ORU115 - AhÅ ap Malzeme Bilgisi - I - Ders Notu · 2018-10-25 · Title: Microsoft PowerPoint -...

Ahşap Malzeme Bilgisi1. ODUNUN YAPISI

AHŞAP MALZEME BİLGİSİ - ÖĞR.GÖR. EMRE BİRİNCİ 1

1. Odunun Yapısı

Ağaçlar tohum taşıyan bitkiler grubuna ait olup, gymnosperms (iğne yapraklı ağaçlar) ve angiosperms (yapraklı ağaçlar) olarak iki alt gruba ayrılırlar.

Toplam olarak yapraklı ağaçların 30.000; iğne yapraklı ağaçların 520 adet türü bilinmektedir ve bu yapraklı ağaçların büyük bir kısmı tropik ormanlarda yetişmektedir.


İYA

YA

1. Odunun Yapısı

KuzeyAmerika’da yaklaşık 1200 adet tür vardır, Avrupa’da ise sadece 10 adet iğne yapraklı ve 51 adet yapraklı ağaç türü doğal olarak yetişmektedir.

Bu az sayı buzullaşma esnasında yaşayabilmiş türleri temsil etmekte, ve bu buzullaşma sırasında bazı türler örneğin Sekoya ve Pseudotsuga Avrupa’da tamamıyla yok olmuşlardır.


İYA

YA

1.1 Odunun Makroskopik Yapısı

Odunun makroskopik yapısı denilince çıplak gözle veya lup (x10) yardımıyla görülebilen özellikler anlaşılmaktadır.

Odun hücre uzantılarından meydana gelmektedir ve hücrelerin büyük bir çoğunluğu ağacın gövdesinde boylaması yönde düzenlenmiştir.

Bu hücreler birbirlerine geçit adı verilen açıklıklar ile birbirlerine bağlanırlar.



Bu hücrelerin şekilleri fonksiyonlarına göre değişmekte ve bunlar ağacın mekanik direncini sağlamakta ve sıvı iletimi fonksiyonunu yerine getirmekle kalmamakta fazla besin maddelerini de depolamaktadırlar.

Dalların ve gövdenin orta kısmında yer alan koyu renkli şerit halinde ayırt edilen kısım odunun özüdür.



Bu ilk yıl içersindeki gelişim esnasında oluşan dokuyu temsil eder.

İlk yıllarda ağacın köklerden aldığı suyu yapraklara iletme görevini yerine getirmektedir.

Ksilem (odun) büyüme halkaları tarafından oluşturulur (yıllık artış).



Odun enlemesi yönünde de öz ışınları adı verilen yapıları içermekte ve bunlar dış kabuktan ya öze doğru (primer öz ışınları) yahut bir yıllık halkaya doğru (sekonder öz ışınları) uzamaktadırlar.

Bazı iğne yapraklı ağaçlar reçine kanalları ihtiva etmektedirler (Çam, ladin, melez ve Douglas göknarı).



Bir ağacın iç kısmı genellikle koyu renkli, ölü hücrelerden oluşan, sadece mekaniksel destekleme görevini gören öz odun adı verilen yapıdan oluşmaktadır.

Dış kısmı ise açık renkli ve suyu köklerden ağacın yapraklarına ileten, yaşayan hücrelerden oluşan ve diri odun adı verilen yapıdan oluşmaktadır.



İç kabuk (floem) ile odun (ksilem) arasında yaşayan hücrelerden oluşan çok ince tabaka halindeki kısım kambial zondur.

Ağacın hücre bölünmesi ve radyal gelişimi (sekonder büyüme) bu bölgede gerçekleşmektedir.


SORU

Yandaki şekilde boş bırakılan kısımların ismleri nelerdir?

A:

B:

C:

D:


SORU

Yandaki şekilde boş bırakılan kısımların ismleri nelerdir?

A: Dış Kabuk

B: İç Kabuk

C: Diri Odun

D: Öz Odun


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.1 Ağacın Büyümesi

Ağaç hücre bölünmelerinin sonucu olarak büyümektedir.

Bu büyüme döneminin uzunluğu büyük ölçüde iklim koşullarına bağlıdır.

Ilıman bölgelerde yetişen ağaçlarda yıllık halka sınırları belirgin olup, vejetasyon mevsimi başlangıcından itibaren ilkbahar mevsimi boyunca hızlı bir gelişme ve yaz sonu ve sonbaharda yavaş bir gelişme gözlemlenir.



Hücrelerin büyük bir çoğunluğu farklı kalıcı hücrelere dönüşürken sadece çok az bir kısmı bölünme yeteneğine sahip büyüme hücreleri (meristematik hücreler) olarak kalırlar.

Ağacın büyümesi sürekli devam etmesine rağmen belli bir süreden sonra yavaşlamaktadır.

California’da yetişen dev sekoya ağaçları 4000 yaşına ve 100 metre boyları ve 12 metre gövde çapı kadar olabilmektedir.



Primer büyüme (boyuna) vejetasyon döneminin başında, dalların ve köklerin alt kısmında başlar.

Büyüme noktaları sürgünlerin içerisinde yer alır ve bunlar bir önceki sonbahar döneminde oluşturulurlar.

Radyal büyüme ise (Sekonder) protoplazma iledolu yaşayan ince duvarlı tek katmandan oluşan kambiyum içersinde başlar.



Bu kambiyal zon birçok sıralı hücreden oluşmuştur ve bu hücrelerin tamamı bölünebilme özelliğine sahiptir.

Bölünmede başlangıç hücresi yeni bir başlangıç ve bir ksilem (odun) ana hücresi üretir.

Bu ksilem ana hücresi her birisi tekrar bölünme yeteneğine sahip iki yavru hücre üretmektedir.



Dış kısımdaki floem tarafına göre iç kısımdaki ksilem (odun) tarafına doğru daha fazla hücre üretilmektedir.

Bu yüzden ağaçlar her zaman kabuktan daha fazla odun içermektedirler.


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.2 Hücrenin Gelişimi

Hücre bölündüğü zaman ilk olarak pektik maddelerce zengin olan bir hücre tabakası geliştirmektedir.

İki yeni hücreden her biri kendilerini ince, uzayabilen birincil hücre çeperi ile kaplar ve bu duvar selüloz, hemiselüloz, pektin ve proteinden oluşmaktadır.


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.2 Hücrenin Gelişimi

Takip eden değişim fazında, ilk olarak hücre son tam boyutuna büyür ve daha sonra kalın ikincil hücre çeperi oluşumu gerçekleşir.

Bu aşamada bu çeper selüloz ve hemiselülozdan oluşmaktadır.

İkincil çeperin oluşumu devam ederken lignifikasyon başlar.


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.3 Yıllık Halkalar

Büyümenin başlangıcında, ağaç etkin bir su iletim sistemine ihtiyaç duyar.

İğne yapraklı ağaçlarda büyük boşlukları olan, ince çeperli traheid adı verilen hücreler oluşturulur.

Yapraklı ağaçlarda ise özel trahe hücreleri bu işlevi üstlenmiştir.



Şekil: Yapraklı ağaç odun hücre tipleri

ilkbahar odun traheleri

a-huş b-titrek kavak c-meşe;

yaz odun traheleri

a1-huş c1-meşe; boyuna

paranşim hücresi

meşe (d);


ışın paranşim hücreleri

titrek kavak (e) ve huş (f);

lif traheidleri

meşe (g) ve huş (h);

libriform lifleri

huş (i).


Açık renkli ve boşluklu ilkbahar odunu böylece oluşmuş olur.

Sonra, büyüme oranı düşüş göstermekte ve yaz odunu üretilmektedir.

Yaz odunu kalın hücre çeperli liflerden oluşmakta ve gövdeye mekaniksel sağlamlık vermektedir.

Bunların renkleri ilkbahar odununa göre daha koyu ve özgül ağırlıkları yüksektir.


Çam ağacının a- ilkbahar odun traheidi,b-yaz odun traheidi.


Ağacın gövdesinin alt kısmında yıllık halkaların sayısına göre ağacın yaşı hesaplanabilmektedir.

Sürekli olarak büyüme periyodunda oluşan odunlar (tropik odunlar) yıllık halkalar yoksun olabilmektedirler.

İlkbahar odunu ile yaz odunu arasında değişim belirgin olarak gözükmektedir.



Bu sınır melez’de çok keskin olurken huş, titrek kavak ve kızılağaç neredeyse yoktur.

İlkbahar odunu yaz odununa göre daha zayıftır.

Kağıt hamuru lifleri olarak ilkbahar odunu ve yaz odunu değişik kağıt yapım özellikleri göstermektedirler.

Yıllık halka genişlikleri büyük oranda ağaç türlerine ve yetişme koşullarına bağlı olarak değişim göstermektedirler.


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.4 Hücre Tipleri

Odun hücreleri farklı şekilleri temel alınarak prosenchyma ve parenchyma hücreleri olarakayrılabilir.

İlki ince, uzun hücrelerdir ve hücre uçlarına doğru daralırlar; ikinci tip ise dikdörtgenimsi veya yuvarlak ve kısa hücrelerdir.

Fonksiyonlarına göre ise hücreler üç farklı gruba ayrılır:

◦ İletim hücreleri◦ Destek hücreleri◦ Depo hücreleri



İletim ve destek hücreleri ölü hücreler olup hava veya su ile dolu boşluklar içermektedir.

Yapraklı ağaçlarda iletim hücreleri trahelerden oluşmakta ve destek hücreleri ise liflerdir.

İğne yapraklı ağaçlarda ise bu iki görevi de traheidler üstlenmektedir.



Depo hücreleri ise besin maddelerinin taşınması ve saklanmasını gerçekleştirirler.

Bunlar ince çeperli paranşim hücreleridir ve diri odun içersinde oldukları müddetçe fonksiyonlarını devam ettirirler.


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.5 Geçitler

Odun içersindeki su iletimi geçitler sayesinde gerçekleştirilmektedir.

Bunlar komşu hücre çeperlerinin sekonder çeperi arasındaki boşluklardır.

Komşu hücrelerde birbirini tamamlayan iki geçit oluşmakta ve böylece bir geçit çifti oluşturmaktadırlar.

Komşu hücre lümenleri arası su iletimi bir geçit zarı doğrultusunda olmaktadır.



Bu zar primer çeper ve orta lamelden oluşmaktadır.

İğne yapraklı ağaç traheidleri ve yapraklı ağaç lif ve trahelerinin tipik geçitleri kenarlı geçit çiftleridir.

İğne yapraklı ağaç geçitlerinde geçit zarı geçit kenarına bastırılarak su geçişi engellenebilinir, çünkü torus kısmı geçirgen değildir (aspirasyon durumu).



Traheidlerin, liflerin ve trahelerin ışın paranşim hücreleri ile oluşturdukları geçit tipi yarı kenarlı geçittir.

Paranşim hücrelerini birbirine bağlayan geçit tipi basit geçitlerdir ve bunların herhangi bir kenarı yoktur.

Mikroskobik olarak odun ve liflerin tanınmasında bu geçit şekillerindeki farklılık ayırt edici bir özelliktir.

Bu odunun delikçi yapısı hakkındaki bilgiler odunun emprenye edilmesi olayını anlamada büyük bir önem taşımaktadır.


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.6 İğne Yapraklı Ağaç Hücreleri

İğne yapraklı ağaç hücreleri iki farklı tip hücreden oluşmuştur, bunlar:

◦ Traheidler (%90-95)◦ Işın hücreleri (%5-10)

İğne yapraklı ağaçlarda traheidler gereken mekanik sağlamlığı (özellikle kalın duvarlı yaz odunu traheidleri) vermekte ve su iletimini temin etmekte, bu iletim ince çeperli ilkbahar odunu traheidlerinin büyük boşluklarında gerçekleşmektedir.



Su iletimi bir traheidden ötekine kenarlı geçitler vasıtasıyla gerçekleşmektedir.

Yaz odunu traheidleri sadece 10 ile 50 arasında oldukça küçük kenarlı geçitlere sahiptirler.

Geçitlerin yerleşme düzeni ve yapısı farklı odun türlerinin tanınmasında ve karakterize edilmesinde kullanılmaktadır.



Diğer hücrelerde olduğu gibi traheidlerin boyutları genetik faktörlere ve yetişme şartlarına bağlı olarak değişim sergilemektedir.

Değişik türlerde ve bireylerde bu farklılık vardır, hatta gövdenin değişik kısımlarında ve aynı yıllık halka içersinde bile bu farklılık gözlemlenebilinir.

Lif uzunluğu gövde içerinde özden kabuğa doğru gidildikçe artmakta ve tomruğun orta kısmında maksimum değerlere ulaşmaktadır.



Yaz odununda veya dar yıllık halka içersinde bulunan traheidler genellikle daha hızlı şekilde oluşmuş olanlara göre daha uzun ve dar yapıdadırlar.

Liflerin teğet genişliği sadece az bir değişim göstermekte, öte yandan radyal yönde ilkbahar ve yaz odunu traheidleri arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır.



Reçine kanalları hücreler arası boşluklardır ve bunlar ağaç içersinde yeknesak kanal ağları oluşturmaktadırlar.

Reçine kanalları epitel paranşim hücreleri ile çevrilmiş ve bu hücreler kanal içersinde reçine salgılamaktadırlar.



Çam odunu ladin odununa göre daha büyük ve fazla sayıda reçine kanalı ihtiva etmektedir.

Çamda bu reçine kanalları genellikle yaz odunu ve köklerde yoğun bir şekilde bulunurken, ladin’de yeknesak bir dağılım göstermektedir.


1.2 Yaşayan Ağaç1.2.7 Yapraklı Ağaç Odun Hücreleri

Yapraklı ağaç odun hücreleri bir çok tipte hücreler içermekte ve bunlar farklı görevler için uzmanlaşmışlardır.

Destek dokusu ana olarak libriform lifleri oluşturmaktadır.

İletim dokusu büyük boşluklara sahip trahelerdir ve ışın paranşim hücreleri depo dokusu olarak görev yapmaktadır.



Bunlara ilave olarak bu hücrelerin hibriti olan lif traheidleri adı verilen yapıları da yapraklı ağaç odunları ihtiva etmektedir.

Lif kelimesi sıkça herhangi bir odun hücresi anlamında kullanılmasına rağmen özellikle destek hücrelerini, libriform hücrelerini ve lif traheidlerinin ikisini de kapsamaktadır.

Libriform hücreleri kalın çeperli, ufak boşluklu ve ince uzun hücrelerdir ve bunlar bazı basit geçitleri içermektedir.



Traheler ince çeperli ve oldukça kısa (0,3-0,6 mm) ve geniş (30-130 μm) elemanlardır.

Bunlar birbirlerinin üzerine dizilerek uzun tüp oluşturmaktadırlar.

Bu şekilde oluşmuş olan kanallar metrelerce boya ulaşabilir ve iğne yapraklı ağaçların traheidlerinden daha etkili su iletimini sağlamaktadır.

Bu özellikle bahar ayları sırasında yaprak oluşumu esnasında gereklidir.



Dağınık traheli odunlarda (titrek kavak, huş veakçaağaç), traheler eşit bir şekilde yıllık halka içersine dağılmıştır.

Halkalı traheli odunlarda, traheler ilkbahar odunu kısmında büyük ve çok sayıda olmaktadır.

Örnek olarak dişbudak, karaağaç ve meşe verilebilir.

Huş ve titrek kavak odununun toplam hacminin %25’ini bu traheler oluşturmaktadır.



Trahelerin duvarları çok sayıda farklı yapıda boşluklar ihtiva etmektedir.

Bu boşluklar ile diğer yapısal özellikler kağıt hamuru liflerinin teşhis edilmesinde önemli ölçüde yardımcıdır.

Trahelere ilave olarak bazı yapraklı ağaç odunları iğne yapraklı ağaç odun traheidlerine benzer veya ufak traheler şeklinde hücreler içermektedir.

Bunların duvarları kenarlı geçit bakımından zengindir.



Yapraklı ağaç öz ışınları sadece paranşim hücrelerinden oluşmaktadır.

Öz Işın genişlikleri teğet yönde değişim göstermektedir.

Titrek kavak odununda öz ışın hücreleri bir sıra oluştururken, bu huşta 1 ile 3, meşede ise 1 ile 30 sıradan oluşmaktadır.

Yükseklikleri ise 1 kattan yüzlerce kata kadar değişim sergilemektedir.

Bu öz ışın hücreleri tomruk hacminin % 5 ile 30’unu oluşturmaktadır.


ORU115 - AhÅ ap Malzeme Bilgisi - I - Ders Notu · 2018-10-25 · Title: Microsoft PowerPoint -...

Documents

Transcript of ORU115 - AhÅ ap Malzeme Bilgisi - I - Ders Notu · 2018-10-25 · Title: Microsoft PowerPoint -...