T.C. Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Bilgisayar ve retim Teknolojileri Eitimi Blm

T.C. Hacettepe niversitesiEitim FakltesiBilgisayar ve retim Teknolojileri Eitimi BlmDers: nsan Bilgisayar EtkileimiDers Sorumlusu: Do. Dr. Hakan TZNAr. Gr. Sinan KESKNHazrlayanlar: Ferhat KONCA, H. Fethi KESC, Fatma SAVA, Yasemin KAHRAMAN, Fatma BAYDAR, Duygu DMEN, Merve KARACABahar Dnemi, Ankara, 2014

nsan Bilgisayar Etkileimi Alanna Genel Bak

2indekilerGirinsan Bilgisayar Etkileimi (BE) Nedir?BEnin Kkleri Nereden Geliyor?nsan Bilgisayar Etkileiminde Dnyadaki ve Trkiyedeki nemli GelimelerBE Neden nemli?BEnin Ana BileenleriKullanlabilirlik Mhendislii (Usability Engineering)Kaynaka3GiriGnmzde, biliim sistemleri her yerde, yaammzn her alannda bulunmaktadr. Fakat herkes bu teknolojiden yararlanamamakta veya bu sistemleri kullanmakta zorluk ekmektedirler.

4Giri (2)Nedeni:Sistemi tasarlayan yazlmclar, tasarm srecine son kullancy dahil etmemiKullanlabilirlik almas yaplmamretilen yazlm, retim srecinde ve kullanma sunulmadan nce gerek kullanclarca test edilmemiSadece tasarmclarn varsaymlar ya da beenileri zerine kurulmutur.

5Giri (3)*1970lerde ortaya kp, 1990larda yaygnlaan; yeni, disiplinler aras bir alan olan insan faktr ve bu faktrn en popler paras BE, bu tr sorunlar en aza indirgemeye almakta; mmknse tamamen ortadan kaldrmay amalamaktadr.6

Giri (4)BE almalarna katk yapan temel alanlar:

7BEBilisel PsikolojiGrafik ve Endstriyel TasarmEitimYazlm Mh.Sosyoloji AntropolojiErgonomirgtsel PsikolojiBilgisayar BilimleriGiri (5)retilen teknolojiler her yatan kullancya hitap etmeli, tasarmlar kullanc dostu olmaldr.8

Giri (6)Kullanlabilirlii yksek olan rnler;Verimli, etkili ve memnun edicidir.Kolay renilir.Uzun sre kullanmna ara verilse bile ksa srede kullanm hatrlanr.Kullanclarn hata yapmasna yol amaz; olas hata durumlarnda zm sunar.9nsan Bilgisayar Etkileimi Nedir? nsan Bilgisayar Etkileimi (BE)=Human Computer Interaction (HCI)10nsan Bilgisayar Etkileimi Nedir? (2)Etkileimli (interactive) teknolojilerin tasarm, gelitirilmesi, deerlendirilmesi ve uygulanmas ile ilgilenen disiplinler aras bir alma alandr.

11nsan Bilgisayar Etkileimi Nedir? (3)*nsan Bilgisayar Etkileimi alma alan, insan ve bilgisayar arasndaki etkileimi konu edinmesinden dolay; insan davran, psikoloji, bilisel bilimler, bilgisayar teknolojileri ve yazlm mhendislii alanlarnn yannda ergonomi, grafik ve endstriyel tasarm, sosyoloji, antropoloji ve eitim bilimleri gibi farkl disiplinlerle yakndan ilikilidir (Preece, 1994; Shneiderman, 1998).

12nsan Bilgisayar Etkileimi Nedir? (4)BEnin tek bir tanm yoktur. BE tanmnn olmazsa olmaz 4 boyutu vardr. Bunlar: Disiplinler aras almas: Tek bir disipline bal deildir, pek ok disiplin, yaanlan problemlerin zmne ynelik olarak katk salar.

Kullanlabilirlik (usability): BEnin belki de en temel alma konularnda bir tanesidir. Teknolojiyi nasl daha kolay kullanlr hale getiririz, etkileimi nasl iyiletirebiliriz gibi konular zerinde alr.

13nsan Bilgisayar Etkileimi Nedir? (5)Tasarm: Kullanm ve ilevsellik asndan daha iyi rnleri nasl tasarlarz sorusunun cevabn arar.

Etki: Teknoloji insanlarn yaamn nasl etkiliyor, sorusunu anlamaya ve cevaplamaya alr.

14nsan Bilgisayar Etkileimi Nedir? (6)BEnin Farkl Gr Alarn Barndrmas:

Avantajdr!

erdii/ urat problemler tek bir disiplin kapsamnda zlemeyecek karmaklktadr. Sadece makine asndan ya da sadece psikolojik adan sorunlara bakmak uygun cevaplar bulmak iin yeterli deildir. Farkl disiplinlerden gelen bak alar, bu karmakl daha kolay zebilir hale getirir.

15nsan Bilgisayar Etkileimi Nedir? (7)Dezavantajdr!

Birden fazla gr asn barndrabilmek iin BE alannda alan kiilerin farkl disiplinler hakknda yeterli seviyede bilgi sahibi olmasn gerektirir. Bu durum kolaylkla elde edilebilecek bir kazanm deildir.

16BEnin Kkleri Nereden Geliyor?*BE konusunda atlan admlara genel bir bak

1945 Vannevar Bush Teorik analog bilgisayar fikri (MEMEX MEMory Extender Bellek Geniletici) Atlantic Monthly Dergisinde yaynlanan As We May Think Dndmz Gibi Makalesi.

Brian Shackel, BE Alannda nemli akademik almalar balatan kii. 1959 ylnda yaynlanan Ergonomics for a computer Bilgisayarn Ergonomisi adl makale konu ile ilgili ilk akademik yayn.

17BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (2)Licklider tarafndan 1960 ylnda ne srlen Man Computer Symbiosis / nsan Bilgisayar Btnlemesi fikri.

Lucy Suchmann daha kullanlabilir bilgisayar sistemlerinin tasarmndansa, insan anlayan sistemler gerekli olduunu ne srmesi.

18BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (3)1960larda, Doug Engelbart tarafndan gerekletirilen Augmenting Human Intellect - nsan Zekasnn Geniletilmesi adl alma.

Gnmzde Anlamsal Web (Semantic Web) gibi teknolojilerin gndeme gelmesi.

1969 ylnda International Journal of Man Machine Studies adl sreli bilimsel yaynn kurulmas.

19BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (4)1970li yllarda kullanc dostu (user friendly) kavram ortaya atlmtr.

1976 ylnda NATO man computer interaction konulu bir altay dzenlemitir.20BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (5)Weinberg (The Psychology of computer programming ) ve Shneiderman (Software psychology: Human factors in computer and information systems) bu yllarda konu ile ilgili alk kitaplarn yaynlamlardr (Shackel , 1997)

1982 ylnda ACM, SIGCHI ve CHI konferanslarn balatmtr.

21BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (6)1980lerin sonlarna gelindiinde ise, nsan Bilgisayar Etkileimi alannda drt byk akademik dergi yayn yapmaktadr.

90l yllarn sonlarna doru, Cornegie Mellon niversitesi ve ndiana niversitesi gibi birok niversitede ilk BE akademik programlar balatlmas.

22BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (7)1945 ylnda Vannevar Bush Atlantic Monthly Dergisinde yaynlanan As We May Think adl makalesinde MEMEX MEMory Extender Bellek Geniletici adl makineden bahseder.

23

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (8)Makalede makinenin insann bilisel sistemini nasl destekledii ve sadece insan bilgisayar deil ayn zamanda bu makine ile yaplan insan insan arasndaki etkileimi de gndeme getirmektedir.

24

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (9)Makalede aratrmaclar tarihte ok nl olan Trk ok ve yaylar konusunda aratrma yapmaktadrlar.Aratrmaclar MEMexin zengin ktphanesi zerinde gerekli bilgiye ulamaktadrlar.

25

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (10)ngiltereden Brian Schakel, BE alannda grlen nemli akademik almalar balatan kii olarak karmza kmaktadr.

Shackel in, Design dergisinde 1959 ylnda yaynlanan Ergonomics for a computer Bilgisayar ergonomisi adl makalesi konu ile ilgili ilk akademik yayn olarak adlandrlabilir. (Shackel, 1997)

26BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (11)Licklider tarafndan 1960 ylnda ne srlen Man-Computer Symbosis insan bilgisayar btnlemesi fikri ise hala hayata geirilememi devrimci fikirlerden biridir.

Licklider burada insanlarn bilgisayar ile olan etkileiminin, insanlar arasndaki etkileim gibi olmasnn gerekli olduunu sylemektedir.

27

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (12)Benzer bir yaklam daha sonra Lucy Suchman tarafndan da gndeme getirilmitir.

Suchman, daha kullanlabilir bilgisayar sistemlerinin tasarmndansa, insan anlayan sistemler gelitirilmesinin gerekli olduunu ne srmektedir.

28

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (13)Son zamanlarda biliim sistemlerinin gelitirilmesi srecinde, daha yetenekli yapay zeka yaklamlar kullanlarak yava yava bu konuda ilerlemeler salanmaktadr.

29BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (14)1960l yllarda , Doug Engelbart tarafndan gerekletirilen Augmenting Human Intellect adl alma da bu alanda bir dnm noktas niteliindedir.

Engelbarta gre gelecekteki bilgisayar sistemleri, insan belleinin geniletilmesi grevini greceklerdir.

30

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (15)Gnmzde ise bunlarn yan sra, verinin snflandrlmas problemine daha etkin zmler gelitirmek amacyla Anlamsal Web (Semantic Web) gibi teknolojiler zerine almalar yaplmaktadr.31

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (16)32BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (17)Bu dnemlerde ilk endstriyel nsan Bilgisayar Etkileimi Laboratuvarlar kurulmaya balanmtr.

1990l yllarda web teknolojilerinin gelimesiyle BE almalar nemini artrm ve teknik / tasarmc tasarmlar yerine kullanc merkezli tasarmlar nem kazanmtr.

33

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (18)Bu arada teknolojinin ve bilgisayarlarn sradan insanlarn hayatlarna girmeleri nedeni ile gnlk basnda da kullanlabilirlik konusu gndeme gelmeye balamtr.

34

BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (19)rnein 29 nisan 1991 tarihli BusinessWeek dergisinin kapa Bu kahrolas cihaz altramyorum mesaj ile verilmitir.

Bu yolla teknolojinin hayatmza girdii, ama kullanmda sorunlar olduu haykrlmaktadr.

35BEnin Kkleri Nereden Geliyor?* (20)90larn sonlarna doru Carnagie Mellon niversitesi ve Indiana niversitesi gibi birok niversitede ilk BE akademik programlar da balatlmtr.

Teknolojik rnlerin tantmnda son zamanlarn sk kullanlan sloganlarndan birisi kolay kullanlabilirlik olmutur.

36nsan Bilgisayar Etkileiminde nemli Gelimelernsan Bilgisayar Etkileiminin En iyi rneklerinden

Stephen Hawking 37

Dnyadaki GelimelerStephen Hawking Kimdir?Bir bilim insan,Fiziki, evren bilimci, astronom, teorisyen, yazar.1942 doumlu ve ngiliz,51 yldr ALS hastas olan Stephen u an sadece sa yanak kaslarndan birisini kullanabiliyor.

38Dnyadaki Gelimeler (2)Peki Ya Hawking Nasl letiim Kuruyor?

39

Dnyadaki Gelimeler (3)Tekerlekli sandalyesine monte edilmi zel tablet bilgisayaryla.Hawking in gzlne monte edilmi kk bir alet yanak kasndaki hareketi kzltesi yardmyla bilgisayara aktaryor.

40

Dnyadaki Gelimeler (4)Bilgisayarnda Word plus inc tarafndan yazlan EZ Keys programn kullanyor.EZ Keys kelime tahmini algoritmas ieriyor.Kzltesi yardmyla hareketler bilgisayardaki imleci hareket ettiriyor, Mouse tklamas ilemlerini yapabiliyor ve kelime semesini salyor.Setii kelimelerle oluturduu metin bir metin okuyucu(text-to-speech)tarafndan seslendiriliyor.

41

Dnyadaki Gelimeler (5)Google Glass42

Dnyadaki Gelimeler (6)Google Glass Nedir?Ona sizin gzlk eklindeki kiisel asistannz da diyebiliriz.Siz syleyin o dilediiniz yapsn.Android iletim sistemine sahiptir.

43

Dnyadaki Gelimeler (7)levsellik olarak iPhonedaki Siriye benzetebiliriz.Portatif olmas ve elleri kullanmaya gerek brakmamas en albenili zellikleri arasnda.

44Dnyadaki Gelimeler (8)45

Dnyadaki Gelimeler (9)Google Glass daha detayl incelemek iin bir infografik inceleyelimhttp://www.droid-life.com/2013/04/09/this-is-how-google-glass-works-infographic/

46Dnyadaki Gelimeler (10)Gzln sa yannda ses ve grnt alclarnn yan sra veri ileyicilerde yer alyor.Bu blmde yaplan parmak hareketleri de ilem menleri arasnda gei yapmay salyor.

47

Dnyadaki Gelimeler (11)Google Glass Nasl Kullanlr?"Okay Glass " anahtar kelimesi.Anahtar kelimenin ardndan arama yap, mesaj gnder, adres tarifi al, fotoraf ek gibi komutlar vererek dilediiniz ilemi yapmasn salyorsunuz.

48Dnyadaki Gelimeler (12)Google Glassla yaplan farkl almalar ve ileyii zerine videolarhttp://www.dvice.com/2013-8-20/video-controlling-drone-google-glasshttp://www.dvice.com/2013-5-1/video-google-glass-how-shows-how-device-workshttp://www.dvice.com/2013-8-21/video-interactive-augmented-reality-google-glasshttp://www.dvice.com/2013-3-12/google-glass-will-have-its-own-library-voice-controlled-apps

49Trkiye'deki GelimelerTrkiye'deki ilk insan ve bilgisayar etkileimi laboratuvar 2006 ylnda; ODT Bilgi lem Dairesi Bakanlna bal olarak TBTAK desteiyle kurulmutur. 50

Trkiye'deki Gelimeler (2)Eitim ve aratrma amal kullanmBlm/Birim web sayfalarnn gelitirilmesi aamasnda destek,BDB tarafndan gelitirilen arayzlerin tasarmnda tasarmclara destek,Eriebilirlik almas,Dier niversitelerle ibirlii,Kamu ve zel sektrle ibirlii yaparak etkili ve verimli arayzlerin gelitirilmesi

51Trkiye'deki Gelimeler (3)nsan Bilgisayar Etkileimi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar iki ayr odadan olumaktadr.Kontrol odas Test odas

52

Trkiye'deki Gelimeler (4)Kameralar:Test odasnda biri kullancnn yzn, dieri klavye kullanmn gsteren 2 adet hareketli kamera bulunmaktadr.

53

Trkiye'deki Gelimeler* (5)Gzlemci Bilgisayar:Kontrol odasnda bulunan, ekran grnts Morae tarafndan ve de kameralarn da bal bulunduu bilgisayar tarafndan ayrca kaydedilen bir bilgisayar bulunmaktadr.

54

Trkiye'deki Gelimeler (6)Gz zleme cihaz ve Test Bilgisayar:Kullancnn testi gerekletirdii sre boyunca ekranda nereye, ne kadar sreyle ve ka kere bakt hakknda bilgi salayan, ayn zamanda gz hareketlerini kaydeden 1 adet gz izleme cihaz (Tobii T120) bulunmaktadr. Bu cihazn da bal olduu kullancnn, testi gerekletirecei bilgisayar ayn zamanda gzlemci odasnda bulunan ve kullancnn ekran grntsn kaydeden bir dier bilgisayara baldr.

55

Trkiye'deki Gelimeler (7)Kontrol nitesi:2 kamerann ald grntyle beraber, kullanc ve gzlemci bilgisayarlarnn ekran grntlerini gsteren monitre bal, 360 dnebilen kameralar kontrol eden bir adet kontrol nitesi bulunmaktadr.

56

Trkiye'deki Gelimeler (8)Ses mikseri :kisi test odasnda biri kontrol odasnda bulunan 3 adet hoparlr ve 2 adet mikrofonu kontrol eden bir ses mikseri bulunmaktadr.

57

Trkiye'deki Gelimeler (9)YazlmlarTobii Studio:Tobii Studio yazlm TOBII gz izleme cihaznn reticileri tarafndan gelitirilmi en son srm; monitr zerinde bulunan alc ve yanstc kzltesi kameralardan ald bilgileri grsel ve saysal veriler haline dntren, kaydeden ve sonradan bu verilerin analiz edilmesi iin eitli aralar sunan bir yazlmdr.ClearView:Clearview yazlm TOBII gz izleme cihaznn reticileri tarafndan gelitirilmi, monitr zerinde bulunan alc ve yanstc kzltesi kameralardan ald bilgileri grsel ve saysal veriler haline dntren, kaydeden ve sonradan bu verilerin analiz edilmesi iin eitli aralar sunan bir yazlmdr.

58Trkiye'deki Gelimeler (10)Noldus Observer:Gzlemleri bilgisayar diline evirdikten sonra oluturduu bu veriyi ileyerek istatistik karan ve bu istatistiklere bal olarak grafikler oluturan bir programdr.Observer, gzlenen verinin toparlanmas, ynetimi, analizi ve sunumu iin kullanlan bir yazlmdr. Davran geliimi, iletiim, eitim, dil edinimi, kavrama, psikolojik deerlendirme konularnda bilgi toplamada yardmc olmakla beraber, rn kullanlabilirlii ve insan-makine etkileimi deerlendirmede de kullanlan bir programdr.Morae:Yazlmlarn, web sitelerinin kullanlabilirlik analizlerini yapmak amacyla gelitirilen kullanc ve sistemin bilgilerini kaydeden ve senkronize eden bir yazlmdr.

59Trkiye'deki Gelimeler (11)e-Devlet Kaps SayfasKullanlabilirlik almasTTNET Online lem Merkezi Sayfas Kullanlabilirlik almasODT Btnleik Bilgi Sistemi - Aratrma Frsat Deerlendirme Sreci - Uzman Analizi + Kullanc Temelli Kullanlabilirlik almasODT Anasayfa Kullanc Temelli Kullanlabilirlik almasTTNET Tivibu Cep Uygulamas Kullanlabilirlik almasTTNET Mzik Web SayfasKullanlabilirlik almasTTNET Oyun Web SayfasKullanlabilirlik almas60Trkiye'deki Gelimeler (12)TTNET Kurumsal Web SayfasKullanlabilirlik almasTTNET Wifi Balanma Sreci Kullanlabilirlik almasTTNET Aile Koruma ifresi Uzman AnaliziTTNET ALO Uzman AnaliziTTNET Vitamin n Arayz Uzman AnaliziODT OIBS 4'nolu Program Kullanlabilirlik almasODT Portal Beta srm Kullanlabilirlik almasODT BDB Yeni Web sayfas Kullanlabilirlik almas (BDB ii kullanc arayz)

61Trkiye'deki Gelimeler (13)TS EN ISO/IEC 9241-151 "nsan Sistem Etkileiminin Ergonomisi, Blm 151: Dnya Geneli Arayzleri Klavuzu" biliim sistemleri iin kolay kullanlabilir arayzlerin gelitirilmesine rehberlik eden bir standart belgesidir.

62

Trkiye'deki Gelimeler (14)Trkiyede ayrca, Turkcell, Avea, TTnet kendi birimlerini oluturdular.63

Trkiye'deki Gelimeler (15)Akademik almalarda da BE kullanlmaktadrYcel, C.H. & AcartrkGrme Engelliler iin Web Sayfalarnda EriebilirliinSalanmasAcartrk, C. & agiltay K. (2006).nsan Bilgisayar Etkileimi ve ODT'de Yrtlenalmalar(ppt file).Akademik Bilisim 2006 Bildiriler Kitapigi, 9-11 Subat 2006, Denizli.Ozelik, E., Kursun, E., & agiltay K. (2006).Gz Hareketlerini Izleme YontemiyleUniversite Web Sayfalarinin IncelenmesiAkademik Bilisim2006 Bildiriler Kitapigi, 9-11 Subat, 2006, Denizli.zelik, E. & agiltay K. (2006).Reklamlarda Baz Mesajlar Alglanmyor Mu? Bir GzHareketlerini zleme almasGazi niversitesi, Ulusal Ergonomi Konferans, 16-18 Kasm 2006, Ankara.

6465

Trkiye'deki Gelimeler (16)66

BE Neden nemli67

BE Neden nemli (2)Gemiteki bilgisayar sistemlerine bakldnda bu sistemler genelde, sistem zerinde uzmanlam ve zel eitim alm kiilerce kullanlabilmekteydi.Gnmzde ise kiisel bilgisayarlarn hayatmza girmesiyle birlikte bu durum deimeye balamtr.

68

BE Neden nemli (3)BEnin neminin art nedenlerini;

Bilgisayar teknolojilerinin ucuzlamas ve her yatan bireyin bu sistemleri kullanmas,

Gnlk hayatn biliim teknolojileri olmadan srdrlemez hale gelmesi,

Biliim sistemlerinin farkl alanlarda kullanlyor olmas,

69BE Neden nemli (4)Tp, endstri, ordu ve bankaclk gibi alanlarda kullanlan biliim sistemlerinin sfra yakn insan hatas ile almak durumunda olmas,

Akademik anlamda insan davran ve zihinsel srelerin anlalmas ihtiyacnn domas olarak gsterebiliriz.

70

BE Neden nemli (5)Bilgi ve iletiim sistemleri srekli bir geliim gstermekte ve bu sistemlerin farkl alanlarda kullanm yaygnlamaktadr.

Eitimden bankacla, elenceden savunmaya kadar deien birok alanda kullanlr olmas, BEyi ok daha nemli hale getirmitir.

71BE Neden nemli (6)BE alannda yaplan almalar, biliim sistemlerinin tasarm ve gelitirilmesi konularnda yaplan yanllklar ortaya kartmtr. zellikle son kullancy tasarm, gelitirme ve test srecinin dnda tutmas bir rnek olarak gsterilebilir.

72

BE Neden nemli (7)nsanlarn,bilgisayar ekranndaki bilgiyi nasl algladklar, dikkatlerini nasl ynlendirdikleri, ksa sreli belleklerini nasl kullandklar, uzun sreli bellekten bilgiyi nasl ardklar ,kendine zg bilisel stratejileri kullanma yetenekleri,tecrbeleri,gibi konular aratrmak yazlm gelitirme alannda bize nemli katklar salayacaktr.

73BE Neden nemli (8)Yaplan bu aratrmalarn sonularna gre, biliim sistemlerini kullanrken insan zihninde gerekleen sreleri daha iyi anlarz ve daha verimli ara yzler tasarlam oluruz.

74BE Neden nemli (9)Btn bu gelimelere karn, lkemizde biliim sistemleri ve yazlm gelitirme alannda ok ileri seviyede almalar yaplmakla beraber, kurulan sistemlerin kullanlabilirlii konusunda, bilimsel ve uygulamal olarak yaplan almalar yok denecek kadar azdr.nsan Bilgisayar Etkileimi alannda yaplan almalar Milli Eitimden, zel sektre ve askeri kurululara kadar birok alan da kapsayacaktr.75

BE Neden nemli (10)Eitimde BEnin yeri;Bilgisayar, ilk ve orta retimden, yksek retime kadar sren eitim srelerinde ve hayat boyu renme dneminde ok nemli bir rol oynamaktadr.

76BE Neden nemli (11)Eitim ortamnda yaplan, daha etkin retim malzemesi tasarmna yardmc olacak BE almalar ulusal ekonomiye dorudan katk salayacak ve daha iyi renen kuaklar yetitirilecektir.

77

BE Neden nemli (12)E-devlet gibi kullancs ok fazla olan sistemler de dorudan etkilenecektir.

E-devlet hizmetlerinin hedef kitlesi toplumun tmdr. Dolaysyla, , her yatan vatandan bu servisleri sorunsuz olarak kullanabilmesi gerekmektedir.

78BE Neden nemli (13)Vatanda hibir zorluk ekmeden sistemleri kullanabiliyorsa, bu sistemler doal olarak tercih edilecektir.

79

BEnin Ana BileenleriDrt Ana Bileeni vardr:Kullanc(User)Ara/Arayz(Tool)Grev(Task)Balam(Context)

80BEnin Ana Bileenleri (2)Kullanc: nsan burada ba roldeki bileendir. BE alannda yaplan her ey insann daha mutlu ve yapt ite verimli olmas erevesinde gelimektedir. Burada kullanc tek bir kii ya da grup olabilir.

Ara: Kullancnn gerekletirmek istedii grevi yerine getirmek iin kulland alettir.

Grev: Kullancnn elindeki ara ile gerekletirdii itir.

Balam: Kullancnn bir grevi bir ara ile gerekletirirken iinde bulunduu ortamdr.

8182

AraGrevBalamKullancKullanlabilirlik Mhendislii (Usability Engineering)Mhendislik; bilimsel prensiplerin, belli bir amaca ynelik yaplarn, makinelerin, cihazlarn, sistemlerin ya da srelerin tasarlanmas ve gelitirilmesi, yaratc ekilde uygulanmasdr.

83

Kullanlabilirlik Mhendislii (2)Kullanlabilirlik; Uluslararas Standardizasyon Kuruluu (ISO)nun tanmyla etkililik, etkinlik ve memnuniyet kriterleri ile ilikilendirilir. Etkililik, bir sistemin kullanmyla belirlenen amalara ulama derecesidir.Etkinlik, bu amalara ulamak iin harcanmas gereken kaynaklarn bir lsdr.Memnuniyet ise kullancnn sistemi kabul edilebilir bulma derecesidir.84Kullanlabilirlik Mhendislii (3)Kullanlabilirlik Mhendislii kavram ilk defa 1980li yllarda Digital Equipment Corporation (Kaba bir eviri ile Dijital donanm irketi) firmasndaki kullanlabilirlik uzmanlar tarafndan ortaya atlmtr.Good ve arkadalar kullanlabilirlik mhendisliini, sistemlerin kullanlabilirlii almalarn planlamak, gerekletirmek ve geerlemek amac ile kullanlan kavram ve teknikler olarak tanmlanmtr.

85

Kullanlabilirlik Mhendislii (4)1990l yllardan sonra etkileimli sistemlerin artmas ve yaygnlamas; yazlan kodlarn hemen hemen yarsnn kullanc etkileimli olmasn da beraberinde getirmitir. Bu da demek oluyor ki yazlm mhendislii projelerinde kullanlabilirlie ok fazla nem verilmesi ile yazlm mhendisliinin alt grevi olan bu kavram gnmzde ayr bir mhendislik alan olarak ortaya kmtr.

86Kullanlabilirlik Mhendislii (5)Kullanlabilirlik mhendisliinin ncleri;Jacob Nielsen ve Ben Shneiderman87

Kullanlabilirlik Mhendislii (6)Kullanlabilirlik mhendisleri;BE alannda daha kullanlabilir biliim sistemleri gelitirilmesi iin eitli ara ve yntemleri kullanan,Dier mhendislik alanlarnda olduu gibi uygulama ile i ie olan,Biliim sistemlerinin analiz, tasarm, gerekletirme ve deerlendirme aamalarnn tmnde aktif rol alarak dier yazlm alanlar ile ortak alan kiilerdir.88

Kullanlabilirlik Mhendislii (7)Tm bunlar birletirdiimizde mhendislikler; ama olarak daha ekonomik, gvenli, konforlu ve insanca yaam ortamlar hazrlamaktadrlar.

89

Kullanlabilirlik Mhendislii (8)Genel olarak, mhendislik alanlarna ihtiya olup olmad sorusunu sorduumuzda;

Bir inaat mhendisinin yapt bina ile bir gecekondu arasnda: gvenlik, daha yaanlabilir bir ortam gibi farklar vardr.

Kullanlabilirlik mhendislii de etkileimin daha verimli, kolay, anlalr olmas gibi durumlarda farklar yaratr.

90Kullanlabilirlik Mhendislii (9)Kullanlabilirlik mhendislerinden kullanclarn beklentisine ynelik BTHaber dergisinde Doruk Trkerin yazs;

Buzdolab, vantilatr, gece lambas, sa kuruma makineleri, elektrikli meyve skacaklar gibi aletlerin modeli ne kadar geliirse gelisin ilevleri bellidir. Ancak iletim sistemleri gibi yazlmlar kullanmak iin ilk nce renmek, rendikten sonra da eitli zellikleri kullanabilmek iin gncelleme, yama, eklenti gibi birok uygulamaya maruz kalnmas; yazlmn karmaklamasna neden olmaktadr.91Kullanlabilirlik Mhendislii (10)Nielsene gre kullanlabilirlik;

Kolay renilebilirlikEtkin kullanlabilirlikHatrlanabilirlikDk hata oranKullanm memnuniyeti92Kullanlabilirlik Mhendislii (11)Nielsene gre kullanlabilirlik sorununa yaklarken aranacak 10 zellik;Basit ve doal diyalog kullanmKullancnn diliyle konumaHafza yknn en aza indirilmesiTutarllkGeribildirim salanmasAka gsterilmi k ve ilem sonlandrmaKsayollarn nerilmesiUygun hata mesajlarn tasarlanmasHatalarn engellenmesiYardm ve belge salanmas93Kaynaka

Ate, V. ve Karacan, H. (2009), Abant zzet Baysal niversitesi Web Sitesi Kullanlabilirlik Analizi, Biliim Teknolojileri Dergisi, 2(2)Acartrk, C. Ve altay, K. (2006), nsan Bilgisayar Etkileimi ve ODTde Yrtlen almalar, Akademik Biliim 06, Pamukkale niversitesiKl, E. Ve Gngr, Z., (2006), Ktphane Web Sitelerinin Kullanlabilirlii: Bir Uygulama almas. Gazi niversitesi, Ankara

9495altay, K., (2011) nsan Bilgisayar Etkileimi ve Kullanlabilirlik Mhendislii: Teoriden Pratie, ODT. Vakf Yaynclk ve letiim A..,3, Ankarastn, G.A., lbr, L., Kurun, E., Gkta, Y., (2013), Etkileimli Tahtalarn Ders eriinin Sunumu Srasndaki Kullanlabilirlii. JITTE, Vol.1 No:3, 42-53Karahoca, A., Yaln, S., Karahoca, D., Erdodu, B., akmak, M., Gkl, O., (-). Mobil Acil Servis Yazlm iin Tablet PC Kullanlabilirlik Analizi. Baheehir niversitesi, stanbulKl, E. Ve Gngr, Z., (2006), Web Site Tasarmlarnda Kullanlabilirlik Deerlendirme Yntemlerinin nemi. Gazi niversitesi, Ankara

Uak, N., akmak, T., (2009), Web Sayfas Kullanlabilirliinin llmesi: Hacettepe niversitesi Bilgi ve Belge Ynetimi Blm Web Sayfas rnei. Trk Ktphanecilii 22,2,278-298, AnkaraAl, U., Tonta, Y., (2008). Cumhuriyet Dnemi Makaleler Bibliyografyas 1923-1999: Eletirel Bir Deerlendirme. Trk Ktphanecilii 22,3,320-334, AnkaraUzun, E., altay, K., (2012). evrimii El Yazs Tanma Sistemi Olan Graffitinin Kullanlabilirlik Asndan Deerlendirilmesi. SDU International Journal of Technological Science, Vol4, No1, 46-57ivril, H., Aruaslan, E., Yakut, G., (2013). Uzaktan Eitim Ders eriklerinde Bilisel Ergonomi ve Kullanlabilirlik. SDU Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

96Karahoca, A., Karahoca, D., Gnolu, S., (2009) Web Tabanl Otomasyon Sisteminin Kullanlabilirlik Analizi. UYMS09, Baheehir niversitesi, stanbulGktrk, M., Ard, B., (2009). Kullanlabilir Uygulama Programlama Arayzleri. UMYS09Demirciolu, E.(-). Engelliler ve nsan-Bilgisayar Etkileimi. Gazi niversitesi, AnkaraAlaam, ., alr, ., (2007). Yeni Teknoloji Olarak Yazlmn Dalmn ve Benimsenmesini Etkileyen Faktrler ve Kullanlabilirliin Etkisi. Akademik Biliim 07, Dumlupnar niversitesi, Ktahya

97http://www.hawking.org.uk/the-computer.htmlhttp://stylebylife.com/wp-content/uploads/2013/09/Stephen-Hawking-332x332.jpghttp://tr.wikipedia.org/wiki/Stephen_Hawkinghttp://i.onbesyirmibes.org/image/2011/12/30/228846.jpghttp://www.newscientist.com/data/images/ns/cms/mg21528733.300/mg21528733.300-1_300.jpghttp://www.bbc.co.uk/turkce/multimedya/2013/09/130917_vid_hawking_belgesel.shtmlhttp://turkals.blogspot.com.tr/2011/03/stephen-hawking-nasl-bilgisayar.htmlhttp://authirteen.blogspot.com.tr/2013/04/stephan-hawking-nasl-konusuyor.htmlhttp://turkals.wordpress.com/2011/03/15/stephen-hawking-nasil-bilgisayar-kullaniyor/

Google Glass iin Kaynakahttp://storage.canoe.ca/v1/blogs-prod-photos/a/1/8/4/5/a1845a5fb5c764e7e4231bd0cd908a25.jpg?stmp=1393458884http://www.radikal.com.tr/teknoloji/google_glass_nedir_google_glass_fiyati_ve_ozellikleri-1178915

98http://stuffmideast.com/wp-content/uploads/googleglass.jpghttp://www.droid-life.com/wp-content/uploads/2013/04/google-glass-works.jpeghttp://www.panamerik.com/wp-content/uploads/2014/01/Thad-Google-Glass-GVU-AR.jpghttp://www.droid-life.com/2013/04/09/this-is-how-google-glass-works-infographic/

99