TEKSTILE DHEKONFEKSIONE

Me porosi të: Përgatitur nga:

Assoc. Prof. Ermira Shehi, PhD

RAPORT PËRFUNDIMTAR

PËRMBAJTJA

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ................................................................................................... 2

1. HYRJE ................................................................................................................................. 4

2. METODOLOGJIA ................................................................................................................. 5

3. PËRMBLEDHJE E SEKTORIT ................................................................................................ 6

3.1 RËNDËSIA PËR EKONOMINË ....................................................................................... 6

3.2 KONTRIBUTI NË PBB DHE EKONOMI ........................................................................... 8

3.3 KONTRIBUTI NË RRITJEN EKONOMIKE ........................................................................ 10

3.4 RRITJA DHE QËNDRUESHMËRIA E SEKTORIT ................................................................ 11

3.5 PRIORITETET DHE STRATEGJITË E QEVERISË NË LIDHJE ME SEKTORIN ............................... 12

3.6 SHPËRNDARJA GJEOGRAFIKE DHE ANALIZA ................................................................. 12

4. KARAKTERISTIKAT E TREGUT TË PUNËS ........................................................................... 14

4.1 KONTRIBUTI NË PUNËSIM ........................................................................................ 14

4.2 INDUSTRIA E VESHJEVE PËR NGA MADHËSIA E FIRMAVE ................................................ 15

4.3 NEVOJAT PËR AFTËSITË ........................................................................................... 17

5. ANALIZA E ZHVILLIMIT TË AFTËSIVE PROFESIONALE NË SEKTOR .................................... 19

5.1 QENDRAT E AFTËSIMIT PROFESIONAL DHE KURSE ....................................................... 20

5.2 ARSIMI UNIVERSITAR .............................................................................................. 20

5.3 AKSESI NË AFP ..................................................................................................... 21

5.4 NEVOJA PËR AFTËSI ................................................................................................ 23

5.5 PROBLEMET/ÇËSHTJET E TRAJTUARA DHE LIDHJA E TYRE .............................................. 24

6. MUNDËSITË PËR NDËRHYRJE........................................................................................... 27

6.1 BASHKËPUNIM MË I MADH MES KOMPANIVE SHQIPTARE .............................................. 28

7. KONKLUZIONE ................................................................................................................. 29

7.1 FIRMAT NGA INTERVISTUAR .................................................................................... 29

7.2 DISKUTIMET E PËRFUNDIMEVE/REZULTATEVE ............................................................. 30

7.3 SFIDAT................................................................................................................. 30

8. REKOMANDIME ............................................................................................................... 32

REFERENCAT ........................................................................................................................ 36

2

TEXTILE AND GARMENT

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Ky raport ka për objekt përfundimin e analizës sektoriale me fokus rolin e

ndërmarrjeve në zhvillimin e sektorit. Shqyrtimi i literaturës ndjekur nga vizita në

disa nga firmat që operojnë në të dy sektorët e prodhimit të këpucëve dhe veshjeve

ishin pjesë e detyrës me qëllim vlerësimin e boshllëqeve në aftësi dhe nevojës për

kurse profesionale/trajnime/staf për firmat e tyre.

Edhe pse ka pasur një rritje të përgjithshme të numrit të bizneseve private në Shqipëri

pas viteve '90, ekonomia vazhdon të mbizotërohet nga bizneset mikro dhe të

vogla. Pjesa më e madhe e punësimit në ekonominë shqiptare është në prodhim dhe

tregtinë me shumicë e pakicë dhe sektorët riparimin e ndjekur nga sektorët e

ndërtimit, strehimit dhe ushqimit.

Shqipëria është prodhues veshjesh dhe këpucësh me një rritje të shpejtë në Evropë.

Industria e veshjeve dhe këpucëve është një nga punëdhënësit më të mëdhenj brenda

grupit të madh të bizneseve. Pothuajse të gjitha kompanitë (rreth 95%) që përballen

me mungesën e aftësive të punonjësve ekzistues ndërmarrin të paktën një veprim për

të adresuar mungesat përmes trajnimit. Megjithatë, trajnimi në shkolla apo qendrat

profesionale nga ana e kompanive konsiderohet e rrallë nga bizneset.

Sistemi i Arsimit dhe Formimit Profesional (AFP) përbëhet nga shkollat të arsimit

profesional (SHAP) dhe qendrave të formimit profesional (QFP) institucionet

publike dhe private, me sektorin që mbizotërohet nga institucionet publike. Sistemi

i AFP-publik funksionon me 42 SHAP publike dhe 10 QFP të vendosur në 8 qarqe

(Tiranë, Shkodër, Elbasan, Korçë, Durrës, Vlorë, Fier dhe Gjirokastër). Shumica e

tyre janë klasifikuar në kategorinë e nivelit të ulët të performancës dhe kanë nevojë

urgjente për përmirësime të mëdha në përmirësimin e imazhit dhe rishikimin e

kurrikulave dhe përmirësimit të tyre.

Kjo kategori nënkupton një nivel përgjithësisht të pakënaqshëm të performancës apo

edhe më pak se një nivel i pranueshëm i performancës, e cila bën thirrje për

përmirësime urgjente të mëdha në shkallë të gjerë në vend. Situata duket më e

pranueshme për 36.5% të ofruesve të AFP me nivel mesatar që sugjeron se

përmirësimet mund të bëhen në disa aspekte. Në fundin e ulët të matricës së

performancës së ofruesve të AFP janë 11.5% e të gjithë ofruesve të AFP, të cilat

shfaqin një performancë përgjithësisht të pakënaqshme dhe thirrjet për vëmendje

urgjente dhe përmirësime të mëdha në të gjitha aspektet. Vetëm një ofrues i vetëm i

AFP (2%) sapo ka arritur nivelin e performancës së lartë.

3

TEXTILE AND GARMENT

Studimi tregon se ka një bashkëpunim shumë të varfër e bizneseve Me VE sistemit

dhe sistemit të trajnimit profesional. Gjithashtu, një numër shumë i vogël i biznesit

bashkëpunon me universitete, ndërsa bashkëpunimi me çdo sistem tjetër formimi

profesional/arsimor është edhe më e ulët. Bashkëpunimi me universitetet është

përqendruar pothuajse plotësisht në qendër të rajonit.

Roli i sistemit të AFP-në adresimin e aftësive mungesë të kompanive të konsiderohet

mezi. Ky problem duhet të adresohet urgjentisht me një plan të qartë për rritjen e

ndërgjegjësimit të bizneseve në lidhje me rolin e saj dhe të shërbimeve. Gjithashtu,

është shumë e rëndësishme për të përmirësuar performancën e sistemit të AFP-së

dhe imazhin në mënyrë që roli i saj është plotësuar si duhet.

4

TEXTILE AND GARMENT

1. HYRJE

Gjatë kësaj faze të projektit, IDM lehtësoi funksionimin e projektit duke ofruar

ndihmë, sugjerime të vlefshme, dhe dokumentet mbështetëse.

Objektivi i përgjithshëm i këtij studimi detyre është të japë një analizë të thellë për

identifikimin e elementeve kryesore të sektorit të tekstilit si një nga sektorët kryesorë

në aspektin e qëndrueshmërisë, kontributi për rritjen ekonomike të Shqipërisë dhe si

një potencial për krijimin e vendeve të mira pune me mundësi të barabarta për të

gjithë.

Në këtë kuadër, eksperti studioi dhe analizoi nevojat e firmave prodhuese për

punëtorë të kualifikuar, marrëdhënie të industrisë me AFP, ofertës së arsimit

profesional dhe nevojave të industrisë.

Qëllimi final është që të sigurohet një ekuilibër mes ofertës dhe kërkesës për aftësi

në mënyrë që industria dhe AFP të përfitojnë nga ky bashkëpunim i ndërsjellë. Kjo

do të sjellë zhvillimin e programeve të shkollave dhe qendrave AFP në mënyrë që

t’u shërbejë më mirë nevojave të firmave veshje/këpucë duke rezultuar kështu në një

numër më të lartë procesesh të vlerës së shtuar të kryera brenda vendit.

Qëllimi u arrit fillimisht nga rishikimi i literaturës në dispozicion dhe ndërmarrjes së

një kërkimi tërësor për programet e mëparshme të mbështetjes dhe studime mbi

çështje të ngjashme. Më pas u vazhdua me mbledhjen e të dhënave përmes

pyetësorëve dhe përpunimit të të dhënave.

5

TEXTILE AND GARMENT

2. METODOLOGJIA

Metodat dhe kampioni i përdorur për studimin e sektorit:

1. Shqyrtim literature/kërkime

2. Intervista dhe mbledhja e mendimeve nga aktorët kryesorë në sektor

3. Analizimi dhe përpunimi i të dhënave

4. Raportimi dhe konkluzionet

5. Rekomandime

6

TEXTILE AND GARMENT

3. PËRMBLEDHJE E SEKTORIT

3.1 Rëndësia për ekonominë

Para 90, industria e tekstileve dhe konfeksioneve ishte një sektor i rëndësishëm i

ekonomisë së vendit. Pas 90-së, modeli i prodhimit ka ndryshuar së bashku me

metodologjinë dhe teknologjinë e prodhimit. Gjatë dy dekadave të fundit prodhimi i

bazuar kryesisht në prodhime me porosi apo model fason. Aktualisht industria e

veshjeve dhe këpucëve operon me dy lloje të kompanish: kompanitë që prodhojnë

dhe eksportojnë një pjesë të punës së produktit dhe kompani që prodhojnë dhe

eksportojnë të gjithë produktin. Pesë llojet e modeleve të biznesit janë të njohura: M

(Prodhim); CM (Prerje dhe prodhim); CMT (Prerje, prodhim dhe rregullim); FP

(Paketa e plotë) dhe OB (marka e vet).

Eksportet nën kategorinë "Tekstile dhe këpucë" në vitet e fundit kanë mbajtur një

pozicion të rëndësishëm në vlerën e eksporteve të vendit. Numri i kompanive që

operojnë në këtë sektor në vend është rritur çdo vit. Numri më i madh i kompanive

është përqendruar kryesisht në Tiranë, Durrës, Korçë, Shkodër, Elbasan dhe Vlorë.

Nevoja e konsumatorëve shqiptarë për tekstile dhe këpucë plotësohen kryesisht nga

importi. Edhe pse kompanitë që operojnë në sektorin e tekstilit, veshjeve dhe

këpucëve në vend gjatë dy dekadave të fundit kanë bërë përpjekje për të investuar në

përditësimin e teknologjisë, teknologjia dhe investimi në burimet njerëzore nuk i

përgjigjen ende nevojës së konkurrencës së ashpër në tregjet evropiane dhe në mbarë

botën.

Ashtu si me të gjithë sektorin në vend, firmat prodhuese janë duke përjetuar një rritje

të numrit të stileve që u duhet për të prodhuar, por me një rënie në numrin e njësive

për stil. Kjo është një tendencë e sektorit.

Edhe klientët në përgjithësi janë duke kërkuar rritje të specifikimeve për produktet e

tyre, duke u përpjekur të ulin çmimin. Kompanitë që prodhojnë një gamë të gjerë të

produkteve dhe ato që prodhojnë veshje me cilësi të lartë nuk kanë vuajtur aq sa

shumë kompani të tjera.

Mbështetur për 20 vjet nga kompani me përvojë të huaj, prodhuesit shqiptare të

veshjeve/ këpucë kanë përmirësuar proceset e tyre dhe numri i kompanive të afta për

të ofruar jo vetëm qepje, por produkte të përfunduara është rritur. Vlera e vogël e

shtuar dhe përqendrimi i lartë gjeografik vazhdojnë të jenë aspektet kryesore

problematike për tekstile dhe këpucë në Shqipëri.

7

TEXTILE AND GARMENT

Prodhuesit e mëdhenj operojnë kryesisht me model fason, pa një sektor të dizajni

dhe i gjejnë vetë burimet, duke marrë modelin dhe lëndët e para nga klientët e

tyre. Nëse përpjekjet firmave shqiptare për ecur përpara dhe për të përmirësuar

produktet dhe proceset mbeten të ulëta, problemet do të shfaqet sapo Shqipërisë t’i

jepet anëtarësia në BE, për shkak të kërkesave për të zbatuar standardet

evropiane. Mendohet se në këtë kategori mund të përshihen rreth 30-40% (120) e

kompanive nga numri total i atyre që prodhojnë veshje dhe këpucë .

Përparësia konkurruese nuk duhet të jetë vetëm në kosto të ulët të punës më.

Tabela 1. Kostoja e punës për minutë e (Eur) në Evropën Perëndimore dhe

Juglindore dhe disa vende të Azisë (pa koston e transportit):

Vendi Kosto

(Euro)/minutë

Gjermani 0.65

Austri 0.54

Italia 0.55

Italia e Jugut 0.38

Spanjë 0.3

Maltë 0.24

Turqi 0.15

Poloni 0,12-0,14

Rusi 0.12

Rumani 0,09-0,10

Ukrainë 0,07-0,08

Shqipëri 0,06-0,07

Bulgari 0.09

Serbia 0.09

Bjellorusia 0.06

Maqedoni 0.06 -0,08

Tajvan 0.15

Hong Kong 0.15

Kolumbi 0.12

India/Pakistan 0.04 -0,06

Indonezia/Malajzia/Tajlanda 0.08

Kinë 0,06-0,08

Bangladesh 0.03

Vietnam 0.03

Laos 0.03

8

TEXTILE AND GARMENT

Krahu i lirë të punës dhe afërsia me Italinë ishin arsyet kryesore për investitorët

italianë që investojnë fillimisht në Shqipëri dhe që transferojnë disa nga proceset e

tyre të biznesit në Shqipëri (prerë dhe qepje). Gjatë 2004-2005 ky avantazh

konkurrues filloi të zvogëlohet, kur disa kompani italiane filluan të transferonin

procesin e punës në Kinë për shkak të kostos më të lirë të punës dhe rritjen e cilësisë

së produkteve të përfunduar atje. Por, siç u përmend më lart, për shkak të nevojës

për prodhim të shpejtë për porosi shumë të vogla, Shqipëria ka rifituar avantazhet e

saj.

Përveç një çmimi konkurrues, ende mjaft e ulët për rajonin, dhe vendndodhje të mirë

gjeografike, disa avantazhe të tjera të sektorit shqiptar përfshijnë: dorëzimit të

shpejtë në kohë, fleksibilitet dhe gatishmëri për të prodhuar në porosi të

vogla; Ekzistenca e një përvojës së mëparshme dhe një traditë në fushën e arsimit në

tekstile dhe veshje, dhe një nivel relativisht të mirë të krijimtarisë.

Disa nga shqetësimet dhe disavantazhet mbeten: produktiviteti i ulët, teknologji e

vjetër, numri i vogël i proceseve të kryera në vend, dhe marketingut të dobët. Edhe

pse kostoja e ulët e punës nuk është një faktor kryesor i investimeve më, duke shtuar

vlerën e punës dhe rritjen e numrit të proceseve në shtëpi, si dhe përmirësimin e

produktivitetit mbeten sfida në planin afatgjatë.

Lidhur me ciklin e mbyllur të prodhimit, Shqipëria është në disavantazh në krahasim

me vendet e tjera të rajonit, të cilat kanë mundësi më të mëdha për të tërhequr

kompani evropianoperëndimore për shkak të shumë proceseve që ato

ofrojnë. Mungesa në vend e proceseve të prerjes në mënyrë të veçantë është një

mangësi i qartë.

3.2 Kontributi në PBB dhe ekonomi Industria e tekstilit dhe konfeksioneve është mes degëve më të mëdha industriale në

BE. Industria përbën rreth 6% të punësimit në sektorin e prodhimit në BE dhe një

3.2% totalit të eksporteve mallra. (Burimi: Euratex)

PBB vjetore e Shqipërisë është 8.5-9 miliardë euro, ku eksportet zënë një pjesë të

rëndësishme. Fasonët e Shqipërisë që operojnë në fushën e tekstilit/konfeksioneve

me eksportin 100% të prodhimit të tyre të luajnë një rol të rëndësishëm në

të. Industria e tekstilit në Evropë është zhvilluar shumë shpejt. Kompanitë evropiane

janë duke kërkuar partnerë për të prodhuar produktet e tyre brenda një periudhe

shumë të shkurtër (3-4 javë). Kjo është një mundësi e madhe për të ardhmen e

Shqipërisë. Duke qenë pjesë e Evropës, Shqipëria është e favorizuar, si pjesë e tregut

më të madh global për konsum të tekstilit.

Segmentimi global i tregut në Evropë - destinacioni kryesor i produkteve fason

shqiptar te kompanive ka qenë i bazuar në disa kritere, duke përfshirë si vijon:

9

TEXTILE AND GARMENT

1. Cilësia e materialit 2. Dizajni 3. emri i markës

4. Emri i markës 5. Teknologjia e përdorur 6. Sigurimi i cilësisë 7. Çmimi

8. Sasia (porosi të vogla, 500 - 1000 në dizajn)

9. Origjina (përparësi transportit, koha e shkurtër e dorëzimit)

Në këtë treg global, kompanitë shqiptare konkurrojnë kryesisht në dy kategori të

fundit duke marrë 50% të tregut. Kjo tregon se ato prodhojnë për një treg masiv, edhe

pse kanë kapacitete të kufizuara prodhimi. Nga ky këndvështrim, gjithmonë do të

ketë porosi nga klientët/partnerët e huaj, por kapacitetet e kufizuara të proceseve të

prodhimit dhe makineritë/punëtorë do të jetë një pengesë për ta. Në kushte të tilla,

prodhuesit fasonë duhet të luftojnë për një rritje të vazhdueshme në kapacitetin e

prodhimit dhe për të përmirësuar konkurrencën dhe efikasitetin e proceseve të tyre

të punës. Me rëndësi të veçantë është diversifikimi i tregut. Kompanitë nuk duhet të

mbështetet në vetëm tregun evropian. Përkundrazi, ata duhet të synojnë për tregun

rajonal dhe të brendshëm, si dhe pavarësisht porosive të vogla. Këto dy tregje janë

me rëndësi të madhe për disa segmente të veçanta të produkteve.

Struktura tregtare e Shqipërisë ka ruajtur një model të ngjashëm gjatë këtyre

viteve. Edhe pse një sektor i madh, si produktet minerale, ka pësuar rënie (si në vlerë

dhe në përqindje), ka një konfirmim të përgjithshëm të trendit të kategorive kryesore,

që ende përfaqëson pjesën më të madhe të tregtisë në Shqipëri. Ka ende një

përqendrim të konsiderueshëm të eksporteve në kategori shumë të veçanta (katër

kryesoret) ose produktet, duke filluar me ato të mineraleve. Përkundrazi, importet

kanë fjalën e tyre mes prodhimeve të ndryshme, që është edhe rasti për vitin 2014.

(ACIT – Raporti tregtar 2014)

Eksportet e mineraleve, makineritë mekanike dhe elektrike, si dhe lëkura e

papërpunuar dhe e përpunuar kanë përjetuar një rënie gjatë vitit 2014, një prirje e

kundërt në krahasim me vitet e fundit. Kjo ka ndikuar në rritjen e totalit të eksporteve

gjatë vitit 2014, e cila është më e ulët se në vitet e mëparshme, vetëm 3.7% (në

krahasim me 15.6% në vitin 2013). Prandaj, në kundërshtim me vitin 2013, kur

produktet minerale u rritën me 31% dhe pjesa e tyre ishte 40% e totalit të eksporteve,

në 2014 mineralet përbënin 33,4% të totalit të eksporteve dhe përjetuan një rënie me

14%.

Një situatë e ngjashme është regjistruar për makineritë mekanike dhe elektrike dhe

lëkura e papërpunuar dhe e përpunuar, të cilat përjetuar një rënie prej 20% dhe 4%

10

TEXTILE AND GARMENT

respektivisht, në kundërshtim me 2013 kur eksportet në këto kategori patën një rritje

prej 6% dhe 15% respektivisht. Sektorët e tjerë kryesorë, të tilla si këpucët,

tekstile, metale kryesore dhe nënproduktet e tyre mbetën në të njëjtin trend pozitiv

si vitin e kaluar, duke përjetuar një rritje në normën e tyre të përqindjes dhe rritjes.

Gjatë vitit 2013, prodhimi i këpucëve, me 14% të pjesës së saj të përgjithshme të

eksporteve, ka pasur një rritje prej 14%, por në vitin 2014 kjo kategori ka parë një

rritje të madhe në përqindjen dhe në normën e rritjes, me 16.9% dhe 27%

respektivisht. Sektori i tekstilit me 14% e pjesës së saj të përgjithshme të eksporteve

gjatë vitit 2013, dhe me një rritje në rritje me 10%, ka përjetuar një rritje sasisë dhe

normë në vitin 2014, duke zënë 16.7% dhe 20% respektivisht. Metalet kryesore dhe

produktet e tyre kanë arritur pothuajse të njëjtën pjesë të 14% si në vitin 2013, por

me një rritje të normës së rritjes prej 9%, ndryshe nga 2013 kur ra me 10%. Sektori

i produkteve bujqësore ka pasur një rritje në të dy vlerat: totali dhe në normën e

rritjes, me përjashtim të kategorive të veçanta, të tilla si yndyrna shtazore dhe vajra

dhe nënproduktet, ndryshe nga viti 2013.

Disa seksione të tjera me një rritje të eksporteve përfshijnë drurin apo fibrat e tjera,

të cilat u rritën me 17% që përfaqësojnë 2.9% të peshës të totalit të eksporteve;

ushqimi i gatshëm, pije, pije alkoolike patën rritje me 5% që përfaqësojnë 2.4% të

totalit. Armët dhe municionet dhe pajisjet e tyre përfaqësuan rritjen më të madhe në

terma relative me 1,371% (pjesa e saj për totalin e eksporteve është shumë e ulët

edhe pse, rreth 0.2%). Disa nga sektorët që u kanë rënë flukset e tyre të eksportit

janë: produkte të ndryshme të prodhuara që ranë me 61% (pjesa e tij 1.4%); guri,

gipsi, produktet çimento me një rënie prej 21% (pjesa e tij 0.4%); veprat e artit, të

grumbullimit dhe antika me një rënie prej 87%. Ndryshe nga 2013, kur shumica e

kategorive të importit ranë (veçanërisht: produktet minerale me një rënie prej 16%,

guri dhe çimentoje produkteve (-3%), metale (-8%), automjeteve (-5%), etj.), gjatë

2014 vetëm minerale dhe pije ushqimet e paketuara, pijet alkoolike kanë përjetuar

një rënie të ngadaltë me 2% dhe 5% respektivisht. Importet e pothuajse të gjithë

sektorëve të tjerë janë rritur gjë që ndikon në rritjen e totalit të importeve të

Shqipërisë. Disa nga sektorët me rritjen më të lartë të importeve në terma relativë, në

krahasim me vitin 2013 përfshijnë: lëkurë e papërpunuar me 26% (e cila

konfirmon trendin e rritjes në sektorët eksportues që e përdorin këtë lëndë të

parë); automjete (19%); tekstili (17 %); metalet kryesore dhe nënproduktet e tyre

(15%); makineritë dhe pajisjet mekanike dhe elektrike (15%), këpucët (14%); druri

dhe produktet e tij (13%), etj. (Burimi/ACIT Trade Raporti 2014)

3.3 Kontributi në rritjen ekonomike Në shtator 2015, vlera totale e eksporteve ishte 20 miliardë lekë, 32.8% më shumë

se në gusht 2015 dhe 4.4% më pak se ajo e shtatorit 2014, ku kontributi i tekstileve

dhe këpucëve në rënien vjetore të eksporteve është pozitiv me 1.9%. Gjatë tremujorit

të dytë të vitit 2015, 31.7% e eksporteve dhe 5.1% e importeve janë mbuluar nga

"Tekstile dhe këpucë". Grupi kryesor i mallrave që kanë dhënë kontributin më të

11

TEXTILE AND GARMENT

madh për eksportin nga transporti detar është: "Tekstile dhe këpucë" me

39.4%. (Burimi - Raporti i INSTAT tremujore 2015)

Tabela 2. Eksporti i grupit "Tekstile dhe këpucë" (miliardë lekë), eksporti i

përgjithshëm dhe përqindja e "Tekstile dhe këpucë" ndaj totalit

vit Ex [portet e "Tekstile

dhe këpucë

Totali i eksporteve Përqindja [%]

2003 35192 54487 64,58788

2004 37855 62121 60,93753

2005 38102 65818 57,88994

2006 42419 77405 54,80137

2007 47069 97171 48,43935

2008 48813 112572 43,36158

2009 48329 104515 46,24121

2010 55646 161548 34,44549

2011 64106 196897 32,55814

2012 62093 213030 29,14754

2013 69367 246391 28,15322

2014 85927 255634 33,61329

3.4 Rritja dhe qëndrueshmëria e sektorit Përkundër trendit pozitiv të rritjes për grupin "Tekstile dhe këpucë", pjesa e tij e

vlerës së përgjithshme të eksporteve ka rënë. Viti 2003 ishte viti më i mirë. Një

krahasim i dy viteve të fundit tregon një rritje gjatë vitit 2014 me 5.46% të peshës

"Tekstile dhe këpucë" me vlerë totale të eksporteve.

12

TEXTILE AND GARMENT

Grafiku 1. Tekstile dhe këpucë gjatë 2003-2014

Partneri kryesor për eksportet nën "Tekstile dhe këpucë" ishte Italia. Eksportet totale

për Itali arritën në 59.553 milionë, ose 52.18%.

3.5 Prioritetet dhe strategjitë e Qeverisë në lidhje me sektorin Sektori po përjeto një rritje të kërkesës nga klientët e huaj duke e bërë numrin

më të vogël të porosive dhe të kërkojnë më shumë fleksibilitet në specifikimet e

proceseve të punës (studimet e mëparshme ekspertëve në raportet nga programe

të tjera nga donatorët i financuar).

Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Tregtisë, Turizmit dhe Sipërmarrjes ka filluar

zbatimin e fondit të konkurrueshmërisë për 19 firma.

Qeveria ka miratuar fondin mbështetës për femra sipërmarrëse dhe hapjen e

bizneseve të reja.

Ministria e Mirëqenies filluar zbatimin e 6 programeve të punësimit të brezave.

Në vitin 2014, 3, 669 persona të papunë kanë përfituar, me 60% të punësuar në

sektorin e prodhimit të veshje. (Faqja zyrtare e Ministrisë së Mirëqenies)

3.6 Shpërndarja gjeografike dhe analiza Në total 5,245 biznese janë të drejtuara nga të huaj ose pronësi e përbashkët. Rreth

5.6% e totalit të ndërmarrjeve të huaja dhe të përbashkëta punësojnë 50 e më shumë

personel dhe kanë të punësuar 74.2% të totalit të të punësuarve. Ndërmarrjet e mëdha

në këtë grup të veprojë në veshje dhe këpucë, call center, dhe financave. Rreth

81.2% e ndërmarrjeve të huaja dhe të përbashkëta janë të përqendruara në prefekturat

e Tiranës dhe Durrësit. Nëntëdhjetë e gjashtë kompani operojnë në prodhimin e

tekstilit dhe 705 në veshje. Rreth 220 biznese merren me përpunimin e lëkurës dhe

prodhimin e produkteve të përafërta.

13

TEXTILE AND GARMENT

Tabela e mëposhtme jep një shpërndarje gjeografike sipas rajonit/qytetit të firmave

të prodhimit të veshjeve në vend. Shumica e firmave janë të vendosura në Tiranë

(38.4%), Durrës 17.6%, Korça 9.77% dhe 9.35% Fier. Tabela 3. Numri i firmave nga prefekturat

Prefekturat Nr. e firmave

Berat 41

Dibër 3

Durrës 124

Elbasan 19

Fier 66

Gjirokastër 18

Korçë 69

Kukës 1

Lezhë 18

Shkodër 37

Tiranë 271

Vlorë 39

Total 706

Edhe pse burime të ndryshme paraqesin shifra paksa të ndryshme, shpërndarja e

firmave në vend tregon se qyteti me numrin më të lartë të firmave është Tirana,

ndjekur nga Durrësi, Kruja, Shkodër, Korçë, Fieri dhe Berati.

14

TEXTILE AND GARMENT

4. KARAKTERISTIKAT E TREGUT TË PUNËS

4.1 Kontributi në punësim

Punësimi sipas grup-moshave, arsimit, nevoja të veçanta Sipas studimit më të fundit të Dhomës së fasonëve në Shqipëri, numri i të punësuarve

në sektorin e tekstilit dhe këpucëve është 70.037 në total; totali i njësive të

përgjithshme aktive në sektor është 757; Persona të punësuar në sektorin e veshjeve

është 39.331, ndërsa në sektorin e këpucëve është 30.706.

Sipas Anketës së Forcave të Punës/INSTAT, gjatë tremujorit të dytë të vitit 2015,

shkalla e papunësisë për personat e moshës 15-29 vjeç është 34.2%; të rinjve (të

moshës 15-29). Shkalla e pjesëmarrjes në forcat e punës është 43.4%.

Norma e rritjes së punësimit sipas sektorëve nga tremujori i parë 2015 me tremujorin

e dytë 2015 është 4% në prodhimin e mbajnë 3 pozicionin pas miniera dhe gurore

dhe ndërtimi.

Shkalla e papunësisë për të diplomuarit e shkollave të mesme është 23.9%, ose 6.6%

më e lartë se norma mesatare kombëtare. Të diplomuarit e universitetit kanë një

normë papunësie prej 19%. Ata të diplomuar në shkollat e mesme profesionale dhe

me shkollë fillore vetëm 14.5% dhe 13.5% respektivisht.

Formimi/arsimi - Punëdhënësit në tekstile dhe veshje/prodhim këpucë aplikojnë për

programet e nxitjes së punësimit. (Burimi: Rritja e produktivitetit dhe konkurrencës

së veshjeve dhe prodhimit të këpucëve kompanive në Shqipëri - Rritje

Albania/USAID)

Për sa i përket praktikave të përdorura nga firma për të punësuar dhe trajnuar,

rezulton se ka tre kategori të firmave:

a. Firmat që praktikojnë një program të plotë trajnimi për operatorët e tyre (brenda

ose jashtë firmës).

b. Firmat që praktikojnë trajnimin e operatorëve pas rekrutimit (brenda firmës)

c. Firmat që praktikojnë trajnimin e operatorëve në qendrat e formimit profesional

Fuqisë punëtore në sektorin Mosha mesatare e fuqisë punëtore të punësuar në sektorin e prodhimit e veshjeve

dhe këpucëve është 31 vjeç. Paga mesatare në sektorin është 27,500 lekë në muaj.

Sipas arsimimit të njerëzve të punësuar: 5% me arsim universitar; 20% me arsim të

mesëm; dhe 75% me arsim fillor.

15

TEXTILE AND GARMENT

Gjinia dhe punësimi Në aspektin e gjinisë në tekstile, 95% e të punësuarve në sektorin e veshjeve dhe

prodhimit këpucë janë femra dhe vetëm 5% janë meshkuj. (Raport i Dhomës së

Fasonëve)

Profilet profesionale

Kur shohim strukturën e vendit të punës, mund të vërehet një strukturë standarde me

vetëm 12% të kompanive që aplikojnë një strukturë profesionale standarde. Shumica

e kompanive kanë marrëdhënie normale dhe të mira me zyrat e shtetit.

4.2 Industria e veshjeve për nga madhësia e firmave Firmat prodhuese të veshjeve mund të klasifikohen sipas madhësisë së tyre, numri i

të punësuarve; 1-4, 5-9, 10-49, dhe mbi 50 të punësuar.

Grafiku 2. Klasifikimi i ndërmarrjeve sipas numrit të të punësuarve

Është e qartë se 67,13% e firmave janë të vogla. Firmat me më shumë se 50 punonjës

përbëjnë 17.28% të numrit të përgjithshëm të firmave. 4.2.1 Struktura Pronësia

Plot 79,46% e firmave kanë pronësinë shqiptare, 16.85% janë në bashkëpronësi dhe

vetëm 3.68% janë në pronësi të të huajve.

, 441

, 33

, 110

,

16

TEXTILE AND GARMENT

Grafiku 3. Struktura e pronësisë së firmave

4.2.2 Madhësia e kompanive

Tabela 4. Kompanitë sipas produktint përfundimtar dhe pronësisë

aktiviteti ekonomik Total Pronësia

Shqiptare E përbashkët

Total 706 561 145

Veshje pune 52 41 11

Veshje të përgjithshme 555 452 103

Të brendshme 84 61 23

Kapele, dorashka, shall

Prodhimi trikotazhi

15 7 8

Kompanitë nga modeli i biznesit dhe investimet në teknologji të reja Duke iu referuar Rritje Albania 2014 Studim nga Projekti i USAID (John Haycock

dhe raport studimi Ermira Shehi), 104 kompani i janë përgjigjur pyetësorit në lidhje

me modelin e biznesit:

Grafiku 4. Kompanitë sipas modelit të biznesit dhe investimeve në teknologji të reja

Rreth 64% e firmave operojnë në prerje, prodhim dhe tregtim dhe në modelin e

paketës së plotë (Ermira Shehi - Raporti për Rritje Albani/USAID).

Sipas raportit Dhomës së Fasonëvë (2015), rreth 85% e kompanive që operojnë në

sektorin e prodhimit këpucë janë në prerje, prodhim dhe tregtim dhe model biznesi

79.46%

3.68%

16.85%

Shqiptare

Të huaja

Të përbashkëta

17

TEXTILE AND GARMENT

me paketë të plotë. Kjo shifër është pak më e ulët në sektorin e prodhimit të veshje

me 67%.

4.3 Nevojat për aftësitë Të gjitha studimet e mëparshme dhe raportet, vizita personale apo intervista, si dhe

programe të praktikës së nxënësve tanë të departamentit tregojnë se firmat që

operojnë në sektorin e prodhimit të veshjeve dhe këpucëve kanë probleme të mëdha

me punonjësit e sapo-punësuar në çdo nivel pune. Të punësuarit e rinj nuk kanë

aftësitë e duhura për punë.

Kompanitë e intervistuara në lidhje me nivelin e përdorimit të teknologjisë në firmat

e tyre në 2013 (Raporti John Haycock Rritje Albania/USAID) raportojnë se 67.12% e

firmave kanë një sektor të prerjes dhe vetëm 17.8% kanë ploter CAD/CAM:

Grafiku 5. Niveli i përdorimit të teknologjisë në firma

4.4 Karakteristikat e sektorit Ndërmarrjet e vogla e të mesme

Këto lloje të kompanive kanë aftësinë për të: Qenë fleksibël në procesin e prodhimit;

Reaguar shpejt ndaj ndryshimeve sipas nevojave të klientëve

Siguruar furnizimet shpejtë;

Reaguar e përgjigjur shpejt kërkesave të klientëve për një cilësi më të mirë.

Vendndodhja gjeografike Afërsia e Shqipërisë në tregjet e BE i ka dhënë vendit avantazhin e krijimit të

marrëdhënieve të forta me klientët evropiane.

Pagat e ulëta

18

TEXTILE AND GARMENT

Kostoja mesatare e pagave në Shqipëri janë më të ulëta se në çdo vend tjetër të BE-

së (përfshirë edhe Rumania, Bullgaria). Kostot e punës luajnë rol të rëndësishëm në

konkurrencën e tekstile/veshjeve dhe këpucëve/prodhuesit lëkure, sidomos duke

pasur parasysh konkurrencën intensive me të cilën përballen prodhuesit nga

prodhuesit me kosto të ulët në vendet aziatike.

19

TEXTILE AND GARMENT

5. ANALIZA E ZHVILLIMIT TË AFTËSIVE PROFESIONALE NË SEKTOR

Ofruesit e AFP publike janë të shpërndara në mënyrë të pabarabartë në 12 qarqet

aktuale të vendit - një fakt që sugjeron një nevojë urgjente për një ristrukturim rajonal

dhe institucional të sistemit të ofruesve të

AFP në të drejtën e vet. Megjithatë, të

dhënat nga studimet e mëparshme tregojnë

se, për sa i përket ofertës së AFP-së, janë:

1) qarqet e mirë shërbyera të Tiranës,

Elbasanit, Durrësit, Shkodrës, Vlorës, 2)

mbi-shërbyer është qarku i Korçës, 3) të

nën-shërbyer janë qarku i Fierit, Beratit,

Dibrës dhe 4) seriozisht të nën-shërbyer

janë qarku i Lezhës, Kukësit dhe

Gjirokastrës.

Ka dhjetë qendra rajonale të formimit

profesional në Shqipëri: Qendra # 1 dhe #

4 në Tiranë, Qendra në Durrës, Elbasan,

Shkodër, Vlorë, Korçë, Gjirokastër dhe

Njësia Mobile e vendosur në Qendrën # 4

në Tiranë.

Të gjitha departamentet e tekstileve dhe

konfeksioneve në AFP kanë pasur

mungesë të theksuar burimesh për shumë

vite si në aspektin e pajisjeve dhe

materialeve mësimore dhe kjo është

reflektuar në besueshmërinë e programeve

të trajnimit që ato ofrojnë dhe për të pasur

ndikim në aftësinë e tyre për të ofruar lëndë të tjera që tani përfshihen në kurrikulat

e tyre.

Shumica AFP nuk kanë objekte mësimore të tyre. Të gjitha AFP kanë nevojë për të

zhvilluar materiale marketingut që të mund të përdoren për të promovuar kurset e

tyre për të dy nxënësit dhe industrinë e mundshme.

Kompetencat profesionale në sektorin përfshijnë:

1. Tekstil-veshje (niveli 1); veshje (niveli 2) dhe, veshje (niveli 3)

2. Tezgjah- artizanat

20

TEXTILE AND GARMENT

5.1 Qendrat e Aftësimit Profesional dhe Kurse

Ka një rrjet shkollash të mesme profesionale në Tiranë, Shkodër, Durrës, Korçë,

Elbasan dhe secili ka një departament tekstili me 50-70 nxënës të regjistruar dhe të

cilat kanë të njëjtin program.

Shkollat AFP në Durrës, Korçë, Tiranë dhe Shkodër kanë programe mësimore në

tekstile dhe konfeksione. Me përjashtim të Korçës, qytetet e tjera kanë numrin më të

madh të firmave të prodhimit të veshjeve dhe këpucëve në vend, por AFP merren

vetëm me një numër firmash të bazuara kryesisht në marrëdhëniet personale. AFP

nuk kanë sistem të strukturuar të gjurmimit të diplomuar që do të përcaktonte ku

kanë gjetur punë nxënësit, por stafi deklaroi se punësimi varionte nga vende pune në

industri në nivel operatori. Pjesëmarrësit e kurseve dhe nxënësit nga qendra e

formimit profesional dhe shkolla të mesme profesionale shpenzojnë disa kohë çdo

javë në kompanitë, por me mundësinë për të vëzhguar se sa për të pasur ndonjë bazë

praktike. Ekziston nevoja për departamentet e shkollave të AFP-së për të promovuar

veten e tyre te të gjitha kompanitë e qarkut dhe për të siguruar programet e tyre dhe

të mësuar nga afër përshtatjen e nevojave të industrisë.

Ekziston nevoja për stafin departamentit për t’u trajnuar për t’i ofruar subjekteve të

tjera në kurrikulat dhe të shpenzojnë më shumë kohë me industrinë për të siguruar

që ata të marrin lëndët që përputhen nga afër me nevojat e industrisë. Duke filluar

nga 2013, një pjesë e kurrikulave të shkollave të AFP është stilimi dhe krijimi i

koleksioneve dhe përdorimi i sistemeve CAD/CAM në prodhim veshje/këpucë.

Personeli mësimdhënës i AFP ka nevojë për kurse të përshtatura dhe materiale

mësimore, si dhe pajisjet e duhura dhe software për të mbështetur kurrikulat. Të

gjitha AFP me departamentet tekstile e konfeksione kanë pasur mangësi të theksuara

në burime për shumë vite si në aspektin e pajisjeve dhe materialeve mësimore dhe

kjo reflektohet në besueshmërinë e programeve të trajnimit që ofrojnë dhe në ndikim

tek aftësitë e tyre për të ofruar lëndë të tjera që tani përfshihen në kurrikulat e tyre.

5.2 Arsimi universitar Departamenti i Tekstilit dhe Modës pranë Universitetit Politeknik të Tiranës

(UPT) është i vetmi institucion akademik universitar që ofron mësimdhënie

akademike, kërkimore, punën shkencore, si dhe testimin/analiza në fushën e

tekstileve, konfeksioneve dhe lëkurë/këpucëve.

Departamenti i Tekstilit dhe Modës në Universitetin Politeknik të Tiranës është e

pajisur shumë mirë me lektorë të shkëlqyer të kualifikuar për kurrikulat. Përveç

cikleve të studimeve normale universitar (Bachelor, Master i Shkencave, Master

Profesional), departamenti ka përshtatur në bashkëpunim me Kursin e të mësuarit

gjatë gjithë jetës, projekt i USAID-it në industri të ndryshme të nevojshme

shqetësimet/tema. Këto kurse filluar me sukses në vitin 2014 në dizajn me

21

TEXTILE AND GARMENT

CAD/CAM për industri, ku pjesëmarrës ishin mësues të shkollave të AFP-së të

Tiranës dhe Korçës dhe specialistë model-krijues nga disa firma të vendosura në

Tiranë.

Katër laboratorë janë pjesë e departamentit: fiziko-mekanike; kimike; Prodhimi dhe

CAD/CAM laborator me linjë teknologjike të prodhimit me përbetuar

industrial; dhe, sixhade laboratorike.

Akredituar sipas ISO/IEC 17025 për tekstil dhe lëkurë konformitetit vlerësim

Me një listë prej 30 tekstileve/testeve veshje akredituar dhe 15 teste të akredituar

për lëkurë dhe këpucë

Rastet e bashkëpunimit me AFP: 1. kurs intensiv në CAD/CAM në prodhim veshje për mësuesit e shkollave të

mesme profesionale Korçë, Shkolla e Tiranës dhe specialistë të industrisë (8

javë);

2. Përgatitja e disa materialeve mësimore për AFP në Korçë dhe Tiranë që do të

përfshihen në programet e tyre të reja;

3. Bashkëpunimi i stafit të departamentit me qendrat e formimit profesional

(Tiranë, Shkodër, Fier, Durrës) në hartimin e kurrikulave për kurse profesionale

në kursin Mirëmbajtje Makinerie;

4. Bashkëpunimi me AFP-Tiranë për vizitat mësimore të nxënësve dhe praktikave

në laboratorë.

Studimi i inventarit të aftësive për 2014 me firmat prodhuese veshje/këpucë nxori në

pah: Kompanitë që operojnë me paketë të plotë dhe emrin e tyre të markës kanë nevojë

për personel të kualifikuar (kryesisht menaxher prodhimi, sektorin e modelimi,

specialistë CAD/CAM), testim, modelim, stilim; operatorë të specializuar në më

shumë se një proces prodhimi;

Kompanitë që operojnë në modele më të ulëta biznesi preferojnë operatorë të

kualifikuar në më shumë se një operacion; teknikë makine; specialistë modelimi

dhe stilimi; specialistë prerjeje.

Regjistrimi i nxënësve dhe profileve AP në prodhime tekstile dhe konfeksione në

vitin 2014 është 147 me kohë të plotë dhe 331 nxënës me korrespondencë. (Burimi:

Analiza e nevojave për aftësi 2014, Ministria e Mirëqenies dhe ILO)

5.3 Aksesi në AFP Në Shqipëri, të punësuarat femra përbëjnë rreth 40% të numrit të përgjithshëm të të

punësuarve, por vetëm katër sektorë ekonomikë të udhëhequr nga manifaktura

karakterizohen nga shumica e grave. Një e katërta e totalit të bizneseve, duke

mbuluar pothuajse 17% të punësimit total, kanë presidente femra. Numri i bizneseve

22

TEXTILE AND GARMENT

me të punësuar më së shumti meshkuj është më shumë se 2 herë më i madh në

krahasim me at ku femrat janë në shumicë. Përveç kësaj, vetëm 10% e bizneseve

raportojnë se kanë punësuar së paku një person me aftësi të kufizuara.

Numri i madh i bizneseve që punësojnë persona me aftësi të kufizuara i përket

prodhimit, furnizimit me ujë, kanalizimit, mbeturinave dhe bizneset të mëdha e të

mesme. Përveç kësaj, bizneset që operojnë në rajonin qendror janë punëdhënësit

kryesorë të personave me aftësi të kufizuara, ndërsa të dy rajonet e tjera punësojnë

vetëm 1/3 e krejt totalit. (Burimi: Ministria e Mirëqenies dhe ILO – Projekt i

financuar nga BE)

Vetë bizneset private rezultuan të jenë financuesit kryesorë të trajnimit për të gjitha

gjashtë grupet e profesioneve. Shumica e kompanive të mesme e të mëdha kanë

strukturën e tyre të trajnimit dhe rreth një e treta e tyre kanë një zë të veçantë të

buxhetit për trajnimet.

Shqetësimet kryesore të punësimit rezultojnë të lidhura me:

Kualifikimi i pamjaftueshëm i fuqisë punëtore; Qëndrimi i punëkërkues/ kultura e punës; barra e lartë fiskale në lidhje me

punësimin; Sistemi arsimor nuk i plotëson nevojat e ekonomisë për aftësitë, dhe

Pagat e ulëta

Kualifikimi i pamjaftueshëm i fuqisë punëtore është më problematike dhe një

shqetësim kryesor për bizneset e mëdha

Në grupin e bizneseve të mesme e të mëdha, operatorët e makinave qepëse bëjnë një

ndryshim të qartë. Rritja e shpejtë vitet e fundit e industrisë së modës dhe

konfeksioneve në Shqipëri ka çuar në një kërkesë të konsiderueshme për këtë

profesion. Për shkak të madhësisë së këtyre bizneseve, ka nevojë të vazhdueshme

për zëvendësimin e stafit dhe/ose shtimin e tyre. Nga pikëpamja gjinore, bizneset që

kërkojnë operatore makine qepëse me aftësi më të mira kanë një strukturë pune të

përbërë nga rreth 93% femra.

Për sa i përket mungesës së aftësisë për sektorët e prodhimit të këpucëve, tekstile dhe

konfeksione, shifrat janë:

Operatorë makinerie tekstile, leshi dhe produkte lëkurë - 256 Punëtorë të konfeksioneve e të ngjashëm - 67

Mungesa e aftësive në grupin e firmave prodhuese të mesme janë: Operatorë makinerie tekstile, leshi dhe produkte lëkurë - 127; Mekanikë dhe riparues makinerish - 47.

23

TEXTILE AND GARMENT

Një nga arsyet kryesore të mungesës së aftësive në firmat prodhuese janë “njohuritë

e pamjaftueshme në kohën e rekrutimit” dhe “Mungesa e përvojës të të rekrutuarve

kohët e fundit”.

Operatorët e makinave qepëse dhe ata të call center janë dy profesione që aktualisht

po drejtojnë tregun e punës në Shqipëri, secili duke parashikuar rreth 4000 rekrutime

të reja në vitin që vjen. Prodhimi është sektori kryesor në drejtim të rekrutimeve të

reja me një numër të vlerësuar punësimi prej 8,378 njerëzve. Shumica e tyre janë të

punësuar nga industria e modës dhe veshjeve, pjesa më dinamike e ekonomisë së

Shqipërisë sot, e cila zë dy vendet e larta me një total prej 5,513 rekrutime të

reja. Industria e veshje dhe industria e këpucëve dhe shërbimet e call center janë

punëdhënësit më të mëdhenj brenda grupit të madh të bizneseve. (Burimi: Ministria

e Mirëqenies dhe ILO – Projekt i financuar nga BE)

Regjistrimi i nxënësve dhe profilet AP në tekstile dhe prodhimin e konfeksione në

vitin 2014 është 147 me kohë të plotë dhe 331 nxënës me korrespondencë.

Sipas Trajnim AFP-2014 (GIZ) 1. Operatorë për qepje - 575 (të gjitha femra)

2. Operatorë për këpucë - 20 (gjithsej)/3 femra

3. Riparim i makinave qepëse - 12

4. Endje qilimi - 3/3 femra

Sipas: Rritje Albania/USAID - John Haycock dhe raporti Ermira Shehi:

Shkollat e arsimit profesional në Shqipëri që mbulojnë tekstilin dhe konfeksionet dhe

që ndodhen në Tiranë, Korçë, Shkodër, Durrës janë vizituar dhe intervistuar sipas

kurrikulave, strukturës së programit, numrit të nxënësve të regjistruar. Gjithashtu,

janë intervistuar firmat në këto qytete për të analizuar aftësitë e nevojshme dhe

boshllëqet dhe një koordinim më të mirë të programeve të AFP me industrinë.

5.4 Nevoja për aftësi Tirana paraqet këto aftësi duhet: projektuesi modës për veshje dhe këpucë; prerës

për tekstil; operatorët makinerie për prodhimin e stofit dhe produkteve të lëkure;

modele dhe kontrollues të cilësisë; teknikë të prodhimit; dhe, mbikëqyrësit e

prodhimit.

Shkolla e Korçës - sektori i tekstileve, konfeksioneve dhe lëkurës është zgjeruar

duke kjo nuk mbështetet nga një fuqi punëtore e kualifikuar, veçanërisht në stilist

mode dhe modelues, që në fakt do të kishte qenë një vlerë të shtuar për të lehtësuar

brandimin dhe zhvillimin e produkteve të tyre. Disa nga aftësitë e nevojshme në këtë

sektor përfshijnë: rrobaqepësi/operatorë makinë qepëse për sektorin e prodhimit të

këpucëve; prerës për sektorin e këpucëve; Mbikëqyrës linje për sektorin e

24

TEXTILE AND GARMENT

këpucëve; Kontrollorë cilësie; stilist mode për sektorin e këpucëve; stilim për

sektorin e këpucëve; shërbime administrate dhe biznesi e financiare; Ekonomist për

industrinë e tekstileve, konfeksioneve dhe të lëkurës.

Gjirokastra ka nevojë për operatorë makinash qepëse dhe teknikë të mirëmbajtjes

këtyre makinave.

Fieri kërkon inxhinier tekstili për prodhimin e këpucëve, stilistë për prodhimin e

këpucëve, operatorë teknik të prodhimit, kontrollorë të cilësisë, punëtorë të

mirëmbajtjes së ndërtesave; teknikë të mirëmbajtjes së makinerive, dhe operatorët

makinerish (për femrat kryesisht).

Durrësi dëshiron operatorë makine qepëse dhe rrobaqepësi dhe teknikë të

mirëmbajtjes së këtyre makinave.

Shkodra ka nevojë për operatorët makine qepëse dhe rrobaqepësi, stilist mode,

mbikëqyrës, kontrollorë cilësie, si dhe specialistë marketingut për prodhimet

artizanale.

Berati kërkon operatorë makinash qepjeje, kontrollorë cilësie për produktet e

lëkurës, dhe stilist mode.

5.5 Problemet/Çështjet e trajtuara dhe lidhja e tyre

Eksperti vizitoi/kontaktoi kompanitë që operojnë në modele të ndryshme biznesit për

të vlerësuar strukturën e tyre aktuale, metodat e rekrutimit, boshllëqet në aftësi, dhe

lidhjet me qendrat profesionale dhe shkollat e AFP, për të përcaktuar nevojat e tyre

për trajnim që potencialisht mund të shpërndahen nga institucionet arsimore vendore

dhe të propozojë ndërhyrje të reja për përmirësime në nivel kompanie dhe

industrie. Kështu, ekspertët e programit:

Vizituan një kampion prej 11 kompanish (Omega shpk, SAM shpk, Dika shpk,

Mesdheut, FITAL shpk) në Tiranë, Endi shpk, Asol, Ora12, Reg 2012 në Krujë

dhe Fushë - Krujë (4); Picari shpk dhe Blue Sky në Fier (2).

Kontaktuan dhe komunikuan me një total prej 25 firmave në Tiranë, Durrës,

Krujë, Fier, Shkodër dhe Korçë në lidhje me plotësimin e pyetësorit.

U takuan me Kryetarin e Dhomës së Fasonistëve, Z. Gjergji Gjika dhe me

Administratorin e Shoqatës së Veshjeve, Z. Arben Peci.

Intervistuan 4 nxënës të Departamentit të Tekstilit dhe Modës, që aktualisht po

përfundojnë programin e praktikës në firmat e veshjes.

Disa nga çështjet/problemet e vërejtura gjatë vizitave janë:

25

TEXTILE AND GARMENT

Ka një hendek të madh në komunikimin mes arsimit dhe formimit profesional

dhe firmave të prodhimit të veshjeve dhe si rezultat shkollave u mungon

orientimi drejt nevojave të biznesit.

Kualifikimet e operatorëve vetëm në një operacion pune identifikohet si problem

i madh. Ka një nevojë urgjente për kurse të veçanta dhe të përshtatura trajnimi

për të krijuar një forcë pune të kualifikuar në më shumë se një operacion pune.

Mentaliteti dhe opinion i njerëzve në punëtorët e rrobaqepësisë është shpesh

problematike dhe e vështirë për trajtuar. Në të vërtetë, ky mentalitet përbën në

pengesë për punësim në disa rajone të Shqipërisë. Është thelbësore që të bëhet

punë e madhe si në vetëbesimin e operatorëve ashtu edhe në imazhin e firmave

në rajonin ku ato veprojnë.

Disa firma janë të kënaqur me modelin aktual të biznesit si ata veprojnë si thjesht

fason apo si nënkontraktues të kompanive më të mëdha në Shqipëri. Kjo është

kryesisht për shkak të rehatisë me situatën aktuale dhe se nuk ka nevojë për ta

për t’u marrë personalisht me burokracinë e transportit dhe doganat. Kjo kufizon

mundësitë e tyre për të zgjeruar dhe për të përdorur më mirë kapacitetet

ekzistuese gjë që frenon rritjen e mundësive për punësimit. Modelet Pilot të

firmave të suksesshme në këtë rast mund të jetë me dobi për t'u ndjekur nga firmat

e vogla.

Lëvizja e punëtorëve nga një kompani në një tjetër është një shqetësim i

vazhdueshëm në këtë sektor, zakonisht për firmat e vogla, kryesisht për shkak

të mjedisit jopremtues të punës.

Shumë firma të punojnë në bazë të kapacitetit dhe kanë mundësi të mira për rritje

të produktivitetit dhe për përdorim më efikas të kapaciteteve njerëzore dhe

teknologjike.

Praktika e nxënësve janë të rëndësishme për të siguruar një të ardhme të begatë

për industrinë. Krijimi i databazës gjithëpërfshirëse është e rëndësishme për të

siguruar një shpërndarje sa më të gjerë që të jetë e mundur.

Kompanitë që kanë aftësinë për të prodhuar në mënyrë efikase një gamë të gjerë

produktesh do të jenë më të afta për të mbijetuar në këtë kohë të vështirë për

industrinë. Një tipar i rëndësishëm për këto kompani do të jetë stafi i trajnuar

mirë dhe punonjësit fleksibile së bashku me drejtues të aftë.

Duket se ka një problem imazhi me nxënësit dhe me industrisn. Mungesa e të

rinjve në poste drejtuese gjatë vizitave të kompanisë tregojnë se shumë nxënës

nuk e konsiderojnë industrinë e konfeksioneve dhe këpucë me mundësi tërheqëse

për karrierë.

Nga ana tjetër, drejtuesit e lartë të shumë kompanive janë skeptikë me motivim,

njohuritë dhe angazhimin e shumë prej të diplomuarve. Në të gjitha rastet, ata e

shohin mungesën e shkathtësive praktike dhe njohurive të proceseve të

prodhimit si një çështje problematike për të diplomuarit.

26

TEXTILE AND GARMENT

10 QFP dhe katër shkollat e arsimit profesional me departamente konfeksionesh

kanë mungesa të theksuara burimesh në drejtim të pajisjeve dhe materialeve

mësimore.

Ngritja e laboratorëve të rinj në shkollat e AFP nxjerr në pah nevojën për

kualifikim të stafit, në mënyrë që ata mund të përdorin me sukses pajisjet dhe të

mësojnë nxënësit e tyre.

Nuk ka sistem ndjekjeje për nxënësit e shkollave të arsimit profesional që do të

shërbente për të lidhur më të mirë shkollat me industrinë, në mënyrë që të dy të

përfitonin prej kësaj lidhjeje.

Mjet i rëndësishëm është edhe një sërë kursesh mësimit gjatë gjithë jetës për të

përmbushur nevojat e firmave dhe të shkollave për arsimim të vazhdueshëm.

Është nevojë urgjente shqyrtimi i kurrikulave të shkollave AFP për të bërë të

mundur që shkollat t’u shërbejnë më mirë nevojave të sektorit privat.

Ka një nevojë e ngutshme për të riformulim të bashkëpunimit ekzistues ndërmjet

shkollave dhe firmave të prodhimit të veshjeve dhe këpucëve dhe shoqatave të

biznesit dhe të sugjerohen mënyra për të forcuar lidhjet e tyre.

27

TEXTILE AND GARMENT

6. MUNDËSITË PËR NDËRHYRJE

U hartua një pyetësor që iu shpërnda 25 firmave në Shqipëri (16 firma prodhuese

veshjesh dhe 9 firma këpucësh). Firmat janë të vendosura në këto qytete: Tiranë,

Durrës, Shkodër, Berat, Fier, Krujën dhe Korçë.

Në mënyrë që të mbeten konkurruese në tregun evropian, industri fason shqiptare

duhet të shkojë në drejtim të prodhimit të ciklit të plotë dhe të zgjerojë aktivitetin e

saj përtej të modelit fason. Pavarësisht avantazheve që ofron sektori fason,

kompanitë duhet të përmirësojnë njohuritë e tyre në gjetjen e burimeve dhe produktin

përfundimtar në mënyrë që të mbeten konkurruese.

Ka dy shoqata/dhoma konfeksionesh në Shqipëri, që trajtojnë kryesisht çështjet e

legjislacionit dhe taksat për anëtarët e tyre. Prodhuesit e veshjeve e këpucë janë

anëtarë të këtyre shoqatave. Nuk ka asnjë shoqatë këpucësh në vend, edhe pse disa

firma kanë shprehur dëshirën e tyre për të krijuar një të tillë. Disa firma këpucë janë

pjesë e shoqatave të konfeksioneve. Këto shoqata tregtare duhet dhe mund të ofrojë

më shumë për anëtarët e tyre.

Shumë kompani shqiptare mbeten në fund të ulët të zinxhirit të vlerës, e cila është e

rrezikshme pasi klientët mund të ndjekin mundësi të tjera me kosto më të ulët, apo

ciklin e plotë të prodhimit me cilësi më të lartë. Një nga sfidat më të mëdha të

kompanive është që t’i shkojë deri në fund zinxhirit të vlerës së prodhimit duke

ofruar elemente të shërbimit me paketë të plotë (prerje, qepje, rregullim, materiale të

papërpunuara ndihmuese) dhe përfundimisht, zhvillimin dhe marketingun e

koleksioneve të tyre në tregjet e brendshme dhe të jashtme.

Mimoza Vojka, pronar i SAM, një firmë shqiptare me klientë të rëndësishëm në

Francë dhe Holandë, beson se cikli i prodhimit të plotë ofron më shumë dhe më mirë

mundësitë e biznesit.

Tregu shqiptar ka përfituar deri tani nga një marrëdhënie e veçantë ndërmjet

kompanive italiane dhe shqiptare. Tendenca është që nuk ka firma

evropianoperëndimore që të porosisin vetëm një proces të punës.

Përafërsisht 80% e eksporteve shqiptare shkojnë në Itali dhe, ndërsa edhe pse

gjeografia e eksporteve është zgjeruar, ajo mbetet shumë e kufizuar. Eksperti

mendon se potenciali për eksportet e veshjeve/këpucëve është shumë më e

lartë. Firmat shqiptare nuk duhet të mbeten të lidhur vetëm në tregun italian. Shumë

kompani evropianoperëndimore janë duke kërkuar partnerë në mënyrë që të bëjnë të

mundur që produktet e tyre të prodhohen brenda 3-4 javësh.

28

TEXTILE AND GARMENT

6.1 Bashkëpunim më i madh mes kompanive shqiptare Një bashkëpunim dhe ndërveprim më i madh mes kompanive shqiptare do të krijojë

mundësi më të mira për të tërhequr investitorët e mëdhenj dhe për të prodhuar sasi

të mëdha të porosive. Disa firma të mëdha në Shqipëri tashmë japin porosi për

kompani të vogla për të arritur volumin për të plotësuar porositë e tyre të mëdha me

afate më të shkurtra. Rritja e bashkëpunimit si dhe ndihma për firmat e vogla të

zgjedhura për të përmirësuar proceset e tyre do të rrisë konkurrencën e sektorit në

Shqipëri. Shoqatat shqiptare e prodhimit të konfeksioneve mund të luajnë një rol më

të fuqishëm duke ofruar ndihmë për kompanitë në krijimin e lidhjeve me investitorët

e huaj dhe klientëve, identifikimi i kërkesave për import/eksportit, burimet e

mundshme financiare, dhe furnizuesit/blerësit potencialë, si dhe me zhvillimin e një

pakete të integruar të shërbimeve të biznesit.

Strategjia duhet të ndihmojë kompanitë e konfeksioneve për të ndihmuar bizneset të

diversifikojnë bazën e tyre blerëse duke kaluar nga prodhimi i thjeshtë tek ai i

oroentuar nga tregu, duke kërkuar për shitje të reja fitimprurëse dhe duke bërë

përmirësimet e nevojshme në tregti dhe investime, produktivitet, dhe zhvillim të

fuqisë punëtore për të përmirësuar kompetencat e tyre bazë dhe konkurrencën.

Duke përdorur strategjinë e duhura (asistencë teknike të përshtatur dhe të

personalizuar, si dhe zgjidhje për shumë klientë me asistencë në nivel file që i ofrohet

firmave, të cilat dinamike dëshirojnë të përmirësojnë dhe janë të gatsh,e për të

investuar në burimet e nevojshme), prodhuesit shqiptare të konfeksioneve duhet të

jenë në gjendje të shkurtojnë kohën që u duhet për të ndërtuar një industri veshjesh

me forcë konkurruese dhe dinamike.

29

TEXTILE AND GARMENT

7. KONKLUZIONE

7.1 Firmat Nga intervistuar

1. Perceptimi i firmave të intervistuara është se ky sektor ka kontribuar shumë në

zhvillimin aktual të ekonomisë së Shqipërisë.

2. Trendi në rritje shihet si pozitiv me qëndrueshmëri afatgjatë.

3. Një nga sfidat kryesore është punësimi i njerëzve të aftë.

4. Shumica e firmave dëshirojnë të vendosin marrëdhënie të mira me zyrat e

punësimit në qytete. Disa prej tyre kanë vendosur tashmë marrëdhënie të tilla për

punësimin e operatorëve të rinj.

5. Rreth 80% e vendeve të punës janë të thjeshta/operatorë makineri qepëse.

6. Nuk ka lidhje me AFP, kryesisht për shkak të mungesës së informacionit dhe/ose

bashkëpunim të dobët.

7. Rreth 85-90% e punëtoreve janë femra dhe një mesatare prej 20% i përket

komunitetit rom.

8. Në përgjithësi, nuk ka menaxher apo departament të burimeve njerëzore, por ata

e shohin atë si një pozicion të rëndësishëm për rekrutimin e operatorëve të reja/të

punësuar.

9. Punësimin e stafit të ri është një sfidë për shkak të:

a) Mungesës së njerëzve të kualifikuar

b) Motivimit të të rinjve për të punuar në këtë sektor

10. Operatorët dhe stafi i trajnuar janë ende të preferuar. Një nga shqetësimet

kryesore për firmat është mungesa e aftësive praktike dhe njohurive mes të

diplomuarve të punësuar si punëtorë ose gjatë kohës së tyre në praktikë. Në të

gjitha rastet, firmat duhet të ritrajnojnë gjithë punëtorët e rinj. Sugjerim: praktikat

shtesë ose të zgjeruara mund të ndihmojë për trajtimin e kësaj çështjeje.

11. Mbikëqyrësit dhe kontrollorët e cilësisë promovohen nga brenda kompanisë, për

shkak të njohurive të tyre të procedurave dhe standardeve të shoqërisë edhe pse

nuk u është dhënë asnjë trajnim formal në teknikat e menaxhimit.

12. Kompanitë janë të interesuara që punonjësit e tyre të ndjekin kurse trajnimi para

se të punësohen në to. Sugjerim: Rishikimi i kursit dhe programeve kurrikulave

për qendrat e AFP-së dhe shkolla dhe programeve të nxënët afatgjatë për

instruktorët dhe mësimdhënësit dhe personat nga industria përgjegjës për procese

të caktuara mund të jetë me interes e përfitim të madh. 13. Firmat ofrojnë stazh për AFP dhe studentët e universitetit por nuk kanë

përgjithësisht plane reale dhe konkrete pune të miratuar dhe të rënë dakord ose

për t’u pasuar më tej. Këto praktika janë dhënë zakonisht në mënyurë jo

formale. Firmat nuk e konsiderojnë si përgjegjësi përfundimin e stazhit dhe

transformimin e tij si mjet të rëndësishëm për identifikimin dhe trajnimin e

punonjësve të tyre të mundshëm në të ardhmen.

14. Në të kaluarën disa kompani kanë rekrutuar punonjësit nga shkolla të AFP-së në

nivel operatori.

30

TEXTILE AND GARMENT

15. Rreth 50% e firmave të intervistuara kanë kërkuar të përfitojnë nga programet e

mbështetjes së qendrore qeverisë.

16. Kompanitë kërkojnë stimujt tatimorë dhe procedura doganore të thjeshtuara ose

më të pakta.

7.2 Diskutimet e përfundimeve/rezultateve

1. Industria e tekstilit, konfeksioneve dhe lëkure/këpucë është me rëndësi për

punësim në shumë vende të ardhura të pakta. Vlera e shtuar, produktivitetin, dhe

rritja e punësimit janë të gjitha të ndërlidhura. 2. Një sërë rregulloresh të qeverisë, si ato që lidhen me shëndetin, sigurinë, dhe

mjedisin, duhet të harmonizohen me ato të BE-së. Si rezultat i kësaj, prodhuesit

shqiptarë që arrijnë cilësinë ndërkombëtare dhe certifikimin mjedisor që do të

bëjë që ata të qëndrojnë në pozita të mirë me blerësit evropianë. Këto

përmirësime mund të hapë industrinë shqiptare të këpucëve dhe konfeksioneve

tek një gamë e gjerë investitorësh potencial, të cilët zbatojnë rreptë politikat për

shëndetin, sigurinë dhe mjedisin në lidhje me operacionet e tyre të biznesit.

7.3 Sfidat

1. Migrimi i punëtorëve të kualifikuar - Një kërcënim për të ardhmen e industrisë

së këpucëve dhe veshjeve në Shqipëri është se një pjesë e madhe e stafit të tij të

aftë, veçanërisht ata të cilët mund të flasin gjuhë të huaja, do të migrojnë për punë

të paguara mirë në pjesët e tjera të BE-së ose do të preferojnë të bëjnë punë të

tjera më mirë të paguar në vend dhe ta lënë industrinë në Shqipëri pa personel të

kualifikuar.

2. Rregulloret e reja mund të detyrojnë mbylljen e fabrikave - Kompanitë

gjithashtu mund të evidentojnë se respektimi i rregulloreve të reja të shëndetit,

sigurisë dhe mjedisit është një sfidë. Kompanitë e vogla nuk mund të jetë në

gjendje të përballojnë shpenzimet e nevojshme për të zbatuar ndryshimet në

operacionet e tyre të biznesit. Disa mbyllje mund të jenë të pashmangshme.

Kompanitë të cilat mbijetojnë do të jetë më të afta dhe më të pakta dhe për këtë

arsye më të afta për të mbijetuar.

3. Produktiviteti i ulët i punës dhe në bazë të investimeve - produktiviteti i punës

në Shqipëri në sektorin e veshjeve dhe këpucëve është i ulët krahasuar me

mesataren e BE-së dhe niveli i investimit në pajisje të reja dhe zgjerimin e

kapaciteteve është i ulët. Prodhuesit shqiptarë të veshjeve janë shpesh në

mëdyshje për të përmirësuar teknologjinë për shkak se ata nuk janë në gjendje

për të kompensuar kostot e tyre të investimit duke rritur çmimet pa humbur

konkurrencën e tyre. Kjo do të thotë që çdo rritje në shpenzime duhet të

përballohet nga prodhuesit me një reduktim në marzhet e fitimit.

31

TEXTILE AND GARMENT

4. Mbështetja në importet e tekstilit - Shqiptar veshje dhe këpucë sektorit tenton

të mbështetet në tekstile të importuara nga vendet e tjera në vend që të përdorin

tekstile të prodhuara në vend.

5. Prodhimi i sektorit të tekstilit shqiptar është i vogël për të mbështetur tregun

vendas të veshjeve. Rrjedhimisht, nëse nuk ka një hov të përqendruar në

investime në industrinë e tekstilit dhe konfeksioneve prodhuesit do të mbeten të

varur nga importet e tekstileve për materialet e tyre të para dhe kufijtë e tyre të

fitimit do të vendoset pjesërisht nga çmimi i importit të tekstilit.

6. Gra të reja me aftësi relativisht të ulëta përbëjnë një përqindje të lartë të të

punësuarve në industrinë e veshjeve, e cila është shpesh një nga format e pakta

të pranuara të punës kontraktuale për gratë në shumë vende në zhvillim. Gratë

përfaqësojnë mesatarisht 68 për qind të fuqisë punëtore në industrinë e veshjeve,

45% në tekstile, dhe 46% në industrinë e lëkurës dhe këpucëve, 51% dhe në disa

vende gratë mund të përbëjnë deri në 90% të të punësuarve në këto industri.

7. Kushtet e punës në industrinë e veshjeve dhe disa praktikave të industrisë

mund të jetë veçanërisht të vështira për punëtoret femra.

8. Pavarësisht të qënit një nxitës i konsiderueshëm i eksporteve, madhësia e sektorit

në terma realë është modest dhe ka një potencial të lartë nga ky sektor për të

hapjen e vendeve të reja të punës dhe norma më të larta të punësimi. Kjo është

kryesisht për shkak të aktiviteteve me vlerë të shtuar të ulët të kryera në nga

firmat shqiptare dhe presioni për të mbajtur poshtë çmimet e kontratës dhe punës

që janë edhe kostot për shkak të konkurrencës nga jashtë.

32

TEXTILE AND GARMENT

8. REKOMANDIME

1. Firmat e prodhimit të tekstileve, veshjeve dhe këpucëve duhet të kenë një

fleksibilitet më të lartë dhe përshtatje me klientët e tyre pasi ata janë shumë të

interesuar në ciklin më të plotë të prodhimit drejt një cikël të mbyllur. Tregu i

ofertës ka ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme në krahasim me disa vite më

parë kur klientët kërkonin disa procese të veçanta të punës. 2. Në mënyrë aktive të nxitet sektori i veshjeve si një objektiv për investime të huaja

dhe vendore nëpërmjet faqes së internetit të industrisë, panaire, artikuj shtypi të

shkruar dhe njoftime për shtyp.

3. Të përmirësohet konkurrenca duke ndihmuar firmat për të lëvizur poshtë e lart

në sistemin e zinxhirit të vlerës. Për disa, kjo mund të thotë duke lëvizur nga

operacionet pre-qep në procese të plota të prodhimit të të gjithë produktit (poshtë

zinxhir) për të shitur një produkt plotësisht të përfunduar quajtur (deri

zinxhir). Për të tjerët, kjo mund të sjellë që punojnë me agjentë të shitjes për herë

të parë, ose duke anashkaluar agjentët për të shitur direkt me shumicë dhe/ose

shitësit. 4. Të përmirësohet konkurrenca duke diversifikuar prodhimin me shumë-llojshmëri

më të madhe në stil, dizajn, dhe modë për të gjitha tregjet. Duke pasur parasysh

ngjashmëritë mes industrisë së këpucëve dhe veshjeve në Shqipëri, kompanitë

mund të ndihmohen për të diversifikuar biznesin e tyre nga orientim prodhimi në

orientim tregu, duke synuar shitje të reja fitimprurëse dhe duke bërë përmirësimet

e nevojshme në tregti dhe investime, produktivitet, dhe zhvillim të fuqisë

punëtore për të përmirësuar kompetencat dhe konkurrencën e tyre

5. Të mbështetet sektori konfeksion/këpucë në Shqipëri në mënyrë që të mund të

arrijë më shpejt potencialin e tij dhe për të ruajtur dhe e rritur punësimin për

dhjetëra mijëra shqiptarë, shumica e të cilëve janë gra.

6. Tregu ka nevojë për firma që mund të përballen me konkurrencën duke investuar

në teknologji dhe fuqi punëtore. Nëse objektivi kryesor i sektorit është

qëndrueshmëria dhe suksesi në tregun global, firmat e veshjeve dhe këpucëve

duhet të gjejnë mënyra për t'u bërë konkurrues. 7. Investimi në teknologji do t’i bëjë firmat konkurruese globalisht dhe për të

lëvizur me sukses nga modelet CM ose M te modele më të larta të biznesit.

Klientët janë duke kërkuar çdo ditë vlerë të shtuar në zinxhirin e prodhimit të

firmave të veshjeve dhe këpucëve duke nxitur nevojën për të investuar në

teknologji të avancuara.

8. Pothuajse të gjitha firmat kërkojnë mbështetje më të mirë nga qeveria me grante

për të investuar në teknologji të re. Teknologjia e përditësuar do të përmirësojë

mjedisin e punës dhe do të rrisë motivimin tek të punësuarit.

9. Kurset e të mësuarit gjatë gjithë jetës duhet të shihen me një rol të rëndësishëm

në trajnimin për punonjësit në industrinë e veshjeve dhe këpucëve.

33

TEXTILE AND GARMENT

10. Megjithatë, eksperti beson se kompanitë në industrinë e veshjeve dhe këpucëve

në Shqipëri që vazhdojnë të investojnë në trajnimin e punonjësve të tyre dhe për

të përmirësuar produktivitetin e tyre do të mbeten konkurrues. Ata gjithashtu do

të jetë në pozicion më të fortë për të tërhequr klientët të tjerë dhe për të hyrë në

tregje të reja. 11. Aktualisht, për shkak të burimeve të shkollave AFP dhe besueshmërisë së tyre

me kompanitë në industrinë e veshjeve, duket se ka pak mundësi që ato të jenë

në gjendje të ofrojnë një program të qëndrueshëm të kurseve të mësuarit gjatë

gjithë jetës. 12. AFP kanë nevojë të zhvillojnë materiale të tregtueshme që mund të përdoren për

të promovuar kurset e tyre te nxënësit e mundshëm dhe tek industria. Shkollat

profesionale do të duhet të punojnë më shumë për të promovuar shërbimet e tyre

tek një pjesë më e madhe e industrisë së veshjeve/këpucëve. 13. Shkollat profesionale janë një hallkë e rëndësishme në zinxhirin e AFP-UPT-

Industri dhe rivendosja e besueshmërisë së tyre mund të arrihet vetëm me anë

të mbështetjes së përqendruar të Qeverisë, sektori privat, dhe donatorëve

/organizatave financuese.

14. Të krijohet një sistem për ndjekjen e të diplomuarve universitarë dhe analizuar

profesionet e mbajtura nga maturantët për 3 vitet e fundit.

15. Nëse është e mundur, është e rëndësishme të përmirësohen pajisjet e shkollave

dhe qendrave AFP-së për të reflektuar më nga afër nevojave e të industrisë

prodhuese.

16. Departamenti i Modës dhe Tekstilit i Fakultetit të Inxhinierisë Mekanike

në Universitetin Politeknik të Tiranës (UPT) është ofruesi i vetëm për studime

universitare në vend.

17. Të shqyrtohet fizibiliteti i mbështetjes për instalimin e shërbimeve të tjera me

vlerë të shtuar, të tilla si prerja e objekteve CAD/CAM, të projektimit të

produktit, paketimin, etj. Në udhëkryqin mes projektimit dhe prodhimit, software

CAD/CAM u mundëson kompanive të krijojnë veshje me cilësi të lartë të çdo

lloji, duke përfshirë edhe ato për meshkuj, femra, dhe fëmijë, veshje të

brendshme, rroba banje, korse, dhe punë nga më të thjeshtat tek ato më

komplekse, e deri tek haute Couture. Kjo do të rrisë nevojën për një staf tejet të

kualifikuar.

18. Departamenti i Tekstilit dhe Modës ka qenë pjesë e shumë projekteve kombëtare

dhe ndërkombëtare të menaxhimit të prodhimit, kontrollit të cilësisë, dhe

përmirësimit të konkurrueshmërisë për firmat e manifakturës në Shqipëri. Në

kuadër të Projetkti të financuar nga USAID Rritje/Albania Departamenti i

Tekstilit dhe Modës ka filluar, në dy vitet e fundit, një bashkëpunim të ngushtë

me shkollat e arsimit profesional dhe bizneset. Ata kanë hartuar programin e

përshtatur për kurset në CAD/CAM Dizajn për prodhim veshje dhe disa mësues

të shkollave të AFP-së në Korçë dhe Tiranës përfunduan kursin me sukses.

34

TEXTILE AND GARMENT

19. Si një përpjekje fillestare për forcimin e lidhjeve mes industrisë, universitetit dhe

shkollave AFP, kjo nuk është e mjaftueshme për të përmirësuar bashkëpunimi

dhe shkollat e AFP imazhin, kualifikimin e tyre të personelit, dhe kurrikulave.

20. U krye një studim për vlerësimin e aftësisë si pjesë e Projektit të USAID-it për

Përmirësimin Konkurrueshmërisë së industrisë së konfeksioneve. Ky studim

tregoi se aftësitë më të nevojshme për sektorin janë: stilist, modelues, operatorë

të aftë për qepje dhe teknikë të mirëmbajtjes së makinerive.

21. Lektorë UPT mund të trajnojnë personeli në industrinë dhe programet CAD për

krijimin e modeleve të krijuar posaçërisht për sektorin e veshjeve, duke

përfshirë Lectra, Kaledo Style, dhe Modaris. UPT ka licencuar versionet e këtij

softuer dhe pedagogë e tij janë trajnuar ndërkombëtar në përdorimin e tyre.

Aktualisht, UPT është përfshirë në përdorimin e këtyre shërbimeve për

prodhimin e uniformave të policisë shqiptare. Trajnimi për software CAD /CAM

bëhet me kurse afatshkurtra disa mujore disa ditë në muaj jashtë orarit të punës

në Departamentin e Mjediset gjatë periudhën 1 tetor deri më 30 qershor të vitit

akademik. Lektorët e Departamentit kanë kapacitetin teknik për të dhënë mësim

në kurse të përshtatura për subjektet e sistemeve CAD/CAM, të cilat do të mund

të marrë pjesë nga personeli i fabrikës në një bazë të tarifës. Departamenti ka

autonomi për të vendosur për ofrimin e kurseve për individë privatë.

22. Departamenti i Tekstilit dhe Modës mund të ofrojnë trajnime për mësues të

shkollave të AFP-së dhe instruktorë të qendrës të formimit profesional. Ky

departament është i mirë-pajisur për të ofruar kurseve të të mësuarit gjatë gjithë

jetës për. Ka nevojë të marrë mendime nga industria e veshjeve dhe këpucëve

për të përcaktuar saktë nevojat e saj për të vlerësuar qëndrueshmërinë afatgjate

të kurseve.

23. Të trajnohen menaxherët për zhvillimin e kapitalit njerëzor, duke përfshirë

krijimin e strategjive për integrimin e bazuar mbi stimujt rekrutimin, trajnimin

dhe mbajtjen.

24. Kur NVM të jenë të gatshme të kontribuojnë në kosto, të mbështeten me

programe të qëndrueshme trajnimit si pjesë e një funksioni për Menaxhimin e

Burimeve Njerëzore (MBNJ) në bizneset që përfshijnë trajnime të rregullta dhe

të bëhen vlerësime për nevoja trajnimi, të identifikohen trajnuesit e kualifikuar,

të bëhet trajnimi i trajnuesve dhe të ndërtohen lidhje me institucionet dhe

programet që kanë një fokus të veçantë partneritetin publik-privat të trajnimit

ekzistues.

25. Të këshillohen drejtuesit e firmave për mundësitë e ndryshme që zhvillojnë

fuqinë punëtore dhe për të rritur produktivitetin e firmave shqiptare me anë të: a) Përmirësimit të kontabilitetit menaxherial dhe sistemet e menaxhimit

financiar; b) Rritjes krijimin dhe zhvillimin e produktit c) Përmirësimit të proceseve të prodhimit;

35

TEXTILE AND GARMENT

d) Përshtatjes së zgjidhjeve TIK dhe teknologjive të tjera të tilla si CAD/CAM

dhe zbatimin e të dhënave inxhinierike; e) Vendosjes së lidhjeve me shkollat e arsimit profesional të interesuara në

ofrimin e trajnimeve për industrinë e veshjeve; f) Krijimit të lidhjeve me Universitetin Politeknik të Tiranës.

26. Të ndërtohen kapacitetet e Shoqatës/Dhomës së Fasonëve të Shqipërisë për të

përmirësuar: a) Asistencën profesionale dhe trajnimin duke siguruar kurse dhe trajnime për

të rinjtë që punësohen në kompanitë e tekstileve dhe konfeksioneve; b) Plotësimin e nevojave të anëtarëve të tyre për tendencat e industrisë dhe

kontaktet me blerësit të reja, burimet e lëndëve të para, furnizuesit e pajisjeve;

c) Mbrojtjen e interesave për anëtarët dhe industrinë.

27. Të ndërtohen kapacitetet e qendrave të zgjedhura të formimit profesional dhe

shkollat profesionale për t'iu përgjigjur më mirë nevojave të zhvillimit të fuqisë

punëtore të industrisë së veshjeve/këpucëve

28. Të mundësohet publikimi i artikujve për kompanitë shqiptare të veshjeve dhe

këpucëve në revista të tregtisë.

29. Të rritet produktiviteti i ndërmarrjeve duke vlerësuar dhe rekomanduar

ndryshime në teknologjinë e prodhimit, në procese, dhe objekte prodhimi.

30. Të prezantohen bizneset me standardet themelore të cilësisë dhe certifikatat ISO.

36

TEXTILE AND GARMENT

REFERENCAT

Informacioni nga Analiza e Nevojave për Aftësi 2014 (Projekti IPA-HRD ILO)

Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, strategji dhe raporte

Raporti përfundimtar i USAID/Rritje Albania 2013 *Inventari i Nevojave për

aftësi (http://www.solidar.org/IMG/pdf/39_albania_fason_industry_english-2.pdf)

EURASTAT

INSTAT

Projekti i financuar nga BE Ministria e Mirëqenies Soiale dhe ILO

Raportet e GIZ

Raportet tregtare të ACIT