ANADOLU NVERSTES ECZACILIK FAKLTES TEMEL LABORATUAR BLGS DERS NOTLARI

EYLL 2011 - ESKEHR

Do. Dr. Zafer Asm KAPLANCIKLI r. Gr. Dr. Yusuf ZKAY

Dersi Verenler:

1) LABORATUAR VE LABORATUAR GVENL Genel anlam ile bnyesinde deneysel almalar, testler, analiz ve aratrmalar yrtme ve gzlemleme olana salayan yere laboratuar denir. Laboratuarlarda yaplan deneylerde, hazrlanan almalarda; Ara ve gerelere Makine ve donanmlara alann kendisine ynelik olarak meydana gelebilecek tehlikelere kar, nlemler alma, aksayan durumlar belirleme, iyiye ynelik dzenlemeler adna sorunlara bilimsel yntemlerle yaklama srecine laboratuar gvenlii denir. Laboratuarlarda meydana gelen kazalarn ok dk bir blm teknik hatalar, byk bir blm ise insan hatalarndan kaynaklanmaktadr. 2) LABORATUARLARDA GVENL ALIMA ESASLARI 1. Laboratuarn her bir blm ayr ayr birimler olarak planlanmaldr. 2. Laboratuarlar, yaplan ilemlerin niteliklerine gre planlanmal ve almaldr. 3. Laboratuarlarda oluabilecek kazalarda ilk mdahale olarak, du ve gz ykama dzenekleri bulmaldr. 4. Laboratuarlarn scakl 20C ta sabit tutulup, kimyasal madde buhar, toz, nem, titreim, elektromanyetik etkenler ve zararl organizmalar gibi olumsuz etmenlerden korunmaldr. 5. Laboratuardaki tm sistemler kolay temizlenecek biimde tasarlanmal, duvarlar, taban ve tavanlar kolay temizlenir zellikte olmaldr. 6. Aydnlatma, stma ve havalandrma sistemleri yaplacak ilemleri olumsuz etkileyecek ekilde olmamaldr. 7. Laboratuarda ilk yardm iin gerekli donanmda bir ilkyardm dolab ve ilk yardm talimat bulunmaldr. 8. Laboratuarda yangna kar gerekli nlemler alnm ve buna gre donatlm olmaldr. 9. Laboratuarn ve bulunduu binasnn evresinde kirlilie yol aacak bir ortam bulunmamaldr. 10. Laboratuarn her blmnde temizlik, arndrma, dezenfeksiyon ilemleri yazl talimatlara gre periyodik olarak yaplmal, kaytlar tutulmaldr 11. Laboratuarlara alanlarn giri ve klar kontrol altnda tutulmal, alanlar dnda kiilerin girmeleri engellenmelidir. 12. Laboratuarda kesinlikle yalnz allmamaldr. Eer tek bana almak zorunda kalnrsa, alan kii yapaca ileri bir bakasna nceden anlatmal ve srekli haber vermelidir. 13. Laboratuarda yaplan deney ve gzlemler mutlaka kaydedilmelidir. Bunun iin bir Laboratuar alma defteri tutulmaldr. 14. Tm deney sonular iin gizlilik esasna uyulmaldr. 15. Laboratuarda sessiz allmal. Ciddiyet ve itina asla terk edilmemelidir. Laboratuara gereksiz malzeme ve kyafet getirilmemelidir. 16. Laboratuarda alanlarn gvenlii iin uygun giysi ve donanm kullanmas salanmaldr. Laboratuarda mutlaka uzun beyaz laboratuar nl ile allmaldr.

1

17.Uzun salar toplanmal, veya yanmaz bone iine alnmaldr. Kullanlan kimyasal maddenin zelliine gre uygun eldiven kullanlmaldr. Ayakkablar laboratuarda almaya uygun olmal, ucu ak ayakkab giyilmemelidir. 18. Gzler, hassas terazide tartma gibi ilemler dnda daima korunmaldr. Emniyet gzlkleri takmak yararldr. Gazlardan dolay gzlerin herhangi bir tahriinde buna engel olmak iin sk sk gzleri souk su ile ykamak veya bol su aktmak gereklidir. 19. Asit, baz gibi andrc yakc maddeler deriye damlad veya srad hallerde derhal bol miktarda su ile ykanmaldr. 20. Ellerde kesik, yara ve benzeri durumlar varsa bunlarn zeri ancak su geirmez bir bantla kapatldktan sonra allmal, aksi takdirde allmamal ve son durum sorumluya iletilmelidir. 21. Laboratuarda yenilip iilmemeli, alrken eller yze srlmemeli, aza herhangi bir ey alnmamaldr. 22. Laboratuarda kullanlan her malzeme kullanldktan sonra uygun yntemlerle temizlenerek yerlerine kaldrlmaldr. Kullanlmayan hibir ey banko zerinde braklmamaldr 23. Laboratuarda yaplan ilemler sonucu oluan atklar tekniine ve talimatlara uygun ekilde etkisiz hale getirilmelidir. Zemine veya bankoya dklen kimyasallar uygun yntemlerle temizlenmelidir. 24. Su, gaz musluklar ve elektrik dmeleri, allmad hallerde kapatlmaldr. 25. Laboratuarda meydana gelen her trl olay, laboratuar sorumlularna derhal iletilmelidir. 26. Hibir madde ve malzeme veya ekipman laboratuardan dar karlmamaldr. 27. Kat haldeki maddeler ielerden daima temiz bir spatl veya kakla alnmaldr. Ayn kak temizlenmeden baka bir madde iine sokulmamaldr. ie kapaklar hibir zaman alt taraflar ile masa zerine konulmamaldr. 28. Kimyasal maddeler , oluabilecek tepkimeler bilinmeden kesinlikle birbirine kartrlmamaldr. 29. Kimyasal maddeler birbiriyle reaksiyona girerek yangna veya iddetli patlamalar yada toksik rnler meydana getirebilirler. Bu tr maddeler her zaman ayr ayr yerlerde muhafaza edilmelidir. 30. zelti konulan ielerin etiketlenmelidir. Kat etiket kullanlyorsa yazlarn slannca akmamas iin uygun kalemler kullanlmal ve etiketler slanmayacak ekilde koruyucu materyallerle yaptrlmaldr. 31. Kimyasal maddeler risk gruplarna ve saklama koullarna uygun dolaplarda ve dolap kapaklar kilitli ekilde muhafaza edilmelidir. 32. Organik zcler ve uucu svlar lavaboya dklmemelidir. 33. ielerin kapak veya tpalar deitirilmemelidir. zelti ielere doldurulurken drtte bir kadar ksm genileme pay olarak braklr. 34. Tm kimyasal madde kaplar ve ieleri kesinlikle etiketli olmaldr. 35. Tp iinde bulunan bir sv stlaca zaman tp, st ksmdan aaya doru yava yava stlmal ve tp ok hafif ekilde devaml sallanmaldr. Tpn az kendinize veya yannzda alan kiiye doru tutulmamal ve asla zerine eilip yukardan aaya doru baklmamaldr. Yze srayabilir. 36. Tm sv kimyasallar, pipetle ve puar kullanarak ekilmelidir.2

37. Hibir kimyasal maddenin tadna baklmamaldr. 38. Benzen, eter ve karbonslfr gibi ok uucu maddelerin bulunduu ortamlarda ak alevle allmamaldr. 39. Slfrik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitlerle brom, hidrojen slfr, hidrojen siyanr, klor gibi zehirli gazlar ieren maddeler ile eker ocakta allmaldr. 40. Tm asitler ve alkaliler su ile seyreltilirken daima suyun zerine ve yava yava ilave edilmelidir. 41. Civa herhangi bir ekilde dklrse zel yntemlerle toplanmaldr. Eer toplanmayacak kadar az miktarda ise zerine toz kkrt serpilmeli ve zararsz hale getirilmelidir. 42. Termometre krklarnn cival ksmlar yada civa artklar asla pe yada lavaboya atlmamal, topraa gmlmelidir. 43. Elektrikli dzenek veya prizlere kesinlikle slak elle dokunulmamaldr. 44. Kimyasallar tanrken iki el kullanlmal, bir el kapaktan skca tutarken, dieri ile ienin altndan kavranmaldr. 45. Mikroskobun objektif ve okler ksm her kullanmdan nce ve sonra ince mercek kad ile veya bir tlbent yardmyla dikkatlice mercee zarar vermeden temizlenmelidir. 46. alma bittikten sonra kirli malzemeler kendilerine ait kaplara konulmaldr. rnein; kullanlm pipetler, lam ve lamel hemen, iinde dezenfektan zeltisi bulunan zel kaplara aktarlmaldr. 47. Laboratuardan kmadan nce tm gaz, vakum, su ve elektrik ebekesi kontrol edilmeli. Kullanlmayan ebeke vanalar ve elektrik alterleri kapatlmaldr. 48. alma bittikten sonra eller sabunlu su ve gerektiinde antiseptik bir sv ile ykanmaldr. 49. En yakn salk kuruluunun ve cankurtaran telefonlar grlen yere aslmaldr. 3) LABORATUAR ALETLER VE TEKNKLER 3.1. LABORATUAR ALETLER Bu blmde Laboratuar almalar srasnda en ok kullanlan alet ve malzemeler incelenmektedir. 3.1.1. Cam Malzemeler 3.1.1.1. Cam Tipleri Laboratuarda kullanlan camlar cinslerine gre e ayrlrlar: 1. Bazik camlar: Yumuama scakl dk (580 C) olduundan bek alevinde yumuarlar. Ani scaklk deimelerinde kolay atlarlar. Bazlara kar dayankldrlar. Volmetrik kaplar bu camlardan yaplr. 2. Asidik Camlar : Borosilikatl camlar, Duran 50, Pyrex gibi. Bu camlarn yumuama scakl yksektir (815 C). Is okuna dayankldrlar, atladklarnda onarlma imkan vardr, kuvvetli bazik ortam ve scak fosforik asit bu camlara etkir, bu nedenle rodajl malzemeler byle ortamlarda uzun sre braklmaz.3

3. Ntr Camlar: Yumuama scakl 790 C dir. Is okuna dayankldrlar. 3.1.1.2. Malzemeler ve Labaratuvar Aletleri a. Balonlar Laboratuar almalarnda en ok kullanlan cam malzemelerdendir. Yaplar gerei stma, soutma gibi fiziksel etkenlere dayankldrlar. Balon ksmnn ekline gre snflandrlrlar. Dz dipli balonlar: Alt ksmlar dzdr. Daha ok sv saklanmas ve toplama kab olarak kullanlrlar. Yuvarlak dipli balonlar: Alt ksmlar yuvarlak olduundan tam balon grnmndedirler. En ok reaksiyon kab olarak kullanlrlar. Basn, stma ve soutma ilemlerine dayankldrlar. Armut balonlar: Deiik younluktaki bileenlerin karmas ile oluan reaksiyonlar iin kullanlrlar. rn: Grignard reaksiyonu. Bunlarn dnda damtma (distilasyon) balonlar da ska kullanlmaktadr. Bunlar iki tiptedir. Damtma balonu: Normal balonlardan farkl olarak boyun ksmnn yan tarafnda bir baka boyun ile k borusu mevcuttur. Bazen bu k borusu birden fazla olabilir. Bu tip balonlarn hepsi yuvarlak diplidir. Claisen balonu: Genellikle indirgenmi basnta distilasyon ilemlerinde kullanlr. Termometre balonun yan boynuna taklr. Esas boyuna uygulanan vakumdan dolay oluacak kprme ve sramalar nlemek iin ucu klcal ekilmi bir boru taklr.

b. Soutucular Sv maddeleri gaz faz haline getirdikten sonra tekrar sv fazna geirmek iin soutma amacyla kullanlan cam aletlerdir. Geri eviren soutucular olarakta bilinirler. Genel olarak i ie gemi iki cam borudan oluurlar. Dta kalan borudan soutma amacyla kullanlan su geer. teki borunun ise iki ucu aktr. Bir ucu reaksiyon kabna taklarak maddenin younlatrlmas iin kullanlr. Dk kaynama noktal maddelerle alrken genellikle uzun boyunlu soutucular kullanlr. Genelde laboratuarda kullanlan soutucular eittir:4

a.Dz soutucu (Liebig soutucusu) b.Boumlu soutucu c.Spiralli soutucu

c. Huniler Szme ilerinde kullanlrlar. ki fazn ayrlmasnda, (ayrma hunisi) reaksiyon ortamna reaktif damlatlmasnda (Damlatma Hunisi) kullanlrlar. Normal szme ileminin yapld huni adi szme hunisidir. Vakum yaplarak gerekletirilen szme ilemindeki huni nue veya Buchner hunisidir. Cam szgeli huniler: Szge kadyla reaksiyona girecek zeltilerin szlmesinde kat szge yerine cam tozlarnn sin terletirilmesi ile yaplm cam szgeler kullanlr.

. Adaptr Distilasyon ilemlerinde ve balonlarn az saysn artrmada kullanlr. Bylelikle ayn kap iindeki reaksiyona deiik uygulamalar yaplabilir. Deiik llerde adaptrler mevcuttur.

5

d. Rotavapor Su trompu veya bir motor sayesinde dk basn oluturularak kullanlan, devaml dnerek su banyosu iinde homojen uurma ilemi yapmaya yarayan cihazdr. Dk basn nedeniyle maddelerin bozunmasn nler. Kapal bir sistem olduu iin kt kokulu kimyasallara maruziyet en aza iner.

e. Bret Titrasyon ileminin gerekletirilmesinde kullanlr. eitli hacimlerde tipleri vardr. Alt ksmnda damlatma kontroln salayan bir musluk mevcuttur.

f. Erlen ve Beher Erlen dar azl, beher ise geni azl her ikiside dz tabanl laboratuar almalarnda en sk kullanlan deney kaplandr. Genel amala kullanlrlar.

g. Baget Genellikle camdan yaplan ve kartrma amacyla kullanlan ubuklardr.

6

. Termometre Reaksiyonun srdrlmesi gereken scakln takibi ve belirlenmesi iin kullanlr. Genellikle -10 ila +300 C gstergeli termometreler kullanlr. Souk ortamda yrtlmesi gereken reaksiyonlarda -70, -120 C lik termometreler kullanlr.

h. Magnet (Magnetik Balk) Kimyasal reaksiyonlarda kartrma amacyla kullanlrlar ve reaksiyon hacmine gre deiik boyutlarda kullanm mmkndr.

i. Mezr Genellikle camdan ve bazen de asit ve bazlara dayankl plastikten yaplm silindir eklinde malzemelerdir. Gerekli hacimde solvan kullanlmas halinde kullanlrlar.

. Spatl Kimyasal maddelerin deney ortamna tanmas veya tartm alma amac ile kullanlan zel kaktr. Bir ok deiik tipte ve boyda mevcuttur.

7

j. Desikatr Nemden uzak saklanmas gereken kimyasal maddelerin depolanmas amacyla kullanlan kapakl cam malzemedir. Tepesinde bulunan musluk sayesinde iindeki hava emilebilir.

k. Pipet Sv maddelerin bulunduklar kaptan alnp, farkl bir kaba aktarlmalarnda kullanlan eitli hacimlerdeki cam malzemedir. Orta ksmndan fazla hacimde sv ekmek iin bombelemi olanlarna bull pipet denir.

l. Pipetr Pipetlerin tepesine taklarak ekilecek sv madde miktarn ayarlamak maksatyla kullanlan plastik malzemedir.

m. Damlalk Svlarn kk hacimlerde (1-2 mL gibi) kullanlaca durumlarda tercih edilen ve cam veya plastikten yaplm malzemedir.

8

n. Tpler erisinde eitli kalitatif kimyasal analizlerin yaplabildii, ak aleve dayankl camdan yaplm malzemedir. Genellikle deney tp olarak adlandrlrlar. Sspansiyon halindeki karmlardan kat maddenin ktrlp alnmas ileminde kullanlan, ucu sivri tplere ise santrifj tp denir.

o. Porttp Deney ve santrifj tplerini bir arada tutmak iin kullanlan ahap yada plastikten yaplm malzemedir.

. Tahta Maa Deney tp veya beher gibi cam malzemeler iersinde s uygulayarak gerekletirilen deneyler sonrasnda, snan cam malzemin bir yerden baka bir yere aktarlmas amac ile kullanlan laboratuar gerecidir.

p. Bek Laboratuarlarda, doal gaz kullanarak stma ve yakma ilemlerinin gerekletirdii malzemedir.

9

r. Etv Laboratuar frndr. Organik maddelerin kurutulmasnda, ya da laboratuar gerelerinin sterilizasyonunda kullanlabilir.

s. eker ocak erisinde asit, baz, organik solvan gibi kimyasallarn bulunduu n ksm aa-yukar ynlerde hareket ettirilebilen camla kapatlm laboratuar gerecidir. st ksmndan laboratuar havalandrmasna balanmtr. Bylece ierisindeki tehlikeli maddelerin buharlar laboratuar ortamna deil, havalandrma sistemine ynlenir. Ayrca baz deneylerin yrtlebilmesi iin ierisinde, su musluu, azot gaz musluu, hava musluu, elektrik prizi gibi ekipmanlarda mevcuttur.

. Mikroskop Gzle grlmesi mmkn olmayan mikroorganizmalarn, bitkisel veya hayvansal hcrelerinin gzlenmesine olanak salayan laboratuar gerecidir.

10

t. Lam ve Lamel Mikroskop altnda incelenecek preparatlarn hazrlanmasnda kullanlan camdan yaplm gerelerdir. Hazrlanan rnek lam zerine uygulanr ve zerine lamel kapatldktan sonra mikroskop altnda inceleme gerekletirilir.

u. Havan ve Havan Eli Havan, iinde sert eyleri dvp ufalamaya yaryan aa, ta, plstik veya mdenden yaplan olduka ukur ve kaln bir kaptr. Eczacln simgelerinden olan havan ierisinde, krem, pat, merhem gibi yar kat ila ekilleri hazrlanr. Ayrca, birden ok toz maddenin birbiri ile homojen ekilde kartrma ilemi de yine havan ierisinde gerekletirilir. Havan eli ise, havan ierisinde kartrma ilemi esnasnda kullanlan geretir. Eczaclkta kullanlan havanlar genellikle porselen veya camdan yaplmaktadr.

. Terazi Kimyasal maddelerin tartlarak arlklarnn tespit edilmesi amac ile kullanlr. Elektronik ve yan kollu olmak zere iki tipi mevcuttur.

11

3.2. Laboratuar Teknikleri 3.2.1. Kartrma ve alkalama 3.2.1.1. Kartrma Deneyler srasnda kartrlmas gereken kimyasal maddeler iin uygulanr. Her trl kimyasal almada reaksiyonun ya da deneyin homojen yrmesi iin iyi bir kartrma gereklidir. Kk ve kapal kaplarda kartrma daha kolaydr. 3.2.1.1.1. Kartrma Aletleri Bu amala en ok stmal (gerekiyorsa) veya stmasz magnetik kartrclar kullanlr. Kartrlacak maddelerin bulunduu kaba bir magnet atlarak, kartrc alet zerinde istenen devirde kartrma salanabilir. Kartrma srasnda s uygulamas ve madde ilavesi gerekiyorsa, geri eviren soutucu kullanlr. Madde ilavesi amacyla ok boyunlu balon veya adaptrlerden yararlanlr. Kartrma ilemi iin reaksiyon kabnn iine daldrlarak kullanlan elektirikli kartrclardan da faydalanlabilir.

3.2.1.2. alkalama alkalama ilemi kartrma ile istenmeyen fiziksel yada kimyasal oluumlar verebilecek reaksiyonlara uygulanr ve bu amala alkalama aletinden faydalanlr. Ekstraksiyon ilemi srasnda da dzenli alkalama ilemine bavurulur. Bu alkalama ilemi ayrma hunisinde gerekletirilir. 3.2.1.2.1. alkalama Aletleri Bir kasa iinde reaksiyon kabnn belli hzda saa-sola sallanmas eklinde alkalama salanr. Temizlemesi zor cam malzemeler, temizleme suyu ile alkalama makinesinde bir sre bekletilirler.

12

3.2.2. Szme Bir zc ierisinden znmeyen maddeleri fiziksel olarak ayrma ilemine szme denir. Laboratuvarlarda szme ilemi iin genellikle filtre ktlar kullanlr. Huni iersine filtre kd yerletirilerek zerinden sonra heterojen sv-kat karm boaltlr. Filtre kdndan alt tarafa geen sv ksma sznt denir. Szgete kalan kat ksma ise kelek denir. Sznt ne kadar berrak olursa, gerekletirilen szme ilemi o kadar baarl demektir. Szme ilemi esnasnda dikkat edilmesi gereken dier bir konu ise fitle kdnn slatlmasdr. Szme ileminden nce, szlecek heterojen karmdaki sv madde ile filtre kd slatlarak daha hzl bir szme ilemi gerekletirilir. 3.2.3. Istma ve Soutma 3.2.3.1. Istma Yntemleri Kimyasal reaksiyonlar s alnmas ve salnmasyla oluur. Bu nedenle kullanlan kimyasal maddelerin kaynama ve erime noktalar bilinmeli, bu zelliklerine gre de stma veya soutma ilemleri uygulanmaldr. Istma ilemi yanc ve patlayc maddeler dnlerek, alevle dorudan stma deil, stma banyolar kullanlr. 100 C ye kadar scaklklar iin su banyolar kullanlr. NaCl, KC1, NaNO3, K2CO3 ve CaCl2 n doymu sulu zeltileri kullanlrsa s srasyla 105 C, 108 C, 120 C, 135 C ve 180 C'ye kadar kar. 100 C'den yukar stmalar iin ya banyolar kullanlr. Bunlar aadaki gibidir; 140-150 C'ye kadar gliserin, 220 C'ye kadar sv parafn, 250 C iin silikon. Ya banyolar devaml eker ocaklar altnda kullanlmaldr. erisine su karmamaya dikkat edilmelidir. Mantolu stclar; dorudan alevin veya ya banyolarnn kullanmann zor ve tehlikeli olduu durumlarda kullanlr. Baz laboratuarlarda merkezi stma ile su buhar salanr ve bylece 100C 'ye kadar stmalar kolayca yaplabilir. 3.2.3.2. Soutma Yntemleri Souk ortamda yrtlmesi gereken reaksiyonlar iin kullanlr. 0-5 C iin iyice ufaltlm buz yeterlidir.

13

0 Cden dk scaklklar iin tuz-buz karmlar kullanlr. (rnein: 1 ksm tuz-3 ksm buz) Tuz Na2CO3 KC1 NH4CI NaNO3 NaCl NaNO3.NH4NO3 CaCl2.6H2O ok dk scaklklar iin ; Kat karbondioksit veya CO2 + aseton Sv azot 3.2.4. Kurutma 3.2.4.1. Organik Kat Maddelerin Kurutulmas Kurutma organik madde veya zeltilerin sudan kurtarlmas ilemidir. 1. Nemden etkilenmeyen maddeler iin ak havada szge kadnn zerinde, 2. Maddenin E.N snn altnda, sabit sdaki etvde, (10-20 C altnda) 3. Vakum desikatrnde: Desikatr iine kurutucu olarak eitli maddeler kullanlabilir: Deriik H2SO4, NaOH, CaCl2, P2O5 3.2.4.2. Organik Svlarn Kurutulmas Svlar inorganik kurutma aralaryla dorudan temas ettirilebilir. Kurutucu seerken unlara dikkat edilir: 1. Kurutma arac kurutulacak madde ile kimyasal olarak balanmamaldr, 2. Hzl ve etkin kurutma kapasitesine sahip olmaldr, 3. Kurutulacak svda hi znmemelidir, 4. Katalitik etkisi olmamaldr, 5. Mmkn olduu kadar ekonomik olmaldr.14

100 ksm buza ilave edilecek tuz 20 ksm 30 ksm 25 ksm 50 ksm 33 ksm 55:52 ksm 150 ksm

En dk scaklk C -2 -11 -15 -18 -20 -26 -49

-78 C -196 C

3.2.4.3. Kurutma Arac Olarak Kullanlan Maddeler Kalsiyum Klorr (Susuz): Kurutma kapasitesi fazla ve ucuz olduu iin ok kullanlr. Alkol fenol ve aminler CaCl2 ile hidratlarna benzer bileikler verdikleri iin kullanlmazlar. Magnezyum Slfat (Susuz): Kapasitesi, kurutma hz ve etkinlii fazladr. Btn organik maddeler iin kullanlabilir. Sodyum Slfat (Susuz): Yksek kapasiteli ve ucuz bir maddedir. Her madde iin kullanlabilir. Kalsiyum Slfat (Susuz): Kapasitesi dktr. Na ve MgSO4 den pahaldr ancak 230-240C Frnda stlarak rejenere edilebilir. K2CO3 (Susuz): Ntral ve bazik maddeler iin kullanlr. Asidik ve fenolik maddelerde kullanlmaz. Kapasitesi iyi fakat etkinlii yava ve orta derecedir. NaOH ve KOH: Organik bazlar iin etkin kurutuculardr. CaO: Yava kurutan fakat etkin bir maddedir. P2O5: Son derece etkindir, hzl reaksiyon, verir. Tehlikeli ve pahaldr. Madde nce dier bir kurutucuyla kurutulmal sonra P2O5 kullanlmaldr. Metalik Sodyum: Eterlerin, doymu ve aromatik hidrokarbonlarn kurutulmasnda kullanlr. En etkin kurutucudur. Suyun ou nce bir baka kurutucuyla uzaklatrlmaldr. En etkin ekli tel halinde kullanlandr, tel dorudan svnn iine ekilmelidir. Sodyum kullanrken ok dikkatli olunmaldr. Suyla temasta hemen patlar. Artk sodyum fazla miktarda Metanol iinde zlerek yok edilir. Deriik H2SO4: Bromla karmad iin Bromun kurutulmasnda kullanlr. 3.2.4.4. Organik Bileikler in Kurutma Ajanlar Alkan, Alken, Aren, Eter: CaCl2, CaSO4, Na, P2O5 Alkol: K2CO3, CaSO4, MgSO4 Alkil ve aril: CaCl2, Na2SO4, MgSO4, CaSO4, P2O5 Halojenrler, Amin: NaOH veya KOH Aldehit: Na2SO4, MgSO4, CaSO4 Keton: Na2SO4, MgSO4, CaSO4, K2CO3 Karboksilli Asit ve Ester: Na2SO4, MgSO4, CaSO4 LiAlH4: Su ile iddetle reaksiyona girer.

15

CaH2 (Kalsiyum hidrit): zellikle gazlarn, hidrokarbonlarn, ester ve yksek molekll alkanlarn kurutulmasnda kullanlr. 3.2.5. Organik zclerin Saflatrlmas Mutlak eter: Eterin ierdii balca safszlklar su, etil alkol ve peroksitlerdir. Eterde peroksit varl niastal iyodr zeltisinden iyodu aa karmas ile saptanabilir. Peroksitler deriik Fe(II) tuzlar zeltileri ile alkanarak uzaklatrlabilir. Ayrca, sodyum slftin sulu zeltisi ile alkanarak da uzaklatrlabilir. Mutlak eter hazrlamak iin 1 Lt eter 100 mililitre Fe(II) zeltisiyle kuvvetlice alkalanr. Sonra 150-200 g susuz CaCl2 ile 24 saat ara sra alkalayarak bekletilir. Bylece su ve alkol uzaklar. Pilili szge kadndan szlr. ine yaklak 7 g sodyum teli yerletirilir. Skca kapatlarak karanlk bir yerde saklanr. Mutlak etilalkol: Ticari etil alkol %95'liktir. Ticari alkolden mutlak alkol CaO zerinden kurutularak hazrlanr. Saf kalsiyum oksit 6 saat etvde stlr. 1 Lt alkole yeni rejenere edilmi veya kurutulmu 250 g CaO ilave edilir ve 6 saat reflux edilir. 1 gece bekletilir ve distilenerek mutlak etanol elde edilir. Mutlak metilalkol: Safszlk olarak su ve aseton ierebilir. Sentetik CH3OH genellikle safszlk iermeyecek kadar temiz elde edilir. Fazlaca su ieriyorsa etanolde uygulanan ynteme gre suyundan kurtarlr. Yapsnda aseton varsa uzaklatrmak iin; 500 militre CH3OH, 25 mililitre furfural ve 60 mililitre %10 NaOH karm ile 6-12 saat kaynatlr. Asetonu da ieren bir reine oluur. Distilasyon ile mutlak CH3OH elde edilir. Saf CH3OH K.N.65Cdir. Benzen: Benzen iinde su ve tiyofen bulunabilir. Sudan dietileterdeki ynteme gre kurtarlabilir. Tiyofenin varl, 3 mililitre benzenin 10 mililitre deriik H2SO4 iindeki 10 mg isatin zeltisi ile alkalayp bekletilmesi ile anlalr, mavi-yeil renk oluumu tiyofenin varln gsterir. Tiyofenin uzaklatrlmas ise yle olur: Benzen arlnn % 15'i kadar deriik H2SO4 ile alkalanr, tiyofen benzenden daha kolay slfonland iin ayrlr. lem ayrma hunisinde birka defa alkalanarak yaplr. H2SO4 faz alttan alnr. Benzende kalabilecek asidi uzaklatrmak iin iki kere %10 Na2CO3 zeltisi ve suyla alkalanr. CaCl2 zerinden kurutulur ve distillenir. Sodyum varlnda saklanr. Saf Benzen K.N: 80 C dir. Toluen: Safszlk olarak su ve metiltiyofen ierebilir. Benzende anlatlan ynteme gre saflatnlabilir. Saf toluen K.N: 100.5 C dir. 3.2.6. norganik Reaktiflerin Hazrlanmas HCl Gaz: 1) Deriik H2SO4 ve NH4Cl'den hazrlanr. Oluan gaz deriik H2SO4 dolu bir tuzaktan geirilerek kurutulur. 2) Deriik H2SO4 ve deriik HCl'den hazrlanabilir.16

H2S Gaz: FeS ve HCl'den hareketle hazrlanr. N2 ve H2: Gazlar hazr olarak satlan silindirlerden salanr. 3.2.7. Cam Malzemelerin Temizlenmesi En basit ykama toz deterjan, fra ve su ile yaplandr. Temizlemesi zor kalntlar iin iyi bir temizleme arac kromik asit zeltisidir. Bu zelti CrO3 ve H2SO4 karmdr. Kuvvetli ykseltgen ve zc etkisi vardr. 1,5 g Na2Cr2 07, 5 mililitre suda zlr ve 100 mililitre deriik H2SO4 katlmas ile hazrlanr. Kromik asit zeltisi kullanmadan nce cam malzeme suyla alkalanmaldr. Bir miktar kromik asit zeltisi alnarak kabn kirli yzeyi slatlr, bir sre bekledikten sonra malzeme su ile ykanr. 3.2.8. Dier Bilgiler Reaksiyon ortamndan kacak zehirli gazlarn tutulmas iin en basit yol soutucunun tepesine lastik hortum geirilerek dier ucuna bir huni balanr ve huni ters evrilerek ii su veya gaz absorblayc bir zelti dolu olan behere daldrlr. Bir reaksiyonun inert atmosfer altnda yrtlmesi gerekiyorsa; (Lityum-organik bileikleri ve Grignard reaktiflerin kullanlmas durumunda reaksiyon inert bir gaz altnda yaplr). nert gaz olarak ounlukla azot gaz kullanlr. Deneysel alma srasnda tartlan madde miktar nemli ise mutlaka ift tartm yntemi ile tam tartm alnmaldr.

4) TEHLKEL MADDELERN SINIFLANDIRILMASI

Uluslararas snflandrma numaralarna gre tehlikeli maddelerin snflandrlmas NUMARASI OLUTURDUU TEHLKE PATLAYICILAR (Explosives) 1 GAZLAR (Gases) 2 SIVI MADDELER (Liquids) 3 KATI MADDELER (Solids) 4 OKSTLEYCLER, PEROKSTLER (Oxidizers, organic peroxides) 5 ZEHR (Poisons, etiologic agents) 6 RADYOAKTF MADDELER (Radioactivematerials) 7 TAHR EDC MADDELER (Corrosives) 8 BUNLARIN DIINDA (Miscellaneous; ORMs) 9

17

4.1. Patlayclar Etken madde ile reaksiyona girdiklerinde zehirli gaz ve s yayarlar. 4.2. Gazlar A Snf Zehir kapsamndaki gazlar ve svlar insan sal iin ok tehlikeli olan buhar olutururlar. Amonyak, alevlenmeyen gaz olarak snflandrlsa da, alevlenen, ok zehirli bir gazdr. Klor, zehirli, tahri edici ve oksitleyici olduundan kendi plakasn tar. 4.3. Svlar Parlayc svlar (Flammable: alevlenen): Parlama noktas : 38C (100 F) derecenin altnda olan svlardr. Kolay tutuabilen svlar (Combustible): Parlama noktas : 38 C (100 F) derecenin zerinde olan svlardr. 4.4. Kat Maddeler Alevlenen kat maddelerin dier patlayclardan fark, srtnme sonucu tutumas ve sy ok uzun sre muhafaza etmesi ve srekli iinden yanmasdr. 4.5. Oksitleyiciler Sv oksijen, oksitleyici bir maddedir. Oksitleyiciler, hemen oksijenini verip tutumay tevik ederler. Organik Oksitleyiciler de hemen oksijenini verip tutumay tevik eder ve yanarlar! 4.6. Korozif(Tahri Eden) Maddeler Canl dokuyu tahrip eden ya da demiri andran/paslandran maddelerdir. Genellikle zehirli ve reaktiftir.

4.7. nsan Salna Zararl Olan Kimyasal Maddeler Laboratuar almalarnda ou zaman insan salna zararl kimyasal maddelerle allr. alan kiinin sal asndan bu maddelerin tannmas ile bu maddelerle temas halinde oluabilecek zararl etkilerin nceden bilinmesi ve olas kazalarn nlenmesi mmkndr. Kaza annda neler yaplaca mutlaka laboratuarlarda yazl olarak bulundurulmal, kazaya urayan kii bir salk kuruluuna gtrlmelidir. Aada belli bal zararl kimyasallarn bir listesi verilmitir. 4.7.1. Klorik asitler Bunlar kolaylkla reaksiyona girerler. Bu asitler bir yere srad zaman gerekli nlemler alnmaldr. Temizleme srasnda faktr nemlidir: 1. Molekln su ile reaksiyonu, 2. Kimyasal maddenin ve paralanma rnlerinin korozif zellii, 3. nsanda yapt iritasyonlar. Onun iin klorik asitleri temizlemede su kullanlmamaldr (Ancak vcuda sramas halinde, bol su ile ykanmaldr). Reaksiyon sonunda ortaya kan s, klorlu maddeyi18

buharlatrr. Buharn kokusu irrite edicidir. Klorik asitler bir yere srad zaman nce zerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karm dklmelidir. Biraz bekleyip metal veya plastik bir kakla kaznmaldr. Kumun brakaca leke ok az ve ak renklidir. 4.7.2. Alkali metaller 1. Yancdrlar, 2. Su ile reaksiyonlar iddetli patlamalar neden olabilir, 3. Nemli deri ile temaslar ok tehlikelidir Alkali metaller ile vcudun temas eden yeri bol su ile ykanmaldr. Bunlarn su ile reaksiyonlar sonucu hidrojen aa kar. Eer allan laboratuarda s yksek ise hidrojen patlar. Bu metallerin hava ile temaslar derhal patlama yaptklarndan ya inert gaz veya karosen iinde saklanmaldr. Kullanlan karosende su varsa yine tehlikelidir. Alkali metal yangnlarn sndrmek ok zordur. Yangnlar sndrmek iin toz grafit kullanlmas nerilir. 4.7.3. Eterler 1. Deri ile temaslar kurutucu etkiye sahiptir. Uzun sre temas sonucu dermatit oluur. 2. Belli artlarda yancdrlar. rnein etil eterin 45C' da yanmaya balad iyi bilinir. Yanmaya statik elektrik de sebep olabilir. Eter yangnlarn sndrmek iin CO2 kullanlr. Bir yere eter srad zaman yaplacak i, eteri sngere emdirip eker ocak altnda buharlatrmaktr. 4.7.4. Okzalatlar Bunlar dokular ve kan tarafndan emildiklerinden kalsiyumu ktrrler. Oluan kalsiyum okzalat znmez. Okzalatlarn akut olarak solunmas, iritasyon dolaysyla insana zararldr, nlem alnmaldr. Fakat okzalatlarn kronik olarak solunmas halinde, bbrek tbllerinde kalsiyum okzalat talar oluur. Deriden kronik absorbsiyon sonucu kanda yeteri kadar kalsiyum okzalat oluturup kan dolamn etkilerler. Olay kangrenle sonulanabilir. 4.7.5. Slfrik asit Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gzlerle temas tehlikelidir. Deriik slfrik asit gayet korozif olup, deride iddetli yanklar meydana getirir. Sulandrlrken, asit daima yava ve dikkatlice suya dklr, asla tersi yaplmaz. 4.7.6. Nitrik asit Zarar ve tehlikesi konsantrasyonu arttka artar. Yksek konsantrasyondaki nitrik asitle eker ocakta allmaldr. Dumanl ve deriik nitrik asit vcut ve zellikle gzler iin tehlikelidir. Yksek sda son derece zehirli nitrojen oksit buharlar verir. 4.7.7. Glasial asetik asit Olduka korozifdir. Yanklar abuk iyilemez, mutlaka bir salk kuruluuna bavurulmaldr.

19

4.7.8. Hidrofluorik asit Son derece tehlikelidir. Vcudun neresine deerse desin iddetli yanklar yapar ve abuk iyi olmaz. Buhar da solunumda tehlikeli olup, fazlas lme neden olabilir. Bu bakmdan ancak iyi ileyen bir eker ocak iinde kullanlr. 4.7.9. Pikrik asit Kuru olunca patlayc olduundan daima, en az %10 sulu halde muhafaza edilir. 4.7.10. Civa Herhangi bir ekilde dklrse derhal vakum kaynandan yararlanlarak temizlenmelidir. Kpk tip sentetik sngerler vastasyla da toplanabilir. Eer toplanamayacak kadar eser miktarda kalrsa zerine kkrt serpilir ve bu sayede slfr haline getirilerek zararsz klnr.

20

21

4.8. Kimyasallarn Risklerini Belirten Risk Kodlar (R Kodlar) ve Anlamlar Kimyasal Maddeler, tadklar zel risk faktrleri hakknda kullancy bilgilendirmek zere, etiketlerinde "R" kodlar olarak bilinen risk kodlarn tarlar. Bu uluslar aras kodlarn amac, bata can ve mal kayb olmak zere insan sal ve evreye ynelik olas tehlikelerin nlenmelerine veya minimize edilmelerine yardmc olmaktr.

R Risk Kodlar: R1: Kuru halde iken patlaycdr. R2: Srtnme, iddetli arpma, alev veya dier tututurucu kaynaklarla, "patlama riski" vardr. R3: Srtnme, iddetli arpma, alev veya dier tututurucu kaynaklarla, "ok ciddi patlama riski" tar. R4: ok hassas patlayc metalik bileikler oluturur. R5: Istma ile "patlama riski" oluabilir. R6: Havada veya havasz ortamda "patlama riski" tar. R7: Yangna sebep olabilir. R8: Yanc maddelerle temas halinde, "yangna sebep olabilir." R9: Yanc maddelerle kartrlmas halinde, "patlama riski" tar. R10: Alev alc (tutuucu) madde, "alev alma riski" tar. R11: "Yksek alev alma riski" tar. R12: "ok yksek alev alma riski" tar. R13: ok tutuucu, alev alc svlatrlm gaz. R14: Su ile "iddetli reaksiyon verme riski" tar. R15: Su ile temas halinde, "ok yksek alev alma riski tayan gaz k" olur. R16: Ykseltgenlerle kartrlmas halinde, "patlama riski" tar. R17: Havada "kendiliinden alev alma riski" tar. R18: Kullanm esnasnda "alev alc /patlayc buhar /hava karmnn oluma riskini" tar. R19: "Patlayc peroksitler oluturabilme riski" tar. R20: "Solunmas" halinde "zararl olma riski" tar. R21: "Deri ile temas" halinde, "zararl olma riski" tar. R22: "Yutulmas" halinde, "zararl olma riski" tar. R23: "Solunmas" halinde, "zehirli olma riski" tar. R24: "Deri ile temas" halinde, "zehirli olma riski" tar. R25: "Yutulmas" halinde, "zehirli olma riski" tar. R26: "Solunmas" halinde, "yksek lde zehirli olma riski" tar. R27: "Deri ile temas" halinde, "yksek lde zehirli olma riski" tar. R28: "Yutulmas" halinde, "yksek lde zehirli olma riski" tar. R29: "Suyla temas" halinde, "zehirli gazlar salma riski" tar. R30: "Kullanm" esnasnda, "yksek alev alc olabilme riski" tar. R31: "Asitle temas" halinde, "zehirli gaz salma riski" tar. R31.1: "Bazla temas" halinde, "zehirli gaz salma riski" tar. R32: "Asitle temas" halinde, "yksek lde zehirli gaz salma riski" tar. R33: Kumulatif (canlda birikim) etkisinin, "zararl olmas riskini" tar.22

R34: "Yana neden olma riski" tar. R35: "ok ciddi yana neden olma riski" tar. R36: "Gzleri irite (tahri) etme riski" tar. R37: "Solunum sistemini irite (tahri) etme riski" tar R38: "Deriyi tahri etme riski" tar. R39: "Geri dn olmayan ok ciddi zararlara neden olma riski" tar. R40: "Geri dn olmayan zararlara neden olmas muhtemel" madde. R41: "Gzlerde ciddi tahribat yapma riski" tar. R42: "Solunmas" halinde "olumsuz ekilde duyarllamaya neden olmas muhtemel" madde. R43: "Deri ile temas" halinde, "ar duyarlla neden olmas muhtemel" madde. R44: "Kapal sistemlerde stlmas" halinde, "patlama riski" tar. R45: "Kansere neden olabilme riski" tar. R46: "Kaltmsal, genetik tahribata neden olabilme riski" tar. R47: "Erken doum, dk, sakat douma neden olabilme riski" tar. R48: "Uzun sre" maruz kalndnda, "ciddi salk sorunlarna neden olma riski" tar. R49: "Solunmas" halinde, "kansere neden olabilme riski" tar. R50: Sudaki canllara "ok zehirli olma riski" tar. R51: Sudaki canllara zehirli olma riski tar. R52: Sudaki canllara "zararl olma riski" tar. R53: Akuatik evrelerde (denizler, akarsular, gller vb.) "uzun vadede zararl etkilere neden olabilme riski" tar. R54: Flora'ya (doal bitki topluluklarna) "zehirli olma riski" tar. R55: Fauna'ya (doal hayvan topluluklarna) "zehirli olma riski" tar. R56: Toprak organizmalarna (canllarna) "zehirli olma riski" tar. R57: Arlara "zehirli olma riski" tar. R58: evrede, "uzun vadede zararl etkilere neden olabilme riski" tar. R59: "Ozon tabakasna zarar verme riski" tar. R60: "Douranln engellenmesine neden olabilme riski" tar. R61: Ana rahmindeki "cenine zarar verebilme riski" tar. R62: "Dourganl engellemesi muhtemel" madde. R63: "Ana karnndaki cenine zarar vermesi muhtemel" madde. R64: "Anne st emen bebeklere zarar verebilme riski" tar. R65: Zararl. Yutulmas halinde akcierde hasara neden olur. R66: Tekrarlanan maruz kalmalarda deride kurulua ve atlaklara neden olabilir. R67: Buharlar halsizlie ve ba dnmesine neden olabilir. R68: Telafisi olmayan etkilere neden olabilir.

23

oklu Risk kodlar; R14 /15 : Su ile kolay alevlenebilir gaz oluumuna yol aan iddetli reaksiyon verir. R15/29 : Su ile temas halinde, toksik ve alevlenebilir gaz k olur. R20/21 : Solunmas ve deri ile temasta sala zararldr. R20/22 : "Solunmas ve yutulmas" halinde "zararl olma riski" tar. R20/21/22 : "Solunmas, deri ile temas ettirilmesi ve yutulmas" halinde, "zararl olma riski" tar. R21/22 : "Yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "zararl olma riski" tar. R23/24 : "Solunmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "zehirli olma riski" tar. R23/25 : "Solunmas ve yutulmas" halinde, "zehirli olma riski" tar. R23/24/25 : "Solunmas, deri ile temas ettirilmesi ve yutulmas" halinde, "zehirli olma riski" tar. R24/25 : "Yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "zehirli olma riski" tar. R26/27 : "Solunmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "ok zehirli olma riski" tar. R26/27/28 : "Solunmas, deri ile temas ettirilmesi ve yutulmas" halinde, "ok zehirli olma riski" tar. R27/28 : "Yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "ok zehirli olma riski" tar. R36/38 : "Gzleri ve deriyi tahri etme riski" tar. R36/37/38 : "Gzleri, deriyi ve solunum sistemini tahri etme riski" tar. R37/38 : "Solunum sistemini ve deriyi tahri etme riski" tar. R39/23 : "Solunmas" halinde "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" tar. R39/24 : "Deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye, dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" tar. R39/25 : Yutulmas halinde geriye, dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski tar. R39/23/24 : "Solunmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye, dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" tar. R39/24/25 : "Yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" tar. R39/23/25 : "Solunmas ve yutulmas" halinde, "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" tar. R39/23/24/25 : "Yutulmas, solunmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye, dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" tar. R39/26 : "Solunmas" halinde "geriye, dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve ok zehirli olma riski" tar. R39/27 : "Deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve ok zehirli olma riski" tar. R39/28 : "Yutulmas" halinde, "geriye, dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve ok zehirli olma riski" tar. R39/26/27 : "Solunmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve ok zehirli olma riski" tar. R39/26/28 : "Solunmas ve yutulmas" halinde, "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve ok zehirli olma riski" tar.24

R39/27/28 : "Yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve ok zehirli olma riski" tar. R39/26/27/28 : "Solunmas , yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayan ok ciddi hasar (zarar) verme ve ok zehirli olma riski"tar. R40/20 : "Solunmas halinde "geriye dn olmayacak trde zarar vermesi muhtemel" madde. R40/21 : "Deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayacak trde zarar vermesi muhtemel" madde. R40/22 : "Yutulmas" halinde "geriye dn olmayacak trde zarar vermesi muhtemel" madde. R40/20/21 : "Solunmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayacak trde zarar vermesi muhtemel" madde. R40/20/21 : "Solunmas ve yutulmas" halinde, "geriye dn olmayacak trde zarar vermesi muhtemel" madde. R40/20/22 : "Yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayacak trde zarar vermesi muhtemel" madde. R40/20/21/22 : "Solunmas, yutulmas ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dn olmayacak trde zarar vermesi muhtemel" madde. R42/43 : "Solunmas ve deri ile temas" ettirilmesi sonunda "duyarllamaya neden olmas muhtemel" madde. R42/20 : "Soluma" yoluyla "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme riski" tar. R48/21 : "Deri ile temas" yoluyla "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme riski" tar. R48/22 : "Yutma" yoluyla "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme riski" tar. R48/20/21 : "Soluma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme riski" tar. R48/20/22 : "Soluma ve yutma" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme riski" tar. R48/21/22 : "Yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme riski" tar. R48/20/21/22 : "Soluma, yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme riski" tar. R48/23 : "Soluma" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar. R48/24 : "Deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar. R48/25 : "Yutma" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar. R48/23/24 : "Soluma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar. R48/23/25 : "Soluma ve yutma" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar.25

R48/24/25 : "Yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar. R48/23/24/25 : "Soluma, yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar. R50/53 : Muhtemelen "uzun vadede akuatik evreye zararl olma riski ve deniz canllarna ok zararl olma riski" tar. R51/53 : Muhtemelen "uzun vadede akuatik evreye zararl olma riski ve deniz canllarna zehirli olma riski" tar. R52/53 : Muhtemelen "uzun vadede akuatik evreye zararl ve deniz canllarna zararl olma riski" tar. R68/20 : Zararl. Solunduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. R68/20/21 : Zararl. Solunduunda ve cilt ile temasnda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. R68/20/21/22 : Zararl. Solunduunda, cilt ile temasnda ve yutulduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. R68/20/22 : Zararl. Solunduunda ve yutulduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. R68/21 : Zararl. Cilt ile temasnda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. R68/21/22 : Zararl. Cilt ile temasnda ve yutulduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. R68/22 : Zararl. Yutulduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. 4.9. Kimyasallarn zel Risklerine Kar Alnmas Gereken nlemleri Belirten Gvenlik Kodlar (S Kodlar) Kimyasal maddelere ait riskleri ortadan kaldrmak veya asgariye indirmek iin, alnmas gereken nlemler "S" kodlar olarak bilinen uluslar aras gvenlik kodlardr. Gvenlik kodlarnn anlamlar S1 : "Kilit altnda" muhafaza ediniz. S2 : "ocuklarn ulaamyaca yerde" muhafaza ediniz. S3 : "Serin yerde" muhafaza ediniz. S4 : Yaam alanlarndan uzak tutunuz. S5 : Kimyasal, retici firmann nerdii " ... svs iinde" muhafaza ediniz. S5.1 : Su iinde muhafaza ediniz. S5.2 : Petrol iinde muhafaza ediniz. S5.3 : Parafin ya iinde muhafaza ediniz. S6 : Kimyasal, retici firmann nerdii "...... inert gaz altnda" muhafaza ediniz. S6.1 : Azot altnda muhafaza ediniz. S6.2 : Argon altnda muhafaza ediniz. S6.3 : Karbon dioksit altnda muhafaza ediniz. S7 : Kimyasal barndran kab, "skca kapal tutunuz." S8: Kimyasal barndran kab, "kuru tutunuz." S9: Kimyasal barndran kab, "iyi havalandrlm bir yerde muhafaza ediniz." S12: Kimyasal barndran kab, "smsk kapal (gaz szdrmaz ekilde kapal) tutmaynz." S13: "nsan ve hayvanlarn besin maddelerinden uzakta" muhafaza ediniz.26

S14: Kimyasal, retici firmann nerdii ve kimyasal ile uyumsuz olan ".............. maddesinden /maddelerinden uzak tutunuz. S14.1: ndirgenlerden, ar metal bileiklerinden asitlerden ve bazlardan uzak tutunuz. S14.2: Ykseltgenlerden, asidik bileiklerden ve ar metal bileiklerinden uzak tutunuz. S14.3 : Demirden uzak tutunuz. S14.4 : Su ve bazlardan tutunuz. S14.5 : Asitlerden uzak tutunuz. S14.6 : Bazlardan uzak tutunuz. S14.7 : Metallerden uzak tutunuz. S14.8 : Ykseltgenlerde ve asidik bileiklerden uzak tutunuz. S14.9 : Kolay alev alc organik maddelerden uzak tutunuz. S14.10 : Asitlerden, indirgenlerden ve alev alc maddelerden uzak tutunuz. S14.11 : Alev alc maddelerden uzak tutunuz. S15 : Isdan uzak tutunuz (koruyunuz). S16 : Tututurucu kaynaklardan uzak tutunuz ve yaknnda sigara imeyiniz. S17 : Yanc maddelerden uzak tutunuz. S18 : Kimyasal barndran kab aarken ve tutarken zen (dikkat) gsteriniz. S20 : Alev alc maddelerden uzak tutunuz. S21 : Kimyasal ile alrken, sigara imeyiniz. S22 : Kimyasaln tozunu solumaynz. S23 :Kimyasal, retici firmann nerdii "gaz/buhar/duman/sprey vb. formlarnda solumaynz." S23.1 : Gaz olarak solumaynz. S23.2 : Buhar olarak solumaynz. S23.3 : Sprey halinde solumaynz. S23.4 : Dumanlarn solumaynz. S23.5 : Buhar ve sprey halinde solumaynz. S24 : Kimyasaln "deri ile temasndan" kannz. S25 : Kimyasaln "gz ile temasndan" kannz. S26 : Kimyasaln "gzle temas" halinde, "gz bol su ile defalarca ykaynz." S27 : Kimyasaln bulat tm giysileri derhal karnz. S28 : Kimyasaln "deri ile temas" halinde, "deriyi retici firmann nerdii bol miktarda ................................ ile ykaynz." S28.1 : Bol miktarda su ile ykaynz. S28.2 : Bol miktarda su ve sabunla ykaynz. S28.3 : Bol miktarda su, sabun ve mmknse polietilen glikol 400 ile ykaynz. S28.4 : Bol miktarda polietilen glikol 300 ve etanol (2:1) karm ile ve daha sonra su ve sabunla ykaynz. S28.5 : Bol miktarda polietilen glikol 400 ile ykaynz. S28.6 : Bol miktarda polietilen 400 ile ykayp ardndan bol su ile durulaynz. S28.7 : Bol miktarda su ve asitli sabun ile ykaynz. S29 : Lavobaya dkmeyiniz. S30 : Kimyasala asla su ilave etmeyiniz. S33 : Elektrostatik yklemelere kar nlem alnz.27

S34 : arpma ve srtnmeden kannz. S35 : Kimyasal ve onu barndran kap, en uygun ekilde imha edilmelidir. S35.1 : Kimyasal ve onu barndran kap, imha edilmeden nce % 2'lik Na- OH ile muamele edilmelidir. S36 : Kimyasalla alrken uygun niteliklerde "koruyucu giysiler" giyiniz. S37 : Kimyasalla alrken, uygun niteliklerde "koruyucu eldiven" kullannz. S38 : Havalandrmann yetersiz olmas durumunda, "maske" kullannz. S39 : Kimyasalla alrken "koruyucu gzlk/yz maskesi" kullannz. S40 : Kimyasalla bulaan zemini ve malzemeleri temizlemek iin retici firmann nerdii. ".........................." kullannz. S40.1 : Bol miktarda su kullannz. S41 : Yangn ve/veya patlama durumunda dumanlarn solumaynz. S42 : Kimyasaln "buharlatrlmas veya pskrtlmesi halinde, retici firmann nerdii trden maske kullannz. S43 : Yangn annda retici firmann nerdii yangn sndrcsn kulannz. (Suyun yangn riskini arttrmas halinde "asla su kullanmaynz" ifadesinin varl kontrol edilmelidir). S43.1 : Yangn annda, "su" kullannz. S43.2 : Yangn annda, "su veya toz sndrc" kullannz. S43.3 : Yangn annda, "toz sndrc kullannz." (Asla su kullanmaynz). S43.4 : Yangn annda, "CO2 kullannz. " (Asla su kullanmaynz). S43.6 : Yangn annda, "kum kullannz." (Asla su kullanmaynz). S43.7 : Yangn annda, "metal yangn tozu kullannz." (asla su kullanmaynz). S43.8 : Yangn annda, "kum, CO2 ve toz sndrc kullannz." (Asla su kullanmaynz). S45 : Kendizini iyi hissetmediinizde veya kaza durumunda, "derhal doktora bavurunuz." (mmknse, kimyasaln etiketini de doktora gsteriniz). S46 : Kimyasaln yutulmas halinde derhal doktora bavurunuz. (Doktora kimyasaln kabunu veya etiketini gsteriniz). S47 : Kimyasal, retici firmann nerdii .".............................C scakln altnda" tutunuz. S47.1 : 20 C yi amayan scaklkta muhafaza ediniz. S48 : Kimyasal retici firmann nerdii ."........................... maddesi ile slak" tutunuz. S48.1 : Su ile slak tutunuz. S49 : Kimyasal "orjinal kabnda" muhafaza ediniz. S50 : Kimyasal retici firmann nerdii "............................... maddesi ile kartrmaynz." S50.1 : Asitlerle kartrmaynz. S50.2 : Bazlarla kartrmaynz. S50.3 : Kuvvetli asitlerle, kuvvetli bazlarla veya demir olmayan metallerle ve tuzlar ile kartrmaynz. S51 : Kimyasal sadece "iyi havalandrlm yerlerde" kullannz. S52 : mekanlardaki geni yzeylerin kullanm iin uygun deildir. S53 : Kimyasala "maruz kalmaktan" kannz. S56 : Kimyasaln ve kabnn imha edilmesini, "tehlikeli maddelere zel bir imha blgesinde gerekletiriniz." S57 : Kimyasaln evreye bulamamas iin, uygun bir kap kullannz.28

S59 : Kimyasaln temizlenerek yeniden kullann iin retici firmadan bilgi alnz. S60 : Kimyasal ve kab tehlikeli atk madde olarak imha edilmelidir. S61 : evreye szmasndan bulamasndan kanmak iin, "zel gvenlik nlemlerinden yararlannz." S62 : Kimyasaln yutulmas halinde, hastay kusturma yoluna gitmeyiniz. Derhal kimyasaln kabn veya etiketini yannza alarak, doktora bavurunuz. S63 : Kazara solunmas halinde: Kazazedeyi temiz havaya karn ve dinlenmesini salayn. S64 : Yutulmas halinde, az su ile ykayn (kiinin bilinci yerinde ise)

4.10. Baz Kimyasallarn Etiketlerinde Yukarda Belirtilen Gvenlik Kodlarndan Birkann Bulunmas Gereklidir. Bu Tr Kimyasallar in, Birleik Gvenlik Kodlarndan Yararlanlr. S 1/2 : Kilit altnda ve ocuklarn ulaamayaca yerde muhafaza ediniz. S 3/7 : Az skca kapal ve serin yerde ve muhafaza ediniz. S 3/9 : "Serin ve iyi havalandrlan bir yerde" muhafaza ediniz. S 3/9/14 : "Serin, iyi havalandrlan yerlerde ve ............................ uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14.1 : "Serin, iyi havalandrlan yerlerde ve indirgenlerden, ar metal bileiklerinden, asitlerden ve bazlardan" uzakta muhafaza ediniz. S 3/9/14.2 : "Serin, iyi havalandrlan yerlerde ve ykseltgenlerde ar metal bileiklerinden ve asidik maddelerden uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14.3 : "Serin, iyi havalandrlan yerlerde ve demirden uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14.4 : "Serin, iyi havalandrlan yerlerde ve su ile bazik maddelerden uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14.5 : "Serin, iyi havalandrlm yerlerde ve asitlerden uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14.6 : "Serin, iyi havalandrlm yerlerde ve bazlardan uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14.7 : "Serin, iyi havalandrlm yerlerde ve metallerden uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14.8 : "Serin, iyi havalandrlm yerlerde ve asidik bileiklerle ykseltgenlerden uzakta" muhafaza ediniz. S 3/9/14/49 : "Serin, iyi havalandrlm yerlerde, retici firmann nerdii ...........maddesinden uzakta ve orjinal kabnda" muhafaza ediniz. (....................maddeleri iin S 14.1'den S 14.8 kadar olan seenekler geerlidir). S 3/9/49 : "Serin, iyi havalandrlm yerlerde ve orjinal kutusunda" muhafaza ediniz. S 3/14 : "Serin ve retici firmann nerdii ....................... maddesinden uzakta" muhafaza ediniz (.................. maddeleri iin S 14.14den S 8'e kadar olan seenekler geerlidir). S 7/8 : Kimyasal barndran kabn "kuru ve aznn skca kapal" olmasna dikkat ediniz. S 7/9 : Kimyasal, barndran kabn "azn skca kapatarak, iyi havalandrlm bir yerde" muhafaza ediniz. S 7/47 : Kimyasal, retici firmann nerdii ".........................C scakln altnda ve az skca kapal bir kapta" muhafaza ediniz. S 20/21 : "Kimyasalla alrken, kesinlikle "hibir ey yiyip imeyiniz ve sigara imeyiniz." S 24/25 : Kimyasaln "gz ve deri ile temasndan" kannz.29

S 29/56 : Lavobaya dkmeyiniz. Kimyasaln ve kabnn imha edilmesini, "tehlikeli kimyasallara zel bir imha blgesinde" gerekletiriniz. S 36/37 : Kimyasalla alrken uygun nitelikte "koruyucu gzlk ve koruyucu giysiler" kullannz. S 36/39 : Kimyasalla alrken, uygun nitelikte "koruyucu gzlk/yz maskesi ve koruyucu giysiler" kullannz. S 37/39 : Kimyasalla alrken, uygun nitelikte "koruyucu gzlk/yz maskesi ve koruyucu eldiven" kullannz. S 47/49 : Kimyasal orjinal kutusunda ve retici firmann nerdii ".....................C scakln altnda" muhafaza ediniz. S 36/37/39 : Kimyasalla alrken, uygun nitelikli "eldiven, koruyucu gzlk/ yz maskesi ve koruyucu giysiler" kullannz. S 36/39 : alrken uygun koruyucu giysi, koruyucu gzlk ve maske kullann. S 37/39 : alrken uygun koruyucu eldiven, koruyucu gzlk ve maske kullann. S 47/49 : Sadece orijinal kabnda ve .. C yi gemeyen scaklkta saklayn.

30

5. LABORATUAR GVENL VE LK YARDIM Kimya laboratuarlar yanc, patlayc ve toksik kimyasal maddeler bulundurulduu iin potansiyel tehlikeli blgelerdir. ok dikkatli alldnda dahi istenmeyen kazalarla karlalabilir. Kendimizin ve dier alanlarn gvenlii asndan laboratuardaki kurallara dikkatle uyulmal, yaplacak deneysel alma, kullanlan madde ve malzemeler nceden bilinerek deneylere balanmaldr. Laboratuarda kullandmz kimyasal maddeler gz nne alnarak, en ok karlalan tehlikeler ve almamz gereken nlemleri aadaki gibi snflayabiliriz. 5.1. Yangn Tehlikesi ve nlemler Yksek oranda halojen atomu ieren solvanlar hari laboratuarda kullanlan svlar yanc zelliktedir. Bu nedenle plak alevin yannda organik solvanlar (zellikle eter, petrol eteri ve karbondislft) ile allmamaldr. Svlarn buharlar havada kolayca daldndan alan bir iedeki svnn buharlar uzakta da olsa plak bir aleve ulaabilir ve bu yol ile de alev ana ieye kadar ulap patlamaya neden olabilir. Ska yaplan yanllardan biri de kapa skm ielerin aznn plak atee tutularak stlp almaya allmasdr. ie iindeki sv genleerek patlayabilir ve plak ate nedeniyle yangna neden olabilir. Doru yntem, bu tr kapak skmas veya cam malzemelerin birbirine yapmas halinde scak su banyosu kullanlmasdr. Svlarn uurulmas ilemleri ortama buharlar yaylacandan dolay direk plak ate zerinde deil su banyolarnn zerinde yaplmaldr. Atk solvanlar laboratuarda temin edilen atk solvan ielerinde depolanmaldr. Lavoboya dklen birden fazla sv atk reaksiyona neden olabilir. Toksik buharlar patlama oluturabilir. Yangn ktnda ilk yaplacak i gaz musluklarnn kapatlmas ve evrede bulunan yanc maddelerin uzaklatrlmasdr. Kk bir yangnda (beher veya erlen de olumu) ate zeri nemli bir bezle sndrlebilir. Daha byk yangnlarda kum veya yangn sndrme aletlerine bavurulmaldr. Yal maddeler ile olumu bir yangnda su kesinlikle kullanlmamaldr. kan yangn yukardaki ekilde sndrlemezse laboratuardaki yangn sndrme aleti kullanlr. 5.1.1. Yakc Kimyasallar ve nlemler Yakc maddelerin banda konsantre asit ve alkali solsyonlar gelmektedir. Bu maddeler ile allrken gzlerin mutlaka laboratuar gzlyle korunmas gerekmektedir. zerimize dklen asit yada alkali zeltisi bolca su ile ykanarak uzaklatrlmaldr.

31

Yere dklen asit kat NaHCO3 ile, alkali ise dile asetik asit ile ntralize edilmeli ve sonra bol su ile ykanmaldr. 5.1.2. Toksik Kimyasallar Toksik kimyasal maddeler kan dolammza yoldan girebilirler: 1. Azdan kaza ile yutulma sonucu, 2. Tozlarn yada kimyasal maddenin buharlarnn cierlerden inhale edilmesi ile, 3. Deri ile temas sonucu ciltten absorbsiyon ile. Toksik maddelere maruz kalmamak iin aada belirtilen kurallara uyulmas gerekmektedir. a. Laboratuara yiyecek ve iecek getirilmesi ve bunlarn tketilmesi kesinlikle yasaktr. b. Kimyasal maddeler pipetle ekilirken puar kullanlmal, kesinlikle azla ekilmemelidir. c. Toksik ve yanc kimyasal madde ielerinin kapaklar her zaman kapal tutulmaldr. d. Toz maddeler gzle grlemeyen kk partikller tayabilir, bunlarla dikkatle allmal ve inhale edilmemelidirler. e. ok yakc olduu bilinen maddeler ile alrken eldiven kullanlmaldr. Solvanlarn bazlar lastik eldiveni zebilir buna dikkat edilmelidir. f. Cilde dklen solvanlar yakc olmasalar bile ciltten absorbe olabilecekleri iin hemen bol su ile ykanmaldrlar. g. Laboratuar almas srasnda cok deiik maddeler ile alacamz iin eller ile gzler ovuturularak ya da aza srlerek kontamine edilmemelidir. h. Laboratuar almasna balamadan nce kullanlacak maddelerin olas zararlar ve toksisiteleri almay yaptran asistandan renilmeli ve buna gre dikkat edilmelidir. i. anta ve palto gibi eyalar deney yaplan bankolardan uzak bir yere konmal ve almalar engellememelidir. j. Dklen maddeler ve krlan malzemeler laboratuardaki sorumlu asistana derhal bildirilerek gerekli nlemlerin alnmas salanmaldr. k. Birbirine skm iki cam malzeme zorlayarak almaya allmamaldr. ok kolay knlabilecei iin yaralanmalara neden olabilir. Bu eit cam malzemeler kat vazelin ile yalanarak kullanlmal skan malzemeler iin teknisyenlerden yardm alnmaldr.

32

5.1.3. Solvanlar En ok kullanlan solvanlarn bilinmesi gereken genel zellikleri aada verilen tablodaki gibidir. YANICI Aseton-Benzen-Btan-1-ol-Etilasetat-Etanol-Metanol-Petrol eteri-Toluen-Propan-1-ol OK YANICI Petrol eteri 30/40-Petrol eteri 10/60-Petrol eteri 60/80-Eter-Aseton-Karbondisiilfid TOKSK Benzen-Karbon tetraklorr-Kloroform-Metanol-Diklorometan YAKICI Asitler-Alkaliler PATLAYICI Eter-Sodyum-Asetilen gaz 5.1.4. Yanc Maddeler Organik kimya laboratuarnda da en sk karlalan kaza yangndr. Bunun nedeni ok kullanlan baz zclerin kolay alev alc olmalardr. Dietileter (eter), aseton, benzen, etanol hibir zaman bek alevinin yanna ak olarak yaklatrlmamaldr. Bu kimyasal maddelerin uurulmas ilemleri ortama buharlar yaylacandan dolay direk olarak plak ate zerinde deil su banyolarnn zerinde yaplmaldr. 5.1.5. Patlayc Maddeler En sk rastlanlan patlamalar eter ile yaplan almalar srasnda olabilir. Bu zellikle eterin distillenmesi srasnda olabilir. Nedeni eter iinde bulunan peroksitlerdir. Byle bir patlamay engellemek iin eter kabnda tamamen bitinceye kadar distillenmemeli bir miktar balonda braklmaldr. Dier nemli patlama metalik sodyumun su ile reaksiyona girmesi halinde olabilir. Sodyum hi bir ekilde su ile temas ettirilmemeli, sodyum paralar ve artklar kesinlikle p kutusu veya lavabolara atlmamaldr. Bu tip atklar bir para alkolle zlerek yok edilebilir. 5.2. Laboratuar Kazalar ve lk Yardm 5.2.1. lk Yardm Dolabnda Bulunmas Gereken Malzemeler Temiz sarg bezi, yara bantlar, steril gazl bezler, yaptrc plasterler ve kan durdurma lastii, maa, cmbz, ine, makas, toz borik asit, NaHCO3, tannik asit, aktif kmr, dezenfekte edici kremler ve yank kremleri. Ayrca, % 1 asetik asit, % 1 borik asid, % 133

NaHCO3, gliserin, seyreltik amonyak, etil alkol, sitrik asit ilk yardm amacyla kullanlmak zere hazr bulundurulabilir. 5.2.2. Gzlerin Korunmas D etkenlere maruziyet halinde en kolay etkilenebilen ve kalc hasarlar olutuunda tedavisi ok g olan organmz gzlerimizdir. almalarmzda gzlerimizi d etkenlerden korumak ilk amacmzdr. Laboratuar gzlkleri labaratuvara girildii andan itibaren taklmaya balanmal ve alma sresince hi karlmamaldr. Asit ile yaralanma: Eer asit dile ise hemen % 1 NaHCO3 zeltisi ile ykanr. Asit konsantre ise nce bol su sonra NaHCO3 zeltisi ile ykanr. Alkali ile yaralanma: Asitteki ilemler uygulanr. Ancak NaHCO3 yerine % 1 borik asit kullanlr. 5.2.3. Yanklar Asit Yanklar: Dedii yer nce bol su sonra doymu NaHCO3 ve en son su ile ykanmaldr. Alkali Yanklar: nce su ile ykanr daha sonra % 1 asetik asit zeltisi ile ykama yaplr. Brom yan: nce petrol eteri ile ykanr ve gliserin ile ovulur. Fazla gliserin silinerek yank merhemi srlr. Sodyum Yan: nce sodyum ciltten cmbz ile temizlenir. Sonra su, ardndan da % 1 asetik asit zeltisi ile ykanr ve yank merhemi srlr. Fosfor Yan: nce souk su, sonra % 1 AgNO3 ile ykanr. Organik Madde Yan: nce alkolle, sonra lk suyla ykanr. 5.2.4. Kesikler Eer kesik kk ise birka dakika kanatlr ve iinde cam kalmadndan emin olunur. Sonra alkol gibi bir dezenfektan uygulanr. Eer kesik ciddi ise hekime mracaat edilir ancak ilk yardm olarak nce bir dezenfektan ile ykanr, sonra kesilen yerin hemen stnden basn uygulayarak kanamann durmas salanr. Ancak bu ilem 5 dakikadan fazla olmamaldr. Pasl laboratuar malzemesi ile oluan kesiklerde kesik blge serum fizyolojik ile (yoksa su ile) iyice temizlenmeli ve hekime ba vurularak tetanoz asnn gereklilii sorulmaldr. 5.2.5. Zehirlenmeler Kat veya sv kimyasal maddeler aza alnm ve henz yutulmamsa hemen tkrlerek bol su ile defalarca alkalanarak ykanr. Zehirli bir madde yutulmu ise en yakn hekime ulalmal, zehir biliniyorsa antidotu verilerek ilk yardm yaplmaldr.34

Asitler: Asit yutulduunda yemek borusunun daha fazla tahri olmasn nlemek iin kusturucu verilerek yada verilmeden kusturma yaplmaz. Kire suyu yada karbonat bol su ile iirilir. Bir sre sonra da st verilebilir. Alkaliler: Alkali yutan kiiye bol su iirilerek yutulan baz seyreltilmeye allr. Daha sonra sirke, limon veya portakal suyu (bunlar bulunamazsa laktik asit veya sitrik asit zeltileri) verilerek baz ntralletirilmi olur. Ar metaller: St veya yumurta ak verilerek ilk yardm yaplm olur. Arsenik ve civa bileikleri: Hemen kusturucu verilerek mideden atlm salanr. Daha sonra bir miktar st iirilir. Siyanr: Derhal doktora bavurulur. Bu sre zarfnda azdan alnm ise %1 lik Na2S2O3 veya NaHCO3 ile bazikletirilmi %0.025 lik KMnO4 verilebilir. Solunum yoluyla alnmsa doktora ulalana kadar ok fazla faydas olmamakla birlikte temiz havaya karlr ve varsa oksijen verilir. Alkoller: nce kusturucu verilerek emilmeyen miktarn mideden atlm salanr. Daha sonra her 15 dakikada bir kahve iirilir. Alman miktar fazlaysa ve solunum glemise yapay solunum yaplr, varsa oksijen verilerek en yakn tbbi kurulua gtrlr. Zehirlenmelerde ilk olarak dikkat edilmesi gerekenler: *Kat veya sv zehirler azda ve yutulmamsa tkrlp bol su ile ykanr. *Eer yutulmusa hemen bir hekime bavurulmaldr. Bu arada zehir biliniyorsa antidotu verilir. *Solunum glemise yapay solunum yaptrlr ve varsa oksijen verilir. Derhal en yakm tp birimine bavurulur. 5.2.6. Elektrik oku Hasta elektrikle ykl olduundan yaklamadan nce ana kaynaktan akm kesilmeli veya fi prizden karlmaldr. Bu yaplamyorsa lastik izme ya da eldivenle ya da kuru bir nlk zerine basarak hastaya yaklalmaldr. Elektrik cereyan ile temas kesildikten sonra temiz havada suni teneffs yaptrlmal ve en yakn hastaneye gtrlmelidir. 5.3. Zararl Kimyasal (Dekontaminasyon) Maddenin Kiiden ve

Ortamdan

Temizlenmesi

5.3.1 Dekontaminasyonun Amac Kazazedenin maruz kald tehlikeli maddenin etkisini azaltmak kinci bir bulama tehlikesini bertaraf etmektir,

35

5.3.2. Dekontaminasyonun eitleri Fiziksel dekontaminasyon Kimyasal dekontaminasyon 5.3.3. Dekontaminasyon Yntemleri a) Sulandrma (dilsyon, younluunu azaltma) b) Emilim yolu (Absorbsiyon) c) Etkisizletirme (Ntralizasyon) d) Ayrma (Izolasyon) a) Sulandrma (Ykama) Kii bol miktardaki su ile ykanr, bylece maddenin younluu azaltlarak verecei zarar nlenir, Kiinin vcudu iki kere bol akan su ile iyice ykanmaldr (salar, kvrmlar, koltuk altlar, kasklar gibi ite kalan blgeler atlanmadan), Sabun ve sngerle ovarak ykamak iinizi daha kolaylatrr, Kiiyi ykama sonras hemen araf ve battaniyelerle sarmalayn (zellikle souk havalarda daha zenle), Baz kimyasal maddelerde SU KULLANILMAZ, o nedenle ykama ncesi maddenin zelliini renin b) Etkisizletirme Kimyasal yntemdir Tehlikeli maddenin baka madde ile reaksiyonu sonucu etkisini yitirmesi olaydr Acil Bakmda nadiren kullanlr, (Nedeni; Alanda uygun ntralizan maddeyi bulmak Zordur, Doru miktar ayarlamak zordur, Reaksiyon sonucu genellikle s aa kar) c) zolasyon Etkilenen kii ve malzemeleri tehlikeli maddeden uzaklatrma anlamndadr, Kiinin madde bulam giysilerini ve taklarn karmak da izolasyona girer. d) Acil Bakm Acil bakm, hastann ya da kazazedenin birinci ve ikinci deerlendirme sonularna gre belirlenerek uygulanr. Tehlikeli madde olgularnda tek fark, kullanacanz malzemenin mmknse tek kullanmlk olmasna zen gstermenizdir. Kullanlan her malzemeyi ve hastadan kan giysileri zel kirli torbasna koyarak zerine tehlikeli maddeyi yazn ki sizden sonrakilerin de haberi olsun normal pe gitmesin. Tek kullanmlk olmayan malzemelerin nasl temizlenmesi gerektiini uzmanna danarak temizleyebilirsiniz. Eer hastanede deitiriyorsanz mutlaka paketleyip zerine yazn. 5.3.4. Salk Kuruluuna Nakil Olay yerindeki temizlik ilemine ramen hasta ksmen dekontaminedir o nedenle ambulansnzda nlemler aln: Gerekmeyeceini dndnz tm malzemeleri kapal blmlere yerletirin36

Ambulansn iini ve sedyeyi plastik rt ile kaplayn Mmkn olduunca snrl sayda ambulans kullann Dekontaminasyon ilemlerinin yaplamad durumlarda hasta tamanz gerekebilir, bu durumda gtreceiniz hastanenin olanaklarn gz nnde bulundurun ve bir eyi unutmayn.

Kaynaklar: Denel Organik Kimya, Ankara niversitesi Fen Fakltesi, Gazi Kitapevi 4. Bask (2007) Ankara nivesitesi Eczaclk Fakltesi, Farmastik Kimya Pratikleri 1-2 Ders Kitab, Ankara niversitesi Basmevi (2004). Cole-Parmer 2009-2010 Laboratory Equipment Catalog

37