TERRE izvještaj

1. Uvod/Introduction

2. Ciljevi projekta/ Project objectives

3. Rezultati Projekta/ Project results

3.1 Analiza potencijala OIE/ Analysis

of RE potentials

3.2 Tehnički, ekonomski i finansijski

plan/ Technical, economic and

financial plan

3.3 Izgradnja kapaciteta i učešće/

Capacity building and

participation

4. Pilot akcija/Pilot action

5. Značaj i održivi efekti projekta/

Importance and sustainable effects of

project

Teritorija, energija i zapošljavanje se

sufinansira iz Transnacionalnog

programa Jugoistočne Evrope/

TERritory, eneRgy and Employment is

cofunded from SEE Transnational

Cooperation Programme

Kod projekta/Project Code

SEE/D/0276/4.2/X

Budžet projekta/Project budget

2,184,420.00 EUR

Budžet korisnika/Budget of beneficiary

116,000.00 EUR

Trajanje projekta/Project duration 12-

12-2012 / 12-2014

Web stranica projekta/Project website

www.terre-project.eu

Sadržaj/Content

1

1. Uvod

Cilj TERRE izvještaja je da informiše lokalne

stejkholdere, ciljne grupe i javnost o ciljevima projekta,

te aktivnostima i rezultatima ostvarenim

implementacijom projekta TERRE.

U Jugoistočnoj Evropi su neophodna nova ulaganja u

istraživanje i razvoj, kao i nove političke inicijative u

cilju prevazilaženja postojećih tehničkih, ideoloških i

ekonomskih prepreka da bi se približilo EU politikama

u oblasti energije i ekologije, te dostigla energetski

održiva budućnost. Ovo je od ključnog značaja u

Jugoistočnoj Evropi, gdje postoje značajni potencijali

obnovljivih izvora energije, kao što su šume, rijeke,

poljoprivredne površine kao izvor biomase, značajan

potencijal vjetra i sunčevo zračenje.

Više ruralnih područja Jugoistočne Evrope su

pogođena sličnim problemima: nedostatakom usluga,

te slabim mogućnostima za zapošljavanje u poređenju

sa urbanim oblastima. Ovi faktori uzrokuju postepenu

depopulaciju perifernih područja, stvaranje novih

teritorijalnih razlika, smanjenje poljoprivrednih

prinosa, te opadanje ekološke zaštite teritorija.

TERRE projekat ujedinjuje 12 oblasti Jugoistočne

Evrope sa sličnim karakteristikama. Ove oblasti imaju

veliki potencijal za lokalni razvoj kroz upotrebu

obnovljivih izvora energije, a TERRE omogućava

usvajanje održivih modela JPP u cilju realizacije

investicija u OIE uz očuvanje prirodne sredine.

1. Introduction

The aim of Layman report is to inform local

stakeholders, target groups and general public about

the project objectives, activities and results achieved

through implementation of the TERRE.

In South Eastern Europe are needed new investments

in R&D, as well as new policy initiatives in order to

overcome the existing technical, ideological and

economic obstacles to pave the way towards EU

energy and environmental policies' convergence and

reach a sustainable energy future. This is of crucial

importance in SEE, as there are significant potentials

of renewable energy resources, such as forests, rivers,

agricultural land as a source of biomass, wind energy

and solar radiation.

Several rural areas of SEE are affected by similar

problems: lack of services and few employment

opportunities as compared to urban areas. These

factors cause a gradual depopulation of peripheral

areas, new territorial disparities, risk of

underproductive crops and loss of ecological

safeguard.

TERRE project unifies 12 South Eastern Europe

regions with similar characteristics. These regions

have a great potential for local development through

use of renewable energy and TERRE project provides

adoption of sustainable PPP models in order to realize

RE investment while respecting natural environment.

2

2. Ciljevi projekta

Opšti cilj TERRE projekta je da pokaže da je

korištenje prirodnih resursa za proizvodnju OE

(iz biomase, sunčeve energije, vode, vjetra)

djelotvoran način za dostizanje održivog

lokalnog razvoja, na osnovu JPP između javnih

institucija, privatnih operatera i lokalnih

zajednica, sve u cilju porast prihoda i

mogućnosti zapošljavanja u manje razvijenim

zonama, te na taj način promovisati rast i razvoj

pravilnim korištenjem prirodnih resursa.

Specifični ciljevi su:

1. Analiza karakteristika teritorija (prirodnih i

ljudskih resursa), te potencijala obnovljivih

izvora energije,

2. Razvoj teritorijalnih tehničko-ekonomsko-

finansijskih planova na osnovu analize

potencijala OIE,

3. Jačanje održivog lokalnog razvoja kroz

učešće lokalnih stejkholdera i izgradnju

kapaciteta,

4. Promocija izgradnje kapaciteta usmjerene ka

grupama političara koji bi razvili vještine

integrisanog planiranja i upravljanja regijama,

kroz JPP između institucija na različitim

nivoima.

2. Project objectives

The overall objective is to demonstrate that use

of natural resources to produce RE (biomass,

solar energy, water, wind) is an effective way to

achieve sustainable local development, based of

PPP between public institutions, private

operators and local communities, in order to

increase income and employment opportunities

in less developed areas, and thereby promote

growth and development through proper use of

natural resources.

Specific objectives are:

1. Analysis of territorial characteristics (natural

and human resources), renewable energy sources

potentials,

2. Development of territorial technical-

economic-financial plans based on performed

analysis of RES potentials,

3. Strengthening of sustainable local

development through participation of local

stakeholders and capacity building,

4. Promotion of capacity building aimed at

groups of politicians who would develop skills

of integrated planning and management of

regions, through PPP between institutions at

different levels.

3

3. TERRE Rezultati

Rezultati projekta su sljedeći: razvoj Projektne

strategije komunikacije (1), Lokalni komunikacioni

planovi (13); Pres-konferencije, članci i novinska

obavještenja, intervjui na TV i radiju (1 po partneru);

Završna transnacionalna konferencija u Puli-

Hrvatska; Website i FB stranica; Internacionalna

brošura (1) i lokalne brošure (12), Štampane brošure

(250 po regionu); 4 lokalna e-biltena po svakom

regionu; Jedan regionalni layman izvještaj po

svakom regionu (13), Štampan layman izvještaj (250

po regionu); Godišnja evaluacija komunikacione

strategije (13); Dokumentarni film na DVD koji

prikazuje glavne faze projekta (1); Lokalni izvještaji

koji prikazuju sve aspekte u vezi obnovljivih izvora

energije (12); Transnacionalni izvještaj–komparacija

na temu potencijala obnovljive energije, socio-

ekonomska i ekološka analiza teritorija (12); Izrada

sistema podrške odlučivanju (1); Izrada scenarija o

potencijalu obnovljivih energija, socio-ekonomskim

i ekološkim uticajima (12); TERRE transnacionalni

model-održiva i razumna eksploatacija izvora

obnovljive energije kao pokretač lokalnog razvoja

(1); Okvir za transnacionalni pristup izradi tehničko-

ekonomsko-finansijskih lokalnih planova (1);

Tehničko-ekonomsko-finansijski planovi strategije

za lokalni razvoj baziran na obnovljivim

energetskim izvorima (12); Transnacionalni katalog

investicionih mogućnosti –obnovljiva energija za

lokalni razvoj (1); Izvještaj o pilot investicijama i

aktivnostima usmjerenim na privlačenje investitora

(12); Pilot investicije- fotonaponski paneli na krovu

Kulturnog centra Gradiska (1); Smjernice o jačanju

kapaciteta i učešću na seminarima (1);

Transnacionalni trening seminari (5); Lokalni

programi jačanja kapaciteta i učešća na seminarima

(12); Lokalne politike na temu izvora obnovljive

energije i njihovih razvojnih potencijala za socio-

ekonomski sistem (12); Širenje znanja o projektu i

uključenje oko 260000 ljudi, zahvaljajući adekvatnoj

upotrebi više komunikacionih kanala.

3. TERRE Results

The project results are the following: development

of Project communication strategy (1), Local

communication plans (13); Press-conferences (1 per

PP), articles (1 per PP) and press releases (5 per PP),

TV/radio interviews (1 per PP); Final Transnational

Conference in Pula, Croatia; Website and Facebook

page; International brochure(1) and local brochures

(12), printed brochures (250 per region); 4 local e-

newsletters per PP; One regional layman report per

region (13), printed layman report (250 per region);

Evaluation of communication strategy (13);

Documentary DVD movie showing the main project

phases (1); Local reports demonstrating all aspects

related to RES (12); Transnational report–

comparison on topic of RES potential, socio-

economic and environmental analysis of territories

(12); Development of Decision Dupport System-

DSS (1); Development of Scenario on RES potential

exploitation, socio-economic and environmental

influences (12); TERRE transnational model-

sustainable and wise exploitation of RES as an

engine of local development (1); Framework for

transnational approach towards elaboration of

technical-economic-financial local plans (1);

technical-economic-financial plans for strategies of

local development based on RES (12); Transnational

catalogue of investment opportunities–renewable

energy for local development (1); Report on pilot

investments and activities directed towards attraction

of investors (12); Pilot investments-photovoltaic

panels in Cultural centre Gradiska (1); Guidelines

for local design processes of capacity building and

participation(1); Transnational traning seminars (5);

Local programs of capacity building and seminar

participation (12); Local policies on RES and their

development potentials for socio-economic system

(12); Knowledge dissemination on the project and

involvement of approximatelly 260000 people,

thanks to adequate use of multiple communication

channels.

4

3.1 Analiza potencijala OIE

Tabela 1. SWOT analiza TERRE oblasti SNAGE SLABOSTI

- Geostrateška pozicija

-Mlada i obrazovana radna

snaga

-Povoljna klima

-Nezagađeno zemljište,

pogodno za poljoprivredu i

stočarstvo

-Vodeni resursi

-Bogatstvo mineralima

-Bogatstvo šumama i

razvijena primarna prerada

drveta

-Saobraćajna infrastruktura

-Geothermalni izvori i

banje

-Spremni strateški

dokumenti za lokalni

razvoj

-Bogato kulturno,

istorijsko i prirodno

nasljeđe

-Tradicija

multikulturalizma

-Dostupnost zdravstvene

zaštite

-Visoka nezaposlenosti

-Opadanje stope rađanja

-Neadekvatno planiranje

-Nerazvijena komunalna

infrastruktura

-Depopulacija u ruralnim

oblastima

-Značajne ekon. razlike

-Neiskorišteni prirodni i

industrijski resursi

-Zastarjeli stat. podaci

-Nedovoljna zaštitu prir.

sredine

-Nizak udio prerađivačke

industrije u ekonomiji

-Nizak nivo finalizacije

proizvoda

-Slaba saradnja između

malih proizvođača

- Mali broj trad. proizv.

prepoznatljivog brenda

-Negativne posljedice

privatizacije javnih

preduzeća

MOGUĆNOSTI PRIJETNJE

- Internacionalni EU

procesi

-Pristup EU raz.fondovima

-Liberalizacija tržišta

-Snižene restrikcije na

transfer robe, tehnologije,

zaposlenih

-Razvoj saobr.

infrastrukture uz EU

granicu

-Pristup EU trgovinskim

tačkama preko Save.

-Članstvo u CEFTI

-Spora primjena reformi

-Politička i socijalna

nestabilnost

-Loše stanje ekonomije

-Odliv mozgova

-Administrativne barijere

-Loša kompetitivnost

domaćih proizvoda

-Nerazvijeni kapaciteti za

apliciranje ka EU

pretprostupnim

fondovima

-Korupcija

-Rastuće zagađenje

3.1 Analysis of RES potentials

Table 1. SWOT analysis of TERRE region STRENGTHS WEAKNESSES

- Geostrategic position

-Young and educated

manpower

-Good climate conditions

-Unpolluted soil, suitable for

agricultural production and

livestock breeding

-Water resources

-Metal and non-metal

minerals

-Rich forest resources and

developed primary wood

processing

-Good traffic infrastructure

-Geothermal wells and spa

tourism

-Prepared strategic documents

for local development

-Cultural, historical and

natural heritage suitable for

tourism development

-Tradition of multiculturalism

-Health care availability

-High unemployment

-Decrease of the birth rate

-Inadequate planning and

urbanism

-Undeveloped utility

infrastructure

-Depopulation of rural areas

-Significant economic

differences within region

-Unused natural and

industrial resources

-Outdated statistical data

-Poor environmental

management

-Low percentage of

processing industry in

economy

-Low level of products

finalisation

-Poor cooperation between

small agro producers

-Small number of traditional

product with recognisable

brands

-Negative consequences of

the public enterprises

privatization

OPPORTUNITIES THREATS

- International EU processes

-Access to EU development

funds

-Market liberalization

-Lower restrictions on people,

technologies and goods

transfer

-Development of transport

infrastructure near EU border

-Easier access to the EU trade

nodes through Sava river.

-Member of CEFTA

-Slow implementation of

reforms

-Political and social

instability

-Poor economic environment

-Brain drain

-Administrative barriers

-Lack of competitiveness of

domestic products

-Undeveloped capacities for

applying to EU pre-access

funds

-Corruption

-Growing pollution

5

3.1 Analiza potencijala OIE

Tabela 2. Karakteristike TERRE oblasti

Opštine: Banjaluka, Gradiska,

Kozarska Dubica, Laktasi,

Srbac and Prnjavor

Površina 3.965 km2

Stanovništvo 431857

Gustina naseljenosti 109 st. / km2

Geografska pozicija Sjeverozapadni dio

Republike Srpske

Klima Umjereno-kontinentalna

Najveći grad Banjaluka (228641

stanovnika)

Tabela 3. Ocjena potencijala OIE

Obnovljivi

Izvor

Energije

Teoretski

potencijal

Iskorišten

potencijal

Preostali

potencijal

Poljoprivred

na biomasa 649.992

MWh/god

0 649.992

MWh/god

Drvna

biomasa

2253.816

MWh/god

1466.010

MWh/god

787.806

MWh/god

Fotonapon.

potencijal

7303.412

MWh/god

19.140

MWh/god

7284.272

MWh/god

Solarni

termalni

1821.110

MWh/god

22.317

MWh/god

1798.793

MWh/god

Hidroenerg

ija

904.335

MWh/god

324.000

MWh/god

580.335

MWh/god

Vjetar 1200.000

MWh/god

0 1200.000

MWh/god

Geotermaln

a

3500.000

MWh/god

145.000

MWh/god

3355.000

MWh/god

Ostaci

ind.prerade

224.062

MWh/God

1283

MWh/god

222.780

MWh/God

3.1 Analysis of RES potentials

Table 2. General characteristics of TERRE region

Municipalities: Banjaluka, Gradiska,

Kozarska Dubica, Laktasi,

Srbac and Prnjavor

Surface 3.965 km2

Population 431857

Density of population 109 inhabitants / km2

Geographic position Northwestern part of

Republika Srpska

Climate moderate- continental

Region capital Banjaluka (228641

inhabitants)

Table 3. Mapping of RES

Renewable

Energy

Sources

Theoretic

potential

Used

potential

Remaining

potential

Agriculture

biomass 649.992

MWh/year

0 649.992

MWh/year

Forestry

biomass

2253.816

MWh/yr

1466.010

MWh/ yr

787.806

MWh/ yr

Photovoltai

c

7303.412

MWh/ yr

19.140

MWh/ yr

7284.272

MWh/ yr

Solar

Thermal

1821.110

MWh/ yr

22.317

MWh/ yr

1798.793

MWh/ yr

Hydro

potential

904.335

MWh/ yr

324.000

MWh/ yr

580.335

MWh/ yr

Wind 1200.000

MWh/ yr

0 1200.000

MWh/ yr

Geothermal 3500.000

MWh/ yr

145.000

MWh/ yr

3355.000

MWh/ yr

Residues 224.062

MWh/ yr

1283

MWh/ yr

222.780

MWh/ yr

6

3.1 Analiza potencijala OIE

Analiza je pokazala da neiskorišteni resursi u

TERRE oblasti postoje u značajnoj mjeri.

Konkretno, postoje značajne mogućnosti za dalje

iskorištavanje obnovljivih izvora energije, jer su

prirodni resursi u velikoj mjeri dostupni u TERRE

oblasti. Najdominantniji izvori su geotermalna i

solarna energija, jer najveći teoretski potencijal je u

tim sektorima. S druge strane, najvažniji izvori

energije su hidroenergija i drvna biomasa, jer imaju

najveći stepen korištenja. Potencijal za dalji razvoj

hidroelektrana je još uvijek značajan (oko 65%

hidroenergije je neiskorišteno), a drvna biomasa su

već značajno iskorištava (65% šuma se koriste).

Potencijal za korištenje energija vjetra,

poljoprivredne biomase i ostataka industrijske

proizvodnje, koji se danas praktično ne koristi, je

izuzetan.

Korištenje obnovljivih izvora energije je od opšteg

interesa za Republiku Srpsku. U društvima u

tranziciji, direktan uticaj energetskog sektora na

ekonomski razvoj je značajan, udio troškova za

energiju u ukupnim troškovima života može biti

značajan, te se javlja problem utvrđivanja društveno

prihvatljivih troškova energije. Krajnji uticaj

energetskog sektora na ekonomski razvoj Republike

Srpske će prvenstveno zavisiti od mogućnosti

učešća domaće industrije u izgradnji i eksploataciji

energetskih objekata. U tom smislu, razvoj

energetskog sektora treba biti praćen odgovarajućim

programima i mjerama razvoja industrije i uslužnog

sektora.

3.1. Analysis of RES potentials

The analysis demonstrated that unexploited resources in

TERRE region exist to a large extent. In particular,

there are substantial possibilities for further exploitation

of renewable energy sources, as natural resources are

largely available in the TERRE region. The main

resources are geothermal and solar energy, since the

highest theoretical potential is evident in these sectors.

On the other hand, the most important resources are

energy of water and forests, since they demonstrated the

highest degree of use. The potential for hydro power

plants development is still significant (approximately

65% of water energy is unused), while forests are

already substantially exploited (65% of forests are

used). The potential for the use of wind energy,

agricultural biomass and residues, which today is

practically not used, is remarkable.

The use of renewable energy sources is of general

interest for the Republika Srpska. In societies with

economies in transition, as in the case of Republika

Srpska, the direct impact of energy sector on economic

development is significant, the share of energy costs in

total living costs can be significant, and problem of

determining socially acceptable energy costs occurs.

The ultimate impact of energy sector on economic

development of Republika Srpska will primarily depend

on the possibility for participation of domestic industry

in the construction and exploitation of energy facilities.

In this sense, the development of energy sector should

be accompanied by appropriate programs and measures

for the development of industry and service sectors.

7

3.2. Lokalni tehničko-

ekonomsko-finansijski planovi

Ekonomska i analiza uticaja na životnu sredinu

različitih postrojenja na obnovljivu energiju je

izvršena uz pomoć Excel alata koji je razvijen u

okviru TERRE projekta. Predložena postrojenja na

obnovljivu energiju za realizaciju u regiji su sljedeća:

dva postrojenja za proizvodnju biogasa; jedno

CHP postrojenje na poljoprivrednu biomasu

(0,5-1MW) i jedno industrijsko CHP

postojenje na biomasu iz tvornica hrane i pića

(1 MW);

Solarni kolektori i fotonaponski paneli

instalirani na 200 domaćinstava i javnih

zgrada;

pet malih hidroelektrana na rijeci Vrbas i

njenoj pritoci Vrbanji.

Ekonomska evaluacija predloženih postrojenja je

utvrdila da sa sadašnjim cijenama električne i toplotne

energije, jedina ekonomski održiva investicija je u

hidroelektrane. Investicije u biogas postrojenja i

postrojenja za korištenje solarne energije su

neprofitabilne i ekonomski neodržive uz važeće

lokalne cijene električne i toplotne energije.

3.2 Local technical-economic-

financial plans

Economic and environmental evaluation of different

renewable energy plants was conducted by using Excel

Tool developed in the framework of the project TERRE.

The proposed renewable energy plants to be realized in

the region are the following:

two plants for biogas production; one CHP

agricultural plant (size of 0.5 to 1 MW) and one

industrial CHP using biomass from food and

beverages factory (size of 1 MW);

Solar collectors and photovoltaic panels installed

on 200 households and public buildings;

five small hydropower plants on the river Vrbas

and its tributary river Vrbanja.

Economic evaluation of proposed plants suggested that

with current electricity and heat prices, the only

economically sustainable investment is in hydropower

plants. Investments in biogas plants and solar energy

facilities are unprofitable and economically

unsustainable with current local electricity and heat

prices.

8

3.3. Izgradnja kapaciteta i

učešće

LIR Evolucija je održala tri lokalne radionice u okviru

projekta TERRE.

Prva radionica je održana u decembru 2013. u

Banjaluci. Na radionici je predstavljen značaj

obnovljivih izvora energije, te praktična vježba za

predstavnike različitih ciljnih grupa kojom su ukazane

višestruke prednosti očuvanja ekosistema zbog usluga

koje oni pružaju, uključujući i dobijanje energije iz

obnovljivih izvora. Druga radionica je održana u maju

2014. u Banjaluci. Na radionici je predstavljena

analiza regionalnih potencijala obnovljivih izvora

energije, koja je pružila osnovu za diskusiju o viziji i

strategijama za korištenje lokalnih OIE. Treća

radionica je održana u novembru 2014. u Gradišci.

Nakon otvaranja fotonaponskih panela postavljenih u

„Kulturnom Centru Gradiska", predstavljene su

mogućnosti ulaganja u obnovljive izvore energije.

Učesnici radionica su informisani o rezultatima

TERRE projekta i mogućnostima za podršku lokalnog

razvoja putem korištenja OIE.

3.3. Capacity building and

participation

LIR Evolution delivered three local workshops in the

framework of the project TERRE.

The first local workshop was delivered in December

2013 in Banjaluka, provided an overview of RES

importance and a simulation game for stakeholders and

representatives of various target groups to demonstrate

multiple benefits of preserving ecosystems for services

that they provide, including energy provisioning from

renewable sources. The second local workshop

delivered in May 2014 in Banjaluka, presented analysis

of regional RES potentials and provided basis for

discussion of vision and strategies for local RES

exploitation. The third workshop delivered in November

2014 in Gradiska, following the event of photovoltaic

panels opening in “Centre of Culture Gradiska”

presented renewable energy investment options to

interested stakeholders. The participans at workshops

learned about TERRE project results and possibilities to

support local development through RES exploitation.

9

4. Pilot Investicija

-Fotonaponski paneli od 5kW

-Lokacija: Kulturni Centar Gradiska

-Budžet: 14.400 EUR

LIR Evolucija je realizovala solarnu elektranu od 5

kW, jer solarna energija predstavljaja značajan

obnovljiv izvor energije u regionu i, kao takva,

investicija u PV panele je u potpunosti usklađena sa

glavnim ciljem TERRE projekta podsticanja lokalnog

razvoja putem korištenja OIE. Upotreba solarnih

sistema u svijetu rapidno raste, ne samo u obliku

solarnih elektrana koje se bave proizvodnjom

električne energije za prodaju, već se sve više koristi u

domaćinstvima, trgovačkim centrima, parkiralištima, i

sličnim objektima u cilju podmirivanja sopstvenih

energetskih potreba. Na taj način je moguće osigurati

djelimičnu ili potpunu autonomiju snabdijevanja

energijom za takve objekte. Veliki broj modernih

objekata je dizajniran na način koji omogućava

maksimalno korištenje solarne energije (direktno ili

indirektno). Jedan od razloga za povećanu upotrebu

solarnih panela je u činjenici da su troškovi njihovog

održavanja relativno niski, posebno u poređenju sa

troškovima održavanja drugih postojećih sistema. Kao

rezultat se javlja porast interesa investitora za

upotrebom solarne energije.

4. Pilot Action

-Photovoltaic panels of 5 kW

- Location: Centre of Culture Gradiska

- Budget: 14,400 EUR

LIR Evolution realized PV solar power plant of 5 kW,

because solar energy represents significant renewable

energy source in the region and, as such, an investment

in PV panels is fully compliant with the main objective

of the project TERRE of encouraging local development

through the use of renewable energy. Using solar

system in the world is growing rapidly, not only in the

form of solar power plants engaged in the production of

electricity for sale, but is increasingly used in homes,

shopping malls, parking lots, and similar facilities in

order to settle their own energy needs. In this way it is

possible to provide partial or complete autonomy in

energy supply for such objects. A large number of

modern facilities is designed in a way that allows for

maximum use of solar energy (directly or indirectly).

One reason for the increased use of solar panels is the

fact that the cost of maintenance is relatively low,

especially compared to the costs of maintaining other

existing systems. As a result, there is an increase in

investors’ interest in the use of solar energy.

10

4.1 Faze Pilot Investicije

Faze izrade fotonaponske elektrane na krovu

Kulturnog Centra u Opštini Gradiška su sljedeće:

1. Određivanje pozicije, položanja i nagiba solarnih

fotonaponskih panela.

Solarni paneli se postavljaju pod određenim uglom u

odnosu na ravan zemlje da bi se obezbedila maksimalna

apsorpcija sunčevog zračenja. Taj ugao proračunava se iz

geografskih podataka za Opštinu Gradiška, kao i iz

podataka za solarnu radijaciju u području Gradiške za

period jedne godinje.

2. Odabir i montaža adekvatnih fotonaponskih panela.

Projektni zadatak je bio da se sagradi solarna fotonaponska

elektrana snage minimalno 5kW. S obzirom na podatke o

sunčevoj radijaciji izraženoj u (kWh / m2)/dan i zahtjevu o

potrebnoj električnoj snazi od 5kW, projektantski tim je

izabrao odgovarajući tip fotonaponskog panela.

Broj fotonaponskih panela i način vezivanja panela

međusobno direktna su posljedica karakteristika izabranih

panela i zahtjeva za potrebnom električnom snagom.

Projektantski tim se opredjelio za panel tipa: "Conergy

PowerPlus 255 Wp".

3. Priprema i postavljanje noseće konstrukcije za panele.

S obzirom da su u prethodnom koraku izabrani

fotonaponski paneli i da su poznate njihove električne i

mehaničke osobine sljedeći korak je proračunavanje

parametara noseće konstrukcije. Noseća metalna

konstukcija za fotonaponske panele konstruisana je tako da

obezbijedi montiranje fotonaponskih panela po

proračunatom uglu, kao i da obezbijedi statički (mehanički)

bezbjedno montiranje fotonaponskih panela.

4.1 Pilot Action Phases

Phases of photovoltaic panels installment on the roof of

the Centre of Culture Gradiska are the following:

1. Determining the position, standing and inclination of

solar photovoltaic panels.

Solar panels are placed under an angle to the plane of the

earth to ensure maximum absorption of solar radiation. This

angle is calculated based on geographic data for the

Municipality Gradiska, as well as from the data of solar

radiation in the area of Gradiska in a period of one year.

2. Selection and installation of adequate photovoltaic

panels.

The project task was to build a solar photovoltaic power

plant of a minimum of 5kW. Given the data on solar

radiation expressed in (kWh / m2)/day, and request about the

necessary electric power of 5kW, the project team chose the

adequate type of photovoltaic panels. The number of

photovoltaic panels and method of their connection is a direct

consequence of the characteristics of selected panels and

requests for necessary electrical power. The project team

opted for panels of the type "Conergy PowerPlus 255 Wp."

3. Preparing and supporting structure for the panels.

Given that in the previous step are selected photovoltaic

panels and that their electrical and mechanical properties are

known, the next step is calculating the parameters of the

supporting structure. The supporting metal structure for

photovoltaic panels is constructed to ensure the installment

of photovoltaic panels according to the calculated angle, as

well as to provide static (mechanical) safely installation of

photovoltaic panels.

11

4.1 Faze Pilot Investicije

4. Montaža fotonaponskih panela na pripremljenu

konstrukciju.

5. Povezivanje fotonaponskih panela kablovima i

dovođenje kablova do razvodnika u kontrolnoj sobi.

6. Montaža invertora, zaštitne opreme i priključno

mjernog ormara i njihovo povezivanje u funkcionalnu

cjelinu.

7. Završna mjerenja sistema sa puštanjem sistema u

probni rad i testiranje parametara sistema.

8. Pribavljanje elektroenergetske saglasnosti i potvrde

o dozvoljenim emisijama viših harmonika.

Pored izvršenih tehničkih proba, završenom probnom radu

i dobijanju potrebnih saglasnosti, da bi ova mala elektrana

mogla zvanično prodavati struju Elektrodistributivnoj

mreži potrebno je sljedeće: Izrada UT uslova, lokacijskih

uslova i dobijanje građevinske dozvole. Ove aktivnosti su

u konkretnom slučaju u obavezi korisnika elektrane.

4.1 Pilot Action Phases

4. Installation of photovoltaic panels on the prepared

construction.

5. Connecting of photovoltaic panels with cables and

connecting cables to the distributor in the control room.

6. Installation of the inverter, protective equipment and

measuring terminal cabinet and its integration into a

functional unit.

7. Final measuring of the system with release of the

system in trial operation and testing of the system

parameters.

8. Obtaining electro-energy consent and certificates of

allowed emissions of higher harmonics.

In addition to the completed technical trials, completed

probation and obtaining the necessary consents, it is

necessary to obtain: Urban-technical conditions, location and

construction permits. These activities are in obligation of

user of the plant.

12

5. Značaj i održivi efekti

projekta

TERRE projekat nastoji da utvrdi dogotrajne

pozitivne efekte na lokalne energetske politike

kojima se mogu prevladati ideološke prepreke

ulaganja u energetska postrojenja u društvu i kojima

će se motivisati donosioci političkih odluka da

usvajaju modele i obrasce za ulaganje u OIE, uz

zaštitu životne sredine i promociju društvenih

vrijednosti, kao što su pravedna raspodjela resursa i

podsticanje zapošljavanja. Konačni uticaj

energetskog sektora na ekonomski razvoj Republike

Srpske će prvenstveno zavisiti o mogućnosti učešća

domaće industrije u izgradnji i eksploataciji

energetskih objekata. Minimalan uticaj i minimalna

dodatna vrijednost se ostvaruju u situaciji u kojoj je

primarni izvor energije je domaći, dok se ostali

elementi i faze se oslanjaju na uvoz (oprema,

specijalizovana radna snaga, itd). U tom smislu,

razvoj energetskog sektora treba biti praćen

odgovarajućim programima i mjerama za razvoj

industrije i uslužnog sektora.

5. Importance and sustainable

effects of project

TERRE project seeks to establish long-lasting

positive effects on local energy policies that can

overcome ideological barriers to investment in

energy facilities in the society and motivate decision-

makers to adopt models and patterns for investments

in renewable energy, by protecting the environment

and promoting social values such as the fair

distribution of resources and employment

encouragement. The ultimate impact of energy

sector on economic development of Republika

Srpska will primarily depend on the possibility for

participation of domestic industry in the construction

and exploitation of energy facilities. Minimum

impacts and minimum additional value are achieved

in a situation where the primary energy source is

domestic, while the other elements and phases rely on

import (equipment, specialized labor, etc.). In this

sense, the development of energy sector should be

accompanied by appropriate programs and measures

for the development of industry and service sector.

13