A ESİN.E SAD 1 9 7 6

SADULLAH PAŞA YALISININ TARİHÇESİ

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

Dr.Emel Esin K Ü T Û P H A N F- ŞJL

ûOöTİ no:

— a ~ T TasnM eâ\N \C no. SAD

A9T6

Koca Yusuf Paşa, elinde sadaret mühriyle (1809?), Topkapı Sa­rayı Müzesi - Kodja Yusuf Pasha, holding the seal of the Grand Vizier (1809?) , Topkap ı Palace Museum.

mm

SADULLAH PASA YALISININ TARİHÇESİ D r E m e l E S İ N a d u l l a h P a ş a a d ı y l a a n ı l a n Ç e n g e l k ö y ' d e -

k, y a l ı n ı n , S a d u l l a h P a ş a n ı n ( Ö l . 1 8 9 1 ) W ^ y a ş a d ı ğ ı d e v i r d e n d a h a e s k i o l d u ğ u b i ­

l i n m e k t e d i r . Ü s l û p b a k ı m ı n d a n b u y a l ı ­n ı n o n s e k i z i n c i y ü z y ı l ı n i k i n c i y a r ı s ı n a a i t b i r y a p ı o l d u ğ u n u T ü r k i y e m i z ' i n 1 6 . v e 1 7 . s a y ı l a ­r ı n d a ç ı k a n y a z ı l a r ı m l a b e l i r t m i ş t i m . V a k ı f l a r , B o s t a n c ı b a ş ı d e f t e r l e r i v e t a p u k a y ı t l a r ı d a y a ­l ı n ı n b i l i n e n t a r i h i n i 1 7 8 3 t e n ö n c e s i n e k a d a r g e r i g ö t ü r m e k t e d i r .

V a k ı f l a r , B o s t a n c ı b a ş ı d e f t e r l e r i v e t a p u k a y ı t ­l a r ı y l a y a l ı n ı n e s k i s a h i p l e r i n i n t o r u n l a r ı n d a n m e r h u m H a l û k Ş e h s ü v a r o ğ l u ' n u n y a y ı n l a d ı ğ ı a r a ş t ı r m a l a r a g ö r e , b u y a l ı B i r i n c i A b d - ü l - H a m i d ( 1 7 7 4 - 1 7 8 9 ) d e v r i n d e m e v c u t t u . B i r i n c i A h -m e d ' i n y a p t ı r m ı ş o l d u ğ u İ s t a v r o z B a h ç e s i d e ­n e n k o r u n u n s ı n ı r l a r ı i ç i n d e y d i . Ç e n g e l k ö y v e Ş e v k - â b â d k ö ş k l e r i n i n ç e v r e s i n d e b u l u n m u ş o l ­s a g e r e k . T a p u k a y ı t l a r ı n d a a d ı Ç e r k e ş M e h m e l A ğ a v e v a k ı f k a y ı t l a r ı n d a s a d e c e M e h m e t A ğ a

13

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

I

Koca Yusuf Paşa bir yabancı elçiyi kabul ediyor, su luboya, Topkapı Sarayı Müzesi

ing a foreign ambassador, water colour, Topkap ı Palace Museum.

Kodja Yusuf Pasha reviev-

d i y e g e ç e n b i r D â r - ü s - s a â d e a ğ a s ı n a b u y a l ı B i r i n c i A b d - ü l - H a m i d t a r a f ı n d a n y a ş a d ı ğ ı m ü d ­d e t ç e o t u r u l m a k ş a r t ı y l a v e r i l m i ş t i . H a c c a g i ­d e r k e n v e y a d ö n e r k e n Ş a m ' d a ö l e n M e h m e t A ğ a , e m l â k i n i A t M e y d a n ı ç e v r e s i n d e k i b i r t ü r ­b e y e v a k f e t m i ş b u l u n u y o r d u . F a k a t B i r i n c i A b d -ü l - H a m i d 1 7 8 3 t a r i h i n d e a ç t ı ğ ı d a v a ile b u v a k f ı b o z d u r a r a k M e h m e t A ğ a ' y a k e n d i s i t a r a f ı n d a n v e r i l m i ş b u l u n a n e m l â k i n H a z i n e y e g e r i g e l m e ­s i n i s a ğ l a m ı ş t ı . H a l û k Ş e h s ü v a r o ğ l u ' n u n a r a ş ­t ı r m a l a r ı n a g ö r e İ s t a v r o z B a h ç e s i ' n i n Ç e n g e l ­k ö y s ı n ı r l a r ı t a r a f ı n d a k i k ı s ı m l a r ı 1 7 9 4 s ı r a l a -

' r ı n d a h u s u s i ş a h ı s l a r a s a t ı l d ı . P r o f . N . G ö y ü n ç ' -ü n l ü t f e n b a n a m e t n i n i b i l d i r d i ğ i b i r B o s t a n c ı -b a ş ı d e f t e r i n e v e 1 7 9 2 t a r i h l i t a p u k a y d ı n a g ö r e , a r t ı k y a l ı « M e h m e t A ğ a k ı z ı v e s a d r - ı e s b a k Y u s u f P a ş a h a l i l e s i H a n i f e H a t u n ' u n m ü l k ü » o l a r a k t a n ı t ı l m a k t a d ı r . K o c a Y u s u f P a ş a t o r u n ­l a r ı n d a n H a l û k Ş e h s ü v a r o ğ l u , H a n i f e H a t u n ' u n z e v c i « s a d r - ı e s b a k Y u s u f P a ş a » n ı n K o c a Y u ­s u f P a ş a o l d u ğ u n u b e l i r t i y o r .

K o c a Y u s u f P a ş a , t a r i h i m i z i n b u t a n ı n m ı ş ş a h ­s i y e t i , h a y a t a G ü r c ü a s ı l l ı b i r k ö l e o l a r a k b a ş l a -m ' Ş t ı . E s a s e n o d e v i r d e Y u s u f a d ı , Y u s u f P e y ­g a m b e r g i b i , k ö l e i k e n g ü z e l l i ğ i v e f a z i l e t i y l e t e m â y ü z e d e n g e n ç l e r e v e r i l i r d i . E f e n d i s i T e r ­s a n e y e m e n s u p o l d u ğ u i ç in Y u s u f g e m i c i o l a r a k y e t i ş t i . İ s t i d a d ı s a y e s i n d e , s ı n ı f f a r k ı g i -

' m e f h u r n l a r t a n ı m a y a n m ü s l ü m a n T ü r k c e m i -v e t ı ı ç m d e , Y u s u f , ç a b u k i l e r l e d i . V e z i r p a y e s i y -14

Ic 1 7 8 4 te M o r a v i l â y e t i n i n v e r g i l e r i n i t o p l a m a ­ğa y o l l a n d ı . S a d a r e t m ü h r ü k e n d i s i n e 1 7 8 5 te v e r i l d i . A t ı l g a n b i r k i m s e o l a n K o c a Y u s u f P a ş a , O s m a n l ı d e v l e t i n i A v u s t u r y a v e R u s y a ' y a k a r ş ı s a v a ş a t e ş v i k e t m i ş v e h a r p t e m u v a f f a k ı y e t s i z -l ik n e t i c e s i , 1 7 8 9 d a Ü ç ü n c ü S e l i m t a h t a ç ı k ı n ­c a a z l o l u n m u ş t u . K o c a Y u s u f P a ş a b u n d a n s o n ­ra S i v a s v e V i d i n s e r a s k e r l i k l e r i n e , 1 8 0 9 d a K a p t a n - ı D e r y a l ı ğ a t a y i n e d i l m i ş t i . F a k a t a y n ı y ı l i ç i n d e y i n e V i d i n s e r a s k e r l i ğ i n e v e s ı r a y l a K a r a m a n , K ö s t e n d i l v e B o s n a v a l i l i k l e r i n e y o l ­l a n d ı . R u s y a İ m p a r a t o r l u ğ u n u n g e l i ş m e s i n i ö n ­l e m e k g a y r e t ç 1 8 0 9 - 1 8 1 0 s ı r a l a r ı n d a y e n i l e n i n ­c e , 1 8 0 6 d a n b e r i d e v a m e d e n R u s h a r b i n e h ı z v e r i l d i . B e y l e r b e y i n d e H a s i p P a ş a a d ı n ı t a ş ı ­y a n v e ne y a z ı k k i y a n m ı ş o l a n y a l ı n ı n o d e v i r ­d e k i s a h i b i Y u s u f Z i y a P a ş a d a s e k s e n i n i a ş ­k ı n , a m a o y a ş t a b i l e ş e c â a t l i b i r S a d r a z a m d ı . Y u s u f Z i y a P a ş a , E r z u r u m c e p h e s i n d e k i o r d u ­l a r ı n b a ş ı n a y o l l a n d ı . K o c a Y u s u f P a ş a y a d a i k i n c i d e f a o l a r a k s a d a r e t m ü h r ü v e r i l d i . K o c a Y u s u f P a ş a ' n ı n S a d r a z a m o l d u ğ u n u a n a n , b e l ­k i d e A v r u p a l ı b i r r e s s a m ı n e s e r i , T o p k a p ı S a ­r a y ı M ü z e s i ' n d e m e v c u t t u r . E l i n d e s a d a r e t m ü h ­r ü n ü t u t a n K o c a Y u s u f P a ş a , a r t ı k a k s a ç l ı b i r i h t i y a r d ı , f a k a t m a v i g ö z l e r i n d e a z i m v e c e s a ­r e t p a r l a m a k t a d ı r .

S e r d a r s ı f a t ı y l a K o c a Y u s u f P a ş a ' y a P e y g a m ­b e r i n b a y r a ğ ı e m a n e t e d i l e r e k B a t ı c e p h e s i n e y o l l a n d ı . K o c a Y u s u f P a ş a ' n ı n b a ş ı n d a b u l u n -

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

Koca Yusuf Paşa, III. Sel im' in huzurunda, su luboya, T o p k a p ı Sarayı Müzesi - Kodja Yusuf Pasha, in the presence of Selim III, waterco lour , Topkap ı Palace Museum.

d u ğ u o r d u l a r , B a l k a n l a r d a o v a k i t e l l i d e n f a z l a c a m i i y l e b ü y ü k b i r T ü r k ş e h r i o l a n S u m n u ' d a , d ü ş m a n l a k a r ş ı l a ş t ı . İ k i i h t i y a r Y u s u f P a ş a l a r ı n y ü r ü t t ü k l e r i s a v a ş n e t i c e s i z o l a r a k , f a k a t y e n i b i r y e n i l m e d e g e t i r m e d e n s o n a e r d i . B i r y ı l s o n r a , K o c a Y u s u f P a ş a y i n e a z l e d i l i y o r v e ö n ­c e K a r a d e n i z k ı y ı s ı n d a A n a p a ' y a , s o n r a M e d i ­n e ' y e m u h a f ı z t a y i n o l u n u y o r d u . K o c a Y u s u f P a ş a M e d i n e ' d e , 1 8 1 3 t e v e f a t e t t i . H a n i f e H a ­t u n 1 8 0 5 t e ö l m ü ş t ü . H a n i f e H a t u n ' u n d a b i ­l i n m e y e n b i r t a r i h t e H i c a z ' a g i t t i ğ i , B o s t a n c ı b a -şı k a y ı t l a r ı n d a a d ı n a i l â v e e d i l e n H a c ı u n v a n ı n ­d a n a n l a ş ı l ı r .

H a n i f e H a t u n ' u n K o c a Y u s u f P a ş a ' d a n i k i ç o ­c u ğ u o l m u ş t u . Y u s u f P a ş a - z â d e M ü d e r r i s H a m -d i B e y i n , a n n e s i H a n i f e H a t u n ' u n y a l ı s ı n d a n b i r ö t e d e k i y a l ı d a ( Ç e n g e l k ö y i s k e l e s i n e d o ğ r u ) o t u r d u ğ u h e m B o s t a n c ı b a ş ı k a y ı t l a r ı n d a n , h e m d e H a l û k Ş e h s ü v a r o ğ l u ' n u n n a k l e t t i ğ i a i le m e n -k a b e l e r i n d e n b i l i n i r . H a n i f e H a t u n ' u n ö l ü m ü n ­d e n s o n r a h e r i k i y a l ı , B o s t a n c ı b a ş ı k a y ı t l a r ı n d a Y u s u f P a ş a - z â d e M ü d e r r i s H a m d i B e y a d ı n a d ı r . H a l û k Ş e h s ü v a r o ğ l u ' n u n r i v a y e t i n e g ö r e o n d o -k u z u n c u y ü z y ı l ı n b a ş ı n d a , y a l ı d a , K o c a Y u s u f P a ş a n ı n k ı z ı E m i n e H a n ı m l a o n u n z e v c i S e y y i d A l i P a ş a o t u r m a k t a i d i l e r . S a f r a n b o l u l u o l a n S e y y i d A l i P a ş a , C e z a y i r o c a k l a r ı n d a y e t i ş m i ş b i r d e n i z c i y d i . « G a r b O c a k l a r ı K a p u K e t h ü d a s ı » o l a r a k C e z a y i r ' d e n i s t a n b u l ' a g ö n d e r i l m i ş t i . O n -s e k i z i n c i y ü z y ı l s o n l a r ı n d a C e z a y i r t e k n e l e r i

ü z e r i n d e , L a m b r o v e K a r a k a ç a n a d l ı k o r s a n l a r ı y e n e r e k 1 8 0 6 d a K a p t a n ı D e r y a l ı ğ a t a y i n o l u n ­m u ş t u A y n ı y ı l s o n u n d a i n g i l i z l e r i n K ı n a l ı a d a ' y ı y a k t ı ğ ı d e n i z s a v a ş ı n d a b ü y ü k y a r a r l ı k g ö s t e r ­m i ş t i . B u m u h a r e b e e s n a s ı n d a İ s t a n b u l h a l k ı T ü r k d o n a n m a s ı n a y a r d ı m a k o ş m u ş t u . B o ğ a z ı t a h k i m i ç i n , İ s t a n b u l l u l a r ı n b i n t a n e t o p u b i r g ü n d e t a ş ı d ı k l a r ı r i v a y e t e d i l i r , i k i n c i M a h m u t , 1 8 0 8 d e t a h t a ç ı k ı n c a S e y y i d A l i P a ş a y ı ö n c e a z l e t m i ş , s o n r a y i n e K a p t a n ı D e r y a l ı ğ a g e t i r ­m i ş , b i r y ı l s o n r a y i n e az l ile M ı s ı r e y a l e t i n e t a ­y i n e t m i ş t i . S e y y i d A l i P a ş a 1 8 0 9 d a , İ s k e n d e ­r i y e ' y e g e l i r g e l m e z o r a d a ö l d ü . B ö y l e c e K o c a Y u s u f P a ş a , 1 8 0 9 d a k i k ı s a s ü r e n K a p t a n ı D e r ­y a l ı k v a z i f e s i n d e d a m a d ı n ı n y e r i n e g e ç m i ş t i .

K o c a Y u s u f P a ş a ' n ı n k ı z ı E m i n e H a n ı m d a n S e y y i d A l i P a ş a ' n ı n i k i ç o c u ğ u o l m u ş t u : m ü s ­t a k b e l V a l i H a m d i P a ş a i le b i r g ü n e ş l i g ü n , y a ­l ı n ı n ü s t k a t G ü n e y - B a t ı k ö ş e s i n d e k i s a r ı o d a ­d a d o ğ a n Ş e m s - t â b ( g ü n e ş ı ş ı ğ ı ) H a n ı m . S e y -y i t A l i P a ş a a i l e s i y a z , k ı ş y a l ı d a o t u r u r d u . K ı ­ş ı n , d ö r t y ö n d e n e s e n r ü z g â r l a r a a ç ı k b u l u n a n y a l ı d a ü ş ü d ü k l e r i a n l a ş ı l ı y o r . Ç ü n k ü h e r o d a d a b i r t a n d ı r b u l u n d u ğ u h a k k ı n d a a i l e h a t ı r a l a r ı n ı m e r h u m H a l û k Ş e h s ü v a r o ğ l u a n l a t t ı y d ı .

A n n e s i H a n i f e H a t u n ' d a n y a l ı y ı 1 8 0 5 t e m i r a s o l a r a k d e v r a l a n K o c a Y u s u f P a ş a o ğ l u M ü d e r ­r i s H a m d i B e y i n 1 8 1 2 d e ö l ü m ü n d e n s o n r a o n u n o ğ u l l a r ı , y a l ı y ı B e r b e r b a ş ı H ü s e y i n A ğ a ' y a s a t -

15

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

Sadullah Paşanın bir fo toğraf ı - A picture of Sadullah Pasha.

Sadullah Paşa'nın zevcesi Necibe Hanım, son yı l lar ın­da - Sadullah Pasha's wi fe Necibe Hanım, in her last years

t ı l a r . B u k i m s e n i n d e K o c a Y u s u f P a ş a a i l e s i n ­d e n o l d u ğ u 1 8 3 6 d a , y a l ı n ı n y i n e K o c a Y u s u f P a ş a ' n ı n t o r u n u H a m d i P a ş a ' y a v e o n u n h a n ı m ı F a t m a R e f t â k a d ı n a d ö n m e s i n d e n a n l a ş ı l m a k t a ­d ı r . H a m d i P a ş a B a ğ d a t v a l i s i i k e n P a d i ş a h ı n g ö z ü n d e n d ü ş m ü ş v e i s t a n b u l ' a d ö n m e s i n e m ü ­s a a d e e d i l m e m i ş t i . 0 d e v i r d e y a l ı d a o t u r a n K o c a Y u s u f P a ş a ' n ı n k ı z ı S e y y i t A l i P a ş a ' d a n d u l k a l a n v e H a m d i P a ş a ' n ı n a n n e s i o l a n E m i ­ne H a n ı m b i r g ü n , k a y ı ğ a b i n e r e k S a d r a z a m A l i P a ş a ' y a g i t m i ş v e k e n d i s i n i r ı h t ı m d a k a r ş ı l a y a n S a d r a z a m d a n o ğ l u n u n a f f ı n ı r i c a e t m i ş t i . E m i n e H a n ı m k e n d i n i n y a ş l ı o l d u ğ u n u v e t e k o ğ l u n u ö z l e d i ğ i n i a n l a t a n ş u s ö z l e r i s ö y l e m i ş t i : « A n a p î r , o ğ u l b i r ! » . B u n u n ü z e r i n e a f f e d i l e n H a m d i P a ş a i s t a n b u l ' a d ö n e r e k s e v i n c i n i i f a d e i ç i n y a ­l ı da v e e t r a f ı n d a k i k o r u d a b i r ç ı r a ğ a n â l e m i d ü ­z e n l e m i ş t i . S a y ı s ı z ç ı r a ğ l a r ı n ı ş ı ğ ı g e c e y i a y d ı n ­l a t m ı ş t ı . K a r ş ı s a h i l d e , e s k i B e ş i k t a ş S a r a y ı n d a o t u r a n P a d i ş a h , p e n c e r e d e n g e c e l e y i n b a k ı p b u a y d ı n l ı ğ ı g ö r e r e k Ç e n g e l k ö y ' d e y a n g ı n o l d u ğ u ­n u s a n m ı ş t ı . M ü s r i f z e v k l e r i o l d u ğ u a n l a ş ı l a n H a m d i P a ş a b o r c a g i r d i v e t a p u k a y ı t l a r ı n a g ö ­re , 1 8 5 5 t e , y a l ı , A y a ş l ı E s a t M u h l i s P a ş a a i l e ­s i n e g e ç t i .

A y a ş l ı E s a t M u h l i s P a ş a , X I V . y ü z y ı l A h i l e r i n ­d e n şa i r H a c ı B a y r a m V e l î ' n i n m ü r i d i v e h a l i ­f e s i B ü n y a m i n V e l i d e n i n i y o r d u . B ü n y a m i n V e ­l î ' n i n t ü r b e s i i z n i k ' t e d i r v e İ s t i k l â l H a r b i s ı r a s ı n ­d a Y u n a n l ı l a r ı n a t e ş e v e r d i ğ i t ü r b e l e r d e n d i r . E s a t M u h l i s P a ş a ' n ı n b a b a s ı A y a ş M ü f t ü s ü y d ü . S a n a t k â r i s t i d a t l ı o l a n p a ş a şa i r v e h a t t a t t ı . 1 8 1 4 te E d i r n e , 1 8 3 0 - 1 8 3 6 s ü r e s i n c e d e E r z u ­r u m v a l i s i o l m u ş t u . O r a d a y a p t ı r d ı ğ ı c a m i h a ­len m e v c u t t u r . 1 8 5 1 d e D i y a r ı b e k i r ' d e v a l i i k e n ö l e n E s a t M u h l i s P a ş a ' n ı n t ü r b e s i D i y a r b a k ı r d a -d ı r . Ç e n g e l k ö y y a l ı s ı , o n u n ç o c u k l a r ı n a k a l d ı . B u n l r a d a n S a d u l l a h P a ş a ( 1 8 3 8 - 1 8 9 1 ) , 1 8 7 2 d e b ü t ü n h i s s e l e r i a l d ı v e y a l ı y a d a a d ı n ı v e r m i ş b u l u n d u . S a d u l l a h P a ş a e d i b b i r k i m s e i d i . H a - -t ı r a l a r ı n d a , 1 8 7 6 d a Ç e n g e l k ö y ' d e k i y a l ı s ı n d a b u l u n u r k e n B e ş i n c i M u r a d ı n t a h t a ç ı k t ı ğ ı n ı h a ­b e r v e r e n t o p l a r ı d u y d u ğ u n u v e P a d i ş a h ı n b i r k a y ı k y o l l a y a r a k k e n d i s i n i s a r a y a ç a ğ ı r t t ı ğ ı n ı a n l a t ı r . B i r y ı l s a r a y d a M a b e y n b a ş k â t i b i o l a ­rak b u l u n d u k t a n s o n r a B e r l i n ' e e l ç i t a y i n e d i l d i . 1 8 7 8 d e B e r l i n M u a h e d e s i n i i m z a l a y a n l a r a r a ­s ı n d a i k i n c i m u r a h h a s o l a r a k b u l u n d u . S a d u l ­lah P a ş a , M e ş r u t i y e t t a r a f l ı s ı o l d u ğ u n d a n I I . A b -d ü l h a m i t o n u m e m l e k e t d ı ş ı n d a b ı r a k m a k i ç i n e l ç i l i k l e r e t a y i n e d i y o r d u . B u m e r k e z l e r d e n y a z ­d ı ğ ı m e k t u p l a r , e d e b i y a t k i t a p l a r ı n d a y e r a l ı r . B i r g u r b e t h a t ı r a s ı n ı b u r a d a a n a b i l i r i z : K e n d i s i B e r l i n ' d e e l ç i y k e n 1 8 7 7 d e T ü r k i y e , R u s l a r a k a r ­şı s a v a ş t a y e n i l m i ş b u l u n u y o r d u . P r u s y a S a ­r a y ı n d a k i b i r d a v e t t e ö t e k i d i p l o m a t l a r T ü r k e l ç i s i n e a r k a ç e v i r i p g a l i p d e v l e t i n e l ç i s i n i t e b r i k e d i y o r l a r d ı . T ü r k s e f i r i n i n ü z ü n t ü s ü n ü g ö ­r e n v e b e l k i R u s h a r b i n d e T ü r k l e r i n g ö s t e r d i ğ i P l e v n e m ü d a f a a s ı g i b i k a h r a m a n l ı k l a r ı h a t ı r l a -

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

1878 Berl in Kongresinde II. Murahhas Sadullah Bey (en solda) - Sadullah Bey, Second o t toman delegat at the

congress of Berlin (far l e f t ) .

y a n A l m a n y a V e l i a h d i F r i e d r i c h - V V İ l h e l m ' i n h a ­n ı m ı , K r a l i ç e V i c t o r i a ' n ı n k ı z ı P r e n s e s S o p h i a , T ü r k e l ç i s i n i ç a ğ ı r t a r a k d o s t l u k g ö s t e r m e k i s t e ­d i . F a k a t P r e n s e s ü s t e l i k T ü r k e l ç i s i y l e d a n s e t -m e k a r z u s u n u d a i f a d e e d i n c e S a d u l l a h P a ş a y i n e z o r v a z i y e t e d ü ş t ü . O d e v i r d e T ü r k i y e ' d e o y n a m a k k ö ç e k l e r i n i ş i y d i v e S a d u l l a h P a ş a d a n s e t m e k b i l m i y o r d u .

S a d u l l a h P a ş a 1 8 9 1 d e V i y a n a ' d a s e f i r i k e n g u r b e t t e , a i l e s i n d e n u z a k k a l m a k v e y u r d u n a d ö n e m e m e k a c ı s ı i ç i n d e ö l d ü . Z e v c e s i A n k a r a V a l i s i V e c i h i P a ş a ' n ı n k ı z ı N e c i b e H a n ı m , S a d u l ­lah P a ş a ' n ı n ö l ü m ü n ü ö ğ r e n i n c e ş u û r u n u k a y ­b e t t i . G e n ç l i k l e r i n d e b i r g ü n S a d u l l a h P a ş a , N e ­c i b e H a n ı m ı b i r p e m b e t ü l e l b i s e i ç i n d e g ö r ­m ü ş v e p e m b e n i n k e n d i s i n e y a k ı ş t ı ğ ı n ı s ö y l e ­m i ş t i . 1 9 1 7 d e s e k s e n y a ş ı n a y a k ı n ö l e n N e ­c i b e H a n ı m , b u u z u n h a y a t ı n s o n g ü n ü n e k a d a r d a i m a p e m b e t ü l l e r e b ü r ü n ü r v e y a l ı n ı n H a r e m k a p ı s ı n d a g ö r ü n ü p H a r e m b a h ç e s i n d e g e z i n e ­r e k S a d u l l a h P a ş a n ı n d ö n m e s i n i b e k l e r d i . S a ­d u l l a h P a ş a y a l ı s ı n d a o t u r a n l a r , N e c i b e H a n ı ­

m ı n ü s t k a t t a , G ü n e y - D o ğ u d a k i p e m b e o d a s ı n ­

d a , o n u n p e m b e t ü l l e r i ç i n d e k i h a y a l i n i hâ lâ

g ö r ü r g i b i o l u r l a r .

O n d c k u z u n c u y ü z y ı l d a y a l ı ç o k z a r a r g ö r d ü . Y i r m i n c i y ü z y ı l d a S e l â m l ı k d a y ı k ı l d ı . Y a l ı d a n k a l a n H a r e m k ı s m ı , 1 9 4 6 - 1 9 4 7 d e ik i Y ü k s e k M i m a r , T u r g u t C a n s e v e r ' l e C â h i d e T a m e r t a r a ­f ı n d a n o n s e k i z i n c i y ü z y ı l d a n k a l a n k ı s ı m l a r a d o -k u n u l m a y a r a k t a m i r e d i l d i . G e r e k b u m i m a r l a ­r ı n , g e r e k o s ı r a l a r d a K a ' r i y e c a m i i n d e k i B i z a n s r e s i m l e r i n i n r e s t o r a s y o n u n u y a p a n i n g i l i z m ü ­t e h a s s ı s H a v v k i n s ' i n t e n b i h l e r i n e u y u l a r a k S a ­d u l l a h P a ş a y a l ı s ı n d a k i d u v a r r e s i m l e r i n i n e s k i k ı s ı m l a r ı , s o n r a k i b o y a l a r ı k a z ı n a r a k m e y d a n a ç ı k a r ı l d ı , f a k a t b o z u l m u ş k ı s ı m l a r a e s k i d e k o r u t a k l i t e d e n b i r t a m a m l a y ı c ı d e k o r i l âve e d i l m e d i . S a d u l l a h P a ş a y a l ı s ı , X V I I I . y ü z y ı l T ü r k t a r i h i n i n v e z e v k i n i n az ç o k h a k i k i b i r ş a h i d i o l a r a k b ı r a ­k ı l d ı . Y a l ı o t u z y ı l d ı r t a m i r g ö r m e m i ş t i r . Y i n e m ü t e h a s s ı s l a r ı n i h t i m a m ı n a m u h t a ç d u r u m d a ­d ı r

17

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı