. Dünya Kadın Konferansı

“Eşitlik Kalkınma ve Barış İçin Eylem” sloganıyla gerçekleştirilen, daha önce yapılan ve

sonraki yıllarda yapılacak birçok uluslararası konferanslar zincirinin bir halkasıdır.121

Pekin de yapılan 4. Dünya Kadın Konferansında Pekin Deklarasyonu ve Eylem

Platformu isimli iki belge kabul edilmiştir. Pekin Deklarasyonu, kadının güçlenmesi ve

ilerlemesi, kadın-erkek eşitliğinin geliştirilmesi ve toplumsal cinsiyet perspektifinin ana

119http://www.kadinininsanhaklari.org/programlar/savunuculuk/ulusal-duzeyde-savunuculuk/kadina-

karsi-her-turlu-ayrimciligin-onlenmesi-sozlesmesi-cedaw/ (Erişim Tarihi: 07.06.2016). 120 Ereş Figen, “Türkiye’de Kadının Statüsü ve Yansımaları”, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar

Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 19, 2006, s. 42. 121 KSSGM, Eylem Platformu ve Pekin Deklarasyonu, 1995.

http://www.kadinininsanhaklari.org/programlar/savunuculuk/ulusal-duzeyde-savunuculuk/kadina-karsi-her-turlu-ayrimciligin-onlenmesi-sozlesmesi-cedaw/


51

politika ve programlara yerleştirilmesi konularında hükümeti yükümlü kılmaktadır.

Eylem Platformu ise kadınların ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasi karar alma

pozisyonlarında ve mekanizmalarında yer almalarının, kadının özel ve kamusal alana tam

ve eşit katılımı önündeki engelleri ortadan kaldırılabileceğini ifade etmektedir. Kadının

güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Pekin konferansından beş yıl sonra 5-9 Haziran 2000

tarihinde New York’ta BM Genel Kurulu Özel Oturumu yapılmıştır ve kısaca bu oturum

Pekin+5 olarak adlandırılmaktadır. 122

5.2.3. Avrupa Sosyal Şartı

Avrupa Sosyal Şartı, 18 Ekim 1961'de Torino'da imzalanmış ve 26 Şubat 1965

tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesini 18 Ekim 1961

tarihinde imzalamış ve 16 Haziran 1989 tarihinde onaylamıştır. Avrupa Sosyal Şartının

içeriği incelendiğinde I. Bölümün 8. maddesinde “Çalışan kadınlar analık durumunda ve

öteki çalışan kadınlar gerektiğinde, çalışırken özel korunma hakkına sahiptir” hükmü yer

almaktadır. II. Bölümün 4. maddesi adil bir ücret hakkında olup çalışan erkeklerle

kadınlara eşit ücret hakkını tanımayı taahhüt etmektedir. Yine II. Bölümün 8. maddesinde

çalışan kadınların korunma hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak amacıyla,

kadınların doğum öncesi ve doğum sonrası izin sürelerine, emzirme saatlerine, kadınların

gece işlerinde çalışmalarının düzenlenmesine, kadınların ağır ve tehlikeli işlerde

çalıştırılmamaları hakkında gerekli düzenlemelere yer verilmiştir. Sözleşmeyi imzalayan

ülkelerden biri olan Türkiye’de Avrupa Sosyal Şartı doğrultusunda kadınlara sağlanan

hakları genişletmiştir.123

5.2.4. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri

Uluslararası Çalışma Örgütü çalışma standartlarının evrensel düzeyde

düzenlenmesi amacıyla sözleşme ve tavsiye kararlarında bulunmaktadır. Aşağıda kadın

haklarının korunması ve kadın-erkek eşitliğinin sağlanması ile ilgili bazı sözleşme

maddelerine değinilmektedir. Bunlar kısaca şu şekildedir: 124

4 Haziran 1935 tarihinde kabul edilen, Her Nevi Maden Ocaklarında Yeraltı

İşlerinde Kadınların Çalıştırılmaması Hakkında 45 Sayılı ILO Sözleşmesine göre

122 Güngör Ayşegül, Kadın Haklarına İlişkin Uluslararası Hukuk Düzenlemeleri, Ankara Barosu, Koza

Matbaacılık, Ankara, 2012, s. 207. 123 Avrupa Sosyal Şartı, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, ss. 391- 410. 124 Güngör, a.g.e., ss. 268, 271, 275, 279.

52

“Kadın cinsinden hiç bir şahıs, yaşı ne olursa olsun maden ocaklarında yeraltı

işlerinde çalıştırılamaz” hükmü bulunmaktadır.

6 Haziran 1951 tarihinde kabul edilen, Eşit Değerde İş İçin Erkek ve Kadın

Çalışanlar Arasında Ücret Eşitliği Hakkında 100 sayılı ILO Sözleşmesine göre;

“Eşit değerde iş için erkek ve kadın işçiler arasında ücret eşitliği” deyimi, cinsiyet

esasına dayanan bir ayırım gözetmeksizin tespit edilmiş bulunan ücret hadlerini

ifade etmektedir.

4 Haziran 1958 tarihinde kabul edilen, Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi

Hakkında 111 Sayılı ILO Sözleşmesine göre; “Irk, renk, cinsiyet, din, siyasal

inanç, ulusal veya sosyal menşe bakımından yapılan iş veya meslek edinmede

veya edinilen iş veya meslekte tabi olunacak muamelede eşitliği yok edici veya

bozucu etkisi olan her türlü ayrılık gözetme, ayrı tutma veya üstün tutma

yasaklanmıştır.”

17 Haziran 1964 tarihinde kabul edilen, İstihdam Politikası Hakkında 122 Sayılı

ILO Sözleşmesinde her çalışana, çalışma ve işini serbestçe seçme, eşit ve elverişli

çalışma koşulları ve işsizliğe karşı korunma hakkı imkânları sağlanmıştır.

53

II. BÖLÜM

ELEKTRONİK TİCARET ve TEMEL KAVRAMLAR

Çalışmanın ikinci bölümünde elektronik ticaretin tanımı ve kavramsal

çerçevesinden hareketle elektronik ticaretin boyutlarına ve özelliklerine, elektronik

ticaret ile geleneksel ticaret arasındaki farklara, elektronik ticaretin taraflarına ve

kapsamına, dünyada internetin ve elektronik ticaretin gelişimine, Türkiye’de elektronik

ticaretin gelişimine, elektronik ticaretin araçlarına, elektronik veri alışverişine, elektronik

ticaretin etkilerine (iş, ekonomi, sosyal ve kobi, tüketiciye, üreticiye), elektronik ticaretin

avantaj ve dezavantajlarına ve elektronik ticaretle ilgili diğer kavramlara yer verilecektir.

1.ELEKTRONİK TİCARETİN GENEL YAPISI

1.1. ELEKTRONİK TİCARETİN TANIMI

Elektronik ticaret, bilişim teknolojisinin kullanımı ile iletişim ağları üzerinden

dijital süreçler vasıtasıyla işlemlerin yürütülmesidir. Elektronik ticaretin kısaltması olan

e-ticaret kavramı, elektronik pazarların oluşumuna olanak tanıyan, kâğıt dokümanların

yerinin elektronik araçların almasıyla iş süreçlerini basitleştiren ve verimliliği artıran yeni

bir ticaret şeklidir.125

Sugözü ve Demir’e göre (2011) elektronik ticaret; “İnternet üzerinden tanıtım,

pazarlama, alım-satım, ödeme, satış sonrası işlemler ve bu işlemlerle direkt veya dolaylı

olarak ilişkili teknolojik altyapı sağlama, bankacılık, lojistik, sigortacılık, vergi ödeme,

tüketici hakları gibi ticari anlamdaki bütün faaliyetler” şeklinde açıklanmaktadır.126

Elektronik ticaret kavramı, İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)

tarafından “genel olarak birey ve organizasyonların metin, ses ve görsel imajları

kapsayan dijital verilerin aktarımına dayalı olarak ticari faaliyetleri yerine getirmeleridir”

şeklinde tanımlanmaktadır.127

Birleşmiş Milletler Yönetim, Ticaret ve Ulaştırma İşlemleri Kolaylaştırma

Merkezince (UN-CEFACT) yapılan elektronik ticaretin diğer bir tanımı ise, “iş, yönetim

ve tüketim faaliyetlerinin yürütülmesi için yapılanmış ve yapılanmamış iş bilgilerinin,

125 Güleş Hasan Kürşat, Ögüt Adet ve Bülbül Hasan, “Internet Teknolojisi Açısından İşletmeler Arası

Elektronik Ticaret ve Aracı Pazarlar”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 7, 2002, s. 35. 126 Sugözü İbrahim ve Demir Halil Sait, İnternet Teknolojisi ve Elektronik Ticaret, Nobel Yayınları,

Ankara, 2011, s. 87. 127 Ekin Nusret, Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No: 61,

İstanbul, 1998, s. 76.

54

üreticiler, tüketiciler ve kamu kurumları ile diğer organizasyonlar arasında elektronik

araçlar (elektronik posta ve mesajlar, elektronik bülten panoları, www teknolojisi, akıllı

kartlar, elektronik fon transferi, elektronik veri değişimi vb.) üzerinden

paylaşılmasıdır.”128

Dünya Ticaret Örgütü (WTO), elektronik ticareti “mal ve hizmetlerin üretim,

reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır” olarak

tanımlamaktadır.129

Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETTK), elektronik ticareti “bireyler ve

kurumların açık ağ ortamında (internet) ya da sınırlı sayıda kullanıcı tarafından

ulaşılabilen kapalı ağ ortamlarında (intranet) yazı, ses ve görüntü şeklindeki sayısal

bilgilerin işlenmesi, iletilmesi ve saklanması temeline dayanan ve bir değer oluşturmayı

amaçlayan ticari işlemlerin tümüdür” şeklinde tanımlamaktadır.130

Japonya Elektronik Ticaret Merkezi’ne göre (ECOM) elektronik ticaret; “her türlü

bilgisayar ağları üzerinden, ürünün tasarımı, üretilmesi ve tanıtımın yapılması ile ticari

muameleler ve hesapların ödenmesi gibi tüm faaliyetlerin yerine getirilmesidir.”131

Elektronik ticaret, sadece internet üzerinden yapılan ticari aktivite olarak değil,

aynı zamanda elektronik bilgi değişimine dayanan her türlü ticareti kapsayan bir kavram

olarak tanımlanmaktadır. “Elektronik ticaret birçok girişimci için sadece yeni fırsatlar

yaratan bir mekanizmayı, bazıları için ise mevcut piyasa koşullarını daha da

zenginleştirecek fırsatlar sunan uçsuz bucaksız bir alanı ifade etmektedir.”132

Mal ve hizmetlerin alınıp satılması olarak tanımlanan ticaret kavramı, elektronik

ortama taşındığında “elektronik ticaret” olarak adlandırılmaktadır. Elektronik ticaret,

elektronik ortamda ürünlerin tanıtımının, satışının, ödemesinin ve dağıtımının bilgisayar

ağları aracılığıyla yapılmasıdır. Bu işlemler, rakamlarla ifade edilecek formata

128 Ene Selda, Elektronik Ticarette Tüketicinin Korunması ve Bir Uygulama, Pusula Yayıncılık, 2002, s. 2. 129 WTO Web Sitesi, http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/bey4_e.htm, (Erişim Tarihi:

09.06.2016). 130 Canpolat Önder, Elektronik Ticaret ve Türkiye’deki Gelişmeler, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Hukuk

Müşavirliği, Yayın No: 89, ISBN: 975-6918-59-4, Ankara, 2001, s. 13. 131 Aslandere Murat, Elektronik Ticaret ve Karaman’daki Kobi’ler Üzerine Bir Araştırma,

Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),

Karaman, 2010, s. 3. 132 Tabak Şule Şenel, Elektronik Para ve Merkez Bankacılık, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Türkiye

Cumhuriyet Merkez Bankası, Ankara, 2002, s. 8.

http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/bey4_e.htm

55

dönüştürülmüş yazılı metin, ses ve video görüntülerinin işlenmesini ve iletilmesini

gerçekleştirmektedir.133

Canpolat (2001) elektronik ticareti, “tüketicilerin, işletmelerin ve kamu

kurumlarının elektronik ortamda (internet ya da intranet) yazı, ses ve görüntü şeklindeki

sayısal bilgilerin işlenmesi, iletilmesi ve saklanması yoluyla, bilgilenmesi ve araştırma

yapması, taahhüde girmesi, mal ve hizmetlerin müşteriye teslim edilmesi, bedelinin

ödenmesi, satış sonrası bakım ve destek hizmetlerinin yerine getirilmesi eylemleri süreci”

olarak tanımlamaktadır.134

OECD’ye göre elektronik ticaret,

Firmalar hakkında ticaret öncesi elektronik ortamda araştırma yapılması,

bilgilenilmesi,

Tarafların elektronik ortamda buluşması,

Ödeme sürecinin yerine getirilmesi,

Taahhüdün yerine getirilmesi, mal veya hizmetin müşteriye teslimi,

Satış sonrası bakım, destek vb. hizmetlerin temin edilmesi eylemlerini kapsayan

bir süreç olarak tanımlanmaktadır.135

Elektronik iletişim teknolojilerini kullanmak suretiyle pazarlama amaçlarına

ulaşmak şeklinde tanımlanan elektronik ticaret, online ekonominin artan önemine işaret

eden modern bir kavramdır. İnternetin yerel ve küresel düzlemde yaygınlaşmasıyla

beraber binlerce işletme mal ve hizmetlerin alım ve satımında ve ticari işlemlerinde sanal

alemi oldukça sık kullanmaya başlamışlardır. Dolayısıyla elektronik ticaret gündelik

yaşamda ya da işletmelerde mal ve hizmetlerin alım ve satımına dönük bilgi ve web

teknolojileri merkezli tüm eylemleri içermektedir. Kavram kendi içerisinde (i) işletmenin

iç işlemlerine dönük sistemler, (ii) iletişim ve işbirliğine dönük girişimcilik, ve (iii)

elektronik ticaret olmak üzere üç kategoride incelenmektedir. İşletmenin iç işlemlerine

dönük eylemler müşteri ilişkileri yönetimi, girişimci kaynak planlama, işçi bilgi

portalları, bilgi yönetimi, iş akışı yönetimi, belge yönetim sistemleri, insan kaynakları

yönetimi, süreç kontrolü, içe dönük ticari işlemler süreçlerini kapsamaktadır. Elektronik

ticaretin ikinci boyutunu oluşturan iletişim ve işbirliğine dönük girişimcilik ise e-mail,

133 Küçükyılmazlar Aysun, Elektronik Ticaret Rehberi, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No:2006-3,

İstanbul, 2006, s. 6. 134 Canpolat, a.g.e., s. 14. 135 Elmas Pınar, “Ticaretin Yeni Şekli Elektronik ticaret”, AR&GE Bülten Ekonomi, İzmir Ticaret Odası,

2009, s. 15.

56

sesli mesaj, tartışma forumları, sohbet sistemleri ve işbirlikçi iş sistemlerini içermektedir.

Son olarak elektronik ticaret ise işletmeden işletmeye elektronik ticaret, işletmeden

müşteriye elektronik ticaret, elektronik fon transferleri, tedarik zinciri yönetimi,

elektronik pazarlama, online ticari işlemler ve internet kullanıcılarını kapsamaktadır. 136

Ngai ve Wat (2002) elektronik ticaretin tanımını iletişim, işletme, hizmet sektörü

ve online işlemler parametreleri üzerinden yapmışlardır. Bu bağlamda137

(i) İletişim Parametresi Yönüyle Elektronik Ticaret: Elektronik ticaret; bilginin,

ürün/hizmetlerin ya da ödemelerin telefon hatları ve bilgisayar ağları yoluyla dağılımıdır.

(ii) İşletme Parametresi Yönüyle Elektronik Ticaret: Elektronik ticaret, ticari

işlemlerin ve iş akışının otomasyonunu gerçekleştirmek amacıyla teknoloji kullanımıdır.

(iii) Hizmet Sektörü Parametresi Yönüyle Elektronik Ticaret: Elektronik ticaret

bir taraftan maliyetleri düşürmek ve kâr maksimizasyonunu arttırmak diğer taraftan

ürünlerin kalitesini yükselterek ürünün dağıtımını hızlandırmak için işletmelerin, işletme

yönetimlerinin ve müşterilerin arzu ve isteklerini yansıtan bir araçtır.

(iv) Online İşlemler Parametresi Yönüyle Elektronik Ticaret: Elektronik ticaret,

ürünü satma-satın alma ve diğer online işlemlerde olduğu gibi internet üzerinden bilgiyi

kullanma yeteneğini yansıtmaktadır.

136 Pankaj S., E-Commerce, A.P.H. Publishing Corporation, New Delhi, India, 2005, ss. 1, 2. 137 Ngai Eric W.T. and Wat Francis K.T., “A Literature Review and Classification of Electronic Commerce

Research”, Information and Management, Vol 39 No 5, 2002, s. 415.

57

Şekil 2. 1. Elektronik Ticaretin Tanımı ve Kapsamı

Kaynak: Ngai ve Wat, a.g.e., s. 415.

1.2. ELEKTRONİK TİCARETİN BOYUTLARI VE ÖZELLİKLERİ

Müşterilerin elektronik alışveriş alışkanlıklarının artmasına paralel olarak

elektronik ticaretin önemi ve kullanımı her geçen gün yaygınlaşmaktadır. Bilgi ve iletişim

teknolojilerinde meydana gelen muazzam gelişmelere istinaden gerçekleşen bilgisayar

destekli alışveriş eğilimi, yeni bir müşteri davranışının ortaya çıktığını göstermekte ve

elektronik ticarete yönelik rekabetin artmasına zemin hazırlamaktadır. Bu eğilim

sayesinde rekabet, arz, talep vb. gibi piyasa ve piyasa ekonomisinin temel varsayımları

sanallaşırken sürekli gelişen ve kendini yenileyen internet ve iletişim teknolojileri,

alışverişi ve ticareti yerellikten kurtarmakta, küresel piyasaların bir parçası haline

gelmektedir.138

Başlangıçta piyasaların doğasını ve operasyonel gücünü etkileme potansiyeline

sahip olan ve 21. yy’da ekonomik kalkınmanın itici gücü haline gelen internetin gelişimi

138 Goldsmith Ronald E. ve Goldsmith Elizabeth B., “Buying Apparel Over the Internet”, Journal of

Product and Brand Management, Vol 11, Issue 2, 2002, s. 89.

(i) İletişim Parametresi: İnternet,

telefon hatları ve bilgisayar ağları

(iii) Hizmet Sektörü Parametresi: Alıcı ve

satıcılara kolaylık sağlamak

(iv) Online İşlemler Parametresi: Ürünün online satımı ve satın

alınması

(ii) İşletme Parametresi: Ticari

işlemler ve iş akışının otomasyonu

58

sonrasında ulaşım ve ulaştırma ile telekomünikasyon sistemlerindeki göz alıcı ilerlemeler

sayesinde elektronik ticaret, tüm dünyayı etkileyen ve tüm dünyadaki gelişmelerden

etkilenen yeni bir ivme haline gelmiştir.139 Elektronik ticaret özellikle ticaretin köklü bir

değişime maruz kalmasına ve yeni bir boyuta geçişine zemin hazırlamıştır. Geleneksel

ticaretin son bulmasında büyük bir öneme sahip olan elektronik ticarete ilişkin veriler de

bir o kadar çarpıcı nitelikler taşımaktadır. Örneğin, 2000 yılında Amerikalı tüketicilerin

%45’inin mal ve hizmetlerin satın alınmasında elektronik ticareti kullandıkları ve

elektronik ticaret yoluyla toplamda 10.8 milyar dolarlık alışveriş yaptıkları

saptanmıştır.140 Ekonomist dergisinin aynı yıl gerçekleştirdiği bir başka çalışmada ise

Amerika’da elektronik ticaretin boyutlarının %75 olduğu iddia edilirken141 Birleşmiş

Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansının verilerine göre (2000) dünya ölçeğinde

elektronik ticaret yoluyla yapılan alışverişin 286 milyar dolar olduğu tahmin

edilmektedir. 142 Elektronik ticarete ilişkin bu eğilimin her geçen gün artması, küresel

piyasaların elektronik ticaret değişkenine göre yeniden biçimlenmesinde ve

yapılanmasında oldukça etkilidir. 143

Son yıllarda internet kullanımının tüm kesimler için yaygınlaşması bilgi ve

iletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmelerin bir sonucudur. Dünya genelinde

internet, yaş; cinsiyet; milliyet ve etnik köken ayrımı yapmaksızın tüm kesimlere düşük

maliyetlerle 24 saat kesintisiz alışveriş yapabilme imkânı sağlamaktadır. O nedenle

internet temelli alışverişin yaygın hale gelmesi hiçte şaşırtıcı değildir. Nitekim Amazon,

Microsoft gibi işletmelerin her geçen gün büyümesi ve küresel ölçekli işletmeler haline

gelmeleri internetin küresel düzlemde kurumsallaşması ve yaygınlaşmasıyla ilişkilidir.

139 Stentor, The Information Highway, Stentor Telecom Policy, Ottawa, Canada, 1993; Mutz Diana C.,

“Social Trust and E-Commerce: Experimental Evidence for the Effects of Social Trust on Individuals’

Economic Behaviour”, The Public Opinion Quarterly, Vol 69, No 3, 2005, s. 394. 140 eMarketer. 2001. Consumers and the Internet: 2000 Holiday and Beyond, http://

222/emarketer.com/estats/ecommerce_ b2c/20010305_big_holiday.html, March 5 (Erişim Tarihi:

18.09.2017) ve Yahoo Finance. 2001. Online Sales Increased by 54 Percent this Holiday Season,

Despite Dot.com Closures and Soft Offline Purchases, Says Jupiter.

Http:biz.yahoo.com/bw/010117/ny_ jupiter.html, January 17 (Erişim Tarihi: 18.09.2017). 141 Oxley Joanne E. ve Yeung Bernard, “E-Commerce Readiness: Institutional Environment and

International Competitiveness”, Journal of International Business Studies, Vol 32, No 4, 2001, s. 705. 142Singh Nitish ve Kundu Sumit, “Explaining the Growth of E-Commerce Corporations (ECCS): An

Extension and Application of the Eclectic Paradigm”, Journal of International Business Studies, Vol 33,

No 4, 2002, s. 679. 143 Globerman Steven, Roehl Thomas W. ve Standifird Stephen, “Globalization and Electronic Commerce:

Inferences from Retail Brokering”, Journal of International Business Studies, Vol 32, No 4, 2001, s.

751.

59

İnternet temelli ticaret alışkanlığı, bizzat tüketiciler tarafından yapılan ‘elektronik

alışverişi’ ya da işletmeler arası gerçekleştirilen ticari işlemlere dayalı ‘elektronik ticareti’

kapsamaktadır. İnternet kullanılmak suretiyle şahıslar bazında gerçekleştirilen işlemler

elektronik alışveriş kapsamında değerlendirilmekte iken bu ticari işlemlerin işletmeler

arasında gerçekleştirilmesi elektronik ticaret kavramını ön plana çıkarmaktadır.

Elektronik alışveriş daha çok kullanıcı merkezli bireysel ticari işlemleri öncelerken ve

birinci nesil elektronik ticaret alışkanlığı olarak adlandırılırken elektronik ticaret ise

işletmelerin kısa süre içinde çok büyük kitlelere ulaşmak, kârların arttırmak ve

maliyetlerini düşürmek amacıyla aldıkları ticari inisiyatiflerdir.144

Henderson, Dolley ve Akridge (2004) ise elektronik ticareti, “elektronik iş” ve

“elektronik ticaret” şeklinde ikiye ayırarak incelemişlerdir. Elektronik iş internet

üzerinden gerçekleştirilen tüm iş organizasyonlarını ifade ederken elektronik ticaret ise

yine internet üzerinden yapılan ve sadece alım satım üzerine kurgulanmış ticari işlemlerin

nitelendirmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu yönüyle elektronik ticaret, firmaların

elektronik satış yapmazdan önce pazarlamaya ve reklama dönük çalışmalarını içeren

elektronik iş sürecinin ileri aşaması olarak değerlendirilmektedir.145

144 Vulkan Nir, “Economic Implications of Agent Technology and E-Commerce”, The Economic Journal,

Vol 109, No 453, 1999, s. F67. 145 Williams V. E-Commerce: Small Business Ventures Online, Washington, DC: U.S. Department of

Commerce, Office of the Advocacy, Small Business Administration, July 1999 ve Lefebvre, L., L. Cassivi,

ve E Lefebvre. "E-commerce Transition Model for Supply Chain Manage-ment." J. on Chain and Network

Sci. 1, 2001, ss. 23-32’den aktaran Henderson Jason, Dooley Frank ve Akridge Jay, “Internet and E-Commerce Adoption by Agricultural Input Firms”, Review of Agricultural Economics, Vol 26, No 4,

2004, ss. 505, 506; elektronik ticaret ve genel özellikleri ile ilgili ayrıca bkz. Rajgopal Shivaram,

Venkatachalam Mohan, Kotha Suresh, “The Value Relevance of Network Advantages: The Case of E-

Commerce Firms”, Journal of Accounting Research, Vol 41, No 1, 2003, ss. 135-162; Healy Paul M.,

“Discussion of Privacy in E-Commerce: Development of Reporting Standards, Disclosure, and Assurance

Services in an Unregulated Market”, Journal of Accounting Research, Vol 41, No 2, The Effects of

Regulation (Including Taxation) on Financial Reporting and Disclosure, 2003, ss. 311-315; Laczniak Gene

R. ve Murphy Patrick E., “Marketing, Consumers and Technology: Perspectives for Enhancing Ethical

Transactions”, Business Ethics Quarterly, Vol 16, No 3, 2006, ss. 313-321; Boyd E. Andrew ve Bilegan

Ioana C., “Revenue Management ve E-Commerce”, Management Science, Vol 49, No 10, Special Issue

on E-Business and Management, 2003, ss. 1363-1386; Koernin Stephen K. ve Granitz Neil, “Progressive

Yet Traditional: The Portrayal of Women Compared to That of Men in E-Commerce Magazine Advertisement”, Journal of Advertising, Vol 35, No 2, 2006, ss. 81-98; Xiao Bo ve Benbasat Izak,

“Product-Related Deception in E-Commerce: A Theoretical Perspective”, MIS Quarterly, Vol 35, No 1,

2011, ss. 169-195; Ekeledo Ikechi ve Sivakumar K., “The Impact of E-Commerce on Entry Mode

Strtategies of Service Firms: A Conceptual Framework and Research Propositions”, Journal of

International Marketing, Vol 12, No 4, 2004, ss. 46-70; Gregory Gary, Karavdic Munib ve Zou

Shaoming, “The Effects of E-Commerce Drivers on Export Marketing Strategy”, Journal of International

Marketing, Vol 15, No 2, 2007, ss. 30-57; Stead Bette Ann ve Gilbert Jackie, “Ethical Issues in Electronic

Commerce”, Journal of Business Ethics, Vol 34, No 2, 2001, ss. 75-85; Maury Mary D. ve Kleiner

Deborah S., “E-Commerce Ethical Commerce?”, Journal of Business Ethics, Vol 36, No 1/2, Seventh

Annual International Conference Promoting Business Ethics, 2002, ss. 21-31; Foer Albert A., “E-

60

Nihai amacın internet üzerinden alışveriş yapmak olduğu elektronik ticaret, 5

kademeden meydana gelen bir piramide benzetilecek olursa satılacak ürün ve hizmet ile

satışı gerçekleştirecek şirket veya işletme parametresi bu piramidin en alt kademesini

oluşturacaktır. Piramidin ikinci kademesini müşteri geri dönüt formları, üçüncü

kademesini online kataloglama, dördüncü kademesini online sipariş, beşinci ve son

kademesini ise online ödeme oluşturmaktadır. Elektronik ticaretin aracı niteliğindeki

internet siteleri ise “geleneksel”, “ticaret öncesi” ve “basit ticari” şeklinde üç kategoride

incelenmektedir. Geleneksel ticaret siteleri ürün ve şirket bilgileri ve müşteri geri dönüt

formları aşamasını, ticaret öncesi siteler online kataloglama aşamasını ve basit ticari

siteler ise online sipariş ve online ödeme aşamalarını kapsamaktadır (Şekil 2. 2).

Şekil 2. 2. Elektronik Ticaretin Genel Görünümü

Basit Ticari Siteler

Online yapılan siparişler

Güvenlik uygulamaları

Sınırlı destek entegrasyonu

Ticaret Öncesi Siteler

Online satışa yönelik iş modelleri

Geleneksel alışveriş

Geleneksel Ticaret Siteleri

İnternet bir pazarlama aracıdır.

Ürünlerin elektronik satışına

dönük net bir vizyon yoktur.

Kaynak: Williams, 1999’dan aktaran Henderson, Dolley ve Akridge, a.g.m., s.

506.

Akademik çevrelerde ve iktisadi kuruluşlarda elektronik ticaretin sosyo-ekonomik

gelişmeyi hızlandırdığına yönelik yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Gelişmiş ve

Commerce Meets Antitrust: A Primer”, Journal of Public Policy and Marketing, Vol 20, No 1,

Competition Policy and Antitrust Law, 2001, ss. 51-63; Goldmanis Maris, Hortaçsu Ali, Syverson Chad ve

Emre Önsal, “E-Commerce and the Market Structure of Retail Industries”, The Economic Journal, Vol

120, No 545, 2010, ss. 651-682; Kolsaker Ailsa ve Payne Claire, “Engendering Trust in E-Commerce: A

Study of Gender Based Concerns”, Marketing Intelligence and Planning, Vol 20, Issue 4, 2002, ss. 206-

214.

Online Ödeme

Online Sipariş

Online Kataloglama

Müşteri Geri Dönüt Formları

Ürün ve Şirket Bilgileri

61

gelişmekte olan ülkelerdeki kamu ve özel sektörde hatta kâr amacı gütmeyen kurum ve

kuruluşlarda, ticari işlemleri organize etmek ve yönetmek adına yapılan internet ve diğer

bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik aparatların kullanımı her geçen gün daha yaygın

hale gelmekte ve bu durumun etkisiyle tüketici davranışları köklü bir biçimde değişime

uğramaktadır.146 2007-2016 yıllarını kapsayan ve AB28 üyesi ülkelerde yaş gruplarına

göre son 12 ayda elektronik alışveriş yapanların dağılımlarını gösteren grafikte bu

durumu teyit etmektedir (Grafik 2. 1).

Grafik 2. 1. AB28 Üyesi Ülkelerde Yaş Gruplarına Göre Son 12 Ayda Elektronik

Alışveriş Yapanların Dağılımları (2007-2016)

Kaynak: EUROSTAT, 2016.

Grafik 2. 1’e göre öncelikle genç ve orta yaş grubunu kapsayan 16-24 ve 25-54

yaş arasındakiler olmak üzere tüm yaş gruplarında elektronik ticaret eğilimi astronomik

bir biçimde artış göstermiştir. Bu eğilim 16-24 yaş grubundakiler için ortalama %68, 25-

54 yaş grubundakiler için ise %69 düzeylerindedir. Diğer yaş gruplarına kıyasla en

sonuncu sırada yer alan 55-74 yaş arasındaki gruplarda da elektronik alışveriş eğilimi

noktasında kayda değer artışlar yaşanmıştır. Dolayısıyla yaş ayrımı yapılmaksızın

toplumun tüm kesimlerinde elektronik ticaret eğilimi bir eğilim olmanın ötesinde bir

alışkanlık haline gelmiştir (Grafik 2. 1).

146 Boateng Richard, Heeks Richard, Molla Alemayehu ve Hinson Robert, “E-Commerce and

Socioeconomic Develoment: Conceptualizing the Link”, Internet Research, Vol 18, No 5, 2008, s. 562.

62

Grafik 2. 2. AB28 Üyesi Ülkelerde Elektronik Ticaretin Cinsiyete, Yaşa, Eğitim

Düzeyine ve İşgücü Piyasalarına Göre Genel Görünümü (2016)


AB28 üyesi ülkelerde elektronik ticaretin cinsiyete göre dağılımına bakıldığında

ilginç bir biçimde elektronik ticaretin maskulin bir karakter kazandığı görülmektedir.

Erkeklerin bayanlara kıyasla daha fazla elektronik ticaret işlemi gerçekleştirmeleri işgücü

piyasalarının ataerkil bir nitelik arz etmesi ve ücret gelirlerinin bayanlara kıyasla

erkeklerde daha yüksek olmasıyla ilişkilendirilebilir (Grafik 2. 2).

AB28 üyesi ülkelerde elektronik ticaretin yaş grubuna göre dağılımına

bakıldığında yaşın ilerlemesi ile elektronik ticaret arasında ters yönlü bir ilişkinin

varlığından söz edilebilir. Nitekim 25-34 yaş aralığı her iki cinsiyet için elektronik

63

ticaretin en yüksek düzeyde yapıldığı kritik bir aşamadır. Bu yaş aralığından sonra

elektronik ticaret eğilimi peyderpey azalmaktadır. Bu bağlamda bireylerin yaşlandıkça

elektronik ticaret eğilimlerinin de gerilediği çıkarsaması yapılabilir (Grafik 2. 2).

AB28 üyesi ülkelerde elektronik ticaretin eğitim seviyesine göre durumuna

bakıldığında yüksek eğitim seviyesine sahip bireylerin düşük ve orta düzey eğitim

seviyesine sahip bireylere kıyasla elektronik ticareti daha fazla tercih ettikleri

görülmektedir. Bu durum sadece eğitim seviyesi elektronik ticaret diyalektiği

çerçevesinde ele alınmamalı aynı zamanda eğitim seviyesi ücret gelirleri ekseninde de

değerlendirilmelidir. Keza bireylerin eğitim seviyelerinde meydana gelen artış onların

işgücü piyasalarında ücret geliri daha yüksek işlerde istihdam edilmelerine olanak

sağlamaktadır. Eğitim seviyesi ile ücret arasındaki söz konusu bu ilişki göz önünde

bulundurularak sonuçlar analiz edildiğinde daha gerçekçi değerlendirmeler ortaya

çıkmaktadır (Grafik 2. 2).

AB28 üyesi ülkelerde elektronik ticaretin işgücü piyasalarına göre durumuna

bakıldığında elektronik ticaret eğiliminin ücret gelirleri yüksek kesimlerde daha yaygın

olduğu gözlenmektedir. Çalışanların işgücü piyasasının diğer unsurlarına (emekliler,

öğrenciler, işsizler, vb.) göre daha fazla elektronik ticaret yapmaları çalışanların elde

ettikleri ücret gelirleri ile alışveriş eğilimleri arasındaki ilişkiye işaret etmesi yönüyle

oldukça önemlidir (Grafik 2. 2).

64

Grafik 2. 3. AB28 Üyesi Ülkelerde Yaş Gruplarına Göre Elektronik Ticaret

Yapma Sıklıkları (2016)


AB28 üyesi ülkelerde yaş gruplarına göre elektronik ticaretin yapılma sıklığına

bakıldığında genellikle toplamda 1-2 kez ve 3-5 kez elektronik ticaret yapma sıklıklarında

bir yoğunlaşma olduğu göze çarpmaktadır. Tüm yaş gruplarının en az 1-2 kez elektronik

ticaret yaptıkları gözlenmektedir. Özellikle diğer yaş gruplarına kıyasla 16-24 yaş

aralığındaki bireylerin diğerlerine kıyasla daha fazla elektronik ticaret yaptıkları

görülmektedir. Ayrıca tüm yaş grupları için 10 kezden daha fazla elektronik ticaret

yapanların sayısı oldukça sınırlıdır (Grafik 2. 3).

65

Grafik 2. 4. AB28 Üyesi Ülkelerde Elektronik Ticaret Yoluyla Satın Alınan Mal ve

Hizmetlerin Türü ve Niteliği (2016)


AB28 üyesi ülkelerde elektronik ticaret yoluyla satın alınan mal ve hizmetlerin

türü ve niteliğine bakıldığında 55-74 yaş grubu hariç tüm yaş gruplarında en fazla satın

alınan ürünün kıyafet ve spor malzemeleri olduğu görülmektedir. O nedenle elektronik

ticaret yapmayı motive eden birincil unsur bireylerin kıyafet ve spor malzemelerine

yönelik ihtiyaçlarıdır. Kıyafet ve spor malzemelerini seyahat, tatil ve konaklama,

hanehalkının ihtiyaçları, kitap dergi ve gazete, elektronik eşya, film, müzik, yiyecek,

içecek, video oyunları ve bilgisayar malzemeleri, telekomünikasyon hizmetleri,

66

bilgisayar donanım ve ilaç takip etmektedir. 16-24 ve 25-54 yaş aralığında olanlar en

fazla kıyafet ve spor malzemesi satın almak amacıyla elektronik ticaret yaparken yaş

aralığı 55-74 olanlar ise elektronik ticareti en fazla seyahat, tatil ve konaklama hizmetleri

satın almak amacıyla kullanmaktadırlar. 16-24 yaş aralığında olanlar en az ilaç satın

almak amacıyla elektronik ticareti tercih ederken 25-54 ve 55-74 yaş aralığında olanlar

ise en az e-öğrenme materyalleri satın almak amacıyla elektronik ticareti tercih

etmektedirler. Yine tüm yaş gruplarında en az satın alınan ürün ise e-öğrenme

materyalleri şeklindedir (Grafik 2. 4).

Grafik 2. 5. AB28 Üyesi Ülkelerde Elektronik Ticarete Yönelik Yapılan Harcama

Miktarı (2016)


2016 yılında AB28 üyesi ülkelerde elektronik ticaret yoluyla yapılan harcamanın

miktarı değişkenlik göstermekle beraber bireylerin çoğunluğunun elektronik ticaret

yoluyla gerçekleştirdikleri harcamanın miktarı 101-500 Euro arasındadır. Bu harcama

aralığında gençlere kıyasla yetişkinlerin daha fazla harcama yaptıkları tespit edilmiştir. O

nedenle 101-500 Euro arası değişkeni temelinde 16-24 yaş aralığına kıyasla 25-54 ve 55-

74 yaş aralığında bulunanların daha fazla harcama yaptıkları belirlenmiştir. Yine grafiğe

göre miktar bakımından gençlerin daha az harcama yaptıkları belirlenmiştir. Nitekim

101-500 Euro arası değişkeni hariç tutulduğunda 50 Eurodan daha az ve 50-100 Euro

arası alışveriş yapanların büyük kısmını 16-24 yaş aralığındakiler oluştururken 501-1000

67

Euro ile 1001 Euro ve üstünde alışveriş yapanlar içerisinde gençlerin azınlıkta kalmaları

bunu teyit eder niteliktedir. Dolayısıyla 16-24 yaş aralığındaki bireyler ücret gelirlerinin

ya hiç olmayışı ya da az oluşu nedeniyle elektronik ticaret yoluyla yaptıkları alışverişe az

bütçe ayırırken; 25-54 ve 55-74 arasındaki bireylerin işgücü piyasına katılmış olma

ihtimalleri göz önünde alınarak elektronik ticaret yoluyla yaptıkları alışverişlere yüksek

bütçeler ayırdıkları tespit edilmiştir. Elektronik ticaret yoluyla bireylerin alışverişler için

yaptıkları harcamanın miktarını belirleyen esas unsur ücret geliridir (Grafik 2. 5).

Yüz yüze yapılan alışverişte, görerek, dokunarak ve gerektiğinde giyilip

çıkarılarak yapılan denemeler söz konusu iken, son yıllarda ortaya çıkan internet

üzerinden alışverişte, ihtiyaç duyulan şey konusunda araştırmalar ön plana çıkmaktadır.

Elektronik ticaretin özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır;147

Her noktaya ulaşma olanağı yaratmak,

Ürün ve hizmetleri kendi kategorileri dâhilinde sıralamak,

Ürün ve hizmet çeşitlerini aynı ortamda sunmak,

Hedef kitleye ulaşmada kolaylık,

Ürünün dolaşımında sınırların kaldırılması,

7/24 alışveriş imkânı sunmak,

Yer ve zaman sınırlamasını ortadan kaldırmak,

Serbest piyasa koşullarına en yakın özelliğe sahip olmak,

Duyurumları herkese aynı yöntemle ulaştırılabiliyor olmak,

İşletmeye, satın alma isteğine hemen cevap verebilme yeteneği kazandırmak,

Din, dil, ırk gibi ayrımları ortadan kaldırarak ortak bir dil yaratmak.

1.3. ELEKTRONİK TİCARETİN GELENEKSEL TİCARETTEN

FARKLARI

Geleneksel ticarette, satın alınacak ürün hakkında bilgi toplanması, firmalar ile

görüşülmesi, dergilerin ve katalogların incelenmesi ön planda iken, elektronik ticarette

bilgi, web sayfaları üzerinden ürün veya hizmet pazarlayan kurumların web sitelerinden

rahatlıkla elde edilebilmesiyle gerçekleşmektedir. Geleneksel ticarette, ürün veya hizmet

ihtiyacı olan bir kimse satın alımı yapabilmek için talep bildirmek ve form doldurarak

147 Yamamoto Telli Gonca, Elektronik Ticaret Kavramlar Gelişim ve Uygulamalar, 1. Baskı, Kriter

Yayıncılık, İstanbul, 2013, s. 25.

68

onay mekanizmasını gerçekleştirmek durumunda iken elektronik ticarette ise elektronik

posta kanalıyla bu işlem kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Ayrıca

geleneksel ticaret yöntemlerinde, sipariş verme aşamasında formlar doldurulup tedarikçi

firmaya fakslanır veya postalanırken, elektronik ticarette, elektronik posta veya EDI

(Elektronik Veri Değişimi) yöntemi ile bu işlem kolay bir biçimde yapılmaktadır.148

Geleneksel ticaret ile elektronik ticaret temelde fiziksellik ve sanallık

boyutlarından dolayı farklılaşmaktadır. Geleneksel ticaret “fizikselliğiyle” ön planda

iken, elektronik ticaret “sanallığıyla” ön plandadır. Bu doğrultuda geleneksel ticaret,

somut olmayı, dokunmayı, tatmayı, deneyebilmeyi, hissedebilmeyi avantaj haline

getirirken, elektronik ticaret ise, hız ve yer- zaman bağımsızlık özelliğini bir üstünlük

haline getirmektedir.149

Tablo 2. 1. Geleneksel Ticaret ile Elektronik Ticaret Arasındaki Farklar

Geleneksel Ticaret Elektronik Ticaret

Satın Almayı Yapan Firma

Bilgi Edinme Yöntemleri Görüşmeler, dergiler, kataloglar,

reklamlar

Web Sayfaları

Talep Belirtme Yöntemi Yazılı Form Elektronik Posta

Talep Onayı Yazılı Form Elektronik Posta

Fiyat Araştırması Kataloglar, görüşmeler Web Sayfaları

Sipariş Verme Yazılı Form, Faks Elektronik Posta, EDI,

mobil

148 Elibol Halil ve Kesici Burcu, “Çağdaş İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret”, Selçuk Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 11, 2004, ss. 309, 310. 149 Akar Erkan ve Kayahan Cantürk, Elektronik Ticaret ve Elektronik İş Uygulamalar, Modeller,

Stratejiler, 1. Baskı, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2007, s. 15.

69

Sistemler

Tedarikçi Firma

Stok Kontrolü Yazılı Form, Faks, Telefon Online Veritabanı, EDI,

mobil sistemler

Sevkiyat Hazırlığı Yazılı Form, Faks, Telefon Elektronik Veritabanı, EDI

İrsaliye Kesimi Yazılı Form Online Veritabanı, EDI

Fatura Kesimi Yazılı Form Elektronik Posta, EDI

Siparişi Yapan Firma

Teslimat Onayı Yazılı Form Elektronik Posta, EDI,

mobil

sistemler

Ödeme Programı Yazılı Form Online Veritabanı, EDI

Ödeme Banka Havalesi, Posta, Tahsildar İnternet Bankacılığı, EDI,

EFT

Kaynak: Taşlıyan Mustafa, Elektronik Ticaret Kavramlar ve Uygulamalar, 1. Baskı,

Sakarya Yayınevi, Adapazarı, 2006, s. 58.

1.4. ELEKTRONİK TİCARETİN KAPSAMI

Mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, dağıtım ve ödeme, satış sonrası

bakım, destek işlemleri ile ilgili olası tüm ticari etkinliklerin bilgisayar ağları üzerinden

yapılması süreci olan elektronik ticarette, bir işlemin elektronik ticaret kapsamına

girebilmesi için aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekmektedir.150

Elektronik ortamda gerçekleşmelidir,

İki veya daha fazla taraf arasında mal ve hizmet alım satımı veya tanıtımı

olmalıdır,

Metin, ses ve görüntü şeklindeki bilgilerin işlenmesi ve saklanması temeline

dayanmalıdır,

Bir değer yaratmayı amaçlamalıdır,

Ticari nitelikte bir işlem olmalı veya bir ticari işlemi destekleyici nitelikte

olmalıdır.

Ticaretin yönetilmesinde elektronik araç ve teknolojilerin kullanılması şeklinde

ifade edilen elektronik ticaret kavramı, özellikle iş hayatı içinde işletmeden işletmeye ve

işletmeden tüketiciye olan dijital işlemleri kapsamaktadır. Bilgi teknolojileri aynı

zamanda ticari olmayan faaliyetler olan eğlence, iletişim, vergi ödeme, şahsi finansman

150 Akbulut Akın, Bilişim Ekonomisi ve Elektronik Ticaret, 1. Baskı, Maliye Hesap Uzmanları Derneği

Yapım Tanıtım Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 7.

70

yönetimi, araştırma ve eğitim gibi alanlarda kullanılabilmektedir. Elektronik ticaret genel

olarak şu alanlarda kullanılmaktadır.151

Ürün bilgisi ile ilgili araştırmalar,

Ürün siparişi,

Mal ve hizmetin ödenmesi,

Tüketici hizmetleri,

Dahili elektronik posta ve mesaj,

Şirket dokümanlarının online olarak yayınlanması,

Doküman, proje ve kıymetli bilgilerin online yoluyla aktarılması,

Çalışanla da ilgili kritik bilgilerin dağılımı,

Şirket finans ve personel sisteminin yönetimi,

Üretimin lojistik yönetimi,

Envanter dağıtım ve arz zinciri yönetimi

Sipariş bilgileri yollama süreçleri ve tüketicilere ve arz edicilere rapor gönderme,

Gemi ve demir yoluyla malların yüklenmesi şeklinde sıralanmaktadır.

Elektronik ticaretin kapsadığı aktiviteler; mal ve hizmetlerin elektronik alışverişi,

üretim planlaması yapma ve üretim zinciri oluşturma, tanıtım, reklam ve bilgilendirme,

sipariş verme, anlaşma yapma, elektronik banka işlemleri ve fon transferi, elektronik

konşimento gönderme, sayısal imza, gümrükleme faaliyetleridir. Bunlara ek olarak,

elektronik ortamda kamu alımları, elektronik posta ile ilgili işlemler, elektronik hisse

vergilendirme, doğrudan tüketiciye pazarlama gibi faaliyetlerde elektronik ticaretin en

bilinen aktiviteleridir.152

1.5. ELEKTRONİK TİCARETİN TARAFLARI

Elektronik ticaret, kapsamlı bir sosyal ve ekonomik model teşkil ettiğinden dolayı

birçok sektörü ve kurumu içine almakta, bu yüzden de hemen hemen tüm kurumlar ve

kişiler elektronik ticaretin tarafları arasında değerlendirilmektedir. Elektronik ticaretin

tarafları ve hangi yönden temel ilişkili oldukları aşağıda sıralanmaktadır;153

Alıcılar: Elektronik ortamda var olan ürün ve hizmetleri satın alan birey veya

kurumlardır.

151 Choi Stabl Whinston ve S-D-A, The Economics of Electronic Commerce, USA, 1997, s. 12’den

aktaran Ekin, Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, ss. 75, 76. 152 Küçükyılmazlar, a.g.e., ss. 12, 13. 153 Erdağ Nevzat ve Batuman Emel, Elektronik Ticaret El Kitabı, 1. Basım, Arıkan Yayınevi, İstanbul,

2006, ss. 4-7.

71

Satıcılar: Elektronik ortamda var olan ürün ve hizmetleri satan birey veya

kurumlardır.

Üretici: Elektronik ortamda üretim aktivitelerini takip eden ve koordine eden

kuruluşlardır.

Bankalar ve Diğer Finans Kuruluşları: Elektronik ortamda ve özellikle

internet kanalında, müşterilerine finansal destek sağlayan kuruluşlardır.

Komisyoncular: Elektronik ortamda gerçekleştirilen ticari işlemlerde komisyon

talep eden ve alıcı ile satıcıyı buluşturacak ortamı sağlayan kuruluşlardır.

Nakliye Şirketleri: Elektronik ortamda gerçekleşen satışlarda, satılan ürünün

nakliyesinde rol oynayan şirketlerdir. Bu şirketler taşıdıkları ürünlerin nerede

olduğuna ilişkin bilgileri müşterilerine sunmaktadır.

Bilgi Teknolojileri Şirketleri: Elektronik ortamda gerçekleştirilen ticareti

geliştirmek ve yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla çok çeşitli çalışmalar yapan

şirketlerdir.

Sivil Toplum Kuruluşları: Elektronik posta ve internet siteleri, sivil toplum

örgütlerinin düzenleyecekleri organizasyonları geniş kitlelere kısa sürede

duyurabilmelerine olanak tanımaktadır.

Eğitim Kurumları: Elektronik ortamda gerçekleştirilen eğitim ile dünyanın

neresinde olunursa olunsun, ulaşılmak istenilen bilgiye bilgisayarlardan erişim

mümkün olmaktadır.

Onay Kurumları ve Sanal Sertifikasyon: Elektronik ortamda gerçekleştirilen

ticarette, güvenlik problemlerinin ortaya çıkmaması amacıyla gönderilen bilginin

gerçek alıcıya ulaşması sağlayan sanal bir noterin kurulmasıdır.

2. ELEKTRONİK TİCARETİN TARİHİ

Elektronik iletişim teknolojileri, 1980’lerden beri ticari hayatta kullanılmaktadır.

Ticarette elektronik ticaretin kullanılması, öncelikle teleks, faks gibi aletlerin kullanımını,

sonrasında bilgisayar, internet gibi aletlerin kullanımını yaygınlaştırmıştır. İnternet asıl

gelişimini, ticaretin internet üzerinden kullanımının artmaya başlaması ile yaşamaya

başlamıştır. Sonuç olarak, web e- posta uygulamalarının elektronik ticaretin doğal mekânı

haline gelmesi, internetin yaygınlaşması ile birlikte gerçekleşmiştir.154

154 Yamamoto, a.g.e., s. 16.

72

İletişim ve teknolojinin ilerlemesiyle birlikte ortaya çıkan e- ticaret kavramı, 1996

yılında internet ortamında şirketler tarafından yoğun olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Daha öncesinde de kullanılan bu uygulamalar, ya “intranet” olarak adlandırılan şirket içi

ağlar ya da “ekstranet” adı verilen ve şirketlerin kendi aralarında veya belirli müşterileri

ile bilgi alışverişinde/ticari ilişkide bulundukları ve üçüncü taraflara kapalı olan

uygulamalardır. Bu uygulamalarda EDI (electronic data interchange) adı verilen 1990’lı

yılların ortalarında ABD ve Avrupa’da yoğun olarak kullanılmaya başlanan bir yöntem

kullanılmaktadır. Avrupa’da EDI kullanan şirketlerin sayısının 30 bini bulduğu, Dünya

Bankası’nca 1995 yılında yapılan bir araştırmada ortaya çıkarılmıştır. EDI’den farklı

olarak, internet üzerinden yapılan elektronik ticarette, yalnız belirli üretici, sağlayıcı,

dağıtıcıları bir araya getirmeyip, internet erişimi olan her bir kullanıcıya eşit fırsatlar

yaratabilme olanağı bulunmaktadır.155

Web temelli uygulamalar, 1993 yılından itibaren ortaya çıkan ve 1995 yılının

sonlarında yaygınlaşmaya başlayan ve günümüzde sıklıkla kullanılan uygulamalardır.

Özellikle birimleri coğrafi anlamda dağınık olan şirketler üzerindeki bütünleşme imkânı

sağlayan bu uygulamalar, şirketler arasında işbirliğini sağlayarak diğer kuruluşlara göre

rekabet üstünlüğü sağlamaktadır. Web temelli uygulamaların gelişmesine paralel olarak

elektronik ticarette gelişmiş ve günümüzdeki potansiyeline ulaşmıştır. Bu iki kavramın

gelişmesinin nedenleri; iletişim ve bilgi teknolojilerinin imkânlarının genişlemesi, dünya

ticaret hacminin küreselleşme sürecini hızlandıran akımlar ve bu akımları düzenlemeye

yönelik uluslararası antlaşmalar ile giderek artmasıdır.156

İnternetteki gelişmeye bağlı olarak artan elektronik ticaret kavramı, 20. yüzyılın

sonlarına doğru küresel bir pazar haline gelmektedir. Elektronik ticaretin dünya üzerinde

küresel bir harekete dönüşmesinde, elektronik ticaretin küresel bir faaliyet alanı olması,

ticari anlaşmaların gerçekleşmesini teşvik edici önemli bir role sahip olması, ekonomik

büyümeyi teşvik edici bir yapıyı içermesi ve ülkeler açısından bir rekabet unsuru haline

gelmesi gibi etkenler önemli rol oynamaktadır.157

155 İnce Murat, Elektronik Ticaret: Gelişme Yolundaki Ülkeler İçin İmkânlar ve Politikalar, TC

Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, 1999, s. 1. 156 Çak Murat, Dünya’da ve Türkiye’de Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi, İstanbul Ticaret Odası,

Yayın No: 2002/6, Bilgisayar Yayıncılık, İstanbul, 2002, ss. 14, 15. 157 Johnson Donald J., Global Electronic Commerce Realizing the Potential, Masters of the Wired

World, Financial Times Pitman Publishing, 1999, s. 230.

73

2.1. DÜNYA’DA INTERNET’İN VE ELEKTRONİK TİCARETİN

GELİŞİMİ

Tarihi süreçte elektronik ticaretin gelişiminin anlaşılabilmesi ancak “bilgiye

ulaşmanın, bilgiyi iletme ve paylaşmanın, zaman ve coğrafi sınır tanımayan en hızlı ve

verimli araç” olarak tanımlanan internetin ortaya çıkışını anlamakla mümkündür.

Internet’i diğer geleneksel iletişim yöntemlerinden ayıran en önemli özelliği

kullanıcılarına sunduğu etkileşim ve iletişim imkânıdır. Internet, sadece bir iletişim

yöntemi olmanın ötesinde sanal ortam üzerinde piyasa ekonomisinin temel

dinamiklerinin oluşumuna zemin hazırlayan, alıcı ve satıcıyı bir araya getiren sanal bir

pazar olma özelliği de taşımaktadır. Geleneksel pazarlama anlayışının ilkeleri bu pazarda

başarılı olmak için yeterli değildir. Aksine bu pazarda başarılı olmanın yolu internetin

işleyiş ve yapısal özelliklerini dikkate almaktan geçmektedir. Internet’in elektronik

ticaretin aracı haline gelmesi “ağların bilgisayarları fonksiyonel bir biçimde ticarette

kullanımıyla başlamıştır.”158

Bir iletişim yöntemi olarak öncelikle 1960’lı yıllarda Amerika Birleşik

Devletleri’nde askeri amaçlı kullanılmaya başlanan Internet, dünya ölçeğinde demokratik

standartların, iletişim teknolojilerinin ve akademik çalışmaların gelişmesiyle herkes

tarafından tanınan ve kullanılan, zaman ve mekândan bağımsız bir aygıta dönüşmüştür.159

Sonrasında 1973 yılında farklı ağların birbirleriyle veri iletimlerini sağlayabilmeleri

amacıyla ortak bir dil oluşturulması karara bağlanmıştır. Bu çerçevede Internet üzerinde

yer alan farklı özellikteki bilgisayarların ve ağların birbirleriyle iletişim kurmalarını

sağlayan TCP/IP (Transmission Control Protocol/Inter net Protocol) geliştirilerek

kullanılmaya başlanmıştır.160 1984 yılı itibariyle internet kullanıcılarının sayısı 1,000’ne

ulaşmış olmasına rağmen dosya araması yapabilecek herhangi bir arama motoru

geliştirilememiştir.161

158 Zerenler Muammer, Dijital İş Yaşamı: Tüm Boyutlarıyla Elektronik Ticaret, 2. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2013, s. 39. 159 Sholle David, “Disorganizing the New Technology”, GREG Elmer (Ed.), Critical Perspectives on the

Internet, Rowman and Littlefield Publishers, Inc, Maryland, USA, 2002, ss. 9, 10, 13. 160 Hafner K., Internet Tarihi, Güncel Yayıncılık, İstanbul, 2000; Barrett Neil, Advertising on the

Internet, Kogan Page Limited, London, England, 1997; Lynch Daniel C., Globalization of the Internet,

The Internet System Handbook, (Ed.) Lynch Daniel C. - Marshall Rose T., Addison Wesley, Boston,

USA, 1993’den aktaran Altınbaşak İpek, “Internet Reklamcılığı ve Internet Reklamı Ölçümlenmesi

Üzerine Bir Uygulama”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 9/2, 2009, s. 465. 161 Okin J.R., The Internet Revolution, The Nof-for Dummies Guide to the History, Technology, and

Use of the Internet, Ironbound Press, 2005, s. 323.

74

1972 yılından itibaren SSCB’nin ‘Sputnik’ adını verdiği ilk yapay uyduğu

fırlatmasının ardından ABD Savunma Bakanlığı ordunun teknolojik olarak gelişmesini

sağlamak amacıyla ARPA (Advanced Research Agency Project-İleri Proje Araştırma

Ajansı) olarak isimlendirilen sonrasında Savunma İleri Araştırma Projeler Ajansı

(DARPA: Defense Research Agency) olarak ismi değiştirilen bir proje başlatmıştır. Bu

çalışmalar ARPANET ve DARPA Internet’i oluşturmuştur.162 Internet ve Elektronik

Ticaret’in gelişiminde oldukça önemli roller oynayan tarihi dönüm noktaları aşağıda

gösterilmiştir.163

Şekil 2. 3. Internet ve Elektronik Ticaret’in Gelişiminde Tarihi Dönüm Noktaları

Kaynak: İnce, a.g.e., s. 2.

ABD tarafından ARPANET Projesi uygulamaya konulduktan sonra internet’in

oluşumunda meydana gelen gelişmeler aşağıda belirtilmiştir:164

1973 yılında ARPANET projesine yönelik bir protokol seti geliştirmek amacıyla

Stanford Üniversitesi’nde ‘Internetworking’ adlı bir proje başlatıldı.

1978 yılına kadar “İletim Kontrol Protokolü’nün” (TCP- Transmission Control

Protocol) uyarlaması dört defa geliştirildi.

1983 yılında bütün ARPANET kullanıcıları “İletim Kontrol Protokolü/Internet

Protokolü” (TCP/IP Transmission Control Protocol/Internet ) olarak bilinen yeni

protokolü kullanmaya başladılar.

162 Zerenler, a.g.e., s. 41-43. 163 İnce, a.g.e., s. 2. 164 Zerenler, a.g.e., ss. 42, 43.

75

1990 yılında sonlandırılan ARPANET projesinin yerini ABD, Avrupa, Japonya

ve Pasifik ülkelerinde ticari ve hükümet işletiminde kullanılan omurgalar

(backbones) aldı. ARPANET kaldırılsa da TCP/IP Protokolü kullanılmaya devam

etti.

Internet erişimine büyük kolaylıklar sağlayan ve Internet’te çeşitli konularda

arama yapmaya imkân tanıyan GOPHER, Minnesota Üniversitesi’nin

girişimleriyle 1991 yılında kullanıma açıldı. GOPHER’in kullanıcılarına

sağladığı en önemli avantaj, internet kaynaklarını menüler halinde sunmasıdır.

Bilgisayar ağının günümüzdeki adı olan İnternet’e dönüşmesi ise 1992 yılında

ABD kaynaklı özel bir şirket olan CERN tarafından geliştirilen World Wide Web

(www) ile gerçekleştirildi. WWW, Internet erişimini hypertext teknolojisini

kullanarak sağlıyordu. Tim-Berners Lee tarafından geliştirilen bu sistem daha

görsel özellikler taşıyor ve bilgilerin kolaylıkla paylaşılmasına olanak tanıyordu.

WWW’nin ortaya çıkışı işletmeleri yani ticareti de hızlandırmış, 1992 yılı

itibariyle İnternet kullanıcısı sayısı 617.000’e ulaşmıştır.

1993 yılında Beyaz Saray ilk defa online ortamda Internet’i kullanmaya başladı.

1994 yılında Web kullanılarak işlem yapmaya olanak sağlayan ‘Mosaic’ yazılımı

piyasaya sürüldü ve kullanımının kolay olması nedeniyle oldukça yaygınlaştı. Bu

dönemde ayrıca Amazon.com’da ilk kitap satıldı ve böylelikle ilk elektronik

ticaret gerçekleştirildi.

1995 yılında Web üzerinden işlem yapan ‘Netscape’ yazılımı kullanılır hale geldi.

Yahoo arama motorunda ilk arama yapıldı ve e-bay’da ilk sanal müzayede

düzenlenerek kullanıcıların beğenisine sunuldu.

1990’ların ortalarından günümüze dek internet kullanımında inanılmaz artışlar

gerçekleşmiştir. Bugün dünya nüfusunun neredeyse %40’nın internete erişim

imkânları bulunmaktadır. 1999’dan 2013’e kadar geçen sürede internet kullanıcı

sayısı 10 kat artmıştır. 2005 yılında 1 milyara ulaşan internet kullanıcı sayısı

2010’da iki milyara ve 2014’te ise 3 milyara ulaşmıştır. 2016 yılında ise internet

kullanıcılarının sayısı neredeyse 3,5 milyara ulaşmak üzeredir.165

165 http://www.internetlivestats.com/internet-users (Erişim Tarihi: 24.06.2016).

76

Tablo 2. 2. Dünya Genelinde Internet Kullananların Sayıları (2000-2016)

Yıllar Internet

Kullanıcıları

Dünya Nüfusu Internet Kullanıcısı

Olmayan Kişi Sayısı

Kullanıcı

Değişim

Oranı

2016 3,424,971,237 7,432,663,275 4,007,692,038 7,5%

2015 3,185,996,155 7,349,472,099 4,163,475,944 7,8%

2014 2,956,385,569 7,265,785,946 4,309,400,377 8,4%

2013 2,728,428,107 7,181,715,139 4,453,287,032 9,4%

2012 2,494,736,248 7,097,500,453 4,602,764,205 11,8%

2011 2,231,957,359 7,013,427,052 4,781,469,693 10,3%

2010 2,023,202,974 6,929,725,043 4,906,522,069 14,5%

2009 1,766,403,814 6,846,479,521 5,080,075,707 12,1%

2008 1,575,067,520 6,763,732,879 5,188,665,359 14,7%

2007 1,373,226,988 6,681,607,320 5,308,380,322 18,1%

2006 1,162,916,818 6,600,220,247 5,437,303,429 12,9%

2005 1,030,101,289 6,519,635,850 5,489,534,561 12,8%

2004 913,327,771 6,439,842,408 5,526,514,637 16,9%

2003 781,435,983 6,360,764,684 5,579,328,701 17,5%

2002 665,065,014 6,282,301,767 5,617,236,753 32,4%

2001 502,292,245 6,204,310,739 5,702,018,494 21,1%

2000 414,794,957 6,126,622,121 5,711,827,164 47,3%

Kaynak: http://www.internetlivestats.com/internet-users/(Erişim Tarihi: 24.06.2016).

Tablo 2.2’de 2002-2016 yılları arasında dünya genelinde internet kullananların

sayısına yer verilmektedir. Buna göre 2000 yılından 2016 yılına kadar geçen sürede

internet kullanıcılarının sayısında astronomik artışlar meydana geldiği gözlenmektedir.

2000 yılında 414,794,957 olan internet kullanıcısı sayısı 2016 yılında 8 kattan fazla

artarak 3,424,971,237’ye ulaşmıştır. 2016 verileri kabul edilerek bir çıkarsama

yapıldığında 7,5 milyara ulaşan dünya nüfusunun neredeyse yarısına yakınının internet

kullandığı ifade edilebilir. Bu durum 2000’li yıllara kıyasla kullanıcı değişim oranı her

ne kadar yavaşlasa da internet kullanımının inanılmaz boyutlara ulaşacağını göstermesi

bakımından oldukça önemlidir (Tablo 2. 2).

http://www.internetlivestats.com/internet-users/(Erişim%20Tarihi:%2024.06.2016)

77

Grafik 2. 6. Bölgelere Göre İnternet Kullanım Oranları

Kaynak: http://www.internetlivestats.com/internet-users/(Erişim Tarihi: 24.06.2016).

Bölgelere göre internet kullanım oranları incelendiğinde internetin en fazla

kullanıldığı bölgelerin başında %49 ile Asya’nın geldiği görülecektir. Asya’yı Kuzey ve

Güney Amerika (%22), Avrupa (%19) ve Afrika (%10) takip etmektedir. Bölgede

bulunan, dünyanın en kalabalık nüfusuna sahip ve geliştirdiği teknolojilerle dünya

ekonomisinin önemli isimlerinden biri haline gelen Çin’in bu bölgede yer alması

internetin dünya genelinde en fazla Asya Bölgesi’nde kullanılmasına neden olmaktadır.

Nitekim 2016 yılı verileri baz alındığında internet kullanımında Çin nüfusunun %52’lik

kısmının166 internet kullandığı dikkate alınırsa Çin’in dünya genelinde birinci ülke olduğu

sonucu hiçte şaşırtıcı değildir (Grafik 2. 6).

Her ne kadar ilk uygulamaları 1970’li yıllarda başlasa da bir kavram olarak

elektronik ticaret ilk defa 1990’lı yılların başlarında ortaya çıkmıştır. Fonların bir örgütten

diğerine aktarılmasına olanak sağlayan Elektronik Para Transferi (EFT) başka bir ifadeyle

internet bankacılığı 1970’lerde gerçekleştirilen ilk elektronik ticaret uygulamalarının

zeminini oluşturmaktadır. Fakat uygulamalar birkaç işletmeyle sınırlı kalmıştır. Yeni

ağlarda ve ağ protokollerinde meydana gelen hızlı değişim elektronik ticaretin hızlı bir

şekilde gelişmesine olanak tanımıştır. Dolayısıyla internet altyapısındaki gelişmeler

elektronik ticarete yönelik gelişmelere de ivme kazandırmıştır. Başta online satış olmak

166 Toplam nüfusun 1 milyar 382 milyon 323 bin 332 olduğu ülkede nüfusun 721 milyon 434 bin 547’si

internet kullanmaktadır (http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country, Erişim Tarihi:

24.06.2016).

Asya

49%

Afrika

10%

Avrupa

19%

Amerika

(Kuzey ve

Güney)

22%


78

üzere elektronik ticarete yönelik birçok yenilikçi uygulama 1990’lı yıllarda da devam

etmiş, dünya ölçeğinde faaliyet gösteren birçok küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ)

kendi web sitelerini kurarak pazarlama faaliyetlerini başlatmışlardır.167

OECD, Avrupa Topluluğu, ABD gibi ekonomiler 1990’lı yılların sonlarından beri

elektronik ticaretin globalleşmesi ve sağlıklı bir yapıda gelişmesi için bazı çalışmalar

yapmaktadır. Bu çalışmalarda, kullanıcılar ve müşterilerin e- ticarette güvenlerinin

artması, elektronik ticari pazar için düzenlenmiş yasa ve kuralların bulunması, elektronik

ticaret için bilgi ve iletişim altyapısının geliştirilmesi ve elektronik ticaretin veriminin

yükseltilmesi gibi konular ön plana çıkmaktadır.168

Elektronik ticaretin gelişiminde inisiyatif alan kişileri iki döneme ayırarak

incelemek yerinde olacaktır. Elektronik ticaretin gelişimine katkı sağlayan birinci nesil

1995-2000 yılları arasında yaşamıştır. Birinci ve ikinci neslin elektronik ticaretle ilgili

stratejileri farklılıklar göstermektedir. Bu dönemde pazara hâkim olan ülke ABD;

ticaretin dili ise İngilizcedir. Elektronik ticaret konusunda uluslararası ölçekte faaliyet

gösteren ve birçok ülkede iş yapan ikinci nesil ise 2000’li yıllardan sonra ortaya çıkmıştır.

İkinci nesil elektronik ticaret web siteleri çok dillidir. Birinci nesil elektronik ticaret

işlemlerinde sermaye birikimini gerçekleştirmek daha kolay; ikinci nesil elektronik

ticaret işlemlerinde ise daha zor; birinci nesil elektronik ticaret işlemlerinde e-mail

yapısallaşmamış iletişimde etkili bir araç olarak kullanılırken; ikinci nesil elektronik

ticaret işlemlerinde ise e-mail, pazarlamanın ve müşteri iletişimini sağlamanın bir

yöntemi olarak kullanılmıştır. Birinci nesil elektronik ticaret işlemlerinde ürün ve hizmete

yönelik reklamlar oldukça basit; ikinci nesil elektronik ticaret işlemlerinde ise bu

reklamlar oldukça karmaşıktır.169

2.2. TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK TİCARET’İN GELİŞİMİ

Türkiye’de elektronik ticaretin gelişimi dünyayla paralel olarak internetin gelişimi

ile doğru orantılıdır. Bu bağlamda Türkiye’de internet altyapısı ile ilgili ilk çalışmalar

1993 yılında Orta Doğu Teknik Üniversite’sinde gerçekleştirilmiştir. 1995 yılında Türk

Telekom, Internet’i Türkiye genelinde yaygınlaştırmak amacıyla yatırım kararı alarak

TURNET ihalesini gerçekleştirmiştir. TURNET çalışmalarına ilaveten TÜBİTAK ve

167 Manzoor Amir, E- Commerce An Introduction, Lambert Academic Publishing, Germany, 2010, s. 13. 168 Yamamoto, a.g.e., s. 17. 169 Manzoor, a.g.e., s. 14.

79

YÖK işbirliği ile akademik anlamda Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM)

kurulmuş ve faaliyete başlamıştır.170

Şekil 2. 4. Türkiye’de Internet ve Elektronik Ticaret Gerçeği (2016)

Kaynak:http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/ (Erişim Tarihi:

24.06.2016)

Türkiye’de 1993-1996 yılları arasında üniversitelerin çoğu X.25/leased line vb.

şeklindeki bağlantılarla ODTÜ’ye bağlanmışlardır. Sonraları internet servisi alan özel

kuruluşların sayıları sürekli artarak, TÜBİTAK, TR-NET çatısı altında internet hizmeti

vermeye çalışılmıştır. Bununla birlikte internet kullanımı için gerekli olan altyapının

gelişmesine paralel olarak internet kullanımı her alanda artmış ve internet kullanıcı

sayılarındaki artış, Türkiye’deki şirketleri internet ortamına girmeye zorlamıştır. Bu

durum elektronik ticaretin Türkiye’de hızla ilerlemesini sağlamıştır.171

1990’lı yıllardan itibaren Türkiye’de internet ve elektronik ticaretle ilgili meydana

gelen gelişmeler kısaca aşağıdaki şekliyle özetlenebilir:172

İlk elektronik ticaret uygulamaları bankacılık sektöründe gerçekleşmiştir. Bu

kapsamda 1992 yılında Merkez Bankası ile bankalar arasında başlayan Elektronik

Fon Transferi (EFT) bir ilki oluşturmaktadır.

1995 yılında İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi (İGEME) ve Birleşmiş Milletler

Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından Ankara’nın ticaret

170 Zerenler, a.g.e., ss. 46, 47. 171 Küçükyılmazlar, a.g.e., s. 35. 172 Zerenler, a.g.e., ss. 47-50.

Nüfus: 79,622,062Internet Kullanıcılarının Sayısı:

46,196,720

Kullanım Oranı: %58 Kullanıcı Değişim Oranı: %5,1

http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/

80

merkezi haline gelmesine olanak sağlayan programın başlatılması Türkiye’de

elektronik ticaretin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

1996 yılında ARGE kurumlarının ve üniversitelerin ulusal ve uluslararası ölçekte

bilgi kaynaklarına elektronik ortamda erişimlerinin sağlanması amacıyla

ULAKNET kurulmuştur.

1998 yılında ortaya çıkan yapısal sorunlar nedeniyle TURNET projesi

durdurulmuş ve TTNET çalışmalarına başlanmıştır.

1997 yılında Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun (BTYK) aldığı karara

istinaden elektronik ticaret ağının kurulması karara bağlanmıştır. Bu kapsamda

TÜBİTAK aynı yıl Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapı Planı’nı (TUENA)

uygulamaya koymuştur.

1998 yılında ETTK, elektronik ticaretin tüm boyutlarını içeren raporunu

kamuoyuyla paylaşmıştır.

2002 yılında Avrupa Birliği gündemiyle şekillenen Türkiye’de “E-Türkiye

Girişimi Eylem Planı” tasarlanmıştır.

2003 yılı Mart ayından itibaren Devlet Planlama teşkilatı tarafından “E-Dönüşüm

Türkiye” adlı proje başlatılmıştır.

TÜBİSAD tarafından Elektronik Ticaret ve Gelişme konusunda 2014’te

yayınlanan “Türkiye Elektronik Ticaret Pazar Büyüklüğü 2014” raporuna göre

Türkiye’deki elektronik ticaret sektörü yıllık %35’lik bir artışla 18,9 milyar TL

büyüklüğüne ulaşmıştır. Yine rapora göre elektronik ticaret pazarı büyük bir artış

göstererek gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere oranla önemli bir büyüme potansiyeli

göstermektedir.173

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2016 yılı Ağustos ayında yayınladığı

“Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması” sonuçlarına göre internet erişim

imkânına sahip hanelerin oranı 2016 yılı Nisan ayında %76,3 olmuştur. Bilgisayar ve

internet kullanma oranları 16-24 yaş grubundaki bireylerde sırasıyla %54,9 ve %61,2’dir.

Bu oranlar erkeklerde %64,1 ve %70,5 iken, kadınlarda %45,9 ve %51,9 şeklinde

dağılmaktadır. Araştırmaya göre internet kullanım amaçları dikkate alındığında, 2016

yılının ilk üç ayında internet kullanan bireylerin %82,4’ü sosyal medya üzerinde profil

173 TÜBİSAD, Bilişim Sanayicileri Derneği, Türkiye’de Elektronik Ticaret 2014 Pazar Büyüklüğü

Raporu, İstanbul, 2015.

81

oluşturma, mesaj gönderme veya fotoğraf vb. içerik paylaşırken, bunu %74,5 ile paylaşım

sitelerinden video izleme, %69,5 ile online haber, gazete ya da dergi okuma, %65,9 ile

sağlıkla ilgili bilgi arama, %65,5 ile mal ve hizmetler hakkında bilgi arama ve %63,7 ile

internet üzerinden müzik dinleme (web radyo) takip etmektedir. İnternet kullanan

bireylerin internet üzerinden kişisel kullanım amacıyla mal veya hizmet siparişi verme ya

da satın alma oranı 2015 yılına göre 1 puan artarak %34,1 olmuştur. İnternet üzerinden

alışveriş yapan bireylerin 2015 yılı Nisan ile 2016 yılı Mart aylarını kapsayan on iki aylık

dönemde %60’ı giyim ve spor malzemesi, %29,7’si seyahat bileti, araç kiralama vb,

%25,8’i ev eşyası (mobilya, oyuncak, beyaz eşya vb.), %21’i elektronik araçlar (cep

telefonu, kamera, radyo, TV, DVD oynatıcı vb.), %19,8’i gıda maddeleri ile günlük

gereksinimler (çiçek, kozmetik, tütün ve içeceklerin de dâhil) satın aldığı ortaya

çıkmıştır. İnternet üzerinden 2015 yılı Nisan ile 2016 yılı Mart aylarını kapsayan on iki

aylık dönemde satın alma ya da sipariş verme konusunda bireylerin %24,9’u sorun

yaşamıştır. En çok karşılaşılan sorunlar %44,9 ile ‘teslimatın belirtilenden daha yavaş

olması’ ve %42,1 ile ‘yanlış veya hasarlı ürün veya hizmetin teslim edilmesi’ olmuştur.174

3. ELEKTRONİK TİCARETİN ARAÇLARI

1960’lı yıllardan beri telefon, faks, televizyon, elektronik ödeme ve para transfer

sistemleri, elektronik veri değişimi gibi araçlar kullanılarak elektronik ticaret yapılırken

elektronik ticaretin en yaygın kabul gören araçları bilgisayar ve internet olarak

görülmektedir. İnternetin uygulamada yaygın olarak kullanılmasında, bir veya daha fazla

kişi arasında ses, görüntü ve yazılı metinlerin aynı anda interaktif bir biçimde iletilmesi,

zaman ve mekân sınırlamasının olmayışı ve ekonomik olması gibi faktörler rol

oynamaktadır.175

3.1. TELEFON

Telefon, 1913 yılında Avrupa ile ABD arasında kıtalararası telefon görüşmesi

yapılarak ilk “alo” denildiği tarihten itibaren teknolojik açıdan sürekli gelişerek

günümüzde kablosuz iletişim çağının bir ürünü olan “mobil telefona” evrilmiştir.176 Ağ

iletişimiyle çalışan telefon, elektronik ticaretin bilinen en eski ve en önemli aracıdır.

Dünya çapında yaklaşık bir milyar hatlık bir alana yayılan telefona, son yıllarda birçok

174 Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni,

http://www.TÜİK.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21779 (Erişim Tarihi: 03.10.2016) 175 Zerenler, a.g.e., s. 137. 176 Bozkurt Veysel, Elektronik Ticaret, 1. Basım, Alfa Kitabevi, İstanbul, 2000, s. 101.

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21779

82

özelliğin ilave edilmesi ile elektronik ticarette kullanılan en önemli araç haline gelmiştir.

Telefonla, ürünün siparişi verilmekte ve sipariş teyit edilmektedir.177 Özellikle mobil

telefon kullanımı o kadar artmıştır ki, OECD ülkelerinde her iki kişiye bir telefon

düşmektedir. Telefonun bu denli ucuzlaması ve kullanımının yaygınlaşması, elektronik

ticarette yoğun olarak kullanılmasına olanak sağlamıştır.178

3.2. FAKS

Ticari işlemlerde çok hızlı bir iletişim sağlayan fakslar, aynı zamanda doküman

transferini de hızlı bir şekilde gerçekleştirmektedir. Diğer elektronik ticaret araçlarına

göre daha pahalı olan fakslar yoluyla reklamcılık, satın alma, ödeme gibi ticari

fonksiyonların yürütülmesi gerçekleştirilse de bu araç sesli iletişim ve karmaşık

işlemlerde yetersiz kalmaktadır. Faks fotoğraflarının kalitesinin düşük olması, interaktif

iletişimin etkili olmaması, işlemlerde kargaşanın meydana gelmesi gibi etkenler faksın

elektronik ticarette etkili kullanılmasını engellemektedir. Bunlara rağmen faks, iş

hayatında ticari iletişimin ilerlemesinde önemli bir araç olmaktadır.179

3.3. TELEVİZYON

Televizyonun görsel-işitsel sunum imkânına sahip olması ve insanlar üzerinde

daha kalıcı etkiler oluşturması, televizyonun elektronik ticaret uygulamalarının ilk

aşamalarında etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamıştır. İzleyiciler üzerinde önemli bir

etki bırakan televizyon, en önemli pazarlama faaliyeti olarak nitelendirilen “reklam”

faaliyetlerinin başarılı bir şekilde sonuçlanmasına katkıda bulunmaktadır. Ancak sadece

tek yönlü iletişime imkân tanıması ve kişilerin ne ölçüde ikna edilebildiklerinin tespitinin

mümkün olmaması televizyonun elektronik ticaretin bir aracı olarak kullanımını ve

yaygınlaşmasını engellemektedir.180

3.4. İNTERNET

İnternet, her türlü ses, görüntü ve verinin sabit ve mobil hatlar üzerinden

taşınmasını sağlayan, çok kısa bir zaman diliminde teknolojiyi, inovasyonları, sosyal ve

ekonomik yaşamı etkileyen ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. İnternet,

177 Canpolat, a.g.e., s.14. 178 Zerenler, a.g.e., s. 137. 179 Ekin, Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, s. 85. 180 Bozkurt, a.g.e., ss. 103, 104.

83

kullanıcılarına, bilgiye anında erişim, araştırma kalitesi, bilgiyi saklama, depolama,

gerektiğinde kullanma gibi imkânlar sunmaktadır.181

Elektronik ticaretin araçlarından olan telefon, faks ve televizyon gibi araçlar

internetten farklı olarak birlikte kullanılmak zorundadır ve geleneksel yöntemlere

bağlıdır. Bilgi denizi haline gelen internet, bu araçlardan hepsinden daha fazla ve farklı

fonksiyonlara sahip, hukuki geçerliliği küresel ölçekte kabul edilen ticari işlemlerin

yapılabildiği sanal bir ortam olarak ortaya çıkmıştır.182 Önceleri internet üzerinden sadece

basit metinler iletilirken, günümüzde metin, ses, görüntü eşzamanlı olarak iletilmektedir.

Bu durum internetin gerçek bir çoklu-medya (multimedya) aracı haline geldiğinin

göstergesidir. İnternet, maliyeti düşürme, iletişim ve verimlilik gibi avantajları sebebiyle

hızla benimsenmiş ve tüm dijital sistemlerle uyum içinde çalışan bir sisteme

dönüşmüştür. Türkiye’de elektronik ticaret internet üzerinden üç aşamada

gerçekleşmektedir:183

Birinci Aşama: Bilgisayar ağları üzerinden bilgi ve belgelerin değişimidir.

İkinci Aşama: Sipariş verme, sözleşme yapma, faturalama, sigortalama,

nakliye, ödeme sistemlerinin kullanılması gibi işlemlerin elektronik ortama

aktarılmasıdır.

Üçüncü Aşama: İç ve dış ticaretin mümkün olduğu kadar çok kesime yayılması

amacıyla internet üzerinden güvenli bir şekilde bilgi ve belge değişiminin sağlanmasıdır.

3.5. ELEKTRONİK VERİ ALIŞVERİŞİ (EDI)

Elektronik ticaretin önemli bir aracı olan EDI, ticaret yapan iki kuruluş arasında,

insan faktörü olmaksızın bilgisayar aracılığı ile belge ve bilgi değişimini sağlayan bir

sistemdir. “EDI’de amaç, sipariş alınması, ticari sözleşmelerin ve faturaların hazırlanması

gibi işlemler ile gümrük, bankacılık ve buna benzer işlemlerin yapılmasında tekrarlar

önlenerek, maliyetlerin düşürülmesi ve işlemlerin en az hatayla en kısa sürede

tamamlanmasıdır.”184 EDI, zamandan ve işlem maliyetlerinden tasarruf edilmesine

katkıda bulunmakta, tüm tarafların bilgiye elektronik ortamda ulaşmasına imkân

181 İyiler Zeynep, Elektronik Ticaret ve Pazarlama, Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı

Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, 2009, s. 2. 182 Taşlıyan Mustafa, Elektronik Ticaret Kavramlar ve Uygulamalar, 1. Basım, Sakarya Basımevi,

Adapazarı, 2006, s. 69. 183 Erdağ ve Batuman a.g.e., ss. 19, 20. 184 Ene, a.g.e., s. 5.

84

vermekte, işlemlerin tekrarlanmasını ve muhtemel hataların ortadan kaldırılmasını

sağlamaktadır.185

3.6. KREDİ KARTLARI

Elektronik ticaretin gelişmesi ile birlikte nakit ödeme sistemine alternatif olarak

geliştirilen kredi kartları, elektronik ticaret sisteminin devamlılığı açısından oldukça

önemlidir. Elektronik ticaretin ayrılmaz bir parçası haline gelen kredi kartları, özellikle

elektronik ticarette alınan ürünün fiyatının ödenmesinde ön plana çıkmaktadır. Bu

bağlamda internet elektronik ticaretin yaygınlaşmasında ne kadar büyük öneme sahipse,

kredi kartları da elektronik ticaretin kökleşmesinde o kadar etkili olmuştur. Fakat kredi

kartı sisteminin kendi içinde kişisel bilgilerin illegal biçimde kullanılma riskini

barındırması, ödeme işlemleri sırasında bazı olumsuzluklara neden olması dolayısıyla

güvensizlik oluşturmakta ve bu yönleriyle eleştirilere maruz kalmaktadır.186

3.7. İNTRANET

İnternetin kişiye ya da şirkete özel bir şeklini oluşturan intranet, geniş bir

bölgeye yayılan çok şubeli/bayili kurumlarda, şirketin ve çalışanların ihtiyaç duydukları

bilgilere, sadece izin verilenlerin görebilecekleri şekilde kullanım imkânı sağlamaktadır.

Bu durum internette bir firmanın web sitesine herkesin girebilmesi, web ortamında

oluşturulan intranete ise sadece izin verilenlerin sahip oldukları “kullanıcı adı” ve

“şifrelerini” yazarak girmeleri anlamına gelmektedir.187 İntranet sistemi, şirket içi

çalışmaların güvenliğini artırmakta, internet ortamının sağladığı tüm kolaylığı işletme

bünyesine uyarlamakta, personelin internete olan bağlantısını engelleyerek iş zamanı

kayıplarını azaltmaktadır.188

3.8. EXTRANET

Extranet sistemleri, internet ile işletme arasında gerçekleştirilen intranet sistemleri

arasında bir köprü olarak tanımlanmaktadır. İnternet kullanıcılarından sanal duvarlarla

ayrılan extranet sistemleri, işletme içi ya da birlikte çalışan işletmeler arası iletişimde

internet altyapısının kullanılması amacını taşımaktadır.189 Özellikle bağımsız çalışmayan

185 Çak, a.g.e., s. 24. 186 Bozkurt, a.g.e., ss. 105, 106. 187 Küçükyılmazlar, a.g.e., s. 8. 188 Dolanbay Coşkun, Elektronik Ticaret Strateji ve Yöntemler, Meteksan Sistem Yayınları, Ankara,

2000, ss. 14, 15. 189 Ekici Kenan Mehmet ve Yıldırım Arif, Elektronik Ticaret, 1. Basım, Savaş Yayınevi, Ankara, 2010,

s. 91.

85

işletmelerin ve kurumların kullandıkları bir ağ teknolojisi olan extranet kavramı, firma

intranetlerinin iş ortakları, müşteriler ve bayilerin ortak kullanıma açılması anlamını

taşımaktadır. Extranet, kullanıcıların iş yapma biçimlerini kolaylaştırmakta, işletmenin iş

ortakları ile elektronik bağlantılar kurarak yeni pazarlar açma, maliyetleri düşürme ve

teknoloji karmaşıklığını giderme konularında onlara destek sağlamakta ve böylelikle de

verimliliğin artmasına katkıda bulunmaktadır.190

3.9. WWW (WORLD WİDE WEB)

İnternet kullanımı, 1989 yılında ilk adımları atılan “üstmetin” (hypertext)

teknolojisi üzerine inşa edilmiş www sayesinde, sadece araştırmacıların, üniversite

çevrelerinin kullandığı araç olmaktan çıkmış, geniş kitlelere yaygınlaşmıştır. İlk defa

World Wide Web olarak kavramlaştırılan sistem 1990 yılında Cenova’daki Avrupa

Parçacık Fiziği Laboratuvarlarında geliştirilmiştir. World Wide Web de elektronik

verinin resim, film ve video görüntüsü, ses ve metin gibi çok farklı şekillerin bir arada

kullanımı ve bilgiye değişik ortamlardan çeşitli kullanıcıların, donanım ve yazılımdan

bağımsız erişilmesi gibi olanaklar sağlanması, www’nin elektronik ticaretin en önemli

araçlarından biri olmasını etkin kılmıştır.191

4.ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ

Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelere bağlı olarak özellikle internet

kullanımındaki artış ile birlikte elektronik ticaret kavramı oldukça gelişme göstermiştir.

Özellikle piyasa ekonomisinde elektronik ticaret hacmi son 10 yılda akıl almaz bir

gelişme kaydetmiştir. Bilgi çağı insanları artık elle dokunarak, fiyatını sorarak, gezip

dolaşarak yapmış oldukları geleneksel ticareti bir kenara bırakarak, alacakları ürünü

bilgisayar başında oturarak, araştırma yaparak internet üzerinden elektronik ticaretle

gerçekleştirmektedirler. 21. yüzyılda böylesine büyük bir gelişme kaydeden elektronik

ticaret kavramı, iş hayatını, sosyal ve ekonomik hayatı, tüketiciyi ve pazarlamayı

yakından etkilemektedir.

4.1. ELEKTRONİK TİCARETİN İŞ HAYATINA ETKİSİ

Elektronik ticaretin iş hayatındaki etki alanları, pazarlama, satış, promosyon, ön

satış, taşeronluk, tedarik, finansman ve sigorta, ticari işlemler (sipariş, teslimat ve

190 Haşıloğlu Selçuk Burak, Enformasyon Toplumunda Elektronik Ticaret ve Stratejileri, Türkmen

Kitabevi, İstanbul, 1999, ss. 74-75. 191 Erbaşlar Gazanfer ve Dokur Şükrü, Elektronik Ticaret E-Ticaret, 2. Basım, Nobel Yayıncılık, Ankara,

2012, s. 28.

86

ödeme), servis ve bakım, ortak ürün geliştirme ve çalışma, kamu ve özel hizmetleri

kullanma, kamu ile ilgili işlemler (vergi, gümrük vb.), teslimat ve lojistik, kamu alımları,

muhasebe, elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti, anlaşmazlıkların çözümü

alanlarıdır.192

Elektronik ticaretin iş hayatına yönelik etkileri aşağıdaki şekilde

sıralanmaktadır:193

Firmalarla eşit koşullarda rekabet etme imkânı,

Reklam, nakliye, ürün tasarımı ve üretim maliyetlerinde azalma,

Pazar raporları ve stratejik planlama konusunda yükselme,

Etkili pazarlama,

Eşit koşullarda yeni pazarlara ulaşma,

Müşterilerin ürün ve hizmet tasarımına dâhil edilmesidir.

4.2. ELEKTRONİK TİCARETİN EKONOMİK HAYATA ETKİLERİ

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişme ile birlikte, elektronik

ticaret engellerin daha az olduğu bir ekonomik faaliyet alanı sağlayarak ekonomiye

katkıda bulunmaktadır. Elektronik ticaret, Sanayi Devrimi’nden bu yana hayal edilen mal

ve hizmet üretimi ile ticari hayatı gerçeğe dönüştürecek özelliklere sahip olması ve

potansiyel olarak bütün üretici, tedarikçi, kullanıcı ve tüketicileri bir araya getiren bir

sistem olması ile ekonomik hayatı etkilemektedir.194

Elektronik ticaretin ekonomik hayata etkilerine gösterilen yoğun ilgi, bu yeni ticaret

şeklinin üreticiler ve tüketiciler arasındaki ekonomik mesafeyi küçültmesi temel gerçeği

ile alakalıdır. Ortaya çıkan yeni ekonominin temelde dijitalleşme, araştırma geliştirme

faaliyetleri, globalleşme, insan kaynaklarının profilinde yaşanan radikal değişim şeklinde

dört ana bileşeni bulunmaktadır.195

Elektronik ticaretin ekonomik hayata etkileri OECD tarafından 1999’da

yayımlanan, üye ülkelerde yapılan araştırma sonucuna göre şu şekilde özetlenmektedir.196

İşletmeler arası rekabeti yükseltmektedir,

İşletmelerde genel maliyetleri düşürmektedir,

192 Taşlıyan, a.g.e., s. 110. 193 Fazlıoğlu Mustafa A. ve Sayın Meral, Dünya Ticaretindeki Değişim ve İlk Adım KOBİ-NET,

KOSGEB Avrupa Bilgi Merkezi, Ankara, 2000, s. 7. 194 Ene, a.g.e., s. 31. 195 Erbaşlar ve Dokur, a.g.e., s. 35. 196 Fazlıoğlu ve Sayın, a.g.e., s. 8.

87

Maliyetler fiyatlara aksetmektedir,

Tüketici açısından ürün seçenekleri zenginleşmektedir,

Piyasa gücünün tüketiciye geçmesi sağlanmaktadır,

"Aracısızlaşma" veya "yeni fonksiyonlar üstlenen aracılar" oluşmaktadır,

Siber aracılar oluşmaktadır,

7 gün 24 saat çalışma prensibi ile sürekli ticaret ve alışveriş imkânı sunarak hayatı

kolaylaştırmaktadır.

7x24 prensibi ile açık olan mağazalar, aracıların da fonksiyon değiştirmesi ile

ürün fiyatlarını 10’a 1 seviyesinde ucuzlatmaktadır,

Telekomünikasyon alt yapısındaki gelişmeler ve ucuzlamalar ile doğrudan evdeki

tüketiciye satış yapması ve pazarını genişletmesi tahmin edilmektedir,

Elektronik ticaret ile zamanın göreli önemi değişmekte, pazara coğrafi olarak

yakın olmanın önemi ortadan kalkmaktadır,

Firma tedarik/zincir yönetiminde düzenli bir planlama ile maliyetler

düşürülmektedir,

Web tabanlı pazarlama ve siparişi online geçmek de işletme lehine verimliliği

artırmaktadır,

Sipariş alma, alındı makbuzu, fatura tutarlılığı vb. izlemede yapılan hatalar

elektronik ticaret ile azalmakta, böylece genel maliyetler düşmektedir,

Pazar yapısını değiştirmektedir,

Şirketin iş organizasyonu ve modelleri değişmektedir.

4.3. ELEKTRONİK TİCARETİN SOSYAL HAYATA ETKİSİ

Ekonomik bir olgu olan elektronik ticaret kavramı, piyasanın küreselleşmesi

sonucunda, organizasyonların bilgi temelli yapıya geçmelerini ve böylece ekonominin

bilgi temelli yapı esasına dayandırılmasını getirmekte ve bunun neticesinde de elektronik

ticaret kavramı eğitim, kültür, sağlık gibi alanlarda yaygınlaşarak sosyal politikalar

üretilmesini zorunlu kılmaktadır.197

Elektronik ticaretin sosyal hayata etkilerinden bir diğer faktör de, elektronik

ticaretin istihdamın yapısını değiştirmesidir. Elektronik ticaretin istihdam üzerine etkisi,

özellikle hizmet üretiminde ve üretilen mal ve hizmetlerin pazarlanması aşamasında

197 Erdağ ve Batuman, a.g.e., s. 44.

88

gerçekleşmektedir. Elektronik ticaretin ortaya çıkması ile kaybedilen işlerin yeri yeni iş

sahalarının açılması ile doldurulmaktadır. Özellikle yeni iş sahaları, büyük oranda

“sayısal okuryazarlık” olarak ifade edilen, bilgisayar uygulamalarını kapsayan alanlarda

olmaktadır. Bu durum bilgisayar kullanmayı bilen, yeni iletişim ve bilişim teknolojilerini

benimseyen eğitimli iş gücünün yetişmesi amacıyla eğitim politikaları üzerinde önemli

değişikliklerin yapılmasını gerekli kılmaktadır.198

Elektronik ticaretin sosyal ve kültürel hayata etkileri aşağıdaki gibi

sıralanmaktadır:199

İşsizlik oranlarının azalmasında etkilidir.

Birçok engelliye istihdam olanakları sağlamaktadır.

Kültürler arası iletişim ve etkileşimi artırarak insanların birbirleri ile daha aktif

iletişim kurmalarını sağlamaktadır.

Zamandan tasarruf sağlayarak hayatı kolaylaştırmaktadır.

İnsanların bağlantı konularını ve bağlantı noktalarını artırmaktadır.

Bir bireyin gerçek hayattaki statüsü, olanakları ve rolü ne olursa olsun internet

ortamında bir işi yapma olasılığını eşit hale getirerek, insanlar arasındaki eşitliği

sağlamaktadır.

4.4. ELEKTRONİK TİCARETİN KOBİLERE ETKİSİ

Büyük firmalara oranla elektronik ticarette daha avantajlı konumda bulunan

KOBİ’ler, esnek yapılarından dolayı müşteri beklentilerine daha hızlı cevap

verebilmektedirler. Bilgi teknolojilerinin en temel aracı olan internet, dinamik bir yapıya

sahip olan KOBİ’lerin büyük firmalar karşısındaki ve uzak coğrafyalardaki pazar ve

müşteriye erişememekten kaynaklı dezavantajı ortadan kaldırmaktadır.200

Avrupa Birliği’nde elektronik ticaretin KOBİ’lerde gelişimi ile ilgili KPMG

Group tarafından yapılan araştırmada ortaya çıkan bulgular aşağıda belirtilmektedir:201

İnternet kullanımında ürün tanıtım amaçlı bir artış yaşanmakta,

İnternet “karlı satış yöntemi” olarak benimsenmekte,

İnternet, “pazarlama ve yeni müşterilere ulaşma aracı” olarak algılanmakta,

Firma müşteri ilişkileri elektronik ticaretle birlikte gelişmekte,

198 Bozkurt, a.g.e., s. 143. 199 Yamamoto, a.g.e., ss. 36, 37. 200 Erdağ ve Batuman, a.g.e., s. 44. 201 Erbaşlar ve Dokur, a.g.e., s. 40.

89

İşletmelerin firma bütçesinde elektronik ticarete ayrılan oran sabit kalırken,

işletmelerin bu işe olan ilgisi gün geçtikçe artmakta,

İşletmelerin elektronik ticaret yapan rakiplerini yakalamaları için az bir süre

bulunmakta,

İşletmelerin elektronik ticaret yapan rakiplerini mutlaka yakından takip etmeleri

gerekmektedir.

Elektronik ticaret ortamına faaliyetlerini taşıyarak ekonomiye büyük ölçüde katma

değer sağlayan KOBİ’lerin iş fırsatlarının her sektör için farklı düzeyde olduğu

görülmektedir. Ticaretin türü, ülkenin teknolojik altyapısı, internet kullanım oranları,

bilişsel okuryazarlık ve diğer faktörler KOBİ’lerdeki iş fırsatlarının farklılaşmasını

sağlamaktadır. Bu doğrultuda, KOBİ’lerin elektronik ticaret yatırımı yapmalarında, hedef

pazar ve işin yoğunlaştığı coğrafi bölge, elektronik kanallardan sunulan ürün ve

hizmetler, internet bazlı ticaret fırsatları ve üretim zinciri sistemlerinin iş geliştirme

yöntemi olarak uygunluğu, teknik bilgi ve deneyim eksikliği, internet erişimi

hizmetlerinin maliyet ve uygunluğu, pazar ve potansiyel ortaklara ilişkin bilgiye

ulaşmanın maliyeti gibi faktörler etkili olmaktadır.202

4.5. ELEKTRONİK TİCARETİN TÜKETİCİYE VE ALIŞVERİŞE

ETKİLERİ

Kişisel bilgisayarların ve internetin kullanımının hızla artmasına bağlı olarak

elektronik ticaret yaygınlaşmakta ve bunun sonucunda da tüketicilerin elektronik ortamda

yaptıkları alışveriş miktarı da sürekli artış göstermektedir. Tüketicilerin ihtiyaçlarının

daha çabuk, ucuz ve kaliteli olarak karşılanmasından dolayı tercih edilen elektronik

ticaret geleneksel ticarete oranla bu özellikleri yönüyle üstünlük sağlamaktadır.

Elektronik ticaret, tüketicilere, daha güçlü ve etkin satın alma, daha çok sayıda tercih,

düşük fiyat, daha kaliteli kişisel hizmetler, daha yeni üretim ve hizmetler ve yeni satın

alma biçimleri gibi olanaklar sunmaktadır. Böylelikle tüketiciler elektronik ticaret ile

birçok sınırlamadan kaçınma imkânı bulmaktadır. Bununla birlikte, “müşteri/tüketici

sıcak evinde, kişisel bilgisayarının başında, ihtiyaç duyduğu herhangi bir ürünün veya

hizmetin piyasa fiyatını, modelini, fiziki özelliklerini ve satıcıları hakkındaki bilgileri çok

kısa bir süre ve düşük maliyetle öğrenebilmektedir. Günlük tükettiği malları sanal

202 Zerenler, a.g.e., ss. 340-342.

90

marketlerden görerek satın alabilmekte ve ödemesini yine bilgisayarından

yapabilmektedir”.203

Sanal ortamda alışveriş yapmak gerek bireye gerekse firma olarak müşteriye

hesaplı olma, fiyat karşılaştırması yapabilme, ürün ve hizmetlere kolay ve rahat

ulaşabilme, siparişin detayları hakkında bilgi vermesi ile hızlı ve güvenli bir alışveriş

yapabilme, SLL, SET gibi ödeme güvenlik sistemlerinin olması, online müzayede ile bir

ürünün rahatlıkla alınabilmesi ve en geniş çeşitlilikte mağaza imkânı ile küresel bir ortam

olma avantajlarını sunmaktadır.204

4.6. ELEKTRONİK TİCARETİN ÜRETİCİYE VE ÜRETİM SÜRECİNE

ETKİSİ

Elektronik ticaret, satıcı işletmelerin yanı sıra ilgili ürünleri üreten işletmeleri de

yakından etkilemektedir. Çoğunlukla küçük hacimli olan işletmeler, ürünlerini doğrudan

(aracısız olarak) pazarlamayı tercih etmekte veya fason üretimde bulunmakta ya da içinde

bulundukları küçük pazar imkânları nispetinde üretim yapıp ürünlerini yerel olarak

satmaktadırlar. Bu çerçeveden bakıldığında elektronik ticaret, üretici işletmelerin daha

global bir çevre ile entegre olmalarını sağlamakta, ürünlerin reklamını yapma şansı

tanımakta, pazarlama ağı yatırımına gerek olmaksızın ürünlerini pazarlama imkânı

sunmaktadır. Üretici firma ile müşterileri sanal ortama taşıyan elektronik ticaret

sayesinde üretici firma müşterilerin talep ya da önerileri ile birebir karşılaşma imkânı

bulmakta ve üretim bandını talepler doğrultusunda yönlendirmektedir.205

Elektronik ticaret, üretici firmayı, tüketiciyi, alışverişi etkilediği gibi artan rekabet

koşulları ve elde edilen buluşların yeni teknolojilere dönüşmesi ile birlikte, üretim

sürecini de oldukça etkilemiştir. Bu açıdan bakıldığında, geçmişte bir malın seri üretim

ile büyük ölçeklerde üretimi yapılırken; günümüzde bilgi teknolojilerinin üretime

kazandırdığı esneklik kavramı ile daha kısa zamanda üretim süreci gerçekleşmektedir.206

Elektronik ticaret, hangi müşterinin hangi mala talep duyduğu yönünde bir veri tabanının

oluşturulmasına yardımcı olmaktadır. Elektronik ortamda alıcı ve satıcı arasında

etkileşimin sağlanması ile işletmelerin nereye, hangi tarihte, ne kadar ürün veya hizmet

sağlamaları gerektiğinin ve hangi üründen, ne miktarda, hangi zaman dilimi içinde stokta

203 Taşlıyan, a.g.e., s. 117. 204 Erdağ ve Batuman, a.g.e., ss. 49, 50. 205 Erbaşlar ve Dokur, a.g.e., s. 43. 206 Taşlıyan, a.g.e., s. 121.

91

bulundurmaları gerektiğinin kararı daha kolay belirlenmektedir. Bu durum işletmelere,

üretim sürecini hızlandırarak müşteri taleplerini ve satış reyonlarını yönlendirme şansı

vermektedir.207

5. ELEKTRONİK TİCARETİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen kayda değer gelişmeler,

bireylerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik uyguladıkları yöntemlerde de değişikliğe

neden olmuştur. 208 Nitekim küresel düzeyde ekonomik ilişkiler ağının gelişimine zemin

hazırlayan yönleriyle ön plana çıkan, son dönemde sıkça tartışılan ve hızlı bir şekilde

ekonomik ve sosyal hayatın dönüşümüne neden olan elektronik ticaret bunun en somut

örneğidir.209 İnternetin demokratikleşmesi, başka bir ifadeyle herkes tarafından

kullanılabilir hale gelmesiyle 210 ortaya çıkan elektronik ticaretin sosyo-ekonomik

yaşamın tüm aşamalarında derinden hissedilmesi “dijital devrimin” ve onun oluşturduğu

sonuçların bir izdüşümü şeklinde değerlendirilmesi yerinde olacaktır.211 Bu bağlamda

alıcı (müşteri), satıcı (işletme), banka (finans), ticari yönetim, dağıtım merkezleri ve

sertifikasyon kurumu gibi bileşenlerden meydana gelen elektronik ticaret büyük bir

ekonomik ve endüstriyel kitleye hitap etmektedir.212

207 Erbaşlar ve Dokur, a.g.e., s. 39. 208 Çavuşoğlu Mehmet, “Konaklama İşletmelerinde Elektronik Ticaret Kullanımı, Gökçeada ve

Bozcaada’da Bir Araştırma”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 5/2, 2010, s. 112. 209Fraumeni Barbara M., “E-Commerce: Measurement and Measurement Issues”, The American

Economic Review, Vol 91, No 2, Papers and Proceedings of the Hundred Thirteenth Annual Meeting of

the American Economic Association, 2001, ss. 318, 320, 321. 210 Satterlee Brian C., E-Commerce, A Knowledge Base, Writers Club Press, USA, 2001, s. xvii. 211 Ekeledo Ikechi ve Sıvakumar K., “The Impact of E-Commerce on Enrty Mode Strategies of Service

Firms: A Conceptual Framework and Research Propositions”, Journal of International Marketing, Vol

12, No 4, 2004, s. 46; Bakos Yannis, “The Emerging Landscape for Retail E-Commerce", The Journal of

Economic Perspectives, Vol 15, No 1, 2001, s. 70. 212 Qin Zheng, Shundong Li, Yi Han, Jinchun Dong, Lixiang Yan, Jun Qin, “Fundamentals of E-

Commerce”, QIN Zheng (Ed.), Introduction to E-Commerce, Tsinghua University Press, China, 2009, s.

4.

92

Şekil 2. 5. Elektronik Ticaretin Bileşenleri

Kaynak: Qin Zheng, Shundong Li, Yi Han, Jinchun Dong, Lixiang Yan, Jun Qin,

“Fundamentals of E-Commerce”, QIN Zheng (Ed.), Introduction to E-Commerce,

Tsinghua University Press, China, 2009, s. 4.

Farklı kaynaklarda elektronik ticaretin tüm paydaşları olan müşteri, kullanıcı ve

işletmeler açısından ifade ettikleri aşağıdaki tabloda ifade edilmiştir.213

Tablo 2. 3. Literatürde Elektronik ticaretin Çağrıştırdıkları

Elektronik Ticaret Kaynak

Elektronik ticaret alıcı ve satıcılar açısından

internet kullanımıyla bütünleşik olarak

değerlendirilmektedir. Dolayısıyla internet

sayesinde arz ve talebin unsurları olan alıcı ve

satıcılar elektronik ticaret piyasasında buluşmakta

Alghamdi Abdulhadi M., The Law of E-

Commerce, E-Contracts, E-Business, Author

House Publication, USA, 2011, s. 1.

213 Alghamdi Abdulhadi M., The Law of E-Commerce, E-Contracts, E-Business, Author House

Publication, USA, 2011, s. 1; Vanhoose David D., E-Commerce Economics, Second Edition, Routledge

Publication, USA, 2011, s. 7; Kracher Beverly ve Corritore Cynthia L., “Is There A Special E-Commerce

Ethics?”, Business Ethics Quarterly, Vol 14, No 1, 2004, s. 71, 72; Plant Robert, E Commerce

Formulation of Strategy, Prentice Hall Publication, New Jersey, USA, 2000, s. 20; Qin, vd., a.g.e., s. 4.

93

ve müşterilerin talepleri doğrultusunda ürünlerin fiyatları belirlenmektedir. O nedenle elektronik

ticaret bir bakıma alıcı ve satıcıyı bir araya getiren

‘pazar yeri’ olarak düşünülebilir.

Elektronik ticaret elektronik ortamda oluşturulmuş

interaktif ağlar ile mal ve hizmetin temin

edilmesine olanak sağlayan bir alışveriş

yöntemidir.

Vanhoose David D., E-Commerce Economics,

Second Edition, Routledge Publication, USA,

2011, s. 7.

Elektronik ortamda iş yapmak olarak tanımlanan

elektronik ticaretin tarihte görülmedik bir şekilde önü alınamaz bir hızla gelişmesi ve yaygınlaşması

onun etik boyutunun sorgulanmasını zorunlu hale

getirmektedir.

Kracher Beverly ve Corritore Cynthia L., “Is

There A Special E-Commerce Ethics?”, Business Ethics Quarterly, Vol 14, No 1, 2004, ss. 71, 72.

Elektronik ticaret işletmenin rekabet gücünü

arttırarak liderlik yeteneklerinin gelişimine zemin

hazırlamaktadır. Elektronik ticaret aparatları

sayesinde işletmenin kar marjının yükselmesine

bağlı olarak sermaye birikimi artmaktadır.

Plant Robert, E Commerce Formulation of

Strategy, Prentice Hall Publication, New Jersey,

USA, 2000, s. 20.

Elektronik ticaret geleneksel işletmelerde var olan

zaman ve mekân sınırlamalarını kaldırarak ticari sirkülasyonu hızlandırmakta, sermaye birikimini

arttırmakta, üretim maliyetlerini kayda değer

oranlarda düşürerek işletmelere rekabet avantajı

kazandırmaktadır. Elektronik ticaretin

ekonomideki etkisi sadece malların pazarlanmasına

yönelik değildir. Bununla birlikte elektronik

ticaret, bir toplumun vazgeçilmez dinamikleri

içerisinde yer alan başta sanayi, sonrasında lojistik,

finans, tarım ve hükümetler gibi bir dizi alana nüfuz

etmesi nedeniyle bir taraftan işgücü piyasalarının

ve istihdamın yapısını, hukuk sistemini etkilerken diğer taraftan da Sanayi Devrimi’nden sonra

dünyaya küresel ölçekte ikinci Sanayi Devrimi’ni

yaşatan bir gelişmedir.

Qin vd., a.g.e., s. 4.

1990’lı yıllardan itibaren somut bir şekilde gelişmeye başlayan internet,

televizyon kanallarında olduğu gibi alışverişin yeni adresine haline gelmiştir. Her gün

yaklaşık 4.400 web sitesi açılarak var olan 3.6 milyon web sitesine ilave edilmekte, bir

taraftan internet kullanıcılarının sayısı artarken diğer taraftan internet sitelerinin sayısında

inanılmaz artışlar meydana gelmektedir. Bugün internetin her şeyden öte ‘ucuz’ ve ‘kolay

erişilebilir’ bir mecra olması,214 elektronik ticareti özendirmek maksadıyla yerel

markalarda dâhil olmak üzere ulusal ve uluslararası ölçekte iş yapan tüm firmaları web

214 Moe Wendy W. Fader ve Peter S., “Dynamic Conversion Behavior at E-Commerce Sites”,

Management Science, Vol 50, No 3, 2004, s. 326.

94

sitesi kurmaya teşvik etmektedir.215 Her ne kadar elektronik ticaret, ekonomik büyümenin

ve kâr marjını arttırmanın bir formülasyonu olarak değerlendirilse de salt avantajları olan

ticari bir eğilim olmanın ötesinde aynı zamanda dezavantajları olan ticari bir kimliktir.

Elektronik ticaretin avantajları ve dezavantajları müşteriler ve işletmeler şeklinde 2 gruba

ayrılarak incelenmektedir. Bu çerçevede son 30 yılda küresel ekonominin temel

yapıtaşlarından birisi haline gelen elektronik ticaretin avantaj ve dezavantajları şu şekilde

sıralanabilir.216

5.1. ELEKTRONİK TİCARETİN AVANTAJLARI

5.1.1. Müşteriler Yönüyle

Pratiklik: Tüm ürünlere müşteriler kolaylıkla ulaşabilmektedir. O nedenle

müşteri, arama motoruna satın almak istediği ürünün özelliklerini yazarak ya da var olan

filtreleme sistemini kullanarak ürüne pratik bir şekilde erişimi gerçekleştirebilir.

Zaman Tasarrufu: Günümüzde insanların en fazla ihtiyacı olan şey boş

zamandır. O nedenle geleneksel ticaretten farklı bir biçimde elektronik ticaretin

müşteriler açısından sağladığı bir diğer kolaylık da onlara zaman tasarrufu sağlamasıdır.

Ürün Çeşitliliği: Elektronik ticaret müşterileri geleneksel ticarette olduğu gibi

belirli bir mekâna bağlamamakta aksine onlara mekândan bağımsız aynı anda yüzlerce

ürünü inceleme fırsatı tanımaktadır.

Kıyaslama İmkânı: Ürün çeşitliliğin bol olduğu bir pazar olan elektronik ticaret

sayesinde müşteriler aynı zamanda ürünleri kıyaslama imkânına da sahip olmaktadır.

Müşteri Yorumları: Elektronik ortamda alışveriş yapan bireyler daha önce o

ürünü satın almış ve kullanmış olan müşterilerin yorumları okuyarak ürünle ilgili bilgi

sahibi olmaktadırlar.

İndirim Fırsatları: Müşteriler sürekli alışveriş yaptıkları markalardan indirimler

kazanmaktadırlar.

5.1.2. İşletmeler Yönüyle

Müşteri Portföyünü Genişletme: Elektronik ticaret sayesinde nasıl ki müşteriler

mekândan bağımsız bir biçimde yüzlerce, binlerce farklı ürünü inceleme fırsatı buluyorsa

215 Braddock Richard S., “The Internet: The Novel”, Financial Analysts Journal, Vol 57, No 5, 2001, s.

17. 216http://www.enkivillage.com/e-commerce-advantages-and-disadvantages.html (Erişim Tarihi:

30.06.2016)

http://www.enkivillage.com/e-commerce-advantages-and-disadvantages.html

95

aynen öyle de işletmeler de mekânın sınırları içine hapsolmadan aynı anda binlerce

müşteriye ulaşabilmektedirler.

Kâr Marjında Artış: Elektronik ticaret ile geleneksel yöntemlerden çok daha fazla

müşteri potansiyeline sahip olan bir işletme aynı zamanda kârını da arttıracaktır.

7/24 ve 365 Gün Satış: Geleneksel işletmeler ile elektronik ticareti birbirinden

ayıran bir diğer fark satışın ‘kesintili’ olmasıdır. Başka bir ifadeyle bu tür işletmelerde

ücretli veya ücretsiz olmak üzere çalışanlarına zorunlu günlük veya haftalık dinlenme

süreleri vermesi nedeniyle 7/24 satış yapamaz ve 365 gün boyunca işçi çalıştıramaz. Fakat

aynı durum elektronik ticaretin söz konusu olduğu işletmeler için geçerli değildir.

İşletmenin Ulaşılabilirliğinin Kolaylaşması: Elektronik ticaretin sunmuş olduğu

bir diğer yenilik küresel ölçekte mesafeleri önemsiz hale getirmesidir. Müşteriler

evlerinden ayrılmadan sadece bir bilgisayar ya da bilgisayar benzeri aparatlarla interneti

kullanarak binlerce kilometre ötede bulunan bir ürünü inceleme fırsatına sahip

olabilmektedirler. Bu durum elektronik ticaret sayesinde işletmenin ulaşılabilirliğini


Nakit Ödeme Kolaylığı: Elektronik ticaret özellikle kredi kartı veya banka hesabı

veya pay ball gibi yöntemlerle ödeme kolaylığı sunduğundan ve ödeme, ürünü satın

almadan önce bilgisayar başında anında gerçekleştiğinden işletmelere ürünün veya

hizmetin fiyatının tahsil edilmesinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır.

5.2. ELEKTRONİK TİCARETİN DEZAVANTAJLARI

5.2.1. Müşteriler Yönüyle

Gizlilik ve Güvenlik: Müşterilerin elektronik ortamda alışverişleri esnasında

güvenlik açığının oluşmasına bağlı olarak kişisel bilgileri kolaylıkla çalınabilmektedir.

Kalite: Elektronik ticaretin müşteriler açısından en büyük handikabı ürünlere

dokunamamaları ve tam anlamıyla ürünün kaliteli olup olmadığını anlayamamalarıdır. O

nedenle bir ürünü satın almadan önce geri gönderme şartlarını çok iyi okumak

gerekmektedir.

Ekstra Fiyat: Özellikle uluslararası bir firmadan alışveriş yaparken faturaya

ekstra bir takım ücretler de yansıyabilir. Müşterilerin bu konuda oldukça dikkatli olmaları

büyük önem taşımaktadır.

96

Gecikme: Ürün teslimatında her şeye rağmen bir takım gecikmeler

yaşanabilmektedir. O nedenle müşterilerin böyle bir duruma hazır olmaları

gerekmektedir.

İnternet Maliyeti: Elektronik olarak alışverişin gerçekleşmesi her şeyden öte

internetin varlığına bağlı bulunmaktadır. İnternet erişimi de dünyanın her bölgesinden

yaklaşık maliyetli ve zamanlı gerçekleşmediğinden internet, halen müşterileri için bir

maliyet unsurudur.

Personel Etkileşiminin Olmayışı: Elektronik ticaretin kolaylıkla

gerçekleşebilmesi için web siteleri üzerinde bir dizi yönlendirme bulunmasına rağmen

özellikle yasal konularla ilgili olarak müşteriler birisinin yardımına ihtiyaç duyabilirler.

Elektronik ticarette böyle bir imkânın olmayışı sistemin bir diğer dezavantajını

oluşturmaktadır.

5.2.2. İşletmeler Yönüyle

Güvenlik: Elektronik ticarette müşteriler için geçerli olan güvenlik açığı

işletmeler için de geçerliliğini korumaktadır.

Kredi Kartı Ödemelerinde Yaşanan Problemler: Kredi kartı ödemelerinde

yaşanan problemler de işletmeleri olumsuz etkilemektedir. Örneğin, ürünün müşteriye

gönderilmesine rağmen kredi kartında tahsilatın gerçekleştirilememesi işletmeleri

elektronik pazarda sıkıntıya sokmaktadır.

Ekstra Maliyet ve Elektronik Ticaret Altyapısı için Uzmanlık: İşletmelerin

elektronik ticarete uyumlu hale getirilmesi öncelikle bir maliyet meselesidir ve uzmanlık

gerektirmektedir. O nedenle bu altyapının kurulması, elektronik ticaretin öngörüldüğü

şekliyle müşteriler tarafından yapılabiliyor olması ya da olmaması gibi faktörler de

işletmeler için ekstra maliyetlere neden olmaktadır.

Yeterli İnternet Hizmeti: Elektronik ticarette internete erişim sadece müşteriler

için değil; aynı zamanda işletmeler için elzemdir. O bakımdan internete erişimde yaşanan

yapısal problemler elektronik ticareti olumsuz etkileyecektir.

Sürekli Güncelleme: İşletmeler açısından online satış da probleme neden olan bir

diğer uygulama da ürün çeşitliliği ve farklılaşmasına bağlı olarak işletmelerin web

sitelerini sürekli güncellemeleri gerektiğidir.

97

6.ELEKTRONİK TİCARETLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR

Elektronik yöntemleri kullanarak mal ve hizmetlerin satımı olarak tanımlanan 217

elektronik ticaretin temelinde pazarlama ve satın alma esasına dayalı ticari işlemler yer

almaktadır. Literatürde bazı kaynaklarda elektronik ticaretin sınırlı olduğuna vurgu

yapılarak yerine elektronik işletme kavramının kullanımının daha doğru olacağı ifade

edilmektedir. Nitekim elektronik işletme, sadece pazarlama ve satın alma işlemlerini

içeren mekanik bir düzlem değil; aynı zamanda belirli bir örgüt sistematiği içerisinde

müşterilere hizmet sunumu ve ortak iş fırsatları sunan bir yapıdır. Fakat elektronik

işletme, gerek çalışmanın sınırlarını aşması gerek elektronik ticaret kavramından daha

geniş bir kavram olması nedeniyle çalışmada elektronik ticaret üzerinde

yoğunlaşılmıştır.218

Şekil 2. 6. Elektronik Ticaretin Sistematiği

Bilgi (Dijital)

Dağıtım (Dijital)

Ödeme (Dijital)

Kaynak: Bhusry Mamta, E-Commerce, Firewall Media, Laxmi Publications, New Delhi,

India, 2005, s. 4.

Elektronik ticaret, sistematik olarak bilgi paylaşımı, dağıtım ve ödeme üzerine

kurulu çok yönlü ticari işlemleri sembolize etmektedir. Dağıtım, doğrudan satıcıdan

alıcıya doğru gerçekleşen tek yönlü ilişkiler ağını vurgularken; ödeme ise alıcıdan

217 Peacock Michael, PHP 5 E-Commerce Development, Create a Flexible Framework in PHP for A

Powerful E-Commerce Solution, PACKT Publishing, UK, 2010, s. 7. 218 Bhusry Mamta, E- Commerce, Firewall Media, Laxmi Publications, New Delhi, India, 2005, s. 4.

Alıcı

(Müşteri)

Satıcı

98

satıcıya doğru gerçekleşen bir eylemi ifade etmektedir. Belirli bir ürün ya da hizmetin

satımı ya da satın alınmasına yönelik olarak dijital ortamda gerçekleşen alım satım işlemi

ise hem alıcıyı hem de satıcıyı ilgilendirmesi yönüyle çift yönlü bir ilişki olarak

değerlendirilmelidir (Şekil 2. 6). Alıcı ve satıcı arasında gerçekleşen bazen tek yönlü,

bazen de çok yönlü ilişkilere dikkat çeken elektronik ticaret kavramıyla ilgili diğer

kavramlar sırasıyla aşağıda verilmiştir.

Sanal Mağaza: Yer kısıtlamalarından tamamen bağımsız, elektronik ticaretle

uyumlu, müşterilerin interneti kullanarak alışverişlerini gerçekleştirdikleri mağaza olarak

tanımlanabilir. Başka bir ifadeyle sanal mağaza, “internet üzerinden satış yapan mağaza”

olarak ifade edilebilir. Bu tür mağazalar interneti geleneksel pazarın bir aracı gibi

kullanarak bilgisayar malzemeleri, gıda, giyim, otomobil, kitap, her türlü aksesuar vb.

ürünleri müşterinin hizmetine sunmaktadır. Tüketiciler istedikleri ürüne anında

erişebilmekte, ürünün özelliklerini dokunmadan da olsa inceleyebilmekte, benzer ya da

farklı özelliklere sahip diğer ürünlerle kalite ya da fiyat açısından kıyaslamalar

yapabilmektedirler. Günümüzde yoğun çalışma temposu, ailedeki tüm bireylerin işgücü

piyasalarına katılarak çalışması ve değişen yaşam koşullarına bağlı olarak bu tür

mağazalara olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. 219

E-para: Bilişim teknolojisinde meydana gelen gelişmelere paralel olarak herkes

tarafından bilinen para kavramı da bir takım değişikliklere uğramıştır. Geçmişten

günümüze kadar gelinen süreçte para, bir dizi değişime maruz kalmıştır. Öncelikle

karşılıklı malların değişimiyle başlayan ödemeler (takas, trampa ekonomisi) şeklinde

ortaya çıkan para, sonrasında değerli madenlerin ve temsili paraların para birimi olarak

kullanılması ile devam etmiş ve en nihayetinde kâğıt paralar ya da kaydî paralarla son

bulmuştur. Bugün teknolojideki gelişmeler elektronik para olarak tanımlanan yeni bir

para türünün mal ve hizmet piyasalarında kullanımına neden olmuştur. Elektronik para,

para türleri içerisinde en yeni olanıdır. Elektronik para, iki şekilde düşünülebilir.

Birincisi, merkez bankası tarafından basılan banknotların elektronik paralara

dönüştürülmesi şeklinde gerçekleşen ödeme aracıdır. Burada elektronik para, paranın

değişim fonksiyonunu yerine getirmektedir. İkincisi ise merkez bankalarının kâğıt para

219 İzgi Berna Balcı ve Şahin İrem, “Elektronik Perakende Sektörü ve İnternet Alışverişi Tüketici Davranışı:

Türkiye Örneği”, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2013, ss. 11, 12.

99

yerine dolaşıma sürdüğü, gerek hesap birimi gerekse tasarruf aracı olarak kabul edilen,

dolayısıyla kâğıt paranın tamamen yerini alacak bir sistemdir.220

Internet Bankacılığı: Internet bankacılığı, özellikle bilişim teknolojilerinde

meydana gelen gelişmelerin sebep olduğu ve hatırı sayılır kitleler tarafından kabul edilen

ve kullanılan bir diğer gelişmedir. Dünya genelinde internet kullanımının artmasına bağlı

olarak bankacılık sektörü sosyal ve ticari hayatta aynı zamanda çalışma hayatında

müşterilerine daha efektif hizmetler sunmaya çalışmaktadır. 221 Bu bağlamda internet

bankacılığı, bankacılık işlemlerinin internet kullanılarak gerçekleştirilmesi olarak

tanımlanmaktadır.222 Başka bir tanıma göre internet bankacılığı, şubelerde

gerçekleştirilen bankacılık işlemlerinin aynıyla internet yani dijital ortamda

yapılmasıdır.223

Elektronik Fon Transferleri (EFT), internet bankacılığının başka bir boyutunu

oluşturmaktadır. Türkiye’de 1992 yılı Nisan ayından itibaren uygulamaya konulan EFT

sistemi, bankacılık sektöründe kolaylıklar sağlamaktadır. Türkiye’de ikinci kuşak EFT

sistemi 2000 yılında yapılandırılmıştır. EFT sistemine ek olarak 30 Ekim 2000 tarihinde

menkul kıymetlerin elektronik ortamda transferine imkân sağlayan ve EFT sistemi ile

entegre bir biçimde çalışan Elektronik Menkul Kıymet Transferi (EMKT) sistemi

uygulamaya konulmuştur.224 Söz konusu bu sistemler sayesinde bireyden bireye,

bireyden bankalara, bankalardan bankalara ya da bankalardan merkez bankasına para

transferleri gerçekleştirilebilmekte ya da kredi kartı ödemesi yapılabilmektedir.225

220 Öztürk Nurettin ve Koç Asuman, “Elektronik Para, Diğer Para Türleriyle Karşılaştırılması ve Olası Etkileri”, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sayı 11, 2006, ss. 208, 209. 221 Okumuş Abdullah, Bozbay Zehra ve Dağlı Recep Murat, “Banka Müşterilerinin İnternet Bankacılığına

İlişkin Tutumlarının İncelenmesi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,

Sayı 36, 2010, s. 91. 222 https://ekonomist.co/bankalar/internet-bankaciligi-nedir-ne-ise-yarar-7343 (Erişim Tarihi: 01.07.2016). 223 Toraman Cengiz, “Bankacılık Sektöründe İnternetin Yeri ve Türk Bankacılık Sistemi Uygulaması”,

Kamu İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Sayı 6/3, 2002, s. 3. 224 Zerenler, a.g.e., s. 106. 225 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Elektronik Fon ve Menkul Kıymet Transfer ve Mutabakat

Sistemi, 2006, s. 1.

https://ekonomist.co/bankalar/internet-bankaciligi-nedir-ne-ise-yarar-7343

100

Şekil 2. 7. EFT ve EMKT Sistem Döngüsü

Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Elektronik Fon ve Menkul Kıymet

Transfer ve Mutabakat Sistemi, Ankara, 2006, s. 1.

E-Güvenlik: Elektronik ticaret, online iletişim ve ticari işlemler boyutuyla

kullanıcılarına büyük faydalar sağlamakta fakat sistemin güvenlik açıkları da göz ardı

edilmemelidir. Teknoloji güvenliği ya da teknolojinin yanlış kullanımı gibi konular

elektronik ticaret işlemleriyle sınırlandırılmamalı; dünya genelinde bilgisayar kullanımı

ve enformasyon sistemlerini etkileyen problem alanlarının bir parçası olarak ele

alınmalıdır. Güvenlik açıklarına bağlı olarak virüsler ya da hackerler yoluyla kişisel ya

da işletmeye ait olan örgütsel bilgilerin çalınması, tüketicilerin dolandırılmaları oldukça

doğaldır. Bu durum işletmelerin milyonlarca dolar zarar etmelerine neden olmaktadır. O

bakımdan işletmelerin sürdürülebilirliklerini sağlayabilmeleri ve rekabet avantajı elde

etmeleri elektronik ticaret yoluyla gerçekleşen işlemlerin güvenlik açıklarının minimize

edilmesine bağlıdır. 226

E-Devlet: Küreselleşme süreci geleneksel kamu hizmeti sunum şekillerini

değişime uğratmış, devletler, “küresel rekabette kendi pozisyonlarını güçlendirmek ve

devam ettirmek için hizmet sunumlarının da artık modernleştirilmesi gerektiğinin farkına

varmışlardır.” 1990’lı yıllarda gerçekleşen dijital devrim, klasik devlet fonksiyonlarının

sorgulanmasına neden olurken bürokratik işlemlerin azaltılması ya da hızlandırılması

226 Pour Mehdi Khosrow, E-Commerce Security, Advice from Experts, Cypertech Publishing, USA,

2004, ss. 2, 3.

101

süreciyle özdeşleştirilen elektronik devlet kavramının ortaya çıkışına zemin

hazırlamıştır.227 Elektronik devlet, dijital teknoloji alanında yaşanan gelişmelerin bir

diğer sonucudur. E-devlet, özellikle gelişmiş ülkelerde görülen ve dijital ortamda kamu

hizmetlerinin vatandaşlara daha kolay ve pratik olarak aktarımına ve erişimine olanak

sağlayan yeni bir devlet uygulamasıdır.228

Şekil 2. 8. Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve E-Devlet Sistemi

Kaynak: https://www.turkiye.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.07.2016).

Elektronik devlet sistematiği içerisinde vatandaşlar doğrudan kamu kurumları ile

karşı karşıya gelmemektedir. Bunun yerine “kamu bilgi otoyolu” şeklinde ifade edilen

bilgi iletişim yöntemi yoluyla kamu bilgi edinme sistemine ulaşılmakta ve buradan

gerekli hizmetler temin edilebilmektedir. Bu sistemde vatandaşın bir kamu bilgi edinme

sistemine ulaşabilmesi için kamu kurumlarını aşındırmasına gerek kalmadan kamu bilgi

sistemi üzerinden devletin sunmuş olduğu tüm hizmetlerden faydalanabilmektedir.229

E-Sözleşme: Sözleşme, Borçlar Hukuku bağlamında “iki tarafın karşılıklı ve

birbirlerine uygun iradeleri sonucunda kurulan ve taraflara bir takım edimler yükleyen bir

irade beyanıdır. Elektronik sözleşmelerin kuruluşuna neden olan temel realite yine bilgi

227 Çiçek Serdar, Çiçek Hüseyin Güçlü ve Çiçek Uğur, “Kamu Hizmetlerinin Etkinliğinde E-Devlet

Kullanımı ve Beklentileri”, 22. Türkiye Maliye Sempozyumu, 9-13 Mayıs, Belek, Antalya, 2007, s. 2. 228 https://www.turkiye.gov.tr/bilgilendirme?konu=siteHakkinda (Erişim Tarihi: 01.07.2016);

https://www.turkiye.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.07.2016). 229 Zerenler, a.g.e., s. 170.

https://www.turkiye.gov.tr/

https://www.turkiye.gov.tr/bilgilendirme?konu=siteHakkinda


102

ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmelerdir. O nedenle “web siteleri

aracılığıyla sözleşme kurulması”, “elektronik posta yoluyla sözleşme kurulması”,

elektronik veri değişimi yöntemiyle sözleşme kurulması” gibi türleri içeren elektronik

sözleşmeler, bilindik ve alışılagelmiş sözleşme şekillerinden tamamen farklıdır. 230 Klasik

sözleşmelerde taraflar sözlü ya da yazılı olarak irade beyanında bulunurken elektronik

sözleşmelerde ise tarafların iradesi ancak elektronik posta (e-posta) gibi dijital yöntemler

yoluyla somut hale gelmektedir.231

E-Fatura: Elektronik fatura, “Türkiye’de 397 sıra nolu VUK tebliğine ile hayata

geçirilen ve 5 Mart 2010 tarihinden itibaren uygulamada olan e-fatura, veri format ve

standardı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen, VUK gereği bir faturada yer

alması gereken bilgilerin içerisinde yer aldığı, satıcı ve alıcı arasındaki iletiminin merkezi

bir platform (GİB) üzerinden gerçekleştirildiği elektronik bir belgedir”. Kullanıcılarına

zaman ve maliyet tasarrufu ile birlikte standartlaşma olanağı sunan e-fatura, yeni bir belge

türü olmamasına rağmen kâğıt fatura ile aynı hukuki niteliklere sahiptir.232

E-İmza: Dijital devrimin bir diğer çıktısı elektronik imzadır. Elektronik imza,

“kısaca elektronik veriye eklenen ya da mantıksal bağlantısı bulunan, kimlik doğrulama

amacıyla kullanılan elektronik bir veridir.” Elektronik imza, imzalayan kişinin kimlik

doğruluğunu ispatlayarak imzalanan veri içeriğinin başka bir kişi tarafından değiştirilip

değiştirilmediğini ortaya koymaktadır. Elektronik imzanın atılabilmesi için “nüfus

cüzdanı, sürücü belgesi veya diğer kimlik belgeleri gibi kişinin kimliğini ispatlaması için

elektronik ortamda kullanılan elektronik dosyalar” şeklinde tanımlanan elektronik

dosyalara ihtiyaç duyulmaktadır.233

III. BÖLÜM

ARAŞTIRMA YÖNTEM, TEKNİK ve BULGULAR

Çalışmanın bu bölümünde saha çalışmasının yapıldığı araştırma alanına ilişkin

bilgilere yer verilecektir. Saha çalışmasına konu olan Çankırı iline ait demografik

230 Uyumaz Alper, Elektronik Sözleşmelerin Web Siteleri Aracılığıyla Kurulması ve Bu Sözleşmelerin

İfası”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 2007, s. 907. 231 Uyumaz, a.g.m., s. 912. 232 http://www.efatura.gov.tr/efaturahakkinda.html (Erişim Tarihi: 01.07.2016). 233 https://eteydeb.tubitak.gov.tr/eimzabilgisayfasi.htm (Erişim Tarihi: 01.07.2016).

http://www.efatura.gov.tr/efaturahakkinda.html

https://eteydeb.tubitak.gov.tr/eimzabilgisayfasi.htm

103

bilgilere yer verildikten sonra Çankırı’da eğitimin genel görünümü, okullaşma oranı, özel

ve kamuya ait okullarda istihdam edilen öğretmen sayısı, öğrenci başına düşen öğretmen

sayısı ve çalışan öğretmenlerin cinsiyet değişkenine göre dağılımlarına değinilecektir.

3.1.ARAŞTIRMA BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Araştırma alanına yönelik bilgiler kapsamında Çankırı İlinin coğrafi konumundan

hareketle demografik özelliklerini kapsayan nüfus ve göç verilerine değinilmiştir.

3.1.1. Çankırı İlinin Coğrafi Konumu

Çankırı, Orta Anadolu’nun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz havzaları

arasında yer almaktadır. Batıda Bolu, kuzeybatıda Karabük, kuzeyde Kastamonu, doğuda

Çorum ve güneyde Ankara ile Kırıkkale illerine komşudur. Denizden yüksekliği 723

metre olan ilin yüz ölçümü 7 490 km2’dir.234

234 www.cankiri.bel.tr “coğrafi yapi”, (Erişim Tarihi: 16.11.2016).

http://www.cankiri.bel.tr/

104

Resim 3. 1. İlin Coğrafi Konumu

Kaynak: http://www.cankiri.gov.tr/cografi-yapi (Erişim Tarihi: 17.11.2016).

3.1.2. Çankırı İlinin Nüfusu

Çankırı ilinin Cumhuriyet dönemi öncesi nüfus bilgilerine bir takım salnamelerde

ve bazı araştırmacıların eserlerinde ulaşmak mümkündür. 1869 yılından yayınlanan ve

Çankırı Sancağını içeren I. Kastamonu vilayeti salnamesindeki veriler dikkate alındığında

Kalecik kazası da dâhil olmak üzere Çankırı Sancağı’nın toplam nüfusu 66,731 olarak

tespit edilmiştir. 19. yüzyılın başında ise Çankırı Sancağı nüfusu 77,417 erkek ve 76,375

kadın olmak üzere toplam 153,792 kişiden meydana gelmektedir. 235

Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’de ilk nüfus sayımı 1927 yılında

yapılmıştır. İlk nüfus sayımı sonuçlarına göre Çankırı İlinin 1927 yılındaki nüfusu

157,219 olarak belirlenmiştir. İl nüfusu birtakım dalgalanmalara rağmen 2000 yılına

kadar sürekli artmıştır. Öyle ki 1990 yılında 279,129 ile tarihinin en yüksek nüfusuna

ulaşmıştır. Fakat 2000 yılından sonra günümüze kadar gelinen süre içerisinde il nüfusu

235 www.cankiri.gov.tr (Erişim Tarihi: 16.11.2016).

http://www.cankiri.gov.tr/cografi-yapi

http://www.cankiri.gov.tr/

105

sistematik olarak azalmış, 2015 yılında 180,945 olarak belirlenmiştir. 236 Bu durum

Çankırı ilinin 2000’li yılların başına kadar mütemadiyen göç alan ve nüfusu sürekli artan

ancak 2000’li yıllardan sonra ise göç veren ve nüfusu azalan bir il olduğunu açık bir

şekilde göstermektedir (Tablo 3. 1).

Tablo 3. 1. Yıllara Göre Çankırı Nüfusu (Bin kişi)

Yıllar Nüfus

1927 157,219

1935 177,587

1940 183,782

1945 197,356 1950 217,188

1955 228,232

1960 241,452

1965 250,706

1970 261,367

1975 265,468

1980 258,436

1985 263,964

1990 279,129

1997 (İkametgâha göre) 252,424

2000 (ADNKS) 270,355

2007 (ADNKS) 174,012 2008 (ADNKS) 176,093

2009 (ADNKS) 185,019

2010 (ADNKS) 179,067

2011 (ADNKS) 177,211

2012 (ADNKS) 184,406

2013 (ADNKS) 190,909

2014 (ADNKS ) 183,550

2015 (ADNKS) 180,945

2016 (ADNKS) 183,880

2017 (ADNKS) 186,074

Kaynak: www.cankiri.gov.tr (Erişim Tarihi: 16.11.2016).

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre 2015 yılında

Çankırı nüfusu 180,945 kişiden meydana gelmektedir. Bu nüfusun 90,340’ı erkek,

90,605’ise kadınlardan meydana gelmektedir. Yüzdelik olarak hesaplandığında nüfusun

%49,93’ü erkek, %50,07’si ise kadınlardan oluşmaktadır. Kadın ve erkek sayısı

arasındaki fark çok olmamasına rağmen ilde yaşayan kadınlar sayıca erkeklerden daha

fazladır. O nedenle yüzölçümü 7490 km2 olarak belirlenen ilde, km2’ye 24 insan

düşmektedir.237

236 www.cankiri.gov.tr (Erişim Tarihi: 16.11.2016). 237 www.cankiri.gov.tr (Erişim Tarihi: 16.11.2016).




106

Tablo 3. 2. İlçelere Göre Nüfus Miktarı ve İlçelerin Yıllık Nüfus Artış Hızları

(2015) İl ve İlçe Toplam İl ve İlçe

Merkezleri

Belde ve Köyler Yıllık Nüfus

Artış Hızı (%)

Çankırı 180,945 126,058 54,887 -14,3

Merkez 88,538 79,091 9,447 24,7

Atkaracalar 4,804 1,975 2,829 -171,4

Bayramören 2,361 571 1,790 -75,4 Çerkeş 16,539 9,357 7,182 -61,3

Eldivan 5,346 2,996 2,350 -39,4

Ilgaz 13,716 7,910 5,806 -50,6

Kızılırmak 7,320 2,255 5,065 -27,4

Korgun 4,116 2,071 2,045 -23,8

Kurşunlu 8,178 5,345 2,833 -8,9

Orta 11,485 4,061 7,424 -106,5

Şabanözü 10,746 8,316 2,430 38,6

Yapraklı 7,796 2,110 5,686 -55,9

Kaynak: www.cankiri.gov.tr (Erişim Tarihi: 16.11.2016).

Çankırı ilinin 11 adet ilçesi bulunmaktadır. 2015 yılı ilçelere göre nüfus miktarı

ve ilçelerin yıllık nüfus artış hızları dikkate alındığında nüfusu en kalabalık olan ilçe

16,539 ile Çerkeş’tir. Çerkeş’i 13,716 ile Ilgaz ve 11,485 ile Orta takip etmektedir. En

fazla nüfusa sahip olan bu ilçelerin ortak özelliği sanayinin gelişmiş olması ve buna bağlı

olarak istihdam imkânlarının çeşitliliğidir. En az nüfusa sahip olan ilçe ise 2,381 ile

Bayramören’dir. Tabloda yer verilen ilçelerin yıllık nüfus artış hızları Şabanözü hariç

istisnasız tüm ilçelerde eksi yönde olduğu gözlemlenmektedir. Bu durum ilçelerin büyük

bir kısmında göçe ve doğum oranlarındaki azalmaya bağlı olarak nüfusun azaldığı

şeklinde yorumlanabilir (Tablo 3. 2).


107

Grafik 3. 1. Yıllara Göre Çankırı’da Nüfus Artış Hızı (%)

Sıralama 1 2 3 4 5 6 7 8

Yıllar 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Oran 1,20% 5,07% -3,22% -1,04% 4,06% 3,53% -3,85% -1,42%

Kaynak: www.nufusu.com/ilcankiri-nufus (Erişim Tarihi: 16.11.2016).

Grafik 3. 1 yıllara göre Çankırı’da nüfus artış hızında meydana gelen değişimi

göstermektedir. Çankırı’nın nüfus artış hızı 2008’de %1,20; 2009’da %5,07; 2010’da %-

3,22; 2011’de %-1,04; 2012’de %4,06; 2013’te %3,53; 2014’te %-3,85; 2015’te %-1,42

şeklinde gerçekleşmiştir. Nüfus artış hızı en fazla %5,07 ile 2009 yılında gerçekleşirken

2014 yılında ise %-3,85 gibi bir oranla dip yapmıştır. Söz konusu bu verilerden hareketle

bir değerlendirme yapılacak olursa Çankırı’da 2008-2015 dönemi nüfus artışının

azaldığını hatta eksiye evirildiği görülmektedir. Bu durum ilin nüfusu artan ve göç alan

bir il olmasından çok nüfusu azalan ve her geçen gün göç veren bir ile dönüştüğünün

somut bir kanıtıdır. İl’de istihdam imkânlarının olmayışı ya da sınırlı oluşu, tarım

sektöründe yaşanan kronik problemler, hizmet sektörünün yeterince gelişmemiş olması

ve şehrin tabakalı işgücü yapısı gibi nedenler nüfus artış hızını azaltan nedenlerin başında

gelmektedir (Grafik 3. 1).

1,20%

5,07%

-3,22%

-1,04%

4,06%3,53%

-3,85%

-1,42%

-5,00%

-4,00%

-3,00%

-2,00%

-1,00%

0,00%

1,00%

2,00%

3,00%

4,00%

5,00%

6,00%

1 2 3 4 5 6 7 8

http://www.nufusu.com/ilcankiri-nufus

108

Tablo 3. 3. İlçelere Göre Kadın Erkek Nüfusunun Dağılımı (2015) Yıl İlçe İlçe Nüfusu Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu Nüfus

Yüzdesi

2015 Merkez 88,538 44,262 44,276 %48,93

2015 Atkaracalar 4,804 2,463 2,341 %9,14

2015 Bayramören 2,361 1,217 1,144 %7,58

2015 Çerkeş 16,539 8,336 8,203 %6,35

2015 Eldivan 5,346 2,624 2,722 %5,94

2015 Ilgaz 13,716 6,813 6,903 %4,52

2015 Kızılırmak 7,320 3,563 3,757 %4,31 2015 Korgun 4,116 2,030 2,086 %4,05

2015 Kurşunlu 8,178 4,174 4,004 %2,95

2015 Orta 11,485 5,778 5,707 %2,65

2015 Şabanözü 10,746 5,350 5,396 %2,27

2015 Yapraklı 7,796 3,730 4,066 %1,30


Tablo 3. 3 ilçelere göre kadın erkek nüfusunun dağılımını göstermektedir. İl

merkezinde 88,538 kişinin yaşadığı Çankırı’da toplam nüfus içinde erkeklerin sayısı

44,262; kadınların sayısı ise 44,276’dır. Kadın nüfusunun erkek nüfusundan fazla olduğu

görülmektedir. İlçeler içinde en kalabalık nüfusa sahip olan Çerkeş’de merkez

nüfusundan farklı bir biçimde erkek nüfusu kadın nüfusundan fazladır. Çerkeş’de erkek

nüfusu 8,336 kadın nüfusu ise 8,203 olarak tespit edilmiştir. İlçeler içerisinde en az nüfusa

sahip olan Bayramören’de de toplam nüfus içerisinde erkek ve kadın nüfusunun

Çerkeş’deki dağılımla benzerlik gösterdiği gözlemlenmektedir (Tablo 3. 3).

Tablo 3. 4. Çankırı İl Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yıl Yaş Grubu Nüfus Nüfus Yüzdesi

2015 0-4 10,873 %6,01

2015 5-9 11,331 %6,26

2015 10-14 11,390 %6,29

2015 15-19 13,866 %7,66

2015 20-24 14,094 %7,79

2015 25-29 12,248 %6,77

2015 30-34 11,764 %6,50 2015 35-39 11,775 %6,51

2015 40-44 11,062 %6,11

2015 45-49 10,483 %5,79

2015 50-54 11,949 %6,60

2015 55-59 10,642 %5,88

2015 60-64 11,140 %6,16

2015 65-69 9,127 %5,04

2015 70-74 7,451 %4,12

2015 75-79 5,622 %3,11

2015 80-84 4,053 %2,24

2015 85-89 1,631 %0,90 2015 90+ 444 %0,25


Nüfusun yaş gruplarına göre ele alınması söz konusu o bölgenin genç, orta yaş ve

ileri yaş nüfusuna yönelik bilgi vereceğinden demografik açıdan oldukça önemlidir.



109

Özellikle Türkiye nüfusunun 1950’li yıllardan bu yana demografik anlamda geçirdiği

dönüşüm nüfusun yaş gruplarına göre dağılımının önemini daha da arttırmaktadır.

Toplumsal cinsiyet, ataerkil aile yapısı, öğrenilmiş çaresizlik ve cam-tavan algısı gibi bir

dizi olumsuz faktörlerin varlığına rağmen kadınların işgücü piyasalarında aktif bir şekilde

yer almaya başlaması öncelikle bölgelerin demografik yapısını ve buna bağlı olarak

işgücü piyasası özelliklerini derinden etkilemektedir. Dolayısıyla işgücü piyasalarında

yaş faktörü gerek istihdam ve sosyal güvenlik gerekse sosyal politikanın diğer

dinamikleri açısından kritik bir öneme sahiptir.238 Belirli bir bölgenin toplam nüfusunun

yaş gruplarına göre dağılımına bakılarak o bölgenin doğum ve ölüm oranları, genç-yaşlı

nüfus miktarları, verimlilik, istihdam, işsizlik, sosyal güvenlik, kayıtdışılık vb. hakkında

bilgi sahibi olunabilir. Bu bağlamda 2015 yılı verileri ışığında Çankırı ili nüfusu yaş

grupları itibariyle değerlendirildiğinde toplam nüfusun %7,79’u 20-24 yaş aralığında

bulunduğu gözlenmektedir (Tablo 3. 4). Buradan hareketle Çankırı nüfusunun büyük bir

kısmının genç nüfus karakteristiği taşıdığı söylenebilir. Genç nüfus özelliği bölgenin

üretimi ve kalkınması açısından büyük bir öneme sahip olmasına rağmen en fazla işsiz

kitlesinin bu yaş aralığında olması ve yeterli istihdam imkânının olmaması işsizliğe bağlı

göçe sebep olacaktır. Nitekim ilin aldığı ve verdiği göç miktarları bunu teyit eder

niteliktedir (Tablo 3. 5).

Tablo 3. 5. Çankırı İlinin Aldığı-Verdiği Göç (2007-2015) Yıl Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç (Göç

Farkı)

Net Göç Hızı

(%)

2007-2008 12,680 11,612 1,068 6,1

2008-2009 20,166 11,831 8,335 46,1

2009-2010 11,536 17,958 -6,422 -35,2

2010-2011 10,582 14,322 -3,740 -20,9

2011-2012 17,050 10,609 6,441 35,5

2012-2013 22,290 16,991 5,299 28,1

2013-2014 14,519 23,080 -8561 -45,6

2014-2015 12,702 16,148 -3,446 -18,9

Kaynak: TÜİK, 2015.

Bölgelerin aldığı ve verdiği göçler o bölgeye yönelik gerçekleşen göçün yönüyle

ilgili bilgi vermektedir. Göçün yönünün negatif olması verdiği göçün aldığı göçten fazla;

pozitif olması ise aldığı göçün verdiği göçten fazla olduğu şeklinde yorumlanmaktadır.

Çankırı’da göçün yönü negatif eğilimlidir. Çankırı özelinde 2013-2014 döneminde göçün

tam anlamıyla negatif yönlü gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde ilin aldığı göç

238 Yüksel Hasan, Güncel Gelişmeler Işığında Sosyal Politika, 1. Baskı, Ekin Yayıncılık, Bursa, 2014,

ss. 327, 328.

110

14,510, verdiği göç 23,080, göç farkı ise -8541 şeklinde gerçekleşmiştir. Göçün en

yüksek düzeyde pozitif yönelimli olduğu dönem 2008-2009 yıllarını kapsamaktadır. Bu

dönemde ilin aldığı göç 20,166; verdiği göç 11,831; göç farkı ise 8,335 olarak

belirlenmiştir (Tablo 3. 5).

3.1.3. Çankırı İlinde Eğitime Yönelik İstatistikler

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Çankırı ilinde halkın yaklaşık %96’sının okuma

yazma bilmediği, 1927 yılındaki Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre de kadın

nüfusunun sadece 848’i yani %1’i okuma yazma bildiği, erkeklerde ise okuma yazma

oranının %8,3 olduğu anlaşılmaktadır. İlerleyen yıllarda ise eğitim yatırımlarına ayrılan

ödenek miktarındaki artış ve Çankırı halkının göstermiş olduğu eğitim seferberliği

sayesinde sayısal göstergelerde fark edilir bir artış yaşanarak eğitim ve öğretimin

niteliğini gösteren yeni okul türleri açılmıştır.239

TUİK tarafından açıklanan verilere göre Çankırı’da 6 yaş ve üzeri okuryazar nüfus

oranı 2010 yılında %91,5 iken 2014 yılında %94,4 olarak gerçekleşmiştir. Net okullaşma

oranı ise 2014-2015 eğitim-öğretim yılında ilkokul düzeyinde %88,6, ortaokul düzeyinde

%88,3, lise düzeyinde ise %80,2’dir. Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı ise ilkokulda

16, ortaokulda 15, lisede 11’dir. Yine yapılan araştırmaya göre derslik başına düşen

öğrenci sayısı 2014-2015 eğitim-öğretim yılında ilkokul ve ortaokulda 17 iken

ortaöğretimde 20 olarak gerçekleşmiştir.240

Tablo 3. 6. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması

TR8

Batı

Karadeniz

TR81 (Zonguldak, Karabük,

Bartın) TR811 Zonguldak

TR812 Karabük

TR813 Bartın

TR82 (Kastamonu, Çankırı, Sinop) TR821 Kastamonu

TR822 Çankırı

TR823 Sinop

TR83 (Samsun, Tokat, Çorum,

Amasya) TR831 Samsun

TR832 Tokat

TR833 Çorum

TR834 Amasya

Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, Milli

Eğitim Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 2015/2016, s. xxiii.

Çankırı ili İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılmasında TR8 Batı Karadeniz

Bölgesinde yer almaktadır. Zonguldak, Karabük, Bartın İlleri TR81 olarak, Kastamonu,

Çankırı ve Sinop İlleri TR82 olarak, Samsun, Tokat, Çorum ve Amasya İlleri ise TR83

239 TC. Çankırı Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Stratejik Planı 2010-2014, Çankırı 2010, s. 15. 240 TÜİK Ulusal Eğitim İstatistikleri Veri Tabanı 2015 Sonuçları.

111

olarak adlandırılmaktadır. Çankırı’daki eğitim istatistikleri değerlendirilirken bu iller

arasındaki bölge sınıflandırması geçerli olmaktadır (Tablo 3. 6).

Grafik 3. 2. Çankırı İli Toplam Okul Sayısı (2015-2016)

Kaynak: http://www.cankiri.gov.tr/egitim (Erişim Tarihi: 17.11.2016).

Grafik 3. 2’de 2015-2016 yıllarındaki Çankırı İli toplam okul sayılarına yer

verilmektedir. Çankırı ilindeki toplam okul sayısına bakıldığında en çok okul sayısının

ilkokul kademesinde var olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Tabloya göre en az okul

sayısına sahip eğitim kademesini genel liseler oluşturmaktadır. İlkokul ve ortaokuldan

mezun olan öğrencilerin bir kısmının eğitimlerine örgün eğitimle devam etmemeleri ve

lise eğitimini açık lise şeklinde tamamlamaları Genel Liseler ve Mesleki ve Teknik

Liselerin sayısının az olmasına neden olmaktadır (Grafik 3. 2).

Tablo 3. 7. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması 3. Düzey ve Eğitim Seviyesine

Göre Çankırı İli Okullaşma Oranı (2015-2016)

Okul

Öncesi

İlkokul Ortaokul Ortaöğretim

(Lise)

Genel

Ortaöğretim

Mesleki ve

Teknik Orta

Öğretim

Brüt 86,33 90,59 100,09 108,35 55,71 52,64

Net 65,68 87,34 88,64 80,68 36,95 43,73

Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, Milli

Eğitim Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 2015/2016, s. 4.

Çankırı ilindeki okullaşma oranları incelendiğinde net yüzdelerin okul öncesi

eğitimde % 65,68, ilkokul kademesinde %87,34, ortaokul kademesinde %88,64,

ortaöğretim seviyesinde % 80,68, genel ortaöğretim kademesinde % 36,95 ve mesleki ve

teknik orta öğretim kademesinde %43,73 olduğu gözlenmektedir. Yine tabloya göre en

Anaokulu

ve

Anasınıfı

İlkokul OrtaokulGenel

Liseler

Mesleki

ve Teknik

Lise

Toplam

Seri1 59 71 47 11 22 166

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180T

op

lam

Ok

ul

Sayıs

ı

http://www.cankiri.gov.tr/egitim

112

yüksek değer %88,64 ile ortaokul kademesinde iken en düşük değer ise %36,95 ile genel

ortaöğretim kademesindedir (Tablo 3. 7).

Tablo 3. 8. İlçelere Göre Anaokulu Sayısı (2015-2016)

Okul Türü

Mer

kez

Atk

aracala

r

Bayram

öre

n

Çerk

eş

Eld

ivan

Ilgaz

Kız

ılır

mak

Korgu

n

Ku

rşu

nlu

Orta

Şab

an

özü

Yap

rak

lı

Top

lam

Anaokulu Resmi 6 - - 1 1 1 1 1 1 - 1 - 13

İlkokul

Bünyesinde

Bulunan

Anasınıfı

Şehir

12 1 1 3 - 3 - - 2 - 2 - 24

Köy 4 1 - - - - 1 - - 3 - 3 12

Ortaokul

Bünyesinde

Bulunan

Anaokulu

Şehir 4 - - - - - - - - 2 - - 6

Ortaöğretim

Bünyesinde

Bulunan

Anaokulu

Şehir 1 - - - - - - - - - - - 1

Kız Meslek

Lisesi

Bünyesinde

Bulunan

Anasınıfı

Şehir 1 - - - - - - - - - - - 1

Özel İlkokul

Anasınıfı

Şehir 2 - - - - - - - - - - 2

ANAOKULU

ve ANASINIFI

TOPLAM

30 2 1 4 1 4 2 1 3 5 3 3 59

Kaynak: http://www.cankiri.gov.tr/egitim (Erişim Tarihi:17.11.2016).

Çankırı ilindeki anaokulu sayılarının ilçeler ve merkez okullardaki dağılımı

tabloda incelendiğinde, il genelinde toplam 59 olan anaokulu sayısının resmi anaokulu

bünyesinde 13 olduğu, ilkokul bünyesinde 24’ü şehir, 12’si köyde olmak üzere toplamda

36 olduğu, ortaokul bünyesinde 6 olduğu, ortaöğretim bünyesinde 1 olduğu, kız meslek

lisesi bünyesinde 1 olduğu ve özel ilkokul bünyesinde 2 olduğu görülmektedir. Ayrıca

tabloya göre en yüksek sayının 36 ile ilkokul bünyesinde bulunan anasınıfında olduğunu;

en düşük sayının ise 1 ile ortaöğretim ve kız meslek lisesi bünyesinde bulunan

anasınıfında olduğunu söylemek mümkündür. Yine tabloda ilçelere göre anaokulu

sayılarının köy bazındaki sayısının 12 ile merkez köy, Kızılırmak, Orta ve Yapraklı

ilçelerinin köylerinde olduğu gözlenmektedir (Tablo 3. 8).


113

Tablo 3. 9. İlçelere Göre İlkokul Sayısı (2015-2016)

Okul Türü

Mer

kez

Atk

aracala

r

Bayram

öre

n

Çerk

eş

Eld

ivan

Ilgaz

Kız

ılır

mak

Korgu

n

Ku

rşu

nlu

Orta

Şab

an

özü

Yap

rak

lı

Top

lam

İlkokul Şehir 14 1 1 4 1 3 1 1 3 1 3 2 35

Köy 10 1 - - 1 - 7 1 2 6 2 3 33

Özel Eğitim

Uygulama

Merkezi

1 - - - - - - - - - - - 1

Özel İlkokul Şehir 2 - - - - - - - - - - - 2

İLKOKUL

TOPLAMI

Şehir 27 2 1 4 2 3 8 2 5 7 5 5 71


Çankırı ilindeki ilkokul sayılarının merkez ve ilçelere göre dağılımı tablo 3. 9’da

verilmektedir. Tabloya göre şehirdeki ilkokul sayısı 35, köydeki ilkokul sayısı 33, özel

eğitim uygulama merkezindeki okul sayısı 1, özel ilkokul sayısı 2 olmak üzere ilde toplam

71 ilkokul bulunmaktadır. İlçeler bazında en çok ilkokul sayısı 27 ile merkezde iken bu

sayıyı 8 ve 7 ile Kızılırmak ve Orta ilçeleri takip etmektedir. Ayrıca en az ilkokula sahip

olan ilçe, öğrenci sayısının azlığı ile doğru orantılı olarak Bayramören ilçesidir (Tablo 3.

9).

Tablo 3. 10. İlçelere Göre Ortaokul Sayısı (2015-2016)

Okul Türü

Mer

kez

Atk

ara

cala

r

Ba

yram

öre

n

Çerk

eş

Eld

iva

n

Ilg

az

Kız

ılır

ma

k

Ko

rg

un

Ku

rşu

nlu

Orta

Şa

ba

nö

zü

Ya

pra

klı

To

pla

m

Ortaokul Şehir 11 1 1 3 1 3 1 1 3 1 1 1 28

Köy 4 1 - - - - 1 - - 1 1 1 9

İmam Hatip

Ortaokulu

Şehir 2 - - 1 - 1 - - - 1 1 - 6

Yatılı Bölge

Ortaokulu

Şehir - - - - - - - - 1 1 - - 2

Özel Eğitim

Uygulama

Merkezi (II.

Kademe)

1 - - - - - - - - - - - 1

Özel Ortaokul Şehir 1 - - - - - - - - - - - 1

ORTAOKUL

TOPLAMI

19 2 1 4 1 4 2 1 4 4 3 2 47




114

Çankırı ilindeki 2015-2016 eğitim-öğretim yılındaki ortaokul sayıları tablo

3.10’da verilmektedir. Tabloya göre ortaokul sayısı şehirde 28 iken köyde toplam 9

tanedir. İmam Hatip Ortaokulu sayısı şehirde 6, yatılı bölge okulu sayısı şehirde 2, özel

eğitim uygulama merkezi sayısı (II. Kademe) 1 ve özel ortaokul sayısı 1’dir. En fazla

ortaokul 19 ile merkezde iken en az ortaokul 1 tane ile Bayramören, Eldivan ve Korgun

İlçelerindedir. Çankırı ili genelinde köy ve şehir olmak üzere toplamda 47 ortaokul

bulunmaktadır (Tablo 3. 10).

Tablo 3. 11. İlçelere Göre Genel Lise Sayısı (2015-2016)

Okul Türü

Mer

kez

Atk

aracala

r

Bayram

öre

n

Çerk

eş

Eld

ivan

Ilgaz

Kız

ılır

mak

Korgu

n

Ku

rşu

nlu

Orta

Şab

an

özü

Yap

rak

lı

Top

lam

Genel Lise - - - - - - - - - - - - -

Anadolu Lisesi 4 - - 1 - 1 - - 1 - 1 - 8

Fen Lisesi 1 - - - - - - - - - - - 1

Sosyal Bilimler

Lisesi

1 - - - - - - - - - - - 1

Anadolu Güzel

Sanatlar Lisesi

1 - - - - - - - - - - - 1

LİSE

TOPLAMI

7 1 1 1 1 11


Çankırı ilinde ortaöğretim kademesinde bulunan genel lise sayısı incelendiğinde

Anadolu Lisesi sayısının 8, Fen Lisesi sayısının 1, Sosyal Bilimler Lisesi sayısının 1 ve

Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi sayısının 1 olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Liselerin

genel olarak ilçelere dağılımına bakıldığında ise toplamda 11 olan genel lise sayısının 7

tanesinin merkezde, geriye kalanların ise 1’er tane olarak Çerkeş, Ilgaz, Kurşunlu ve

Şabanözü ilçelerinde olduğu görülmektedir. Ayrıca tabloya göre en fazla lise sayısının

Anadolu Lisesi bünyesinde olduğu göze çarpmaktadır (Tablo 3. 11).


115

Tablo 3. 12. İlçelere Göre Mesleki ve Teknik Lise Sayısı ve Orta Öğretim Genel

Toplam (2015-2016)

Okul Türü

Mer

kez

Atk

aracala

r

Bayram

öre

n

Çerk

eş

Eld

ivan

Ilgaz

Kız

ılır

mak

Korgu

n

Ku

rşu

nlu

Orta

Şab

an

özü

Yap

rak

lı

Top

lam

Endüstri Meslek

Lisesi

1 - - - - - - - - - - - 1

Kız Meslek Lisesi 1 - - - - - - - - - - - 1

Ticaret Meslek

Lisesi

1 - - - - - - - - - - - 1

Mesleki ve Teknik

Eğitim Genel

Müdürlüğü Çok

Programlı Lise

- 1 - 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10

Anadolu Turizm ve

Otelcilik Meslek

Lisesi

- - - - - 1 - - - - - - 1

Anadolu İmam

Hatip Lisesi ve

İmam Hatip Lisesi

1 - - - - 1 - - 1 1 - - 4

Sağlık Meslek

Lisesi

1 - - - 1 1 - - - - - - 3

Ziraat Meslek

Lisesi

1 - - - - - - - - - - - 1

MESLEKİ ve

TEKNİK LİSE

TOPLAMI

6 1 1 2 4 1 1 2 2 1 1 22

Özel Lise 1 - - - - - - - - - - - 1

Özel Eğitim

Uygulama Merkezi

(III. Kademe)

1 - - - - - - - - - - - 1

ORTAÖĞRETİM

GENEL

TOPLAMI

15 1 2 2 5 1 1 3 2 2 1 35


Tablo 3.12’de Çankırı ilinde 2015-2016 eğitim-öğretim yılında ilçelere göre

mesleki ve teknik lise sayısı ve ortaöğretim genel toplam sayısı verilmektedir. Buna göre,

endüstri meslek lisesi sayısı 1, kız meslek sayısı 1, ticaret meslek sayısı 1, mesleki ve

teknik eğitim genel müdürlüğü çok programlı lise sayısı 10, anadolu turizm ve otelcilik

mesleki lisesi sayısı 1, anadolu imam hatip ve imam hatip lisesi sayısı 4, sağlık meslek

lisesi sayısı 3 ve ziraat meslek lisesi sayısı 1’dir. Mesleki ve teknik lise sayısı toplamda

6, genel lise sayısı toplamda 7, özel lise sayısı 1 ve özel eğitim uygulama merkezi sayısı

1 olmak üzere toplamda merkezdeki ortaöğretim sayısı 15’tir. Tabloda dikkat çeken bir


116

başka veri ise mesleki ve teknik eğitim genel müdürlüğü çok programlı lisesi Merkez ve

Bayramören ilçesi hariç tüm ilçelerde bulunarak mesleki ve teknik liselerin sayısında

yüksek orana sahiptir. Bununla birlikte mesleki ve teknik lise sayısı 22, genel lise sayısı

11, özel lise sayısı 1 ve özel eğitim uygulama merkezi sayısı 1 olmak üzere Çankırı

genelinde bulunan ortaöğretim sayısı 35 olarak belirlenmiştir (Tablo 3. 12).

Tablo 3. 13. İlçelere Göre Diğer Eğitim Merkezleri (2015-2016)

Okul Türü M

erk

ez

Atk

aracala

r

Bayram

öre

n

Çerk

eş

Eld

ivan

Ilgaz

Kız

ılır

mak

Korgu

n

Ku

rşu

nlu

Orta

Şab

an

özü

Yap

rak

lı

Top

lam

İl ve İlçe Milli

Eğitim

Müdürlükleri

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 12

Halk Eğitim

Merkezi

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 12

Mesleki Eğitim

Merkezi

1 - - - - - - - - - - - 1

Rehberlik ve

Araştırma Merkezi

1 - - - - - - - - - - - 1

Öğretmenevleri 1 - - - 1 1 - 1 1 1 1 - 7

Bilim ve Sanat

Merkezi

1 - - - - - - - - - - - 1

Resmi Yurt ve

Pansiyonlar

8 1 - 1 - 3 - 1 3 3 - 2 22

Özel Yurt ve

Pansiyonlar

8 1 - 2 - 1 1 - 1 1 1 1 17

Özel Motorlu Taşıt

Sürücü Kursları

4 - - 1 - - - - - - - - 5

Özel

Rehabilitasyon

Merkezleri

2 - - - - - - - - - - - 2

Özel Çeşitli

Kurslar

3 - - - - - - - - - - - 3

Özel Etüd

Merkezleri

5 - - - - - - - - - - - 5

TOPLAM 36 4 2 6 3 7 3 4 7 7 4 5 88


Yukarıdaki tabloya göre Çankırı ilindeki diğer eğitim merkezleri incelendiğinde,

il ve ilçe milli eğitim müdürlüklerinin sayısının 12, halk eğitim merkezleri sayısının 12,

mesleki eğitim merkezi sayısının 1, rehberlik ve araştırma merkezi sayısının 1,

öğretmenevleri sayısının 7, bilim ve sanat merkezi sayısının 1, resmi yurt ve pansiyon

sayısının 22, özel yurt ve pansiyon sayısının 17, özel motorlu taşıt sürücü kursları


117

sayısının 5, özel rehabilitasyon merkezi sayısının 2, özel çeşitli kurs sayısının 3 ve özel

etüt merkezi sayısının 5 olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Diğer eğitim merkezlerinin

sayısı içinde en fazla sayıya sahip ilçe Merkez iken en az sayıya sahip ilçe ise

Bayramören’dir. Ayrıca tabloya göre Çankırı ilinde diğer eğitim merkezleri içerisinde

resmi yurt ve pansiyon sayısının 22 ile en yüksek sayıda olduğu, mesleki eğitim merkezi

sayısının, rehberlik ve araştırma merkezi sayısının ve bilim sanat merkezi sayısının 1 ile

en düşük sayıda olduğu görülmektedir (Tablo 3. 13)

Grafik 3. 3. Çankırı İli Toplam Öğretmen Sayısı (2015-2016)


Yukarıdaki grafikte Çankırı ilindeki 2015-2016 eğitim-öğretim yılındaki toplam

öğretmen sayısının anaokulu, ilkokul, ortaokul, genel liseler, mesleki ve teknik lise

bünyesindeki dağılımına yer verilmiştir. Grafikteki verilere göre anaokulu ve anasınıfı

kademesindeki öğretmen sayısının 155, ilkokul kademesindeki öğretmen sayısının 537,

ortaokul kademesindeki öğretmen sayısının 559, genel lise kademesindeki öğretmen

sayısının 221, mesleki ve teknik lise kademesindeki öğretmen sayısının 493 olmak üzere

toplamda 1983 öğretmenin istihdam edildiği görülmektedir. Yine grafik incelendiğinde

en fazla öğretmen sayısının ortaokulda; en az öğretmen sayısının ise anaokulu ve anasınıfı

kademesinde olduğu görülmektedir (Grafik 3. 3).

155537 559

221493

732

1983

0

500

1000

1500

2000

2500

Seri1


118

Grafik 3. 4. Çankırı İli Anaokulu Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016)


Grafik 3. 4’te 2015-2016 eğitim öğretim yılındaki Çankırı ili Anaokulu

bünyesinde çalışan öğretmen sayılarına yer verilmiştir. Kendi bünyesinde bağımsız

anaokulunda çalışan öğretmen sayısı 75, ilkokul bünyesinde bulunan anasınıfında çalışan

öğretmen sayısı 56, ortaokul bünyesinde bulunan anasınıfında çalışan öğretmen sayısı 11,

ortaöğretim bünyesinde bulunan anasınıfında çalışan öğretmen sayısı 1, kız meslek lisesi

bünyesinde uygulanan anasınıfında çalışan öğretmen sayısı 4 ve özel ilköğretim okulu

bünyesinde bulunan anasınıfında çalışan öğretmen sayısı 8’dir. Grafiğe göre en fazla

öğretmen bağımsız anaokullarında çalışmakta, en az öğretmen ise ortaöğretim

bünyesinde bulunan anasınıflarında çalışmaktadır (Grafik 3. 4).

75

56

11

1 48

Anaokulu İlkokul

Bünyesinde

Bulunan

Anasınıfı

Ortaokul

Bünyesinde

Bulunan

Anasınıfı

Ortaöğretim

Bünyesinde

Bulunan

Anasınıfı

Kız Meslek

Lisesi

Bünyesinde

Uygulanan

Anasınıfı

Özel

İlköğretim

Okulu

Anasınıfı

Seri1


119

Grafik 3. 5. Çankırı İli İlkokul Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016)


Yukarıdaki grafikte 2015-2016 eğitim-öğretim yılındaki Çankırı ilinde ilkokul

bünyesinde çalışan öğretmen sayılarına yer verilmiştir. Grafiğe göre ilkokulda çalışan

öğretmen sayısı 441, özel eğitim uygulama merkezinde (I. Kademe) çalışan öğretmen

sayısı 74 ve özel ilkokulda çalışan öğretmen sayısı 1’dir. İlkokul bünyesinde çalışan

öğretmen sayısının en yüksek değeri ilkokulda iken en düşük değeri özel ilkokul

kademesindedir (Grafik 3. 5).

441

74

1

İlkokul Özel Eğitim Uygulama

Merkezi (I. Kademe)

Özel İlkokul

Seri1


120

Grafik 3. 6. Çankırı İli Ortaokul Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016)


Grafik 3. 6’da 2015-2016 eğitim- öğretim yılındaki Çankırı ilindeki ortaokul

bünyesinde çalışan öğretmen sayılarına yer verilmiştir. Grafikteki sayısal verilere göre

479 öğretmen düz ortaokulda, 40 öğretmen imam hatip ortaokulunda, 18 öğretmen yatılı

bölge ortaokulunda, 3 öğretmen özel eğitim uygulama merkezinde (II. Kademe), 19

öğretmen özel ortaokulda çalışmaktadır. Bununla birlikte öğretmen sayısının en yüksek

olduğu okul türü düz ortaokul iken öğretmen sayısının en düşük olduğu okul türü ise özel

eğitim uygulama merkezidir (Grafik 3. 6).

479

4018 3 19

0

100

200

300

400

500

600

Ortaokul İmam Hatip

Ortaokulu

Yatılı Bölge

Ortaokulu

Özel Eğitim

Uygulama

Merkezi (II.

Kademe)

Özel Ortaokul


121

Grafik 3. 7. Çankırı İli Lise Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-2016)


2015-2016 yılları arasında Çankırı ilindeki lise bünyesinde çalışan öğretmen

sayıları grafik 3. 7’de verilmektedir. Grafik incelendiğinde anadolu lisesinde 145

öğretmenin, fen lisesinde 26 öğretmenin, sosyal bilimler lisesinde 33 öğretmenin ve güzel

sanatlar lisesinde 17 öğretmenin çalıştığı görülmektedir. Grafikteki verilere göre en çok

öğretmen Anadolu lisesinde; en az öğretmen ise güzel sanatlar lisesinde çalışmaktadır

(Grafik 3. 7).

145

2633

17

Anadolu Lisesi Fen Lisesi Sosyal Bilimler

Lisesi

Güzel Sanatlar

Lisesi

Seri1


122

Grafik 3. 8. Çankırı İli Meslek Lisesi Bünyesinde Çalışan Öğretmen Sayısı (2015-

2016)


Grafik 3. 8’de 2015-2016 eğitim-öğretim yılındaki Çankırı ilinde meslek lisesi

bünyesinde çalışan öğretmen sayılarına yer verilmektedir. Grafiğe göre endüstri meslek

lisesinde çalışan öğretmen sayısı 91, kız meslek lisesinde çalışan öğretmen sayısı 52,

ticaret meslek lisesinde çalışan öğretmen sayısı 45, mesleki ve teknik öğretim lisesinde

çalışan öğretmen sayısı 151, Anadolu turizm ve otelcilik lisesinde çalışan öğretmen sayısı

10, Anadolu imam hatip ve imam hatip lisesinde çalışan öğretmen sayısı 75, Anadolu

sağlık meslek lisesinde çalışan öğretmen sayısı 49, tarım meslek lisesinde çalışan

öğretmen sayısı 20’dir. Yine grafik incelendiğinde meslek lisesi bünyesinde çalışan

öğretmen sayısı en fazla 151 öğretmen ile mesleki ve teknik öğretim lisesinde istihdam

edilirken, meslek lisesi bünyesinde çalışan öğretmen sayısı en az 10 öğretmen ile Anadolu

turizm ve otelcilik lisesinde istihdam edilmektedir (Grafik 3. 8).

91

5245

151

10

75

49

200

20

40

60

80

100

120

140

160

Seri1


123

Grafik 3. 9. Çankırı İli Özel Lise ve Uygulama Merkezleri Bünyesinde Çalışan

Öğretmen Sayısı (2015-2016)


Grafik 3. 9’da Çankırı ili özel lise ve uygulama merkezlerinde çalışan 2015-2016

eğitim-öğretim yılındaki öğretmen sayılarına yer verilmektedir. Grafiğe göre özel lisede

çalışan öğretmen sayısı 15 iken, özel eğitim uygulama merkezinde (III. Kademe) çalışan

öğretmen sayısı 3’tür. Bu sayıların az olması Çankırı ilinde nüfusun ve öğrenci sayısının

az olmasına bağlı olarak özel okul ve özel eğitim uygulama merkezi sayısının az

olmasıyla ilişkilidir (Grafik 3. 9).

15

3

Özel Lise Özel Eğitim Uygulama Merkezi (III.

Kademe)

Seri1


124

Tablo 3. 14. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre TR8 Bölgesinde

Cinsiyete Göre Öğretmen Dağılımı (2015-2016)

TR8 Bölgesi

Batı Karadeniz

Erkek Kadın

Okul Öncesi Şehir 123 3 515

Köy 39 553

Toplam 162 4 068

İlkokul Şehir 6 641 7 305

Köy 1 646 1 826

Toplam 8 287 9 131

Ortaokul Şehir 7 703 8 197

Köy 1 724 1 492

Toplam 9 427 9 689

Ortaöğretim Şehir 11 888 8 275

Köy 311 270

Toplam 12 199 8 545

Genel Ortaöğretim Şehir 5 082 3 487

Köy 36 34

Toplam 5 118 3 521

Mesleki ve Teknik

Ortaöğretim

Şehir 6 806 4 788

Köy 275 236

Toplam 7 081 5 024

Genel TOPLAM 42 274 39 978

Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, Milli Eğitim

Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 2015/2016, ss. 42, 43.

Yukarıdaki tabloda 2015-2016 eğitim-öğretim yılındaki istatistiki bölge birimleri

sıralamasına göre TR8 Bölgesindeki cinsiyete göre öğretmen dağılımına yer

verilmektedir. Tabloya göre okul öncesinde çalışan toplam erkek öğretmen sayısı 162

iken kadın öğretmen sayısı 4068, ilkokul kademesinde çalışan toplam erkek öğretmen

sayısı 8287 iken kadın öğretmen sayısı ise 9131, ortaokul kademesinde çalışan erkek

öğretmen sayısı 9427 iken kadın öğretmen sayısı 9689, ortaöğretim kademesinde çalışan

erkek öğretmen sayısı 12199 iken kadın öğretmen sayısı 8545, genel ortaöğretim

kademesinde çalışan erkek öğretmen sayısı 5118 iken kadın öğretmen sayısı 3521,

mesleki ve teknik ortaöğretim kademesinde çalışan erkek öğretmen sayısı 7081 iken

kadın öğretmen sayısı 5024 tür. Toplamda TR8 Bölgesinde 42274 erkek öğretmen

çalışırken, 39978 kadın öğretmen çalışmaktadır. En fazla öğretmen sayısı ortaöğretim

kademesinde iken en az öğretmen sayısı da okul öncesi kademesindedir. Cinsiyete bağlı

olarak ise en fazla erkek öğretmen ortaöğretim kademesinde çalışırken, en fazla kadın

öğretmen ortaokul kademesinde çalışmaktadır. Aynı şekilde en az erkek öğretmen okul

öncesi kademesinde çalışırken, en az kadın öğretmen genel ortaöğretim kademesinde

çalışmaktadır (Tablo 3. 14).

125

Tablo 3. 15. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre TR822 (Çankırı)

Bölgesinde Cinsiyete Göre Öğretmen Dağılımı (2015-2016)

TR822 Bölgesi (Çankırı) Erkek Kadın

Okul Öncesi Şehir 8 142

Köy 1 11

Toplam 9 153

İlkokul Şehir 235 234

Köy 40 31

Toplam 275 265

Ortaokul Şehir 271 279

Köy 18 20

Toplam 289 299

Ortaöğretim Şehir 445 327

Köy - -

Toplam 445 327

Genel Ortaöğretim Şehir 171 104

Köy - -

Toplam 171 104

Mesleki ve Teknik

Ortaöğretim

Şehir 274 223

Köy - -

Toplam 274 223

GENEL TOPLAM 1463 1371

Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, Milli Eğitim

Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 2015/2016, s. 42.

Tablo 3. 15’de 2015-2016 eğitim-öğretim yılındaki istatistiki bölge birimleri

sıralamasına göre TR822 Çankırı Bölgesindeki cinsiyete göre öğretmen dağılımına yer

verilmektedir. Tabloya göre okul öncesinde çalışan toplam erkek öğretmen sayısı 9 iken

kadın öğretmen sayısı 153, ilkokul kademesinde çalışan toplam erkek öğretmen sayısı

275 iken kadın öğretmen sayısı ise 265, ortaokul kademesinde çalışan erkek öğretmen

sayısı 289 iken kadın öğretmen sayısı 299, ortaöğretim kademesinde çalışan erkek

öğretmen sayısı 445 iken kadın öğretmen sayısı 327, genel ortaöğretim kademesinde

çalışan erkek öğretmen sayısı 171 iken kadın öğretmen sayısı 104, mesleki ve teknik

ortaöğretim kademesinde çalışan erkek öğretmen sayısı 274 iken kadın öğretmen sayısı

223’tür. Toplamda Çankırı ilinde 1463 erkek öğretmen; 1371 kadın öğretmen

çalışmaktadır. En fazla öğretmen sayısı ortaöğretim kademesinde iken en az öğretmen

sayısı da okul öncesi kademesindedir. Cinsiyete bağlı olarak ise en fazla erkek öğretmen

ortaöğretim kademesinde çalışırken, en fazla kadın öğretmen ortaöğretim kademesinde

çalışmaktadır. Aynı şekilde en az erkek öğretmen okul öncesi kademesinde çalışırken, en

az kadın öğretmen genel ortaöğretim kademesinde çalışmaktadır (Tablo 3. 15).

126

3. 2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Çalışmanın genelinde literatür taraması ve veri toplama aracı olarak anket

çalışması olmak üzere iki farklı yöntem kullanılmıştır. Literatür taraması yöntemi

kullanılırken dünyada ve Türkiye’de kadın çalışanların işgücü piyasalarına girişinden

hareketle Türkiye’de kadın istihdamının yapısı ve kadın istihdamını etkileyen temel

dinamikler, kadın çalışanların demografik özellikleri, çalışma yaşamına katılma biçimleri

ve işgücü piyasalarında karşılaştıkları temel sorunlara değinilmiştir. Çalışmanın yine

literatür taraması kısmında kadın çalışanların işgücü piyasalarına katılımlarını sağlayacak

ulusal ve uluslararası düzenlemelere yer verilmiştir. Ayrıca bu çalışmanın temel

konusunu oluşturan kadın çalışanların yapmış oldukları elektronik ticaretin genel yapısı,

tarihi geçmişi, özellikleri, elektronik ticaret araçları, elektronik ticaretin avantaj ve

dezavantajları başta olmak üzere dünyada ve Türkiye’de elektronik ticaretin ortaya çıkışı

ve gelişimiyle ilgili bilgilere etraflıca yer verilmiştir.

Çalışmada kullanılan ikinci yöntem ise veri toplama esasına dayalı anket

uygulaması yöntemidir. Anket yöntemi sosyal bilimlerde daha sağlıklı verilere ulaşmak

amacıyla araştırmacılar tarafından oldukça tercih edilmektedir. Çalışmada anket yöntemi

kullanılarak Çankırı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı okullarda görev yapan kadın

çalışanların (öğretmen, idari personel, şirket personeli) elektronik ticaret eğilimlerini ve

bu doğrultuda elektronik ticaret yapma nedenlerini, sosyal politikanın dezavantajlı

gruplarından biri olan kadın çalışanların boş zamanı kullanma ve internet üzerinden

alışveriş yapma yönelimleri arasındaki ilişkiyi göz önüne alarak bilimsel anlamda ortaya

koymak, tespit etmek ve değerlendirmek amaçlanmaktadır.

3. 3. ARAŞTIRMANIN MODELİ VE HİPOTEZLER

Çalışmanın amacına uygun olarak kadın çalışanların elektronik ticaret eğilimlerini

tespit etmek için şekil 3.1’de yer alan model uygulanmıştır. Modele göre kadın

çalışanların yaş, gelir, medeni durum, çocuk sayısı, meslek, eğitim durumu olmak üzere

altı temel demografik faktörün, internetten yapılan alışverişin yararına ilişkin düşünceleri,

internetten yapılan alışverişin zararına ilişkin düşünceleri ve site seçimine ilişkin

düşünceleri etkilediği öngörülmüştür. Yine çalışmada yer verilen demografik faktörler ile

kadın çalışanların ürün satın alma eğilimleri arasındaki ilişkiye modelde yer verilmiştir.

127

Şekil 3. 1. Araştırma Modeli

Demografik Veriler

Yaş

Gelir

Medeni Durum

Çocuk Sayısı

Meslek

Eğitim Durumu

İnternetten

Yapılan

Alışverişin

Yararlarına Dair

Düşünceler

Site Seçimi ile

İlgili Eğilimler

İnternetten

Yapılan

Alışverişin

Zararlarına Dair

Düşünceler

Ürün Satın Alma

Eğilimleri

128

Çalışmada yaş, gelir, medeni durum, çocuk sayısı, meslek ve eğitim durumu

faktörlerinin kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin yararına ilişkin düşünceleri,

internetten yapılan alışverişin zararına ilişkin düşünceleri ve site seçimine ilişkin

düşünceleri üzerindeki etkisi incelenerek bu faktörlerin kadın çalışanların ürün satın alma

eğilimlerini yönlendirmedeki etkisi tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu tespitlerin

yapılabilmesi için araştırmanın amaçları doğrultusunda aşağıdaki hipotezler

oluşturulmuştur.


vardır.


fark vardır.


durumlarına göre fark vardır.


göre fark vardır.


fark vardır.


göre fark vardır.













129


















ile ürün satın alma eğilimleri arasında negatif bir ilişki vardır.




durumları arasında pozitif bir ilişki vardır.


çocuk sayısı arasında pozitif bir ilişki vardır.


kullanmaları arasında pozitif bir ilişki vardır.


süreleri arasında pozitif bir ilişki vardır.


bir ilişki vardır.



130


anlamlı bir ilişki vardır.

H7ı: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı ile internet kullanım



arasında negatif bir ilişki vardır.


eğitim düzeyleri arasında pozitif bir ilişki vardır.


gelir düzeyleri arasında pozitif bir ilişki vardır.


internet kullanım sıklığı arasında anlamlı bir ilişki vardır.

3. 4. ANAKÜTLE VE ÖRNEKLEM SEÇİMİ

Çalışmanın anakütlesi ve örneklemiyle ilgili spesifik bilgilere yer vermeden önce

literatürdeki bilgilerden hareketle anakütle ve örneklem kavramlarına değinmek yerinde

olacaktır. “Verilerin elde edildiği kaynaklara birim ve bu birimlerin oluşturduğu

topluluğu da anakütle” denir. Örneklem ise anakütleyi oluşturan tüm birimlere ulaşmanın

mümkün olmadığı durumlarda ana kütle içerisinden bir kesit alınarak elde edilen

anakütlenin bir alt kümesi olarak tanımlanmaktadır.241 Başka bir tanıma göre örneklem,

“herhangi bir evrenden belli bir yolla seçilmiş daha küçük sayıdaki obje ya da bireylerin

oluşturduğu gruba” denir. 242 Doğru ve güvenilir veriler elde etmek için ana kütle ve

örneklem seçimi oldukça önemlidir. Örneklem büyüklükleri tam olarak belirlenemeyen

bilimsel araştırmaların kalitesi ve doğruluğu sorgulanacak, bu da bilimsel araştırmanın

geçerliliği ve güvenilirliğine zarar verecektir.243

Şekil 3. 2. Anakütle, Örnek, Parametre ve İstatistik Kavramları İlişkisi

241 Lorcu Fatma, Örneklerle Veri Analizi SPPS Uygulamalı, Detay Yayıncılık, Ankara, 2015, ss. 14, 15. 242 Tan Şeref, SPSS ve Excel Uygulamalı Temel İstatistik 1, 1. Baskı, Pegem Akademi, Ankara, 2016, s.

8. 243 Lorcu, a.g.e., s. 16.

Anakütle

Örnek

İstatistikleri

Örnek

Anakütle

Parametreleri

131

Kaynak: Lorcu Fatma, Örneklerle Veri Analizi SPPS Uygulamalı, Detay Yayıncılık,

Ankara, 2015, s. 16.

Çalışmanın ana kütlesini Çankırı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı okullarda

görev yapmakta olan kadın çalışanlar oluşturmaktadır. Çankırı İl Merkezi Milli Eğitim

Müdürlüğü Personel Daire Başkanlığı’nın sahip olduğu veri tabanları incelenerek elde

edilen bilgilere göre Çankırı genelinde ilçelerde dahil olmak üzere toplamda 1371 kadın

öğretmen ve idari personel ile 123 şirket personelinin görev yaptığı tespit edilmiştir. Söz

konusu bu çalışanlar anaokulu, ilkokul, ortaokul, lise, bilim sanat merkezi ve

rehabilitasyon merkezi gibi Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı farklı eğitim kurumlarında

çalışmaktadırlar. O nedenle çalışmanın ana kütlesini bu okullarda görev yapmakta olan

1494 kadın öğretmen, idari personel ve şirket personeli oluşturmaktadır.

Çalışmanın örnekleminin belirlenmesinde aşağıdaki örneklem hacmi belirleme

formülünden yararlanılmıştır.244

Nt2pq

n= (1)

(N-1)d2 + t2 pq

n= Örneklem Büyüklüğü

N= Anakütle Hacmi

t= Güven Düzeyine Ait t Dağılımının Tablodaki Yeri

p= 0,50 Oranının Tahmini

244 Bayram Nuran, Veri Analizi Excel ve SPSS Uygulamalarıyla Birlikte, 2. Baskı, Ezgi Kitabevi, Bursa,

2016, s. 6.

132

q= 0,50

d= Örnekleme Hatası

Tablo 3. 16. = 0.05 İçin Örneklem Büyüklükleri

Evren

Büyük-

lüğü

+- 0.03 örnekleme hatası

(d) +

-0.05 örnekleme hatası

(d) +

-0.10 örnekleme hatası

(d)

p=0.5

q=0.5

p=0.8

q= 0.2

p=0.3

q=0.7

p=0.5

q=0.5

p=0.8

q= 0.2

p=0.3

q=0.7

p=0.5

q=0.5

p=0.8

q= 0.2

p=0.3

q=0.7

100 92 87 90 80 71 77 49 38 45

500 341 289 321 217 165 196 81 55 70

750 441 358 409 254 185 226 85 57 73

1000 516 406 473 278 198 244 88 58 75

2500 748 537 660 333 224 286 93 60 78

5000 880 601 760 357 234 303 94 61 79

10000 964 639 823 370 240 313 95 61 80

25000 1023 665 865 378 244 319 96 61 80

50000 1045 674 881 381 245 321 96 61 81

100000 1056 678 888 383 245 322 96 61 81

1000000 1066 682 896 384 246 323 96 61 81

100

milyon

1067 683 896 384 245 323 96 61 81

Kaynak: Yazıcıoğlu Yahşi ve Erdoğan Samiye, SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma

Yöntemleri, 1. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara, 2004, s. 50.

Örneklem hacmi belirleme formülü göz önünde bulundurularak yapılan

hesaplamalara göre çalışmanın örneklem hacmi örnekleme hatası ± % 5 olduğunda %95

güven düzeyinde 306 kişi olarak belirlenmiştir.

3. 5. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Araştırmada veri toplama aracı olarak 50 soruyu içeren 5 bölümden oluşan bir

anket formu kullanılmıştır. Araştırmanın anket formu hazırlanırken daha önceki

araştırmalarda geliştirilmiş, geçerliliği ve güvenirliliği test edilmiş ulusal ve uluslararası

ölçeklerden faydalanılmıştır. Bu anlamda ölçek hazırlanırken ulusal düzeyde “İnternet

Üzerinden Alışveriş: Demografik Faktörlerin, Bireysel İhtiyaçların Etkisi Üzerine

Ampirik Bir Değerlendirme”245, “Elektronik Perakende Sektörü ve İnternet Alışverişi

Tüketici Davranışı: Türkiye Örneği”246 ve “Online (Çevrim İçi) Alışverişte

Akademisyen Davranışları ve Alışverişe Yönelten Etkenler”, 247 adlı çalışmalar dikkate

245 Bkz. Armağan Ece Aksu ve Turan Aykut Hamit, “İnternet Üzerinden Alışveriş: Demografik Faktörlerin,

Bireysel İhtiyaçların Etkisi Üzerine Ampirik Bir Değerlendirme”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari

Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 28, Sayı 3, 2014, ss. 1-23. 246 Bkz. İzgi Berna Balcı, Şahin İrem, “Elektronik Perakende Sektörü ve İnternet Alışverişi Tüketici

Davranışı: Türkiye Örneği” Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2013, ss. 9-27. 247 Bkz. Çetin Hakan, “Online (Çevrim İçi) Alışverişte Akademisyen Davranışları ve Alışverişe Yönelten

Etkenler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı 4,

2014, ss. 65-76.

133

alınmıştır. Uluslararası düzlemde ise “Online Consumer Behaviour: An Emprical Study

Based on Theory of Planned Behaviour”248 adlı çalışma ile “Factors Affecting Online

Shopping Behaviour of Indian Consumers”249 adlı çalışmalardan faydalanılmıştır.

Anketin birinci kısmını oluşturan A bölümünde ilk 10 soru kadın çalışanların

demografik özellikleri, çalışma süreleri ve çalışma nedenleri ile ilgilidir. Yine aynı

bölümde yer alan 11-20 arasındaki sorular kadın çalışanların internet üzerinden elektronik

ticaret yapma olasılıklarını belirlemeye yöneliktir. Bu doğrultuda 12. soru internet

kullanım süresi, 13. soru internete bağlanılan yer, 14. soru internet kullanma şekilleri, 15

ve 16. sorular internet alışveriş sıklığı, 17. soru internet üzerinden yapılan harcama

miktarı, 18. soru en sık satın alınan ürünler, 19. soru ödeme araçları, 20. soru internet

alışveriş sitelerine ulaşma yöntemlerini ölçmeyi amaçlamaktadır. Anketin B, C, D ve E

bölümlerinde 5’li Likert tipi ölçeklendirme deseni kullanılmıştır.

Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Anketin 9 sorudan oluşan B bölümünde kadın çalışanların elektronik ticaret

hakkındaki pozitif algı düzeylerini belirlemeyi amaçlayan yargı ifadelerine yer verilirken

anketin 11 sorudan oluşan C bölümünde ise kadın çalışanların elektronik ticaret

hakkındaki negatif algı düzeylerini belirlemeyi amaçlayan yargı ifadelerine yer

verilmiştir. Anketin 4 sorudan oluşan D bölümü kadın çalışanların internet

alışverişlerinde ürün satın alma eğilimlerini belirlemeyi amaçlayan sorulardan

oluşmaktadır. Anketin 6 sorudan oluşan E bölümü kadın çalışanların internetten

yaptıkları alışverişte site seçimi ile ilgili eğilimlerini belirlemeyi amaçlamaktadır.

Anket görüşmesi tamamlanan formlar düzenlendikten sonra kodlanarak bilgisayar

ortamında Sosyal Bilimler için kullanılan SPSS programında veri girişleri yapılmıştır.

Girişi yapılan veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 20.0

programı kullanılarak analiz edilmiştir.

248 Bkz. Chen Liqiang, Online Consumer Behavior: An Empirical Study Based on

Theory of Planned Behavior, University of Nebraska, Lincoln, USA, 2009. 249 Bkz. Sinha Jayendra, Factors Affecting Online Shopping Behavior of Indian

Consumers, University of South Carolina, USA, 2010.

134

3. 6. ANKETİN UYGULANMASI

Çalışmada anket sorularının katılımcılar tarafından yanlış veya eksik

anlaşılmasını önlemek amacıyla Çankırı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı okullarda

görev yapmakta olan kadın çalışanlardan 37 tanesine ön test çalışması yapılmıştır. Ön

testlerden elde edilen geribildirimler doğrultusunda revize edilen ankete son şekli

verilmiştir. Ankete son şekli verildikten sonra anketin saha çalışması gerçekleştirilmiştir.

Çankırı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı okullarda görev yapan kadın çalışanların

elektronik ticaret (alışveriş) eğilimlerini belirlemek amacıyla yapılan bu saha

çalışmasında katılımcılara 400 tane anket dağıtılmış, bu anketlerden 341 tanesinin geri

dönüşü gerçekleşmiş ve 14 tanesi eksik veya yanlış doldurulması nedeniyle

değerlendirmeye tabi tutulmamıştır.

Çalışmanın uygulama kısmını içeren saha araştırmasına başlamadan önce

Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve

Endüstriyel İlişkiler Anabilim dalından Çankırı İl Merkezi Milli Eğitim Müdürlüğü’ne

bağlı okullarda doktora tez araştırması yapılacağına dair resmi yazı alınmış ve Çankırı

Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü Personel Daire Başkanlığı tarafından gerekli onaylar

alındıktan sonra Çankırı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı okullarda kadın çalışanlara

anket uygulanmıştır.

Bu çalışma, Çankırı İl merkezinde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı

anaokulu, ilkokul, ortaokul, lise, bilim sanat merkezleri ve rehabilitasyon merkezleri gibi

farklı kademelerde görev yapan kadın çalışanlar üzerinde yüz yüze anket yöntemi

kullanılarak, %95 güven aralığı ve (+,- 5) yanılgı payında toplam 327 örneklem üzerinde

gerçekleştirilmiştir. Örneklem içerisinde yer alan ve il merkezinde bulunan tüm okullar

ziyaret edilerek okul idarecilerinin bilgisi dâhilinde kadın çalışanlara uygulanan anket ile

objektif verilerin elde edilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın saha araştırması

kadın çalışanların mesai saatleri ve teneffüs araları dikkate alınarak sabah 08.30 ile akşam

17.00 saatleri arasında gerçekleştirilmiştir. Anketin katılımcılar üzerinde uygulaması

aşaması ortalama 1 ay içerisinde tamamlanmıştır. Araştırma esnasında özellikle kadın

öğretmenlerin oldukça yoğun çalışması ve teneffüs aralarının kısa olması anketin

uygulanmasını zorlaştırmıştır. Bunun yanı sıra branş öğretmenlerinin okulda anket

uygulanmaya gidildiği gün bulunmaması anketin uygulanmasında dezavantaj

135

oluştururken; şirket üzerinden çalışan kadın personelin ve idari personelin okulda sürekli

bulunuyor olmaları anketin uygulanmasında avantaj oluşturmuştur.

3. 7. VERİLERİN ANALİZİ

Araştırmada elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for

Windows 20.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Veriler değerlendirilirken merkezi

eğilim ölçüleri, değişkenlik ölçüleri, çarpıklık ölçüleri ve basıklık ölçülerinden oluşan

tanımlayıcı istatistiksel metotları (Sayı, Yüzde, Aritmetik Ortalama, Varyans, Standart

Sapma) kullanılmıştır.

Verilerin değerlendirilmesinde katılımcı sayısı yeterli değilse ya da katılımcı

sayısı yeterli olduğu halde veri parametrik test varsayımlarını yerine getiremiyorsa

parametrik olmayan yöntemler kullanılmaktadır. 250 Verilerin normal dağılım özellikleri

çarpıklık ve basıklık değerleri ile ölçülebildiğinden araştırmanın değişkenleri için

parametrik test varsayımlarından normal dağılım analizi uygulanmıştır. Gürbüz ve

Şahin’e (2014) göre çarpıklık ve basıklık değerinin ±1 sınırları içinde kalması verilerin

normal dağılım özelliği gösterdiği şeklinde yorumlanırken 251 George ve Mallery (2003)

göre ise çarpıklık ve basıklık katsayılarının ±2 aralığında değerler olması durumunda

verilerin normal dağıldığı kabul edilmektedir. 252 Kalaycı (2010) ise çarpıklık ve basıklık

ölçütlerinin ±3 aralığında olması durumunda verilerin normal dağılım özelliği

gösterdiğini tespit etmiştir. 253 Araştırmada çarpıklık ve basıklık katsayıları

incelendiğinde ±2 yer aldığı tespit edilmiştir. Bu nedenle verilerin analizinde parametrik

yöntemler tercih edilmiştir.

Niceliksel verilerin karşılaştırılmasında iki grup arasındaki fark t-testi ile analiz

edilmiştir. İkiden fazla grup durumunda parametrelerin gruplararası karşılaştırmalarında

Tek yönlü (One way) Anova testi uygulanmıştır. Anova (Varyans Analizi) testinin

kullanıldığı durumlarda, homojenlik testi (Levene testi) sonuçlarına göre kullanılan çoklu

karşılaştırmalar da (Post Hotc Tests) değişmektedir. Grup varyanslarının homojen (eşit)

olduğu durumlarda Scheffe, Tukey, LSD testleri kullanılabilir. Varyansların homojen

250 Kalaycı Şeref, SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, 5. Baskı, Asil Yayıncılık,

Ankara, 2010, s. 85. 251 Gürbüz Sait ve Şahin Faruk, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara,

2014, s. 208. 252 George Darren ve Mallery Paul, SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference,

17.0 Update, 10a Ed., Pearson, Boston, 2010. 253 Kalaycı, a.g.e.

136

olmadığı durumlarda Dunnett’s C veya Tamhane’s T2 testi seçilebilir. 254 Farklılıkların

hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek için Scheffe ve Tukey ve Games Howell

çoklu karşılaştırma testleri tercih edilmiştir. Araştırmanın bağımlı ve bağımsız

değişkenleri arasındaki ilişki Pearson korelasyon analizi ile test edilmiştir. Ölçekler

arasındaki korelasyon ilişkileri aşağıdaki kriterlere göre değerlendirilmiştir; 255

Tablo 3. 17. Pearson Korelasyon Analizi İlişki Düzeyleri

R İlişki

Düzeyi

0,00 - 0,25 Çok Zayıf

0,26 - 0,49 Zayıf

0,50 - 0,69 Orta

0,70 - 0,89 Yüksek

0,90 - 1,00 Çok Yüksek

Elde edilen bulgular doğrultusunda ölçeğin güvenirliğini belirlemek için yapılan

güvenirlik analizi sonucunda Cronbach Alpha Katsayısı (α)= 0,82 olarak hesaplanmıştır.

Cronbach’s Alpha Katsayısının değerlendirilmesinde kullanılan değerlendirme

kriterlerine göre ölçek, 0,00 ≤ α < 0,40 ise güvenilir değildir; 0,40 ≤ α < 0,60 ise düşük

güvenilirliktedir; 0,60 ≤ α < 0,80 ise oldukça güvenilirdir; 0,80 ≤ α < 1,00 ise yüksek

derecede güvenilir bir ölçektir. Bu bağlamda elde edilen değer 0,80 ≤ α < 1,00 aralığında

olduğundan yüksek derecede güvenilirdir sonucuna ulaşılmıştır. Ölçekte kullanılan

sorular çalışmanın amacına uygundur.

Araştırmada kullanılan likert ölçek için kişilerin verilen önermelerle ilgili

görüşlerini, çok olumludan çok olumsuza kadar sıralanan seçeneklerden belirtmeleri

istenmiştir. Buna göre; (1) kesinlikle katılmıyorum, (2) katılmıyorum, (3) kararsızım, (4)

katılıyorum, (5) kesinlikle katılıyorum, şeklinde bir ölçek kullanılmıştır. Ölçek sonuçları

5.00-1.00=4.00 puanlık bir genişliğe dağılmışlardır. Bu genişlik beşe bölünerek ölçeğin

kesim noktalarını belirleyen düzeyler belirlenmiştir. Ölçek ifadelerinin ve faktör (boyut)

puanlarının değerlendirilmesinde aşağıdaki kriterler esas alınmıştır (Tablo 3. 18).

254 Büyüköztürk Şener, Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, Pegem Akademi Yayınları, Ankara,

2010, s. 49. 255 Kalaycı, a.g.e.,, s. 116.

137

Tablo 3. 18. Çalışmada Kullanılan Likert Tipi Anket Deseni

Seçenekler Puanlar Puan Aralığı Ölçek Değerlendirme

Kesinlikle Katılmıyorum 1 1,00 - 1,79 Çok Düşük

2 1,80 - 2,59 Düşük

3 2,60 - 3,39 Orta

4 3,40 - 4,19 Yüksek

Tamamen Katılıyorum 5 4,20 - 5,00 Çok Yüksek

138

Tablo 3. 19. Örneklem Grubunun Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular

Tablolar Gruplar Frekans(n) Yüzde

(%)

Yaş 18-30 Yaş 111 33,9

31-40 Yaş 136 41,6

41-50 Yaş 69 21,1

51-60 Yaş 11 3,4 Toplam 327 100,0

Medeni Durumu Evli 254 77,7

Bekâr 66 20,2

Boşanmış 7 2,1

Toplam 327 100,0

Çocuk Sayısı Yok 104 31,8

1 77 23,5

2 112 34,3

3 ve üzeri 34 10,4

Toplam 327 100,0

Meslek Öğretmen 276 84,4 İdari Personel 14 4,3

Şirket Personeli (Hizmetli,

İşkur Personeli)

37 11,3

Toplam 327 100,0

Okul Türü Anaokulu 52 15,9

İlkokul 76 23,2

Ortaokul 93 28,4

Lise 93 28,4

Diğer 13 4,0

Toplam 327 100,0

Eğitim Durumu İlkokul 24 7,3

İlköğretim 3 0,9 Lise 11 3,4

Meslek Yüksek Okulu 8 2,4

Üniversite 249 76,1

Lisansüstü Eğitim [Yüksek

Lisans, Doktora]

32 9,8

Toplam 327 100,0

Gelir 1-1000 TL 18 5,5

1001-2500 TL 49 15,0

2501-4000 TL 240 73,4

4001-6500 TL 14 4,3

6500 TL ve üzeri 6 1,8 Toplam 327 100,0

Kadın çalışanlar yaşa göre 111’i (%33,9) 18-30 yaş, 136’sı (%41,6) 31-40 yaş,

69’u (%21,1) 41-50 yaş, 11’i (%3,4) 51-60 yaş olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar medeni duruma göre 254’ü (%77,7) evli, 66’sı (%20,2) bekâr,

7’si (%2,1) boşanmış olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar çocuk sayısına göre 104’ü (%31,8) yok, 77’si (%23,5) 1 çocuk,

112’si (%34,3) 2 çocuk, 34’ü (%10,4) 3 ve üzeri çocuk olarak dağılmaktadır.

139

Kadın çalışanlar mesleğe göre 276’sı (%84,4) öğretmen, 14’ü (%4,3) idari

personel, 37’si (%11,3) şirket personeli (hizmetli, İŞKUR personeli) olarak

dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar çalıştıkları okul türlerine göre 52’sı (%15,9) anaokulu, 76’sı

(%23,2) ilkokul, 93’ü (%28,4) ortaokul, 93’ü (%28,4) lise, 13’ü (%4,0) diğer olarak

dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar eğitim durumlarına göre 24’ü (%7,3) ilkokul, 3’ü (%0,9)

ilköğretim, 11’i (%3,4) lise, 8’i (%2,4) meslek yüksek okulu, 249 (%76,1) üniversite,

32’si (%9,8) lisansüstü [yüksek lisans, doktora] olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar gelirlerine göre 18’i (%5,5) 1-1000TL, 49’u (%15,0) 1001-

2500TL, 240’ı (%73,4) 2501-4000TL, 14’ü (%4,3) 4001-6500TL, 6’sı (%1,8) 6500TL

ve üzeri olarak dağılmaktadır.

Tablo 3. 20. Örneklem Grubunun Çalışma Yaşamı Özelliklerine İlişkin Bulgular


(%)

Haftalık Çalışma Süresi 20 saatten az 10 3,1

20-30 saat 180 55,0

30-40 saat 97 29,7 40 saatten fazla 40 12,2

Çalışma Yaşamının Temel Sorunları Boş Zaman Problemi 149 45,6

Yoğunluk 198 60,6

Stres Altında Çalışma 111 33,9

Ev İşleri 180 55,0

Çocuklar 98 30,0

Hayat Pahalılığı 66 20,2

Ücret Düşüklüğü 82 25,1

Özlük Hakları 49 15,0

Rol Çatışması 32 9,8

İş-Aile Yaşam Çatışması 55 16,8 Diğer 6 1,8

Çalışma Nedeni Kariyer 112 34,3

Geçim Sıkıntısı 126 38,5

Mesleki Tatmin 134 41,0

Kendini Değerli Hissetme

Duygusu

123 37,6

Emeklilik 65 19,9

Çalışma Koşullarının Cazip

Olması

34 10,4

Diğer 17 5,2

Kadın çalışanlar haftalık çalışma süresine göre 10’u (%3,1) 20 saatten az, 180’i

(%55,0) 20-30 saat, 97’si (%29,7) 30-40 saat, 40’ı (%12,2) 40 saatten fazla olarak

dağılmaktadır.

140

Kadın çalışanlar çalışma yaşamında karşılaştıkları temel sorunlarına göre 149’u

(%45,6) boş zaman problemi, 198’i (%60,6) yoğunluk, 111’i (%33,9) stres altında

çalışma, 180’i (%55,0) ev işleri, 98’i (%30,0) çocuklar, 66’sı (%20,2) hayat pahalılığı,

82’si (%25,1) ücret düşüklüğü, 49’u (%15,0) özlük hakları, 32’si (%9,8) rol çatışması,

55’,i (%16,8) iş-aile yaşam çatışması, 6’sı (%1,8) diğer olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar çalışma nedenlerine göre 112’si (%34,3) kariyer, 126’sı (%38,5)

geçim sıkıntısı, 134’ü (%41,0) mesleki tatmin, 123’ü (%37,6) kendini değerli hissetme

duygusu, 65’i (%19,9) emeklilik, 34’ü (%10,4) çalışma koşullarının cazip olması, 17’si

(%5,2) diğer olarak dağılmaktadır.

141

Tablo 3. 21. Örneklem Grubunun İnternet Kullanım Özelliklerine İlişkin Bulgular


(%)

İnternet Kullanım Sıklığı Hergün 243 74,3

Haftada Bir veya Birkaç Kez 51 15,6

Ayda Bir veya Birkaç Kez 33 10,1

Aktif İnternet Kullanım Süresi 1 Yıldan Fazla 40 12,2 1-2 Yıl 17 5,2

3-4 Yıl 38 11,6

4 Yıldan Fazla 232 70,9

İnternete Bağlanılan Yer/Ortam Ev 200 61,2

İşyeri 100 30,6

İnternet Kafe/Wifi 10 3,1

Akıllı Telefon 236 72,2

İnternet Kullanma Şekilleri İletişim [e-posta, mail, chat] 236 72,2

Dosya İndirme 212 64,8

Haberleri Takip Etme 241 73,7

Akademik veya Bilimsel Araştırma

157 48,0

Ürün/Hizmetlerle İlgili Bilgi

Edinme veya Karşılaştırma

Yapma

134 41,0

Resmi Kurum İşlemleri, Bilgi,

Başvuru

191 58,4

Alışveriş 173 52,9

Bankacılık ve Diğer Ödemeler 150 45,9

Eğlence, Oyun 81 24,8

Forum Sitelerini Takip Etme 87 26,6

İnternet Üzerinden Alışveriş Yapıyor

musunuz?

Hayır 75 22,9

Sık Sık 38 11,6 Genelde 47 14,4

Bazen 98 30,0

Nadiren 69 21,1

İnternetten Alışveriş Yapma Sıklığı Hiç 72 22,0

Haftada Bir Kez 7 2,1

Haftada Birkaç Kez 8 2,4

İki Haftada Bir 17 5,2

Ayda Bir Kez 115 35,2

Yılda Bir Kez 108 33,0

İnternet Alışverişine Harcanan

Ortalama Tutar (TL)

Hiç 84 25,7

1000 TL veya altı 197 60,2 1001 TL- 2000 TL 31 9,5

2000 TL ve üzeri 15 4,6

İnternet Üzerinden En Sık Alınan

Ürünler

CD/DVD 4 1,2

Kitap 108 33,0

Sağlık, Kozmetik 45 13,8

Elektronik Eşya 63 19,3

Giyim, Ayakkabı, Aksesuar 187 57,2

Ev Eşyası 75 22,9

Gıda ve Temizlik Ürünleri 14 4,3

Seyahat, Rezervasyon 75 22,9

İnternet Alışverişinde Kullanılan

Ödeme Araçları

Kredi Kartı 203 62,1 Sanal Kredi Kartı 29 8,9

Havale 15 4,6

Maaş Kartı 20 6,1

Posta Çeki 3 0,9

Kapıda Ödeme 84 25,7

142

İnternet Alışverişinde Alışveriş

Sitelerine Ulaşma Yöntemi

Arama Motoru ve Linkler 200 61,2 Sosyal Medya Kullanımı 79 24,2

Radyo ve TV Reklamları 12 3,7

Gazete, Dergi, Magazin vb. 12 3,7

Arkadaş ve Yakın Çevre

Tavsiyesi

101 30,9

Kadın çalışanlar internet kullanım sıklıklarına göre 243’ü (%74,3) her gün, 51’i

(%15,6) haftada bir veya birkaç kez, 33’ü (%10,1) ayda bir veya birkaç kez olarak

dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar aktif internet kullanım sürelerine göre 40’ı (%12,2) 1 yıldan

fazla, 17’si (%5,2) 1-2 yıl, 38’i (%11,6) 3-4 yıl, 232’si (%70,9) 4 yıldan fazla olarak

dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar internete bağlanılan yer/ortama göre 200’ü (%61,2) ev, 100’ü

(%30,6) işyeri, 10’u (%3,1) internet kafe/wifi, 236’sı (%72,2) akıllı telefon olarak

dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar internet kullanma şekillerine göre 236’sı (%72,2) iletişim [e-

posta, mail, chat], 212’si (%64,8) dosya indirme, 241’i (%73,7) haberleri takip etme,

157’si (%48,0) akademik veya bilimsel araştırma, 134’ü (%41,0) ürün/hizmetlerle ilgili

bilgi edinme veya karşılaştırma yapma, 191’i (%58,4) resmi kurum işlemleri, bilgi,

başvuru, 173’ü (%52,9) alışveriş, 150’si (%45,9) bankacılık ve diğer ödemeler, 81’i

(%24,8) eğlence ve oyun, 87’si (%26,6) forum sitelerini takip etme olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar kendilerine yöneltilen internet üzerinden alışveriş yapıyor

musunuz sorusuna göre 75’i (%22,9) hayır, 38’i (%11,6) sık sık, 47’si (%14,4) genelde,

98’i (%30,0) bazen, 69 (%21,1) nadiren olarak dağılmaktadırlar.

Kadın çalışanlar internetten alışveriş yapma sıklığına göre 72’si (%22,0) hiç, 7’si

(%2,1) haftada bir kez, 8’i (%2,4) haftada birkaç kez, 17’si (%5,2) iki haftada bir, 115’i

(%35,2) ayda bir kez, 108’i (%33,0) yılda bir kez olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar internet alışverişine harcanan tutara göre 84’ü (%25,7) hiç, 197’si

(%60,2) 1000 TL veya altı, 31’i (%9,5) 1001 TL-2000 TL, 15’i (%4,6) 2000 TL ve üzeri

olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanlar internet üzerinden en sık satın alınan ürünlere göre 4’ü (%1,2)

CD\DVD, 108’i (%33,0) kitap, 45’i (%13,8) sağlık, kozmetik, 63’ü (%19,3) elektronik

eşya, 187’si (%57,2) giyim, ayakkabı, aksesuar, 75’i (%22,9) ev eşyası, 14’ü (%4,3) gıda

ve temizlik ürünleri, 75’i (%22,9) seyahat, rezervasyon olarak dağılmaktadır.

143

Kadın çalışanların internet alışverişinde kullanılan ödeme araçları 203’ü (%62,1)

kredi kartı, 29’u (%8,9) sanal kredi kartı, 15’i (%4,6) havale, 20’si (%6,1) maaş kartı, 3’ü

(%0,9) posta çeki, 84’ü (%25,7) kapıda ödeme olarak dağılmaktadır.

Kadın çalışanların internet alışverişinde alışveriş sitelerine ulaşma yöntemi 200’ü

(%61,2) arama motoru ve linkler, 79’u (%24,2) sosyal medya kullanımı, 12’si (%3,7)

radyo ve TV reklamları, 12’si (%3,7) gazete, dergi, magazin vb., 101’i (%30,9) arkadaş

ve yakın çevre tavsiyesi olarak dağılmaktadır.

144

Tablo 3. 22. Araştırmaya Katılan Kadın Çalışanların İnternetten Yapılan

Alışverişin Yararlarına Dair Düşünceler ile İlgili İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı

İnternetten Yapılan

Alışverişin

Yararlarına Dair

Düşünceler

Kesi

nli

kle

Katı

lmıy

oru

m

Katı

lmıy

oru

m

Kararsı

zım

Katı

lıyoru

m

Kesi

nli

kle

Katı

lıyoru

m

f % f % f % f % f % Ort±Ss

İnternet üzerinden

alışveriş yaparken

kontrol tamamen bana

aittir.

45 13,8 61 18,7 52 15,9 103 31,5 66 20,2 3,250±1,341


alışveriş fiyat avantajı

sağlamaktadır.

29 8,9 43 13,1 26 8,0 168 51,4 61 18,7 3,578±1,190


alışveriş ürün çeşitliliği sağlamaktadır.

37 11,3 32 9,8 22 6,7 143 43,7 93 28,4 3,682±1,290


alışveriş yapmak ve

öğrenmek oldukça

kolaydır.

29 8,9 43 13,1 40 12,2 144 44,0 71 21,7 3,565±1,216

İnternet alışverişi

yaparken karşılaştırma

ve kıyaslama yapma

imkânına sahibim.

31 9,5 40 12,2 23 7,0 144 44,0 89 27,2 3,672±1,258


alışveriş yaparak

zamandan tasarruf sağlıyorum.

30 9,2 46 14,1 38 11,6 137 41,9 76 23,2 3,559±1,244


alışveriş yapmak

çalışma hayatımı


25 7,6 61 18,7 53 16,2 139 42,5 49 15,0 3,385±1,171

İnternet alışverişi

faydalı alışveriş

bilgisine ulaşmayı

sağlamaktadır.

28 8,6 65 19,9 88 26,9 103 31,5 43 13,1 3,208±1,158


alışveriş yapmak alışveriş ihtiyaçlarıma

cevap vermektedir.

28 8,6 76 23,2 49 15,0 125 38,2 49 15,0 3,278±1,218

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin yararlarına

dair düşünceler ile ilgili ifadelere verdikleri cevapların dağılımı incelendiğinde;

“İnternet üzerinden alışveriş yaparken kontrol tamamen bana aittir.” ifadesine

kadın çalışanların %13,8 (n=45) kesinlikle katılmıyorum, %18,7 (n=61) katılmıyorum,

%15,9 (n=52) kararsızım, %31,5 (n=103) katılıyorum, %20,2 (n=66) kesinlikle

145

katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden alışveriş yaparken

kontrol tamamen bana aittir.” ifadesine (3,250±1,341) orta düzeyde katıldıkları tespit

edilmiştir.

“İnternet üzerinden alışveriş fiyat avantajı sağlamaktadır.” ifadesine kadın

çalışanların %8,9 (n=29) kesinlikle katılmıyorum, %13,1 (n=43) katılmıyorum, %8,0

(n=26) kararsızım, %51,4 (n=168) katılıyorum, %18,7 (n=61) kesinlikle katılıyorum

yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden alışveriş fiyat avantajı

sağlamaktadır.” ifadesine (3,578±1,190) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“İnternet üzerinden alışveriş ürün çeşitliliği sağlamaktadır.” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden alışveriş ürün çeşitliliği

sağlamaktadır.” ifadesine (3,682±1,290) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“İnternet üzerinden alışveriş yapmak ve öğrenmek oldukça kolaydır.” ifadesine



katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden alışveriş yapmak ve

öğrenmek oldukça kolaydır.” ifadesine (3,565±1,216) yüksek düzeyde katıldıkları tespit

edilmiştir.

“İnternet alışverişi yaparken karşılaştırma ve kıyaslama yapma imkânına

sahibim” ifadesine kadın çalışanların %9,5 (n=31) kesinlikle katılmıyorum, %12,2

(n=40) katılmıyorum, %7,0 (n=23) kararsızım, %44,0 (n=144) katılıyorum, %27,2

(n=89) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet alışverişi

yaparken karşılaştırma ve kıyaslama yapma imkânına sahibim.” ifadesine (3,672±1,258)

yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“İnternet üzerinden alışveriş yaparak zamandan tasarruf sağlıyorum.” ifadesine



katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden alışveriş yaparak

zamandan tasarruf sağlıyorum.” ifadesine (3,559±1,244) yüksek düzeyde katıldıkları

tespit edilmiştir.

146

“İnternet üzerinden alışveriş yapmak çalışma hayatımı kolaylaştırmaktadır.”

ifadesine kadın çalışanların %7,6 (n=25) kesinlikle katılmıyorum, %18,7 (n=61)

katılmıyorum, %16,2 (n=53) kararsızım, %42,5 (n=139) katılıyorum, %15,0 (n=49)

kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden alışveriş

yapmak çalışma hayatımı kolaylaştırmaktadır.” ifadesine (3,385±1,171) orta düzeyde

katıldıkları tespit edilmiştir.

“İnternet alışverişi faydalı alışveriş bilgisine ulaşmayı sağlamaktadır.” ifadesine



katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet alışverişi faydalı alışveriş

bilgisine ulaşmayı sağlamaktadır.” ifadesine (3,208±1,158) orta düzeyde katıldıkları

tespit edilmiştir.

“İnternet üzerinden alışveriş yapmak alışveriş ihtiyaçlarıma cevap vermektedir.”




yapmak alışveriş ihtiyaçlarıma cevap vermektedir.” ifadesine (3,278±1,218) orta düzeyde


147


Alışverişin Zararlarına Dair Düşünceler ile İlgili İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı


Alışverişin Zararlarına

Dair Düşünceler

Kesi

nli

kle

Katı

lmıy

oru

m

Katı

lmıy

oru

m

Kararsı

zım

Katı

lıyoru

m

Kesi

nli

kle

Katı

lıyoru

m

f % f % f % f % f % Ort±Ss


alışveriş yapmayı oldukça

tehlikeli buluyorum.

27 8,3 113 34,6 94 28,7 71 21,7 22 6,7 2,841±1,067

Alışverişte birebir iletişimi

ve etkileşimi seviyorum.

12 3,7 72 22,0 58 17,7 131 40,1 54 16,5 3,437±1,113

Ürünü görerek ve kontrol

ederek satın almayı tercih

ederim.

9 2,8 45 13,8 49 15,0 140 42,8 84 25,7 3,749±1,070

Özel bilgilerimi internet üzerinden paylaşmak

istemiyorum.

12 3,7 36 11,0 37 11,3 128 39,1 114 34,9 3,905±1,107

Ürünü teslim alma ve iade

etme konusunda firmalara

güven duymuyorum.

12 3,7 79 24,2 96 29,4 89 27,2 51 15,6 3,269±1,102

Şikâyetlerimi

iletemeyeceğimden

korkuyor ve sorunlarımın

çözülemeyeceği endişesini

taşıyorum.

12 3,7 88 26,9 61 18,7 130 39,8 36 11,0 3,275±1,087

İnternet yerine belirli

dükkân veya mağazalardan alışveriş

yapmayı severim.

9 2,8 57 17,4 66 20,2 128 39,1 67 20,5 3,571±1,082

İnternet alışverişine

ihtiyaç duymuyorum.

29 8,9 135 41,3 58 17,7 65 19,9 40 12,2 2,853±1,199

Sipariş edilen ürünün eve

ulaşmasında problemler

yaşıyorum.

25 7,6 159 48,6 58 17,7 55 16,8 30 9,2 2,712±1,117

İnternet üzerinden yapılan

alışverişi pahalı

buluyorum.

48 14,7 169 51,7 54 16,5 41 12,5 15 4,6 2,406±1,031

İstediğim ürün ve hizmetleri internette

bulamıyorum.

35 10,7 177 54,1 49 15,0 46 14,1 20 6,1 2,507±1,056

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin zararlarına

dair düşünceler ile ilgili ifadelere verdikleri cevapların dağılımı incelendiğinde;

“İnternet üzerinden alışveriş yapmayı oldukça tehlikeli buluyorum.” ifadesine


%28,7 (n=94) kararsızım, %21,7 (n=71) katılıyorum, %6,7 (n=22) kesinlikle katılıyorum

148

yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden alışveriş yapmayı oldukça

tehlikeli buluyorum.” ifadesine (2,841±1,067) orta düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“Alışverişte birebir iletişimi ve etkileşimi seviyorum.” ifadesine kadın çalışanların

%3,7 (n=12) kesinlikle katılmıyorum, %22,0 (n=72) katılmıyorum, %17,7 (n=58)

kararsızım, %40,1 (n=131) katılıyorum, %16,5 (n=54) kesinlikle katılıyorum yanıtını

vermiştir. Kadın çalışanların “Alışverişte birebir iletişimi ve etkileşimi seviyorum.”

ifadesine (3,437±1,113) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“Ürünü görerek ve kontrol ederek satın almayı tercih ederim.” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Ürünü görerek ve kontrol ederek satın almayı

tercih ederim.” ifadesine (3,749±1,070) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“Özel bilgilerimi internet üzerinden paylaşmak istemiyorum.” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Özel bilgilerimi internet üzerinden paylaşmak

istemiyorum.” ifadesine (3,905±1,107) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“Ürünü teslim alma ve iade etme konusunda firmalara güven duymuyorum.”



kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Ürünü teslim alma ve iade

etme konusunda firmalara güven duymuyorum.” ifadesine (3,269±1,102) orta düzeyde


“Şikâyetlerimi iletemeyeceğimden korkuyor ve sorunlarımın çözülemeyeceği

endişesini taşıyorum.” ifadesine kadın çalışanların %3,7 (n=12) kesinlikle katılmıyorum,

%26,9 (n=88) katılmıyorum, %18,7 (n=61) kararsızım, %39,8 (n=130) katılıyorum,

%11,0 (n=36) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Şikâyetlerimi

iletemeyeceğimden korkuyor ve sorunlarımın çözülemeyeceği endişesini taşıyorum.”

ifadesine (3,275±1,087) orta düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“İnternet yerine belirli dükkân veya mağazalardan alışveriş yapmayı severim.”



149

kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet yerine belirli

dükkân veya mağazalardan alışveriş yapmayı severim.” ifadesine (3,275±1,087) orta

düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“İnternet alışverişine ihtiyaç duymuyorum.” ifadesine kadın çalışanların %8,9

(n=29) kesinlikle katılmıyorum, %41,3 (n=135) katılmıyorum, %17,7 (n=58) kararsızım,

%19,9 (n=65) katılıyorum, %12,2 (n=40) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın

çalışanların “İnternet alışverişine ihtiyaç duymuyorum.” ifadesine (2,853±1,199) orta


“Sipariş edilen ürünün eve ulaşmasında problemler yaşıyorum.” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Sipariş edilen ürünün eve ulaşmasında problemler

yaşıyorum.” ifadesine (2,712±1,117) orta düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“İnternet üzerinden yapılan alışverişi pahalı buluyorum.” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden yapılan alışverişi pahalı

buluyorum.” ifadesine (2,406±1,031) zayıf düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“İstediğim ürün ve hizmetleri internette bulamıyorum.” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İstediğim ürün ve hizmetleri internette

bulamıyorum.” ifadesine (2,507±1,056) orta düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

150


Alışverişte Ürün Satın Alma Eğilimlerine Yönelik İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı


Alışverişte Ürün Satın

Alma Eğilimleri

Kesi

nli

kle

Katı

lmıy

oru

m

Katı

lmıy

oru

m

Kararsı

zım

Katı

lıyoru

m

Kesi

nli

kle

Katı

lıyoru

m

f % f % f % f % f % Ort±Ss


alışveriş yaptığım sanal

mağazayı tekrar ziyaret

etmek isterim.

20 6,1 40 12,2 37 11,3 192 58,7 38 11,6 3,574±1,044


alışveriş yaptığım sanal

mağazadan daha sonra

tekrar alışveriş

yapabilirim.

16 4,9 38 11,6 33 10,1 200 61,2 40 12,2 3,642±1,001

Arkadaşlarıma internet

üzerinden alışveriş

yapmalarını tavsiye

edebilirim.

22 6,7 46 14,1 66 20,2 161 49,2 32 9,8 3,412±1,061

Alışveriş yaptığım sanal

mağazanın sürekli

müşterisi olabilirim.

19 5,8 60 18,3 76 23,2 140 42,8 32 9,8 3,324±1,064

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yapılan alışverişte ürün satın

alma eğilimlerine dair düşünceler ile ilgili ifadelere verdikleri cevapların dağılımı

incelendiğinde;

“İnternet üzerinden alışveriş yaptığım sanal mağazayı tekrar ziyaret etmek

isterim.” ifadesine kadın çalışanların %6,1 (n=20) kesinlikle katılmıyorum, %12,2 (n=40)



yaptığım sanal mağazayı tekrar ziyaret etmek isterim.” ifadesine (3,574±1,044) yüksek


“İnternet üzerinden alışveriş yaptığım sanal mağazadan daha sonra tekrar alışveriş

yapabilirim.” ifadesine kadın çalışanların %4,9 (n=16) kesinlikle katılmıyorum, %11,6

(n=38) katılmıyorum, %10,1 (n=33) kararsızım, %61,2 (n=200) katılıyorum, %12,2

(n=40) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “İnternet üzerinden

alışveriş yaptığım sanal mağazadan daha sonra tekrar alışveriş yapabilirim.” ifadesine

(3,642±1,001) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

151

“Arkadaşlarıma internet üzerinden alışveriş yapmalarını tavsiye edebilirim.”



kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Arkadaşlarıma internet

üzerinden alışveriş yapmalarını tavsiye edebilirim.” ifadesine (3,412±1,061) yüksek


“Alışveriş yaptığım sanal mağazanın sürekli müşterisi olabilirim.” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Alışveriş yaptığım sanal mağazanın sürekli

müşterisi olabilirim.” ifadesine (3,324±1,064) orta düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.


Alışverişte Site Seçimi ile İlgili Eğilimlere Yönelik İfadelere Verdikleri Cevapların

Dağılımı


Alışverişte Site

Seçimi ile İlgili

Eğilimler

Kesi

nli

kle

Ka

tılm

ıyo

ru

m

Ka

tılm

ıyo

ru

m

Ka

rarsı

zım

Ka

tılı

yo

ru

m

Kesi

nli

kle

Ka

tılı

yo

ru

m

f % f % f % f % f % Ort±Ss

Kullanılan renklerin

çekiciliği

37 11,3 79 24,2 49 15,0 136 41,6 26 8,0 3,107±1,192

Tasarımın göze hoş

gelmesi

24 7,3 51 15,6 46 14,1 175 53,5 31 9,5 3,422±1,090

Aranılan bir ürünün hızlı bir şekilde

bulunabilmesi

10 3,1 21 6,4 35 10,7 191 58,4 70 21,4 3,886±0,918

Tasarımın kullanım

kolaylığı sağlaması

10 3,1 30 9,2 63 19,3 175 53,5 49 15,0 3,682±0,941

Eğlenceli, zevkli, ilgi

çekici, cazip ve

heyecan verici olması

16 4,9 53 16,2 63 19,3 160 48,9 35 10,7 3,443±1,040

Bilinir ve güvenilir

olması

14 4,3 41 12,5 74 22,6 112 34,3 86 26,3 3,657±1,123

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yapılan alışverişte site seçimi

ile ilgili eğilimlere dair düşünceler ile ilgili ifadelere verdikleri cevapların dağılımı

incelendiğinde;

“Kullanılan renklerin çekiciliği” ifadesine kadın çalışanların %11,3 (n=37)

kesinlikle katılmıyorum, %24,2 (n=79) katılmıyorum, %15,0 (n=49) kararsızım, %41,6

(n=136) katılıyorum, %8,0 (n=26) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın

152

çalışanların “Kullanılan renklerin çekiciliği” ifadesine (3,107±1,192) orta düzeyde


“Tasarımın göze hoş gelmesi” ifadesine kadın çalışanların %7,3 (n=24) kesinlikle

katılmıyorum, %15,6 (n=51) katılmıyorum, %14,1 (n=46) kararsızım, %53,5 (n=175)

katılıyorum, %9,5 (n=31) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların

“Tasarımın göze hoş gelmesi” ifadesine (3,422±1,090) yüksek düzeyde katıldıkları tespit

edilmiştir.

“Aranılan bir ürünün hızlı bir şekilde bulunabilmesi” ifadesine kadın çalışanların

%3,1 (n=10) kesinlikle katılmıyorum, %6,4 (n=21) katılmıyorum, %10,7 (n=35)

kararsızım, %58,4 (n=191) katılıyorum, %21,4 (n=70) kesinlikle katılıyorum yanıtını

vermiştir. Kadın çalışanların “Aranılan bir ürünün hızlı bir şekilde bulunabilmesi”

ifadesine (3,886±0,918) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“Tasarımın kullanım kolaylığı sağlaması” ifadesine kadın çalışanların %3,1

(n=10) kesinlikle katılmıyorum, %9,2 (n=30) katılmıyorum, %19,3 (n=63) kararsızım,

%53,5 (n=175) katılıyorum, %15,0 (n=49) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir.

Kadın çalışanların “Tasarımın kullanım kolaylığı sağlaması” ifadesine (3,682±0,941)

yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“Eğlenceli, zevkli, ilgi çekici, cazip ve heyecan verici olması” ifadesine kadın



yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların “Eğlenceli, zevkli, ilgi çekici, cazip ve heyecan

verici olması” ifadesine (3,443±1,040) yüksek düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir.

“Bilinir ve güvenilir olması” ifadesine kadın çalışanların %4,3 (n=14) kesinlikle

katılmıyorum, %12,5 (n=41) katılmıyorum, %22,6 (n=74) kararsızım, %34,3 (n=112)

katılıyorum, %26,3 (n=86) kesinlikle katılıyorum yanıtını vermiştir. Kadın çalışanların

“Bilinir ve güvenilir olması” ifadesine (3,657±1,123) yüksek düzeyde katıldıkları tespit

edilmiştir.

153

Tablo 3. 26. Araştırmaya Katılan Kadın Çalışanların Elektronik Ticaret

Unsurlarının Ortalamaları

N Ort Ss Min. Max.

İnternetten Yapılan Alışverişin Yararlarına Dair

Düşünceler

327 3,465 1,044 1,000 5,000

İnternetten Yapılan Alışverişin Zararlarına Dair

Düşünceler

327 3,362 0,802 1,000 5,000

İnternetten Yapılan Alışverişte Ürün Satın Alma

Eğilimleri

327 3,488 0,958 1,000 5,000

İnternetten Yapılan Alışverişte Site Seçimi ile İlgili Eğilimler

327 3,413 0,884 1,000 5,000

Araştırmaya katılan kadın çalışanların elektronik ticaret unsurlarının ortalamaları

incelendiğinde, “İnternetten Yapılan Alışverişin Yararlarına Dair Düşünceler” alt

boyutunun yüksek (3,465 ± 1,044); “İnternetten Yapılan Alışverişin Zararlarına Dair

Düşünceler” alt boyutunun orta (3,362 ± 0,802); “İnternetten Yapılan Alışverişte Ürün

Satın Alma Eğilimleri” alt boyutunun yüksek (3,488 ± 0,958); “İnternetten Yapılan

Alışverişte Site Seçimi ile İlgili Eğilimler” alt boyutunun yüksek (3,413 ± 0,884);

düzeyde katıldıkları görülmektedir.

154

Şekil 3. 3. Araştırmaya Katılan Katılımcıların Elektronik Ticaret Unsurlarının

Ortalamaları

3. 8. FAKTÖR ANALİZİNE İLİŞKİN BULGULAR

Faktör analizi, “birbirleriyle ilişkili çok sayıdaki değişkeni az sayıda, anlamlı ve

birbirinden bağımsız faktörler haline getiren ve yaygın olarak kullanılan çok değişkenli

istatistik tekniklerinden biridir.”256 Başka bir ifadeyle faktör analizi, matematiksel

yöntemler kullanarak birbirleriyle ilişkili birkaç değişkeni sırasıyla gruplandırma

yöntemidir. 257 Faktör analizinde bağımlı değişken ve bu değişkeni açıklamaya çalışan

bağımsız değişkenler seti yoktur. Bu analiz yönteminde aralarında yüksek korelasyon

olan değişkenler setinin bir araya gelmesiyle faktör adı verilen genel değişkenlerin

(faktörler) oluşturulması söz konusudur. Değişken sayısının azaltılması ve değişkenler

arasındaki ilişkilerde yapıyı ortaya çıkarmak, yani değişkenleri sınıflandırmak faktör

analizinin öncelikli amaçları içerisinde yer almaktadır. Bu yöntemde, değişkenler

arasındaki maksimum varyansı açıklayan birinci faktör hesaplandıktan sonra kalan

256 Kleinbaum D. G., Lawrence L. Kupper ve Keith E. Muller, Applied Regression Analysis and Other

Multivariable Methods, Duxbury Press, PWS-Kent Publication, 1988, s. 601’den aktaran Kalaycı a.g.e.,

s. 321. 257 Child Dennis, The Essentials of Factor Analysis, 3rd Edition, Continuum International Publishing

Group, New York, USA, 2006, s. 1.

3,283,3

3,323,343,363,383,4

3,423,443,463,483,5


Alışverişin Yararlarına

Dair Düşünceler


Alışverişin Zararlarına

Dair Düşünceler


Alışverişte Ürün Satın

Alma Eğilimleri


Alışverişte Site Seçimi

ile İlgili Eğilimler

155

maksimum miktardaki varyansı açıklamak için ikinci faktör dikkate alınmaktadır. Diğer

faktörlerin hesaplanmasında da aynı yöntem kullanılır. Önemli olan yapılan faktör analizi

sonucunda elde edilen faktörler arasında ilişkinin olmamasıdır.258

Araştırmada kullanılan veri setinin faktör analizi için uygun olup olmadığını test

etmek amacıyla KMO testi (Kaiser-Mayer-Olkin örneklem, yeterliliği ölçütü) yapılmıştır.

KMO testi gözlenen korelasyon katsayıları büyüklüğü ile kısmi korelasyon katsayılarının

büyüklüğünü karşılaştıran bir indekstir. Veri setinin faktör analizine uygunluğunun

tespiti için bu oranın 0,05’in üzerinde olması gerekmektedir. Bu oran ne kadar yüksek

olursa veri seti faktör analizi için o kadar uygundur.259

Tablo 3. 27. KMO Değeri ve Yorumu

KMO Değeri Yorum

0,90 Mükemmel

0,80 Çok iyi

0,70 İyi

0,60 Orta

0,50 Zayıf

0,50’nin altı Kabul edilemez

Kaynak: Sharma Subhash, Applied Multivariate Techniques, John Waley and Sons

Incorporation, New York, USA, 1996, s. 116.

Veri setinin faktör analizi için uygunluğunu ölçmede kullanılan bir diğer yöntem

olan Barlett testinde ise veri setinin faktör analizi uygunluğunu belirlemek için sigma

değerine bakılmaktadır. Araştırmanın bu kısmında sigma değeri 0,000<0,05 olduğundan

değişkenler arasında yüksek bir ilişki mevcut olup araştırmada kullanılan veri seti faktör

analizi için uygundur.

Uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda (Tablo 3.29) 25 madde ve 4 faktör

elde edilmiştir. Faktör analizi sonuçları toplam varyansın %69,787’sini açıklamaktadır.

Yapılan Kaiser-Meyer-Olkin ve Barlett testi sonucunda (p=0,000<0,05) faktör analizine

alınan değişkenler arasında ilişki olduğu tespit edilmiştir. Yapılan test sonucunda

(KMO=0,927>0,50), örneklem büyüklüğünün faktör analizinin uygulanması için yeterli

olduğu tesit edilmiştir. Faktör yük değeri 0,40’ın altında olan ve binişik olan 38, 39, 40,

47 ve 50’inci sorular ölçekten çıkarılmıştır.

258 Kalaycı, a.g.e., s. 321. 259 Kalaycı, a.g.e., s. 322.

156

Tablo 3. 28. KMO ve Barlett Test Sonucu

KMO and Bartlett's Test

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. ,927

Bartlett's Test of

Sphericity

Approx. Chi-Square 6657,75

3

df 300

Sig. ,000

İnternetten Yapılan Alışverişin Yararlarına Dair Düşünceler (Faktör 1) ile ilgili

ölçeğe uygulanan faktör analizi sonucunda ölçeğin 9 maddeden oluştuğu tespit edilmiştir.

İnternetten Yapılan Alışverişin Yararlarına Dair Düşünceler ölçeğindeki 9 maddenin

güvenirliğini hesaplamak için iç tutarlılık katsayısı olan “Cronbach Alpha” değeri

hesaplanmıştır. Ölçeğin genel güvenirliği çok yüksek bulunmuştur (Cronbach

Alpha=0,951). Yapılan Barlett testi sonucunda (p=0,000<0,05) faktör analizine alınan

değişkenler arasında ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. İnternetten Yapılan Alışverişin

Yararlarına Dair Düşünceler faktörünü oluşturan 9 maddenin açıklanan varyans değeri

%27,935 olarak saptanmıştır.

İnternetten Yapılan Alışverişin Zararlarına Dair Düşünceler (Faktör 2) ile ilgili

ölçeğe uygulanan faktör analizi sonucunda ölçeğin 8 maddeden oluştuğu tespit edilmiştir.

İnternetten Yapılan Alışverişin Zararlarına Dair Düşünceler ölçeğindeki 8 maddenin

güvenirliğini hesaplamak için iç tutarlılık katsayısı olan “Cronbach Alpha” değeri

hesaplanmıştır. Ölçeğin genel güvenirliği çok yüksek bulunmuştur (Cronbach

Alpha=0,873). Yapılan Barlett testi sonucunda (p=0,000<0,05) faktör analizine alınan

değişkenler arasında ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. İnternetten Yapılan Alışverişin

Zararlarına Dair Düşünceler faktörünü oluşturan 8 maddenin açıklanan varyans değeri

%17,339 olarak saptanmıştır.

Ürün Satın Alma Eğilimleri (Faktör 3) ile ilgili ölçeğe uygulanan faktör analizi

sonucunda ölçeğin 4 maddeden oluştuğu tespit edilmiştir. Ürün Satın Alma Eğilimleri

ölçeğindeki 4 maddenin güvenirliğini hesaplamak için iç tutarlılık katsayısı olan

“Cronbach Alpha” değeri hesaplanmıştır. Ölçeğin genel güvenirliği çok yüksek

bulunmuştur (Cronbach Alpha=0,938). Yapılan Barlett testi sonucunda (p=0,000<0,05)

faktör analizine alınan değişkenler arasında ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Ürün Satın

157

Alma Eğilimleri faktörünü oluşturan 4 maddenin açıklanan varyans değeri %13,504

olarak saptanmıştır.

Site Seçimi ile İlgili Eğilimler (Faktör 4) ile ilgili ölçeğe uygulanan faktör analizi

sonucunda ölçeğin 4 maddeden oluştuğu tespit edilmiştir. Site Seçimi ile İlgili Eğilimler

ölçeğindeki 4 maddenin güvenirliğini hesaplamak için iç tutarlılık katsayısı olan

“Cronbach Alpha” değeri hesaplanmıştır. Ölçeğin genel güvenirliği çok yüksek

bulunmuştur (Cronbach Alpha=0,846). Yapılan Barlett testi sonucunda (p=0,000<0,05)

faktör analizine alınan değişkenler arasında ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Site Seçimi

ile İlgili Eğilimler faktörünü oluşturan 4 maddenin açıklanan varyans değeri %11,008

olarak saptanmıştır.

Tablo 3. 29. Açımlayıcı Faktör Analizi Sonuçları

Faktör

Yükleri

Özdeğer Varyans

Açıklama

Oranı (%)

Faktör 1: İnternetten Yapılan Alışverişin

Yararlarına Dair Düşünceler

10,507 27,935

21. İnternet üzerinden alışveriş yaparken kontrol

tamamen bana aittir.

,561

22. İnternet üzerinden alışveriş fiyat avantajı

sağlamaktadır.

,813

23. İnternet üzerinden alışveriş ürün çeşitliliği

sağlamaktadır.

,864

24. İnternet üzerinden alışveriş yapmak ve öğrenmek

oldukça kolaydır.

,872

25. İnternet alışverişi yaparken karşılaştırma ve

kıyaslama yapma imkânına sahibim.

,873

26.İnternet üzerinden alışveriş yaparak zamandan

tasarruf sağlıyorum.

,853

27.İnternet üzerinden alışveriş yapmak çalışma

hayatımı kolaylaştırmaktadır.

,815

28 İnternet alışverişi faydalı alışveriş bilgisine

ulaşmayı sağlamaktadır.

,777

29.İnternet üzerinden alışveriş yapmak alışveriş ihtiyaçlarıma cevap vermektedir.

,762

Faktör 2: İnternetten Yapılan Alışverişin

Zararlarına Dair Düşünceler

3,395 17,339

30. İnternet üzerinden alışveriş yapmayı oldukça


,587

31. Alışverişte birebir iletişimi ve etkileşimi

seviyorum.

,663

32. Ürünü görerek ve kontrol ederek satın almayı

tercih ederim.

,802

33. Özel bilgilerimi internet üzerinden paylaşmak

istemiyorum.

,726

34. Ürünü teslim alma ve iade etme konusunda

firmalara güven duymuyorum.

,753

35. Şikâyetlerimi iletemeyeceğimden korkuyor ve

sorunlarımın çözülemeyeceği endişesini taşıyorum.

,729

158

36. İnternet yerine belirli dükkân veya mağazalardan alışveriş yapmayı severim.

,727

37. İnternet alışverişine ihtiyaç duymuyorum. ,608

Faktör 3: Ürün Satın Alma Eğilimleri 2,128 13,504

41. İnternet üzerinden alışveriş yaptığım sanal

mağazayı tekrar ziyaret etmek isterim

,807


mağazadan daha sonra tekrar alışveriş yapabilirim

,851

43. Arkadaşlarıma internet üzerinden alışveriş

yapmalarını tavsiye edebilirim

,752

44. Alışveriş yaptığım sanal mağazanın sürekli


,763

Faktör 4: Site Seçimi İle İlgili Eğilimler 1,417 11,008

45. Kullanılan renklerin çekiciliği ,876

46. Tasarımın göze hoş gelmesi ,865

48. Tasarımın kullanım kolaylığı sağlaması ,514

49. Eğlenceli, zevkli, ilgi çekici, cazip ve heyecan

verici olması

,793

3. 9. KORELASYON ANALİZİNE İLİŞKİN BULGULAR

“Korelasyon analizi, aralık ve rasyo düzeyinde ölçülmüş iki değişken arasında

ilişki veya bağımlılık olup olmadığını var ise yönünü ve gücünü göstermek amacıyla çok

yaygın olarak kullanılan bir analiz tekniğidir.” Verinin metrik özellikler taşıması

korelasyon analizinin güvenilir sonuçlar vermesi bakımından önemlidir. Korelasyon

analizinde iki değişken arasındaki ilişki ölçülürken değişkenler arasındaki ilişkinin

doğrusal olan kısmı ölçülmektedir. Eğer değişkenler arasındaki ilişki doğrusal değilse

korelasyon analizi kullanılamaz. Bu yöntemde korelasyon katsayısının işareti (+ ya da –

oluşu) ilişkinin pozitif veya negatif yönlü olduğunu göstermektedir. Değişkenler

arasındaki ilişkinin gücünü ise katsayının mutlak büyüklüğü belirlemektedir.260

Korelasyon analizinde amaç; bağımsız değişkenin değişmesiyle birlikte bağımlı

değişkenin ne yönde değişeceğini görmektir. Korelasyon analizi sonucunda, doğrusal

ilişki olup olmadığı ve varsa bu ilişkinin derecesi korelasyon katsayısı ile hesaplanır.

Korelasyon katsayısı “r” ile gösterilir ve -1 ile +1 arasında değer alır. 261 Başka bir

ifadeyle, -1 ≤ p ≤ + 1 şeklinde formüle edilir. Korelasyonun değişim aralığı sayı doğrusu

üzerinde aşağıdaki gibi gösterilmektedir.262

260 Yazıcıoğlu ve Erdoğan, a.g.e., s. 224. 261 Kalaycı, a.g.e., s. 115. 262 Karagöz Murat, Excel ve SPSS Uygulamalı İstatistik Yöntemleri, 9. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa,

2015, s. 130.

159

Şekil 3. 4. Korelasyon Değişim Aralığı

-1 -0,5 0 0,5 1

Kaynak: Karagöz Murat, Excel ve SPSS Uygulamalı İstatistik Yöntemleri, 9. Baskı,

Ekin Yayınevi, Bursa, 2015, s. 130.

İki değişken arasında hesaplanan p değeri, eğer,

p< 0 ise, negatif (ters yönlü) ilişki,

p>0 ise pozitif (doğru yönlü) ilişki,

p=-1 ise, ters yönlü tam ilişki,

p=0 ise, ilişki yok,

p= +1 ise, doğru yönlü tam ilişki,

p<-0,5 ise, ters yönlü kuvvetli ilişki

p>-0,5 ise, ters yönlü zayıf ilişki,

p>0,5 ise, doğru yönlü kuvvetli ilişki,

p<0,5 ise doğru yönlü zayıf ilişki,

bulunmaktadır. Bu bağlamda açımlayıcı faktör analizi sonucu, tespit edilen

faktörler arasındaki ilişkileri analiz etmek amacıyla Pearson Korelasyon analizi

uygulanmıştır. Korelasyon analizine ilişkin araştırma bulguları Tablo 3.30’da yer

almaktadır.

160

Tablo 3. 30. Faktörler Arasındaki İlişkiler

1.

İnternetten

Yapılan

Alışverişin

Yararlarına

Dair

Düşünceler

2.

İnternetten

Yapılan

Alışverişin

Zararlarına

Dair

Düşünceler

3. Ürün

Satın Alma

Eğilimleri

4. Site

Seçimi İle

İlgili

Eğilimler

1. İnternetten

Yapılan Alışverişin

Yararlarına Dair

Düşünceler

r 1 -,370 ,647* ,438

2. İnternetten

Yapılan Alışverişin

Zararlarına Dair

Düşünceler

r -,370* 1 -,429 -,171

3. Ürün Satın Alma

Eğilimleri

r ,647* -,429* 1 ,473*

4. Site Seçimi İle

İlgili Eğilimler

r ,438* -,171** ,473 1

*p< 0.05 ** p< 0,01 ***p<0,001

Analiz sonuçlarına göre; İnternetten Yapılan Alışverişin Yararlarına Dair

Düşünceler ile İnternetten Yapılan Alışverişin Zararlarına Dair Düşünceler arasında

negatif yönlü anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (r=-,370; p=0,000<0.05). İnternet

alışverişinin yararlarına dair düşünceler arttıkça katılımcıların internetin zararlarına dair

düşünceleri azalmaktadır.


Düşünceler ile Ürün Satın Alma Eğilimleri arasında pozitif yönlü, anlamlı ve yüksek bir

ilişki tespit edilmiştir (r=0,647; p=0,000<0.05). İnternetin yararlarına dair düşünceler

arttıkça katılımcıların ürün satın alma eğilimleri artmaktadır.


Düşünceler ile Site Seçimi ile İlgili Eğilimler Arasında pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki

tespit edilmiştir (r=0,438; p=0,000<0.05). İnternetin yararlarına dair düşünceler arttıkça

katılımcıların site seçimi ile ilgili eğilimleri artmaktadır.

Analiz sonuçlarına göre; İnternetten Yapılan Alışverişin Zararlarına Dair

Düşünceler ile Ürün Satın Alma Eğilimleri arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki tespit

edilmiştir (r=-,429; p=0,000<0.05). İnternet alışverişinin zararlarına dair düşünceler

arttıkça katılımcıların ürün satın alma eğilimleri azalmaktadır.

161

Analiz sonuçlarına göre; İnternetten Yapılan Alışverişin Zararlarına Dair

Düşünceler ile Site Seçimi ile İlgili Eğilimler arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki

tespit edilmiştir (r=-,171; p=0,000<0.05). İnternet alışverişinin zararlarına dair

düşünceler arttıkça katılımcıların site seçimi ile ilgili eğilimleri azalmaktadır. Başka bir

ifadeyle internetten yapılan alışverişin zararlı olduğunu düşünenler interneti

kullanmamayı tercih etmektedirler.

Analiz sonuçlarına göre; Ürün Satın Alma Eğilimleri ile İnternetten Yapılan

Alışverişin Yararlarına Dair Düşünceler arasında pozitif yönlü anlamlı ve yüksek bir

ilişki tespit edilmiştir (r=0,473; p=0,000<0.05). İnternet alışverişinin zararlarına dair

düşünceler arttıkça katılımcıların ürün satın alma eğilimleri azalmaktadır.

Analiz sonuçlarına göre; Site Seçimi ile İlgili Eğilimlerinin Ürün Satın Alma

Eğilimleri arasında pozitif yönlü anlamlı ve yüksek bir ilişki tespit edilmiştir (r=0,473;

p=0,000<0.05). Site Seçimi ile İlgili Eğilimler Arttıkça Ürün Satın Alma Eğilimleri

artmaktadır.

3. 10. REGRESYON ANALİZİNE İLİŞKİN BULGULAR

Değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkisinin tespit edilmesinde kullanılan263

regresyon “belli bir miktar tesadüfi hatayla bir veya daha fazla bağımsız (yordayıcı)

değişkenden faydalanarak elde edilen bir eşitlik yardımıyla bir bağımlı (yordanan)

değişkenin kestirilmesini içeren istatistiksel bir tekniktir.”264

Regresyon analizinin üç temel amacı bulunmaktadır: 265

1. Teorinin Test Edilmesi: İki değişken arasında artan bir fonksiyonel ilişki ileri

sürülüyorsa bu ilişkinin testi için regresyon analizi kullanılmaktadır. Örn:

trafik kazaları ile alkol tüketimi arasındaki ilişki.

2. Politika Tespiti: İşletmelerin kurumsal stratejilerinin belirlenmesinde

regresyon analizinden faydalanılır. Örneğin, kurumsal bir işletme yeni bir

bölgede yeni bir işletme ya da departman açmayı düşündüğünde o bölgede

kendi malına olan talep fonksiyonu regresyonu ile araştırdıktan sonra

politikasını belirleyebilir.

263 U. Erman Eymen, SPSS 15.0 Veri Analiz Yöntemleri, İstatistik Merkezi Yayın No: 1, 2007, s. 92

www.istatistikmerkezi.com (Erişim Tarihi: 14.11.2016) 264 Tan, a.g.e., s. 204. 265 Karagöz, a.g.e., s. 337.

http://www.istatistikmerkezi.com/

162

3. Geleceğe Dönük Ön Tahmin: Mevcut verilerden hareketle geleceğe yönelik

tahminleme (forecasting) yaparken de regresyon analizi tercih edilmektedir.

Örneğin, bir gazetenin aylık tiraj rakamları ile aylık reklam harcamaları

arasında doğrusal artan bir regresyon bulunmuşsa, öngörülen daha büyük bir

reklam harcaması karşılığında gazetenin muhtemel aylık tirajının ne olacağı

regresyon yardımıyla tahmin edilebilir.

Yukarıdaki bilgilerden hareketle araştırmaya ilişkin regresyon analizi sonuçları

Tablo 3. 31’de verilmiştir.

Tablo 3. 31. Faktörlere Ait Regresyon Analiz Sonuçları

Değişkenler B St. Hata Beta t p

1.

İnternetten

Yapılan

Alışverişin Yararlarına

Dair

Düşünceler

,427 ,043 ,465 10,039 ,000

2. İnternetten

Yapılan

Alışverişin

Zararlarına

Dair

Düşünceler

-,260 ,050 -,218 -5,153 ,000

4. Site Seçimi

İle İlgili Eğilimler

,251 ,047 ,232 5,317 ,000

Bağımlı Değişken Ürün Satın Alma Eğilimleri (Faktör 3), R= ,709; R2= ,503; Düzeltilmiş R2=,

499; F= 108, 755

Regresyon analizi sonuçlarına göre İnternetten Yapılan Alışverişin Yararlarına

Dair Düşünceler (Faktör 1) Ürün Satın Alma Eğilimi Üzerinde (Faktör 4) en fazla etkisi

olduğu tespit edilmiştir (p=0,000<0.05; Beta= ,465). İnternetten Yapılan Alışverişin

Zararlarına Dair Düşüncelerin (Faktör 2) Ürün Satın Alma Eğilimleri (Faktör 3) üzerinde

negatif ve anlamlı bir etkisi olduğu tespit edilmiştir (p=0,000<0.05; Beta= -,218). Site

Seçimi ile İlgili Eğilimlerin (Faktör 4) Ürün Satın Alma Eğilimleri (Faktör 3) üzerinde

pozitif ve anlamlı bir etkisi olduğu tespit edilmiştir (p=0,000<0.05; Beta= -,232).

Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki açıklama düzeyi %49,9 (R2= ,499)

şeklinde tespit edilmiştir.

163

3. 11. TEK YÖNLÜ VARYANS (ANOVA) ANALİZİNE İLİŞKİN

BULGULAR

Varyans analizi, “iki ya da daha fazla ortalama arasında fark olup olmadığı ile

ilgili hipotezi test etmek için kullanılır.” Bu yöntemde temel amaç ortalamalar arasında

fark olup olmadığının anlaşılmasıdır. Sonuca ulaşmak için iki tip varyansın kıyaslanması

gerektiği için gerçekleştirilen bu işlem, varyans analizi olarak adlandırılmaktadır. Gruplar

arası elde edilen varyans ile gruplar içinde elde edilen varyans arasında anlamlı bir fark

olup olmasına göre hipotez testi yapılmaktadır. O nedenle varyans analizinde hipotezi test

etmek için F değeri kullanılmaktadır.266

MSB

F=

MSE

F= Anlamlılık Düzeyi

MSB= Mean Square Error (Gruplar Arasındaki Varyans)

MSE= Mean Square Between (Gruplar İçindeki Varyans)

Varyans analizinde bir F değeri hesaplanır ve hipotez testi işlemleri uygulanarak

elde edilen F istatistik değeri F tablo değeri ile karşılaştırılarak hipotez red veya kabul

edilir. Hipotez testinde F dağılımından faydalanılmaktadır. Ronald A. Fischer (1918-

1924) tarafından bulunan F testi iki veya daha fazla aritmetik ortalama arasında anlamlı

bir fark olup olmadığını belirlemede kullanılmaktadır. 267

Varyans analizi sonucunda gruplar arasında bir fark tespit edilmişse, farklılığın

hangi gruplardan kaynaklandığını görmek için post-hoc testinin yapılması oldukça

önemlidir. Grupların ortalamaları arasında bir fark olup olmadığını ANOVA tablosunda

anlamak her ne kadar mümkün olsa da farklılığın nereden kaynaklandığın ve hangi

gruplar arasında olduğunun sonuçları ancak Post-Hoc testleriyle öğrenilebilir. O nedenle

post-hoc testleri hangi gruplar arasında farklılık olduğunun detaylı tespiti için gereklidir.

Post-hoc testleri içerisinde yaygın olarak kullanılanlar Tukey, Benforronni, Scheffe ve

Games Howell testleridir. Post-hoc analizinde veri seti p=0,000>0.05 ise homojen

dağılmaktadır ve tukey testi kullanılmalıdır. Post-hoc analizinde veri seti p=0,000<0.05

266 Kalaycı, a.g.e., s. 131. 267 Tan, a.g.e., s. 337.

164

ise homojen dağılmamaktadır. Böyle durumlarda ise daha çok Games Howell

kullanılmaktadır.268

Tablo 3. 32. Faktörlerin Yaşa Göre Ortalamaları

Grup N Ort Ss F p Fark

İnternetten Yapılan Alışverişin

Yararlarına Dair Düşünceler

18-30 111 3,708 0,941 5,419 0,001 1>3

31-40 136 3,472 1,110

41-50 69 3,151 0,969

51-60 11 2,888 1,026

Toplam 327 3,465 1,044

İnternetten Yapılan Alışverişin

Zararlarına Dair Düşünceler

18-30 111 3,175 0,744 9,854 0,000 3>1

3>2

31-40 136 3,321 0,779

41-50 69 3,789 0,760

51-60 11 3,079 0,987

Toplam 327 3,362 0,802

Ürün Satın Alma Eğilimleri 18-30 111 3,718 0,804 8,726 0,000 1>3

2>3 31-40 136 3,562 0,973

41-50 69 3,047 0,943

51-60 11 3,022 1,315

Toplam 327 3,488 0,958

Site Seçimi İle İlgili Eğilimler 18-30 111 3,536 0,873 1,904 0,129

31-40 136 3,404 0,898

41-50 69 3,300 0,862

51-60 11 3,000 0,858

Toplam 327 3,413 0,884

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin yararlarına

dair düşüncelerinin yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini

belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda

internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceler faktörü ile yaş grupları arasında

anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=5,419; p=0,001<0.05). Farklılıkların kaynaklarını

belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. 18-30 yaş grubunun

internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceleri (3,708 ± 0,941) 41-50 yaş

grubuna göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (3,151 ± 0,969).

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin zararlarına

dair düşüncelerinin yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceler faktörü ile yaş grupları arasında

anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=9,854; p=0,001<0.05). Farklılıkların

kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. 41-50 yaş

268 Kalaycı, a.g.e., ss. 135-141.

165

grubunun internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceleri (3,789 ± 0,760) 18-

30 ve 31-40 yaş grubuna göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır

(3,175 ± 0,744; 3,321± 0,779) .

Araştırmaya katılan kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin yaş gruplarına

göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek yönlü varyans

analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda ürün satın alma eğilimleri faktörü ile yaş

grupları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=8,726; p=0,001<0.05).

Farklılıkların kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi

yapılmıştır.18-30 yaş grubunun ürün satın alma eğilimlerine dair düşünceleri (3,718 ±

0,804) 41-50 yaş grubuna göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır

(3,047 ± 0, 943). 31-40 yaş grubunun ürün satın alma eğilimlerine dair düşünceleri (3,562

± 0, 973) 41-50 yaş grubuna göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır

(3,047 ± 0, 943).

Araştırmaya katılan kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimlerinin yaş

gruplarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek

yönlü varyans analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda site seçimi ile ilgili

eğilimleri faktörü ile yaş grupları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir

(F=1,904; p=1,29>0.05).

Tablo 3. 33. Faktörlerin Medeni Duruma Göre Ortalamaları

Grup N Ort Ss F p


Alışverişin Yararlarına Dair

Düşünceler

Evli 254 3,421 1,077 1,273 0,282

Bekâr 66 3,646 0,930

Boşanmış 7 3,333 0,651

Toplam 327 3,465 1,044


Alışverişin Zararlarına Dair

Düşünceler

Evli 254 3,376 0,813 0,441 0,644

Bekâr 66 3,293 0,775 Boşanmış 7 3,535 0,664

Toplam 327 3,362 0,802

Ürün Satın Alma Eğilimleri Evli 254 3,454 0,985 1,050 0,351

Bekâr 66 3,636 0,853

Boşanmış 7 3,321 0,862

Toplam 327 3,488 0,958

Site Seçimi İle İlgili

Eğilimler

Evli 254 3,358 0,899 2,267 0,105

Bekâr 66 3,613 0,833

Boşanmış 7 3,535 0,585

Toplam 327 3,413 0,884

166

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin yararlarına

dair düşünceleri puanları ortalamalarının medeni durum değişkenine göre anlamlı bir

farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi

(Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı

bulunmamıştır (F=1,273; p=0,282>0.05). Kadın çalışanların medeni durumları

internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşüncelerini etkilememektedir.

Araştırmaya katılan kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin zararlarına

dair düşünceleri puanları ortalamalarının medeni durum değişkenine göre anlamlı bir

farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi

(Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı

bulunmamıştır (F=0,441; p=0,644>0.05). Kadın çalışanların medeni durumları

internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşüncelerini etkilememektedir.

Araştırmaya katılan kadın çalışanların ürün satın alma eğilimleri puanları

ortalamalarının medeni durum değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip

göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (Anova) sonucunda

grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır (F=1,050;

p=0,351>0.05). Kadın çalışanların medeni durumları ürün satın alma eğilimlerini

etkilememektedir.

Araştırmaya katılan kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri puanları

ortalamalarının medeni durum değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip



p=0,105>0.05). Kadın çalışanların medeni durumları site seçimi ile ilgili eğilimlerini

etkilememektedir.

167

Tablo 3. 34. Faktörlerin Sahip Olunan Çocuk Sayısına Göre Ortalamaları




Düşünceler

Yok 104 3,707 0,879 5,669 0,001 1>3

2>3 1 çocuk 77 3,626 0,986

2 çocuk 112 3,213 1,133

3 ve üstü çocuk 34 3,189 1,123

Toplam 327 3,465 1,044



Düşünceler

Yok 104 3,199 0,715 3,024 0,030 3>1

1 çocuk 77 3,324 0,762

2 çocuk 112 3,515 0,865

3 ve üstü çocuk 34 3,444 0,851

Toplam 327 3,362 0,802

Ürün Satın Alma Eğilimleri Yok 104 3,709 0,756 4,644 0,003 1>3

1 çocuk 77 3,590 0,827

2 çocuk 112 3,274 1,099

3 ve üstü çocuk 34 3,286 1,126

Toplam 327 3,488 0,958


Eğilimler

Yok 104 3,601 0,791 2,368 0,071

1 çocuk 77 3,360 0,943

2 çocuk 112 3,310 0,873

3 ve üstü çocuk 34 3,301 0,995

Toplam 327 3,413 0,884


dair düşüncelerinin çocuk sayılarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceler faktörü ile çocuk sayıları

arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=5,669; p=0,001<0.05). Farklılıkların

kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. Çocuk sahibi

olmayanların internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşüncelerinin (3,707 ±

0,879) 2 çocuk sahibi olanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır

(3,213 ± 1,133). Ayrıca 1 çocuk sahibi olan kadın çalışanların internetten yapılan

alışverişin yararlarına dair düşüncelerinin (3,626 ± 0,986) 2 çocuk sahibi olan kadın

çalışanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (3,213 ± 1,133).

Kadın çalışanların çocuk sayıları arttıkça internetten yapılan alışverişin yararlarına dair

düşünceleri arasında ters orantı bulunmaktadır. Kadın çalışanların çocuk sayıları arttıkça

internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceleri azalmaktadır.


dair düşüncelerinin çocuk sayılarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


168

internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceler faktörü ile çocuk sayıları


kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. 2 çocuğa

sahip olan kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşüncelerinin

(3,515 ± 0,865) hiç çocuk sahibi olmayanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip

olduğu saptanmıştır (3,199 ± 0,715). Kadın çalışanların çocuk sayıları arttıkça internetten

yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceleri arasında pozitif yönlü bir ilişki

bulunmaktadır. Kadın çalışanlar sahip oldukları çocuk sayısı arttıkça internetten

yaptıkları alışverişin daha zararlı olduğunu düşünmektedirler.

Araştırmaya katılan kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin çocuk

sayılarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek

yönlü varyans analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda ürün satın alma eğilimlerine

dair düşünceler faktörü ile çocuk sayıları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir

(F=4,644; p=0,001<0.05). Farklılıkların kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı

post-hoc analizi yapılmıştır. Hiç çocuğu olmayan kadın çalışanların internetten ürün satın

alma eğilimleri (3,709 ± 0,756) 2 çocuğa sahip olan kadın çalışanların internetten ürün

satın alma eğilimlerine göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (3,274

± 1,099). Kadın çalışanların çocuk sayısı arttıkça internetten ürün satın alma eğilimi

azalmaktadır.

Araştırmaya katılan kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimlerinin çocuk

sayılarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan

tek yönlü varyans analizi (Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark

istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır (F=2,368; p=0,071>0.05).

169

Tablo 3. 35. Faktörlerin Mesleğe Göre Ortalamaları




Düşünceler

Öğretmen 276 3,584 0,978 19,284 0,000 1>3

2>3 İdari Personel 14 3,634 1,000

Şirket Personeli

(Hizmetli,

İŞKUR

Personeli)

37 2,513 1,069

Toplam 327 3,465 1,044



Düşünceler

Öğretmen 276 3,316 0,785 7,167 0,001 3>1

İdari Personel 14 3,098 0,960

Şirket Personeli

(Hizmetli,

İŞKUR

Personeli)

37 3,807 0,731

Toplam 327 3,362 0,802

Ürün Satın Alma Eğilimleri Öğretmen 276 3,596 0,847 18,629 0,000 1>3

2>3 İdari Personel 14 3,625 1,027

Şirket Personeli

(Hizmetli,

İŞKUR

Personeli)

37 2,628 1,263

Toplam 327 3,488 0,958


Eğilimler

Öğretmen 276 3,437 0,854 2,246 0,107

İdari Personel 14 3,642 0,830

Şirket Personeli

(Hizmetli,

İŞKUR

Personeli)

37 3,148 1,080

Toplam 327 3,413 0,884


dair düşüncelerinin mesleklerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceler faktörü ile meslek arasında

anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=19,284; p=0,001<0.05). Farklılıkların

kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. Mesleği

öğretmen olanların internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşüncelerinin (3,584

± 0,978) şirket personeli (Hizmetli, İŞKUR personeli) olarak çalışanlara göre daha

yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,513 ± 1,069). Ayrıca idari personel

olarak çalışan kadınların internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşüncelerinin

(3,634 ± 1,000) şirket personeli (Hizmetli, İŞKUR personeli) olarak çalışanlara göre daha

yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,513 ± 1,069).

170


dair düşüncelerinin mesleklerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceler faktörü ile meslek arasında

anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=7,167; p=0,001<0.05). Farklılıkların kaynaklarını

belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. Şirket personeli (Hizmetli,

İŞKUR personeli) olarak çalışan kadınların internetten yapılan alışverişin zararlarına dair

düşüncelerinin (3,807 ± 0,731) mesleği öğretmen olanlara göre daha yüksek bir

ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (3,316 ± 0,785).

Araştırmaya katılan kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin mesleklerine


analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda ürün satın alma eğilimleri faktörü ile

meslek arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=18,629; p=0,001<0.05).

Farklılıkların kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır.

Mesleği öğretmen olanların ürün satın alma eğilimlerinin (3,596 ± 0,847) şirket personeli

(Hizmetli, İŞKUR personeli) olarak çalışanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip

olduğu saptanmıştır (2,513 ± 1,069). Ayrıca idari personel olarak çalışan kadınların

internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşüncelerinin (3,634 ± 1,000) şirket

personeli (Hizmetli, İŞKUR personeli) olarak çalışanlara göre daha yüksek bir

ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,628 ± 1,263). Ayrıca idari personel olarak

çalışan kadınların ürün satın alma eğilimlerinin (3,625 ± 1,027) şirket personeli (Hizmetli,

İŞKUR personeli) olarak çalışanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu

saptanmıştır (2,628 ± 1,263).


göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü

varyans analizi (Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel açıdan

anlamlı bulunmamıştır (F=2,246; p=0,107>0.05).

Tablo 3. 36. Faktörlerin Okul Türüne Göre Ortalamaları

171

Grup N Ort Ss F

p Fark



Düşünceler

Anaokulu 52 3,527 1,035 1,457 0,215 İlkokul 76 3,415 1,109

Ortaokul 93 3,615 0,974

Lise 93 3,285 1,095

Diğer 13 3,717 0,607

Toplam 327 3,465 1,044



Düşünceler

Anaokulu 52 3,314 0,721 0,715 0,582

İlkokul 76 3,432 0,863 Ortaokul 93 3,274 0,766

Lise 93 3,392 0,845

Diğer 13 3,567 0,680

Toplam 327 3,362 0,802

Ürün Satın Alma Eğilimleri Anaokulu 52 3,692 0,962 4,813 0,001 3>4

İlkokul 76 3,230 1,096

Ortaokul 93 3,733 0,726 Lise 93 3,303 1,003

Diğer 13 3,750 0,577

Toplam 327 3,488 0,958


Eğilimler

Anaokulu 52 3,509 1,013 1,731 0,143

İlkokul 76 3,296 0,998

Ortaokul 93 3,569 0,744

Lise 93 3,287 0,825 Diğer 13 3,500 0,872

Toplam 327 3,413 0,884


dair düşüncelerinin çalıştıkları okul türüne göre anlamlı bir farklılık gösterip



p=0,215>0.05).


dair düşüncelerinin çalıştıkları okul türüne göre anlamlı bir farklılık gösterip



p=0,582>0.05).



analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda ürün satın alma eğilimleri faktörü ile

çalıştıkları okul türü arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=4,813;

p=0,001<0.05). Farklılıkların kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc

172

analizi yapılmıştır. Ortaokulda çalışan kadınların ürün satın alma eğilimlerinin (3,733 ±

0,726) lisede çalışan kadınlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır

(3,303 ± 1,003).

Araştırmaya katılan kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimlerinin çalıştıkları

okul türüne göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan



Tablo 3. 37. Faktörlerin Eğitim Durumuna Göre Ortalamaları

173

Grup N Ort Ss F

p Fark



Düşünceler

İlkokul 25 2,574 1,196 6,420 0,000 5>1

6>1 İlköğretim 3 2,407 0,819

Lise 11 2,767 1,059

Meslek

Yüksekokulu

8 3,402 1,038

Üniversite 249 3,563 0,974

Lisansüstü

Eğitim [Yüksek

Lisans,

Doktora]

32 3,722 1,057

Toplam 327 3,465 1,044



Düşünceler

İlkokul 25 3,859 0,726 3,035 0,011 1>4

1>5 İlköğretim 3 3,458 0,946

Lise 11 3,477 0,741

Meslek

Yüksekokulu

8 2,859 0,689

Üniversite 249 3,350 0,801

Lisansüstü

Eğitim [Yüksek

Lisans, Doktora]

32 3,160 0,761

Toplam 327 3,362 0,802

Ürün Satın Alma Eğilimleri İlkokul 25 2,489 1,364 7,314 0,000 4>1

5>1

6>1 İlköğretim 3 2,750 0,661

Lise 11 3,250 0,955

Meslek Yüksekokulu

8 3,875 1,210

Üniversite 249 3,560 0,856

Lisansüstü

Eğitim [Yüksek

Lisans,

Doktora]

32 3,734 0,875

Toplam 327 3,488 0,958


Eğilimler

İlkokul 25 3,250 1,090 0,415 0,838

İlköğretim 3 3,750 0,433

Lise 11 3,204 1,117

Meslek

Yüksekokulu

8 3,531 1,003

Üniversite 249 3,429 0,852

Lisansüstü

Eğitim [Yüksek

Lisans,

Doktora]

32 3,421 0,916

Toplam 327 3,413 0,884


dair düşüncelerinin eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceler faktörü ile eğitim durumu


174

kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. Üniversite

mezunu kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin yararlarına dair

düşüncelerinin (3,563 ± 0,974) ilkokul mezunu kadın çalışanlara göre daha yüksek bir

ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,574 ±1,196). Ayrıca araştırmada lisansüstü

eğitim görmüş kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin yararlarına dair

düşüncelerinin (3,722 ± 1,057) ilkokul mezunu kadın çalışanlara göre daha yüksek bir

ortalamaya sahip olduğu da saptanmıştır (2,574 ±1,196).


dair düşüncelerinin eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceler faktörü ile eğitim durumu


kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. İlkokul

mezunu kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin zararlarına dair düşüncelerinin

(3,859 ± 0,726) meslek yüksek okulu mezunu kadın çalışanlara göre daha yüksek bir

ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,859 ±0,689). Ayrıca araştırmada ilkokul mezunu

kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin zararlarına dair düşüncelerinin (3,859

± 0,726) üniversite mezunu kadın çalışanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip

olduğu da saptanmıştır (3,350 ±0,801).

Araştırmaya katılan kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin eğitim

durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek

yönlü varyans analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda ürün satın alma eğilimleri

faktörü ile eğitim durumu arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=7,314;


analizi yapılmıştır. Meslek yüksek okulu mezunu kadın çalışanların ürün satın alma

eğilimlerinin (3,875 ± 1,210) ilkokul mezunu kadın çalışanlara göre daha yüksek bir

ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,489 ±1,364). Araştırmada üniversite mezunu

kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin (3,560 ± 0,856) ilkokul mezunu kadın

çalışanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu da saptanmıştır (2,489 ±1,364).

Ayrıca araştırmada lisansüstü mezunu kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin

175

(3,734 ± 0,875) ilkokul mezunu kadın çalışanlara göre daha yüksek bir ortalamaya sahip

olduğu da saptanmıştır (2,489 ±1,364).

Araştırmaya katılan kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimlerinin eğitim

durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla

yapılan tek yönlü varyans analizi (Anova) sonucunda grup ortalamaları arasındaki fark


Tablo 3. 38. Faktörlerin Aylık Gelirlerine Göre Ortalamaları

Grup N Ort Ss F

p Fark



Düşünceler

1-1000 TL 18 3,160 0,952 3,686 0,006 3>2

1001-2500 TL 49 3,011 1,134

2501-4000 TL 240 3,565 1,014 4001-6500 TL 14 3,769 0,853

6500 TL ve

üzeri

6 3,351 1,203

Toplam 327 3,465 1,044



Düşünceler

1-1000 TL 18 3,465 0,753 2,532 0,040 2>4

1001-2500 TL 49 3,599 0,734

2501-4000 TL 240 3,332 0,792 4001-6500 TL 14 2,883 0,989

6500 TL ve

üzeri

6 3,437 0,989

Toplam 327 3,362 0,802

Ürün Satın Alma Eğilimleri 1-1000 TL 18 3,333 1,156 4,951 0,001 3>2

4>2 1001-2500 TL 49 2,994 1,133

2501-4000 TL 240 3,596 0,880 4001-6500 TL 14 3,750 0,596

6500 TL ve

üzeri

6 3,041 1,249

Toplam 327 3,488 0,958


Eğilimler

1-1000 TL 18 3,625 0,904 1,506 0,200

1001-2500 TL 49 3,326 0,965

2501-4000 TL 240 3,429 0,859 4001-6500 TL 14 3,500 0,837

6500 TL ve

üzeri

6 2,666 1,114

Toplam 327 3,413 0,884


dair düşüncelerinin aylık gelirlerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin yararlarına dair düşünceler faktörü ile aylık gelirleri


176

kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. Aylık geliri

2501-4000 TL olan kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin yararlarına dair

düşüncelerinin (3,565 ± 1,014) aylık geliri 1001-2500 TL olan kadın çalışanların göre

daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (3,011 ±1,134).


dair düşüncelerinin aylık gelirlerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini


internetten yapılan alışverişin zararlarına dair düşünceler faktörü ile aylık gelirleri


kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. Aylık geliri

1001-2500 TL olan kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişin zararlarına dair

düşüncelerinin (3,599 ± 0,734) aylık geliri 4001-6500 TL olan kadın çalışanların göre

daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,883 ±0,989).

Araştırmaya katılan kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin aylık

gelirlerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek

yönlü varyans analizi (Anova) yapılmıştır. Analiz sonucunda ürün satın alma eğilimleri

faktörü ile aylık gelirleri arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=4,951;


analizi yapılmıştır. Aylık geliri 2501-4000 TL olan kadın çalışanların ürün satın alma

eğilimlerinin (3,596 ± 0,880) aylık geliri 1001-2500 TL olan kadın çalışanların göre daha

yüksek bir ortalamaya sahip olduğu saptanmıştır (2,994 ±1,133). Ayrıca araştırmada aylık

geliri 4001-6500 TL olan kadın çalışanların ürün satın alma eğilimlerinin (3,750 ± 0,596)

aylık geliri 1001-2500 TL olan kadın çalışanların göre daha yüksek bir ortalamaya sahip

olduğu saptanmıştır (2,994 ±1,133). Gelir arttıkça ürün satın alma eğilimi de artmaktadır.

Araştırmaya katılan kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimlerinin aylık

gelirlerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan



178

Şekil 3. 5. Araştırma Sonuç Modeli

Demografik Veriler

Yaş

Gelir

Medeni Durum

Çocuk Sayısı

Meslek

Eğitim Durumu

İnternetten

Yapılan

Alışverişin

Yararlarına Dair

Düşünceler

Site Seçimi ile

İlgili Eğilimler

İnternetten

Yapılan

Alışverişin

Zararlarına Dair

Düşünceler

Ürün Satın Alma

Eğilimleri

179


vardır (Red)


fark vardır (Red).


durumlarına göre fark vardır (Red).


göre fark vardır (Red).


fark vardır (Red).


göre fark vardır (Red).


arasında yaşlarına göre fark vardır (Kabul).


arasında gelirlerine göre fark vardır (Kabul).


arasında medeni durumlarına göre fark vardır (Red).


arasında çocuk sayılarına göre fark vardır (Kabul).


arasında mesleklerine göre fark vardır (Kabul).


arasında eğitim durumlarına göre fark vardır (Kabul).


arasında yaşlarına göre fark vardır (Kabul).


arasında gelirlerine göre fark vardır (Kabul).


arasında medeni durumlarına göre fark vardır (Red).


arasında çocuk sayılarına göre fark vardır (Kabul).

180


arasında mesleklerine göre fark vardır (Kabul).


arasında eğitim durumlarına göre fark vardır (Kabul).


arasında pozitif bir ilişki vardır. (Kabul).


yararlarına dair düşünceleri ile ürün satın alma eğilimleri arasında pozitif bir ilişki vardır

(Kabul).


ile ürün satın alma eğilimleri arasında negatif bir ilişki vardır (Kabul).


arasında anlamlı bir ilişki vardır (Kabul).


durumları arasında pozitif bir ilişki vardır (Red).


çocuk sayısı arasında pozitif bir ilişki vardır (Kabul).


kullanmaları arasında pozitif bir ilişki vardır (Red).


süreleri arasında pozitif bir ilişki vardır (Kabul).


bir ilişki vardır (Kabul).


arasında anlamlı bir ilişki vardır (Kabul).


anlamlı bir ilişki vardır (Kabul).

H7ı: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı ile İnternet kullanım

sıklığı arasında anlamlı bir ilişki vardır (Kabul).


arasında negatif bir ilişki vardır (Kabul).

181


eğitim düzeyleri arasında pozitif bir ilişki vardır (Kabul).


gelir düzeyleri arasında pozitif bir ilişki vardır (Kabul).


internet kullanım sıklığı arasında anlamlı bir ilişki vardır (Kabul).

Tablo 3. 39. Araştırma Hipotezlerinin Sonuçları

Anova (Varyans) Analizi Sonuçlarına Göre

Hipotezler F Değeri p Değeri Sonuç

H1a: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimler


F=1,904 p=1,29>0.05 Red

H1b: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri


F=1,506 p=0,200>0.05 Red

H1c: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri


F=2,267 p=0,105>0.05 Red

H1d: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri


F=2,368 p=0,071>0.05 Red

H1e: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri


F=2,246 p=0,107>0.05 Red

H1f: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri


F=0,415 p=0,838>0.05 Red

H2a: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri arasında yaşlarına göre fark

vardır.

F=5,419 p=0,001<0.05 Kabul

H2b: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

yararına dair düşünceleri arasında gelirlerine göre fark

vardır.

F=3,686 p=0,006<0.05 Kabul

H2c: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

yararına dair düşünceleri arasında medeni durumlarına

göre fark vardır.

F=1,273 p=0,282>0.05 Red

H2d: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

yararına dair düşünceleri arasında çocuk sayılarına göre

fark vardır.

F=5,669 p=0,001<0.05 Kabul

H2e: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşünceleri arasında mesleklerine göre

fark vardır.

F=19,284 p=0,001<0.05 Kabul

H2f: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

yararına dair düşünceleri arasında eğitim durumlarına

göre fark vardır.

F=6,420 p=0,000<0.05 Kabul

H3a: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

zararına dair düşünceleri arasında yaşlarına göre fark

vardır.

F=9,854 p=0,001<0.05 Kabul

H3b: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

zararına dair düşünceleri arasında gelirlerine göre fark

vardır.

F=2,532 p=0,040<0.05 Kabul

H3c: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

zararına dair düşünceleri arasında medeni durumlarına

göre fark vardır.

F=0,441 p=0,644>0.05 Red

H3d: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

zararına dair düşünceleri arasında çocuk sayılarına göre

fark vardır.

F=3,024 p=0,001<0.05 Kabul

182

H3e: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına dair düşünceleri arasında mesleklerine göre

fark vardır.

F=7,167 p=0,001<0.05 Kabul

H3f: Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin

zararına dair düşünceleri arasında eğitim durumlarına

göre fark vardır.

F=3,035 p=0,011<0.05 Kabul

Korelasyon Analizi Sonuçlarına Göre

H4: Kadın çalışanların site seçimi ile ilgili eğilimleri ile

ürün satın alma eğilimleri arasında pozitif bir ilişki

vardır.

r=0,473 p=0,000<0.05 Kabul

H5: Kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin


r=0,647; p=0,000<0.05 Kabul

H6: Kadın çalışanların internetten yapılan alışverişin

zararlarına dair düşünceleri ile ürün satın alma

eğilimleri arasında negatif bir ilişki vardır.

r=-,429 p=0,000<0.05 Kabul

H7a: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş

yapma sıklığı ile iş yoğunluğu arasında anlamlı bir ilişki

vardır.

r=-,151 p=0,006<0.05 Kabul

H7b: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş

yapma sıklığı ile medeni durumları arasında pozitif bir

ilişki vardır.

r=-,094 p=0,090>0.05 Red

H7c: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş

yapma sıklığı ile sahip olduğu çocuk sayısı arasında pozitif bir ilişki vardır.

r=,248 p=0,000<0.05 Kabul

H7d: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş

yapma sıklığı ile akıllı telefon kullanmaları arasında pozitif bir ilişki vardır.

r=,-059 p=0,292>0.05 Red

H7e: Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş

yapma sıklığı ile çalışma süreleri arasında pozitif bir

ilişki vardır.

r=,308 p=0,000<0.05 Kabul

H7f: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı

ile yaşları arasında pozitif bir ilişki vardır.

r=,260 p=0,000<0.05 Kabul

H7g: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı

ile eğitim düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki vardır.

r=-,592 p=0,000<0.05 Kabul

H7h: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma

sıklığı ile gelirleri arasında anlamlı bir ilişki vardır.

r=-,283 p=0,000<0.05 Kabul

H7ı: Kadın çalışanların internet alışverişi yapma sıklığı

ile internet kullanım sıklığı arasında anlamlı bir ilişki

vardır.

r=-,267 p=0,000<0.05 Kabul

H8a: Kadın çalışanların internet alışverişine

harcadıkları miktar ile yaşları arasında negatif bir ilişki

vardır.

r=-,216 p=0,000<0.05 Kabul

H8b: Kadın çalışanların bir yıl içinde internet

alışverişine harcadıkları miktar ile eğitim düzeyleri


r=363 p=0,000<0.05 Kabul

H8c: Kadın çalışanların bir yıl içinde internet alışverişine harcadıkları miktar ile gelir düzeyleri


r=,255 p=0,000<0.05 Kabul

H8d: Kadın çalışanların bir yıl içinde internet

alışverişine harcadıkları miktar ile internet kullanım


r=-,293 p=0,000<0.05 Kabul

183

SONUÇ ve TARTIŞMA

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişle birlikte yaygınlaşmaya başlayan

bilgi ve iletişim teknolojileri günümüzde akıl almaz boyutlara ulaşmıştır. Özellikle

internet teknolojisi, toplumda her türlü kolaylığın evlere, işyerlerine gelmesine olanak

sağlamıştır. Evlerimizde teknolojinin getirdiği çamaşır makineleri, bulaşık makineleri,

elektrikli süpürgeler hatta çamaşır kurutma makineleri günümüz insanının paha biçilemez

bir kaynağı olan zamandan tasarruf sağlamaktadır. Evlerde sağlanan bu kolaylıkların yanı

sıra özellikle internetin toplumda yaygınlaşması hatta akıllı telefonlar aracılığıyla

internetin ceplere, çantalara kadar girebilen bir materyal haline gelmesi birçok çalışanın

hayatını kolaylaştırmıştır.

İnternet teknolojisinde meydana gelen gelişmeler alışveriş hayatını da yakından

etkilemiştir. Özellikle zaman sıkıntısı çeken ve insanlığın varoluşundan bu yana alışveriş

ile özdeşleşen kadın çalışanlar internetteki bu hızlı gelişmeler sonucunda elektronik

ticareti hayatlarının bir parçası haline getirmiştir. Bu durum elektronik ticaret

denildiğinde akıllara hemen internet üzerinden alışveriş geldiğinin bir göstergesidir. Hem

aile içinde hem de çalışma hayatında birtakım sorumlulukların kadın çalışanlara

yüklenmesi, alışverişe ayrılan vaktin azalmasına neden olmuş böylelikle bilgisayar başına

geçerek alışveriş yapmak modern hayata uyum sağlamak durumunda kalan kadın

çalışanlar arasında oldukça yaygın hale gelmiştir. Dolayısıyla elektronik ticaret anlayışı

kadın çalışanların işgücü piyasalarında zamandan tasarruf sağlamasını ve zamanın

verimli kullanılmasını olanaklı hale getirmiştir.

Bu bilgiler çerçevesinde araştırmada, işgücü piyasalarında rol alan kadın

çalışanların elektronik ticaret eğilimleri ve elektronik ticarete neden olan etmenler

incelenmektedir. Bu açıdan bakıldığında kadın çalışanlar ve elektronik ticaret kavramı

birbiriyle oldukça ilişkili olmasına rağmen literatürde göz ardı edilmiştir. Yapılan

araştırma literatürde eksik olan bu boşluğu doldurması ve ulusal düzeyde kadın çalışanlar

ve elektronik ticareti konu alarak bir ilki oluşturması ve özgün olması bakımından

oldukça önemli bir paya sahiptir.

Araştırma Çankırı Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı kurumlarda görev yapan

kadın çalışanlara yöneliktir. Bu örneklemin seçilmesindeki amaç, elektronik ticareti konu

alan çalışmaların amacına ulaşması açısından interneti kullanan ve eğitim seviyesi yüksek

olan kadın çalışanlar üzerinde uygulanarak daha gerçekçi sonuçları ortaya çıkarmasıdır.

184

Bu bağlamda Milli Eğitim Bakanlığına bağlı çalışan çeşitli kademelerde görev yapan

kadın çalışanlara yüz yüze anket uygulaması yapılarak oluşturulan 327 anket,

uygulamanın veri setini oluşturmaktadır. Verilerin değerlendirilmesinde SPSS for

Windows 20 paket programı kullanılmıştır. Ölçeğin güvenirliliğini test etmek amacıyla

uygulanan Cronbach Alpha Katsayısı (α)= 0,82 olarak hesaplanmıştır. Araştırmada

kullanılan veri setinin faktör analizi için uyun olup olmadığını test etmek amacıyla

yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi sonucu 0,927 olarak tespit edilmiştir.

Araştırmada çarpıklık ve basıklık katsayıları incelendiğinde ±2 yer aldığı tespit edilmiştir.

Bu nedenle verilerin analizinde parametrik yöntemler tercih edilmiştir. Verilerin

parametrik yöntemlerle analiz edilmesi sonucunda elde edilen sonuçlar aşağıda

verilmektedir.

Araştırmada katılımcıların genel özellikleri incelendiğinde ankete katılanların

çoğunluğu 31-40 yaş aralığında, evli, iki çocuklu, öğretmen, üniversite mezunu, 2501-

4000 TL aralığında gelir düzeyine sahip, haftalık çalışma süresi olarak 20-30 saat

aralığında çalışan, interneti her gün kullanan kadın çalışanlardan oluşmaktadır. Buradan

hareketle ankete katılanların çoğunluğunun interneti kullanıyor olması araştırmanın

amacına ulaşmasında çok önemli bir paya sahiptir.

Kadın çalışanların internet kullanım oranları ve internet üzerinden alışveriş

eğilimleri incelendiğinde ankete katılan tüm kadın çalışanların internet kullandıklarını

görülmektedir. Katılımcıların genel olarak eğitim seviyelerinin yüksek olması bu sonuca

yansımaktadır. İnterneti kullanım durumlarına göre ankete katılanların %74,3 ü interneti

her gün %10,1 i ise ayda bir veya birkaç kez kullanmaktadır. Katılımcılardan akıllı telefon

ile internete bağlananların oranı %72,2 iken evden internet erişimi olanların oranı % 61,2

dir. Bununla birlikte katılımcıların %77,1 i internet üzerinden alışveriş yaparken %22,9

u internet üzerinden alışverişi tercih etmemektedir. Buradan hareketle katılımcıların

internet alışverişi yapma sıklığı ile internet kullanım sıklığı arasında anlamlı bir ilişki

olduğu söylenebilir. Bu durum boş zaman sıkıntısı yaşayan kadın çalışanlar arasında

internet üzerinden alışverişin oldukça yaygın olduğunun bir göstergesidir. Yine

katılımcıların büyük çoğunluğunun son bir yıl içerisinde ayda bir kez internet üzerinden

alışveriş yaptıkları ve yine büyük çoğunluğun 0-1000 TL arasında harcamada

bulundukları görülmektedir. Bu bulgu, kadın çalışanların internet üzerinden fazla tutarda

185

alışveriş yapmaya çekindiklerini ve internet üzerinden alışverişe güvenmediklerini ispat

etmektedir.

Araştırmanın sonuçlarına göre kadın çalışanların yaşları ile internet üzerinde

alışveriş yapma sıklıkları arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Buna göre 18-30 yaşları

arasındaki kadın çalışanlar internet üzerinden daha çok alışveriş yaparken 51-60 yaş

aralığındaki kadın çalışanlar internet üzerinden daha az alışveriş yapmaktadır. Bu

bağlamda kadın çalışanların internet üzerinden alışverişi daha sık kullanmaları üzerinde

internetin genç çalışanlar arasında daha yaygın kullanılması etkilidir. Wood (2002)

yapmış olduğu 21. yüzyılda perakende satışta bir sosyal değişim konulu çalışmasında

internet üzerinden alışverişte yaş faktörünün önemini vurgulamakta 25 yaş ve altında olan

kişilerin diğerlerine kıyasla daha çok alışveriş yaptıkları sonucuna ulaşmaktadır.269

Çalışmadan elde edilen bu sonuçlar, internet üzerinden alışverişi en fazla genç grubun

tercih etmesi bakımından benzerlik göstermektedir. Konuyla ilgili yapılan bir diğer

çalışmada Özgüven (2011), 65 yaş üstü kişilerin interneti kullansalar bile internet

üzerinden alışverişi satın aldığı üründe yanılacağı ya da kandırılabileceği düşüncesi ile

tercih etmezken risk almaya daha yatkın olan genç grubun internet üzerinden alışverişi

daha çok tercih ettiği sonucuna ulaşılmıştır.270 Genel anlamda “yaş” ile “internet

üzerinden alışveriş yapma” arasındaki bu güçlü ilişki (Teo, 2006; Donthu ve Garcia,

1999; Tan, 1999; Burroughs ve Sabherwal, 2002) tarafından gerçekleştirilen çalışmalarla

da desteklenmektedir.271

Araştırmada kadın çalışanların gelir düzeyleri ile internet üzerinden alışveriş

yapma sıklıkları arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Bu kapsamda,

internet üzerinden alışverişe en fazla 2501-4000 gelir grubunda bulunan kişiler

yönelmekte, en az düzeyde ise 1-1000 gelir grubunda bulunan kişiler yönelmektedir.

269 Wood, Stacy L. “Future Fantasies: A Social Change Perspective of Retailing in the 21st Century”,

Journal of Retailing, Vol 78, No 1, 2002, ss. 77-83. 270 Özgüven Nihan, “Tüketicilerin Online Alışverişe Karşı Tutumları İle Demografik Özellikleri Arasındaki

İlişkinin Analizi”, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si,

2011, Cilt 13, Sayı 21, s. 53. 47-54 271 Teo Thompson S.H. “To Buy or not to Buy Online: Adopters and Non- Adopters of Online Shopping in

Singapure”, Behaviour and Information Technology, Vol 25, No 6, 2006, ss. 497-509; Donthu N. ve

Garcia A.. “The Internet Shoppers”, Journal of Advertising Research, Vol 39, 1999, ss. 52-58; Burroughs

R.E. ve R. Sabherwal. “Determinants of Retail Electronic Purchasing: a Multi-Period Investigation”, Infor,

40, 2002, ss. 35-56.

186

Gelir düzeyi yüksek kişiler fiziksel aktivite yapmayı gerektirmeyen, zaman ve mekândan

bağımsız olarak nitelendirilen internet üzerinden alışverişi tercih ederken, gelir düzeyi

düşük kişiler, sınırlı bütçeleri ile, ürünü görerek ve kontrol ederek satın almayı yani

birebir iletişim ve etkileşimin ön planda olduğu geleneksel alışverişi tercih etmektedirler.

Armağan ve Turan (2014), gelir yükseldikçe bireylerin internet üzerinden daha çok

alışveriş yaptıklarını ifade etmektedir.272 Ayrıca Yörük ve Dündar(2011), Afyon

Kocatepe Üniversitesinde 384 kişi üzerinde uyguladıkları çalışmada, yaş, gelir, evde

internet erişiminin olması ve internetten alışverişe karşı tutum değişkenlerinin yer aldığı

model ile araştırmanın örnekleminde yer alan tüketicilerin internetten alışveriş yapıp

yapmadığı %88,6 oranında doğru tahmin edilmiştir. Yapılan çalışmada geliri yüksek

olanların geliri düşük olanlara göre internetten alışveriş yapma olasılıkları daha yüksek

olduğu sonucuna ulaşılmıştır.273 Dolayısıyla bu çalışmalardan elde edilen sonuçlar

yaptığımız çalışmayı destekler niteliktedir.

İnternet üzerinden alışverişin yararlı mı yoksa zararlı mı olduğunu düşünen kadın

çalışanların eğitim durumları incelendiğinde eğitim seviyesi yüksek olan kadın

çalışanların, eğitim seviyesi düşük olan kadın çalışanlara göre internet üzerinden

alışverişi daha yararlı buldukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuca ulaşılmasında

katılımcıların % 88,3 ünün üniversite ve lisansüstü eğitimli olması etkili olmuştur. Roman

(2010), eğitim seviyesi yüksek olan kişilerin internet üzerinden alışverişi daha çok tercih

etmelerini ve internet üzerinden alışverişte aldatılmayacaklarını düşünmelerini tespit

etmesi bu sonucu doğrulamaktadır.274 Teo (2006) tarafından yapılan araştırmada da

benzer bir sonuca ulaşılmıştır. Buna göre eğitim düzeyi yüksek kişiler internet üzerinden

daha çok alışveriş yapmaktadır.275 Yine aynı düşünceden hareketle mesleği öğretmen

olan kadın çalışanlar mesleği şirket personeli (Hizmetli, İŞKUR personeli) olan kadın

çalışanlara göre internetten alışverişi daha yararlı bulmaktadır. Bununla birlikte geliri

yüksek olan kadın çalışanlar, geliri düşük olan kadın çalışanlara göre internet üzerinden

alışverişi daha yararlı bulmaktadır. Ayrıca araştırmaya katılan kadın çalışanların medeni

272 Armağan Ece Aksu ve Turan Aykut Hamit, a.g.m., s.18. 273 Dündar Süleyman ve Yörük Durmuş, “Tüketicilerin İnternetten Alışverişe Karşı Tutumlarında Etkili

Faktörler”, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10. Ekonometri ve

İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, 2011, ss. 451-462. 274 Roman Sergio, “Relational Consequences of Rerceived Deception in Online Shopping: The Moderating

Roles of Type of Product, Consumer’s Attitude Toward the Internet and Consumer’s Demographics”,

Journal of Business Ethics, Vol 95, 2010, ss. 373-391. 275 Teo, a.g.m., ss. 497-509.

187

durumları internetten yapılan alışverişin yararlı olduğu düşüncesini etkilemezken, sahip

oldukları çocuk sayılarının artması internetten yapılan alışverişi yararlı bulma

düşüncesini negatif yönlü etkilemektedir. Yani sahip olduğu çocuk sayısı artan kadın

çalışanlar internetten alışverişi yararlı bulmamaktadır.

Araştırmada kadın çalışanların, internet üzerinden alışverişin zararına dair

düşüncelerinin demografik özelliklere göre karşılaştırması yapılmıştır. Yapılan ANOVA

testi sonuçlarına göre internetten yapılan alışverişin zararına dair düşünceler faktörü ile

yaş grupları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. (p=0,001<0.05). Bu sonuca

göre yaş aralığı yükseldikçe internet üzerinden alışverişin zararına ilişkin düşünceler

artmaktadır. Bununla birlikte katılımcılardan yaşlı grup olarak adlandırılan 41-50 yaş

grubu, 18-30 ve 31-40 yaş aralığında bulunan kadın çalışanlar göre internet üzerinden

alışverişin daha zararlı olduğu düşüncesine sahiptir.

İnternet üzerinden yapılan alışverişin zararlı olduğuna dair düşünceler ile kadın

çalışanların demografik özellikleri arasındaki ilişkileri içeren hipotezleri ispat etmek

amacıyla elde edilen veriler, internet üzerinden alışverişin yararlı olduğunu düşünen

kadın çalışanlarla ilgili elde edilen sonuçlarla kıyaslandığında aynen doğrulanmıştır.

Buna göre eğitim durumları incelendiğinde eğitim seviyesi düşük olan kadın çalışanların,

eğitim seviyesi yüksek olan kadın çalışanlara göre internet üzerinden alışverişi daha

zararlı buldukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuca ulaşılmasında katılımcıların % 11,7

sinin ilkokul, ortaokul ve lise mezunu olması etkili olmuştur. Bu sonuca paralel olarak

mesleği şirket personeli (Hizmetli, İŞKUR personeli) olan kadın çalışanlar mesleği

öğretmen olan kadın çalışanlara göre internetten alışverişi daha zararlı bulmaktadır.

Bunun yanı sıra geliri düşük olan kadın çalışanlar, geliri yüksek olan kadın çalışanlara

göre internet üzerinden alışverişi daha zararlı bulmaktadır. Ayrıca araştırmaya katılan

kadın çalışanların medeni durumları internetten yapılan alışverişin zararlı olduğu

düşüncesini etkilemezken, sahip oldukları çocuk sayılarının artması internetten yapılan

alışverişi zararlı bulma düşüncesini pozitif yönlü etkilemektedir. Yani sahip olduğu çocuk

sayısı artan kadın çalışanlar internetten alışverişi zararlı bulmaktadır. Bu şekilde bir

sonuçla karşılaşılması kadın çalışanların yaş aralığının yüksek olması ile internet

üzerinden alışverişi zararlı bulunması arasında anlamlı bir ilişkinin var olması sonucuyla

yakından ilişkilendirilebilir.

188

Araştırmanın sonuçlarına göre kadın çalışanların internet üzerinden alışverişte

kadın çalışanlar tarafından en çok tercih edilen ürün giyim, ayakkabı ve aksesuar

olmaktadır. Bu oranı kitap alımı ve seyahat ve rezervasyon işlemleri takip etmektedir.

Anderson (1997), kitap, CD ve seyahat paketlerinin internet üzerinden alışverişlerde en

çok tercih edilen ürünler olduğunu belirtmektedir.276 Hane Halkı Bilişim Teknolojileri

Kullanımı Araştırmasına göre de (TUİK, 2017), internet üzerinden alışveriş yapan

bireylerin %62,3'ü giyim ve spor malzemesi, %25,3’ü ev eşyası , %24,1’i seyahat bileti,

araç kiralama vb., %21,9’u gıda maddeleri ile günlük gereksinimler ve %19’u elektronik

araçlar satın aldığı ortaya konmuştur.277

Çalışmada internet üzerinden alışverişte ödeme yöntemi olarak en çok kredi

kartlarının kullanıldığı, en az ise posta çeki ve havale ödeme seçeneklerinin tercih edildiği

sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca kadın çalışanların internet üzerinden alışverişte, alışveriş

sitelerine ulaşma yöntemi olarak en çok arama motoru ve linkleri kullandıkları

görülmektedir. Bununla birlikte katılımcılar arkadaş ve yakın çevre tavsiyesini de

alışveriş yöntemlerine ulaşmada bir araç olarak görmektedir.

Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin yararına dair düşüncelerde ön

plana çıkan faktörler zamandan tasarruf sağlaması ve fiyat avantajı kazandırmasıdır.

Katılımcıların zaman sıkıntısı çekmesi ve alışverişe ayıracak vaktinin kısıtlı oluşu bu

sonucun ortaya çıkmasında etken olmaktadır. Ayrıca, internet üzerinden yapılan

alışverişte ürün çeşitliliğinin sağlanması, karşılaştırma ve kıyaslama imkânı sunması

açısından da kadın çalışanlar tarafından tercih edilmektedir. İnternet üzerinden alışveriş

yapmanın çalışma hayatını kolaylaştırdığına ilişkin düşünce ise orta düzeyde kabul

edilmektedir. Bulunan bu sonuçların elektronik ticaret ile ilgili yapılan çalışmalarla tutarlı

olduğu görülmektedir. Bu bağlamda Renko and Popovic (2015), çalışmalarında

internetten alışverişin katılımcılar tarafından hızlı olması, ürünü araştırma imkânı

vermesi, aranılan ürüne kolayca ulaşılması ve satın alınması açısından oldukça faydalı

buldukları sonucuna ulaşmıştır.278

276 Anderson, C. “Survey of Electronic Commerce: in Search of the Perfect Market”, The Economist, 343,

1997, ss. 3-5. 277 TÜİK, Hane Halkı Bilişim Teknolojilerinin Kullanımı Araştırması, 2017. 278 Renko Sanda and Popovic Daniel, “Exploring The Consumers’ Acceptance of Electronic Retailing

Using Technology Acceptance Model”, Poslovna Izvrsnost Business Excellence, Vol 9, No 1, 2015, s.

37.

189

Kadın çalışanların internet üzerinden alışverişin zararına ilişkin vermiş oldukları

cevaplarda ortaya çıkan sonuçlarda genel olarak güven kaynaklı sorunların olduğu

görülmektedir. Araştırma sonuçlarına göre özel bilgilerin internet üzerinden paylaşılması

ile ilgili endişelerin olduğu tespit edilmiştir. Bu doğrultuda Saydan (2008), Tüketicilerin

Online Alışverişe Yönelik Risk ve Fayda Algılamaları: Geleneksel ve Online

Tüketicilerin Karşılaştırılması adlı çalışmasında, internet üzerinden alışveriş yapmayan

tüketiciler, online alışverişte kredi kartı güvenliği ve kimlik bilgilerinin paylaşılması

açısından tedirginlik duymakta ve kredi kartı kullanımını risk olarak görmektedir.279

Ayrıca ürünün görerek ve kontrol edilerek alınması, alışverişte birebir iletişim ve

etkileşimin tercih edilmesi internet üzerinden alışverişin zararına ilişkin düşünceleri

desteklemektedir. İnternet üzerinden alışveriş işlemlerinde ürünü teslim alma ve iade

etme konusunda sorunların yaşanması ve şikâyetlerin çözüme kavuşturulamayacağı

endişesi en fazla karşılaşılan sorunlar arasındadır. Fidan (2014), Asimetrik Bilginin

Elektronik Ticaret Üzerindeki Etkileri ve Tüketici Güveni Üzerine Bir Uygulama adlı

çalışmasında elektronik ticarette en büyük problemin güven kaynaklı olduğunu ortaya

koymaktadır.280

İnternet üzerinden yaptıkları alışverişte sanal mağazayı tekrar ziyaret etmeyi

tercih edenler sorulduğunda katılımcılardan “tekrar ziyaret ederim” diyenlerin sayısı

“tekrar ziyaret etmem” diyenlerin sayısından fazla olmuştur. Yine aynı şekilde sanal

mağazadan tekrar alışveriş yapabilirim diyenlerin sayısı tekrar alışveriş yapmam

diyenlerin sayısından fazladır. Bununla birlikte internet üzerinden alışveriş yapmalarını

arkadaşlarıma tavsiye edebilirim diyenlerin sayısı arkadaşlarıma tavsiye etmem

diyenlerin sayısından fazla olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca alışveriş yaptığım sanal

mağazanın sürekli müşterisi olabilirim diyenlerin sayısı çoğunluktadır. Dolayısıyla

katılımcıların çoğunluğunun ürün satın alma eğilimi kapsamında davranışları

incelendiğinde internet üzerinden alışverişe karşı pozitif bir eğilimde oldukları sonucuna

ulaşılmıştır.

Kadın çalışanların internet üzerinden alışveriş yapmalarında site seçiminin önemli

bir etmen olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuca göre katılımcıların internet üzerinden

279 Saydan Reha, “Tüketicilerin Online Alışverişe Yönelik Risk ve Fayda Algılamaları: Geleneksel ve

Online Tüketicilerin Karşılaştırılması”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt7, Sayı 23, 2008, s. 400. 280 Fidan Hüseyin, Asimetrik Bilginin Elektronik Ticaret Üzerindeki Etkileri ve Tüketici Güveni

Üzerine Bir Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış

Doktora Tezi), Isparta, 2014, ss. 262-268.

190

alışveriş yaparken tercih ettikleri sitelerde kullanılan renklerin çekiciliği, tasarımın göze

hoş gelmesi, aranılan bir ürünün hızlı bir şekilde bulunabilmesi, tasarımın kullanım

kolaylığı sağlaması, eğlenceli, zevkli, ilgi çekici, cazip ve heyecan verici olması, bilinir

ve güvenilir olması faktörleri katılımcıların site seçiminde etkili olmaktadır. Özellikle

sitenin “bilinir ve güvenilir” olması katılımcıların bir sonraki internet üzerinden

alışverişte aynı siteyi seçmelerinde rol oynamaktadır. Shergill ve Chen (2005), Yeni

Zelanda’daki İnternet kullanıcılarına yönelik yaptıkları çalışmada, web sitesinin

tasarımının internet alışveriş davranışı üzerinde etkisinin bulunduğunu tespit

etmiştirler.281

Araştırmanın sonuçlarına göre, İnternetten yapılan alışverişin yararlarına dair

düşünceler ile ürün satın alma eğilimleri arasında pozitif yönlü, anlamlı ve yüksek bir

ilişki tespit edilmiştir (r=0,647; p=0,000<0.05). Yine internetten yapılan alışverişin

yararlarına dair düşünceler ile site seçimi ile ilgili eğilimler arasında pozitif yönlü ve

anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (r=0,438; p=0,000<0.05). Bu veriler dikkate alındığında,

internet üzerinden alışverişi yararlı bulan kadın çalışanların ürün satın alma durumları

artmakta bununla bağlantılı olarak site seçimleri de daha özenli olmaktadır. Bununla

birlikte, internet üzerinden alışverişi zararlı bulan kadın çalışanların ürün satın alma

durumları ve site seçimi eğilimleri azalmaktadır.

Yapılan araştırmada, internetten alışverişin yararına dair düşünceler, internetten

alışverişin zararına dair düşünceler, ürün satın alma eğilimleri, site seçimi ile ilgili

eğilimler olmak üzere toplamda dört farklı değişken bulunmaktadır. Bu değişkenlerden

internetten alışverişin yararına dair düşünceler, internetten alışverişin zararına dair

düşünceler ve site seçimi ile ilgili eğilimler bağımsız değişken tutularak, bu değişkenlerin

bağımlı değişken olan ürün satın alma faktörü üzerindeki neden sonuç ilişkisini ortaya

çıkarmak amacıyla regresyon analizi yapılmıştır. Regresyon analizi sonucuna göre

internetten yapılan alışverişin yararına dair düşüncelerin ürün satın alma eğilimi üzerinde

en fazla etkiye sahip olduğu görülmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın amacına uygun

olarak geliştirilen H4, H5, H6 hipotezleri kabul edilmiştir.

Araştırma sonuçlarına göre modele uygun olarak oluşturulan 34 hipotez analiz

edilmiş ve “red/kabul” şeklinde kategorize edilmiştir. Oluşturulan bu 34 hipotezden 24

281 Shergill Gurvinder S. ve Chen Zhaobin, “Web-based Shopping: Consumers’ Attitudes Towards Online

Shopping in New Zealand”, Journal of Electronic Commerce Research, Vol 6, No 2, 2005, ss. 79-94.

191

tanesi kabul edilmiş ve bu hipotezlerdeki iki değişken arasındaki ilişki anlamlı çıkmıştır.

Kabul edilen 24 hipotezden 14 tanesinde değişkenler arasındaki ilişki pozitif yönlü ve

anlamlı iken 10 tanesi negatif yönlü ve anlamlıdır. Reddedilen hipotezlerin çoğunluğu

önceden tahmin edildiği gibidir. Ancak beklenilen sonucun aksine kadın çalışanların

internet üzerinden alışveriş yapma sıklığı ile akıllı telefon kullanmaları arasında anlamlı

bir ilişki bulunamamıştır. Oysaki genel olarak toplumda akıllı telefonu kullanan birçok

kadın çalışanın aynı zamanda internet üzerinden alışveriş yapması şeklinde düşünce

yaygındır. Çalışmada bilinen bu düşüncenin aksi tespit edilmiştir.

Elde edilen bulgular doğrultusunda internet üzerinden alışverişin zaman tasarrufu

sağlaması ve çalışma hayatını kolaylaştırması etkenleri katılımcıların birçoğunun internet

üzerinden alışverişi seçme nedenleri arasında olmasına rağmen katılımcılardan bazıları

bu duruma katılmamaktadır. Bu kapsamda sözü geçen katılımcıların, internet sitelerinde

ürünü aramak için oldukça zaman harcadıkları ve bu nedenle internet üzerinden alışverişi

daha az yaptıkları görülmüştür.

Modele göre oluşturulan hipotezlerden kadın çalışanların demografik özellikleri

ile site seçimleri arasındaki ilişki anlamlı çıkmamıştır. Bu bağlamda kadın çalışanların

yaşları, gelirleri, medeni durumları, çocuk sayıları ve mesleklerinin site seçimi üzerinde

etkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu iki değişken arasındaki ilişkiyi ölçen H1a, H1b,

H1c, H1d, H1e ve H1f hipotezleri reddedilmiştir. Ortaya çıkan bu sonuçla birlikte

demografik verilerle site seçimi arasındaki ilişki model üzerinde gösterilmiştir.

İzgi ve Şahin (2013), Türkiye’de internet üzerinden alışveriş yapan tüketicilerin

profilini ortaya koymayı ve bu yapıyı belirlerken internetin tercih edilme edilmeme

nedenlerine bağlı olarak açıklamayı amaçladığı çalışmasında fiyat ve ürün kalitesi

karşılaştırabilme, ihtiyaç duyulan ürüne hemen ulaşabilme, ürün ile ilgili yapılmış olan

tüketici yorumlarına ulaşılabilmesi gibi kolaylıkların tüketicilerin internet alışverişine

yönelmesine neden olan en önemli faktörler olduğu sonucuna ulaşmıştır.282 Çalışmada

ortaya çıkan diğer sonuçlar ise internet alışverişini tercih eden tüketicilerin genç yaşta ve

eğitimli kimseler olması ve internet üzerinden alışverişin kadın kullanıcılar için zaman

kazandırmasıdır.

Araştırmada internet üzerinden alışveriş yapan kadın çalışanların özelliklerinin

belirlenmesinin online işletmelerin rekabet ve pazarlama stratejilerinin ortaya

282 İzgi ve Şahin, a.g.m., ss. 9-27.

192

konulmasında yol gösterici olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte araştırmadan elde

edilen sonuçların öncülüğünde web ortamında faaliyet gösteren işletmelere şu şekilde

öneriler sunulabilir. İşletmeler, internet üzerinden alışverişin önemli bir parçası olan web

sitesinin tasarımına önem vermelidir. Tüketiciler aradığı ürüne kolayca ulaşabilmelidir.

Tüketicinin aradığı ürün reklam sayfalarında verilmeli böylelikle ürün tüketiciye

hatırlatılmalıdır. İnternet üzerinden alışverişte ortaya çıkan güven problemini çözüme

kavuşturmak amacıyla ürün iade ve değişimlerinde daha dikkatli olunmalıdır. Özellikle

iade aşamasında tüketiciye almış olduğu ürünün bedeli kredi kartıyla ya da banka havalesi

şeklinde geri iade edilmelidir. Bedenin uymadığı ya da ürünün renginin beğenilmediği

durumlarda ürünler arası değişimler kolayca yapılmalıdır. İşletmelerin müşteri hizmetleri

numarasına ya da web sayfasında verdikleri iletişim numaralarına kolaylıkla ulaşılmalı,

problemler ivedilikle çözüme kavuşturulmalıdır. Kısaca internet üzerinden alışveriş

insanları uğraştıran bir kimlikten uzaklaşarak birçok insanı kendine çekebilen, güven

veren, zamandan daha çok tasarruf sağlayan bir yapıya bürünmelidir.

Araştırmada elde edilen bulgular değerlendirilirken bazı kısıtlar vardır. Söz

konusu bulgular Çankırı ilindeki İl Milli Eğitim Müdürlüğü kurum ve kuruluşlarında

istihdam edilen kadın çalışanlar ile sınırlı kalmıştır. Bu doğrultuda, araştırmanın

örneklemi tüm kadın çalışanları kapsamadığından elde edilen sonuçlarda tüm kadın

çalışanları kapsayacak şekilde genellenemez. Bu alanda farklı il merkezlerinde ve farklı

kurumlarda yapılacak olan çalışmalar internet üzerinden alışverişin gelişmesi ve

büyümesi açısından fayda sağlayacaktır. Bu şekilde daha geniş kitlelere ulaşmanın

mümkün olması ile sonuçlar genellenebilir ve kabul görebilir.

193

KAYNAKÇA

4857 Sayılı İş Kanunu.

Aaronson Daniel ve French Eric, “The Effect of Part-Time Work on Wages: Evidence

from the Social Security Rules”, Journal of Labor Economics, Vol 22, No 2,

2004, ss. 329-352.

Acar, Ahmet Cevat, Kadınların İşletmelerde İstihdamı ve Kadınların Çalışmasına

Karşı Tutumlarla İlgili Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1992.

Adaçay Funda Rana, Toplumsal Cinsiyet ve Kalkınma, Ekin Basım, Bursa, 2014.

AİHS.

Akar Erkan ve Kayahan Cantürk, Elektronik Ticaret ve Elektronik İş Uygulamalar,

Modeller, Stratejiler, 1. Baskı, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2007.

Akbulut Akın, Bilişim Ekonomisi ve Elektronik Ticaret, 1. Baskı, Maliye Hesap

Uzmanları Derneği Yapım Tanıtım Yayıncılık, İstanbul, 2007.

Albrecht James W. Ve Vroman Susan B. “Dual Labor Markets, Efficiency Wages, and

Search”, Journal of Labor Economics, Vol 10, No 4, 1992, ss. 438-461.

Alghamdi Abdulhadi M., The Law of E-Commerce, E-Contracts, E-Business, Author

House Publication, USA, 2011.

Altan Ömer Zühtü, Sosyal Politika, Eskişehir Anadolu Üniversitesi. No: 14-77, 2003.

Altınbaşak İpek, “Internet Reklamcılığı ve Internet Reklamı Ölçümlenmesi Üzerine Bir

Uygulama”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 9/2, 2009, ss. 463-487.

Anderson, C. “Survey of Electronic Commerce: in Search of the Perfect Market”, The

Economist, 343, 1997, ss. 3-5.

Armağan Ece Aksu ve Turan Aykut Hamit, “İnternet Üzerinden Alışveriş: Demografik

Faktörlerin, Bireysel İhtiyaçların Etkisi Üzerine Ampirik Bir Değerlendirme”,

Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 28, Sayı

3, 2014, ss. 1-23.

Aslandere Murat, Elektronik Ticaret ve Karaman’daki Kobi’ler Üzerine Bir

Araştırma, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karaman, 2010.

Avrupa Sosyal Şartı, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, ss. 391- 410.

Aytaç Serpil, “Çalışma Yaşamında Kadının Kariyer Sorunu”, Prof. Dr. N. Ekin’e

Armağan, TUHİS, Ankara, 2000, ss. 905-913.

194

Bakos Yannis, “The Emerging Landscape for Retail E-Commerce", The Journal of

Economic Perspectives, Vol 15, No 1, 2001, ss. 69-80.

Barreto Manuela, Ryan Michael.K. ve Schmitt Michael T. (Ed.), The Glass Ceiling in

the 21st Century Understanding Barriers to Gender Equality, American

Psychological Association, Washington, DC, 2009.

Barrett Neil, Advertising on the Internet, Kogan Page Limited, London, England, 1997.

Başbakanlık KSGM, Kadın ve Ekonomi, Ankara, Başbakanlık Kadının Statüsü ve

Sorunları Genel Müdürlüğü Yayınları, Eylül 2008.

Başdoğan Tuğçe, Esnek Çalışanlarda Esnek Çalışmaya Yönelik Tutumun İş Tatmini

Üzerine Etkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2015.

Bayram Nuran, Veri Analizi Excel ve SPSS Uygulamalarıyla Birlikte, 2. Baskı, Ezgi

Kitabevi, Bursa, 2016.

Bhusry Mamta, E-Commerce, Firewall Media, Laxmi Publications, New Delhi, India,

2005.

Blank, Rebecca M., “The Role of Part Time Work in Women’s Labor Market Choices

Over Time”, The American Economic Review, Vol 79, No 2, Papers and

Proceedings of the Hundred and First Annual Meeting of the American Economic

Association, 1989, ss. 295-299.

Boateng Richard, Heeks Richard, Molla Alemayehu ve Hinson Robert, “E-Commerce

and Socioeconomic Develoment: Conceptualizing the Link”, Internet Research,

Vol 18, No 5, 2008, ss. 562-594.

Bonet Rocio, Cruz Cristina, Krans Daniel Fernandez ve Justo Rachida, “Temporary

Contracts and Workfamily Balance in a Dual Labor Market”, ILR Review, Vol

66, No 1, 2013, ss. 55-87.

Booth Alison L. ve Ours Jan C. van, “Hours of Work and Gender Identity: Does Part-

Time Work Make the Family Happier?”, Economica, New Series, Vol 76, No

301, 2009, ss. 176-196.

Booth Alison L. ve Ours Jan C. van, “Job Satisfaction and Family Happiness: The Part-

Time Work Puzzle”, The Economic Journal, Vol 118, No 526, 2008, ss. F77-

F99.

Booth Alison L. ve Ours Jan C. van, “Part-Time Jobs: What Women Want?”, Journal of

Population Economics, Vol 26, No 1, 2013, ss. 263-283.

195

Boyd E. Andrew ve Bilegan Ioana C., “Revenue Management ve E-Commerce”,

Management Science, Vol 49, No 10, Special Issue on E-Business and

Management, 2003, ss. 1363-1386.

Bozkurt Veysel, Elektronik Ticaret, 1. Basım, Alfa Kitabevi, İstanbul, 2000.

Braddock Richard S., “The Internet: The Novel”, Financial Analysts Journal, Vol 57,

No 5, 2001, ss. 17-19.

Buxton William A.S., “Telepresence: Integrating Shared Task and Person Spaces”,

Proceedings of Graphics Interface 1992, San Francisco, CA, Morgan Kaufmann

Publishers, Burlington, MA, 1992, ss. 123-129.

Büyüköztürk Şener, Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, Pegem Akademi

Yayınları, Ankara, 2010.

Callentine, L. U. The Ecology of the Mobile Work Place: Influence of Household

Composition and Home Workspace on Satisfaction, Stress, and Effectiveness.

Un-Published Master's Thesis, Cornell University, Ithaca, NY, 1995.

Cam Erdem, “Türk İstihdam Politikasında Çalışan Kadınlar ve Uygulanan Politikalar”,

Çelik İş Sendikası Yayın Organı, Sayı 11, 2003, ss. 1-8.

Candır Hanife, Türkiye’de Kadın Çalışanların Sosyal Haklar Açısından Durumu,

Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans

Tezi), Sakarya, 2014.

Canpolat Önder, Elektronik ticaret ve Türkiye’deki Gelişmeler, Sanayi ve Ticaret

Bakanlığı Hukuk Müşavirliği, Yayın No: 89, ISBN: 975-6918-59-4, Ankara,

2001.

Catalyst, 2006 Catalyst Census of Women Board Directors of the Fortune 500,

Catalyst, New York, NY, 2007.

Chen Liqiang, Online Consumer Behavior: An Empirical Study Based on Theory of

Planned Behavior, University of Nebraska, Lincoln, USA, 2009.

Child Dennis, The Essentials of Factor Analysis, 3rd Edition, Continuum International

Publishing Group, New York, USA, 2006.

Choi Stabl Whinston ve S-D-A, The Economics of Electronic Commerce, USA, 1997.

Chomitz Kenneth M. ve Lave Charles A., “Part-Time Labor, Work Rules, and Urban

Transit Costs”, Journal of Transport Economics and Policy, Vol 18, No 1,

1984, ss. 63-73.

196

Connolly Sara ve Gregory Mary, “Dual Tracks: Part-Time Work in Life Cycle

Employment for British Women”, Journal of Population Economics, Vol 23,

No 3, 2010, ss. 907-931.

Connolly Sara ve Gregory Mary, “Moving Down: Women’s Part Time Work and

Occupational Change in Britain 1991-2001”, The Economic Journal, Vol 118,

No 526, 2008, ss. F52-F76.

Çak Murat, Dünya’da ve Türkiye’de Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi,

İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 2002/6, Bilgisayar Yayıncılık, İstanbul, 2002.

Çakmak Radiye, Kadın İşgücü ve Yönetim Kadrolarında Kadın İşgücü İstihdamı,

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2001.

Çavuşoğlu Mehmet, “Konaklama İşletmelerinde Elektronik Ticaret Kullanımı, Gökçeada

ve Bozcaada’da Bir Araştırma”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 5/2, 2010,

ss. 111-141.

Çelik Sümeyra, Türkiye İşgücü Piyasasının Esnekliği ve Esnek Çalışma Önündeki

Engeller, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayınları, Uzmanlık Tezi,

Ankara, 2007.

Çetin Hakan, “Online (Çevrim İçi) Alışverişte Akademisyen Davranışları ve Alışverişe

Yönelten Etkenler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı 4, 2014, ss. 65-76.

Çiçek Serdar, Çiçek Hüseyin Güçlü ve Çiçek Uğur, “Kamu Hizmetlerinin Etkinliğinde

E-Devlet Kullanımı ve Beklentileri”, 22. Türkiye Maliye Sempozyumu, 9-13

Mayıs, Belek, Antalya, 2007, ss. 1-23.

Çitçi Oya, Kadın Sorunu ve Türkiye’de Kamu Görevlisi Kadınlar, Türkiye ve Orta

Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayını, Yayın No: 200, Ankara, 1982.

Çullu Seda, Türkiye’de Çalışan Kadınların İşgücü Piyasasındaki Konumları ve

Karşılaştıkları Sorunlar, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2009.

Daniels Kevin, Lamond David ve Standen Peter, Managing Telework, Business Press,

Thompson Learning, London, 2000.

Demirbilek Sevda, “Cinsiyet Ayrımcılığının Sosyolojik Açıdan İncelenmesi”, Finans

Politik Ve Ekonomik Yorumlar, Cilt 44, Sayı 511, 2007, ss. 12-27.

Doğan İsmail, Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar, Sistem Yayıncılık, İstanbul, Ocak

2000.

Doğramacı Emel, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Türkiye İş Bankası Yayınları,

İstanbul, 1997.

197

Dolanbay Coşkun, Elektronik Ticaret Strateji ve Yöntemler, Meteksan Sistem


Donthu N. ve Garcia A.. “The Internet Shoppers”, Journal of Advertising Research,

Vol 39, 1999, ss. 52-58.

Dustmann Christian, Rajah Najma ve Smith Stephen, “Teenage Truancy, Part-Time

Working and Wages”, Journal of Population Economics, Vol 10, No 4, 1997,

ss. 425-442.

Dündar Süleyman ve Yörük Durmuş, “Tüketicilerin İnternetten Alışverişe Karşı

Tutumlarında Etkili Faktörler”, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı,

2011.

ECaTT (2000). Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Forms

of Business Across Europe: Final Report, available at http://www.ecatt (Erişim

Tarihi: 12.06.2015).

Ekeledo Ikechi ve Sıvakumar K., “The Impact of E-Commerce on Enrty Mode Strategies

of Service Firms: A Conceptual Framework and Research Propositions”, Journal

of International Marketing, Vol 12, No 4, 2004, ss. 46-70.

Ekeledo Ikechi ve Sivakumar K., “The Impact of E-Commerce on Entry Mode Strtategies

of Service Firms: A Conceptual Framework and Research Propositions”, Journal

of International Marketing, Vol 12, No 4, 2004, ss. 46-70.

Ekici Kenan Mehmet ve Yıldırım Arif, Elektronik Ticaret, 1. Basım, Savaş Yayınevi,

Ankara, 2010.

Ekin Nusret, “Dünyada ve Türkiye’de Çalışan Kadınların Sorunları”, Şükrü Baban’a

Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 40, Sayı 1-4,

1984, ss. 81-91.

Ekin Nusret, Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, İstanbul Ticaret Odası Yayınları,

Yayın No: 61, İstanbul, 1998.

Ekmekçi Yeşim, Türkiye’de Kadın İşgücünün Gelişimi ve Çalışma Yaşamında

Karşılaştıkları Engeller, Anadolu Üniversitesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans

Tezi), Eskişehir, 2004.

Elibol Halil ve Kesici Burcu, “Çağdaş İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret”, Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 11, 2004, ss. 303-329.

Elmas Pınar, “Ticaretin Yeni Şekli Elektronik ticaret”, AR&GE Bülten Ekonomi, İzmir

Ticaret Odası, 2009, ss. 13-19.

198

eMarketer. 2001. Consumers and the Internet: 2000 Holiday and Beyond, http://

222/emarketer.com/estats/ecommerce_ b2c/20010305_big_holiday.html, March

5 (Erişim Tarihi: 18.09.2017)

Ene Selda, Elektronik Ticarette Tüketicinin Korunması ve Bir Uygulama, Pusula

Yayıncılık, 2002.

Erbaşlar Gazanfer ve Dokur Şükrü, Elektronik Ticaret E-Ticaret, 2. Basım, Nobel

Yayıncılık, 2012.

Erdağ Nevzat ve Batuman Emel, Elektronik Ticaret El Kitabı, 1. Baskı, Arıkan

Yayınevi, İstanbul, 2006.

Ereş Figen, “Türkiye’de Kadının Statüsü ve Yansımaları”, Gazi Üniversitesi

Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 19, 2006, ss. 40-52. EUROSTAT, 2016.

Fan C. Cindy, “The Elite, the Natives, and the Outsiders: Migration and Labor Market

Segmentation in Urban China”, Annals of the Association of American

Geographers, Vol 92, No 1, 2002, ss. 103-124.

Fazlıoğlu, Mustafa A. ve Sayın Meral, Dünya Ticaretindeki Değişim ve İlk Adım

KOBİ-NET, KOSGEB Avrupa Bilgi Merkezi, Ankara, 2000.

Feldman Daniel C., “Reconceptualizing the Nature and Consequences of Part-Time

Work”, The Academy of Management Review, Vol 15, No 1, 1990, ss. 103-112.

Fettah Melek, İş ve Sosyal ve Güvenlik Hukukunda Kadın İşçilerin Korunması,

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul,

2006.

Fidan Hüseyin, Asimetrik Bilginin Elektronik Ticaret Üzerindeki Etkileri ve

Tüketici Güveni Üzerine Bir Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Isparta, 2014.

Filiz Yeliz, Esnek Çalışma Biçimlerinin Kadın İstihdamına Etkileri: Avrupa Birliği

İstihdam Politikaları ve Türkiye Karşılaştırılması, T.C. Başbakanlık Kadının

Statüsü Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, Ankara, 2011.

Foer Albert A., “E-Commerce Meets Antitrust: A Primer”, Journal of Public Policy and

Marketing, Vol 20, No 1, Competition Policy and Antitrust Law, 2001, ss. 51-

63.

Fowler C.J.H. ve Mayes T., “Applying Telepresence to Education”, BT Technology

Journal, Vol 15 No 4, 1997, ss. 188-195.

Fraumeni Barbara M., “E-Commerce: Measurement and Measurement Issues”, The

American Economic Review, Vol 91, No 2, Papers and Proceedings of the

Hundred Thirteenth Annual Meeting of the American Economic Association,

2001, ss. 318-322.

199

George Darren ve Mallery Paul, SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and

Reference, 17.0 Update, 10a Ed., Pearson, Boston, 2010.

Global Employment Trends 2012, Preventing a Deeper Jobs Crisis, International

Labour Office – Geneva: ILO, 2012.

Globerman Steven, Roehl Thomas W. ve Standifird Stephen, “Globalization and

Electronic Commerce: Inferences from Retail Brokering”, Journal of

International Business Studies, Vol 32, No 4, 2001, ss. 749-768.

Goldmanis Maris, Hortaçsu Ali, Syverson Chad ve Emre Önsal, “E-Commerce and the

Market Structure of Retail Industries”, The Economic Journal, Vol 120, No 545,

2010, ss. 651-682.

Goldsmith Ronald E. ve Goldsmith Elizabeth B., “Buying Apparel Over the Internet”,

Journal of Product and Brand Management, Vol 11, Issue 2, 2002, ss. 89-102.

Gothoskar Sujata, “Part-Time Work for Women”, Economic and Political Weekly, Vol

24, No 46, 1989, ss. 2537-2538.

Gökalp İbrahim, Türkiye’de Kadın Girişimciler ve Kadın Yöneticileri, Kırıkkale

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi),

Kırıkkale, 2008.

Gregory Gary, Karavdic Munib ve Zou Shaoming, “The Effects of E-Commerce Drivers

on Export Marketing Strategy”, Journal of International Marketing, Vol 15,

No 2, 2007, ss. 30-57.

Gregory Mary ve Connolly Sara, “The Price of Reconciliation: Part-Time Work,

Families, and Women’s Satisfaction”, The Economic Journal, Vol 118, No 526,

2008, ss. F1-F7.

Gül Hasan ve Oktay Ercan, Türkiye’de ve Dünya’da Kadınların Çalışma Hayatında

Yaşadıkları Cam Tavan Algıları Üzerine Kavramsal Bir Çalışma, Sosyal ve

Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 18, 2009, ss. 421-436.

Güleş Hasan Kürşat, Ögüt Adet ve Bülbül Hasan, “Internet Teknolojisi Açısından

İşletmeler Arası Elektronik Ticaret ve Aracı Pazarlar”, Süleyman Demirel

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 7, 2002,

ss. 33-55.

Güngör Ayşegül, Kadın Haklarına İlişkin Uluslararası Hukuk Düzenlemeleri,

Ankara Barosu, Koza Matbaacılık, Ankara, 2012.

Gürbüz Sait ve Şahin Faruk, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Seçkin

Yayıncılık, Ankara, 2014.

200

Gürdal Duygu, Kadın Yöneticileri Motive ve Demotive Eden Faktörlerin Tespitine

Yönelik Bir Araştırma, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adana, 2006.

Hablemitoğlu Şengül, “Kırsal Kesimde Kadınların Güçlenmesi ve ‘Bilgi’ Arasındaki

İlişki”, Çiftçi ve Köy Dünyası, Cilt 16, Sayı 203, 2001, ss. 17-19.

Hafner K., Internet Tarihi, Güncel Yayıncılık, İstanbul, 2000.

Haşıloğlu Selçuk Burak, Enformasyon Toplumunda Elektronik Ticaret ve

Stratejileri, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 1999.

Healy Paul M., “Discussion of Privacy in E-Commerce: Development of Reporting

Standards, Disclosure, and Assurance Services in an Unregulated Market”,

Journal of Accounting Research, Vol 41, No 2, The Effects of Regulation

(Including Taxation) on Financial Reporting and Disclosure, 2003, ss. 311-315.

Henderson Jason, Dooley Frank ve Akridge Jay, “Internet and E-Commerce Adoption by

Agricultural Input Firms”, Review of Agricultural Economics, Vol 26, No 4,

2004, ss. 505-520.

Hill E. Jeffrey, Hawkins Alan J. ve Miller Brent C., “Work and Family in the Virtual

Office: Perceived Influences of Mobile Telework”, Family Relations, Vol 45, No

3, 1996, ss. 293-301.

Houseman Susan ve Osawa Machiko, “What is the Nature of Part-time Work in the

United States and Japan?”, (Ed.), O’Reilly Jacqueline ve Fagan Colette, Part-

Time Prospects, An International Comparison of Part-Time Work in

Europe, North America and the Pasific Rim, Routledge, New York, USA,

1998, ss. 232-251.

http://www.cankiri.gov.tr/cografi-yapi (Erişim Tarihi: 17.11.2016)

http://www.cankiri.gov.tr/egitim (Erişim Tarihi: 17.11.2016)

http://www.die.gov.tr (Erişim Tarihi: 18.11.2015).

http://www.efatura.gov.tr/efaturahakkinda.html (Erişim Tarihi: 01.07.2016).

http://www.enkivillage.com/e-commerce-advantages-and-disadvantages.html (Erişim

Tarihi: 30.06.2016)

http://www.internetlivestats.com/internet-users (24.06.2016).

http://www.internetlivestats.com/internet-users/(Erişim Tarihi: 24.06.2016)

http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/ (Erişim Tarihi: 24.06.2016)

http://www.cankiri.gov.tr/cografi-yapi


http://www.die.gov.tr/

http://www.efatura.gov.tr/efaturahakkinda.html

http://www.enkivillage.com/e-commerce-advantages-and-disadvantages.html


http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/

201

http://www.kadinininsanhaklari.org/programlar/savunuculuk/ulusal-duzeyde-

savunuculuk/kadina-karsi-her-turlu-ayrimciligin-onlenmesi-sozlesmesi-cedaw/

(Erişim Tarihi: 07.06.2016).

https://ekonomist.co/bankalar/internet-bankaciligi-nedir-ne-ise-yarar-7343 (Erişim

Tarihi: 01.07.2016).

https://eteydeb.tubitak.gov.tr/eimzabilgisayfasi.htm (Erişim Tarihi: 01.07.2016). https://www.turkiye.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.07.2016).

https://www.turkiye.gov.tr/bilgilendirme?konu=siteHakkinda (Erişim Tarihi:

01.07.2016); https://www.turkiye.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.07.2016).

ILO, 177 Sayılı Evde Çalışma Sözleşmesi.

İçli Tülin Gülşen, “Cumhuriyet Döneminde Kadının Sosyal Konumu”, Hacettepe

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetin 75. Yılı Özel Sayısı,

1998, ss. 93-103.

İlkkaracan İpek, “Kentli Kadınlar ve Çalışma Yaşamı”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler,

Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998, ss. 285-302.

İnce Murat, Elektronik Ticaret: Gelişme Yolundaki Ülkeler İçin İmkânlar ve

Politikalar, TC Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, İktisadi Sektörler ve

Koordinasyon Genel Müdürlüğü, 1999.

İş Kanunu, Kanun Numarası: 4857, Kabul Tarihi: 22.05.2003, Yayımlandığı Resmi

Gazete Tarihi: 10.06.2003, Cilt 42, Sayı 25134.

İyiler Zeynep, Elektronik Ticaret ve Pazarlama, Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı

İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, 2009.

İzgi Berna Balcı, Şahin İrem, “Elektronik Perakende Sektörü ve İnternet Alışverişi

Tüketici Davranışı: Türkiye Örneği” Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları

Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2013, ss. 9-27.

Jackson F.L. Jerlando ve O’Callaghan Elizabeth M., “Understanding Employment

Disparities Using Glass Ceiling Effects Criteria: An Examination of

Race/Ethnicity and Senior Level Position Attainment Across the Academic

Workforce”, The Journal of the Professoriate, Vol 5. No. 2, 2009, ss. 68-99.

Jackson Janet Cooper, “Women Middle Managers’ Perception of the Glass Ceiling”,

Women in Management Review, Vol 16, Issue 1, 2001, ss. 30-41.

Johnson Donald J., Global Electronic Commerce Realizing the Potential, Masters of

the Wired World, Financial Times Pitman Publishing, 1999.



https://ekonomist.co/bankalar/internet-bankaciligi-nedir-ne-ise-yarar-7343

https://eteydeb.tubitak.gov.tr/eimzabilgisayfasi.htm


https://www.turkiye.gov.tr/bilgilendirme?konu=siteHakkinda


202

Jouppi Norman P., “First Steps Towards Mutually-Immersive Mobile Telepresence”,

Proceedings of the 2002 ACM Conference on Computer Supported

Cooperative Work, ACM Press, New York, NY, 2002, ss. 354-363.

Kahne Hilda, “Part-time Work: A Hope and A Peril”, (Ed.), Warme BD, Lundy KP,

Lundy LA, Working Part-Time: Risks and Opportunities, Praeger, New York,

USA, 1992, ss. 295-309.

Kahne Hilda, Reconceiving Part-Time Work, Rowman and Allanheld, Totowa, NJ, 1985.

Kalaycı Şeref, SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, 5. Baskı, Asil

Yayıncılık, Ankara, 2010.

Kalleberg Arne L. ve Sorensen Aage B., “The Sociology of Labor Markets”, Annual

Review of Sociology, Vol 5, 1979, ss. 351-379.

Kalleberg Arne L., “Nonstandard Employment Relations: Part-Time, Temporary and

Contract Work”, Annual Review of Sociology, Vol 26, 2000, ss. 341-365.

Karadeniz Oğuz ve Yılmaz Hakan, “Kadının İşgücüne Katılımını Etkileyen Faktörler”,

İş Dünyasında Kadın, Türkonfed Yayını, İstanbul, 2007, ss. 23-42.

Karagöz Murat, Excel ve SPSS Uygulamalı İstatistik Yöntemleri, 9. Baskı, Ekin

Yayınevi, Bursa, 2015.

Karcıoğlu Fatih ve Leblebici Yeliz, Kadın Yöneticilerde Kariyer Engelleri: ‘Cam

Tavan Sendromu’ Üzerine Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari

Bilimler Dergisi, Cilt 28, Sayı 4, 2014, ss. 1-20.

Kayalar Murat, Esnek Çalışma Sisteminin Çalışma Hayatının Kalitesinin

Arttırılmasındaki Etkileri ve Bir Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi), 1997.

Keskin Doğan, Evde Çalışanların Korunması,

http://www.calismahayati.net/makale4.htm, (Erişim Tarihi: 06.09.2015)

Kılıç Dilek ve Öztürk Selcen, “Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı Önündeki

Engeller ve Çözüm Yolları: Bir Ampirik Uygulama”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt

47, Sayı 1, 2014, ss. 107-130.

Kiaye Risper Enid ve Singh Maniraj, “The Glass Ceiling: A Perspective of Women

Working in Durban”, Gender in Management: An International Journal, Vol

28, No 1, 2013, ss. 28-42.

Kirman Mehmet Ali, Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul,

2004.

http://www.calismahayati.net/makale4.htm

203

Kleinbaum D. G., Lawrence L. Kupper ve Keith E. Muller, Applied Regression Analysis

and Other Multivariable Methods, Duxbury Press, PWS-Kent Publication,

1988.

Kocacık Faruk ve Gökkaya Veda B. , “Türkiye’de Çalışan Kadınlar Ve Sorunları”,

Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 1,

2005,ss. 195-219.

Koernin Stephen K. ve Granitz Neil, “Progressive Yet Traditional: The Portrayal of

Women Compared to That of Men in E-Commerce Magazine Advertisement”,

Journal of Advertising, Vol 35, No 2, 2006, ss. 81-98.

Kolsaker Ailsa ve Payne Claire, “Engendering Trust in E-Commerce: A Study of Gender

Based Concerns”, Marketing Intelligence and Planning, Vol 20, Issue 4, 2002,

ss. 206-214.

Korkmaz Sabahat Yasemin, Türkiye’de Kadın İşgücünün Gelişimi ve AB Ülkeleri İle

Karşılaştırılması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2011.

Kracher Beverly ve Corritore Cynthia L., “Is There A Special E-Commerce Ethics?”,

Business Ethics Quarterly, Vol 14, No 1, 2004, ss. 71-94.

KSGM, Çalışmaya Hazır İşgücü Olarak Kentli Kadın ve Değişimi, KSSGM Yayını,

Ankara, 1999.

KSSGM, Eylem Platformu ve Pekin Deklarasyonu, 1995.

Kuşaksız Aysel, “Kısmi Süreli Çalışan İşçilerin Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de Kısmi

Süreli Çalışmayı Tercih Etme Gerekçeleri”, Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve

İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, ss. 19-29.

Küçükyılmazlar Aysun, Elektronik Ticaret Rehberi, İstanbul Ticaret Odası, Yayın

No:2006-3, İstanbul, 2006.

Laczniak Gene R. ve Murphy Patrick E., “Marketing, Consumers and Technology:

Perspectives for Enhancing Ethical Transactions”, Business Ethics Quarterly,

Vol 16, No 3, 2006, ss. 313-321.

Lefebvre, L., L. Cassivi, ve E Lefebvre. "E-commerce Transition Model for Supply Chain

Manage-ment." J. on Chain and Network Sci. 1, 2001, ss. 23-32.

Lockwood Nancy, “The Glass Ceiling: Domestic and International Perspectives”,

Human Resource Magazine, 2004, ss. 25 -35.

Long James E. ve Jones Ethel B., “Married Women in Part-Time Employment”, ILR

Review, Vol 34, No 3, 1981, ss. 413-425.

204

Lorcu Fatma, Örneklerle Veri Analizi SPPS Uygulamalı, Detay Yayıncılık, Ankara,

2015.

Lorcu Fatma, Örneklerle Veri Analizi SPPS Uygulamalı, Detay Yayıncılık, Ankara,

2015, s. 16.

Lynch Daniel C., Globalization of the Internet, The Internet System Handbook, (Ed.)

Lynch Daniel C. - Marshall Rose T., Addison Wesley, Boston, USA, 1993.

Makal Ahmet, “Türkiye’de Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın Emeği”, Çalışma ve

Toplum Dergisi, Sayı 2, 2010, ss. 13-40.

Manzoor Amir, E- Commerce An Introduction, Lambert Academic Publishing,

Germany, 2010.

Maury Mary D. ve Kleiner Deborah S., “E-Commerce Ethical Commerce?”, Journal of

Business Ethics, Vol 36, No 1/2, Seventh Annual International Conference

Promoting Business Ethics, 2002, ss. 21-31.

McCall Brian P., “Unemployment Insurance Roles, Joblessness, and Part-Time Work”,

Econometrica, Vol 64, No 3, 1996, ss. 647-682.

McLeod F., “Glass Ceiling Still Firmly in Place”, 2008, www.theaustralian.news.com.

au/story/0,25197,23926883-30537,00.html (Erişim Tarihi: 11.09.2016).

Metin Şahin ve Arabacı Kariman Rabia, Her Alandaki Kadın İstihdamının Artırılması

ve Çözüm Önerileri Komisyon Raporu, TBMM Basımevi, Kadın Erkek Eşitliği

Komisyonu Yayınları No:12, Ankara, 2013.

Mızrahı Rozi ve Aracı Hakan, “Kadın Yöneticiler ve Cam Tavan Sendromu Üzerine Bir

Araştırma”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2010,

ss. 149-156.

Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, Milli Eğitim

Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 2015/2016.

Minibaş Türkel, “Türkiye’nin Kalkınma Sürecinde Kadın İşgücü”, (Ed.), Necla ARAT,

Aydınlanmanın Kadınları, Cumhuriyet Kitap Kulübü, 1998, ss. 331-349.

Moe Wendy W. Fader ve Peter S., “Dynamic Conversion Behavior at E-Commerce

Sites”, Management Science, Vol 50, No 3, 2004, ss. 326-335.

Mortimer Jeylan T., Pimentel Ellen Efron, Ryu Seongryeol, Nash Katherine ve Lee

Chaimun, “Part-Time Work and Occupational Value Formation in Adolescence”,

Social Forces, Vol 74, No 4, 1996, ss. 1405-1418.

205

Mutz Diana C., “Social Trust and E-Commerce: Experimental Evidence for the Effects

of Social Trust on Individuals’ Economic Behaviour”, The Public Opinion

Quarterly, Vol 69, No 3, 2005, ss. 393-416.

Ngai Eric W.T. and Wat Francis K.T., “A Literature Review and Classification of

Electronic Commerce Research”, Information and Management, Vol 39 No 5,

2002, ss. 415-29.

Nilles Jack M. Making Telecommuting Happen: A Guide for Telemanagers and

Telecommuters. New York, Van Nostrand Reinhold, 1994. OECD Labour Force Statistics (Labour Force Participation Rate 15 to 64).

OECD, Part Time Employment Rate, 2015, https://data.oecd.org/emp/part-time-

employment-rate.htm (Erişim Tarihi: 14.09.2017).

Okin J.R., The Internet Revolution, The Nof-for Dummies Guide to the History,

Technology, and Use of the Internet, Ironbound Press, 2005.

Okumuş Abdullah, Bozbay Zehra ve Dağlı Recep Murat, “Banka Müşterilerinin İnternet

Bankacılığına İlişkin Tutumlarının İncelenmesi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi

ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 36, 2010, ss. 89-111.

Oxley Joanne E. ve Yeung Bernard, “E-Commerce Readiness: Institutional Environment

and International Competitiveness”, Journal of International Business Studies,

Vol 32, No 4, 2001, ss. 705-723.

Önder Nurcan, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Görünümü”, Çalışma Dünyası Dergisi,

Cilt 1, Sayı 1, 2013, ss. 35-61.

Ören Kenan ve Yüksel Hasan, “Geçmişten Günümüze Çalışma Hayatı”, Emek ve

Toplum Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2012, ss. 34-59.

Özer Mustafa ve Biçerli Kemal, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi”,

Sosyal Bilimler Dergisi, 2003-2004, Cilt 3, Sayı 1, ss. 55-86.

Özgen Özlen ve Ufuk Hatun, “Kırsal Kesimde Kadın Eğitimi”, Türkiye Ziraat

Mühendisliği V. Teknik Kongresi, Yayın No: 38. TMMOB Ziraat Mühendisleri

Odası Yayınları, Ankara, 2000, ss. 1063-1078.

Öztürk Nurettin ve Koç Asuman, “Elektronik Para, Diğer Para Türleriyle

Karşılaştırılması ve Olası Etkileri”, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari

Bilimler Fakültesi, Sayı 11, 2006, ss. 207-243.

Öztürk Tülin, Türkiye’de Kadın Çalışanların İş Yaşamındaki Yerinin Analizi:

İzmir’de Bir Alan Çalışması, Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2007.



206

Pai Kalpana ve Vaidya Sameer, “Glass Ceiling: Role of Women in the Corporate World”,

Competitiveness Review: An International Business Journal, Vol 19, Issue 2,

2009, ss. 106-113.

Pankaj S., E-Commerce, A.P.H. Publishing Corporation, New Delhi, India, 2005.

Paul Gillian, “Children and Women’s Hours of Work”, The Economic Journal, Vol 118,

No 526, 2008, ss. F8-F27.

Peacock Michael, PHP 5 E-Commerce Development, Create a Flexible Framework

in PHP for A Powerful E-Commerce Solution, PACKT Publishing, UK, 2010.

Peterson Janice, “Part-Time Employment and Women: A Comment on Sundström”,

Journal of Economic Issues, Vol 27, No 3, 1993, ss. 909-914.

Pinch Steven ve Storey Angele, “Flexibility, Gender and Part-Time Work: Evidence fom

A Survey of the Economically Active”, Transactions of the Institute of British

Geographers, Vol 17, No 2, 1992, ss. 198-214.

Plant Robert, E Commerce Formulation of Strategy, Prentice Hall Publication, New

Jersey, USA, 2000.

Pour Mehdi Khosrow, E-Commerce Security, Advice from Experts, Cypertech

Publishing, USA, 2004.

Qin Zheng, Shundong Li, Yi Han, Jinchun Dong, Lixiang Yan, Jun Qin, “Fundamentals

of E-Commerce”, QIN Zheng (Ed.), Introduction to E-Commerce, Tsinghua

University Press, China, 2009, ss. 3-78.

Quataert Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, Çeviren: Tansel

Güney, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.

Ragoobur Verena Tandrayen ve Pydayya Rajeev, “Glass Ceiling and Sticky Floors:

Hurdles for Mauritian Working Women”, Equality, Diversity and Inclusion: An

International Journal, Vol 34, No 5, 2015, ss. 452-466.

Rajgopal Shivaram, Venkatachalam Mohan, Kotha Suresh, “The Value Relevance of

Network Advantages: The Case of E-Commerce Firms”, Journal of Accounting

Research, Vol 41, No 1, 2003, ss. 135-162.

Renko Sanda and Popovic Daniel, “Exploring The Consumers’ Acceptance of Electronic

Retailing Using Technology Acceptance Model”, Poslovna Izvrsnost Business

Excellence, Vol 9, No 1, 2015, ss. 29-41.

Roman Sergio, “Relational Consequences of Rerceived Deception in Online Shopping:

The Moderating Roles of Type of Product, Consumer’s Attitude Toward the

Internet and Consumer’s Demographics”, Journal of Business Ethics, Vol 95,

2010, ss. 373-391.

207

Sahoo Debashish Kumar ve Lenka Usha, “Breaking the Glass Ceiling: Opportunity for

the Organization”, Industrial and Commercial Training, Vol 48, No 6, 2016,

ss. 311-319.

Satterlee Brian C., E-Commerce, A Knowledge Base, Writers Club Press, USA, 2001.

Schwartzman Kathleen C., “Lettuce, Segmented Labor Markets, and the Immigration

Discourse”, Journal of Black Studies, Vol 39, No 1, 2008, ss. 129-156.

Saydan Reha, “Tüketicilerin Online Alışverişe Yönelik Risk ve Fayda Algılamaları:

Geleneksel ve Online Tüketicilerin Karşılaştırılması”, Elektronik Sosyal

Bilimler Dergisi, Cilt7, Sayı 23, 2008, ss. 386-402.

Sharma Subhash, Applied Multivariate Techniques, John Waley and Sons Incorporation,

New York, USA, 1996.

Shergill Gurvinder S. ve Chen Zhaobin, “Web-based Shopping: Consumers’ Attitudes

Towards Online Shopping in New Zealand”, Journal of Electronic Commerce

Research, Vol 6, No 2, 2005, ss. 79-94.

Sholle David, “Disorganizing the New Technology”, GREG Elmer (Ed.), Critical

Perspectives on the Internet, Rowman and Littlefield Publishers, Inc, Maryland,

USA, 2002, ss. 3-26.

Sinha Jayendra, Factors Affecting Online Shopping Behavior of Indian Consumers,

University of South Carolina, USA, 2010.

Singh Nitish ve Kundu Sumit, “Explaining the Growth of E-Commerce Corporations

(ECCS): An Extension and Application of the Eclectic Paradigm”, Journal of

International Business Studies, Vol 33, No 4, 2002, ss. 679-697.

Smith Paul, Caputi Peter ve Crittenden Nadia, “How are Women’s Glass Ceiling Beliefs

Related to Career Success?”, Career Development International, Vol 17, Issue

5, 2012, ss. 458-474.

Soysal Tamer, “Uluslararası Sözleşmeler Işığında 4857 Sayılı İş Kanununda Kadın İşçiyi

Koruyan Hükümler”, Kamu İş Dergisi, Cilt 8, Sayı 4, 2006, ss. 1-48.

Stead Bette Ann ve Gilbert Jackie, “Ethical Issues in Electronic Commerce”, Journal of

Business Ethics, Vol 34, No 2, 2001, ss. 75-85.

Stentor, The Information Highway, Stentor Telecom Policy, Ottawa, Canada, 1993.

Sugözü İbrahim ve Demir Halil Sait, İnternet Teknolojisi ve Elektronik Ticaret, Nobel


Şenol Yaprak, Kadın İşgücünün İstihdama Etkileri: Eskişehir Bölgesinde Bir

Uygulama, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Yayınlanmamış

Doktora Tezi), İstanbul, 2003.

208

Tabak Şule Şenel, Elektronik Para ve Merkez Bankacılık, Uzmanlık Yeterlilik Tezi,

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ankara, 2002.

Tan Şeref, SPSS ve Excel Uygulamalı Temel İstatistik 1, 1. Baskı, Pegem Akademi,

Ankara, 2016.

Taşkın Ercan ve Çetin Ayfer, “Kadın Yöneticilerin Cam Tavan Algısının Cam Tavanı

Aşma Stratejilerine Etkisi: Bursa Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi, Sayı 33, 2012, ss. 19-34.

Taşlıyan Mustafa, Elektronik Ticaret Kavramlar ve Uygulamalar, 1. Baskı, Sakarya

Basımevi, Adapazarı, 2006.

TC. Çankırı Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Stratejik Planı 2010-2014, Çankırı

2010.

Teo Thompson.S.H., “To Buy or not to Buy Online: Adopters and Non-Adopters of

Online Shopping in Singapure”, Behaviour and Information Technology, Vol 25,

No 6, 2006, ss. 497-509.

Thomson Peninah, Graham Jacey ve Lloyd Tom, A Woman’s Place is in the

Boardroom: The Roadmap, Palgrave Macmillan, Basingstoke, 2008. Thornton International Business (2011) adlı rapor.

Thurman Joseph E. ve Trah Gabriele “Part-time Work in International Perspective”,

International Labour Review, 129(1), 1990, ss. 23-40.

Tokol Aysen, “Tele Çalışma Geleceğin Çalışma Şekli Olabilir Mi?”, İş Güç Endüstri

İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2003,

http://www.isguc.org/?p=article&id=18&cilt=5&sayi=1&yil=2003, (Erişim

Tarihi: 06.06.2016).

Tolbert Pamela S., ve Simons Tal, The Impact of Working at Home on Career

Outcomes of Professional Employees, (Working Paper 94-04), Cornell

University, Center for Advanced Human Resource Studies, Ithaca, NY, 1994.

Toraman Cengiz, “Bankacılık Sektöründe İnternetin Yeri ve Türk Bankacılık Sistemi

Uygulaması”, Kamu İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Sayı 6/3, 2002, ss. 1-13.

TUİK Kazanç Yapısı Araştırması, 2014.

TUİK, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2014, 2015.

TUİK, Hanehalkı İşgücü Araştırması Bölgesel Sonuçlar 2004-2013.

TUİK, Hane Halkı Bilişim Teknolojilerinin Kullanımı Araştırması, 2017.

TUİK, İstatistiklerle Kadın, 2012.

http://www.isguc.org/?p=article&id=18&cilt=5&sayi=1&yil=2003

209

TUİK, İşgücü İstatistikleri 1995-2018, 15+Yaş, Kent.

TUİK, İşgücü İstatistikleri.

Tuncay Can, “Esnekleşmenin Değişik Boyutları”, Çalışma Hayatında 21. Yüzyılın

Yeni Ufukları, MESS, Yayın No: 227, İstanbul, 1995, ss. 207–227.

TÜSİAD, KAGİDER, Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: Sorunlar,

Öncelikler ve Çözüm Önerileri, , Graphis Matbaa, İstanbul, Temmuz 2008,

(Yayın No. TÜSİAD-T/2008-07/468), (Yayın No. KAGİDER-001).

TÜBİSAD, Bilişim Sanayicileri Derneği, Türkiye’de Elektronik ticaret 2014 Pazar

Büyüklüğü Raporu, İstanbul, 2015.

TÜİK Ulusal Eğitim İstatistikleri Veri Tabanı 2015 Sonuçları.

TÜİK, 2015.

TÜİK, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2004-2013.

TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2010.

TÜİK İşgücü İstatistikleri.

Tükeltürk Şule Aydın ve Perçin Nilüfer Şahin, “Turizm Sektöründe Kadın Çalışanların

Karşılaştıkları Kariyer Engelleri ve Cam Tavan Sendromu: Cam Tavanı Kırmaya

Yönelik Stratejiler”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 2008, Cilt 6, Sayı 2, ss. 113-128.

Türk Ceza Kanunu, Kanun Numarası: 5237, Kabul Tarihi: 26.09.2004, Yayımlandığı

Resmi Gazete Tarihi: 12.10.2004, Cilt 43, Sayı 25611.

Türk Medeni Kanunu, Kanun Numarası: 4721, Kabul Tarihi: 22.11.2001,

Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 8.12.2001, Cilt 41, Sayı 24607.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun No. 2709, Kabul Tarihi: 7.11.1982

https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf, (Erişim Tarihi:

07.06.2016.)

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Elektronik Fon ve Menkul Kıymet Transfer ve

Mutabakat Sistemi, 2006.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Elektronik Fon ve Menkul Kıymet Transfer ve

Mutabakat Sistemi, Ankara, 2006.

Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni,

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21779 (Erişim Tarihi:

03.10.2016)

https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21779

210

Türkkahraman Mimar ve Şahin Kamil, “Kadın ve Kariyer”, Uluslararası Alanya

İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2010, ss. 75-88.

TÜSİAD, Kadın- Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş, TÜSİAD Yayını, İstanbul, 2000.

U. Erman Eymen, SPSS 15.0 Veri Analiz Yöntemleri, İstatistik Merkezi Yayın No: 1,

2007.

Ulaş Işın ve Yılmazer Ertuğrul, “Çalışma Hayatında Özel Gruplara (Dezavantajlı)

Yönelik Sosyal Politikalar”, (Ed.) Tokol Aysen ve Alper Yusuf, Sosyal Politika,

5. Baskı, Dora Yayınları, Bursa, 2014, ss. 304-318.

United States Patent and Trademark Office, Telework Annual Report, 2014.

Urhan Betül ve Etiler Nilay, “Sağlık Sektöründe Kadın Emeğinin Toplumsal Cinsiyet

Açısından Analizi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Cilt 2, 2011, ss. 191-216.

Urhan Betül,” Görünmezlerin Görünür Olma Mücadeleleri: Çalışan Kadın

Örgütlenmeleri”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Sayı 2, 2009, ss. 83-110.

Uyumaz Alper, Elektronik Sözleşmelerin Web Siteleri Aracılığıyla Kurulması ve Bu

Sözleşmelerin İfası”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel

Sayı, 2007, ss. 907-930.

Üner Sarp, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, TC. Başbakanlık Kadın Statüsü Genel

Müdürlüğü, Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Projesi, Ankara, Ekim 2008.

Vanhoose David D., E-Commerce Economics, Second Edition, Routledge Publication,

USA, 2011.

Vulkan Nir, “Economic Implications of Agent Technology and E-Commerce”, The

Economic Journal, Vol 109, No 453, 1999, ss. F67-F90.

Webber Gretchen ve Williams Christine, “Mothers in ‘Good’ and ‘Bad’ Part-Time Jobs:

Different Problems, Same Results”, Gender and Society, Vol 22, No 6, 2008, ss.

752-777.

Weyer Birgit, “Twenty Years Later: Explaining the Persistence of the Glass Ceiling for

Women Leaders”, Women in Management Review, Vol. 22 No. 6, 2007, ss.

482-496.

Williams, V. E-Commerce: Small Business Ventures Online, Washington, DC: U.S.

Department of Commerce, Office of the Advocacy, Small Business

Administration, July 1999.

Wood Stacy L., “FutureFantasies: A Social Change Perspective of Retailing In The 21st

Century”, Journal of Retailing, Vol 78, No 1, 2002, ss. 77-83.

211

World Bank, Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler, Belirleyici

Faktörler ve Politika Çerçevesi, WB Yayıncılık, No: 48508-TR, Washington,

DC, 2009.

WTO Web Sitesi, http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/bey4_e.htm,

(Erişim Tarihi: 09.06.2016)

www.cankiri.bel.tr “coğrafi yapi”, (Erişim Tarihi: 16.11.2016).

www.cankiri.gov.tr (Erişim Tarihi: 16.11.2016).

www.istatistikmerkezi.com (Erişim Tarihi: 14.11.2016)

www.nufusu.com/ilcankiri-nufus (Erişim Tarihi: 16.11.2016)

Xiao Bo ve Benbasat Izak, “Product-Related Deception in E-Commerce: A Theoretical

Perspective”, MIS Quarterly, Vol 35, No 1, 2011, ss. 169-195.

Xiu Li ve Gunderson Morley, “Glass Ceiling or Sticky Floor? Quntile Regression

Decomposition of the Gender Pay Gap in China”, International Journal of

Manpower, Vol 35, No 3, 2014, ss. 306-326.

Yahoo Finance. 2001. Online Sales Increased by 54 Percent this Holiday Season,

Despite Dot.com Closures and Soft Offline Purchases, Says Jupiter.

Http:biz.yahoo.com/bw/010117/ny_ jupiter.html, January 17 (Erişim Tarihi:

18.09.2017).

Yamamoto Telli Gonca, Elektronik Ticaret Kavramlar Gelişim ve Uygulamalar, 1.

Baskı, Kriter Yayıncılık, İstanbul, 2013.

Yavuz Arif, Esnek Çalışma ve Endüstri İlişkilerine Etkisi, Türk Tarih Kurumu

Basımevi, Ankara, 1995.

Yazıcıoğlu Yahşi ve Erdoğan Samiye, SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma

Yöntemleri, 1. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara, 2004.

Yüksel Hasan, Güncel Gelişmeler Işığında Sosyal Politika, 1. Baskı, Ekin Yayıncılık,

Bursa, 2014.

Zaim Sabahattin, Çalışma Ekonomisi, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 10. Baskı, Filiz

Kitabevi, 1997.

Zengingönül Oğul, “Nedir Bu Küreselleşme? Kaçabilir miyiz? Kullanabilir miyiz?”,

ESİAD Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2005, ss. 85-106.

Zerenler Muammer, Dijital İş Yaşamı: Tüm Boyutlarıyla Elektronik Ticaret, 2. Baskı,

Gazi Kitabevi, Ankara, 2013.

http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/bey4_e.htm

http://www.cankiri.bel.tr/


http://www.istatistikmerkezi.com/


212

Zincirkıran Mehmet, “Küreselleşme: Sorunlar ve Çözüm Yolları”, Bilgi Toplum Dergisi,

Cilt 1, Sayı 3, 2001.

213

EKLER

EK 1. RESMİ İZİNLER

216

EK 2. ANKET FORMU Değerli Katılımcılar,

Bu anket Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve

Endüstri İlişkileri Bölümünde Doktora programı çerçevesinde hazırlanan “İşgücü Piyasalarında Kadın

Çalışanların Elektronik ticaret Eğilimleri Üzerine Bir Alan Araştırması: Çankırı MEB Personel

Örneği” başlıklı doktora tezi için veri sağlamak amacı ile hazırlanmıştır. Anket çalışması sonucunda elde

edilen veriler sadece bilimsel amaçlı kullanılacak ve gizli kalacaktır. Anket sonuçlarına en doğru

cevapları vermeniz anket çalışmasının başarısını etkileyecektir. Aşağıda yazılı olan her ifadeyi dikkatli

bir biçimde okuduktan sonra, size uygun olan seçeneği işaretleyerek belirtiniz. Çalışmaya yaptığınız

katkılar ve ayırdığınız değerli zamanınız için teşekkür ederiz.

Mesude YÜKSEL Prof. Dr. Kenan ÖREN

(Doktora Öğrencisi) (Danışman)

A

1. Yaşınız ( ) 18-30 ( ) 31-40 ( ) 41-50 ( ) 51-60

2. Medeni Durumunuz

( ) Evli ( ) Bekâr ( ) Boşanmış ( ) Ayrı Yaşıyor

3. Sahip Olunan Çocuk Sayısı

( ) Yok ( ) 1 ( ) 2 ( ) 3 ve üstü

4. Mesleğiniz

( ) Öğretmen ( ) İdari personel ( ) Şirket personeli ( hizmetli, işkur personeli)

5. Görev Yaptığınız Okul Türü

( ) Anaokulu ( ) İlkokul ( ) Ortaokul ( ) Lise ( ) Diğer

6. Eğitim Durumunuz

( ) İlkokul ( ) İlköğretim

( ) Lise

( ) Meslek Yüksekokulu

( ) Üniversite

( ) Lisansüstü Eğitim [Yüksek Lisans, Doktora]

7. Aylık Gelir Durumunuz

( ) 1-1000 TL

( ) 1001-2500 TL

( ) 2501-4000 TL

( ) 4001- 6500 TL

( ) 6500 TL ve üzeri

8. Haftalık Toplam Çalışma Süreniz ( ) 20 saatten az ( ) 20-30 saat ( ) 30-40 saat ( ) 40 saatten fazla

9. Kadın Çalışan Olarak Temel Sorunlarınız

( ) Boş zaman problemi ( ) Yoğunluk ( ) Stres altında çalışma

( ) Ev işleri ( ) Çocuk/lar ( ) Hayat pahalılığı

( ) Ücret düşüklüğü ( ) Özlük hakları ( ) Rol çatışması

( ) İş-aile yaşam çatışması ( ) Diğer [………………….]

10. Kadın Çalışan Olarak Çalışma Nedeniniz

( ) Kariyer ( ) Geçim sıkıntısı ( ) Mesleki tatmin

( ) Kendini değerli hissetme duygusu ( ) Emeklilik

( ) Çalışma koşullarının cazip olması ( ) Diğer [……………………]

11. İnternet Kullanma Sıklığınız

( ) Her gün ( ) Haftada bir veya birkaç kez ( ) Ayda bir veya birkaç kez

217

12. Aktif İnternet Kullanım Süresi

( ) 1 yıldan fazla ( ) 1-2 yıl ( ) 3-4 yıl ( ) 4 yıldan fazla

13. İnternete Bağlanılan Yer/Ortam

( ) Ev ( ) İşyeri ( ) İnternet kafe/wifi ( ) Akıllı telefon

14. İnternet Kullanma Şekilleri

( ) İletişim [e-posta, mail, chat]

( ) Dosya indirme

( ) Haberleri takip etme

( ) Akademik veya bilimsel araştırma

( ) Ürün/hizmetlerle ilgili bilgi edinme veya karşılaştırma yapma

( ) Resmi kurum işlemleri, bilgi, başvuru

( ) Alışveriş

( ) Bankacılık ve diğer ödemeler

( ) Eğlence, oyun

( ) Forum sitelerini, takip etme

15. İnternet Üzerinden Alışveriş Yapıyor musunuz?

( ) Hayır ( ) Sık sık ( )Genelde ( )Bazen ( )Nadiren

16. İnternetten Alışveriş Yapma Sıklığınız

( ) Haftada bir kez ( ) Haftada birkaç kez ( ) İki Haftada bir ( ) Ayda bir kez ( )

Yılda bir kez

17. Bir yıl içerisinde İnternet üzerinden satıl aldığınız ürün/hizmetlere ortalama ne kadar

harcıyorsunuz?

( ) Hiç ( ) 1000 TL veya altı ( ) 1001TL-2000TL ( ) 2000TL ve üzeri

18. İnternet Üzerinden En Sık Satın Alınan Ürünler

( ) CD/DVD ( ) Kitap ( ) Sağlık, kozmetik ( )Elektronik eşya

( ) Giyim, ayakkabı, aksesuar ( ) Ev eşyası ( ) Gıda ve temizlik ürünleri

( ) Seyahat, rezervasyon

19. İnternet Alışverişinde Kullanılan Ödeme Araçları

( ) Kredi kartı ( ) Sanal kredi kartı ( ) Havale

( ) Maaş kartı ( ) Posta çeki ( ) Kapıda ödeme

20. İnternet Alışverişinde Alışveriş Sitelerine Ulaşma Yöntemi

( ) Arama motoru ve linkler ( ) Sosyal medya kullanımı ( ) Radyo ve TV reklamları

( ) Gazete, Dergi, Magazin vb. ( ) Arkadaş ve yakın çevre tavsiyesi

218

B

Açıklama: Anketin bu bölümünde kadın çalışanların elektronik ticaret hakkındaki pozitif algı düzeylerini

belirlemeyi amaçlayan yargı ifadeleri yer almaktadır. Lütfen size en uygun cevabı ilgili kutucuğu

işaretleyerek belirtiniz.

İnternetten yapılan alışverişin yararlarına dair

düşünceler

1)

Kesi

nli

kle

Katı

lmıy

oru

m

2)

Katı

lmıy

oru

m

3)

Kararsı

zım

4)

Katı

lıyoru

m

5)

Kesi

nli

kle

Katı

lıyoru

m

21. İnternet üzerinden alışveriş yaparken kontrol

tamamen bana aittir.

22. İnternet üzerinden alışveriş fiyat avantajı

sağlamaktadır.

23. İnternet üzerinden alışveriş ürün çeşitliliği

sağlamaktadır.

24. İnternet üzerinden alışveriş yapmak ve öğrenmek

oldukça kolaydır.

25. İnternet alışverişi yaparken karşılaştırma ve

kıyaslama yapma imkânına sahibim.

26.İnternet üzerinden alışveriş yaparak zamandan

tasarruf sağlıyorum.

27.İnternet üzerinden alışveriş yapmak çalışma

hayatımı kolaylaştırmaktadır.

28 İnternet alışverişi faydalı alışveriş bilgisine ulaşmayı sağlamaktadır.

29.İnternet üzerinden alışveriş yapmak alışveriş

ihtiyaçlarıma cevap vermektedir.

C

Açıklama: Anketin bu bölümünde kadın çalışanların elektronik ticaret hakkındaki negatif algı düzeylerini

belirlemeyi amaçlayan yargı ifadeleri yer almaktadır. Lütfen size en uygun cevabı ilgili kutucuğu

işaretleyerek belirtiniz.

İnternetten yapılan alışverişin zararlarına dair

düşünceler

1)

Kesi

nli

kle

Katı

lmıy

oru

m

2)

Katı

lmıy

oru

m

3)

Kararsı

zım

4)

Katı

lıyo

ru

m

5)

Kesi

nli

kle

Katı

lıyo

ru

m

30. İnternet üzerinden alışveriş yapmayı oldukça


31. Alışverişte birebir iletişimi ve etkileşimi

seviyorum.

32. Ürünü görerek ve kontrol ederek satın almayı

tercih ederim.

33. Özel bilgilerimi internet üzerinden paylaşmak

istemiyorum.

34. Ürünü teslim alma ve iade etme konusunda

firmalara güven duymuyorum.

35. Şikâyetlerimi iletemeyeceğimden korkuyor ve

sorunlarımın çözülemeyeceği endişesini taşıyorum.

219

36. İnternet yerine belirli dükkân veya mağazalardan

alışveriş yapmayı severim.

37. İnternet alışverişine ihtiyaç duymuyorum.

38. Sipariş edilen ürünün eve ulaşmasında problemler

yaşıyorum.

39. İnternet üzerinden yapılan alışverişi pahalı

buluyorum.

40. İstediğim ürün ve hizmetleri internette

bulamıyorum.

D

Açıklama: Anketin bu bölümünde kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişte ürün satın alma

eğilimlerini belirlemeyi amaçlayan yargı ifadeleri yer almaktadır. Lütfen size en uygun cevabı ilgili

kutucuğu işaretleyerek belirtiniz

İnternetten yapılan alışverişte ürün satın alma

eğilimleri

Kesi

nli

kle

Ka

tılm

ıyoru

m

Ka

tılm

ıyoru

m

3)

Ka

rarsı

zım

4)

Ka

tılı

yo

ru

m

5)

Kesi

nli

kle

Ka

tılı

yo

ru

m


mağazayı tekrar ziyaret etmek isterim


mağazadan daha sonra tekrar alışveriş yapabilirim

43. Arkadaşlarıma internet üzerinden alışveriş

yapmalarını tavsiye edebilirim

44. Alışveriş yaptığım sanal mağazanın sürekli


E

Açıklama: Anketin bu bölümünde kadın çalışanların internetten yaptıkları alışverişte site seçimi ile ilgili

eğilimlerini belirlemeyi amaçlayan yargı ifadeleri yer almaktadır. Lütfen size en uygun cevabı ilgili

kutucuğu işaretleyerek belirtiniz.

İnternetten yapılan alışverişte site seçimi ile ilgili

eğilimler

Kesi

nli

kle

Katı

lmıy

oru

m

Katı

lmıy

oru

m

3)

Kararsı

zım

4)

Katı

lıyoru

m

5)

Kesi

nli

kle

Katı

lıyoru

m

45. Kullanılan renklerin çekiciliği

46. Tasarımın göze hoş gelmesi

47.Aranılan bir ürünün hızlı bir şekilde bulunabilmesi

48. Tasarımın kullanım kolaylığı sağlaması

49. Eğlenceli, zevkli, ilgi çekici, cazip ve heyecan verici olması

50. Bilinir ve güvenilir olması

Anketimiz bitti. İlginize teşekkür ederim.

220

ÖZGEÇMİŞ

Adı ve Soyadı: Mesude YÜKSEL

Milliyet: T.C.

Doğum Yılı: 25. 11. 1986

Doğum Yeri: Tosya

Medeni Durum: Evli

Hedefler: Kısa vadede, almış olduğu eğitime uygun bir eğitim kurumunda eğitimcilik.

Uzun vadede, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalında akademik

kariyer.

Eğitim Durumu

Yüksek Lisans: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma

Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler Anabilim Dalı, 2014, ISPARTA.

Lisans: 19 Mayıs Üniversitesi Amasya Eğitim Fakültesi, İlköğretim Matematik

Öğretmenliği Bölümü, 2009, AMASYA.

Lise: Tosya Anadolu Lisesi, Sayısal Bölümü, 2005, Tosya, KASTAMONU.

Akademik Çalışmalar

Makaleler

2016: YÜKSEL Hasan, YÜKSEL Mesude, “Kredi Kartı Kullanımının Refaha Etkisi”,

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 9, Sayı 44, 2016, ss. 1316-1326.

2015: YÜKSEL Hasan, CEVHER Ezgi, YÜKSEL Mesude, “Öğrencilerin Girişimci

Kişilik Özellikleri ile Girişimcilik Eğilimleri Üzerine Bir Alan Araştırması”, Çankırı

Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2015,

ss. 143-156.

2014: YÜKSEL Hasan, YÜKSEL Mesude, “Çocuk İhmali ve İstismarı Bağlamında

Türkiye’de Çocuk Gelinler Gerçeği”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, 2014, ss. 1-24.

221

2014: YÜKSEL Hasan, YÜKSEL Mesude, “İş Doyumu ile İşten Ayrılma Düzeyi

Arasındaki İlişki: İlköğretim Öğretmenleri Üzerinde Bir Uygulama”, Uluslararası Sosyal

Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 32, 2014, ss. 559-572.

2014: YÜKSEL Mesude, ÖREN Kenan, YÜKSEL Hasan, “Bilgi Çağı ve Temel

Dinamikleri Üzerine Bir Analiz Denemesi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Uluslararası

Avrasya Strateji Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 2014, ss. 181-210.

2018: YÜKSEL Mesude, Ören Kenan, “Kadın Çalışanların Elektronik Ticarete

(Alışverişe) İlişkin Algı Düzeylerini Ölçümlemeye Yönelik Bir Alan Araştırması”, Social

Sciences Studies Journal, Vol 4, Issue 16, 2018, ss. 1249-1269.

Editörlü Kitap

2016: YÜKSEL Hasan, YÜKSEL Mesude, “Türkiye’de Asgari Ücret Politikasının Dünü,

Bugünü ve Yarını”, Ed. YÜKSEL Hasan, Disiplinlerarası Yönleriyle Sosyal Politika, 1.

Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2016, ss. 1-24.

Iş Deneyimi

2010-2017: Mili Eğitim Bakanlığı, Matematik Öğretmenliği

Bilgisayar Yetkinliği

Word, Excel, Power Point

Dil Becerileri

İngilizce: Okuma, Yazma, Konuşma, Dinleme; Orta Düzey

KPDS

İngilizce: 58

Yüksek Lisans Tezi

YÜKSEL Mesude, Bilgi Çağında Değişen Eğitim Paradigmaları Çerçevesinde Öğretmen

İstihdamı: Türkiye Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, 2014, ISPARTA, Danışman

Doç. Dr. Kenan ÖREN.

tez.sdu.edu.trtez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02586.pdf · 2020. 8. 20. · iii ÖNSÖZ Dezavantajlı...

Documents

Transcript of tez.sdu.edu.trtez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02586.pdf · 2020. 8. 20. · iii ÖNSÖZ Dezavantajlı...