T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ...

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN EĞİTİMİ)

ANABİLİM DALI

DİN GÖREVLİLERİNİN MESLEKİ AİDİYETLERİ, MESLEKİ TÜKENMİŞLİK TUTUMLARI VE HİZMET İÇİ EĞİTİME BAKIŞLARI

Doktora Tezi

Ahmet DOĞAN

Ankara-2013



ANABİLİM DALI


Doktora Tezi

Ahmet DOĞAN

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Recai DOĞAN

Ankara-2013



ANABİLİM DALI


Doktora Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Recai DOĞAN

Tez Sınavı Tarihi: 08.07.2013

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (08.07.2013)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin

Adı ve Soyadı Ahmet DOĞAN İmzası

I

ÖNSÖZ

Bilimde, teknolojide, toplumsal alanda ve buna bağlı olarak eğitim ve iletişim

alanındaki gelişmelerin önemli bir ivme kazandığı günümüzde, bütün dünyada

olduğu gibi ülkemizde de hızlı bir toplumsal değişme süreci yaşanmaktadır. Bu

nedenle; toplumu din konusunda aydınlatmakla görevli olanların, bu değişim ve

ihtiyaçlara göre ortaya çıkabilecek muhtemel soru ve sorunlara karşı hazır olup

bunlara tatminkâr cevap verebilecek bilgi birikimi ve donanımına sahip olmaları

gerekmektedir.

Din hizmetlerinde hedeflenen amaçlara ulaşabilmek için, öncelikle onları

gerçekleştirecek olan kalifiye elemanların yetiştirilmesi esastır. Din hizmetlerinde

etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasında atılabilecek önemli adımların başında, bu

görevi yürüten personele, sahip olmaları gereken yeterliklerin/bilgi, beceri ve

davranışların en hızlı, etkili ve ekonomik yollardan kazandırılması gelmektedir. Bu

ise, mesleğe yönelik iyi bir hizmet öncesi eğitimin yanı sıra, sistemli, planlı ve

ihtiyaca uygun bir hizmet içi eğitim ve yetiştirme faaliyetinin hayata geçirilip, sürekli

kılınmasıyla mümkündür.

Bu araştırma, hizmet içi eğitim ve buna bağlı olarak din görevlilerinin, almış

oldukları hizmet içi eğitime bakış açılarını, tutumlarını içermektedir.

Araştırma; problem, amaç, yöntem, temel kavramlar (Din görevlisi, Din

Hizmetleri, Eğitim, Hizmet İçi Eğitim ve Tükenmişlik) ve kuramsal çerçeveden

(Diyanet İşleri Başkanlığı, Hizmet İçi Eğitim ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın

Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri) oluşan teorik ve Hizmet İçi Eğitimle ilgili yapılmış

alan araştırmasını içeren pratik olmak üzere 2 ana bölümden oluşmaktadır.

II

Doktora ders ve tez dönemi süresince yönlendirmeleri ve kaynak kullanımı

konusunda çok değerli katkılarından dolayı tez danışmanı hocam Prof. Dr. Recai

DOĞAN’a; tez dönemi boyunca tavsiye ve görüşlerinden faydalandığım hocalarım

Prof. Dr. Mualla SELÇUK'a, Prof. Dr. Cemal TOSUN’a, Prof. Dr. Nahide

BOZKURT’a, Prof. Dr. Zeki Salih ZENGİN’e ve Doç. Dr. İhsan ÇAPCIOĞLU’na;

teknik olarak istatistiksel analizlerdeki yardım ve yönlendirmelerinden dolayı hocam

Prof. Dr. Asım YAPICI’ya ve Prof. Dr. Nurullah ALTAŞ’a; araştırma konusunun

belirlenmesinde tavsiyelerinden faydalandığım Diyanet İşleri Başkanlık Müşaviri

Hasan DEMİRBAĞ’a saygılarımı ve şükranlarımı sunarım.

Ayrıca, tezimin önemli bir kısmı olan alan çalışmasını gerçekleştirebilmem

için yardımlarını ve katkılarını esirgemeyen kıymetli Müftülerimize, din

görevlilerine ve müftülük personeline; örneklemin belirlenmesi, anketin dağıtım ve

toplama aşamasında hiçbir yardımı esirgemeyen başta Daire Başkanım Dr. Gazi

ERDEM olmak üzere çalıştığım birimde her kademedeki büyüklerime ve daire

arkadaşlarıma; maddi desteklerinden dolayı başta Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı

Dr. Ekrem KELEŞ olmak üzere Dini ve Sosyal Hizmet Vakfı’na teşekkürlerimi

sunarım.

Uzun süren çalışmam esnasında, maddi ve özellikle manevi olarak

çalışmalarıma destek veren, hiçbir yardımı esirgemeyen aileme ve bilhassa eşime

sonsuz şükranlarımı sunarım.

Ahmet DOĞAN

Ankara-2013

III

KISALTMALAR

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : adı geçen makale

Ans. : Ansiklopedisi

Bkz. : Bakınız

C. : Cilt

Çev. : Çeviren

DEM : Değerler Eğitim Merkezi

Der. : Derleyen

DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı

DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü

DMK : Devlet Memurları Kanunu

DPB : Devlet Personel Başkanlığı

DPT : Devlet Planlama Teşkilatı

Ed. : Editör

Hz. : Hazreti

KAYA : Kamu Yönetimi Araştırması

M. : Mükerrer

md. : Maddesi

MEB : Milli Eğitim Bakanlığı

MPM : Milli Prodüktivite Merkezi

ÖSYM : Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi

s. : Sayfa

ss. : Sayfa sayısı

IV

S. : Sayı

TAKAV : Tapu Kadastro Vakfı

TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi

TDK : Türk Dil Kurumu

TDV : Türkiye Diyanet Vakfı

TODAİE : Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü

ty. : tarih yok

SPSS : Statistic Program for Social Sciences

vb. : ve benzeri

vd. : ve devamı

vs. : vesaire

V

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların Evren ve Örnekleme Göre Dağılımı ..........11

Tablo 2: Mesleki Aidiyet Ölçeği KMO and Bartlett's Testi Sonuçları .................................18

Tablo 3: Gereklilik Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları ...................................19

Tablo 4: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları .....................19

Tablo 5: Yeterlik Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları ......................................20

Tablo 6: Tutum Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları ........................................20

Tablo 7: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği KMO and Bartlett's Testi Sonuçları ...................21

Tablo 8: Maslach Tükenmişlik Ölçeği Cronbach's Alpha Sonucu .......................................21

Tablo 9: Yıllara Göre Temel Eğitim ve Hazırlayıcı Eğitim Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları ....................................................................................................................92

Tablo 10: Yıllara Göre Kuran-ı Kerim Hizmet İçi Eğitim Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları ................................................................................................................................94

Tablo 11: Yıllara Göre Tashih-i Huruf Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları ..........................96

Tablo 12: Yıllara Göre Aşere Takrib Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları ............................97

Tablo 13: Yıllara Göre İhtisas Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları .................................... 101

Tablo 14: 2008 Yılında Gerçekleştirilen Canlı Yayınla Uzaktan Eğitim Programları ........ 103

Tablo 15: 2009 Yılında Gerçekleştirilen Canlı Yayınla Uzaktan Eğitim Programları ........ 104

Tablo 16: Eğitim Merkezi Öğretmeni Seminerleri İle İlgili Sayısal Bilgiler ...................... 105

Tablo 17: Rehber Öğreticilerin Eğitimi İle İlgili Sayısal Bilgiler ...................................... 106

Tablo 18: Formatör Öğreticilerin Eğitimi İle İlgili Sayısal Bilgiler ................................... 107

Tablo 19: Bilgilendirme ve Değerlendirme Toplantıları İle İlgili Sayısal Bilgiler ............. 109

Tablo 20: Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Düzenlemiş Olduğu Diğer Kurs ve Seminerlerin Yıllara Göre Katılımcı Sayıları ............................................................................... 111

Tablo 21: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Unvanlarına Göre Dağılımı................. 114

Tablo 22: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı ... 115

Tablo 23: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinden Evli Olanların Eşlerinin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ....................................................................................... 116

Tablo 24: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ................................................................................................................. 117

Tablo 25: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı..... 118

Tablo 26: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Yaşlarına Göre Dağılımı ..................... 119

Tablo 27: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı........ 120

Tablo 28: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hafızlık Durumlarına Göre Dağılımı .. 122

Tablo 29: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Eğitim Düzeylerine Göre Hafızlık Durumları Frekans Dağılımı ................................................................................... 122

VI

Tablo 30: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Vermiş Olduğu Hizmet İçi Eğitim Kursları ve Bu Kursların İçeriği Hakkındaki Bilgi Düzeylerine Göre Dağılımı ..................................................................................... 124

Tablo 31: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık (Adaylık) Eğitimi Dışında Hizmet İçi Eğitim Alıp Almama Durumuna Göre Dağılımı .............................................................................................................................. 125

Tablo 32: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık (Adaylık) Eğitimi Dışında Katılmış Oldukları Hizmet İçi Eğitim Kursu Frekans Dağılımı ................................................................................................................. 126

Tablo 33: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Kursuna En Son Katıldıkları Tarihe Göre Dağılımı ........................................................................... 127

Tablo 34: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Temsil Etme Düzeyleri Hakkındaki Görüşlere Göre Dağılımı ..................................................................... 128

Tablo 35: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleki Açıdan Kendilerini Yetersiz Hissettikleri Alanlara Göre Dağılımı ...................................................................... 129

Tablo 36: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Eğitim Durumlarına Göre Mesleki Açıdan Kendilerini Yetersiz Hissettikleri Alanların Frekans Dağılımı ................................. 130

Tablo 37: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleki Gelişmeleri Takip Etme Şekillerine Göre Frekans Dağılımı .......................................................................... 131

Tablo 38: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Bilgi ve Beceri Anlamında Mesleki Gelişim Durumlarına Göre Dağılımı ....................................................................... 132

Tablo 39: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Dini Sorulara Cevap Verme Düzeylerine Göre Dağılımı ........................................................................................................ 133

Tablo 40: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Kitap Okuma Alışkanlıklarına Göre Dağılımı ................................................................................................................. 134

Tablo 41: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Kitap Okuma Alışkanlıklarının Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı .................................................................................... 135

Tablo 42: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Mealini Okuma Durumlarına Göre Dağılımı .................................................................................... 136

Tablo 43: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesai Bağlamında Namaz Saatleri Dışındaki Meşguliyetlerinin Frekans Dağılımı ........................................................ 137

Tablo 44: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel Memnuniyet Düzeylerine Göre Dağılımı ................................................................ 138

Tablo 45: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel Memnuniyet Düzeylerinin Unvanlara Göre Dağılımı .............................................. 139

Tablo 46: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel Memnuniyet Düzeylerinin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı .............................. 139

Tablo 47: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel Memnuniyet Düzeylerinin İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ........ 140

Tablo 48: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel Memnuniyet Düzeylerinin Eşlerinin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ................. 140

Tablo 49: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel Memnuniyet Düzeylerinin Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı..................................... 141

VII

Tablo 50: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel Memnuniyet Düzeylerinin Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı .................................. 142

Tablo 51: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Unvana Göre T-Testi Sonuçları ................ 144

Tablo 52: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Mesleki Aidiyet Puanlarının Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı ...................................................... 145

Tablo 53: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları .............................................................................................................................. 146

Tablo 54: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Mesleki Aidiyet Puanlarının Medeni Durumlarına Göre Dağılımı..................................................... 146

Tablo 55: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları 147

Tablo 56: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Eş Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları .............................................................................................................................. 147

Tablo 57: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Mesleki Aidiyet Puanlarının İkamet Ettikleri Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı ........................... 148

Tablo 58: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının İkamet Yerine Göre ANOVA Sonuçları .... 148

Tablo 59: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Mesleki Aidiyet Puanlarının Yaş Durumlarına Göre Dağılımı .......................................................... 149

Tablo 60: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları.. 150

Tablo 61: Yaş İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon ............................................... 150

Tablo 62: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Mesleki Aidiyet Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı ......................................................... 151

Tablo 63: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları 152

Tablo 64: Hizmet Süresi İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon ............................... 152

Tablo 65: Genel Memnuniyet İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon ....................... 153

Tablo 66: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Gereklilik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Unvanlara Göre Dağılımı ...................................................... 155

Tablo 67: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları ............... 155

Tablo 68: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Gereklilik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Medeni Duruma Göre Dağılımı ............................................ 156

Tablo 69: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ... 156

Tablo 70: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Eş Çalışma Duruma Göre T-Testi Sonuçları 157

Tablo 71: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Gereklilik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ................ 157

Tablo 72: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının İkamet Yerine Göre ANOVA Sonuçları ...... 158

Tablo 73: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Gereklilik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı .......................................... 158

Tablo 74: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları 159

Tablo 75: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Gereklilik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı ............................................ 160

Tablo 76: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları .... 160

VIII

Tablo 77: Yaş İle Gereklilik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ...................................... 161

Tablo 78: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Gereklilik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı .......................................... 162

Tablo 79: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ... 162

Tablo 80: Hizmet Süresi İle Gereklilik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ...................... 163

Tablo 81: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Unvanlara Göre Dağılımı ......................................... 164

Tablo 82: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Unvana Göre T-Testi Sonuçları .... 164

Tablo 83: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Medeni Duruma Göre Dağılımı ................................ 165

Tablo 84: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 165

Tablo 85: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ................ 166

Tablo 86: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Eş Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları ................................................................................................................ 166

Tablo 87: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Ortalama Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ...... 167

Tablo 88: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının İkamet Yerine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 167

Tablo 89: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı .............................. 168

Tablo 90: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 169

Tablo 91: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Yaş Aralığına Göre Dağılımı .................................... 169

Tablo 92: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 170

Tablo 93: Yaş İle Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ........................ 170

Tablo 94: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı ............................. 171

Tablo 95: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 171

Tablo 96: Hizmet Süresi İle Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ........ 172

Tablo 97: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Yeterlik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Unvanlara Göre Dağılımı ...................................................... 173

Tablo 98: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları.................. 173

Tablo 99: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Yeterlik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Medeni Duruma Göre Dağılımı ............................................ 174

Tablo 100: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları .... 174

IX

Tablo 101: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Eşlerin Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları ................................................................................................................ 175

Tablo 102: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Yeterlik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre Dağılımı................... 175

Tablo 103: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 176

Tablo 104: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Yeterlik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı .......................................... 176

Tablo 105: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları . 177

Tablo 106: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Yeterlik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı ............................................ 178

Tablo 107: Yaş İle Yeterlik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ....................................... 178

Tablo 108: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ..... 179

Tablo 109: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Yeterlik Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı .......................................... 179

Tablo 110: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre ANOVA Sonuçları . 180

Tablo 111: Hizmet Süresi İle Yeterlik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ....................... 180

Tablo 112: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Tutum Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Unvanlara Göre Dağılımı ...................................................... 181

Tablo 113: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları .................. 181

Tablo 114: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Tutum Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Medeni Duruma Göre Dağılımı ............................................ 182

Tablo 115: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ...... 182

Tablo 116: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Eş Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları183

Tablo 117: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Tutum Alt Boyutu Ortalama Puanlarının İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ................ 183

Tablo 118: Tutum Alt Boyutu Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 184

Tablo 119: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Tutum Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı ....................................... 185

Tablo 120: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları .... 185

Tablo 121: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Tutum Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı ............................................ 186

Tablo 122: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ....... 186

Tablo 123: Yaş İle Tutum Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon.......................................... 187

Tablo 124: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Tutum Alt Boyutu Ortalama Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı .......................................... 188

Tablo 125: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ...... 188

Tablo 126: Hizmet Süresi İle Tutum Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon .......................... 189

X

Tablo 127: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı ............................... 189

Tablo 128: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları ................................................................................................................ 190

Tablo 129: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı ..................... 190

Tablo 130: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 191

Tablo 131: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerinin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ........................................................................................................ 191

Tablo 132: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Eş Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları ........................................................................................... 192

Tablo 133: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı .......................................................................................... 192

Tablo 134: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları .......................................................................... 193

Tablo 135: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumuna Göre Dağılımı ................................................................................................................. 194

Tablo 136: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 194

Tablo 137: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı ................................................................................................................. 195

Tablo 138: Yaş İle Hizmet İçi Eğitim Tutum Arasındaki Korelasyon ............................... 195

Tablo 139: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 196

Tablo 140: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı ................................................................................................................. 196

Tablo 141: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 197

Tablo 142: Hizmet Süresi İle Hizmet İçi Eğitim Tutum Arasındaki Korelasyon ............... 198

Tablo 143: Hizmet İçi Eğitim Tutum ile Genel Memnuniyet Arasındaki Korelasyon ........ 198

Tablo 144: Hizmet İçi Eğitim Tutum ile Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon............. 199

Tablo 145: Hizmet İçi Eğitim Tutum ile Tükenmişlik Arasındaki Korelasyon .................. 199

Tablo 146: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı ............................... 201

Tablo 147: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları ................................................................................................................ 201

XI

Tablo 148: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı ..................... 202

Tablo 149: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 202

Tablo 150: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ..... 203

Tablo 151: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları .......................................................................... 203

Tablo 152: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre Dağılımı .............................................................................................................................. 204

Tablo 153: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları .......................................................................... 204

Tablo 154: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumuna Göre Dağılımı ................... 205

Tablo 155: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 206

Tablo 156: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralığına Göre Dağılımı ......................... 207

Tablo 157: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 207

Tablo 158: Yaş İle Duygusal Tükenme Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ...................... 208

Tablo 159: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Süresine Göre Dağılımı ..................... 209

Tablo 160: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 209

Tablo 161: Hizmet Süresi İle Duygusal Tükenme Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ...... 210

Tablo 162: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı ........... 211

Tablo 163: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları ....................................................................................................... 211

Tablo 164: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı .. 212

Tablo 165: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ........................................................................................ 212

Tablo 166: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ................................................................................................................. 213

Tablo 167: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları .......................................................................... 213

Tablo 168: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ........................................................................................................ 214

XII

Tablo 169: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları ........................................................... 214

Tablo 170: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı .............................................................................................................................. 215

Tablo 171: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları ........................................................................................ 216

Tablo 172: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı .. 216

Tablo 173: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ........................................................................................ 217

Tablo 174: Yaş İle Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ........... 218

Tablo 175: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı .............................................................................................................................. 218

Tablo 176: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ........................................................................................ 219

Tablo 177: Hizmet Süresi İle Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon .............................................................................................................................. 220

Tablo 178: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı ......................................... 220

Tablo 179: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları ................................................................................................................ 221

Tablo 180: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı ................................ 221

Tablo 181: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 222

Tablo 182: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ............... 222

Tablo 183: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları ........................................................................................... 223

Tablo 184: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ... 223

Tablo 185: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları .......................................................................... 224

Tablo 186: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı .......................... 225

Tablo 187: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 225

Tablo 188: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı................................ 226

Tablo 189: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 226

XIII

Tablo 190: Yaş İle Duyarsızlaşma Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ............................. 227

Tablo 191: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı ............................. 228

Tablo 192: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................. 228

Tablo 193: Hizmet Süresi İle Duyarsızlaşma Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon ............. 229

Tablo 194: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı ......................................... 230

Tablo 195: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları 230

Tablo 196: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı ................................ 231

Tablo 197: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 231

Tablo 198: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı ............... 232

Tablo 199: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları ....................................................................................................... 232

Tablo 200: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı ... 233

Tablo 201: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları ........................................................................................ 233

Tablo 202: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumuna Göre Dağılımı ............................. 234

Tablo 203: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 235

Tablo 204: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı................................ 236

Tablo 205: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 236

Tablo 206: Yaş İle Tükenmişlik Arasındaki Korelasyon................................................... 237

Tablo 207: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Süresine Göre Dağılımı................................ 238

Tablo 208: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları ................................................................................................................ 238

Tablo 209: Hizmet Süresi İle Tükenmişlik Arasındaki Korelasyon ................................... 239

Tablo 210: Tükenmişlik İle Genel Memnuniyet Arasındaki Korelasyon ........................... 240

Tablo 211: Tükenmişlik İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon ................................ 240

XIV

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .................................................................................................................... I

KISALTMALAR ................................................................................................. III

TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................... V

GİRİŞ

1. Araştırmanın Problemi ......................................................................................... 1

2. Araştırmanın Amacı ............................................................................................. 6

3. Araştırmanın Önemi ............................................................................................. 7

4. Araştırmanın Sınırlılıkları .................................................................................... 9

5. Araştırmanın Sayıltıları .......................................................................................10

6. Araştırmanın Evreni ve Örneklem .......................................................................10

7. Araştırmanın Hipotezleri/Denenceleri .................................................................12

8. Araştırmanın Yöntemi .........................................................................................13

8.1. Araştırmanın Modeli .....................................................................................14

8.2. Veri Toplama Araçlarının Hazırlanması ........................................................15

8.3. Veri Toplama Aracının Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları ..........................17

8.4. Verilerin Toplanması ....................................................................................21

8.5. Verilerin Analizi ve Değerlendirilmesi ..........................................................22

9. İlgili Araştırmalar................................................................................................23

10. Temel Kavramlar ..............................................................................................27

10.1. Din Görevlisi ..............................................................................................27

10.2. Din Hizmetleri ............................................................................................34

10.3. Hizmet İçi Eğitim ........................................................................................37

10.4. Tükenmişlik ................................................................................................38

I. BÖLÜM

HİZMET İÇİ EĞİTİM VE DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI HİZMET İÇİ

EĞİTİM FAALİYETLERİ

1.1. Hizmet İçi Eğitim .............................................................................................43

1.1.1. Hizmet İçi Eğitimin Tanımı........................................................................44

1.1.2. Hizmet İçi Eğitimin Amacı ........................................................................47

1.1.3. Hizmet İçi Eğitimin Faydaları ....................................................................50

1.1.4. Hizmet İçi Eğitimde Karşılaşılan Sorunlar .................................................52

XV

1.1.5. Yasal Dayanak ...........................................................................................57

1.1.5.1. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu ...................................................58

1.1.5.2. Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı .................................................60

1.1.6. Hizmet İçi Eğitimin Gerekliliği ..................................................................62

1.1.7. Hizmet İçi Eğitim Türleri ...........................................................................64

1.1.7.1. Süresine Göre Hizmet İçi Eğitim ..........................................................65

1.1.7.2. Hizmetin Zamanına Göre Hizmet İçi Eğitim ........................................65

1.1.7.3. Yönelim Yerlerine Göre Hizmet İçi Eğitim ..........................................65

1.1.7.4. Eğitilenlerin Hizmette Bulundukları Aşamaya Göre Hizmet İçi Eğitim 66

1.1.7.5. Uygulama Zamanına Göre Hizmet İçi Eğitim .......................................68

1.1.7.6. Uygulama Yerine Göre Hizmet İçi Eğitim............................................69

1.2. Diyanet İşleri Başkanlığı ..................................................................................71

1.2.1. Tarihi Süreç İçerisinde Diyanet İşleri Başkanlığı ........................................71

1.2.2. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Görev ve Sorumlulukları ..............................81

1.2.3. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Teşkilat Yapısı .............................................84

1.2.3.1. Merkez Teşkilatı ..................................................................................86

1.2.3.2. Taşra Teşkilatı .....................................................................................86

1.2.3.3. Yurtdışı Teşkilatı .................................................................................87

1.3. Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri ...................................89

1.3.1. Başkanlıkça Düzenlenen Hizmet İçi Eğitim Kursları ..................................90

1.3.1.1. Hizmete Hazırlık (Adaylık) Eğitimi .....................................................90

1.3.1.2. Kur'an-ı Kerim Hizmet İçi Eğitim Kursları ...........................................93

1.3.1.3. Tashih-i Huruf (Kur’an-ı Kerim’i Güzel Okuma) Kursları....................94

1.3.1.4. Aşere Takrib Kursları ...........................................................................96

1.3.1.5. İhtisas Kursları .....................................................................................98

1.3.1.6. Yabancı Dil Ağırlıklı Hizmet İçi Eğitim Kursları ............................... 101

1.3.1.7. Canlı Yayınla Uzaktan Eğitim ............................................................ 102

1.3.1.8. Eğitimcilerin Eğitimi.......................................................................... 104

1.3.1.8.1. Eğitim Merkezi Öğretmenlerinin Eğitimi ..................................... 104

1.3.1.8.2. Rehber Öğreticilerin Eğitimi ........................................................ 105

1.3.1.8.3. Formatör Öğreticilerin Eğitimi ..................................................... 106

1.3.1.9. Yurt Dışından Gelen Mahalli Din Görevlilerinin Eğitimi ................... 107

XVI

1.3.2. Bilgilendirme ve Değerlendirme Toplantıları ........................................... 108

1.3.3. Personelin Eğitim Seviyelerinin Yükseltilmesi ......................................... 112

II. BÖLÜM

BULGULAR VE YORUM

2.1. Demografik Bilgiler ....................................................................................... 114

2.1.1. Unvanlarına Göre Din Görevlileri ............................................................ 114

2.1.2. Din Görevlilerinin Medeni Durumları ...................................................... 114

2.1.3. Evli Olan Din Görevlilerinin Eşlerinin Çalışma Durumları ....................... 115

2.1.4. Din Görevlilerinin İkamet Ettikleri Yerleşim Birimleri............................. 116

2.1.5. Din Görevlilerinin Eğitim Durumları ....................................................... 118

2.1.6. Din Görevlilerinin Yaş Dağılımı .............................................................. 119

2.2. Kişisel Bilgiler ve Görüşler ............................................................................ 120

2.2.1. Din Görevlilerinin Hizmet Süreleri .......................................................... 120

2.2.2. Din Görevlilerinin Hafız Olup Olmama Durumları................................... 122

2.2.3. Din Görevlilerinin Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Vermiş Olduğu Hizmet İçi

Eğitim Kursları ve Bu Kursların İçeriği Hakkındaki Bilgi Düzeyleri ....... 123

2.2.4. Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık (Adaylık) Eğitimi

Haricinde Meslekleri İle İlgili Hizmet İçi Eğitim Kursuna Katılma

Durumları ................................................................................................ 125

2.2.5. Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık (Adaylık) Eğitimi

Haricinde Meslekleri İle İlgili Katıldığı Hizmet İçi Eğitim Kursları ......... 126

2.2.6. Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Kursuna Katıldıkları En Son Tarih . 127

2.2.7. Din Görevlilerinin Mesleklerini Temsil Etme Yeterlikleri Hakkındaki

Görüşleri ................................................................................................. 128

2.2.8. Din Görevlilerinin Mesleki Açıdan Kendilerini Yetersiz Hissettikleri Alanlar

................................................................................................................ 129

2.2.9. Din Görevlilerinin Mesleki Gelişmeleri Takip Etme Şekilleri ................... 131

2.2.10. Din Görevlilerinin Bilgi ve Beceri Anlamında Mesleki Gelişim Durumları

................................................................................................................ 132

2.2.11. Din Görevlilerinin Kendilerine Yöneltilen Dini Sorulara Cevap Verme

Düzeyleri ................................................................................................ 133

2.2.12. Din Görevlilerinin Kitap Okuma Alışkanlıkları ...................................... 134

XVII

2.2.13. Din Görevlilerinin Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Mealini Okuma Durumları

................................................................................................................ 136

2.2.14. Din Görevlilerinin Mesai Bağlamında Namaz Saatleri Dışındaki

Meşguliyetleri ......................................................................................... 136

2.2.15. Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütme Açısından Genel Memnuniyet

Düzeyleri ................................................................................................ 138

2.3. Din Görevlilerinin Mesleki Aidiyetleri ........................................................... 142

2.4. Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutumları ............................................. 153

2.4.1. Birinci Alt Boyutla (Gereklilik) İlgili Bulgular ve Analizleri .................... 154

2.4.2. İkinci Alt Boyutla (Etkileyen Faktörler) İlgili Bulgular ve Analizleri ....... 163

2.4.3. Üçüncü Alt Boyutla (Yeterlik) İlgili Bulgular ve Analizleri ..................... 172

2.4.4. Dördüncü Alt Boyutla (Tutum) İlgili Bulgular ve Analizleri .................... 181

2.4.5. Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği İle İlgili Bulgular ve Analizleri ............. 189

2.5. Din Görevlilerinin Mesleki Tükenmişlikleri ................................................... 200

2.5.1. Birinci Alt Boyutla (Duygusal Tükenme) İlgili Bulgular ve Analizleri ..... 201

2.5.2. İkinci Alt Boyutla (Düşük Kişisel Başarı Hissi) İlgili Bulgular ve Analizleri

................................................................................................................ 211

2.5.3. Üçüncü Alt Boyutla (Duyarsızlaşma) İlgili Bulgular ve Analizleri ........... 220

2.5.4. Tükenmişlik Ölçeği İle İlgili Bulgular ve Analizleri ................................. 229

SONUÇ VE ÖNERİLER .................................................................................... 241

3.1. Sonuç ............................................................................................................. 241

3.2. Öneriler .......................................................................................................... 247

KAYNAKÇA....................................................................................................... 251

EKLER ................................................................................................................ 266

Ek-1: Anket Formu ............................................................................................... 266

Ek-2: Anket Uygulaması İçin Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan İzin Yazısı .............. 270

ÖZET .................................................................................................................. 271

ABSTRACT ........................................................................................................ 272

1

GİRİŞ

1. Araştırmanın Problemi

Günümüzde ilmi, teknolojik ve kültürel değişimin etkisiyle maddi-manevî

hızlı bir değişim ve gelişim yaşanmaktadır. Kültürel etkileşim, haliyle kültürü

oluşturan diğer unsurlar üzerinde de dönüşüme ve değişime sebep olmaktadır.

Kültürü oluşturan unsurlardan biri olarak din alanındaki gelişme, fikir üretme

ve sorgulamanın yaşanıyor olması da bir gerçektir. Özellikle kültürümüzdeki

birtakım sağlıksız değişimler ve kültürel yozlaşma, dinî yaşantımızda, dine bakış

açımızda ve din anlayışımızda birtakım iç ve dış kaynaklı etkileri de beraberinde

getirerek, ülkemizin millî ve manevi değerleri üzerinde ciddi zedeleyici etkisi olduğu

gerçeği de kaçınılmaz bir durum arz etmektedir.

Değişim ve gelişim karşısında toplumu dini konularda aydınlatma, onlara

sağlam ve doğru dini bilgiyi verme görevi, Diyanet İşleri Başkanlığı’na, dolayısıyla

da din görevlilerine aittir.

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın güçlü yönlerinden birisi, Stratejik Planlarında1

da belirtildiği gibi Türkiye’nin en ücra köşesine ulaşabilen etkili bir hizmet ağına

sahip olmasıdır. Din görevlilerinin, yaptıkları görev itibariyle günün büyük bir

bölümünü halkla beraber geçirmesi, onlarla iletişim içerisinde olup, onların hem dinî

hem ailevî ve hem de toplumsal sorunlarına çözüm araması, bu görevlilere büyük bir

sorumluluk yüklemektedir. Zira din görevliliği, toplumla bu kadar iç içe olan

mesleklerin başında gelmektedir. Bununla birlikte, din hizmetinin bir parçası olan

din görevlilerinin meslekî alanda yeterli, halkla ilişkiler konusunda donanımlı, din

1 Bkz. Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Planı (2009-2013), Ankara 2008; Diyanet İşleri Başkanlığı

Stratejik Planı (2012-2016), Ankara 2012.

2

görevlisi kimliğine atfedilen değer ve bu kimliğin hakkını verebilen, toplumun

ihtiyaç ve beklentilerine cevap verebilecek, kişiliği gelişmiş, özbenliğini kazanmış,

toplumun din görevlisi algısına cevap verebilecek nitelikte olması gerekmektedir.

Buna ihtiyaç vardır.

Din görevlisinin, alanının gerektirdiği bilgi ve becerilere sahip olmasının

yanısıra, birtakım özel yeterliklere de sahip olması, kurumun belirlediği yeterlikler

arasındadır.2 Bunlardan bazıları şunlardır:

Mesleği ile ilgili yeni projeler üretir ve uygular.

Sorun çözme becerisine sahiptir.

Türkiye'nin sosyo-kültürel ve dinî yapısını tanır.

Görevinin gerektirdiği düzeyde yabancı dil bilir.

Yerel, bölgesel, ulusal ve evrensel aktüaliteyi takip eder.

Tarihi ve güncel dinî akım ve oluşumları tanır.

Din hizmetleriyle ilgili strateji, yöntem ve teknikleri uygular.

Etkili iletişim ilke, yöntem ve tekniklerini uygular.

Yetişkin eğitiminin ilke, yöntem ve tekniklerini uygular.

Alanıyla ilgili bilimsel yayınlardan yararlanır.

Din eğitimi ve öğretimiyle ilgili yeni yaklaşım, yöntem ve tekniklerden

yararlanır.

Eğitim teknolojisindeki yeniliklerden yararlanır.

Bilgisayar ve Internet'i etkili kullanır.

Din eğitimi ve öğretimi yapabilmek için, gerekli ortamı düzenler ve etkili bir

biçimde yönetir.

2http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi, Erişim tarihi: 10.04.2012.

3

İlmihâl konularını çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, seviyelerine uygun

muhteva, yaklaşım ve yöntemlerle öğretir.

Din hizmetlerinin daha etkili yapılabilmesi için insan bilimlerinden yararlanır.

Yukarıdaki maddeler, din hizmeti veren personelin toplumun din

konusundaki ihtiyaçlarına en üst düzeyde cevap vermesini hedeflemektedir. Din

hizmetlerini yürütenlerin temel alan bilgisi yanında iletişim, genel kültür, yaygın

eğitim vb. alanlarda da bilgi ve yeterliliklerle donatılması, her geçen gün daha çok

hissedilen bir ihtiyaç haline gelmiştir. Bu ihtiyacın karşılanması hizmetin verimini ve

kalitesini artıracaktır.

Çağımızda meydana gelen hızlı gelişmeler, bir yandan var olan bilgilerin bir

kısmını geçersiz hale getirmekte, diğer yandan bilinmeyen birçok şeyi açığa

çıkarmaktadır. Bilim ve teknolojinin bu denli hızlı bir şekilde gelişmesi kişileri ve

kurumları bu dinamizme ayak uydurmaya zorlamaktadır. Bu hızlı gelişmelere uyum

sağlamanın en etkin ve temel aracı şüphesiz eğitimdir.

Çeşitli tür ve düzeyde iyi eğitilmiş, ülkesine karşı görev ve sorumluluklarını

bilen, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş dünya görüşüne sahip, ilgi ve

yetenekleri gelişmiş, ruh ve beden sağlığı yerinde, toplumun mutluluğu ve refahına

katkıda bulunacak becerili insan kaynaklarının sürekli ve düzenli olması, toplumsal

kalkınmanın kaynağını teşkil etmektedir.

Günümüzde hizmetin kalitesi ve hizmet sunanın niteliği, hizmet

bekleyenlerin memnuniyetinde çok önemli referans olmuştur. Çalışanların eğitimine

4

daha fazla zaman harcanması hizmet kalitesinin gelişmesinde ve hizmet alanların

memnuniyetinde stratejik rol oynamaktadır.3

Aslında hizmet kalitesinin tespitinin genelde karışık ve çok boyutlu olduğu

kabul edilmesine rağmen bu kaliteyi pozitif yönde maksimum etkileyen yolların

başında personelin hizmet içinde eğitilmesi ve bilgilendirilmesinin geldiği herkes

tarafından kabul gören bir gerçektir. Ayrıca yaşadığımız çağda hizmet alanların

beklentilerinde de önemli değişiklikler olmuştur. Hizmet alan vatandaşımız, kalitesiz

hizmet karşısında eleştiriler yapıp tepkilerini gösterebilmektedirler. Dolayısıyla

hizmeti alanların beklentilerini karşılayacak kalitede hizmet sunulması, hizmeti

sunan personelin niteliğinin hizmeti alanı memnun edecek düzeyde olması

gerekmektedir. Hizmet kalitesinin ve personelin niteliğinin geliştirmesini sağlayan

en etkin yol kuşkusuz hizmet üretenlerin ve üretilen bu hizmeti sunan personelin

hizmet içinde eğitilmesi yoludur.

Hizmet içi eğitim sayesinde görevlinin mesleki ve genel kültür bilgi ve beceri

düzeyi ortaya çıkar, verilen eğitimler sayesinde gelişen bireyler, kurumu küresel

rekabete hazır hale getirirler. Ayrıca, mantık yürütme, değişimlere adapte olma,

teknolojiyle uyum ve demografik anlamda farklı kesimlerden çalışanların bir araya

gelmesi gibi konularda da hizmet içi eğitim çok önemlidir. Kurumda yapılan eğitim,

hayat boyu sürekli öğrenme prensibi gereğince çalışanın performansını yükseltmek

için ihtiyaç duyulan bilgi ve becerileri kazandırır.

3 Mehmet Akif Çukurçayır, “Personel Yönetiminde Değişen Anlayışlar ve Yerel Yönetimler”, Türk

İdare Dergisi, S. 437, Aralık 2002, s. 162.

5

Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde çalışan din görevlilerine verilen kurs ve

hizmet içi eğitimlere bakıldığında4, bunların çoğunun dini ağırlıklı olduğu

görülmektedir. Görevleri gereği bu eğitimler din görevlileri için önem arz

etmektedir. Ancak gününün büyük bir kısmını, irşad, halkı aydınlatma, halkın

sorunlarının çözümü konusunda yardımcı olmakla geçiren din görevlisine verilen

eğitimin, değişim ve gelişimin hızlı yaşandığı günümüz toplumunda, bilimsel

materyal ve teknikleri kullanma, sosyal, psikolojik, iletişim, yaygın din eğitimi vb.

alanlarda yeterli olmadığı kanaati uyanmaktadır. Bu ve benzeri alanlarda din

görevlisine her ne kadar eğitim verilse de zaman ve müfredat açısından bu eğitim ve

kurslar yeterli olmamaktadır.

Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde yaklaşık 85 bin din görevlisi5

çalışmaktadır. Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin bir kısmına katılmak için eğitim

düzeyi bağlamında gereken şartları taşımayan görevliler büyük bir yekûn arz

etmektedir. Kendini geliştirmek isteyen bir görevli için bu husus önemli bir engel

teşkil etmektedir.

Diğer bir husus, hizmet içi eğitim ve kurslar, Diyanet İşleri Başkanlığı’na

bağlı Eğitim Merkezleri ve gerek görüldüğünde İl ve İlçe Müftülüklerinde de

verilmektedir. Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı eğitim merkezlerinin

sayısal açıdan yeterince olmaması6, bunların ancak bir kısmının faal durumda olması

(sürekli eğitim vermesi), verilecek eğitimin fiziksel koşulları bağlamında sorunları da 4 Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde verilen Hizmet İçi Eğitimler için bkz.

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/, Erişim tarihi: 10.04.2012. 5 Bkz. Diyanet İşleri Başkanlığı İstatistikleri 2011, s. 96. 6 Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı Eğitim Merkezi adedi 19 olup, bunlar Ankara Antalya, Bolu,

Bursa Elazığ, Erzurum, İstanbul İzmir Kastamonu, Kayseri, Konya Manisa, Tekirdağ, Trabzon,

Şanlıurfa, Van, Samsun, Denizli ve Rize’de bulunmaktadır.

Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/, Erişim tarihi: 10.04.2012.

6

beraberinde getirmektedir. Bundan dolayı hizmet içi eğitime katılımlar sınırlı sayıda

olup, geniş bir din görevlisi kitlesine hitap edememektedir.

Araştırma doğrultusunda; Din görevlilerinde yeterliklerin oluşturulmasında

ne gibi hizmet içi eğitim uygulamaları yapılmaktadır? Alınan hizmet içi eğitim, din

görevlilerine, hizmet hayatında ve onların sosyalleşmesi bağlamında ne derece

yeterlidir? Din görevlilerine başka hangi alanlarda eğitim verilebilir? Din

görevlilerinin hizmet içi eğitimi konusundaki tutum ve görüşleri nelerdir? Din

görevlilerinin hizmet içi eğitim konusundaki tutumlarını etkileyen faktörler nelerdir?

sorularına cevap aranmıştır.

2. Araştırmanın Amacı

Araştırmanın amacı; din görevlilerinin mesleki aidiyetlerini, mesleki

tükenmişlik tutumlarını ve almış oldukları hizmet içi eğitime bakışlarını tespit

etmektir. Ayrıca yapılacak çalışma neticesinde;

Hizmet içi eğitimin tarihî süreci ile Diyanet İşleri Başkanlığı’nın tarihî süreci,

kurum olarak çalışanlarına vermiş olduğu hizmet içi eğitimi ve gelişim safhalarını ele

alarak din görevlilerinin hizmet içi eğitime bakış açılarını, tutum ve görüşlerini,

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumlarının bağımsız değişkenlere göre

farklılaşıp farklılaşmadığını,

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim konusundaki tutumlarını etkileyen

faktörlerin tespitini,

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları ile tükenmişlik, mesleki aidiyet

ve genel memnuniyetleri arasındaki ilişki düzeyini,

7

Hızla gelişen insanî ve sosyal gelişim karşısında din görevlilerinin almış

oldukları hizmet içi eğitimin içeriğini, yeterliliğini,

Araştırma sonucunda şu anki hizmet içi eğitim müfredatının insani ve sosyal

gelişim karşısında ne derece yeterli olup olmadığını,

Verilen eğitimlerin haricinde din görevlilerine daha farklı hangi alanlarda

eğitim verilmesi gerektiğinin tespiti amaçlanmaktadır.

3. Araştırmanın Önemi

Bir meslek alanında yeterliklerin belirlenmesi, çoklu katılımı gerektiren bir

süreçtir. Bu süreç, söz konusu meslekî yeterliklerle ilgili yapılan alan

araştırmalarının gerçekleşmesiyle bilimsel hale gelmektedir. Meslekî yeterliklerin,

verilen hizmet içi eğitimin kalitesinin, din görevlilerinin almış oldukları hizmet içi

eğitime karşı tutumlarının tespit edilmesinde, bu araştırmaların bulguları bilimsel

anlamda önemlidir.

Toplumsal alandaki değişim ve gelişimin, insanların din anlayışını, Diyanet

algısını, din eğitimi anlayışını ve din hizmetlerini etkilediği bir gerçektir. Değişim ve

gelişimin süreklilik arz etmesi, yapılan araştırmaların sonuçlarını bir süre sonra

etkisiz kılmaktadır. İhtiyaçların üstesinden gelmek için yeni anlayışlar üretilmesi,

bunun için de yeni araştırmaların yapılması gerekmektedir. Yapılan bu araştırmanın,

bu alanla ilgili yapılacak yeni araştırmalara ve bilimsel çalışmalara ışık tutacağı

düşünülmektedir.

Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Plan (2009-2013)’da da belirtildiği üzere

Diyanet İşleri Başkanlığı belirli bir misyon ve vizyona sahiptir. Buna göre Diyanet

İşleri Başkanlığı’nın;

8

Misyonu, toplumun dinî ihtiyaç ve beklentilerine cevap vermek amacıyla

İslam Dini’nin temel kaynaklarına dayalı doğru ve güncel bilgi ile toplumu din

konusunda aydınlatmak, inanç, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işleri yürütmek ve

ibadet yerlerini yönetmektir.7

Vizyonu, Türkiye ve dünyada İslam Dini’ne ilişkin her hususta referans

alınan, en etkin ve saygın kurum olmaktır.8

Bu vizyona ulaşmak için kurum, birtakım hedef ve projeler belirlemektedir.

Bu hedef ve projelerin gerçekleşmesinde kurumun tüm personeline görev

düşmektedir. Bu görevlilerin büyük bir kısmını din görevlileri teşkil etmektedir. Yani

bu görevi, hedeflerin alanda uygulayıcısı olarak din görevlileri icra etmektedir.

Bu bağlamda din görevlilerinin beşerî münasebetleri konusunda gerekli

yeterliklere sahip olması, sosyal, psikolojik, iletişim vb. alanlarda kendini yetiştirmiş

olması, kurumun, hedeflerine ulaşmasında büyük bir önemi haizdir. Bu araştırma

neticesinde, alanda çalışan din görevlilerinin hizmet içi eğitim konusundaki tutum ve

görüşleri alınıp, mevcut aksaklıkların tespit edilmesi, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın

kendi vizyonuna ulaşmasında ve hizmet içi eğitim politikalarını geliştirmesinde

önemli bilimsel katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.

Küreselleşme, globalleşme kavramları sadece dilimize girmekle kalmayıp,

küçük bir köy görünümüne dönüşen dünyamızda hayatın değer ve inanç sistemleri

boyutunu da etkilemektedir. Bu kompleks yapı içerisinde yeterli bir vizyona sahip

olmadan dönüşme ve gelişmenin zorluğu, küreselleşme çağıyla beraber toplumun

7 T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Plan (2009-2013), s. 40; Ayrıca bkz. Diyanet İşleri

Başkanlığı Stratejik Planı (2012-2016), s. 50. 8 T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Plan (2009-2013), s. 41; Ayrıca bkz. Diyanet İşleri

Başkanlığı Stratejik Planı (2012-2016), s. 51.

9

tercihlerini çeşitlendirmiş ve beklentilerini de artırmıştır. Teknoloji hızlı bir şekilde

hayatımızı değiştirmekte ve geleceğimizi biçimlendirmektedir. Tüm bu gelişmeler

karşısında din hizmetlerinde geleneksel yöntemlerin izleyicisi olarak kalmaya devam

etmek yerine; dini yaşayışın kalkınmaya, gelişmeye ve insan bilincine dair yüce

değerlerini, günümüz teknoloji ve imkanlarıyla birleştirerek bu günden yarına

muhtemel bir geleceğin tasavvurunu ortaya koymak gerekmektedir. Bu açıdan

yapılan bu araştırmanın neticesi doğrultusunda hizmet içi eğitimde yeni yöntemler

belirleme konusunda katkı sağlamak, zamanın gerisinde kalmamak adına önemli bir

noktadır.

4. Araştırmanın Sınırlılıkları

Araştırmamızın temel sınırlılıkları şu şekilde ifade edilebilir:

Araştırma, Din Hizmetleri sınıfından sadece İmam-Hatip ve Müezzin-

Kayyımları kapsamaktadır.

İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların kişisel bilgiler, mesleki aidiyet, hizmet

içi eğitim tutum ve tükenmişlik ölçeklerindeki maddelere verdikleri cevaplar, kendi

görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmektedir.

Anket verilerinin sonuçları, ölçme aracının uygulandığı zaman dilimi için

geçerlidir.

Araştırmanın evreni sadece Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı’nda çalışan

İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımlarla sınırlıdır.

Araştırmada ele alınan probleme ait verilerin toplanması araştırmada

kullanılan ölçme aracı ile sınırlıdır.

10

Araştırma sadece İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların almış oldukları

hizmet içi eğitim kapsamında ele alınmıştır.

5. Araştırmanın Sayıltıları

İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların anketlere verdikleri yanıtlar sadece

kendi görüşlerini yansıtmaktadır.

İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların genel memnuniyet düzeyleri, mesleki

aidiyet düzeyleri, hizmet içi eğitim tutum düzeyleri ve tükenmişlik düzeyleri, kendi

algılarına dayalı olarak saptanabilir.

Araştırmanın yöntemi, problem ve amaca uygundur.

6. Araştırmanın Evreni ve Örneklem

Araştırmanın evreni, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde çalışan din

görevlilerini kapsamaktadır. Din görevlisi olarak belirtilen İmam-Hatip ve Müezzin-

Kayyımlar Türkiye’deki din hizmetleri ağının temel yapı taşını oluşturmakta ve

ülkenin en ücra köşelerinde yine onlar çalışmaktadır. Bundan dolayı da bu iki grup

din görevlisi, evren olarak seçilmiştir.

Türkiye genelinde 20 tane il9 belirlenmiş olup belirlenen illerin din görevlisi

sayısına orantılı olarak toplam 2700 anket formu, belirlenen İl/İlçe Müftülüklerine ve

belirlenen Eğitim Merkezine gönderilmiştir. Örneklemin belirlenmesinde olasılığa

dayalı grup (küme) örneklem kullanılmıştır. Örneklem olarak seçilen iller ve ilçeleri,

9 Örneklemdeki iller: Adana Ankara Antalya, Bursa Denizli, Edirne, Elazığ, Erzurum, İstanbul İzmir

Konya Mardin, Niğde, Samsun, Sinop, Sivas, Trabzon, Şanlıurfa, Van, Ardahan İl Müftülükleri ve

Konya Selçuk Eğitim Merkezi.

11

hem Türkiye geneli hem bölgesel hem de ikamet yeri bağlamında evreni temsil

edecek şekilde belirlenmiştir.

Tablo 1: İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların Evren ve Örnekleme Göre Dağılımı

Unvan Evren % Örneklem %

İmam-Hatip 71527 85,15 1822 80,73

Müezzin-Kayyım 12472 14,85 435 19,27

Toplam 8399910 100 2257 100

Şekil 1: İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların Evren ve Örnekleme Göre Dağılımı

Tablo 1 ve Şekil 1 incelendiğinde, evrendeki İmam-Hatip ve Müezzin-

Kayyım oranları ile örneklemdeki İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyım oranları

birbirine oldukça yakın gözükmektedir. Ayrıca ülke bazında 2700 adet din görevlisi

10 Evrendeki sayılar Diyanet İşleri Başkanlığı 2011 İstatistikleri baz alınarak belirlenmiştir.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Evren Örneklem

Müezzin-Kayyım

İmam-Hatip

12

örneklem büyüklüğü bakımından evreni temsil etme açısından yeterli olduğu

düşünülmektedir.11

7. Araştırmanın Hipotezleri/Denenceleri

Din görevlilerinin almış olduğu hizmet içi eğitimin kalitesini, yeterliğini ve

hizmet içi eğitim konusundaki din görevlilerinin tutumlarını konu alan bu araştırma

problem kısmındaki sorular ışığında, aşağıda belirtilen hipotezlerden hareketle

gerçekleştirilmiştir. Ayrıca araştırmada, bu varsayımların doğruluk dereceleri de

belirlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmanın hipotezleri şunlardır:

Din görevlileri hizmet içi eğitime ihtiyaç duymaktadırlar.

Din görevlileri mesleklerini yürütürken zamanla bilgi kaybına

uğramaktadırlar.

Din görevlileri, insani ve sosyal gelişim karşısında almış oldukları hizmet içi

eğitimi yetersiz bulmaktadır.

Hizmet içi eğitim bağlamında eğitim merkezleri sayısal anlamda yetersiz

kalmaktadır.

Hizmet içi eğitim din görevlilerinin sosyal faaliyetlerinin gelişmesine

yeterince katkı sağlamamaktadır.

Ailevi durum ve ikamet yeri hizmet içi eğitime katılımı olumsuz yönde

etkilemektedir.

Hizmet içi eğitim tutum ile hizmet süresi arasında olumsuz, anlamlı bir ilişki

bulunmaktadır.

11 Örneklem büyüklüğünün evreni temsil etme açısından bkz. Ali Balcı, Sosyal Bilimlerde Araştırma

Yöntem, Teknik ve İlkeler, 5. Baskı, Pegem A Yayıncılık, Ankara 2005, s. 95.

13

Hizmet içi eğitim tutum ile yaş arasında olumsuz, anlamlı bir ilişki

bulunmaktadır.

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları bağımsız değişkenlere bağlı

olarak farklılaşmaktadır.

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları ile genel memnuniyetleri,

mesleki aidiyetleri ve tükenmişlikleri arasında anlamlı olumlu bir ilişki

bulunmaktadır.

8. Araştırmanın Yöntemi

Bu araştırma, teorik ve pratik olmak üzere iki temel bölümden oluşmaktadır.

Bundan dolayı her bölüme göre uygun araştırma yöntem ve teknikleri kullanılmıştır.

Geçmişte meydana gelen olaylar veya bir problemin geçmişle olan ilişkisi

yönünden incelenmesinde kullanılan metoda literatür taraması denir. Bu çerçevede

çalışmamıza öncelikle tarihi süreç olarak Diyanet İşleri Başkanlığı ve Hizmet içi

eğitim faaliyetlerinin gelişim süreci incelerek başlandığı için bu metot kullanılmıştır.

Araştırmalarımız sırasında öncelikle konuyla ilgili olabildiğince geniş bir

literatür taraması yapılmış, tarama sonucunda tespit edilen literatürün temini yoluna

gidilmiştir. Bu amacı gerçekleştirmek üzere Türkiye’nin çeşitli illerinde yer alan

kütüphanelerden ve internette online olarak yer alan kütüphaneler ve diğer internet

sitelerinden yararlanılmış, ayrıca literatür tespiti esnasında alanında uzman

akademisyenlerle fikir alışverişinde de bulunularak onların fikirlerinden

yararlanılmıştır.

14

Tespit edilen literatür incelenip, hipotezler çerçevesinde gerekli görülen

yerler fişlenerek ve daha sonra da bu fişlemeler üzerinde değerlendirmeler yapılarak

oluşturulan plan çerçevesinde rapor haline getirilmiştir.

Araştırmamızın ikinci bölümünde ise Diyanet İşleri Başkanlığı’nda Din

Hizmetleri sınıfında çalışan İmam-Hatip, Müezzin-Kayyımların almış oldukları

hizmet içi eğitimin gerekliliği, kalitesi ve yeterliliği hakkındaki din görevlilerinin

tutumları ve görüşlerini ölçmek hedeflenmiştir. Dolayısıyla anket kullanılmıştır.

8.1. Araştırmanın Modeli

Araştırmada din görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği,

Tükenmişlik Ölçeği Ve Mesleki Aidiyet Ölçeğinden almış oldukları puanlar ve bu

sonuçların bazı faktörlere göre farklılaşıp farklılaşmadığı araştırılmıştır. Bu nedenle

tezde, ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. İlişkisel tarama modelleri, iki ve daha

çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini

belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir.12 Bu tür modellerde ihtiyaç duyulan

veriler, hedef kitle olarak tanımlanan çalışma evrenindeki birey ya da objelerden

çeşitli araçlar kullanılarak toplanır. Soruna ilişkin mevcut durum herhangi bir

müdahale olmaksızın betimlenmeye çalışılır.

Teze konu edilen araştırma nedensel tek faktörlü bir desen olarak

planlanmıştır. Tek faktörlü desenler (one factor design), bağımlı değişken üzerinde

tek bir bağımsız değişkenin etkisini araştırır. Bu çalışmada araştırmanın problemini

gösteren bağımlı değişken, İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların hizmet içi eğitim

tutumları ve bu tutumlarda etkisi olup olmadığı incelenen bağımsız değişkenler ise

12 Ayrıntılı bilgi için bkz. Balcı, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler, s. 190.

15

görev unvanı, medeni durum, eşlerin çalışma durumu, ikamet edilen yerleşim birimi,

eğitim durumu, yaş ve hizmet süresidir.

8.2. Veri Toplama Araçlarının Hazırlanması

Bu araştırmada Diyanet İşleri Başkanlığı’nın din hizmetleri sınıfında çalışan

İmam-Hatip, Müezzin-Kayyımların almış oldukları hizmet içi eğitim ve bu konudaki

tutum ve görüşlerinden yola çıkarak hizmet içi eğitim konusunda ne gibi

aksaklıkların olduğunu, hangi alanlarda yeni düzenlemelerin yapılması gerektiğini,

bu görevlilerin hizmet içi eğitime hangi gözle baktıklarını belirlemek ve aynı anda

birçok kişiye ulaşabilmek amacıyla anket uygulanmıştır. Bu amaçla, bu alanda daha

önce yapılmış araştırmalar incelenip, örnek sorular ışığında uzman görüşüne

başvurarak anket soruları hazırlanmış ve ön test çalışması yapılmıştır. Ön test

çalışması Mersin iline bağlı Tarsus ve Çamlıyayla İlçe Müftülüklerinde çalışan din

görevlilerine uygulanmış, 200 anketten 158 adet anket formu geri dönmüştür. Anket

formundaki veriler bilgisayara işlenmiş, faktör analizi, geçerlilik ve güvenirlik

hesaplamaları13 yapıldıktan sonra anket soruları son şeklini almıştır.

Anket formu 3 bölümde toplam 69 maddeden oluşmaktadır. Birinci bölümde

Demografik bilgiler (6 madde), kişisel bilgiler ve görüşler (15 madde)

bulunmaktadır. İkinci bölümde Mesleki Aidiyet Ölçeği (4 madde) ve Hizmet İçi

Eğitim Tutum Ölçeği (22 madde) bulunmaktadır. Üçüncü bölümde ise Maslach

Tükenmişlik Ölçeği (22 madde) bulunmaktadır.

Mesleki Aidiyet ve Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğindeki maddeler, beşli

likert tipinde oluşturulmuş ve kişilerin maddelere katılma dereceleri; 1, "Kesinlikle

13 Detaylı bilgi için bkz. Cemal Yıldırım, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, 4. Baskı, ÖSYM

Yayınları, Ankara 1999, s. 96 vd.

16

Katılmıyorum"; 2, "Katılmıyorum"; 3, "Kısmen Katılıyorum"; 4, "Katılıyorum" ve 5,

"Kesinlikle Katılıyorum" biçiminde sınıflandırılmış ve bu şekilde de puanlama

yapılmıştır. Maslach Tükenmişlik Ölçeği ise aslı yedili likert olup 5’li likert olarak

çevrilmiş hali kullanılmıştır. Kişilerin maddelere katılma dereceleri; Hiçbir zaman, 1;

Nadiren, 2; Bazen, 3; Çoğu zaman, 4; Her zaman, 5 şeklinde biçimlendirilmiş ve bu

şekilde de puanlama yapılmıştır.

Mesleki Aidiyet Ölçeği (22.-25. maddeler arası), kurum bağlılığını, çalışılan

meslekteki mutluluğu, çalışılan kurumun diğer kurumlara göre avantajını vs. ölçen 4

sorudan oluşmaktadır.

Araştırmada kullanılan Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği toplam 22 madde

olup 4 alt boyuttan oluşmaktadır:

Gereklilik Alt Boyutu (26.-31. maddeler arası):Hizmet içi eğitime gerek olup

olmadığını ölçen 6 maddeden oluşmaktadır.

Etkileyen Faktörler Alt Boyutu (32.-35. maddeler arası): Hizmet içi eğitime

katılmada ikamet yerinin, hizmet süresinin, ailevi durumun, eğitim merkezine yakın

olup olmama durumlarının etkili olup olmadığını ölçen 4 maddeden oluşmaktadır.

Yeterlik Alt Boyutu (36.-39. maddeler arası): Diyanet İşleri Başkanlığı’nın din

görevlilerine vermiş olduğu hizmet içi eğitimin kendini geliştirme, kariyer ve

mesleki kaliteyi artırmada, karşılaşılan dini ve toplumsal problemlere karşı yeterli

olup olmadığını ölçen 4 maddeden oluşmaktadır.

Tutum Alt Boyutu (40.-47. maddeler arası): Din görevlilerinin genel olarak

hizmet içi eğitimin, kendilerine sağladığı faydalara, kazandırdığı hususlara karşı

tutumlarını ölçen 8 maddeden oluşmaktadır.

17

Araştırmada son bölümde kullanılan Maslach Tükenmişlik Ölçeği, toplam 22

madde olup 3 alt boyuttan oluşmaktadır. Bunlar:

a) Duygusal Tükenme (9 madde): Kişinin mesleği tarafından tüketilmiş ve

aşırı yüklenilmiş olmayı ifade etmektedir. Bu alt ölçekte yorgunluk, bıkkınlık ve

duygusal enerjinin azalması ile ilgili 8 madde yer almaktadır. Bunlar, 48., 49., 50.,

53., 55., 60., 61., 63. ve 67. maddelerdir.

b) Duyarsızlaşma (5 madde): Bireyin bakım ve hizmet verdiklerine karşı,

duygudan yoksun bir biçimde, bireylerin kendine özgü birer varlık olduklarını

dikkate almaksızın davranmalarını tanımlar. 5 maddeden oluşan duyarsızlaşma alt

ölçeğinde 52., 57., 58., 62.ve 69. maddeler yer almaktadır.

c) Düşük Kişisel Başarı Hissi (8 madde): İnsanlarla çalışan bir kimsede

yeterlilik ve başarıyla üstesinden gelme duygularını tanımlar. 8 maddeden oluşan bu

ölçekte 51., 54., 56., 59., 64., 65., 66. ve 68. maddeler bulunmaktadır.

8.3. Veri Toplama Aracının Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları, konusunda literatür taraması

yapılarak ve uzman kişilerin görüşü alınarak belirlendikten sonra, veri toplama

aracının geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılmıştır. Mersin’de, Tarsus ve

Çamlıyayla İlçe Müftülüklerinde görev yapan İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımlara

anketin deneme formu uygulanmıştır.

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum düzeylerini belirlemek için

kullanılan ölçeğin her bir boyutunun geçerlik güvenirlik çalışması ve elde edilen

verilerdeki yeterliğinin saptanması için Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve verilerin çok

değişkenli normal dağılımdan geldiğini belirtmek için Barlett Testi uygulanmıştır.

18

Faktör analizi yapılmadan önce veri setinin faktör analizi için uygun olup

olmadığının değerlendirilmesi yapılmıştır. Veri setinin faktör analizine uygun olup

olmadığının değerlendirilmesi için Barlett testi ve Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi

kullanılmıştır. KMO oranının 0.50'nin üzerinde olması gerekmektedir. Oran ne kadar

yüksek olursa veri seti, faktör analizi yapmak için o kadar iyi olmaktadır. KMO

değeri ve Bartlett testi sonucunun anlamlı olduğu belirlenen ön uygulama veri setinin

faktör analizi için uygun olduğu belirlenmiştir. Elde edilen verilere faktör analizi

yapılmış, madde test korelasyonları incelenmiştir. Deneme sonucunda, toplam

korelasyonu 0.30'un altında kalan maddeler ölçekten çıkartılmıştır.

Araştırmamızın güvenirlik katsayılarının belirlenmesinde Cronbach Alpha

katsayısı kullanılmıştır. Çünkü Cronbach Alpha katsayısı, istatistik temelleri tutarlı

ve güvenirlik yapısı en iyi olan katsayıdır. Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinde 4 alt

boyut ele alınmış ve bu boyutların altında yer alan ölçeklerin tek bir yapıyı ölçüp

ölçmediğini test etmek için faktör analizi uygulanmıştır. Ölçeğin güvenilirlik

çalışmaları için ise, bir iç tutarlılık yaklaşımı olan Cronbach Alpha Katsayısı formülü

kullanılmıştır. Mesleki Aidiyet Ölçeği ve Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğimizdeki 4

alt boyutla ilgili yapılan geçerlik ve güvenirlik testleri aşağıda verilmiştir.

Tablo 2: Mesleki Aidiyet Ölçeği KMO and Bartlett's Testi Sonuçları

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. ,817

Bartlett's Test of Sphericity

Approx. Chi-Square 4565,521

df 6

Sig. ,000

Cronbach's Alpha: .870

19

Mesleki Aidiyet Ölçeği ile ilgili elde edilen verilerin yeterliğinin saptaması

için yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testine göre yeterlik puanı .817’dir. Bu

puan sosyal bilimlere göre, elde edilen verilerin yeterliğinin çok iyi bir düzeyi ifade

ettiğini göstermektedir. Ayrıca bu ölçeğin Cronbach’s Alpha değeri .870 olup

güvenirliği de yüksektir.

Tablo 3: Gereklilik Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları




df 15

Sig. ,000


Gereklik alt boyutu ile ilgili elde edilen verilerin yeterliğinin saptaması için

yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testine göre yeterlik puanı .816’dır. Bu puan

sosyal bilimlere göre, elde edilen verilerin yeterliğinin çok iyi bir düzeyi ifade


güvenirliği yüksek düzeydedir.

Tablo 4: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları




df 6

Sig. ,000


Etkileyen Faktörler alt boyutu ile ilgili elde edilen verilerin yeterliğinin

saptaması için yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testine göre yeterlik puanı

.622’dir. Bu puan sosyal bilimlere göre, elde edilen verilerin yeterliğinin iyi bir

20

düzeyi ifade ettiğini göstermektedir. Ayrıca bu ölçeğin Cronbach’s Alpha değeri .505

olup güvenirliği normal düzeydedir.

Tablo 5: Yeterlik Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları




df 6

Sig. ,000


Yeterlik alt boyutu ile ilgili elde edilen verilerin yeterliğinin saptaması için

yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testine göre yeterlik puanı .738’dir. Bu puan

sosyal bilimlere göre, elde edilen verilerin yeterliğinin iyi bir düzeyi ifade ettiğini

göstermektedir. Ayrıca bu ölçeğin Cronbach’s Alpha değeri .813 olup güvenirliği

yüksek düzeydedir.

Tablo 6: Tutum Alt Boyutu KMO and Bartlett's Testi Sonuçları




df 28

Sig. ,000


Tutum alt boyutu ile ilgili elde edilen verilerin yeterliğinin saptaması için

yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testine göre yeterlik puanı .933’tür. Bu puan

sosyal bilimlere göre, elde edilen verilerin yeterliğinin çok iyi bir düzeyi ifade

21


güvenirliği çok yüksek düzeydedir.

Tablo 7: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği KMO and Bartlett's Testi Sonuçları




df 231

Sig. ,000


Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği ile ilgili elde edilen verilerin yeterliğinin

saptaması için yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testine göre yeterlik puanı

.902’dir. Bu puan sosyal bilimlere göre, elde edilen verilerin yeterliğinin çok iyi bir

düzeyi ifade ettiğini göstermektedir. Ayrıca bu ölçeğin Cronbach’s Alpha değeri .825

olup güvenirliği de yüksektir.

Tablo 8: Maslach Tükenmişlik Ölçeği Cronbach's Alpha Sonucu

Cronbach's Alpha N of Items

,844 22

Tabloya göre, Tükenmişlik Ölçeği Cronbach’s Alpha değeri .844 olup

güvenirlik düzeyi oldukça yüksek seviyededir.

8.4. Verilerin Toplanması

“Din Hizmetleri Bağlamında Din Görevlilerinin Almış Oldukları Hizmet İçi

Eğitim Üzerine Bir Araştırma” ismiyle hazırlanan anket formlarını, örneklemde

belirlenen İl/İlçe Müftülüklerinde ve belirlenen Eğitim Merkezinde din görevlilerine

22

uygulanmak üzere Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan izin alınmış, belirlenen İl/İlçe

Müftülükleri ve Eğitim Merkezine anket formları posta ile gönderilmiş olup aylık

mutat toplantılarda İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımlara uygulanmıştır. Uygulanan

anket formları tekrar posta aracılığı ile toplanmıştır. Anket formları Ankara

merkezdeki İlçe Müftülüklerinde araştırmacının kendisi tarafından uygulanmıştır.

Gönderilen 2700 adet anket formundan 2257’si geri dönmüştür.

8.5. Verilerin Analizi ve Değerlendirilmesi

Belirtilen hizmet içi eğitim tutum, mesleki aidiyet ve tükenmişlik düzeyleri,

İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların kendi görüşlerine dayalı olarak Likert tipi

beşli derecelendirme ölçeğiyle toplanmıştır. Her bir tutumun bağımsız

değişkenlerine göre farklılaşmalarını belirlemek içinse değişkenin niteliğine göre

"Independent-Samples T-Testi14" yapılmıştır. Ayrıca her bir tutumun, ikiden fazla alt

kategoriye sahip bağımsız değişkenlerle farklılaşmalarını belirlemek için "One Way

ANOVA Testi"15 yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda grupların almış oldukları

puanların bağımsız değişkenlere göre farklılaştığı sonucuna ulaşılmışsa, bu farkın

kaynağını bulmak için, grupların ortalama puanları arasında en düşük farkları bile

belirleyebilmek için "LSD Post-hoc çoklu karşılaştırma testi" ile “Scheffe testi”

14 Bkz., Samuel B. Green; Neil J. Salkind, Using SPSS for Windows and Macintosh: Analyzing and

Understanding Data, Sixth Edition, Prentice Hall 2010, s. 175. 15 Bkz. Şener Büyüköztürk, Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, 4. Baskı, Pegem A Yayıncılık,

Ankara 2004, s. 44.

23

kullanılmıştır. Ayrıca değişkenler arasında ilişkiyi görmek için basit korelasyon

testleri (Pearson Korelasyon Katsayısı16) de kullanılmıştır.

İstatistiksel analizlerde manidarlık düzeyi .05 olarak seçilmiştir. Ancak .01

düzeyinde manidar olan fark ve ilişkiler belirtilmiştir.

Bulguların yorumlanmasında ise anlayıcı17 bir bakış açısı takip edilmiştir.

Ayrıca açık uçlu soruların analizi yapılırken verilen cevaplar kümeleme yöntemiyle

gruplandırılarak, içerik analizi18 ile de çözümlenmiştir.

Veri toplama aracı olarak anket tekniğinin yanında, yeri geldiğinde

araştırmamızı daha güvenilir ve geçerli kılmak için Gözlem ve Görüşme19 (mülakat)

tekniklerinden de faydalanılmıştır.

9. İlgili Araştırmalar

Vehbi Akşit (1997):“İstanbul Haseki ve Konya Selçuk Eğitim Merkezindeki

Derslerin Program Yönünden Değerlendirilmesi.”

Araştırmanın temel amacı, İstanbul Haseki ve Konya Selçuk Eğitim Merkezi

öğretmen, kursiyer ve mezunlarının program uygulamaları hakkındaki görüşlerini

16 Ali Sait Albayrak ve diğerleri, SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, (Ed.: Şeref

Kalaycı), Asil Yayın Dağıtım, Ankara 2005, s. 116. 17 Anlayıcı yöntem hakkında daha fazla bilgi için bkz. H. P. Rickman, Anlama ve İnsan Bilimleri,

(Çev. Mehmet Dağ), Etüt Yayınları, Samsun 2000, s. 45-72; Philipp Mayring, Nitel Sosyal

Araştırmaya Giriş, (Çev. Adnan Gümüş, M. Sezai Durgun), Baki Kitabevi, Adana 2000, s. 88-116;

Kamiran Birand, “Manevi Bilimler Metodu Olarak Anlama”, Kamiran Birand Külliyatı, Akçağ

Yayınları, Ankara 1998, s. 13-78.

18 İçerik analizi ile ilgili olarak daha fazla bilgi için bkz. Ezel Tavşancıl- A. Esra Aslan, İçerik Analizi

ve Uygulama Örnekleri, Epsilon Yayınları, İstanbul 2001, s. 85-125. 19 Görüşme hakkında daha geniş bilgi için bkz. Niyazi Karasar, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel

Yayınevi, 11. Baskı, Ankara 2002, s. 165-175.

24

alarak, karşılaşılan sorunları ortaya koymak ve yaptığı anketlerdeki görüşler ışığında

öneriler geliştirmektir.

Osman Ayas (1998): “Camilerde Görev Yapan İmam-Hatiplerin Hizmet İçi

Eğitim İhtiyaçları.”

Bu araştırmada, İmam-Hatiplerin mesleki eksiklikleri dikkate alınarak hizmet

içi eğitime olan ihtiyaçları, hizmet içi eğitimin mevcut durumu, aksayan yönleri ele

alınmıştır. Ayrıca İmam-Hatiplerin bu konudaki görüşlerini, eksikliklerini belirlemek

amacıyla da bir alan araştırması yapılmıştır.

Şerafettin Poyraz (2002): “Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas

Kursları.”

Bu araştırma, Diyanet İşleri Başkanlığının uzun süreli hizmet içi eğitim kursu

olan İhtisas Kursları üzerine yapılmıştır. İhtisas kursları ile ilgili ulaşılan sonuçlar

değerlendirilmiş ve konuyla ilgili öneriler getirilmiştir.

Fatih Benzer (2005): “Din Görevlisinden Beklentiler ve Din Görevlilerinin

Mesleki Yeterlikleri (Amasya-Sakarya-Sivas-Trabzon).”

Araştırmanın amacı, Diyanet İşleri Başkanlığı'nca yürütülen özellikle cami

merkezli hizmetlerin verimliliğini olumlu ve olumsuz yönleri ile saptamak ve verimi

yükseltmeye yönelik teklifler öne sürmektir. Bu araştırmada literatür taramasının

yanında veri toplama aracı olarak survey modelinin teknikleri olan anket, görüşme ve

gözlem teknikleri kullanılmıştır.

Abdulkadir Çekin (2005): “Din Görevlisinden Beklentiler ve Din

Görevlilerinin Mesleki Yeterlikleri (Elazığ, Erzurum-Malatya-Urfa Örneği).”

Bu çalışma, yetişkin din eğitimi faaliyetleri hakkında, din görevlilerinin

mesleki yeterliliklerini ve halkın din görevlilerinden beklentilerini değişik

25

boyutlarıyla tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu amacı gerçekleştirebilmek için

önce konunun teorik zemini hazırlanmış, daha sonra anket uygulaması yapılmış ve

yapılan bu anket uygulaması istatistiki metotlarla incelenerek çalışma

tamamlanmıştır.

Mustafa Kara (2006): “Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas

Kurslarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi.”

Bir alan çalışmasını içermekte, bu kursların genel işleyiş ve sistemiyle ilgili

temel yaklaşımlarını Din Eğitimi açısından ortaya koymaktadır.

Hayrullah Köken (2008): “İhtisas Eğitim Programlarının Özel Alan Uzman

Görüşlerine Dayalı Olarak Değerlendirilmesi.”

Hizmet içi eğitim ihtisas kurslarını, program merkezli sistem ve eğitim

açısından ele alınmakta, karşısına çıkacak tabloyu Din Eğitimi penceresinden

bütüncül olarak tüm boyutlarıyla değerlendirilmektedir.

Yusuf Yıldırım (2006): “İlahiyat Fakültesi Mezunlarının Din Görevlisi

Olarak Atanmasının Dini Hayat Üzerindeki Etkisinin Sosyolojik Analizi (Birecik ve

Köyleri Örneği).”

Araştırmada dini öğretilerin halka doğru bir şekilde verilmesi onların dini

ihtiyaçlarının en uygun biçimde karşılanması dengeli ve sağlıklı dini yaşantının

ortaya çıkması için bütün bu sorumluluğu taşıyacak ve bu beklentilere cevap verecek

din görevlisine ihtiyaç duyulduğu, özellikle dünya değişirken ekonomi, iletişim

teknolojisi ve kültürel etkileşim alanlarında önemli dönüşümler yaşanmış bu süreçte

din görevliliği toplumda ihtiyaç duyulan önemli bir konuma geldiği, değişen ve

gelişen topluma cevap verebilecek eğitim düzeyinde din görevlisi atanmasının

toplum üzerindeki etkisi konularından bahsedilmiştir.

26

Şaban Erdiç (2010): “Din Görevlilerinin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Tabanı

–Antalya İli Örneği.”

Din Sosyolojisi alanında yapılmış bir doktora tezi olup, Sosyo-ekonomik ve

Kültürel Yapının Din Görevlileri üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Alan araştırması

yapılan bu çalışmada genelde sosyoloji ağırlıklı, din görevlilerinin yetişmiş olduğu

kültürel yapı ile ilgili bir anket uygulanmıştır.

Mustafa Asım Coşkun (2010): “Geleneksellik ve Modernlik Ekseninde

Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursları.”

Din Sosyolojisi alanında yapılmış bir doktora tezi olup, Geleneksellik ve

Modernlik bağlamında Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursları ele alınmıştır. Alan

araştırmasında Geleneksellik ve Modernlik Tutum Ölçeği ile Hizmet İçi Eğitim

Tutum Ölçeği uygulanmıştır.

Celal Sürgeç (2010): “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Eğitim Faaliyetleri.”

Din Eğitimi alanında yapılmış bir yüksek lisans tezi olup, Başkanlığın

kurumsal yapısı ve eğitim çalışmalarını konu edinmektedir. Çalışmanın ilk

bölümünde Diyanet İşleri Başkanlığı kuruluşundan günümüze kadar kurumsal yapısı,

geçirdiği süreçler incelenmiş; ikinci bölümde ise cami, Kur’an kursu, eğitim

merkezleri, ceza evleri ve yurtdışında gerçekleştirilen temel dini eğitim hizmetleri

incelenmiştir.

Osman Dertli (2008): “Sosyal Değişme Sürecinde Din Görevlilerinin Dini ve

Sosyal Anlayışlarındaki Değişmeler (Çanakkale İli Biga İlçesi Örneği). ”

Sosyal ilişkiler bağlamında toplumla çok yakın bir ilişki içersinde olması

beklenen din görevlisi; bu ilişkinin neticesinde sosyal ve dini yaşamda toplumu

etkilemekte ve yine bu alanlarda toplumdan etkilenmektedir. Dolayısıyla bu

27

etkilenişin bir neticesi olarak din görevlilerinin dini ve sosyal anlayışlarında bir

takım değişmeler olması beklenmektedir. Bu çalışma; değişim süreci içerisinde olan

ülkemizde din görevlilerinin sosyal ve dini anlayışlarındaki değişmeleri tespit etmeye

çalışmış, birinci bölümde konuyla ilgili teorik bilgiler verilmiş; ikinci bölümde ise

anket uygulamasının sonuçları değerlendirilmiştir.

10. Temel Kavramlar

10.1. Din Görevlisi

Dini kaynaklı her türlü hizmeti veren, yaptıkları işin eğitimini aldıktan sonra,

din alanındaki hizmetleri kendisine meslek addeden kimselere genel olarak din

görevlisi denilmektedir.20

1960’lı yıllardan sonra kullanılmaya başlanan “din görevlisi” kavramı21,

geniş kapsamlı bir kavramdır. Bu kavram, müezzinlik, imamlık, hatiplik, Kur’an

kursu öğreticiliği, vaizlik ve müftülük gibi belirli alanlarda dinî hizmet veren

kimselerin bütününü içine almaktadır.22 Bütün bu görevlerin yanında İslam’ın ilk

dönemlerinden günümüze kadar din görevlisi kavramı, “imam” kavramı ile ifade

edilmiştir. Araştırmamızın temelini imam-hatip ve müezzin-kayyımlar oluşturduğu

için “din görevlisi” kavramı bu iki sınıf bağlamında kullanılmıştır.

20 TDK Türkçe Sözlük (I-II), “Din Adamı” md., 9. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1998, C. I, s. 592;

Bkz. Mehmet Yılgın, Din Eğitimi Açısından Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri ve Cemaatle

Olan İlişkileri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Samsun, 1997, s. 23. 21 Mehmet Bulut, “Din Görevlileri Üzerine Bazı Tespitler”, Din Hizmetlerinde Yöntem ve Verimlilik,

DİB Yayınları, Ankara 2006, s. 24. 22 Halil Karlık, "Meslek Olarak Din Görevlisi Kavramı", Din Öğretimi Dergisi, S. 36, Ankara 1992, s.

7.

28

Kuran-ı Kerim'de yedi yerde tekil, beş yerde çoğul olarak geçen “imam”

kelimesi; Arapça emm “öne geçmek, sevk ve idare etmek” kökünden gelmekte olup

terim olarak “cemaatle kılınan namaza önderlik eden kimse, devlet başkanı, önder,

reis, numune, işaret, misal ve rehber” anlamlarını taşımaktadır. Istılahta ise,

“Müslümanlıkta mezhep kuran kimse, Hz. Muhammed'den sonra onun vekilliği

görevini üzerine alan halifelere verilen unvan, bazı küçük İslam devletlerinde devlet

başkanı ve en önde bulunan kimse, önder” anlamlarına gelmektedir.23

“İmam” kavramı, asli manasından hareketle, bir ilimde ileri gitmiş otorite

mevkiindeki kişilere da “hadiste imam, fıkıhta imam” gibi imam denilmiştir.24

Fıkıhta ise, imamlık şartlarını kendisinde toplayan şahsın insanların önüne geçerek

onlara topluca namaz kıldırmasına imamlık, bu görevi yapana da imam

denmektedir.25

Din görevlisi olarak imamın bulunmadığı yerde namaz kıldıran, diğer

zamanlarda ezan okuma, kamet gibi görevleri yerine getiren bir din görevlisi sınıfı

daha vardır ki bunlar da müezzinlerdir.

Müezzin, “namaz vakitlerini bildirmek için ezan okuyan din görevlisi26”,

“çağrıda bulunan, ezan okuyan, kamet getiren kimse” anlamına gelmektedir. Bu

kavram, Kur’an-ı Kerim’de “münadi” anlamında iki ayette geçmektedir.27

23 Salim Öğüt, “İmam” md., TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2000, C. XXII, s. 178;

TDK Türkçe Sözlük (I-II), “İmam” md., 9. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1998, C. I, s. 1075; Dini

Kavramlar Sözlüğü, “İmam” md., DİB Yayınları, Ankara 2006, s. 314. Ayrıca bkz. Bayraktar

Bayraklı, "Kur’anı-ı Kerim'de Din Adamı Kavramı", Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, İstanbul

1994, S. 1, s. 151. 24 Fahri Kayadibi, Yaygın Din Eğitiminde Cami ve Görevlileri, DİB Yayınları, Ankara 2000, s. 65. 25 Öğüt, “İmam” md., TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXII, s. 188. 26 TDK Türkçe Sözlük (I-II), “Müezzin” md., 9. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1998, C. I, s. 1603. 27 Bkz. Ârâf, 7/44; Yusûf, 12/70.

29

Müezzinler için salih (çağıran, davet eden28) ve mükebbir (tekbir alan) gibi

unvanlara da rastlanmaktadır.29

Namazın insanlara emredilmesi ile başlayan imam-hatiplik mesleğinin

geçmişi, tarihin değişik dönemlerinde farklı uygulamalara sahne olmuştur. İslam’ın

ilk yıllarında kimin imam-hatiplik yapacağı konusunda pek ihtilaf yaşanmamıştır.

Medine'de, namazlar Hz. Peygamber tarafından kıldırılmıştır. Hz. Peygamber

Medine dışına gittiğinde ise yerine bir vekil bırakmış veya arkadaşlarından bir grup

Medine dışına gittiklerinde, onlardan birisini onlara başkan ve imam tayin etmiştir.

Dört halife devrinde ise imam-hatiplik, merkezdeki büyük camilerde bizzat halifeler

tarafından, diğer şehir merkezlerinde onların tayin ettikleri valiler tarafından,

mahalle ve köylerde ise köy ve mahalle sakinlerinin seçtikleri ehliyetli kimseler

tarafından yürütülmüştür.30

Kaynaklara baktığımızda Emeviler Dönemi, imam-hatiplik yapan kimselerin,

idari yönden devletin en üst seviyelerinden daha alt seviyelere indirildiği dönem

olarak gösterilmektedir. Emeviler idareyi ele alınca halifeler yalnızca siyasi

hükümdar durumuna gelmiş olup dini görev ve sorumlukları tamamen dini

otoritelere yani din alimlerine bırakmışlardır.31

Abbasiler zamanında, Beytülmal'den maaş alan imamlar tayin edilmeye

başlanmış, böylece imamların siyasi hiçbir mevkileri kalmayınca, uygulama

yaygınlaşmış ve her camiye devamlı birer imam tayin edilmiştir. Hatiplik için de

28Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr (1405), Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Âyi'l-Kur'ân, Dâru’l-Fikr,

Beyrut ty., C. VIII, s. 439. 29 Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Müezzin” md., TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2000,

C. XXXI, s. 491. 30 Ahmet Çekin, “İmam-Hatiplik Mesleği Üzerine", Diyanet Aylık Dergi, Ankara 2003, S. 154, s. 43. 31 Ramazan Buyrukçu, Din Görevlisinin Mesleği Temsil Gücü, TDV Yayınları, Ankara 1996, s. 29.

30

durum aynı olmuştur. Halifeler hutbe okumaz olunca, hitabet için de ayrı görevlileri

tayin edilmiştir. Ancak hatip daima halifenin temsilcisi olarak görev yaptığından

siyasi özelliğini korumuştur. Küçük camilerde imam, hatip ve vaiz aynı kişi

olmuştur.32

Osmanlı Devleti, şehirleşmesini cami ve mescitler etrafında kurduğu

mahallelerden oluşturmuştur.33 Bu da mahalle imamlığının devlet nezdindeki yerini

ve önemini açıkça göstermektedir ki, Tanzimat dönemine kadar imam-hatipler

mahallede devletin temsilcisi ve kadıların tabii yardımcıları olmuşlardır. İmamlar,

imamet görevinin dışında mahallenin düzenini, asayiş ve inzibatı, içki içilen ve

fuhuş yapılan yerlerin tespit edilmesi gibi görevleri de o dönemde yerine

getirmekteydiler. Ayrıca, ölüm ve defin, doğum kayıtları, nikah akdi ve boşanma

işlemleri imam-hatipler tarafından yürütülürdü.34

Bununla birlikte Osmanlı Dönemi’nde ulema ve din görevlileri devletin en

üst düzeyinde görev yapmış, en fazla itibarı görmüş olup bağlı bulundukları

vakıflardan kendilerine yeterli miktarda maaş verilmiştir. Genel olarak Osmanlılar

zamanında imam-hatipler, camilerdeki asli görevlerinin yanı sıra sosyal hayatta da

üstlendikleri görevlerini başarıyla sürdürmüşler ve dönemlerinin mali yönden refah

seviyesinin üzerinde hayat sürmüşlerdir. Bunun sonucu olarak da arkalarında değerli

eserler bırakmışlardır.35

32 Beyza Bilgin, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Gün Yayıncılık, Ankara 2001, s. 119. 33 Bkz. Ahmet Akın, "Osmanlı Devletinde Din Görevlilerinin Rolü", Diyanet İlmi Dergi, Ankara

2004, C. XL, S. 3, s. 51. 34 Öğüt, “İmam” md., TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXII, s. 181. 35 Hayati Tetik, "Osmanlılardan Günümüze İmam-Hatiplik", Diyanet İlmi Dergi, Ankara 2000, C.

XXXVI, S. 3, s. 127.

31

Bugün toplumsal yaşamımızda, günün büyük bir bölümünde halkla iç içe

olan, onları doğruya, iyiliğe, güzele yönlendirip, doğruyu yanlışı insanlara tebliğ

eden, eşya ve olaylarla ilgili sorulara hurafelerden uzak, doğru bilgileri veren,

toplumun birlik ve beraberliğine, yardımlaşmasına, milli bağların güçlenmesine

katkıda bulunan da büyük ölçüde din görevlileridir.36 Bu bağlamda böyle önemli

görevleri vazife edinmiş olan din görevlilerinin gerek kendi alanıyla gerekse

toplumsal konularla ilgili birtakım yeterliklere sahip olması gerekmektedir. Bu

yeterlikler Diyanet İşleri Başkanlığı’nca din görevlilerinde bulunması gereken

yeterlikler olarak belirlenmiştir.37 Ancak bu yeterliklerden hareketle, din

görevlilerinin bazı nitelikleri taşıması önem arz etmektedir.

Hızla gelişen ve değişen bir toplum içerisinde, belirtilmiş olan yeterliklerin

birçoğunu yerine getirmek, hizmet kalitesini artırmak, kendini geliştirip gerek

mesleki gerekse genel kültür alanında bilgi birikimini artırabilmesi ve problemlerin

üstesinden gelebilmesi için din görevlisinin, sürekli okuyan, araştırmacı bir

kimliğinin olması gerekmektedir.38

Halkın dini konularda bilgilendirilmesi ve dini hayatların

şekillendirilmesinde din görevlilerinin mesleki bilgi birikimleri belirleyici

36 Mustafa Köylü, "Din Görevlilerinde Bulunması Gereken Nitelikler", Ondokuz Mayıs Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun 1990, S. 4, s. 135. 37 Din görevlilerinde bulunması gereken yeterlikler hakkında detaylı bilgi için bkz.

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-imam-hatiplik-

yeterlikleri-206.aspx., Erişim tarihi: 10.04.2012. 38 İsmet Ersöz, "Üstün Vasıflı Din Görevlisi İhtiyacı ve Yetiştirilmesi", I. Din Öğretimi ve Din

Hizmetleri Semineri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991, s. 454-455.

32

olmaktadır. Çünkü bilgi sahibi olunmayan konularda insanların aydınlatılması söz

konusu değildir.39

Din görevlileri, tebliğ ve irşat görevlerini büyük ölçüde hitabetle

yapmaktadırlar. Tebliğ ve irşat için iyi kullanılan bir dil ve düzgün konuşma çok

önemlidir. Gerek kişileri yönlendirmede, gerekse ikili ilişkilerde en önemli

araçlardan birisi dildir.40

Bireyleri anlamak büyük oranda onları dinlemekle mümkün olur. Bu

bağlamda dinleme, bireyin sözlü iletişimini anlamayı içerir. Dinlemek

karşımızdakine saygı duymak, dolayısıyla güven telkin etmek açısından çok önem

arz etmektedir.

Halkla ilişkilerde başarılı olabilmek için en önemli hususlardan birisi de

muhatabı tanımaktır. Böylece insan, muhatabına karşı nasıl davranacağı, ona nasıl

hizmet sunabileceği konusunda doğru kararlar verebilir.41 Muhataba göre hareket

edip, karşıdakinin kabiliyet ve anlayış durumuna göre hareket etmek Hz.

Peygamberin eğitiminin en önemli ilkelerinden birisidir.42

Başkalarını etkilemenin, sözünü dinletmenin, sağlıklı iletişim kurmanın

başında yumuşak davranma, güzel söz ve nezaket gelmektedir. Yumuşak söz

39 İbrahim Acar, "Etkili Bir Din Hizmeti Açısından Hz. Peygamberin Örnekliği", Diyanet İlmi Dergi,

Ankara 2002, C. XXXVIII, S. 4, s. 63; Mehmet Bilen, “Cami İmamlarının Hadis Bilgilerinin

Mahiyeti Üzerine Tecrübi Bir Araştırma", İslamiyat, C. IV, S. 1, İstanbul 2001, s. 73. 40 Hayati Tetik, "Yaygın Din Eğitiminde Cami Görevlileri-Cemaat İletişiminin Önemi", Diyanet İlmi

Dergi, C. XXXIV, S. 2, Ankara 1998, s. 101; Ayrıca bkz. Remziye Ege, Din Eğitimi El Kitabı, (Ed.:

Recai Doğan, Remziye Ege), Grafiker Yayınları, Ankara 2012, s. 376. 41 Din Görevlisi El Kitabı, DİB Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1998, s. 25. 42 Mehmet Emin Ay, Ailede ve Okulda İdeal Din Eğitimi, Bilge Yayınevi, İstanbul 2002, s. 22; Acar,

a.g.m., s. 65; ayrıca bkz. Ebû Davud, Sünen, Edeb: 23.

33

söylemek aynı zamanda Kur’anî bir metottur.43 Kur’an-ı Kerim’de de Hz.

Peygamber hakkında: “O vakit Allah’tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın.

Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın hiç şüphesiz etrafından dağılıp giderlerdi...”44

buyurulmuştur. Hz. Peygamberin hayatında da bu konuyla alakalı pek çok örnek

bulunmaktadır.45 Din görevlisi, insanlara yaklaşmak ve onlarla diyalog halinde

olmak zorundadır. Diyalog genel olarak, iki veya daha fazla kişinin karşılıklı

konuşması, farklı ırk, kültür, inanç ve kanaatlerden insanların bir araya gelerek

medeni ölçüler içerisinde birbirileri ile konuşması yoludur.46

Din görevlilerinin farklı görüşlere saygı duyması, insanlarla sağlıklı bir

iletişim kurması, onlarla empati içinde olmasını gerektirmektedir. Empati, insanların

birbirilerini anlamaları için çok önemli bir yaklaşımdır.47 Bu bağlamda, din

görevlileri halkla ilişkiler konusunda “karşısındaki kişiyle özdeşleşerek onun

duygularını kendisinde hissederek anlayabilme yeteneği” olan empati yeteneğini

kullanarak hitap ettiği kişi ve kitlenin ihtiyaçlarını, önceliklerini, önem verdikleri

konuları, onların ilgi alanlarını incelemek ve anlamak zorundadır.

Sayılan niteliklerin yanında din görevlisinin söz ve davranışları ile insanlara

yön verebilmesi, sözlerinin insanlar üzerinde etkili olabilmesi, kısacası mesleğini tam

43 Bayraktar Bayraklı, "Din Eğitiminde İhtimal İlkesi", Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, S. 1,

İstanbul 1994, s. 10. 44 Âl-i İmrân, 3/159. 45 Bkz. İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, I-XVIII, Akçağ Yayınları, Ankara

1992, C. X, s. 61. 46 TDK Türkçe Sözlük, “Diyalog” md., 10. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 2005, C. I, s. 605; M. Akif

Kılavuz, "Yetişkin Din Eğitimcilerinde Bulunması Gereken Özellikler", Uludağ Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XII, S. 1, Bursa 2003, s. 139. 47 Bkz. TDK Türkçe Sözlük, “Empati” md. , 10. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 2005, s. 634.

34

anlamıyla yürütebilmesi için ihlası ve samimiyeti, güzel ahlak ve şahsiyeti, mesleki

yaşayışı ve dış görünüşü ile de örnek kimse olması da önemlidir.

10.2. Din Hizmetleri

Din hizmetleri, bir dinin mensupları için gerekli yükümlülükleri yerine

getirebilmesini amaçlayan yardımcı çalışmaları içermektedir. İslam Dini bağlamında

bu hizmetler, düzenli olarak ifa edilen ibadetlerin toplu halde yerine getirildiği cami

hizmetlerini içerdiği gibi, toplumun cami dışında ihtiyaç duyduğu hizmetleri de içine

almaktadır. Okul, aile, işyeri, cezaevi, hastane gibi insanın yaşadığı her yer, inançlı

insanlara hizmet götürülecek alanlardır. Çünkü inanan insan için, inandığı değerler

doğrultusunda yaşama ihtiyacı varsa, bu ihtiyacın giderilmesi insanın bulunduğu her

mekanda söz konusu olacaktır.48

Osmanlı Devleti’nde dini hizmetler, Şeyhülislamlık müessesesi altında

yürütülmüştür. Diyanet İşleri Başkanlığı, Osmanlı Devleti’nin idari yapısı içinde altı

yüz yıllık bir geleneği olan Şeyhülislamlık makamının Cumhuriyet Dönemi’ndeki

uzantısını temsil eden anayasal kurumdur. İlk defa 3 Mart 1924 tarih ve 429 sayılı

kanunla "İslam Dini'nin inanç, ibadet ve ahlak ile ilgili esasları yürütmek, din

konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek" amacıyla

Başbakanlığa bağlı bir teşkilat olarak kurulmuştur.49 Bu kanunla, bütün cami,

mescit, tekke ve zaviyelerin yönetimiyle, buralarda görevli olanların tayin, nakil,

terfi, azil ve denetim yetkisi Diyanet işleri Başkanlığı’na verilmiştir. 14 Temmuz

48 http://www.manevibakim.com/bilim_alanlari/sosyal_bakim/makale_01.asp, Erişim tarihi:

05.11.2011; Ayrıca bkz. Fazlı Arabacı, “Din Hizmetlerinde Sosyal Bilim Verilerinden Yararlanma

Gereği”, I. Din Hizmetleri Sempozyumu (3-4 Kasım 2007), DİB Yayınları, Ankara 2008, C. I, s. 89. 49 Bkz. 6 Mart 1340 (1924) tarihli ve 63 Sayılı Resmî Gazete; Kuruluştan Günümüze Diyanet İşleri

Başkanlığı Tarihçe-Teşkilat-Hizmet ve Faaliyetler (1924-1997), TDV Yayınları, Ankara 1999, s. 21.

35

1965 tarih ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile birlikte Diyanet İşleri

Başkanlığı'nın bütün personeli ile imam-hatipler de devlet memurluğu statüsüne

geçmiştir.

Diyanet İşleri Başkanlığı mevzuatında "Cami Hizmetleri" başlığıyla yer

verilen cami hizmetleri; “imamet, hitabet, vaaz, ezan ve ikamet ile camilerin ibadete

hazır bulundurulması, mukabeleler düzenlenmesi, dini gün ve gecelerde uygulanmak

üzere özel programlar hazırlanması, cami içinde toplumun din konusunda

aydınlatılması, isteyen vatandaşlara Kuran-ı Kerim öğretilmesi, camilerin iç ve dış

temizliği, eşya ve malzemenin en iyi bir şekilde kullanılması, temizliği, bakım ve

korunması gibi işlerdir” şeklinde tanımlanmıştır.50

Esasen, müezzin, imam ve hatibin görevi, sadece belirli dini vecibelerin

yerine getirilmesi ile sınırlı olmayıp, insanın doğumundan ölümüne kadar devam

eden telkin, tebliğ ve irşat ile bazı dini merasimleri icra etme gibi süreklilik arz eden

görevleri de bulunmaktadır.

Toplumu din konusunda aydınlatmakla görevli olan Diyanet İşleri Başkanlığı

yapmış olduğu hizmetleri şöyle sıralamaktadır51:

Cami Hizmetleri

Cami Dışı Din Hizmetleri

Dinî Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri

Din Eğitimi Hizmetleri

Yayın Hizmetleri

Hac ve Umre Hizmetleri

50 Din Görevlisinin El Kitabı, s. 9. 51 Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Planı 2012-2016, s. 16.

36

Diyanet İşleri Başkanlığı din hizmetlerini, kendi bünyesinde Din Hizmetleri

Genel Müdürlüğü’nce dört Daire Başkanlığı altında yürütmektedir. Bu Daire

Başkanlıkları şunlardır:

İrşat Hizmetleri Daire Başkanlığı (Vaaz, Hutbe, Konferans vb. hizmetler).

Cami Hizmetleri Daire Başkanlığı (Kandiller, Muharrem ayı, Hafızlık-

Kur’an-Ezan Yarışmaları vb. hizmetler).

Aile ve Dini Rehberlik Daire Başkanlığı (Aile İrşat ve Rehberlik, Kadınlara

Yönelik Din Hizmetleri, İş Birliği ve Protokol, Sosyal Hizmetler vb. hizmetler).

Sosyal ve Kültürel İçerikli Din Hizmetleri Daire Başkanlığı (Bayram, Kurban,

Cezaevi, Organ ve Kan Bağışı, Önemli Gün ve Faaliyetler, Vakit Hesaplama vb.

hizmetler).52

Araştırmanın ana çerçevesini imam-hatipler ve müezzin-kayyımlar teşkil

ettiği için yukarıda bahsedilen hizmetlerin hepsini detaylı bir şekilde almak yerine

din hizmetlerini cami eksenli hizmetler bağlamında incelenmiştir.

Cami eksenli din hizmetleri, farklı görev ve faaliyetleri içinde barındıran cami

içi ve cami dışı olarak ele alınan iki boyutlu bir hizmet alanıdır.53 Bu alanlar şöyledir:

Cami İçi Din Hizmetleri: İbadetlerin yerine getirilmesi, dini konularda cami

cemaatinin aydınlatılması, caminin bakım, onarım ve güvenliği vb. konuları

içermektedir.

Cami Dışı Din Hizmetleri: Dinî ağırlıklı sosyal ve kültürel yardım

hizmetleri54, mutlu olaylara ilişkin merasimler, kederli olaylara ilişkin ziyaret ve

52 http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinhizmetleriweb/giris.htm., Erişim tarihi: 05.04.2012. 53 Bkz. Ahmet Onay, “Cami Eksenli Din Hizmetleri”, I. Din Hizmetleri Sempozyumu (3-4 Kasım

2007), I-II, DİB Yayınları, Ankara 2008, C. I, s. 261.

37

merasimler55, dinî telkin ağırlıklı psikolojik yardım hizmetleri vb. konuları

içermektedir.

10.3. Hizmet İçi Eğitim

Hizmet içi eğitim, hizmete yatkınlığı sağlamayı, verimlilik düzeyini

yükseltmeyi, gelecekteki görev ve sorumluluklarını daha iyi yerine getirebilmeleri

için çalışanların bilgi, deneyim ve becerilerini artırmayı amaçlayan eğitim

etkinlikleridir. Bu etkinliklere, çalışan, örgüt/kurum içinde ya da dışında, iş başında

ya da iş dışında başvurabilir. Önemli olan, bu etkinliklerin hizmetle ilişkili

olmasıdır.56 Hizmet içi eğitim, amaç ve işlevleri bakımından Oryantasyon, Temel,

Geliştirme, Tamamlama, Yükseltme ve Özel Alan Eğitimi gibi sınıflara

ayrılmaktadır.

Hizmet içi eğitim, yaşam boyu eğitim içinde yer alan bir alt süreçtir. Bir

kurumda belirli bir göreve atanan birey işe başladığı günden ayrılıncaya kadar

mesleği ile ilgili gelişmelerin gerisinde kalmamak için birtakım hizmet içi eğitim

alır.

Hizmet içi eğitim konusundaki yasal dayanak ilk defa 1965 yılında yürürlüğe

giren 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’dur. Bu kanunun yedinci kısmı, 214.-225.

maddeleri “Devlet Memurlarının Yetiştirilmesi” başlığı altında kurumların

personelini hizmet içinde yetiştirme esaslarını saptamıştır.

54 Bu konu ile ilgili örnek ayet ve hadisler için bkz. Bakara, 2/217; Tirmizî, Sünen, Zühd: 2. 55 Konu ile ilgili bkz. Buhari, Sahih, Cenaiz, 80; Ebu Davud, Sünen, Cenaiz, 5. 56 Doğan Canman, Çağdaş Personel Yönetimi, TODAİE Yayınları, Ankara 1995, S 260, s. 85.

38

10.4. Tükenmişlik

Tükenmişlik (Burnout) kavramı ilk defa örgütsel stres üzerinde uzun yıllar

çalışmış olan klinik psikolog Freudenberger tarafından ortaya atılmıştır.57

Freudenberger, insanlarla etkileşim içerisinde olan kişilerde gördüğü bu duruma

tükenmişlik adını vermiştir.

Tükenmişlik, ilk başlarda hizmet sektöründe çalışan insanlar arasında görülen

duygusal tükenme halini tanımlayan günlük konuşma diline ait bir terimken,

Psikoloji literatüründe 1974’te Herbert Freudenberger'in “Journal of Social Issues”

de yayınladığı bir makaleyle girmiştir.

Freudenberger, tükenmişliği "başarısızlık, yıpranma veya enerji, güç ve

potansiyel üzerindeki aşırı zorlanma sonucunda ortaya çıkan bir tükenme durumu"

olarak tanımlar. Ona göre bu tükenme durumu, kişiyi sebebi ne olursa olsun etkisiz

hale getirmektedir.58 Diğer bir ifadeyle, yoğun iş kaynaklı stresin tükenmişliğe

sebebiyet vermesi kuvvetle muhtemeldir. Tükenmişlik, stresli durumlarla başa

çıkmada başarısız olunmasıdır.59

Cherniss tükenmeyi, kaynaklar ve talepler arasındaki dengesizlikten

kaynaklanan transaksiyonel süreç olarak tanımlamıştır. Dengesizliğe karşı endişe,

gerginlik ve yorgunluk hisleriyle birlikte hızlı, duygusal tepki verilmesi süreci

57 Herbert J. Freudenberger, "Staff Burn-Out" Journal Of Social Issues, 1974, C. XXX, s. 159. 58 Turnipseed, D.L, Turnipseed, P.H., Personal Coping Resources and the Burnout Syndrome, Journal

of Social Behavior and Personality, Vol. 6, No.3, 1991, s. 473. 59 B. Farber, Teacher Burnout: Assumptions, Myths, and Issues, Teachers College Record, 86(2) 1984,

s. 332.

39

izlediğini, bunu da sırasıyla, şüphecilik ve robot hareketler dahil davranışta ve

harekette bir dizi değişikliğin izlediğini bildirmiştir.60

Tükenmişlik literatürüne Cherniss'in de önemli katkıları olmuştur. Cherniss,

1980'de örgütsel, kişisel ve kültürel faktörleri içeren bir teori sunup, konunun

kompleksliğine dikkat çekmiştir. Bu bağlamda aşırı iş yükü ve insanlarla çalışan

yöneticilerin karşılaştığı tükenmişliğe yol açan etkenler ile potansiyel stres

kaynakları arasındaki karmaşıklığı tanımlamıştır.61

Cherniss, tükenmişlik araştırmalarını hem aşırı iş yükü hem de değer

çatışmalarını temel alarak devam ettirmiştir.62 Ona göre tükenmişlik, hizmet

sektöründe çalışan profesyonelin rolünde gizli olan tutarsızlıklardan

kaynaklanmaktadır. Bunu fark eden Cherniss, günlük çalışma hayatında her gün

karşılaşılan sorunlar, iş hayatının gerçekleri ile romantik-mistik düşünce arasındaki

uçuruma dikkat çekmiştir. Başka bir deyişle, tükenmişliğin çalışanın beklentileri ile

iş hayatının gerçekleri arasındaki uçurumdan kaynaklandığını ilk ortaya koyan

Cherniss olmuştur.

Cherniss, çalışma ortamındaki bireysel farklılıklardan kaynaklanan örgütsel

unsurlara odaklanırken, Freudenberger, Jackson ve diğerleri tükenmeyi, bireyin

perspektiften tanımlamışlardır. Mathews, sosyal refah içerisinde yaşayan çalışanların

diğer işlerde çalışanlara göre daha çok tükendiklerini bildirmiştir.63

60 C. Cherniss, Professianal Bumout in Human Service Organizations, Praeger Publishers, New York

1980, s. 17-18. 61 M. Leiter; K.A. Meechan, “Role Structure and Burnout in the Field of Hunan Services”, The

Journal of Applied Behavioral Science, 1986, S 22(1), s. 15. 62 M. Leiter, The Dreams Denied: Professional Burnout and the Constraints of Human Service

Organizations, Canadian Psychology, 1991, S 32(4), s. 548. 63 D. B. Matthews, “A Comparison of Burnout in Selected Occupational Fields”, The Career

Development Quarterly, 1990, S 38(3), s. 230.

40

Tükenmişlik konusunu gündeme getiren ilk araştırmacı olmamakla birlikte,

tüm araştırmalarını bu konuya vakfeden ve büyük katkılarda bulunan Maslach,

tükenmişliği; “işi gereği insanlarla yoğun bir ilişki içerisinde olanlarda görülen

duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı sendromu” şeklinde

tanımlayarak64, duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı hissi olarak

üç alt boyutta kavramlaştırmıştır.65 Maslach, 1986'da Jackson'la birlikte Maslach

Tükenmişlik Ölçeği'ni (Maslach Burnout Inventory) geliştirmiştir.

Tüm bu tanımlamalardan ve araştırmalardan sonra ortaya çıkan tükenmişlik,

Shirom’a göre, kişinin enerji kaynaklarının bitmesi durumudur.66

İlgili araştırmalara bakıldığında tükenmişlik genel olarak şu alt boyutlarda ele

alınmaktadır:

a) Duygusal Tükenme (Emotional Exhaustion): Duygusal tükenme, daha

çok insanlarla yüz yüze ilişkinin yoğun olduğu sektörlerde çalışanlar üzerinde

görülür; kişideki aşırı psikolojik ve duygusal yüklenmeden kaynaklanır. Duygusal

tükenme, tükenmişlik sendromunun başlangıcı ve merkezidir. Duygusal yönden

yoğun bir çalışma temposu içerisinde bulunan kişi kendisini zorlar ve diğer

insanların duygusal talepleri altında ezilir. İşte, duygusal tükenme bu duruma bir

tepkidir. Burada kullanılan “tükenme” (exhaustion) kelimesi önemli bir anlam taşır.

Gerçekten de bu duygu, içeriği insan olan ve yoğun bir iş hayatına sahip

kişileri birinci derecede tehdit etmektedir.67

64 C. Maslach, The Cost of Caring, Englewood CIiffs, NY: Prentice Hall 1982, s. 3. 65 Maslach, a.g.e., s. 12. 66 A. Shirom, Burnout in Work Organizations. In C.L. Cooper & I. Robertson (Eds.), International

Review of Industrial and Organizational Psychology (pp. 25-48), New York, Wiley 1989, s. 25. 67 C. Maslach; S. E. Jackson, The Maslach Burnout Inventory, 2nd Edition, Palo, Alto, CA:

Consulting Psychologist Press 1986, s. 630.

41

Bu duruma yakalananlar, kendilerinde yeni bir güne başlayacak enerjiyi

bulamazlar. Duygusal kaynakları tamamen tükenmiştir ve tekrar doldurmak için

kaynak bulamamaktadırlar.

b) Duyarsızlaşma (Depersonalizasyon): Çalışanların, hizmet verdikleri

kişilere birer nesne gibi davranması, küçültücü sözler sarf etmesi, umursamaz, alaycı

bir tutum sergilemeleridir. Aslında bu davranışların altında bir yabancılaşma

duygusu ve savunma mekanizması yatmaktadır.

Duygusal tükenmeyi yaşayan kişi, kendini diğer insanların sorunlarını

çözmede güçsüz hisseder. Üzerindeki duygusal yükü hafifletmek için kaçış yolları

kullanır.

İnsanlarla olan ilişkilerini asgari düzeye indirir. Sendroma yakalanan kişi,

insanlarla arasına mesafe koymayı tercih eder. Başkalarının hislerine, duygularına

soğuk ve kayıtsız kalırlar.68 İnsanlara karşı geliştirilen bu soğuk, ilgisiz ve katı tutum,

sendromun ikinci ayağı olan duyarsızlaşmayı oluşturur. Duyarsızlaşma safhasındaki

kişi, insanlar hakkında yanlış düşüncelere kapılır ve onlardan sadece kötülük

geleceğini zanneder.

c) Düşük Kişisel Başarı Hissi (Personal Accomplishment): Başkaları

hakkında geliştirilen olumsuz düşünce tarzı, kişinin kendisi hakkında da negatif

düşünmesine yol açar. Kişi, bu düşünce ve yanlış davranışları nedeniyle kendini

suçlu hisseder ve kendisi hakkında başarısız hükmünü verir. İşte bu noktada

tükenmişliğin üçüncü aşaması olan düşük kişisel başarı hissi ortaya çıkar.

Kişinin kendisiyle ilgili değerlendirmelerinin olumsuz bir nitelik kazanması

sonucu, işle ilgili çeşitli olaylarda kendini yetersiz algılama ve işyerinde karşılaşılan 68 Bkz. Hasan Kayıklık, “Din Görevlilerinde Tükenmişlik”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Dergisi, Adana 2007, C. VII, S. 2, s. 2.

42

kişilerle olan ilişkilerde de başarısızlık duygusu baş gösterir. Böylece harcadığı

çabanın boşa gitmesi ve suçluluk duygusu çalışanın iş motivasyonunu düşürerek

başarı için gerekli davranışları gerçekleştirmesini engeller.

Tükenmişlik düzeyinin yüksek olması; duygusal tükenmişlik ve

duyarsızlaşma değerlerinin yüksek ve kişisel başarı puanının düşük olmasını

gerektirir. Tükenmişlik düzeyinin düşük olması; duygusal tükenmişlik ve

duyarsızlaşma değerlerinin düşük ve kişisel başarı puanının yüksek olmasını

gerektirir.69

Tükenmişlik; özellikle sorunlu veya problemli insanlarla yoğun bir şekilde

ilgilenmekten kaynaklanan, bir tür stres olarak kabul edilebilen kronik duygusal

gerginliğe bir tepkidir.70 Strese benzer belirti ve etkilere sahiptir. Fakat tükenmişliği

stresten ayıran özellik, tükenmişliğin çalışan ile karşısındaki kişi arasında olan sosyal

ilişki kaynaklı bir stres olduğudur.

Tükenmişlik kavramının özellikle insan kaynakları yönetimi açısından

oldukça önemlidir. Zira yönetici ve çalışanların kişilikleri, sosyal hayatları ve iş

tatminleri üzerinde yıkıcı etkileri olabilir. Gerekli önlemler alınmadığı takdirde

kurum ve çalışanın bünyesini kemiren bir hastalığa benzer sonuçlara yol açabilir.

69 Canan Ergin, “Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin

Uyarlanması”, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, (Der.: R. Bayraktar ve İ. Dağ),

Türk Psikologlar Derneği Yayını, Ankara 1993, s. 144. 70 Bkz. Derya Kulavuz, Exploring Burnout and Participation in Professional Learning Activities

Among University Prep Turkish EFL Instructors, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Boğaziçi

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006, s. 4.

43

I. BÖLÜM

HİZMET İÇİ EĞİTİM VE DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI HİZMET İÇİ

EĞİTİM FAALİYETLERİ

1.1. Hizmet İçi Eğitim

Kuruluşların yüklendikleri görevleri yerine getirebilmeleri, hizmetlerini etkin

ve başarılı bir şekilde sürdürebilmeleri, tecrübeye dayalı bir eğitimle işinde daha

yüksek bir yeteneğe sahip olacak bir şekilde yetiştirilmiş personel istihdam etmekle

mümkündür. Zira yaşadığımız çağdaki hızlı teknolojik ve toplumsal değişme,

gelişme ve ilerlemeler küçük, büyük, özel ve resmi bütün kuruluşları bu gelişmeleri

yakından izlemeye mecbur kılmakta ve kuruluşların daha büyük çapta idari ve

teknik görevlerle yüklenmelerine sebep olmaktadır.71

Kurum ve işletmelerde hizmete alınan yeni personel önce işe alıştırılır.

Zamanla önemi gittikçe artan görevlere yükseltilir ve belirli bir çalışma süresi

sonunda ise hizmetten ayrılır. Personelden bu süreç içerisinde işleri ile uyumlu bilgi

beceri ve davranışlar içerisinde olmaları beklenir. Bunun temini ise eğitimle

mümkündür. Eğitim bu bağlamda, “belli bir işin daha iyi yapılması için o alanda

beceri artırmayı sağlayıcı faaliyetler” olarak tanımlanabilmektedir.72 Personelin

etkin ve başarılı yeteneğe sahip olmaları, yaptıkları iş üzerindeki becerilerin

arttırılması, eğitimle mümkün olmaktadır. 73

71 Nadir Halıcı, Hizmet İçi Eğitim ve PTT Örneği, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1991, s. 16. 72 Nuri Tortop, Personel Yönetimi, İlk-San Matbaası, Ankara 1989, s. 194. 73 Nuri Tortop, Mahalli İdareler, İlk-San Matbaası, Ankara 1988, s. 249.

44

1.1.1. Hizmet İçi Eğitimin Tanımı

“Hizmet içi eğitim” ifadesi için literatürde birçok terim kullanılmaktadır.74 Bu

terimlerin kullanılması, hizmet içi eğitimin günümüzün vazgeçilmez etkinliklerinden

biri olduğunu göstermektedir.75

Hizmet içi eğitim (In-Service Training76), örgün ve yaygın eğitimin dışında,

planlı olarak yürütülen bir eğitim olup yaşam boyu eğitim içerisinde yer alan bir alt

süreçtir. Bir kurumda belirli bir göreve atanan birey, işe başladığı günden ayrılıncaya

kadar mesleği ile ilgili gelişmelerin gerisinde kalmamak için sürekli olarak eğitime

ihtiyaç duymaktadır. Yaşam boyu eğitim, eğitimin süreklilik ve çok boyutluluk

özelliklerinin bileşiminden ortaya çıkmıştır. Yaşam boyu eğitim, eğitim sürecinin

insan yaşamı boyunca sürmesinden çok, yaşamın her alanında ortaya çıkan eğitim

etkinliklerine sistemli bir bütünlük kazandırmaktır.77

Hizmet içi eğitim, kişiyi, işi ile kesin hukuki ilişkisinin kurulduğu tarihten,

işten ayrıldığı tarihe kadar geçen süre içerisinde, işin gerektirdiği performans

düzeyine ulaşması için gereken bilgi, beceri ve davranışların sistemli bir şekilde

öğretilmesi süreci78; kişinin hizmete girerken ya da girdikten sonra, hizmetin çeşitli

74 İşte öğretim (on-job training), personel geliştirme (staff development), personel yetiştirme (staff

renewal), insan kaynaklarının geliştirilmesi (human resource development), profesyonel gelişme (professional growth), profesyonel ilerleme (professional development), örgüt yenileme (organizational renewal), hizmet içi eğitim (in-service training).

75Servet Özdemir, “Her Organizasyon Hizmetiçi Eğitim Yapmalıdır”, Milli Eğitim Dergisi, S 133 (1), Ankara 1997, s. 17-19.

76 http://www.sozluk.net/ingilizce/in-service%20training.html., Erişim tarihi: 11.09.2011. 77 Bkz. Ekrem Yaman, "Mahalli İdare Temsilcilerinin Hizmet İçi Eğitimi",

http://www.mersin.gov.tr/portal/ article_read/yaman.html, Erişim tarihi: 08.06.2010. 78 Halil Can; Ahmet Akgün; Şahin Kavuncubaşı, Kamu ve Özel Kesimde Personel Yönetimi, Siyasal

Kitapevi, Ankara 1995, s. 195; Ayrıca bkz. Tülin, Yücel, "TODAİE'de Hizmet İçi Eğitim", Amme İdaresi Dergisi, TODAİE Yayınları, C. XXII, S. 1, Ankara 1989, s. 123; Hayrettin Kalkandelen, İşletmeler, KİT'ler, Kamu Kuruluşları İçin Hizmet İçi Eğitim El Kitabı, Ajans Türk Gazetecilik ve Matbaacılık Sanayi, Ankara 1979, s. 14; Halit Tanyeli, Personel Eğitimi İlkeler, Metotlar, Teknikler, B.T.İ. Yayıncılık, Ankara 1970, s. 9.

45

safhalarında "mesleki" yönden yetiştirilmesi79; belirli bir işyerinde çalışan veya

çalışmak üzere yeni işe alınan kişilerin, söz konusu iş ve işyerinin özelliklerine

uygun olarak eğitilmesi; kişilerin hizmetteki verim ve etkilerinin arttırılmasını,

gelişmeye yol açan bilgi, beceri ve anlayışlarının zenginleştirilmesini amaç edinen ve

kurumların genel çalışma düzenini sürekli olarak etkileyen eğitim olarak

nitelendirilmektedir.80

Hizmet içi eğitim çağdaş dünyada vazgeçilmez bir gerekliliktir. Hizmet içi

eğitimin anlamı, üretim sürecinin en önemli girdilerinden biri olan insan gücünün

diğer girdilerle bütünleştirilerek kurumsal açıdan en üst düzeyde verimlilik, bireysel

açıdan da en üst düzeyde iş doyumunun sağlanmasıdır.81

Hizmet içi eğitim, kamu hizmeti görevlilerinin hizmete yatkınlığını

sağlamayı, verimliliklerini arttırmayı, gelecekteki görev ve sorumluluklarını daha iyi

yerine getirebilmeleri, daha kaliteli iş yapmaları için onların bilgi, deneyim ve

becerilerini arttırmayı, işin gereği olan yeterliliklerin kazandırılmasını82 amaçlayan

eğitim faaliyetleridir.83

79 Bilal Eryılmaz, Kamu Yönetimi, Erkam Matbaası, İstanbul 2003, s. 290; Ayrıca bkz. TDK Türkçe

Sözlük, “Hizmet İçi Eğitim” md., 10. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 2005, s. 896. 80 http://www.nedirnedemek.com/hizmet-i%C3%A7i-e%C4%9Fitim-nedir-hizmet-i%C3%A7i-

e%C4%9Fitim-ne-demek, Erişim tarihi: 07.02.2012; Ayrıca bkz. Eğitim Terimleri Sözlüğü, Türk

Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1974, s. 86. 81 İnayet Pehlivan, “Hizmet İçi Eğitim-Verimlilik İlişkisi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Dergisi, C. XXV, S. 1, Ankara 1992, s. 152. 82 İbrahim Ethem Başaran, Eğitime Giriş, Ankara 1991, s. 105; Ayrıca bkz. Hüseyin Gül, "Türkiye'de

Kamu Yönetiminde Hizmet İçi Eğitim", Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dergisi, İzmir 2000, C. II, s. 3. 83 Doğan Canman, "Türkiye'de Kamusal Hizmet İçi Eğitim ve Değerlendirilmesi Çalışmaları", Amme

İdaresi Dergisi, C. X, S. 4, Ankara 1977, s. 10; Ayrıca bkz. Ferhan, Oğuzkan, Eğitim Terimleri

Sözlüğü, Ankara 1974, s. 5.

46

Devlet Memurları Kanunu'na göre hizmet içi eğitim; Devlet memurlarının

yetiştirilmelerini sağlamak, verimliliğini artırmak ve daha ilerdeki görevlere

hazırlamak amacıyla uygulanan bir eğitim etkinliğidir.84

Taymaz'a göre, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş veya

ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan bireylerin görevleri ile ilgili gerekli

bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan85; kişilerin hizmette

verim ve etkinliklerinin artırılmasını, gelişmeye yol açan bilgi, beceri ve tutumların

zenginleştirilmesini amaç edinen ve kurumların genel çalışma düzenini sürekli

olarak etkileyen kurum içinde ya da kurumda; işbaşında ya da iş dışında başvurulan

eğitimdir.86

Şahin'e göre, çalışan kişilere işleriyle ilgili beceri ve yeteneklerini

geliştirmeye yarayacak yeni bilgileri sürekli bir program çerçevesinde, kazanmak

fırsatı sağlayan etkinliklerdir.87

Küçükahmet’e göre, kişinin hizmette bulunduğu sürece gördüğü eğitime

denir.88

84 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, Madde: 214. 85 Haydar Taymaz, Hizmet İçi Eğitim: Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Ankara Üniversitesi Eğitim

Fakültesi Yayınları No: 94, Ankara 1981, s. 4. 86 Haydar Taymaz, Hizmetiçi Eğitim, Kavramlar İlkeler, Yöntemler, TAKAV Matbaası, Ankara 1997,

s. 4; Ayrıca bkz. Şeref Gözübüyük, Yönetim Hukuku, Sevinç Matbaası, Ankara 1987, s. 133; Cahit

Tutum, Personel Yönetimi, TODAİE Yayınları, Ankara 1979, s. 120; İsmail Bircan, "Mahalli

İdarelerde Hizmet İçi Eğitimin Önemi ve Etkinliği", Türk İdare Dergisi, S. 378, Ankara 1988, s.

309; Tufan Aytaç, Hizmet İçi Eğitim Kavramı ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar", Milli Eğitim

Dergisi, S. 147, Ankara 2000, s. 66; Tufan Aytaç, " Hizmet İçi Eğitim Kavramı ve Uygulamada

Karşılaşılan Sorunlar", http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/147/aytac.htm, Erişim Tarihi: 22.05.2010. 87 Mehmet Şahin, “Öğretmen Eğitiminde Hizmetiçi Eğitimin Yeri ve Önemi”, Çağdaş Eğitim Dergisi,

1996, S. 226 (11), s. 17. 88 Leyla Küçükahmet, Hizmetiçi Eğitim Teori ve Uygulamaları, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi

Matbaası, Ankara 1992.

47

MEB’e göre, kamu veya özel kurum ve kuruluşlarında çalışan her seviyeden

personele, işe başladıklarından emekli oluncaya kadar; mesleğe uyum ve

verimliliklerini artırmak, bilgi ve görgülerini tazelemek, yeni gelişmelere uyumlarını

ve ileri görevlere hazırlanmalarını sağlamak maksadıyla yaptırılan eğitimdir.89

Hizmet içi eğitim kavramıyla ilgili yapılan tanımlar birbirine yakın olmakla

birlikte değişik şekillerde ifade edilmektedir. Bu tanımlara baktığımızda; hizmet içi

eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde, belirli bir maaş veya ücret karşılığında

işe alınmış ve çalışmakta olan bireylere görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve

tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitimdir.90

1.1.2. Hizmet İçi Eğitimin Amacı

Hizmet içi eğitimin amacı, kurum açısından, verimliliği ve iş düzeninin

aksamadan işlemesini sağlamak; birey açısından, bireyin görevini daha iyi yapması;

grup açısından, bireyin, içinde çalıştığı gruba uyumunu sağlayarak, eşgüdüm ve

işbirliği içinde çalışmasına yardımcı olmak; bir yöntem olarak da, bireylere

kazandırılacak bilgi, beceri ve tutumların en uygun biçimde kazandırılması olarak

düşünülebilir.91

Bunun dışında hizmet içi eğitimin amaçları ekonomik, toplumsal ve bireysel

olarak gruplandırılabilir.

89 Hizmetiçi Eğitim Kuruluş Gelişme ve Faaliyetler, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1988. 90 Haydar Taymaz,"Hizmet İçi Eğitim İhtiyacının Saptanması", Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Dergisi, Ankara 1984, s. 4; Ayrıca bkz. Öznur Yüksel, Uluslararası İşletme Yönetimi ve

Türkiye Uygulamaları, Gazi Kitabevi, Ankara 1999, s. 224. 91 Tutum, a.g.e., s. 123.

48

a) Hizmet İçi Eğitimin Ekonomik Amaçları

Üretimi ve verimliliği yükseltmek, 92

Çalışanların çalışma alanları ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları

kazanmalarını sağlamak,

İşletmede kontrol ve denetim yükünün azaltılmasını sağlamak,

İş kazalarının azaltılmasını ve iş güvenliğini sağlamak,

Hata oranlarının düşürülmesi ve buna bağlı olarak da bakım ve onarım

giderlerini azaltmak,

Malzeme ve hammadde israfının önlenmesini sağlamak,

Yeniliklere ve gelişmelere çalışanların uyumunu sağlamaktır.

b) Hizmet İçi Eğitimin Toplumsal ve Bireysel Amaçları

Çalışanların motive edilerek performansını artırmak,

Kamu görevlilerinin verimliliğini yükseltmek,93

Çalışanların güven duygusunu geliştirmek,

Çalışanların bilgi ve yeteneklerini artırarak, yükselme imkânlarını sağlamak,

Personele fikir ve bilgi alışverişinin önemini benimseterek kurum içinde ve

dışında daha etkili bir koordinasyon ve işbirliğini sağlamak,

Örgüt yapısını, dış çevreden gelen değişmelere karşı esnek hale getirilmesini

sağlamak,

Örgüte/kuruma dinamizm ve saygınlık kazandırmak,

92 T. Kaynak, İnsan Kaynakları Yönetimi, 2. Baskı, Dönence Basım ve Yayın, İstanbul 2000, s. 169. 93 Canman, a.g.e., s. 98.

49

Eğitimin kazandıracağı maddi ve manevi faydaların neler olduğunu bütün

personele duyurarak personelin moralini yükseltmek ve kuruma olan bağlığını

artırmak,

Bilim, teknoloji, ekonomi ve iş hayatında meydana gelen gelişmelere ve

yeniliklere uyum sağlamak, iş yöntem ve tekniklerini geliştirmek,

Yönetim sorumlularına, eğitim görenlerin kabiliyetleri hakkında bilgi vermek

ve gördükleri eğitim neticesinde bu görevlilerden en iyi şekilde istifade edilmesini

sağlamak,

Eleman ihtiyacını örgüt/kurum içerisinden sağlamak amacıyla, personeli üst

kadrolar için hazırlamak,

Görevsel aksaklıklarını gidermek ve eksikliklerini tamamlamak,94

Kişiler ve bölümler arası iletişime katkıda bulunmak,

Yöneticilerin denetim ve görev yüklerini azaltmak.95

Yukarıda belirtilen maddeler çerçevesinde hizmet içi eğitimin üç temel amacı

ortaya çıkmaktadır. Bunlar:96

Personele yapmakta olduğu işin daha iyi yapılmasını sağlamak için gerekli

bilgi ve yeteneği kazandırmak ve geliştirmek,

Personele daha üst görevlere geçebilmesi için gerekli olan yeterliliği

kazandırmak,97

Personelin örgüt ve işe karşı davranışlarını olumlu yönde değiştirmektir.

94 Canman, a.g.e., s. 98. 95 Tutum, a.g.e., s. 120. 96 Nuri Tortop, Kamu Personel Yönetimi-İnsan Kaynakları Yönetimi, Yargı Yayınları, Ankara 2005, s.

188. 97 Oğuz Onaran, Yönetici Sınıfın Eğitimi, Belçika, Fransa, İngiltere ve Türkiye, TODAİE Yayınları,

Ankara 1967, s. 65.

50

Görüldüğü gibi hizmet içi eğitim etkinliklerinde çok amaçlı bir yaklaşım söz

konusudur. Bu çok amaçlılık, hizmet içi eğitim amaçlarının iyi saptanması ve bu

amaçları gerçekleştirmeye yönelik olarak planlanması, uygulanması ve

değerlendirilmesi gerekmektedir.

1.1.3. Hizmet İçi Eğitimin Faydaları

Hizmet içi eğitim, insanların bilgiye erişebileceği ve bu bilgileri değişik bir

anlamda kullanabileceği inancını ortaya çıkarmaktadır. Eğitim, yönetim kavramının

gelişmesine destekte bulunur. Bir yöneticinin iyi bir yönetim sergilemesinin gerekli

olması kadar çalışanların da nitelikli çalışanlar olması o kadar önemlidir. Bu şekilde

personel de sorumluluk, bağlılık ve inisiyatif sergileyerek yönetimin daha iyi bir hale

gelmesine katkıda bulunur.98

Hizmet içi eğitim uygulandığı anda sonuçlar veren bir sihirli değnek

olmamakla birlikte sistemli ve kapsamlı olarak uygulandığında pek çok

olumsuzluğun ortadan kaldırılmasına yardım eden ve kurumların verimliliğini

artıran önemli bir araçtır.

Bir kurumun temel girdilerinden biri ve belki de en önemlisi insan öğesidir.

Bireyin kurumsal kaynakları en akılcı biçimde kullanarak kendisinden beklenen

görevi en iyi bir şekilde yerine getirmesini sağlayan en temel araçlardan biri hizmet

içi eğitimdir. Kurumda çalışan bireylerin hizmet içi eğitim ile sağlayacağı yararlar,

kurumun verimliliği ve hizmet kalitesi ile de doğrudan ilişkilidir. Hangi tür ve

düzeyde olursa olsun bütün kurumlar ve hangi kademede olursa olsun bütün

çalışanlar için bu olgu geçerlidir.

98 Haldun Ersen, Toplam Kalite ve İnsan Kaynakları Yönetimi İlişkisi, Verimli ve Etkin Olmanın Yolu,

Sim Matbaacılık, 2. Baskı, İstanbul 1997, s. 119.

51

Hizmet içi eğitimin faydalarını maddeler halinde aşağıda sıralanmıştır: 99

Personelin, çalıştığı kurumda faydalı olacağına inandırır.

Personelin geliştirilmesini sağlar, motivasyonunu artırır. 100

Personelin iletişim teknolojilerini kullanabilme yeterliliğini arttırır.

Çalışana değer verilmesini sağlar.

Yeteneklerin daha verimli kullanılmasına katkıda bulunur.

Mesleki performansın artırılmasında katkıda bulunur.

Meslekle ilgili yeni gelişmeleri öğrenmede katkı sağlar.

Hizmet içi eğitim işe olan ilgiyi artırır.

Personelin güven duygusu gelişir, morali yükselir ve huzurlu çalışması

sağlanır.

Yöneticiye denetim kolaylığı sağlar.

Hizmet kalitesini yükseltir.

Zaman, emek, gider tasarrufu sağlar.

Kamu kurum ve kuruluşlarında işi bilmemekten kaynaklanan gereksiz

harcamaların önüne geçerek bu harcamaların başka alanlarda yatırıma dönüşmesini

sağlar.

Personele hizmeti gereği, ihtiyacı bulunan bilgiler verir, beceri ve davranışını

geliştirir, hizmete yatkınlığını sağlar.101

99 Bkz. Taymaz, Hizmet İçi Eğitim, s. 15. 100http://www.sil.org/lingualinks/literacy/referencematerials/glossaryofliteracyterms/WhatIsInService

Training.htm, Erişim tarihi: 13.02.2012 101 Bkz. Erdoğan Taşkın, İşletme Yönetiminde Eğitim ve Geliştirme, Der Yayınları, İstanbul 1993, s.

26.

52

1.1.4. Hizmet İçi Eğitimde Karşılaşılan Sorunlar

Ülkemizde kamu kurum ve kuruluşlarında hizmet içi eğitim uygulamaları

hakkında yapılan araştırma ve incelemeler sonrasında hizmet içi eğitim

etkinliklerinin hazırlanması ve uygulanması sırasında birçok eksiklik ve sorun

nedeniyle istenilen amaca tam olarak ulaşılamadığı görülmektedir.

Hizmet içi eğitim etkinliklerinin sorunlarının neler olduğu ve bu sorunlar

ışığında çözümlerin neler olacağının bilinmesi kamu kurum ve kuruluşlarında hizmet

içi eğitim etkinliğinin etkin ve verimli bir şekilde uygulanmasını sağlayacaktır.

Türk kamu kurum ve kuruluşlarında hizmet içi eğitim uygulamasının

özellikle uygulama aşamasında karşılaşılan sorunlara yönelik olarak yapılan

araştırmaları ve incelemeleri dikkate aldığımızda sorunların neler olduğunu görmek

mümkündür. Bütün çalışmaların sonucunda elde edilen bulgularda genel olarak aynı

sorunlara ulaşıldığı gözlenmektedir. Bu sorunlar maddeler halinde aşağıda

sıralanmıştır.

Hizmet içi eğitimin personele ekonomik ve sosyal açıdan fazla bir şey

kazandırmamasından dolayı hizmet içi eğitim faaliyeti sonucunda kurum içinde

ekonomik ve sosyal özendirme araçlarından personel fazla yararlanmamaktadır.102

Hizmet içi eğitime katılan ve başarılı olan personel, katıldığı eğitim programı

sonucunda kendisine yükselme, daha iyi göreve geçme, ücret artışı gibi birtakım

yararlar sağlama yetersiz kalmaktadır. Bu bağlamda ekonomik ve sosyal

özendiricilerle ödüllendirilmeyen personel, hem eğitimden elde ettiği bilgi, beceri ve

102 Bkz. Şule Açıkalın, “Özel ve Kamu Kuruluşlarında Hizmet İçi Eğitimin Engelleri”, Hacettepe

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 6, Ankara 1991, s. 114; Pehlivan, “Hizmet İçi Eğitim-Verimlilik İlişkisi”, s. 152; “Hizmet İçi Eğitim Siyasası (Politikası) ve Geliştirilmesi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. XXVII, S. 1, Ankara 1994, s. 356; Aytaç, a.g.m., s. 68.

53

davranışlarını işine yansıtmamakta hem de daha sonra düzenlenecek hizmet içi

eğitim etkinliğine katılmada gönülsüz olmakta ve eğitime ilişkin olumsuz tutumlar

sergilemektedir.

Ülke çapında hizmet içi eğitim konusunda geniş çaplı bir koordinasyonun

eksik olmasından kaynaklanan dağınık, düzensiz, verimsiz, etkisiz bir eğitim

sistemidir.103

Hizmet içi eğitimin uygulamalarında eğitim programlarının daha çok teorik

yönü ağır basmaktadır.104 Hizmet içi eğitim programlarında uygulanacak derslerin

teorik olmasının yanında uygulamalı derslere de ağırlık verilmelidir.

Kamu kurum ve kuruluşlarında eğitim birimleri personel, araç, gereç ve fiziki

kapasite açısından yetersiz kalmaktadır. Kurumların eğitim ihtiyaçlarını gidermek

amacıyla kullanabilecekleri bina, tesis, derslik, atölye, yemekhane, yatakhane gibi

eğitimin uygulanmasında gerekli olan unsurların eksik olması hizmet içi eğitimin

uygulanması sırasında karşılaşılan en önemli eksikliklerindendir.

Hizmet içi eğitim bütçeleri gereksinimleri karşılamaktan uzak kalmaktadır.

Hizmet içi eğitim konusunda en büyük sorunlardan biri insanların eğitime

yatırım olarak bakmaması ve gerekli yatırımı yapmamasıdır.105

103 Bkz. İnayet Pehlivan, “Türk Kamu Kesiminde Hizmet İçi Eğitim Sorunları Araştırması”, MPM

Verimlilik Dergisi, S. 3, Ankara 1997, s. 136; Aytaç, a.g.m., s. 69; Mustafa Öztürk; Süleyman

Sancak, “Hizmet İçi Eğitim Uygulamalarının Çalışma Hayatına Etkileri”, Yaşar Üniversitesi

Dergisi, C. II, S. 7, İzmir 2007, s. 782. 104 Bkz. Cem Babadoğan, “Kamu Kesimindeki Hizmet İçi Eğitim Programlarının Etkinliğinin

Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. XXII, S. 1,

Ankara 1989, s. 270; Doğan Kestane, “Modern Kamu Yönetiminin Tamamlayıcı Bir Unsuru

Olarak Hizmet İçi Eğitim ve Türk Kamu Kesiminde Sistemin Görünümü”, Maliye Dergisi, S.

136, Ankara 2001, s. 42. 105 A. Rıza Erdem, “Stratejik İnsangücü Planlaması-Verimlilik İlişkisi”, MPM Verimlilik Dergisi, S. 3,

Ankara 1997, s. 16.

54

Hizmet içi eğitim planlarının kurum veya kuruluşun tüm alan ve

kademlerinde çalışan personeli kapsamasına yeterince önem verilmemektedir.

Gereksinim duyan herkesin eğitime katılımı gerekmektedir.106

Hizmet içi eğitim programlarının yürütülmesinde görev alan eğitici

personelin nitelik ve nicelik yönlerinden yeterli olması gerekmektedir.107

Hizmet içi eğitimde değerlendirmeye gereken önem verilmemektedir. Bu

anlamda, uygulanan eğitim programının ne gibi sonuçlar ortaya çıkardığını

görmemek çok önemli bir eksikliktir.108

Programın hazırlanmasında ve uygulanmasında yetişkinlerin özelliklerinin

yeterince dikkate alınmaması bir başka hizmet içi eğitim sorunudur.109 Hizmet içi

eğitim programlarına katılan personelin yetişkin olduğunu düşünerek hazırlanmayan

bir eğitim programının başarılı olabilmesi olanaksızdır.

Hizmet içi eğitim programlarında genellikle izlenen yöntem, düz anlatım

(takrir) yöntemidir.110 Ülkemizde kamu kurum ve kuruluşlarında hizmet içi eğitim

yöntemi olarak ucuz ve basit olduğu için düz anlatım yöntemi tercih edilmektedir. Bu

da modern eğitim yöntemlerinin uygulanmaması sorununu ortaya çıkarmaktadır.

Dünyada kullanılan kabul görmüş birçok yöntemin kamu kurum ve kuruluşlarında

kullanılmaması hizmet içi eğitim programının başarısını düşürmektedir.

Yapılan araştırma ve gözlemlerde ortaya çıkan sonuçta, personel az sayıda

106 Pehlivan, “Hizmet İçi Eğitim-Verimlilik İlişkisi”, s. 156. 107 Bkz. Babadoğan, a.g.m., s. 275; Kestane, a.g.m., s. 43. 108 Bkz. Pehlivan, “Hizmet İçi Eğitim-Verimlilik İlişkisi”, s. 156; Pehlivan, “Türk Kamu Kesiminde

Hizmet İçi Eğitim Sorunları Araştırması”, s. 136; Kestane, a.g.m., s. 43. 109 Açıkalın, a.g.m., s. 114. 110 Bkz. Salih Uşun, “Hizmet İçi Eğitimde Bilgisayar Destekli Öğretime Yönelik Personel ve Yönetici

Görüşleri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. XII, S. 1, 2004, s. 20; Babadoğan, a.g.m., s. 277;

Kestane, a.g.m., s. 42.

55

kişinin katılımıyla gerçekleştirilen hizmet içi eğitim yöntemlerinden daha fazla

hoşlandığı ve bu tür yöntemlerin personele daha fazla nitelik kazandırdığı ve faydalı

olduğu görülmüştür. Ülkemizde kamu kurum ve kuruluşları tarafından tercih edilen

takrir yöntemi daha çok kalabalık katılımla gerçekleştirilen bir yöntem olduğundan

dolayı çok fazla başarılı olamamaktadır.

Hizmet içi eğitimin bilimsel çalışmalar ışığında, üniversitelerle işbirliği

içinde verilmesi gerekmektedir.111

Ülkemizde hizmet içi eğitim konusunda karşılaşılan bir başka önemli sorun

da hizmet içi eğitim konusunda bilhassa kurumsal bazda yeterli düzeyde bilimsel

çalışma ve araştırmanın olmamasıdır. Bu konudaki bilimsel çalışmalar hayli yetersiz

kalmış ve araştırmacılar bu konuya ilgisiz kalmışlardır.

Hizmet içi eğitimin uygulanması noktasındaki sorunlardan biri de kurum

yöneticilerinin eğitime gereken önemi vermemeleri ya da eğitimi öncelikli bir

fonksiyon olarak dikkate almamalarıdır.112

Eğitime gelenlerin yeteneklerinin sınırlı olması hizmet içi eğitimin uygulama

sorunlardan bir başkasıdır.113

Ülkemizde kamu kurum ve kuruluşlarında norm kadro uygulanmamasına

geçilememesi ve kurumlarda ihtiyaçların çok üzerinde personel olması hizmet içi

eğitimin uygulanmasında başarısız olmasına neden olan sorunlardandır. Hizmet içi

eğitimin başarılı olarak uygulanmasının önünde engel olarak duran bu sorunlarda

111 Pehlivan, “Türk Kamu Kesiminde Hizmet İçi Eğitim Sorunları Araştırması”, s. 136. 112 Bkz. Pehlivan, “Türk Kamu Kesiminde Hizmet İçi Eğitim Sorunları Araştırması”, s. 136; Kestane,

a.g.m., s. 43; Nuri Tortop; Burhan Aykaç; Hüseyin Yayman; Akif Özer, İnsan Kaynakları

Yönetimi, Nobel Yayınları, Ankara 2006, s. 151. 113 Bkz. N. Kemal Öztürk, “Kamu Yönetiminde İnsan Kaynakları Yönetimi”, Türk İdare Dergisi, S.

424, Ankara 1999, s. 126; Açıkalın, a.g.m., s. 114.

56

çözülmeyi bekleyen sorunlardandır.

Eğitim programları hazırlanırken, eğitim gereksinimlerinin saptanmasında

kişisel görüş ve önyargılar egemen olmakta ya da hizmet içi eğitim ihtiyacı

saptanmadan eğitim faaliyeti yürütülmektedir.114

Devlet Memurları Kanunu’nda her kurumda bir eğitim biriminin kurulması

zorunlu kılınmıştır. Fakat kanundaki bu eğitim birimlerinin kurumda hangi düzeyde

kurulacak olduğunun belirtilmemiş olması kurumlarda farklı basamakta ve yapıda

eğitim birimleri kurulmasına yol açmıştır. Bu karışıklık hizmet içi eğitim konusunda

bir düzensizlik ortaya çıkarmaktadır.

Ülkemizde uygulanan hizmet içi eğitim faaliyetlerinin kurumun genel

politikasıyla uyumlu olmadığı görülmektedir. Bu durum hizmet içi eğitimin başarısız

sonuçlar doğurmasına neden olmaktadır.

Hizmet içi eğitim bir tatil, bir sosyal etkinlik olarak görülmektedir. Hizmet içi

eğitimin öneminin anlaşılmaması, bu eğitme bir tatil, işten kurtulacak bir sosyal

etkinlik olarak bakılması en önemli sorunlardan biridir.

Hizmet içi eğitimin uygulanmasında karşılaşılan sorunlar bir bütün olarak

düşünülmeli ve bu sorunların çözümü bir bütün olarak ele alınmalıdır. Uygulamada

karşılaşılan bu sorunları bilmek, neden etkin ve verimli bir hizmet içi eğitim

uygulaması yapılamamaktadır, sorusuna cevap teşkil etmektedir.

114 Bkz. Pehlivan, “Hizmet İçi Eğitim-Verimlilik İlişkisi”, s. 155; Açıkalın, a.g.m., s. 114; Esed

Yağcı, “Kamu Kurum ve Kuruluşlarındaki Hizmet İçi Eğitim Etkinlikleri”, Hacettepe Üniversitesi

Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 9, Ankara 1993, s. 255.

57

1.1.5. Yasal Dayanak

Ülkemizde özellikle kamu kurumlarının kuruluşu ve işleyişi ile ilgili olarak

çıkartılan kanunlarda hizmet içi eğitimin yapılmasını öngören hükümler de yer

almaktadır. Bu hükümler şunlardır:

3293 sayılı Sanayi Müesseselerde ve Sigorta Şirketinde Çalıştırılan

Ecnebilerle Mukabil Türk Memur ve Mütehassısı Yetiştirme Hakkındaki Kanun

(1927), Cumhuriyet döneminde personelin yurt içinde ve yurt dışında yetiştirilmesini

öngören bir kanundur.

2262 sayılı Sümerbank Kuruluşu Kanunu (1933), memleket ve kendi

fabrikaları için gerekli işçi, usta ve mühendislerin yetiştirilmesi için kurslar

açılmasına, yurt içinde ve dışında öğrenci okutulmasına yetki vermiştir. Bu kanunda

hizmet içi eğitim ile ilgili olarak yer alan hükümler daha sonraki yıllarda çıkartılan

İktisadi Kamu Teşekküllerinin kanunlarında yer almıştır.

4489 sayılı Yabancı Memleketlere Gönderilecek Memurlar Hakkındaki

Kanun (1943), kamu ve tüzel kişiliği olan işletme personelinin yurt dışında

yetiştirilmesi ile ilgili hususları kapsamaktadır.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu (1965), kurumlarda çalışan memurların

hizmete yatkınlıklarını sağlamak, verimliliklerini artırmak ve daha üst kadrolara

hazırlamak amacıyla hizmet içi eğitime tabi tutulmalarını öngörmektedir.

507 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu (1964), derneklere üye olan

sanatkarların kendi alanlarında ilerlemeleri için kurslar açılmasını zorunlu

kılmaktadır.

58

5373 sayılı Esnaf Birlikleri ve Esnaf Dernekleri Kanunu (1950), dernek

üyelerinin meslek ve sanatlarında gelişmelerini sağlamak üzere meslek kursları

açılmasını öngörmektedir.

5590 sayılı Ticaret Odaları, Sanayi Odaları, Ticaret Borsaları ve Odalar

Birliği Kanunu (1950), bağlı işletme personelini yetiştirme ve onun içinde fon

ayırma görevini vermektedir. Ayrıca diğer odalarla ilgili kanunların her birinde

hükümler yer almaktadır.

2821 sayılı Sendikalar Kanunu (1983), sendikaya bağlı personelin

yetiştirilmesinde sendikalara görev vermektedir.

3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu (1986), işletmelerde çalışan

çırak, kalfa ve ustaların işletmelerde veya eğitim merkezlerinde yetiştirilmesini

öngörmekte ve bu konuda işletmelere yükümlülükler getirilmektedir. Bu kanun 3457

sayılı kanunu yürürlükten kaldırmıştır.115

1.1.5.1. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu116 ve Devlet Memurları Eğitimi Genel

Planı Türkiye'de hizmet içi eğitim için önemli iki yasal dayanak olarak karşımıza

çıkmaktadır.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hizmet içi eğitimin en önemli yasal

dayanağını oluşturur. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu ile ilk kez, kamu

personelinin yetiştirilmesine ilişkin düzenlemeler bir bütünlük içinde yer almıştır.

Bu Kanunun 214-223. maddeleri hizmet içi eğitime ayrılmıştır.

115 Taymaz, Hizmet İçi Eğitim, s. 25. 116 Bkz. 23.05.1965 tarihli ve 12056 sayılı Resmi Gazete.

59

Madde 214117: “Devlet memurlarının yetiştirilmesini sağlamak, verimliliğini

artırmak ve daha ileriki görevlere hazırlamak amacıyla uygulanacak hizmet içi

eğitim, Devlet Personel Başkanlığı tarafından ilgi kurumlarla birlikte hazırlanacak

yönetmelik dahilinde yürütülür.”

Madde 215: “Her kurumda, yetiştirme faaliyetlerini düzenlemek, yürütmek

ve değerlendirmekle görevli bir "Eğitim birimi" kurulur. Birden çok birim kurulan

kurumlarda bunlardan biri "Merkez Eğitim Birimi" adını alır.”118

Madde 216: “Kurumlar kendi eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere eğitim

merkezleri açabilirler. Kurumlar arası eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere,

Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının teklifi ve Bakanlar Kurulu

kararnamesiyle, kurumlar arası eğitim merkezleri de açılabilir. Eğitim birim ve

merkezlerinin kuruluş ve işleyişleri Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının

görüşü alınmak suretiyle kurumlarınca hazırlanacak yönetmeliklerle düzenlenir.”

Madde 217: “Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı, Maliye ve Milli Eğitim

Bakanlıkları ile Türkiye ve Orta-Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE), Devlet

Planlama Teşkilatı (DPT) ve ilgili kurumların görüşleri alındıktan sonra Başbakanlık

Devlet Personel Başkanlığı (DPB) tarafından hazırlanarak Bakanlar Kurulu

Kararnamesiyle yürürlüğe konur.”

Madde 218: Devlet memurları, yabancı memleketlerin hizmetle ilgili

kurumlarında veya yetiştirme–eğitim merkezlerinde de yetiştirilebilirler. Bunlardan

sınıflarının kapsadığı hizmetlerin niteliği bakımından, aynı zamanda belirli bir dalda

öğrenim ve ihtisas yapması gerektiği kurumları ve Başbakanlık Devlet Personel

Başkanlığınca kararlaştırılmış olanlara öğrenim veya ihtisas yapma müsaadesi 117 Madde 214: (Değişik: 31.7.1970- 1327/72 md.) 118 Bu hizmet Diyanet İşleri Başkanlığı’nda Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğünce yürütülmektedir.

60

verilebilir. Bu maddede söz konusu olan Devlet memurları hakkında 79. madde

hükümleri uygulanır.

219. Madde, eğitim faaliyetleri ile ilgili rapor verme; 220. Madde,

koordinasyon ve denetleme; 221. Madde, devlet memurluğuna eleman yetiştirilmesi;

222. Madde, yetiştirilecek personelin seçilmesi ve 223. Madde, öğrenci okutma

şartlarını düzenleyen yönetmeliklerle ilgilidir.

1.1.5.2. Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı

Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı, 25/07/1983 tarihli ve 83/6854 sayılı

Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulmuş olup, 19/10/1983 tarihli ve 18196

sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Plan dokuz kısımdan oluşmaktadır. Planda, amaç, kapsam, ilkeler, hizmet içi

eğitim ile ilgili tanımlar, eğitimde öncelikler, eğitim sorumluluğu, eğitimin unsurları,

hizmet içi eğitim yönetmelikleri, eğitim kurum, birim ve merkezleri, eğitim

yöneticileri başlıkları altında kapsamlı açıklamalar yer almaktadır.

Kamu kurum ve kuruluşlarının, personeline gerekli eğitimin verilmesi bir

plana bağlanırken, standart düzen içerisinde kendilerine has ihtiyaçların karşılanması

için kurumlara inisiyatif kullanma hakkı da tanınmaktadır119.

Devlet Memurları Kanunu'nun 217. ve 2670 sayılı Kanunun geçici 5.

maddelerine göre hazırlanan bu plan, eğitimi, hizmet öncesi ve hizmet içi

aşamalarıyla bir bütün olarak görmektedir. Plan kamu kesiminin nitelikli ve yeter

sayıda eleman sağlayabilmesinin hizmet öncesindeki eğitim kurumlarının kamu

ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde bir eğitim politikasına ve yetiştirme planına

119 Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı, www.tkgm.gov.tr/egitim/belgeler/dpb_egitim_plan.pdf,

Erişim Tarihi: 17.05.2010

61

kavuşturulmasıyla mümkün olacağını vurgulamaktadır. Böyle bir politikanın

gerçekleşebilmesi ise her şeyden önce öğretim kurumları ile kamu kurum ve

kuruluşları arasındaki kopukluğun giderilmesine bağlıdır. Bu nedenle hizmet içi

eğitim faaliyetlerinin, öncelikle hizmet öncesi bilgi ve beceri eksikliğini gidermek,

yani genel yetişkinlik düzeyini yükseltmek amacıyla yapılması zorunluluğuna

Plan'da işaret edilmektedir.120

Plan, Kamu kurum ve kuruluşlarınca yerine getirilecek eğitim faaliyetleri

için standart bir düzen ve koordinasyonu sağlama ve kurumların ortak bir anlayış

içinde topluma yararlı, yurt çıkarlarına uygun ve milli kalkınmamıza yardım edici

bir ortamda ekonomik imkânlara da uyularak eğitim faaliyetlerinin

gerçekleştirilmesi amacını gütmektedir.

Ülke gerçekleri de göz önünde tutulmak kaydıyla hazırlanmış olan bu plan,

kamu kurum ve kuruluşları personelinin tamamının, yapılan değişikliklere ve

teknolojik değişmelere uyabilmeleri için ihtiyaç duyulan eğitimin süreklilik esasına

göre, standart ve koordineli bir bicimde yürütülmesini temin içindir.

Ayrıca, hizmet içi eğitimle ilgili hususlar gerek kamu kesiminde gerekse özel

sektörde farklı biçimlerde ele alınmaktadır.

Raporlarda, hizmet içi eğitim başlığı altında İdari Reform Danışma Kurulu

Raporu121 ve Kamu Yönetimi Araştırması (KAYA)'nda122 hizmet içi eğitimle ilgili

120 Canman, Çağdaş Personel Yönetimi, s. 109. 121 Raporlarla ilgili daha detaylı bilgi için bkz.,

Vahide Feyza Urhan; "Türkiye'de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması", Sayıştay

Dergisi, S. 70, s:88, http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/icerik/der70m4.pdf, Erişim Tarihi:

25.01.2010; İdarenin Yeniden Düzenlenmesi İlkeler ve Öneriler, İdari Reform Danışma Kurulu

Raporu, TODAİE Yayınları, No. 123, Sevinç Matbaası, Ankara 1972, s. 168; 122 Kamu Yönetimi Araştırması ile ilgili daha detaylı bilgi için bkz., Kamu Yönetimi Araştırması

Genel Raporu, TODAİE Yayınları, No. 238, DİE Matbaası, Ankara 1991, s. 95;

62

olan maddeler bulunmaktadır. Hizmet içi eğitimin eksiklik ve aksaklıkları bu

raporlarda belirtilmiştir.

1963 yılından itibaren kamu yönetiminde planlı döneme geçilmiş, beş yıllık

kalkınma planları hazırlanmıştır. Bu planlarda hizmet içi eğitimlere de yer

verilmiştir123.

1.1.6. Hizmet İçi Eğitimin Gerekliliği

Özel ya da kamu kuruluşunda çalışan personelin hizmet öncesi eksikliğinin

tamamlanmasında, eğitimden beklenen sürekliliğin sağlanmasında, değişik şartların

hazırladığı yeniliklere uyum gösterilmesinde, mesleğin gerektirdiği bilgi ve

becerilerin kazandırılmasında hizmet içi eğitimin önemli bir yeri vardır.

Hızla değişen bir toplumun ve mesleğin koşullarını hizmet öncesinde görmüş

olduğu öğrenim ile karşılamakta zorluk çeken personelin, hizmet içinde

yetiştirilmesinin zorunluluğu gün geçtikçe artmaktadır. Aslında eğitimin 123 Kalkınma Planlarında hizmet içi eğitimle ilgili daha detaylı bilgi için bkz., I. Beş Yıllık Kalkınma

Planı (1963-1967) , DPT Yayını, Ankara 1963, www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi:25.01.2010, s. 461-

462; 03.12.1962 tarihli ve 11272 sayılı Resmî Gazete; II. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972),

DPT Yayını, Ankara 1967, www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi: 25.01.2010, s. 181; 21.08.1967 tarihli

ve 12679 sayılı Resmî Gazete; Ömer, Peker, “Kamu Kuruluşlarında Hizmet İçi Eğitimin Yapısı ve

İşleyişi”, Amme İdaresi Dergisi, Ankara Aralık 1991, C. IV, S. 4, s. 6; III. Beş Yıllık Kalkınma

Planı (1973-1977), DPT Yayını, Ankara 1973, www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi:25.01.2010, s. 773-

778; 27.11.1972 tarihli ve 14374 sayılı Resmî Gazete; IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983),

DPT Yayını, Ankara 1979, www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi:25.01.2010, s. 299; 12.12.1978 tarihli ve

16478M. sayılı Resmî Gazete; V. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989), DPT Yayını, Ankara

1985, www.dpt.gov.tr, Erişim Tarihi:25.01.2010, s. 140-145; 23.07.1984 tarihli ve 18467 sayılı

Resmî Gazete; 06.07.1989 tarihli ve 20217M. sayılı Resmî Gazete; VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı

(1996-2000), DPT yayını, Ankara 1996, www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi: 25.01.2010, s. 119;

25.07.1995 tarihli ve 22354M.. sayılı Resmî Gazete; VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005),

DPT yayını, Ankara 2000, www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi: 25.01.2010, s. 192; 05.07.2000 tarihli ve

24100M. sayılı Resmî Gazete; http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf, Erişim tarihi: 20.09.2011, s. 40;

01.07.2006 tarihli ve 26215M. sayılı Resmî Gazete;

63

amaçlarından biri, eğitimin sürekliliğini sağlamaktır. Bu açıdan bakıldığında hizmet

içi eğitimin gerekliliği aşağıdaki maddelerle özetlenebilir.

Okul eğitimi, bireyin bütün yeteneklerini ortaya çıkartıp yönlendirmeye

yeterli değildir. Bu nedenle birçok insanın, işe başladıktan sonra gizli kalan

yeteneklerini geliştirdikleri görülmektedir. Bu bağlamda, bireyin bazı yetenekleri

hizmet içinde geliştirilerek kendisine uygun olan işte çalışması ve başarısı

sağlanmaktadır.

Her meslek alanında yalnız okulda kazandırılan bilgiler ile

çözümlenemeyecek sorunlarla karşılaşılabilir. Bu gibi durumlarda kurumdaki işine

uyum sağlayabilmesi için çalışan insan, eğitime gereksinim duyar. Bunun yolu da

öncelikle hizmet içi eğitimden geçmektedir.

Toplumun kültürel, sosyal, ekonomik yapısı sürekli olarak değişmekte ve

gelişmektedir. İnsanın bu değişmelere uyumu eğitim yolu ile sağlanabilir.

Bilim ve teknolojik gelişmeler her meslek alanına yeni bilgi, teknik ve araçlar

getirmekte, çalışanları bu bakımdan öğrenmeye yetişmeye zorlamaktadır. Bu

zorlama kuşkusuz hizmet içi eğitimi gerekli kılmaktadır.

Teknolojik yeniliklerin uygulandığı işletmelerde kol işçisinin yerini bilgi

işçisi almaktadır. Bilgi işçisi gelişmiş toplumların ve ekonomilerin başarılı

olmalarını sağlayan önemli bir üretim faktörüdür. Bilgiyi ve kavramsal düşünceleri

kullanmayı bilen personel, daha etkili olabilmekte ve verimliliği artırmaktadır.

Çok pahalı olan makine ve cihazların kullanılmasını gerektiren bir yetiştirme

programı, genellikle okullarda tam olarak sağlanamaz. Ayrıca üretim veya hizmet

alanı tek ya da az olan endüstri ile ilgili bilgi ve beceri isteklerini karşılayacak

64

programlar örgün eğitim sisteminde yer almaz. Bu tür yetiştirme eksiklikleri hizmet

içi eğitim yolu ile giderilebilir. 124

Kişinin öğrenme ve kendini geliştirme isteği hizmet içi eğitimi zorunlu kılar.

İnsan kendisini sürekli geliştirme ve sonuçta yükselme eğilimi içerisindedir. İnsanda

var olan bu güdü ve ihtiyaçlar “ihtiyaçlar hiyerarşisi”nin en üst kademesinde yer

almaktadır.125 İnsanın çalışma hayatı onun bu istek ve arzularını gerçekleştirebileceği

en uygun yer olmalıdır. Hizmet içi eğitimle kişiye sağlanacak bu imkan hem kişiyi

doyuma ulaştırmakta, hem de kişinin ulaşmış olduğu bu doyumun hizmetlerin yerine

getirilmesinde olumlu etkisi olmaktadır.

Sonuç olarak, bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, birey ve toplum

yaşamının dinamiklerini değiştirmektedir. Bu durum eğitim istem ve beklentilerini

etkilemekte, dolayısıyla eğitim anlayış ve uygulamalarının yeniden düzenlenmesi

gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu düzenlemenin sürekli bir biçimde uygulanması

etkili bir hizmet içi eğitim ile sağlanabilmektedir.

1.1.7. Hizmet İçi Eğitim Türleri

Hizmet içi eğitim türlerinin belirlenmesinde farklı ölçütler kullanılmaktadır.

Bu ölçütler, eğitim veren kuruluşların türü, eğitimin yapıldığı yer, eğitilenlerin

hizmette bulundukları aşama, eğitilenlerin nitelikleri ve görevlerine göre

değişmektedir.126

124 Bkz. Şule Açıkalın; Tufan Aytaç, Çağdaş Örgütlerde İnsan Kaynağının Yönetimi, PEGEM

Yayıncılık, İstanbul 1994, s. 2; Hüseyin Gül, “Türkiye'de Kamu Yönetiminde Hizmet İçi Eğitim”,

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, İzmir 2000, C. II, s. 3; Taymaz,

Hizmet İçi Eğitim Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, s. 8-9. 125 Doğan Cüceloğlu, İnsan ve Davranışı, 6. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1996, s. 236. 126 Doğan Canman, İnsan Kaynakları Yönetimi, Yargı Yayını, Ankara 2000, s. 99.

65

1.1.7.1. Süresine Göre Hizmet İçi Eğitim

a) Hizmete Girişte Verilen Eğitim

Yön Verme Eğitimi, süresi iki haftayı aşmayan, örgütün tanıtımı ve personelin

hak ve yükümlülüklerinin neler olduğu konusunda genel bir bilgilendirmenin

yapıldığı eğitimdir.

Alıştırma Eğitimi, personelin hizmet öncesi gördüğü eğitimlere bakılmaksızın

örgüt içinde geçerli olan kural ve standartları, yöntemleri öğretmeyi amaçlayan

eğitimdir. Süresi başlangıçtan birkaç aya kadar uzayabilir.

b) Hizmete Girdikten Belli Bir Süre Sonra Verilen Eğitim

Personele kendi mesleği ile ilgili gelişmeler konusunda bilgi verilen bilgi

tazeleme eğitimi,

Yeni bir görev için verilen yeniden eğitim.127

1.1.7.2. Hizmetin Zamanına Göre Hizmet İçi Eğitim

a) Hizmet Öncesi Verilen Eğitim

b) Hizmet İçi Olarak (adaylıkta ve hizmette) Verilen Eğitim

Uyarlama (Kadro ve çevreye uyarlama, Değişikliklere uyarlama, Bilgi

tazeleme ve Üst görevlere hazırlama)

Alıştırma

1.1.7.3. Yönelim Yerlerine Göre Hizmet İçi Eğitim

Çalışanlara yönelik eğitim (mesleki eğitim veya kişilik geliştirme eğitimi)

İşyerine yönelik eğitim (işyeri ortamının iyileştirilmesine yönelik) 127 Tutum, a.g.e., s. 130.

66

Hizmete yönelik eğitim (hizmet konusunu esas alan eğitim) 128

1.1.7.4. Eğitilenlerin Hizmette Bulundukları Aşamaya Göre Hizmet İçi

Eğitim

a) Hizmete İlk Defa Atanan Personel İçin Düzenlenen Yönlendirme

(Oryantasyon) ve Eşik Eğitimleri

Bu eğitim türünde hedef, mesleğe yeni başlayan ya da örgüte yeni katılmış

bireye çalışacağı kurumu, politikalarını, iş ve uğraş alanını, birlikte çalışacağı

personeli tanıtma, görev, yetki ve sorumluluklarını bildirme ve varsa görevine ilişkin

hizmet öncesi yetişme eksikliklerini gidermektir. Bu süreç sonunda, birey alacağı

eğitimle kurumun amaçlarını öğrenir, kuramsal tutum ve beceriler geliştirerek

kurumdaki görevine hazırlanır.129

b) Hizmet Süresince, Daha İleri Aşamalarda Uygulanan Eğitim

Bilgi tazeleme ve yeniden eğitim programları bu tür hizmet içi eğitime

girmektedir. Bu hizmet içi eğitim programının amacı, mesleğe asaleten atanmış

personele, işi ile ilgili yenilikleri öğretmek ve çevredeki gelişmelere bağlı olarak iş

ortamına yansıyan bilgi beceri ve tutum kazandırmaktır. Böylelikle birey, hizmet

öncesinde almış olduğu bilgileri tazeleme imkanı bulurken kendini geliştirme

olanağına da sahip olur.130

128 Canan Arıkbay, Yerel Yönetimlerde Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri Gereksinimi ve Karşılanma

Kaynakları, MPM Yayını, Ankara 1993, s. 14. 129 Bkz. Canman, a.g.e., s. 100; Rafet Çevikbaş, Hizmet İçi Eğitim ve Türk Merkezi Yönetimindeki

Uygulaması Alan Araştırması, Nobel Yayını, Ankara 2002, s. 33. 130 Gül, a.g.m., s. 3.

67

c) Üst Kademelere Yükseltilecek Personel İçin Yükselme Eğitimi

Yükselme eğitimi, kurumun ihtiyaç duyduğu üst düzey kadrolar için

akademik nitelikli bir hizmet içi eğitim türüdür.131 Çünkü örgüt yapısında çeşitli

hiyerarşik kademeler ve görevler bulunmakta, ancak bu kademlere her zaman

dışarıdan personel bulmak mümkün olmamaktadır. Kurumda üst kademelere

hazırlanacak personel için düzenlenen bu eğitimde, bir üst kademenin görev ve

sorumluluğunu alacak olan kişinin belli bilgi ve becerileri öğrenmesi

amaçlanmaktadır. Bu tür eğitimde, kurumda çalışan personelin belirli bir süreye

ilişkin değerlendirilmesi sonunda, öngörülen mevki için başarı sağlaması, bir üst

görevin gerektirdiği yetenekleri taşıması gerekmektedir.

d) Kurumda Görevi Değiştirilecek Personel İçin Alan Değiştirme Eğitimi

Görev veya kadro değişikliği yapması gereken personelin yeni görevinin

gerektirdiği yeterlilikleri kazanması için uygulanan eğitim programıdır.

Tamamlayıcı türde olan bu hizmet içi eğitimin hedefleri, kurumun değişik

alanlardaki uzman personel ihtiyacını kurum içinden kısa sürede sağlamak, bireyin

değişik alanlardaki yeteneklerini geliştirmek ve işten sağladığı maddi ve manevi

doyumu yükseltmektir. Bu tür eğitim programları, ihtisas ve meslek eğitimi

niteliğinde olmaktadır.132

131 Çevikbaş, a.g.e., s. 36. 132 Çevikbaş, a.g.e., s. 36.

68

1.1.7.5. Uygulama Zamanına Göre Hizmet İçi Eğitim

Uygulama zamanına göre hizmet içi eğitim iş başında hizmet içi eğitim ve iş

dışında hizmet içi eğitim olarak iki sınıfa ayrılmıştır.133

a) İş Başında Hizmet İçi Eğitim

Temel olarak personelin görevlerini yerine getirirken yetiştirilmesini

hedefleyen iş başında hizmet içi eğitim, genellikle kuruma yeni giren personelin

yetiştirilmesinde uygulanır. Bu eğitimde kişi bir yandan işini yapar, bir yandan da

öğrenir. Personelin işini bırakmaksızın, çalışması ilkesine dayanır. Burada iş ve

eğitim iç içedir. 134

b) İş Dışında Hizmet İçi Eğitim

İş dışında hizmet içi eğitim denilince kurumun dışında düzenlenen eğitim

çalışmaları anlaşılmaktadır. Personelin her zamanki toplumsal ve psikolojik

çevresinin dışında, iş yerinden ayrı bir ortamda eğitilmesi yöntemidir. Buna göre,

kişinin kurum içinde veya dışında olsun, işyerinin dışındaki bir yerde yapılan eğitsel

çalışmalara katılması iş dışında eğitimdir.135 Kurumun içinde yapılan hizmet içi

eğitim çalışmalarına nazaran daha maliyetli gibi görünen bu eğitim türü, genelde

üniversite ve Enstitü gibi eğitim kurumlarındaki uzmanlarca verilir.

133 Tutum, a.g.e., s. 127. 134 Kalkandelen, a.g.e., s. 26. 135 Kalkandelen, a.g.e., s. 27.

69

1.1.7.6. Uygulama Yerine Göre Hizmet İçi Eğitim

a) Kurum İçinde Hizmet İçi Eğitim

Genellikle kuruma özgü sorunların tartışıldığı ve personelin bu sorunların

çözümü doğrultusunda yetiştirildiği, iş dışında düzenlenen eğitim çalışmalarıdır.

Kurum içerisinde yapılan bu çalışmaların problemleri çözmede önemli faydalar

sağladığı görülmüştür. Her şeyden önce, kurumun problemleri konusunda en çok

bilgi sahibi kimselerin o kurumun üyeleri olması sorunu çözmede önemli etkendir.

Ayrıca, bu eğitime katılacakların kurumun personeli olması da türdeş bir gruptan

oluşacağından eğitimciler için kolaylık sağlayabilmektedir. Bunun yanı sıra,

kurumda yapılacak eğitim çalışmaları ile personel iş saatlerinden birkaç saat ayırarak

eğitime katılacakları için personel açısından motive edici olabilir. Böylelikle alınan

eğitim, ucuz olacağından örgüt için de maliyet açısından faydalı olabilmektedir.136

b) Kurum Dışında Hizmet İçi Eğitim

Kurum içinde yapılan hizmet içi eğitim çalışmalarının yanı sıra, kurum

dışında yapılacak hizmet içi eğitim çalışmalarının da birtakım yararları vardır.

Kurum dışında yapılan çalışmalarda, kurum içindekinin tersine, çeşitli kurumlardan

gelen bireylerin oluşturduğu çeşitli gruplar söz konusu olacaktır. Böyle gruplarda

bilgi, beceri ve tecrübeleri karşılıklı olarak tartışma olanağı bulacak personelin,

ufkunu genişletmesinde önemli katkılar sağlayacaktır. Ayrıca, kurum dışında

düzenlenen hizmet içi eğitim çalışmalarında bireyler her an işi ile ilgilenmek

durumunda kalmayacağından ve günlük iş yaşantılarının etkisinden sıyrılıp nesnel

136 Kalkandelen, a.g.e., s.28.

70

düşünme, tartışma ve genel ilkeler üzerinde düşünme imkanı bulacaklarından,

öğrenim kurum içi çalışmalara oranla daha verimli olur.

Hizmet içi eğitim türleri yaygın olarak şu şekilde de sıralanmaktadır:

Oryantasyon Eğitimi: Kuruma yeni başlayan personelin kurumun amaç ve

politikasını, yapısını, kendi görev, yetki ve sorumluluklarını tanımları için yapılan

eğitimdir.137

Temel Eğitim: Bir kurumda ise başlayacak olan personele yapacağı işin temel

bilgi, beceri ve tutumlarını kazandırmak üzere yapılan eğitimdir.

Geliştirme Eğitimi: Kurumda çalışmakta olan personelin kendi alanı ile ilgili

gelişmeler ve yenilikler hakkında yetiştirilmesi ve yeteneklerini geliştirmesi için

uygulanan eğitimdir.

Tamamlama Eğitimi: Görev değişikliği yapması gereken personel için yeni

görevinin gerektirdiği yeterlilikleri kazanması için uygulanan programlardır.

Yükseltme Eğitimi: Kurum yapısındaki kadrolaşma ve personelin yükseltme

ihtiyacını karşılamak üzere hazırlanan programdır.

Özel Alan Eğitimi: Personelin özel hizmetler için çeşitli alanlarda yetiştirmek

üzere uygulanan programlardır”. 138

137 Bkz. Öztürk; Sancak, a.g.m., s. 770. 138 Daha geniş bilgi için bkz. Taymaz, Hizmet İçi Eğitim Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, s. 8-9.

71

1.2. Diyanet İşleri Başkanlığı

1.2.1. Tarihi Süreç İçerisinde Diyanet İşleri Başkanlığı

Osmanlı Devleti zamanında Meşihat Makamı olan Şeyhülislamlık

müessesesince yürütülen din işleri ve dinî hizmetler, 1920-24 yılları arasındaki

TBMM hükümetleri döneminde Şer’iye ve Evkâf Vekâleti tarafından

yürütülmüştür.139

Cumhuriyetin ilanından önceki TBMM hükümetlerinde önemli bir statü

tanınan ve Cumhuriyetin ilanından sonraki birinci Cumhuriyet Hükümeti içinde yer

alan Şer’iye ve Evkâf Vekâleti aynı hükümet döneminde çıkarılan Şer’iye ve Evkâf

Vekâleti ile Erkân-ı Harbiye Umûmiye Vekâleti'nin ilgasına dair 3 Mart 1924 tarih

ve 429 sayılı kanunla kaldırılarak yerine, ismi üzerinde görüş birliğine varılan140,

Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Reisliği ile Evkaf Umum Müdürlüğü kurulmuş, ilk

Diyanet İşleri Reisliği’ne Ankara Müftüsü Rifat Börekçi getirilmiştir.141

3 Mart 1924 tarih ve 429 sayılı kanunun Diyanet İşleri Reisliği'nin

kurulmasıyla ilgili maddeleri şunlardır:

Madde 1: Türkiye Cumhuriyetinden muamelat-ı nassa dâir olan ahkâmın

teşrii ve infazı, TBMM ile onun teşkil ettiği hükümete âit olup, din-i mübîn-i

İslam'ın bundan maada; itikada ve ibadâta dair bütün ahkâm ve mesâlihinin tedviri

ve müessesât-ı diniyenin idâresi için Cumhuriyet’in makarrında bir Diyanet İşleri

Reisliği Makamı tesis edilmiştir. 139 6 Mart 1340 (1924) tarihli ve 63 sayılı Resmi Gazete; Mehmet Bulut, “Şer’iye Vekâletinin Dini

Yayın Hizmetleri”, Diyanet İlmi Dergi, C. XXX, S. 1, Ankara 1994, s. 3-4. 140 Zabıt Ceridesi, C. 7/1, s. 23; Kuruluşundan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı, s. 22; Davut

Dursun, Siyasi İdari Sistemlerin İlişkileri Açısından Din Bürokrasisi, İşaret Yayınları, Ankara 1992,

s. 179-185. 141 Nail Aslanpay, Diyanet İşleri Başkanlığı, 1924-1973, (Kuruluşu, Çalışması ve Birimlerinin

Tanıtılması), Ayyıldız Matbaası, Ankara 1973, s. 5.

72

Madde 2: Şer’iye ve Evkâf Vekâleti mülgadır.

Madde 3: Diyanet İşleri Başkanı Başbakanın inhası üzerine reis-i cumhur

tarafından nasp olunur.

Madde 4: Diyanet İşleri Reisliği başbakanlığa merbuttur. Diyanet İşleri

Başkanlığı'nın bütçesi başvekâlet bütçesine mülhaktır. Diyanet İşleri Reisliği

teşkilatı hakkında bir nizamnâme tanzim edilecektir.

Madde 5: Türkiye Cumhuriyeti memaliki dâhilinde bi’l-cümle cevâmi-i ve

mesâcid-i şerifenin ve tekâyâ ve zevâyanın idaresine, imam-hatip, vaiz, müezzin ve

kayyımların ve sair müstahdemin tayin ve azillerine Diyanet İşleri Reisliği

memurdur.

Madde 6: Müftülerin mercii Diyanet İşleri Reisliğidir.142

Diyanet İşleri Reisliği'nin kuruluş kanununda belirtilen bu maddeler

doğrultusunda bütün cami, mescid, tekke ve zaviyenin yönetimi ile buralarda görevli

olanların tayin, nakil, terfi, azil ve denetim yetkisi Diyanet İşleri Reisliği’ne;

vakıfların idaresi de cami vakıfları dahil Evkâf Umum Müdürlüğü'ne verilmiştir.143

3 Mart 1924 yılında 429 sayılı Kanunla kurulan Diyanet İşleri Reisliği

Merkez ve Taşra Teşkilatının idari yapısı ilk defa 1927 yılı Bütçe Kanununda

gösterilmiştir. Merkez Teşkilatı bünyesinde Heyet-i Müşâvere, Tedkik-i Mesâhif

Heyeti Müessesat-ı Diniyye Müdüriyeti, Memurîn ve Sicil Müdüriyeti, Levâzım

Müdüriyeti, Tahrifât ve Evrâk Müdüriyeti gibi Müdürlükler kurulmuştur.144

142 Düstur, III Tertip, C. V, s. 665; Ahmet Faruk Kılıç, Türkiye'de Din Devlet İlişkilerinde Yönetici

Seçkinlerin Rolü, DEM Yayınları, İstanbul 2005, s. 105. 143 Yücel, “İmam” md., TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXII, s. 186. 144 Nihat Aytürk; Yaşar Çelik; Enver Şahinaslan, “Diyanet İşleri Başkanlığının Teşkilat Tarihçesi”,

Diyanet İlmi Dergi, C. XXV, S. 1, Ankara 1989, s. 34.

73

Diyanet İşleri Başkanlığı'nın kuruluş kanununda cami ve mescidlerin idaresi,

imam-hatip ve diğer görevlilerin atama ve görevden alınması Diyanet İşleri

Reisliği’ne verilmiş olmasına rağmen bu görevlerin nasıl yapılacağı açıklanmamış,

dördüncü madde ile “Diyanet İşleri Reisliği hakkında bir nizamname tanzim

edileceği” hükmü getirilmiştir. Ancak 429 sayılı Kanun’da tanzim edileceği

belirtilen nizamname uzun bir süre çıkarılamamıştır. Aradan geçen yaklaşık dört yıl

gibi bir zaman sonra 12.08.1928 tarihinde 6995 No'lu “Cami Hizmetleri

Nizamnamesi” çıkarılarak cami hizmetleri bu nizamnameye göre tanzim edilmiştir.

Bu kanunun ikinci maddesi gereğince bu nizamname, Diyanet İşleri Reisliği’nin

"Teşkilat Kanunu" olarak görülmüştür. Bu kanunla köy imamları hariç vilayet ve

kazadaki imam-hatiplik hizmetlerinin yürütülmesinin esasları ile imam-hatiplerin

özlük ve sosyal hakları açıklığa kavuşmuştur.145

30 Kasım 1925 tarihli ve 677 sayılı Tekke ve Zaviyeler ile Türbelerin Seddine

ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun gereğince

tekke ve zaviyelerin kapatılması sonucu, bu yerlerin yönetimi ve buralarda görevli

şeyhler ve diğer hizmetler ile ilgili yetkiler ortadan kaldırıldığı gibi, 8 Haziran 1931

tarihli ve 1927 sayılı Evkaf Umum Müdürlüğü’nün 1931 Mali Senesi Bütçe Kanunu

ile (Madde 6 ) cami ve mescitlerin idaresi ve imam-hatip, müezzin-kayyım ve diğer

hizmetlerin tayin, nakil, emeklilik ve azillerine dair bütün yetkiler Vakıflar Umum

Müdürlüğü’ne devredildi. Başkanlık bu Genel Müdürlükle koordineli olarak sadece

cami hizmetlerinin dini yönünü takip ile yetkili kılınmıştır.146

145 Buyrukçu, a.g.e., s. 39-40. 146 İrfan Yücel, "Diyanet İşleri Başkanlığı" md., TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1994, C. IX, s.

456; ayrıca bkz. Zeki Salih Zengin, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Kur'an Kurslarının

Kurulması ve Gelişimi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Adana 2011, C. XI, S. 2,

s. 4.

74

Bu kanunla Diyanet İşleri merkez örgütünde bulunan Dini Müesseseler

Müdürlüğü ve Levazım Müdürlüğü, personeli ve kadrolarıyla birlikte Evkâf Umum

Müdürlüğü’ne geçmiştir.

Diyanet İşleri Reisliği, kuruluşundan 11 yıl sonra 14 Haziran 1935 tarihli ve

2800 sayılı Diyanet İşleri Reisliği Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun ile

Teşkilat Kanununa kavuşmuştur. Bu kanunda teşkilatın yapısı, kadro durumu,

merkez ve taşra görevlilerinin nitelikleri, tayin ve usulleri gösterilmiştir. Görevler ise

Kanunun ikinci maddesi gereğince düzenlenen 11 Kasım 1937 tarihli ve 7647 sayılı

Kararname ile yürürlüğe konan Diyanet İşleri Reisliği Teşkilatının Vazifelerini

Gösteren Nizamname ile belirlenmiştir.147

5 Temmuz 1939 tarihli ve 3665 sayılı Kanunla ilk defa bir Reis Muavinliği

kadrosu ihdas edilmiştir.148

3665 sayılı Kanun’a ek kanun olarak 23.03.1950 tarihli ve 5634 sayılı

Kanunla Diyanet İşleri Teşkilatı ile ilgili birtakım yenilikler yapılmıştır.

Kurumun ismi "Diyanet İşleri Başkanlığı" olarak değiştirilmiştir.

Müşavere Heyeti, Müşavere ve Dini Eserleri İnceleme Kurulu; Mushafları

Tetkik Heyeti, Mushafları İnceleme Kurulu; Zat İşleri Müdürlüğü, Zat İşleri Sicil ve

Levazım Müdürlüğü; Yazı İşleri Müdürlüğü, Yazı İşleri ve Evrak Müdürlüğü olarak

isimlendirilmiştir. Ayrıca Hayrat İşleri Müdürlüğü ile Yayın Birimleri Müdürlüğü

kurulmuştur.

147 Yücel, “Diyanet İşleri Başkanlığı” md., TDV İslam Ansiklopedisi, C. IX, s. 456. 148 Yücel, “Diyanet İşleri Başkanlığı” md., TDV İslam Ansiklopedisi, C. IX, s. 456; Kuruluşundan

Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı, s. 25; B. İştar Tarhanlı, Müslüman Toplum Laik Devlet-

Türkiye'de Diyanet İşleri Başkanlığı, İstanbul 1993, s. 46.

75

İlk defa "Gezici Vaizlik" ihdas edilerek bütün vaizler maaşlı kadroya

geçirilmiştir.

Camiler ve cami görevlileri ile ilgili 1931 yılında Vakıflar Genel

Müdürlüğü’ne devredilen görev ve yetkiler Başkanlığa iade edilmiştir. 4503 cami

görevlisi Başkanlık bünyesine alınmıştır.

Köy ve kasabalarda kadrosuz olarak imamlık yapılması, Başkanlık ve

müftülerin yazılı iznine bağlanmıştır.

Başkanlık merkez teşkilatına 52, taşra teşkilatına 889 olmak üzere toplam

941 kadro tahsis edilmiştir.

Bu Kanunla Yayın Hizmetlerini kullanmak üzere 250.000 TL limitle Dini

Yayınlar Döner Sermayesi kurulmuştur.149

Bu kanunla yaklaşık 20 yıl önce Vakıflara devredilen cami ve mescidlerin

yönetimini geri alan Başkanlığın bu örgüt ve kadro yapısı 1965 yılına kadar devam

ettirilmiştir. 1960 İhtilalı’ndan sonra yapılan 1961 Anayasası, Diyanet İşleri

Başkanlığı'nın genel idare içinde yerini aynen muhafaza ederek özel kanunda

gösterilen görevleri yerine getireceği hususunu ifade etmiştir. 1961 Anayasası’nın

154. maddesi esas alınarak hazırlanan Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve

Görevleri Hakkında 633 sayılı Kanun, 22.06.1965 tarihli ve 12038 sayılı Resmi

Gazetede yayımlanarak 15.08.1965'te yürürlüğe girmiştir. Kanunla bu zamana kadar

yapısı, görevleri ve yetkileri iyice belirlenmiş olan Diyanet İşleri Başkanlığı ile ilgili

çok geniş düzenlemeler yapılmıştır. 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve

Görevleri Hakkında Kanunla daha önceki kanunlarda dağınık halde bulunan

149 Kuruluştan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı, s. 25.

76

hükümler yürürlükten kaldırılmış, Başkanlıkla ilgili mevzuat tek bir metinde

toplanmıştır.

Diyanet İşleri Başkanlığı ile ilgili bir teşkilat kanunu çıkarma ihtiyacı

kendisini büyük oranda hissettirmiş, mevcut haliyle bu kurumunun toplumun dini

ihtiyacını karşılayamayacağı belirtilmiştir. 1960 İhtilalı’ndan sonra Milli Birlik

Komitesi üyelerinden Ahmet Yıldız tarafından Temsilciler Meclisine sunulan bir

kanun teklifi bu ihtiyacı açık bir şekilde ortaya çıkarmıştır:

"Diyanet İşleri Başkanlığının 1938 tarihinde çıkarılmış bulunan Teşkilat ve

Vazifeleri hakkındaki Kanunun bugünkü cemiyetimizin ihtiyaçlarına cevap

vermediği diğer müteferrik Kanunlar ve Tüzüklerle idare edilmeye çalışılan

vazifelerin istenilen nitelikte olmadığı, kadroların bütün vatan sathında bu teşkilatın

kurulmasında gözetilen gayeyi gerçekleştirmeye elverişli bulunmadığı, cüzi olan

ücret ve maaşların, dini kültür bakımından kifayeti olmayan ve noksan bulunan

elamanlarla İslam dininin ulvi esaslarına refakat edecek bir zihniyeti sağlamaya

mani olduğu, buna mukabil iş bu teşkilatın laik ve demokratik devlet bünyemizde

bütün din ve mezhep mensuplarının müracaat yeri olması gerektiği, din ile ilgili

işlerin aynı zamanda ilmi etüdünü yapacak, halkı hurafelerden kurtaracak bir kudret

ve seviyeye gelmesinin zaruri olduğu bunun için batı ülkelerindeki emsallerine

uygun şekilde bu vazifeyi başaracak din adamlarına ihtiyaç bulunduğu

malumlarıdır."150

Bu teklif, tasarı ve tartışmalarla 1965 yılına kadar gelinmiş ve Diyanet İşleri

Başkanlığı Teşkilatı hakkında Cumhuriyet Senatörü Ahmet Yıldız ve 24 arkadaşının,

Erzurum Milletvekili Tahsin Telli'nin ve Konya Milletvekili İhsan Kabadayı ve 10

150 Sebilü'r-Reşad, C. XIII, S. 325, s. 389; Kuruluştan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı, s. 26.

77

arkadaşının tekliflerinden oluşan 3 Kanun Tasarısı hazırlanmıştır. Ayrıca Devlet

Bakanlığı da hazırladığı bir teklifi 20.03.1964 tarihinde Bakanlar Kurulunda

görüşerek Meclis Başkanlığına sunmuştur.

Tasarının esasları şöyle özetlenmektedir:

Anayasamızın laiklik, din ve vicdan hürriyeti anlayışına uygun olarak genel

idare içerisinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı'nın görev ve yetkilerini belirtmek.

Kuruluşundan bu yana çeşitli ekler ve birçok değişiklikler görmüş olan

Diyanet İşleri Başkanlığı Mevzuatını ve ihtiyaçlarını tek bir kanunda toplamak.

Devlet Memurları seviyesinde kadro ve mali imkanlar sağlamak suretiyle

Diyanet İşleri Görevlilerini bir takım sıkıntılı durumlardan kurtarmak, diğer taraftan

her türlü manevi müspet ilimlerle mücehhez yetişen gençler için bu teşkilatı cazip

hale getirmek.

Dini konuların çeşitli dallarında bilimsel araştırma ve inceleme yeterliğine

sahip din işleri görevlilerini artırarak çalışma sonuçlarını halkın aydınlatılmasına ve

hizmetine arz etmek ve böylece İslam Dini’nin asla tecviz etmediği taassup ve

hurafeleri bertaraf etmek suretiyle halkımızın inanç ve ahlak ilkelerindeki birlik ve

bütünlüğü sağlamak.151

Bütün bu teklifler meclis tarafından birleştirilerek 633 sayılı Diyanet İşleri

Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun yürürlüğe girmiştir.

633 sayılı Kanun’un ihtiva ettiği önemli yenilikler, bütün görevler için belli

nitelik ve tahsil şartı getirmesi, müşavere ve dinî eserleri inceleme kurulu yerine

Başkanlığın en yüksek karar ve danışma organı olarak üyelerin seçimle belirlenip,

Bakanlar Kurulu Kararıyla tayin edilen Din İşleri Yüksek Kurulunun Teşkili, Teftiş 151 Nail Aslanpay, a.g.e., s. 39-40; A. Şeref Gözübüyük, Açıklamalı Türk Anayasaları 1961 Anayasası,

154. md., Turan Kitapevi, Ankara 2000, s. 175.

78

Kurulu, Hukuk Müşavirliği, Din Hizmetlerini ve Din Görevlilerini Olgunlaştırma

Dairesi, Personel Dairesi, Donatım Müdürlüğünün kurulması, Bucak ve Köy

camileri için ihtiyaç karşılanıncaya kadar 200 imam-hatip kadrosu verilmesinin

hükme bağlanmasıdır. Kanuna bağlı cetvellerde Başkanlığın kadroları yeniden tespit

edilerek Merkez teşkilatına 203, Taşra teşkilatına 19490 olmak üzere toplam 19693

kadro tahsis edilmiştir.152

633 sayılı Kanunun 1. maddesi Diyanet İşleri Başkanlığı’nın görevlerini

açıklamaktadır. Kanunun maddesi şöyledir:

“İslam Dini’nin inançları, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işleri yürütme, din

konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek üzere; Başbakanlığa

bağlı Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuştur.”153

Başkanlık bu tarihten sonra yapacağı bütün etkinliklerde bu maddeyi en

büyük dayanak olarak kullanmış ve bütün icraatlarında bu maddeyi esas almıştır.

1967 yılında yayınlanan “Diyanet İşleri Başkanlığı Cami Görevlileri Yönetmenliği”

yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmenlik ile imam-hatiplerin görevleri, göreve atanma

şartları ve yeterlilikleri, tayin ve terfi, izin ve ceza gibi özlük ve sosyal hakları

yeniden belirlenmiştir. Daha sonraki yıllarda yeni ihtiyaçlar da göz önüne alınarak

yeni birimler kurulmuştur. Bakanlar Kurulu Kararıyla yeni birim olarak Araştırma

Plan ve Program Bütçe Baş Müşavirliği (1971), Din Hizmetler ve Din Görevlilerini

Olgunlaştırma Dairesi bünyesinde Dış Hizmetler Müdürlüğü (1971) ve Hac İşleri

Müdürlüğü (1976) kurulmuştur.154

152 Yücel, "Diyanet İşleri Başkanlığı" md., TDV İslam Ansiklopedisi, C. IX, s. 457. 153 Diyanet İşleri Başkanlığı Mevzuatı, K-1/1. 154 Yücel, “Diyanet İşleri Başkanlığı”, TDV İslam Ans., C. IX, s. 457.

79

Kurulan bu yeni birimlere bağlı olarak Diyanet İşleri Başkanlığı'nın çalışma

sahaları genişlemiş ve Başkanlık birçok alanda aktifleşmiştir. Bunların en önde

gelenleri yurtdışına din görevlisi gönderme, personelin eğitim durumunu yükseltmek

için eğitim merkezi kurma ve o güne kadar düzensiz bir şekilde yürütülen Hac

Organizasyonları düzenleme olmuştur.

Başkanlığın yurtdışına ilk defa geçici statüde din görevlisi göndermesi 1971

yılından itibaren Ramazan ve Kurban Bayramları vesilesiyle başlamıştır.155

Başkanlığın ilk Eğitim Merkezi Bolu'da açılmış (1973), bunu sırasıyla

Ankara İstanbul (Haseki), Elazığ (Harput), Antalya, Kastamonu, Manisa ve Konya

Eğitim Merkezleri takip etmiştir. Bunlardan İstanbul ve Konya Eğitim

Merkezlerinde ihtisas eğitimi görme imkanı sağlanmıştır.156

633 sayılı Kanun, 1982 anayasası ve 2088 No'lu Kanunlarla iki defa ta'dil

edilmiştir. İmam-Hatip Lisesi mezunu yeterli sayıda görevli bulunmadığı için

vekaleten göreve alınan yaklaşık 12000 İlkokul mezunu İmam-Hatip 24.12.1979

tarihli ve 2088 sayılı Kanun’la asalete geçirilmiştir. 11.05.1979'da yürürlüğe giren

24.04.1976 tarihli ve 1982 sayılı "Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri

Hakkında Kanun"un bazı maddelerinin değiştirilmesi ve bu Kanuna 4 geçici madde

eklenmesine dair Kanun yurtdışı teşkilatı kurulması, Hac işlerinin tedvini, il disiplin

kuruları teşkili, din hizmetleri sınıfında diğer memurlar gibi Memurun Muhakematı

Hakkında Kanun Hükmüne tabi olması gibi önemli yenilikler getirerek Başkanlığa

yeni hizmet imkanları kazandırmış ise de; Anayasa Mahkemesinin 18.12.1979 tarihli

ve E:79/25-K:79/46 sayılı Kararı ile Usul Yönünden iptal edilmiştir. Ortaya çıkan

kanun boşluğunu doldurmak üzere hazırlanan tasarılar henüz kanunlaşmamıştır. 155 Diyanet İşleri Başkanlığı, Yurtdışı Din Hizmetleri Raporu, Ankara 1993, s. 3. 156 Yücel, "Diyanet İşleri Başkanlığı" md., TDV İslam Ans., C. IX, s. 457.

80

Başkanlığın hali hazırda organik fonksiyonel yapısı 18.07.1984 tarihli ve 190

sayılı Kanun Hükmünde Kararname eki, Kadro Cetveli ve 3046 sayılı “Bakanlıkların

Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun”a göre düzenlenmiştir.157

1982 Anayasası ise, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın “Laiklik ilkesi

doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe

dayanışmayı ve bütünleşmeyi amaç edinerek, Özel Kanunda gösterilen görevleri

yerine getirmesi” ilkesini ortaya koymuştur.158 Ancak Teşkilata ait Özel Kanun

Meclisten geçip yürürlüğe girmediğinden bu kanun da boşlukta kalmıştır.159

Diyanetin hizmetlerini yürütürken karşılaştığı en büyük problem kendisine ait

bir kanununun olmamasıdır. Bu sıkıntılar bizzat Diyanetin kendi yetkilileri

tarafından dile getirilmekte ve kanunun kalan maddelerinin Başkanlığın bugünkü

teşkilat yapısıyla yürüttüğü hizmetlere cevap vermesinin imkansızlığı

vurgulanmaktadır.160

Kurulduğu günden bu yana Diyanet İşleri Başkanlığı 1982 Anayasası’nda

belirtilen konumunu ve 1965 yılında çıkarılan 633 sayılı Teşkilat Kanunu’ndaki

görevlerini koruyarak devam ettirmiştir.

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın teşkilat yapısı, 22/06/1965 tarihli ve 633 sayılı

Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, 01/07/2010 tarihli

ve 6002 sayılı Kanun'la161 yeniden düzenlenmiş ve şu anki hâlini almıştır.

157 Kuruluşundan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı, s. 27. Bu düzenlemenin en son hali 13

Temmuz 2010 tarihli ve 27640 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. 158 Bkz. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1982, Madde: 136, s. 104. 159 Mevlüt Özcan, Din Görevlisinin El Kitabı, Sabır Yayınları, İstanbul 1989, s. 42. 160 Hamdi Mert, "Diyanet İşleri Başkanlığının Türkiye'nin Manevi Hayatındaki Yeri, Resmi Statüsü

ve Fonksiyonu", Din Eğitimi ve Din Hizmetleri Semineri, DİB Yayınları, Ankara 1991, s. 413-435. 161 Bkz. 13 Temmuz 2010 tarihli ve 27640 sayılı Resmî Gazete.

81

1.2.2. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Görev ve Sorumlulukları

6002 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun'a

göre, İslâm Dini’nin inançları, ibadet ve ahlâk esasları ile ilgili işleri yürütmek, din

konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek görevi Diyanet İşleri

Başkanlığı’na aittir. Bu Kanuna göre Diyanet İşleri Başkanlığı'nın görevleri

şunlardır:

İslâm Dini’nin temel bilgi kaynaklarını ve metodolojisini, tarihî tecrübesini

ve güncel talep ve ihtiyaçları dikkate alarak dinî konularda karar vermek, görüş

bildirmek ve dinî soruları cevaplandırmak,

Dinî konularda telif tercüme, inceleme ve araştırmalar yapmak, yaptırmak,

ihtiyaç duyduğu konularda inceleme ve araştırma grupları oluşturmak, bu hususta

yurt içi veya yurt dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan yararlanmak,

Yurt içinde ve yurt dışında İslâm dinine mensup farklı dinî yorum çevrelerini,

dinî-sosyal teşekkülleri ve geleneksel dinî-kültürel oluşumları incelemek,

değerlendirmek, bu konularda ilmî ve istişarî toplantılar, konferanslar düzenlemek ve

çalışmalar yapmak,

Yurt içinde ve yurt dışında İslâm Dini ve diğer dinler ile ilgili gelişmeleri,

dinî, ilmî faaliyetleri, neşriyatı ve dinî propaganda mahiyetindeki çalışmaları takip

etmek, bunları değerlendirmek,

İncelenmesi talebiyle Başkanlığa gönderilen basılı, sesli ve görüntülü eserleri

dinî bakımdan inceleyerek görüş bildirmek,

Din Şûrası düzenlemek,

Mushafların, cüzlerin, mealli Mushafların ve Kur'an-ı Kerim metinlerinin

hatasız ve eksiksiz basım ve yayımını sağlamak üzere kontrol etmek ve onaylamak,

82

Hatalı ve noksan olarak basılan veya yayımlanan Mushaf ve cüzler ile sesli

veya görüntülü Kur'an-ı Kerim yayınlarını tespit etmek,

Kıraat ilmi ile ilgili çalışmalar yapmak ve arşiv oluşturmak,

Cami ve mescitleri ibadete açmak, yönetmek, ibadet ve irşat hizmetlerini

yürütmek,

Cami ve mescit dışındaki yerlerde panel, konferans, seminer, sempozyum ve

benzeri dinî programlar ile ilmî toplantılar düzenlemek,

Ceza infaz kurumları ve tutukevleri, çocuk ıslahevleri, huzurevleri, sağlık

kuruluşları ve benzeri yerlerde bulunan vatandaşlara irşat hizmetleri götürmek,

Dinî gün ve gecelerde programlar düzenlemek,

İlgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak namaz vakitleri ile dinî gün ve

geceleri tespit ve ilan etmek, bunun için gerekli çalışmaları yürütmek,

Aile, kadın, gençlik ve toplumun diğer kesimlerine yönelik dinî konularda

aydınlatma ve rehberlik yapmak,

Yurt içinde ve hacda kurban ibadetinin usulüne uygun şekilde yerine

getirilmesi için gerekli çalışmaları yapmak,

İhtiyaç duyulan yerlere okuma salonları açmak ve bunlarla ilgili işleri

yürütmek,

Kur'an-ı Kerim okumak, anlamını öğrenmek, hafızlık yapmak, din eğitimi

almak isteyenler için kurslar düzenlemek, Kur'an kursları açmak ve bu kurslarda

okuyan öğrenciler için yurt ve pansiyonlar açmak ve yönetmek,

İlgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak eğitim programları geliştirmek,

planlamak ve uygulamak, bu amaçla eğitim merkezleri açmak ve bu merkezlerle

ilgili iş ve hizmetleri yürütmek,

83

Hac ve umre ibadetlerinin usulüne uygun, sağlık ve güvenlik içinde, hizmet

talep edenlerin hakları korunacak şekilde yerine getirilmesi amacıyla yurt içinde ve

yurt dışında gerekli tedbirleri almak, ilgili ülke, kurum ve kuruluşlarla işbirliği

yapmak, bu konulardaki hizmet ve faaliyetleri düzenlemek, yürütmek ve denetlemek,

İlgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak hac ve umreye gideceklerle

görevlilerin eğitimini sağlamak,

Toplumu din konusunda aydınlatmak amacıyla gerçek ve elektronik ortamda

basılı, sesli ve görüntülü eserler hazırlamak, hazırlatmak, bunları inceleyerek

yayınlamak, süreli yayınlar yapmak ve gerektiğinde ücretsiz yayın dağıtmak,

Görev alanı ile ilgili konularda radyo ve televizyon yayını yapmak, diğer

radyo ve televizyonlarda yayınlanmak üzere programlar hazırlamak ve hazırlatmak,

bu konularda Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu ve diğer yayın kuruluşları ile

işbirliği yapmak,

Yurt dışında yaşayan vatandaş, soydaş ve İslâm dinine mensup topluluklara

yönelik değişik dil ve lehçelerde yayınlar hazırlamak, hazırlatmak ve gerektiğinde

bunları ücretsiz dağıtmak,

Uluslararası antlaşmalar ve ilişkiler çerçevesinde ilgili makamlarla işbirliği

yaparak yurt dışındaki vatandaşlarımızın din hizmetleri ve din eğitimi ile ilgili

işlerini yürütmek, soydaş ve akraba toplulukları ile İslâm dinine mensup diğer

topluluklara bu konularda yardımcı olmak,

Diğer din mensupları, kurum, kuruluş ve topluluklarıyla ilişkiler konusunda

gerekli çalışmaları yapmak,

84

Başkanlığın insan gücü politikası ve planlaması konusunda çalışmalar

yapmak, personelinin, kurs ve stajları ile hizmet içi eğitim ihtiyaçlarını belirlemek,

planlarını hazırlamak ve bu işleri yürütmek,

Kurum için gerekli her türlü teknik, donanım ve altyapı hizmetlerini

planlamak, geliştirmek, kurmak, işletmek, yenilemek, bu altyapıların güvenliğini ve

sürekliliğini sağlamak,

Cami, Kur'an kursu, hizmet binası ve diğer dini tesislerin estetik, fonksiyonel

ve güvenli şekilde inşası için çalışmalar yaparak teknik yönden kontrolünü sağlamak,

tip projeler hazırlamak, hazırlatmak ve kontrol etmek,

Cami ve mescitlerdeki teberrükat eşyasının tespiti, korunması ve bunlarla

ilgili iş ve işlemleri yürütmek,

Gerektiğinde yardım kampanyaları düzenlemek, aynî ve nakdî bağışları kabul

ederek bunların dinî hizmetler için sarf edilmesini temin etmektir.

1.2.3. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Teşkilat Yapısı

Kamu hizmetleri, anayasa, kanunlar, kanun hükmünde kararnameler,

yönetmelikler, genelgeler ve talimatlar çerçevesinde yürütülür. Herhangi bir kamu

kurum ve kuruluşu öncelikle anayasa kanunlarına dayanarak şekillenir. Teşkilatın

görevleri, yetki ve sorumlulukları anayasa kanunlarıyla belirlenir. Bunlara ek olarak

kanunların uygulanmasını gösteren tüzük, yönetmelik ve yönergeler çıkarılmak

suretiyle kamu hizmetlerinin etkin sürekli ve verimli bir biçimde yürütülmesi

sağlanır.

Bu bağlamda, 01/07/2010 tarihli ve 6002 sayılı Kanun, Başkanlığa oldukça

önemli kazanımlar sağlamıştır. Her şeyden önce hiyerarşik olarak Başkanlık, Genel

Müdürlük seviyesinden Müsteşarlık seviyesine yükseltilmiş, iki sürekli kurula

85

ilaveten dokuzu genel müdürlük seviyesinde olmak üzere 12 hizmet birimi

oluşturulmuştur. Başkanın görev süresi 5 yıl ile sınırlandırılmış, bir kişinin en fazla

iki kez bu göreve getirilebileceği hükme bağlanmıştır. Başkan yardımcılarının sayısı

üçe düşürülmüştür. Katılımcı bir anlayışla Din İşleri Yüksek Kurulu için üye

seçimini yapacak heyetin kapsamı genişletilmiş, teşkilatın her kademesinden

temsilcilerin katılımı sağlanmıştır. Gerek Din İşleri Yüksek Kurulu gerekse diğer

birimlere verilen yeni birçok görevle uluslararası arenada etkin bir din hizmeti

sunmanın yasal alt yapısı oluşturulmuştur. Bu bağlamda, çağımızda din hizmeti

sunmanın bir gereği olarak cami dışı din hizmetlerinin önü açılmış, Başkanlık

personelinin hizmet içi eğitimleri için gerekli alt yapı hazırlanmış, ayrıca bir radyo

ve televizyon kurulması hususu da Başkanlığa bir görev olarak verilmiştir.

Böylece Başkanlık, toplumu din konusunda aydınlatma noktasında her türlü

imkândan yararlanmaya adeta memur edilmiştir. Modern yönetimin bir gereği olarak

insan kaynakları yönetim sistemi benimsenmiş ve personelin kariyer sistemine göre

alınarak yetiştirilmesi sağlanmıştır. Başkanlığın ihtiyaç duyduğu kadrolar ihdas

edilerek personelin yıllardır mağdur durumda bulunduğu özlük haklarında bir

iyileşme sağlanmıştır.

Bu kanuna göre Diyanet İşleri Başkanlığı yapı olarak, merkez, taşra ve

yurtdışı olmak üzere üç ana birim teşkilattan oluşmaktadır.

86

1.2.3.1. Merkez Teşkilatı

Başkan, üç başkan yardımcısı, iki sürekli kurul ile on dört hizmet birimi162 ve

bu birimlere bağlı otuz beş daire başkanlığından oluşmaktadır. Başkanlık, görev

alanına giren konulardaki hizmetleri en iyi şekilde yerine getirebilmesi için,

merkezde toplam yaklaşık 1000 personelle hizmetini sürdürmektedir.

1.2.3.2. Taşra Teşkilatı

Bu teşkilat, İl ve ilçe müftülükleri, dini yüksek ihtisas merkezleri ve eğitim

merkezi müdürlüklerinden oluşmaktadır. Taşra teşkilatında muhtelif kadrolarda 100

binin üzerinde personel hizmet vermektedir.

Müftülükler, illerde İl Müftülüğü, ilçelerde İlçe Müftülüğü olarak

teşkilatlanmıştır. İl ve ilçe müftülüklerinde, il ve ilçe müftüsü, il müftü yardımcısı,

baş vaiz, uzman vaiz, vaiz, şube müdürü, Kur'an kursu müdürü, murakıp, uzman,

şef, Kur'an kursu baş öğreticisi, Kur'an kursu uzman öğreticisi, Kur'an kursu

öğreticisi, baş imam-hatip, uzman imam-hatip, imam-hatip, baş müezzin, müezzin-

kayyım ve çeşitli unvanlardaki diğer personel bulunmaktadır.

Başkanlık görevlilerinin hizmette etkinliğini ve verimliliğini artırmak, yeni

görevlere intibaklarını sağlamak ve onları daha üst görevlere hazırlamak amacıyla;

657 sayılı Devlet Memurları kanununun 216. maddesi uyarınca, Başkanlığımıza

bağlı 3 dini yüksek ihtisas ve 16 eğitim merkezi müdürlüğü ile hizmet içi eğitim

faaliyetleri yürütülmektedir. Haseki (İstanbul), Selçuk (Konya) ve Ömer Nasuhi

Bilmen (Erzurum) Eğitim Merkezi Müdürlükleri 26 Ağustos 2011 tarihinde Dini

Yüksek İhtisas Merkezi Müdürlüklerine dönüştürülmüştür. Buna ilaveten yedi dini 162 Diyanet İşleri Başkanlığı’nın daha önceki teşkilat yapısında bu birimler, Danışma, Denetim ve

Yardımcı Hizmetler birimi olarak sınıflandırılıyordu.

87

yüksek ihtisas merkezi ve beş eğitim merkezinin açılması Başkanlıkça

planlanmaktadır.

2011 yılı sonu itibariyle, eğitim merkezi müdürlüklerinde çeşitli unvan ve

kadrolarda toplam 705 adet personel görev yapmaktadır.163

1.2.3.3. Yurtdışı Teşkilatı

Vatandaş ve soydaşlarımız ile Müslüman toplulukların bulundukları

ülkelerdeki büyükelçiliklerimiz nezdinde din hizmetleri müşavirlikleri,

başkonsolosluklarımız nezdinde de din hizmetleri ataşelikleri ile bunlara bağlı olarak

görev yapan din görevlilerinden ve müşavirlik ve ataşelik birimleri bulunmayan bazı

ülkelerde ise geçici din görevlilerinden oluşmaktadır. 164

Yurt dışı teşkilatında 28 müşavir ve müşavir yardımcısı, 28 ateşe ve ateşe

yardımcısı olmak üzere toplam 56 kadro bulunmaktadır. Söz konusu kadrolardan 47

adedi dolu olup geri kalanları münhal durumdadır. Ayrıca 1641 din görevlisi yurt

dışında görev yapmaktadır. 165

163 Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Planı 2012-2016, s. 38. 164 Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Planı 2012-2016, s. 15. 165 Diyanet İşleri Başkanlığı’nın teşkilat yapısı ve görevleri ile ilgili daha geniş bilgi için bkz.

22/06/1965 tarihli ve 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun

(13 Temmuz 2010 tarihli ve 27640 sayılı Resmî Gazete).

88

Şekil 2: Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Teşkilat Yapısı

89

1.3. Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun166 ve Devlet Memurları Eğitimi

Genel Planı’nın Türkiye'de hizmet içi eğitim için önemli iki yasal dayanak olduğunu

daha önce belirtilmişti. Gerek kanunun 215.167 ve 216.168 maddeleri gerekse Devlet

Memurları Eğitimi Genel Planı’nda belirtildiği ifade169 bağlamında Diyanet İşleri

Başkanlığı eğitim ve buna bağlı olarak hizmet içi eğitim faaliyetleri, Başkanlık

bünyesinde Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce yürütülmektedir.170

Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün görevleri 6002 sayılı Diyanet İşleri

Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’da şöyle belirtilmektedir:

Kur'an-ı Kerim okumak, anlamını öğrenmek, hafızlık yapmak, din eğitimi

almak isteyenler için kurslar düzenlemek ve Kur'an kursları açmak.

Bu kurslarda okuyan öğrenciler için yurt ve pansiyonlar açmak ve yönetmek.

Kur'an-ı Kerim’in usulüne uygun olarak okunması konusunda çalışmalar

yapmak.

166 Bkz. 23.05.1965 tarihli ve 12056 sayılı Resmi Gazete. 167 Madde 215: “Her kurumda, yetiştirme faaliyetlerini düzenlemek, yürütmek ve değerlendirmekle

görevli bir "Eğitim birimi" kurulur. Birden çok birim kurulan kurumlarda bunlardan biri "Merkez

Eğitim Birimi" adını alır.” Bkz. 23.05.1965 tarihli ve 12056 sayılı Resmi Gazete. 168 Madde 216: “Kurumlar kendi eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere eğitim merkezleri açabilirler.

Kurumlar arası eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere, Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının

teklifi ve Bakanlar Kurulu kararnamesiyle, kurumlar arası eğitim merkezleri de açılabilir. Eğitim

birim ve merkezlerinin kuruluş ve işleyişleri Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının görüşü

alınmak suretiyle kurumlarınca hazırlanacak yönetmeliklerle düzenlenir.” Bkz. 23.05.1965 tarihli

ve 12056 sayılı Resmi Gazete. 169 “Kamu kurum ve kuruluşları personeline gerekli eğitimin verilmesi bir plana bağlanırken, standart

düzen içerisinde kendilerine has ihtiyaçların karşılanması için kurumlara inisiyatif kullanma hakkı

da tanınmaktadır.” Bkz. Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı, 19.10.1983 tarih ve 18196 sayılı

Resmi Gazete. 170 Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, 7. Madde. 01/07/2010 tarihli ve

6002 sayılı Kanun.

90

İlgili birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak eğitim programları

geliştirmek, planlamak ve uygulamak, bu amaçla eğitim merkezleri açmak ve bu

merkezlerle ilgili iş ve hizmetleri yürütmek.

En az lisans düzeyinde dinî yüksek öğrenim görmüş olan personelin,

Başkanlığın görev alanı ile ilgili konularda hizmet içinde bilgisini artırması ve

uzmanlaşması amacıyla dinî yüksek ihtisas merkezleri açmak ve bu merkezlerle

ilgili iş ve işlemleri yürütmek.171

1.3.1. Başkanlıkça Düzenlenen Hizmet İçi Eğitim Kursları

1.3.1.1. Hizmete Hazırlık (Adaylık) Eğitimi

Diyanet İşleri Başkanlığı Aday Memurlarının Yetiştirilmelerine Dair

Yönetmelik, Hizmete Hazırlık Eğitiminin ilk defa göreve başlayanlara uygulanmak

üzere temel, hazırlayıcı ve uygulamalı (staj) eğitim172 olmak üzere üç aşamada

gerçekleşmesini öngörmüştür.

Temel Eğitim, 2 hafta (10 iş günü) süreli olup, Diyanet İşleri Başkanlığı Aday

Memurların Yetiştirilmelerine Dair Yönetmelik’teki 11. madde de yer alan konular

doğrultusunda yürütülür. Tüm aday memurlar için bu eğitim zorunludur. Program

sonunda sınav yapılır.

Hazırlayıcı Eğitim, 10 hafta süreli ve üç kurdan oluşan bir eğitimdir. Diyanet

İşleri Başkanlığı Aday Memurların Yetiştirilmelerine Dair Yönetmelik’teki 14.

maddesi çerçevesinde; 171 Madde 7- (Değişik: 26/4/1976-1982/1 md.; İptal: Anayasa Mahkemesinin 18/12/1979 tarihli ve E.

1979/25, K. 1979/46 sayılı kararı ile; Yeniden düzenleme: 1/7/2010-6002/6 md.) K-1/4. 172 Temel eğitim 2 hafta; Hazırlayıcı eğitim 10 hafta ve Uygulamalı eğitim de 24 hafta olup toplam 36

hafta eğitim sürmektedir.

91

Başkanlığın tanıtımı ve mevzuat bilgisine ayrılan A kuru, 1 hafta,

Temel alan ve genel kültür yeterlikleri bilgisine ayrılan B kuru, 4 hafta,

Eğitme-öğretme ve özel görev yeterlikleri bilgisine ayrılan C Kuru, 5 hafta

süren bir eğitimdir.

Hazırlık eğitimi sırasında adayların da katılabileceği sunuş, panel, Kur’an

okuma yarışması, alanında uzman kişi ve öğretim üyelerinin vereceği konferanslar,

belgesel film gösterimi, dinî müzik icrası, geziler vb. sosyal, kültürel ve bilimsel

etkinlikler düzenlenir.

Uygulamalı Eğitim (Staj), 24 haftalık uygulamalı etkinliklerden oluşur.

Hizmete Hazırlık (adaylık) eğitiminin son aşamasıdır. Aday memurun görev alanıyla

ilgili olarak temel ve hazırlık eğitiminde aldığı bilgilerin bizzat görev alanında

uygulaması ve Başkanlıkça belirlenen özel yeterlikleri tatbikatla geliştirmesi

amacıyla yürütülen bir eğitimdir. Staj sonunda başarı değerlendirmesi yapılır.

Bu doğrultuda 2005 yılında belirlenen personel yeterlikleri dikkate alınarak

hazırlanan Hizmete Hazırlık Eğitimi Programı, göreve yeni başlayacak olan

personelin görevlerini etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirebilmeleri için alan

bilgisinin yanı sıra, uygulama becerisini de geliştirmeyi hedeflemektedir. Programın

kazandırmayı hedeflediği temel beceri alanları ise şöyledir:

Bilgiyi kullanma ve uygulama,

Analitik, eleştirel ve yaratıcı düşünme,

Sürekliliği ve değişimi algılama,

Araştırma,

Bilgi teknolojilerini kullanma,

Sosyal katılım,

92

İletişim ve empati,

Problem çözme,

Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma.

Din görevlileri için Hizmete Hazırlık Eğitiminde yeniden bilgilendirme değil,

bilgisini kendi mesleğinin incelikleri için de kullanabilen ve geliştirebilen, analitik ve

eleştirel düşünme yeteneğine sahip din hizmetleri personeli yetiştirme yaklaşımı

benimsenmiştir.173 Bu amaçla, İslam Bilimleri, Din Eğitimi, Psikoloji, İletişim,

Yönetim vb. farklı sosyal disiplinlerin verilerinden hareketle din hizmetliliği

görevine uygun bir özel öğretim programı oluşturulmuştur.174

Tablo 9: Yıllara Göre Temel Eğitim ve Hazırlayıcı Eğitim Kursuna Katılan Kursiyer

Sayıları

Temel Eğitim Kursu Hazırlayıcı Eğitim Kursu Yıllar Kursa Katılan Kursiyer Sayısı 2004 10 13 2005 2006 5247 5247 2007 5848 5848 2008 606 2587 2009 832 1000 2010 3183 1479 2011 3739 5193 2012 7202 7202

Toplam 26667 28569

173 Bkz. Din Hizmetleri Sunan Personelin Genel Hizmet İçi Eğitim Programı, Ankara 2004, s. 8;

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-adaylik-

egitimi-175.aspx., Erişim tarihi: 10.04.2012. 174 Daha geniş bilgi için bkz. Din Hizmetleri Sunan Personelin Hizmete Hazırlık Eğitimi Programı,

Ankara 2004.

93

1.3.1.2. Kur'an-ı Kerim Hizmet İçi Eğitim Kursları

Din hizmetlerinde etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasında atılabilecek

önemli adımların başında, bu görevi yürüten personelin, sahip olmaları gereken

yeterliklerin/bilgi, beceri ve davranışların hızlı, etkili ve ekonomik yollardan

kazandırılmasını sağlamak amacıyla Diyanet İşleri Başkanlığı, eğitimde ekonomiklik

ilkesinin de bir gereği olarak mahallinde ihtiyaca yönelik hizmet içi eğitim kursları

düzenlemesine imkan sağlamıştır.

Yapılan tespitler sonucunda, din hizmetlerinin temelini teşkil eden Kur'an-ı

Kerim'in usulüne uygun olarak okunmasının en önemli ihtiyaç olduğu belirlenmiş,

zayıf olan ve kursa alınması uygun görülen din görevlilerinin Kur'an-ı Kerim okuyuş

bilgi ve becerilerini belli bir düzeye yükseltmek gerektiğine karar verilmiştir.

Bu kursların hedefi, Başkanlık teşkilatında görev yapan ancak Kur'an-ı Kerim

okuma bilgi ve becerisi hususunda eksiklikleri bulunan personeli öğrenme-öğretme

konusundaki modern yaklaşımlara, teknolojik imkânlara ve musiki ilminin verilerine

dayanarak, rehber öğreticiler vasıtasıyla yetiştirmek ve geliştirmektir.

Bu çerçevede;

Her ilde kıraati iyi olan ve Kur'an öğreticiliği yapabilecek personeller tespit

edilmiştir.

Söz konusu personel gruplar halinde “Kur'an-ı Kerim Öğretim Yöntem ve

Teknikleri” kursuna alınmaktadır.

Kurslar açılmadan önce personel komisyonlar marifetiyle seviye tespit

sınavına alınmakta, böylelikle kursa alınacak personel ve öncelik sıraları

belirlenmektedir.

94

Kurslar, tamamen Kur'an eğitimine tahsis edilmiş ve personelin bu alanda

belirli bir yeterlik düzeyine ulaşması hedeflenmiştir.

5 hafta süreli bu kurslarda Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan

program uygulanmaktadır.

Kurslar, personelin görev yaptığı il ve/veya ilçe merkezlerinde açılmakta olup

böylelikle hem eğitim almalarına hem de görevlerine devam etmelerine imkan

sağlanmaktadır.

Bu kurslar, Ramazan ayı ve yaz Kur'an kurslarının açık olduğu dönemler

dışında yıl boyunca düzenlenmektedir.175

Tablo 10: Yıllara Göre Kuran-ı Kerim Hizmet İçi Eğitim Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları

Yıllar Kursiyer Sayısı 2005 9380 2006 8134 2007 3315 2008 8031 2009 9719 2010 12240 2011 6582 2012 6199

Toplam 72034

1.3.1.3. Tashih-i Huruf (Kur’an-ı Kerim’i Güzel Okuma) Kursları

Diyanet İşleri Başkanlığı’nca, özellikle cami hizmetlerini yürüten

personelinin bilgi ve becerilerini geliştirmek, vatandaşa daha etkin ve verimli bir din

hizmeti sunmak, Kur'an-ı Kerim'in okunmasında yaşanan telaffuz hatalarını

gidermek, ses-seda ve mana bütünlüğü içerisinde güzel okunmasını sağlamak

175 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-kur-ani-

kerim-hizmet-ici-egitim-kurslari-176.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

95

amacıyla, taşra teşkilatında görev yapan personel arasından mülakat yoluyla seçilen

görevliler için, Eğitim Merkezlerinde ve il merkezlerinde 6 ay süreli “Tashih-i Huruf

Kursları” düzenlenmektedir.

2005 yılından itibaren düzenlenmekte olan bu kurslar, cami hizmetlerini

yürüten personelin, Kur'an-ı Kerim tilavetinde görülen telaffuz hatalarını gidermek,

Kur'an-ı Kerim'in manası da dikkate alınarak güzel bir eda ile okumayı sağlamak

amacıyla açılmaktadır.

İlk defa pilot uygulama olarak 2005 yılında İstanbul Pendik Haseki Eğitim

Merkezi’nde başlatılan bu kurslar, 2006 yılından itibaren İstanbul ile birlikte farklı

illerde de açılmaya başlanmıştır.176

İstanbul Pendik Haseki Eğitim Merkezi’ndeki kursa Türkiye genelinden,

diğer illerdeki kurslara ise sadece o il merkezinde görev yapan personel kabul

edilmektedir.

Kurslarda kıraat ve musiki (makam, ezanı güzel okuma vb.) dersleri birlikte

verilmektedir.

176 Detaylı bilgi için bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi--

-icerik-tashih-i-huruf-kurslari-177.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

96

Tablo 11: Yıllara Göre Tashih-i Huruf Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları

Yıllar Erkek Kadın Toplam

2005 40 40

2006 60 60

2007 205 205

2008 245 20 265

2009 347 44 391

2010 514 186 700

2011 624 221 845

2012 722 217 939

2013 (Devam ediyor) 946 335 1281

Toplam 3703 1023 4726

1.3.1.4. Aşere Takrib Kursları

Diyanet İşleri Başkanlığı, hem Kıraat ilminin yaşatılması ve geliştirilmesi

hem de cami hizmetlerini yürüten personelin, özellikle Kur'an-ı Kerim'i usulüne

uygun, doğru ve güzel okumalarını, Kıraat ilmi hakkında bilgi ve beceri sahibi

olmalarını, vatandaşlarımıza daha etkin ve verimli bir din hizmeti sunmalarını

sağlamak amacıyla “Aşere Takrib” düzenlemektedir.

Aşere Takrib ve Tayyibe Kursları, ilk defa 1976 yılında İstanbul Haseki

Eğitim Merkezi’nde düzenlenmiştir. Daha sonra 1988'de Ankara 1993'te Eskişehir,

2000'de İstanbul (Fatih ve Üsküdar) ve 2005'te Konya Müftülükleri bünyesinde bu

kurslar açılmıştır.

Kurslarda, kıraat ilminin geleneksel anlayış ve uygulamaları korunmakta ve

farklı kıraat vecihleri uygulamalı olarak öğretilmektedir.

97

İstanbul Pendik Haseki Eğitim Merkezi’ndeki kursa Türkiye genelinden;

diğer illerdeki kurslara sadece o il merkezinde görev yapan personel kabul

edilmektedir. Kursiyerler, hafız personel arasından sınavla seçilmektedir.

Tablo 12’de yıllara göre Aşere Takrib kursuna katılan kursiyer sayıları

verilmiştir.

Tablo 12: Yıllara Göre Aşere Takrib Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları

Yıllar Kursiyer Sayısı

1976-1998 120

1999 58

2001 14

2002 5

2003 31

2005 54

2006 8

2007 31

2008 50

2009 6

2010 19

2011 50

2012 50

2013 (Devam Edenler) 253

Toplam 749

Tablo 12’de belirtilen Kurslar Eğitim Merkezleri ve İl Müftülükleri

bünyesinde verilmektedir. Toplam kursiyer sayısından 258’i Eğitim Merkezlerinde

kursa katılmış veya kursa devam etmekte olup, 491’i de İl Müftülükleri bünyesinde

kursa katılmış veya kursa devam etmektedir.

98

1.3.1.5. İhtisas Kursları

Başkanlık teşkilatında görev yapacak nitelikli elemanlar yetiştirmek amacıyla

yürütülen eğitim faaliyetlerinden biri de Başkanlığa bağlı beş Eğitim Merkezinde

sınavla seçilen ve dini yüksek öğrenim görmüş personele yönelik düzenlenen Hizmet

İçi Eğitim İhtisas Kurslarıdır.

Diyanet İşleri Başkanlığı’nca, din hizmetlerini yürüten personelin mesleki

bakımdan daha iyi yetişmelerini sağlamak, verimliliklerini artırmak ve başta Kur'an-ı

Kerim olmak üzere tefsir, hadis, fıkıh gibi temel dini kaynaklara doğrudan başvurma

yeteneğini elde etmelerini temin etmek amacıyla; 1976’da İstanbul Haseki, 1989’da

Konya Selçuk, 1994’te Trabzon Akçaabat Darıca, 1996’da Erzurum Mehmet Nuri

Yılmaz, 2002’de ise Kayseri Eğitim Merkezlerinde “Hizmet İçi Eğitim İhtisas

Kursları” başlatılmıştır.

İhtisas kurslarının temel amaçlarından biri de kursiyerleri sadece eğitim

programındaki belli klasik metinlerin okuryazarı yapmak değil, okuduğunu ve

dinlediğini anlayabilen, kendi düşüncelerini analitik olarak ikna edici bir şekilde

ifade edebilen personel yetiştirmektir.

İhtisas Programı hazırlanırken;

Kursiyerin kendisine sunulan bilgileri ezberleyerek, edilgen bir biçimde

öğrenmeye çalışması yerine, öğrenme-öğretme sürecine aktif olarak katılması

benimsenmiştir.

Kursiyerlerin, Öğretim programı vasıtasıyla edindikleri bilgi ve becerileri

güncelleştirmeleri öngörülmüştür.

Her öğrenme alanı kursiyerin edinmesi gereken temel bilgilerin yanı sıra,

güncel hayatla da ilişkilendirilmeye çalışılmıştır.

99

Programda kursiyerin din görevliliği hizmetini en güzel şekilde yapabilmesi

için bunu sağlayacak temel becerileri kazanması amaçlanmıştır.

Programdaki öğrenme alanları kursiyerin zihinsel ve sosyal yetenek ve

becerilerini geliştirmeye yönelik yapılandırılmıştır.

Kursiyerlerin bağımsız olarak öğrenme, çeşitli araştırma teknikleriyle bilgiye

ulaşma, değerlendirme, sorgulama ve yorumlama yeteneklerini getirebilmeleri için

sınıf içi etkinliklerin yanı sıra sınıf dışı etkinliklere de yer verilmiştir.

Ölçme ve Değerlendirme sürecinin mümkün olduğunca objektif olması için,

öğrenme alanlarının genel kazanımları ve ünite açılımları, yararlanılabilecek

kaynaklar ve ilgili açıklamaların çerçeve halinde verilmesi metodu benimsenmiştir.

İhtisas Eğitimi Programı, hazırlık dönemi hariç 12'şer haftalık 6 dönemden

oluşmaktadır. İlk beş dönem haftada 24 saat, son dönem ise -yoğunluğu dikkate

alınarak- 22 saat olarak planlanmış olup toplam 1706 saat ders ön görülmüştür.

İhtisas kurslarında uygulanmakta olan program;

1-Tefsir (Tarih ve Usul, Klasik Metinler, Meal),

2-Hadis (Tarih ve Usul, Klasik Metinler, Tahlil ve Tenkid, Anlama ve

Yorum),

3-Fıkıh (Giriş, Usul, Klasik Metinler, Makasıd Teorisi, Genel ve Özel

Kaideler, Mukayeseli Metinler, Güncel Problemler, Fetva Usulü),

4-İslam Düşüncesi, (Mantık, Akaid-Kelam, Klâsik Metinler, Ahlâk ve

Tasavvuf),

100

5-Din, İletişim, Eğitim, (Dinler ve Dini Akımlar, İletişim ve Dini Rehberlik,

Yaygın Din Eğitimi) olmak üzere toplam 5 temel alandan oluşmaktadır.177

İhtisas eğitimi programının amacı, Başkanlık personelini;

Başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere İslam bilimleriyle ilgili temel kaynakları

ve güncel çalışmaları kullanabilme becerisine sahip olan,

İslâm bilimlerini kendi terimleri ve özgün yöntemleri ile kavrayan,

İslam düşüncesi ve medeniyetinin Tefsir, Hadis, kelam, Fıkıh, Tasavvuf,

İslam Ahlakı, gibi Temel disiplinleri ile ilgili bilgilerini geliştiren,

Edindiği bilgi ışığında dini konularda toplumun sorularına ve ihtiyaçlarına

cevap verebilen,

Problemler karşısında Mantıkî tutarlılığa ve eleştirel düşünebilme becerisine

sahip olan,

Tarihi ve güncel dini oluşum ve akımları değerlendirebilen,

Edindiği bilgiyi sorgulayan, toplumun dini ve ahlakî sorunları ile bağlantılı

olarak analiz ve sentez yoluyla güncelleştirebilen,

Din hizmetinin gerektirdiği temel becerilere sahip olan,

Güncel dini sorunları çözümlerken, Kur’an; sünnet ve kültürel mirası birlikte

değerlendirebilen,

Bilgiye ulaşmada kitle iletişim araçlarından yararlanan, bu araçlardan gelen

mesajlara karşı eleştirel bakış açısı kazanan ve seçici olan,

177 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-ihtisas-

kurslari-190.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

101

Demokratik değerlere ve insan haklarına saygılı, sosyal katılım becerisi

gelişmiş, iletişim, rehberlik ve yorum yeteneğine sahip olan, bireyler haline

getirmektir.178

Tablo 13: Yıllara Göre İhtisas Kursuna Katılan Kursiyer Sayıları

Dönemler Kişi Sayısı

2005 Öncesi 1077

2005-2008 231

2006-2009 176

2007-2010 113

2008-2011 103

2009-2012 128

2010-2013 (Devam ediyor) 122

2011-2014 (Devam ediyor) 202

2012-2015 (Devam ediyor) 95

Toplam 2247

Tablo 13’te belirtilen İhtisas Kursları, İstanbul Konya ve Erzurum’da bulunan

Dini Yüksek İhtisas Merkezi ile Trabzon, Rize ve Kayseri’de bulunan Eğitim

Merkezleri olma üzere toplam 6 merkezde düzenlenmektedir.

1.3.1.6. Yabancı Dil Ağırlıklı Hizmet İçi Eğitim Kursları

Diyanet İşleri Başkanlığı, yurtdışı din hizmetlerinde vatandaş ve

soydaşlarımızın asimile olmadan, dinî, millî ve kültürel kimliklerini korumalarını,

dinlerini doğru öğrenerek ve sağlıklı bir din hizmeti alarak, içinde yaşadıkları

toplumla uyum içinde olmalarına katkı sağlamayı hedeflemektedir.

178 Daha detaylı bilgi için bkz. Diyanet İşleri Başkanlığı İhtisas Eğitimi Programı, Ankara 2007.

102

Bu itibarla Diyanet İşleri Başkanlığı, uzun bir süredir Asya ve Avrupa

ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri ve Avustralya’ya hizmet götürmektedir. Bu

hizmetin odak noktasını ise Türkiye'den gönderilen din görevlileri oluşturmaktadır.

Yurtdışında görev yapacak olan din görevlileri görev yapacakları ülkede

başarılı ve nitelikli hizmet sunabilmeleri için Yabancı Dil Ağırlıklı Hizmet İçi Eğitim

Kursları'nda yoğunlaştırılmış yabancı dil eğitiminden geçirilmekte ve gidecekleri

ülkenin dini, siyasi, ekonomik özellikleri; burada yaşayan vatandaşlarımızın

özellikleri, karşı karşıya bulundukları problemler, yapacakları görevin özellikleri ve

farklılıkları hakkında bilgilendirilmek için eğitime alınmaktadır.

Yurtdışına gönderilecek din görevlilerine yönelik düzenlenen yabancı dil

ağırlıklı hizmet içi eğitim kurslarının temel yaklaşımı; kursiyeri her alanda

yetiştirmek değil, konuşma dili ve yurtdışında yapılacak hizmetler bağlamında

karşılaşılacak veya karşılaşılması muhtemel durumları dikkate alarak gerekli

bilgilere odaklanmaktır. Kurs programında ele alınan konuların problematik

olmaktan ziyade pratik olmasına dikkat edilmiştir. Hizmeti yürütecek görevlinin bu

kurslarda öğrendiği bilgileri faaliyet alanında, kullanışlı hale getirerek, karşılaştığı

sorunlara bu perspektiften çözüm bulması esası benimsenmiştir.179

1.3.1.7. Canlı Yayınla Uzaktan Eğitim

Bilindiği gibi, uzaktan eğitim farklı mekanlardaki öğrenci, öğretmen ve

eğitim materyallerinin iletişim teknolojileri aracılığıyla bir araya getirildiği resmi ya

da kurumsal eğitim faaliyetleri olarak nitelendirilmektedir. Diyanet İşleri Başkanlığı

merkez ile taşra arasındaki ilişkilerin daha da geliştirilmesi, hizmet içi eğitim 179 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-yabanci-

dil-agirlikli-hizmet-ici-egitim-kurslari-191.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

103

faaliyetlerinin yaygınlaştırılması ve yoğunlaştırılması, ayrıca personelinin uzaktan

eğitim konusunda bilgilenmesi ve bu eğitimlere adapte olabilmesi amacıyla,

personelin tümüne veya bir kısmına ulaşma imkanı sağlayan canlı yayınla uzaktan

eğitim programları başlatmıştır.

Diyanet İşleri Başkanlığı'nın gerçekleştirdiği canlı yayınla uzaktan eğitim

programları TÜRKSAT ile işbirliği içerisinde uydu üzerinden gerçekleştirilmektedir.

TÜRKSAT tarafından Başkanlığa tahsis edilen uydu frekans değerlerinin taşra

personeli tarafından uydu alıcılarına girilmesi ile elde edilen görüntü ve ses akışı

sayesinde taşradaki personel, Başkanlık Merkez Binada icra edilen seminer ve

programlara aynı anda ve canlı olarak ulaşmaktadır.

Gerçekleştirilen bu programlar ile başta Diyanet İşleri Başkanı, kurum

yetkilileri ve uzman akademisyenlerin personele aracısız ulaşmaları

sağlanmaktadır.180

Tablo 14: 2008 Yılında Gerçekleştirilen Canlı Yayınla Uzaktan Eğitim Programları

180 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-canli-

yayinla-uzaktan-egitim-192.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

Adı : Aday Personele Yönelik Uzaktan Eğitim Programı

Tarih : 29.01.2008

Katılımcı Sayısı : 1947

Adı : Aday Personele Yönelik Uzaktan Eğitim Programı

Tarih : 25.03.2008


Adı : Yaz Kur'an Kurslarında Öğreticilik Yapacak Görevlilere Yönelik Uzaktan Eğitim Programı

Tarih : 16.06.2008


104

Tablo 15: 2009 Yılında Gerçekleştirilen Canlı Yayınla Uzaktan Eğitim Programları

1.3.1.8. Eğitimcilerin Eğitimi

1.3.1.8.1. Eğitim Merkezi Öğretmenlerinin Eğitimi

Diyanet İşleri Başkanlığı, personelinin eğitimlerinin gerçekleştirildiği eğitim

merkezlerinin öğretmen kadrolarının eğitim-öğretim ve diğer alanlarda sürekli olarak

eğitilmelerini önemsemekte ve eğitim merkezlerinde görevli öğretmenlerini,

Eğitim, din eğitimi, din hizmetleri ve öğretmenlik formasyonu alanlarındaki

gelişmelerden haberdar etmek,

Bir önceki eğitim yılında uygulanan öğretim programlarını ve gerçekleştirilen

eğitim faaliyetlerini değerlendirmek ve programların geliştirilmesine zemin

hazırlamak,

Yıl boyu yapılacak eğitim faaliyetleri hakkında bilgi alış-verişinde bulunmak,

amacıyla yılda bir kez Eğitim Merkezleri İdareci ve Öğretmenleri Semineri

düzenlemektedir.

Adı : Yaz Kur'an Kurslarında Öğreticilik Yapacak Görevlilere Yönelik Uzaktan Eğitim Programı

Tarih : 15.06.2009 Katılımcı Sayısı : 76994

105

Tablo 16: Eğitim Merkezi Öğretmeni Seminerleri İle İlgili Sayısal Bilgiler

Adı Yeri Başlama Tarihi

Bitiş Tarihi

Katılan Personel

Sayısı Eğitim Merkezleri İdareci ve Öğretmenleri Semineri

Başkanlık Hizmet Binası 22.11.2004 22.11.2004 22

Eğitim Merkezleri İdareci ve Öğretmenleri Semineri Samsun 31.08.2005 04.09.2005 74

Eğitim Merkezleri İdareci ve Öğretmenler Semineri Bursa/Nilüfer 30.10.2006 01.11.2006 74

Eğitim Merkezleri İdareci ve Öğretmenleri Semineri Ankara/Kızılcahamam 16.10.2007 19.10.2007 81

Eğitim Merkezleri İdareci ve Öğretmenleri Semineri Ankara/Kızılcahamam 06.10.2008 11.10.2008 91

Toplam 342

1.3.1.8.2. Rehber Öğreticilerin Eğitimi

Kısıtlı kapasite ve bütçe imkânları nedeniyle eğitim merkezlerinde, ancak

yeni göreve alınan personelin zorunlu adaylık eğitimleri yürütülmektedir. Oysa

alanlarında zayıf olan ve kursa alınması uygun görülen din görevlilerinin Kur'an-ı

Kerim okuyuş bilgi ve becerisini belli bir düzeye yükseltmek gerekmektedir. Bu

itibarla, bütün illerde personele yönelik Kur'an-ı Kerim kursları düzenlemek için bir

çalışma başlatılmıştır.

Bu çalışmaya göre; il müftülüklerince belirlenen Kur’an-ı Kerim’i güzel

okuma bilgi-becerisi ve öğreticilik vasfına sahip görevliler, 5 günlük bir eğitimden

geçirilmektedir. Bu eğitimi alan rehber öğreticiler mahallinde ihtiyaç duyulan

personele, il müftülüklerince düzenlenecek 120 saatlik Kur’an-ı Kerim Hizmet İçi

Eğitim Kursu Programını uygulamaktadırlar.

Programın hedefi, rehber öğretici olarak illerden seçilen Kur'an-ı Kerim'i

güzel okuma bilgi-becerisi ve öğreticilik vasfına sahip olan personeli; yetişkinlere

106

yönelik Kuran eğitimi ile ilgili temel ilkeler, eğitim araçları ve değerlendirme

konusunda bilgilendirmek ve Kur'an tilavetindeki yaygın hatalar ve onları düzeltme

teknikleri, tecvid kurallarını dikkate alarak yüzünden ve ezbere Kur'an okumayı

öğretme yöntem ve teknikleri konularında eğitmektir.

Tablo 17’de rehber öğreticilerin eğitimi ile ilgili sayısal bilgiler verilmiştir.

Tablo 17: Rehber Öğreticilerin Eğitimi İle İlgili Sayısal Bilgiler

S.No Eğitim Merkezinin Adı

Başlama Tarihi Bitiş Tarihi Katılan Personel

Sayısı 1 Antalya 10.02.2007 14.02.2007 88 2 Antalya 06.04.2007 10.04.2007 86

3 Antalya 22.10.2007 28.10.2007 103

4 Antalya 25.12.2007 30.12.2007 92 5 Antalya 08.03.2008 14.03.2008 73

6 Antalya 17.10.2008 23.10.2008 88

7 Kayseri 20.02.2009 26.02.2009 44

8 Tekirdağ 20.03.2009 26.03.2009 61

Toplam 635

1.3.1.8.3. Formatör Öğreticilerin Eğitimi

Diyanet İşleri Başkanlığı'nın Kur'an kursu hizmetlerine yönelik çalışmalarını

ve bu çalışmaların uygulanış şekilleri hakkındaki bilgileri, yurt genelindeki Kur'an

kursu öğreticilerine ulaştırmak ve onlara rehberlik yapmak amacıyla her ilden

deneyimli, sunum ve temsil şartlarına haiz, nitelikli öğreticiler belirlenmiş ve bu

öğreticilere formatör öğretici ismi verilmiştir.

Formatör öğreticilerin seçiminde öncelikle dört yıllık yüksek öğrenim

mezunu, öğretmenlik formasyon derslerini almış, alanında lisansüstü öğrenim

yapmış, mesleğinde başarılı personel tercih edilmektedir.

107

Söz konusu formatör öğreticiler, Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce

uygun zamanlarda Kur'an kursu hizmetleri ile ilgili yeni gelişme ve uygulamalar

konularında hizmet içi eğitimlere alınmaktadırlar. Bu hizmet içi eğitimlerde formatör

öğreticilere Kur'an kursu hizmetlerinin önemi, yaz Kur'an kurslarında kurlu sistemin

uygulanışı, Kur'an kurslarında uygulanmak üzere yeni öğretim strateji, yöntem ve

teknikler vb. konularda akademisyenler ve alanında uzman kişilerce dersler

verilmektedir.

Bu eğitimler sonucunda formatör öğreticiler, Kur'an Kursu öğreticilerine

yönelik mahallinde açılan Kur'an-ı Kerim hizmet içi eğitim kurslarında eğitimci

olarak görev almakta ve Kur'an kursu öğreticilerine görevleri ile ilgili yeni bilgi,

uygulama ve deneyimlerini aktararak onlara rehberlik etmektedirler.181

Tablo 18: Formatör Öğreticilerin Eğitimi İle İlgili Sayısal Bilgiler

S.No Eğitim Merkezinin Adı

Başlama Tarihi Bitiş Tarihi Katılan Personel

Sayısı 1 Tekirdağ 27.09.2004 02.10.2004 125

2 Samsun 12.09.2005 16.09.2005 99

3 Samsun 18.09.2005 23.09.2005 84

4 Antalya 24.04.2006 28.04.2006 88

5 Bursa 18.09.2006 22.09.2006 111

Toplam 207

1.3.1.9. Yurt Dışından Gelen Mahalli Din Görevlilerinin Eğitimi

Bilindiği gibi Balkanlar, Türk-İslam kültürü ile çok önceleri tanışmış ve bu

kültür içerisinde uzun yıllar yoğrulmuştur. Ancak Osmanlı’dan sonra Balkan

181 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-

egitimcilerin-egitimi-193.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

108

Ülkeleri ve Türk Cumhuriyetleri önemli sıkıntılar çekmişlerdir. 1990’lardan itibaren

dünyanın hızla demokratikleşmesi ile söz konusu ülkelerde bir rahatlama olmuştur.

Bu rahatlama ile birlikte Diyanet İşleri Başkanlığı, Türk Cumhuriyetleri ve

Balkan Ülkelerinin din eğitim ihtiyacını karşılamak üzere ilk aşamada bu ülkelere

din görevlisi göndermiştir. Zamanla bu ülkelerde görev yapan soydaş mahalli din

görevlileri için de ülkemizde eğitimler verilmeye başlanmıştır. 20-25 kişilik gruplar

halinde uygun görülen yerlerde düzenlenen bu eğitim faaliyetlerinde ülkemizi tanıtıcı

kültürel ve sosyal aktivitelere de yer verilmektedir.

Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü koordinesinde planlaması yapılan ve Eğitim

Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından eğitimleri gerçekleştirilen mahalli din

görevlileri, kendi bölge halkının din eğitimi ve din hizmeti ihtiyaçlarını

karşılamaktadır.182

1.3.2. Bilgilendirme ve Değerlendirme Toplantıları

Diyanet İşleri Başkanlığı’nca yürütülen hizmetlerin verimliliğinin artırılarak

kalitesinin yükseltilmesi, hizmet birliğinin ve etkinliğinin geliştirilmesi, problemlerin

yerinde tespiti ve merkez ile taşra teşkilatı arasındaki dayanışmanın, işbirliğinin

güçlendirilmesi amacıyla, bazı il merkezlerinde her unvanda görev yapan personel ile

Başkanlıktaki üst düzey yöneticilerin katıldığı, “Bilgilendirme ve Değerlendirme

Toplantıları” yapılmaktadır.

Bu toplantılara katılanların tamamı dilek, temenni ve şikâyetlerini yazılı

olarak, en az 3 görevli de kürsüden söz alarak doğrudan Diyanet İşleri Başkanı'na

iletmektedir. Dile getirilen bütün sorunlar, bizzat Diyanet İşleri Başkanı tarafından

182 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-yurt-

disindan-gelen-mahalli-din-gorevlilerinin-egitimi-194.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

109

cevaplandırılmakta ve Başkanlığın hizmet anlayışı ve hedefleri kendilerine

anlatılmaktadır. Bu arada başarılı görevliler ödüllendirilmektedir.183

Tablo 19: Bilgilendirme ve Değerlendirme Toplantıları İle İlgili Sayısal Bilgiler

S.No Toplantının Yapıldığı İl Toplantının Tarihi Toplantıya Katılan

Görevli Sayısı 1 İstanbul 04-05.12.2004 3075

2 Ankara 25-27.12.2004 1836

3 Adana 20.04.2005 600

4 Ağrı 27.11.2005 250

5 Antalya 22.02.2005 450

6 Balıkesir 03.05.2005 460

7 Bursa 02.05.2005 980

8 Çorum 05.04.2005 395

9 Edirne-Kırklareli 01.03.2005 350

10 Hatay 26.09.2005 600

11 Kayseri 14.06.2005 510

12 Kocaeli 18.08.2005 485

13 Mersin 21.04.2005 480

14 Samsun 04.04.2005 317

15 Tekirdağ 28.02.2005 320

16 Diyarbakır 09.04.2006 580

17 Elazığ 11.04.2006 720

18 Malatya 12.04.2006 810

19 Amasya 14.05.2006 310

20 Van 01.06.2006 405

21 Bitlis 02.06.2006 275

22 Muş 03.06.2006 195

23 Bingöl 03.06.2006 280

24 Kırıkkale 19.07.2006 272

25 Düzce 15.09.2006 630 183 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-

bilgilendirme-ve-degerlendirme-toplantilari-195.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

110

26 Rize 01.12.2006 670

27 Trabzon 02.12.2006 530

28 Konya 20.01.2007 1200

29 İzmir 15.03.2007 600

30 Manisa 17.03.2007 520

31 Çanakkale 18.03.2007 350

32 Kahramanmaraş 20.04.2007 720

33 Gaziantep 21.04.2007 540

34 Şanlıurfa 22.04.2007 310

35 Aydın 12.05.2007 550

36 Muğla 13.05.2007 930

37 Denizli 14.05.2007 380

38 Karabük 08.06.2007 650

39 Bartın 09.06.2007 530

40 Zonguldak 10.06.2007 840

41 Adıyaman 11.08.2007 320

42 Bursa 26.10.2007 1000

43 Isparta 07.11.2007 490

44 Burdur 08.11.2007 450

45 Afyon 09.11.2007 430

46 Giresun 15.04.2008 320

47 Ordu 16.04.2008 560

48 Kastamonu 20.05.2008 510

49 Çankırı 21.05.2008 297

50 Kars 05.06.2008 420

51 Iğdır 06.06.2008 125

52 Ağrı 07.06.2008 287

53 Erzurum 08.06.2008 435

54 Erzincan 09.06.2008 517

55 Bayburt 10.06.2008 280

56 Gümüşhane 11.06.2008 380

57 Mardin 13.06.2008 355

58 Batman 14.06.2008 285

111

59 Siirt 15.06.2008 272

60 Uşak 05.09.2008 328

61 Sivas 10.10.2008 426

62 Kırşehir 28.10.2008 227

63 Bolu 12.03.2009 425

64 Gaziantep 30.05.2009 543

65 Kilis 31.05.2009 221

66 Türkiye geneli 2010 4248

Toplam 39056

Diyanet İşleri Başkanlığı yukarıda belirtilen kursların ve eğitimlerin yanında

birtakım kurs ve seminer düzenlemektedir. Bu kurslardan detaylı olarak

bahsedilmeyip sadece yıllar ve kursa ve seminere katılan kursiyer sayıları hakkında

bilgileri aşağıda belirtilmiştir.

Tablo 20: Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Düzenlemiş Olduğu Diğer Kurs ve Seminerlerin

Yıllara Göre Katılımcı Sayıları

Kursun/Seminerin Adı 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam

Genel Hizmet İçi Eğitim Kursu 3602 1571 401 296 86 463 75 --- --- 6494

Ezanı Güzel Okuma Kursu 635 340 63 233 673 1135 1052 1592 3196 8919

Hitabet Kursu 345 26 43 25 96 444 229 --- 32 1240

Seminerler --- 163 --- 534 --- 130 615 138 2356 3936

4/B İntibak Eğitimi --- --- --- 7807 2326 115 502 1198 14 11962

Yüz Yüze Vaaz Kursu --- --- --- --- --- --- --- 676 5143 5819

112

1.3.3. Personelin Eğitim Seviyelerinin Yükseltilmesi

Diyanet İşleri Başkanlığı’nca Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı (YÖK) ile

yapılan yazışmalar ve üniversitelerin İlahiyat Fakültesi dekanları ile yapılan

görüşmeler sonucunda, İlahiyat Meslek Yüksekokulu açılması kararlaştırılmıştır.

Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı'nın 23.01.1989 tarihli ve 01395 sayılı yazısı ile

Ankara Dokuz Eylül, Marmara ve Uludağ Üniversiteleri İlahiyat Fakültelerine bağlı

olarak birer İlahiyat Meslek Yüksekokulu kurulmasına karar verildiği bildirilmiş ve

daha sonra da Erzurum Atatürk Üniversitesi'ne bağlı Erzincan İlahiyat Meslek

Yüksekokulu açılmıştır.

Açılan İlahiyat Meslek Yüksekokullarına devam şartının aranması ve bu

okulların bulunduğu illere ayrılan kadroların yetersiz olması nedeniyle, Başkanlık

personelinin, arzu edilen süre içerisinde eğitim seviyelerinin yükseltilmelerine imkan

verecek ölçüde bir sonuç elde edilemediği için Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı

nezdinde yeniden çalışmalar başlatılmıştır. Yapılan yazışmalar neticesinde, Anadolu

Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi bünyesinde Sosyal Bilimler bölümü açılmış,

Başkanlığımız teşkilatında çalışan tüm lise ve dengi okul mezunlarına iki yıllık

Önlisans programına kayıt yaptırma imkanı sağlanmıştır.

Ancak, Başkanlık personelinden dini yüksek tahsil yapma yönünde gelen

yoğun talepler üzerine yapılan çalışmalar sonucunda, Yüksek Öğretim Kurulu

Başkanlığı'nın 97.45.3371 no’lu Yürütme Kurulu Kararı ile Anadolu Üniversitesi

Açıköğretim Fakültesi bünyesinde İlahiyat Önlisans Programı açılmıştır.

10.07.2001 tarihli ve 24458 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe

giren 4702 no’lu Kanunla da, mesleki ve teknik orta öğretim kurumlarından mezun

olan öğrencilere istedikleri takdirde bitirdikleri programın devamı niteliğinde sayılan

113

meslek yüksekokullarına sınavsız yerleştirme hakkı tanınmıştır. Bu çerçevede,

Başkanlık teşkilatında çalışan imam hatip lisesi mezunu personele de İlahiyat

Önlisans Programı'na sınavsız kayıt yaptırma imkanı sağlanmıştır. Bu programa,

personelin kayıt yaptırmaları teşvik edilmekte ve personelin önlisans, lisans ve

lisansüstü çalışma yapmaları için destek verilmektedir.184

184 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-

personelin-egitim-seviyelerinin-yukseltilmesi-196.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

114

II. BÖLÜM

BULGULAR ve YORUM

2.1. Demografik Bilgiler

2.1.1. Unvanlarına Göre Din Görevlileri

Tablo 21’de araştırmaya katılan din görevlilerinin unvanları verilmiştir.

Tablo 21: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Unvanlarına Göre Dağılımı

Unvanı N %

İmam-Hatip 1822 80,7

Müezzin-Kayyım 435 19,3

Toplam 2257 100,0

Tablo 21 incelendiğinde, araştırmaya katılan din görevlilerinin 1822 (%

80,7)’si İmam-Hatip kadrosunda iken Müezzin-Kayyım kadrosunda olanlar 435 (%

19,3) kişidir. İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların yüzdelik oranları evrendeki

İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyım yüzdelik oranlarına yakın bir oranı teşkil

etmektedir.

2.1.2. Din Görevlilerinin Medeni Durumları

Hizmet içi eğitim kursları kısa süreli olduğu gibi uzun süreli olanları da

bulunmaktadır. Uzun süreli kurslara katılan kursiyerler ailelerinden, görev

yerlerinden ve ikamet yerlerinden uzak kalabilmektedirler. Bu durum din

görevlilerinin ailevi durumlarını olumsuz yönde de etkileyebilmektedir. Aile

düzeninin bozulması din görevlilerinin hizmet içi eğitime bakış açılarını

etkileyebilmektedir.

115

Tablo 22’de araştırmaya katılan din görevlilerinin medeni durumlarına göre

dağılımları verilmiştir.

Tablo 22: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı

İmam-Hatip Müezzin-Kayyım

Medeni Durum N % N % Toplam

Hiç evlenmedi 81 4,45 24 5,52 105

Evli 1731 95 407 93,56 2138

Eşi öldü 2 0,11 0 0 2

Boşandı 8 0,44 4 0,92 12

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 22’ye göre hem İmam-Hatip hem de Müezzin-Kayyımların büyük bir

bölümünün evli olduğu görülmektedir. Din görevlilerinin toplam 2138 (% 94,28)’lik

orana sahip olan “evli”leri, 105 (% 4,985) kişi ile “hiç evlenmeyen”ler takip

etmektedir.

2.1.3. Evli Olan Din Görevlilerinin Eşlerinin Çalışma Durumları

Hizmet içi eğitim kursları mahallinde düzenlenebilmesinin yanında eğitim

merkezlerinin yeteri kadar olmamasından dolayı görevlinin bulunduğu yerleşim

biriminin dışında düzenlenmesine de sebep olmaktadır. Bazı kurslar 1 seneyi

aşabilmektedir. Böyle durumlarda din görevlisi ailesini de beraberinde götürmek

durumunda kalmaktadır. Ancak eşi herhangi bir işte çalışan din görevlisinin uzun

süreli bu kurslara ailesini götürebilmesi imkan dahilinde olmadığından bu durum, din

görevlilerinin hizmet içi eğitime bakışını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Tablo 23’te araştırmaya katılan evli din görevlilerinin eşlerinin herhangi bir

işte çalışıp çalışmadığı konusunda sayısal bilgiler verilmektedir.

116

Tablo 23: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinden Evli Olanların Eşlerinin Çalışma

Durumuna Göre Dağılımı


Eş Çalışma Durumu N % N % Toplam

Çalışıyor 166 9,59 28 6,88 194

Çalışmıyor 1565 90,41 379 93,12 1944

Toplam 1731 100 407 100 2138

Tabloya göre evli olan din görevlilerinin toplam 1944 (% 91,765)’ünün eşi

çalışmamaktadır. Eşleri çalışanların sayısı ise toplam 194 (% 8,235) olduğu

görülmektedir.

2.1.4. Din Görevlilerinin İkamet Ettikleri Yerleşim Birimleri

İmkânlardan faydalanma bağlamında ikamet ettiğimiz yerleşim biriminin

gerek coğrafik özellikleri gerekse kültürel, teknolojik, sosyal vb. alanlardaki

gelişmişlik düzeyi etkili olmaktadır. Eğitim imkânlarından faydalanma konusu da

bunlardan bir tanesidir.

Tablo 24’te araştırmaya katılan din görevlilerinin ikamet ettiklerin yerleşim

birimine göre dağılımları verilmiştir.

117

Tablo 24: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre

Dağılımı


Yerleşim Birimi N % N % Toplam

Büyükşehir merkezi 645 35,40 220 50,57 865

İl merkezi 207 15,36 105 24,14 312

İlçe merkezi 282 15,48 92 21,15 374

Bucak/Belde 85 4,67 16 3,68 101

Köy 603 33,10 2 0,46 605

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 24 incelendiğinde araştırmaya katılan İmam-Hatiplerin 645 (35,40)’i

büyükşehir merkezinde ikamet ederken 603 (% 33,10)’ü ise köyde ikamet

etmektedir. % 15’erlik oranlarla da il ve ilçe merkezlerinde ikamet eden İmam-

Hatipler takip etmektedir. Ancak bu dağılım Müezzin-Kayyımlarda farklılık

göstermektedir. Tabloya göre Müezzin-Kayyımların 220 (% 50,57)’si büyükşehir

merkezinde ikamet ederken bu sayıyı % 24 (105 kişi)’lük oranla il merkezi ve %

21,15 (92 kişi)’lik oranla ilçe merkezi takip etmektedir. Köyde ikamet eden

Müezzin-Kayyım oranı yok denecek kadar (% 0,46) azdır. Bu durum, Müezzin-

Kayyım kadrosu bulunan camilerin daha ziyade il ve ilçe merkezlerinde

bulunmasından kaynaklanmaktadır.

118

2.1.5. Din Görevlilerinin Eğitim Durumları

Eğitim, insanın, gerekli bilgi, beceri ve anlayışlar elde etmelerine ve

kişiliklerini geliştirmelerine185; belli bir konuda, bir bilgi ya da bilim dalında

yetiştirilmesi ve geliştirilmesine katkıda bulunmaktadır. İnsanlar, eğitimle farklı

bakış açıları kazanmaktadır. Bu bağlamda din görevlilerinin eğitim seviyeleri de

hizmet içi eğitime bakışlarını ve bu konudaki tutumlarını olumlu veya olumsuz

yönde etkilemektedir.

Tablo 25’te araştırmaya katılan din görevlilerinin eğitim durumlarına göre

sayısal dağılımları verilmiştir.

Tablo 25: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı


Eğitim Durumu N % N % Toplam

İlkokul 2 0,11 6 1,38 8

Ortaokul 1 0,05 8 1,84 9

İmam-Hatip Lisesi 370 20,31 88 20,23 458

Diğer Lise 1 0,05 22 5,06 23

İlahiyat Önlisans 837 45,94 174 40 1011

Diğer Önlisans 208 11,42 50 11,49 258

Lisans (İlahiyat) 190 10,43 52 11,95 242

Diğer Lisans 157 8,62 27 6,21 184

Yüksek Lisans 50 2,74 8 1,84 58

Doktora 6 0,33 0 0 6

Toplam 1822 100 435 100 2257

185 TDK Türkçe Sözlük, “Eğitim” md., C. I, s. 677.

119

Tablo 25 incelendiğinde, araştırmaya katılan İmam-Hatiplerle Müezzin-

Kayyımların yüzdelik dağılımları birbirlerine çok yakın görünmektedir. Buna göre,

araştırmaya katılan İmam-Hatiplerin 837 (% 45,94)’si ve Müezzin-Kayyımların 174

(% 40)’ü İlahiyat Önlisans mezunudur. İlahiyat Önlisans mezunlarını % 20’lik oranla

İmam-Hatip Lisesi mezunları takip etmektedir. Diğer Önlisans ve İlahiyat Lisans

mezunlarının ortalamaları da % 11 civarındadır. İlahiyat Meslek Yüksek Okullarının

açılması bu seviyede mezun din görevlilerinin yüzdelik olarak fazla bir oranda

olmasında önemli bir rol oynamaktadır.

2.1.6. Din Görevlilerinin Yaş Dağılımı

Tablo 26’da araştırmaya katılan din görevlilerinin yaş dağılımı verilmiştir.

Tablo 26: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Yaşlarına Göre Dağılımı


Yaş Dağılımı N % N % Toplam

18-30 Yaş arası 276 15,15 74 17,01 350

31-40 Yaş arası 593 32,55 127 29,20 720

41-50 Yaş arası 794 43,58 199 45,75 993

51-60 Yaş arası 145 7,96 33 7,59 178

61 Yaş ve üzeri 14 0,77 2 0,46 16

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 26’ya göre araştırmaya katılan din görevlileri yaş olarak 41-50 yaş

aralığında (İmam-Hatiplerde % 43 (794 kişi), Müezzin-Kayyımlarda % 45,75 (199

kişi) yoğunlaşmaktadır. Bu yaş aralığını % 32,55 (593 kişi) ve % 29,20 (127 kişi)’lik

120

değerlerle 31-40 yaş aralığı takip etmektedir. 18-30 yaş arası din görevlilerinin sayısı

İmam-Hatiplerde 276 (%15,75) olup Müezzin-Kayyımlarda ise 74 (% 17,01)’tür.

Ayrıca araştırmaya katılan din görevlilerinin yaş ortalaması 40,18 olup en çok

tekrarlanan yaş ise 42’dir.

2.2. Kişisel Bilgiler ve Görüşler

2.2.1. Din Görevlilerinin Hizmet Süreleri

Tablo 27’de araştırmaya katılan din görevlilerinin hizmet sürelerine göre

dağılımı verilmiştir.

Tablo 27: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı


Hizmet Süresi N % N % Toplam

1-5 Yıl arası 368 20,20 70 16,09 438

6-10 Yıl arası 261 14,32 61 14,02 322

11-15 Yıl arası 196 10,76 49 11,26 245

16-20 Yıl arası 254 13,94 74 17,01 328

21-25 Yıl arası 391 21,46 113 25,98 504

26-30 Yıl arası 269 14,76 55 12,64 324

31 Yıl ve üzeri 83 4,56 13 2,99 96

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 27 incelendiğinde, araştırmaya katılan İmam-Hatiplerin 391

(%21,46)’i, Müezzin-Kayyımların 113 (%25,98)’ü 21-25 yıl arası hizmet süreleri

bulunmaktadır. Bunu %20 (368 kişi)’lik ve %16,09 (70 kişi)’luk oranlarla 1-5 yıl

arası hizmet süresi takip etmektedir. 6-10 Yıl, 11-15 Yıl, 16-20 Yıl ve 26-30 Yıl arası

121

hizmet süreleri olan din görevlilerinin yüzdelik oranları birbirlerine yakın

görünmektedir.

Ayrıca araştırmaya katılan din görevlilerinin toplam hizmet süresi üzerinden

ortalaması 16,46 yıl olup en çok tekrarlanan hizmet süresi ise 5 yıldır.

Şekil 5: Din Görevlilerinin Hizmet Süreleri

Yukarıdaki şekilden anlaşılacağı üzere araştırmaya katılan din görevlilerinin

hizmet süreleri normal bir dağılım göstermektedir.

122

2.2.2. Din Görevlilerinin Hafız Olup Olmama Durumları

Tablo 28’de araştırmaya katılan din görevlilerinin hafızlık durumları

verilmiştir.

Tablo 28: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hafızlık Durumlarına Göre Dağılımı


Hafızlık Durumu N % N % Toplam

Hafız Olanlar 511 28,05 221 50,80 732

Hafız Olmayanlar 1311 71,95 214 49,20 1525

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 28’e göre araştırmaya katılan İmam-Hatiplerin 511 (% 28,05)’i hafız

iken hafız olmayanların sayısı 1311 (% 71,95)’dir. Bu oranlar Müezzin-Kayyımlarda

bariz farklılık göstermektedir. Müezzin-Kayyımlarda hafız olanlarla hafız

olmayanların oranı birbirine çok yakındır. Araştırmaya katılan din görevlilerinin

eğitim düzeylerine göre hafızlık durumlarının frekans dağılımı Tablo 29’da

verilmiştir.

Tablo 29: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Eğitim Düzeylerine Göre Hafızlık

Durumları Frekans Dağılımı

İmam-Hatip Müezzin-Kayyım Toplam

İlkokul Evet 0 6 6

Hayır 2 0 2

Ortaokul Evet 1 7 8

Hayır 0 1 1

İmam-Hatip Lisesi Evet 118 47 165

Hayır 252 41 293

Diğer Lise Evet 0 20 20

Hayır 1 2 3

123

İlahiyat Önlisans Evet 251 88 339

Hayır 586 86 672

Diğer Önlisans Evet 11 7 18

Hayır 197 43 240

Lisans (İlahiyat) Evet 73 28 101

Hayır 117 24 141

Diğer Lisans Evet 37 12 49

Hayır 120 15 135

Yüksek Lisans Evet 18 6 24

Hayır 32 2 34

Doktora Evet 2 2

Hayır 4 4

Tablo 29’a göre İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların hafız olanlarıyla

olmayanları arasındaki fark, Diğer Önlisans mezunu din görevlilerinde (18-240)

artarken İlahiyat (Lisans) mezunu din görevlilerinde bu fark (101/141) azalmaktadır.

Böyle bir sonucun ortaya çıkmasında İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyım kadrolarına

atanmada Lise ve İmam-Hatip Lisesi mezunlarından hafızlık şartı aranması etkili

olmuştur.

2.2.3. Din Görevlilerinin Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Vermiş Olduğu

Hizmet İçi Eğitim Kursları ve Bu Kursların İçeriği Hakkındaki Bilgi

Düzeyleri

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim kursları ve bu kursların içeriği hakkındaki

bilgi düzeyleri hem ihtiyaç hissettikleri alanları hangi kurslarda bulabileceği

konusunda hem de kendisini geliştirme bağlamında bu kursların ve eğitimlerin nasıl

yardımcı olacağı konusunda önemli rol oynamaktadır.

124

Tablo 30’da araştırmaya katılan din görevlilerinin Diyanet İşleri

Başkanlığı’nın vermiş olduğu hizmet içi eğitim kursları ve bu kursların içeriği

hakkındaki bilgi düzeylerine göre dağılımları verilmiştir.

Tablo 30: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Vermiş

Olduğu Hizmet İçi Eğitim Kursları ve Bu Kursların İçeriği Hakkındaki Bilgi Düzeylerine

Göre Dağılımı

İmam-Hatip Müezzin-Kayyım Hizmet İçi Eğitim Bilgi Düzeyi N % N % Toplam

Hiç bilgim yok. 80 4,39 18 4,14 98

Biraz bilgim var. 742 40,72 171 39,31 913

Oldukça bilgim var. 605 33,21 158 36,32 763

Hepsi hakkında bilgim var. 395 21,68 88 20,23 483

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 30’a göre din görevlilerinin 913 (ortalama % 40,015)’ünün kurslar ve

içerikleri hakkında biraz bilgisi bulunmaktadır. 763 (ortalama % 34,76)’nün kurslar

ve içerikleri hakkında oldukça bilgisinin olduğu görülmektedir. Bu oranı ortalama %

20,95 (483 kişi)’lik yüzde ile tüm kurslar ve içerikleri hakkında bilgi düzeyinde

olanlar takip etmektedir. Kurslar ve içerikleri hakkında hiç bilgisi olmayanlar ise

ortalama % 4,26 (98 kişi)’lık bir oran teşkil etmektedir.

125

2.2.4. Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık (Adaylık)

Eğitimi Haricinde Meslekleri İle İlgili Hizmet İçi Eğitim Kursuna

Katılma Durumları

Tablo 31’de araştırmaya katılan din görevlilerinin temel eğitim ve hizmete

hazırlık (adaylık) eğitimi dışında herhangi bir hizmet içi eğitim alıp almama

durumları verilmiştir.

Tablo 31: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık

(Adaylık) Eğitimi Dışında Hizmet İçi Eğitim Alıp Almama Durumuna Göre Dağılımı

İmam-Hatip Müezzin-Kayyım Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık (Adaylık) Eğitimi Dışında Hizmet İçi Eğitim Alıp Almama Durumu

N % N % Toplam

Hizmet İçi Eğitim Alanlar 1220 66,96 312 71,72 1532

Hizmet İçi Eğitim Almayanlar 531 29,14 112 25,75 643

Halen Hizmet İçi Eğitim Kursunda Olanlar 71 3,90 11 2,53 82

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 31’e göre İmam-Hatiplerin 1220 (% 66,96)’si, Müezzin-Kayyımların

312 (% 71,72)’si temel eğitim ve hizmete hazırlık (adaylık) eğitimi dışında bir

hizmet içi eğitim kursuna katılmışlardır. Katılmayanların sayısı, İmam-Hatiplerde

531 (% 29,14) iken Müezzin-Kayyımlarda 112 (% 25,75)’dir. Toplam 82 (% 3,21)

din görevlisi ise halen hizmet içi eğitime (İhtisas Eğitimi) devam etmektedir.

126

2.2.5. Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık (Adaylık)

Eğitimi Haricinde Meslekleri İle İlgili Katıldığı Hizmet İçi Eğitim

Kursları

Tablo 32’de araştırmaya katılan din görevlilerinin temel eğitim ve hizmete

hazırlık (adaylık) eğitimi dışında katılmış oldukları meslekleri ile ilgili hizmet içi

eğitim kursu frekans dağılımı verilmektedir.

Tablo 32: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Temel Eğitim ve Hizmete Hazırlık

(Adaylık) Eğitimi Dışında Katılmış Oldukları Hizmet İçi Eğitim Kursu Frekans Dağılımı


Alınan Hizmet İçi Eğitim Kursu f % f % Toplam

Kur'an-ı Kerim Hizmet İçi Eğitim Kursu 1098 72,62 272 72,15 1370

İhtisas Kursu 10 0,66 7 1,86 17

Yurt Dışından Gelen Mahalli Din Görevlilerinin Eğitimi 13 0,86 3 0,80 16

Yabancı Dil Ağırlıklı Hizmet İçi Eğitim Kursu 37 2,45 4 1,06 41

Aşere Takrib Kursu 21 1,39 7 1,86 28

Tashih-i Huruf 173 11,44 60 15,92 233

Canlı Yayında Uzaktan Eğitim Programı 89 5,89 13 3,45 102

İhtisas Kursuna Devam Edenler 71 4,70 11 2,92 82

Toplam 1512 100 377 100 1889

Tablo 32’ye göre din görevlilerinin 1370’i Kur'an-ı Kerim Hizmet İçi Eğitim

Kursuna katılmıştır. Bu kursu 233 kişi ile Tashih-i Huruf Kursuna katılanlar takip

etmektedir.

127

2.2.6. Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Kursuna Katıldıkları En Son

Tarih

Tablo 33’te araştırmaya katılan din görevlilerinin hizmet içi eğitim kursuna

en son katıldıkları tarihe göre dağılımı verilmiştir.

Tablo 33: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Kursuna En Son

Katıldıkları Tarihe Göre Dağılımı

Hizmet İçi Eğitime En Son Katıldıkları Tarih Aralığı N %

0-11 Ay 630 27,9

1-5 Yıl arası 805 35,7

6-10 Yıl arası 334 14,8

11-15 Yıl arası 130 5,8

16-20 Yıl arası 111 4,9

21-25 Yıl arası 95 4,2

26 Yıl ve üzeri 70 3,1

İhtisas Kursuna Devam Edenler 82 3,6

Toplam 2257 100,0

Tablo 33’e göre hizmet içi eğitime katılımlar son 5 senede yoğunlaşmaktadır.

Buna göre araştırmaya katılan din görevlilerinin hâlen hizmet içi eğitime devam

edenler dahil 1517 (% 67,2)’si son 5 yıl içerisinde hizmet içi eğitime katılmışlar ve

kursa devam etmektedirler. % 14,8 (334 kişi)’lik oranla hizmet içi eğitime en son 6-

10 yıl içerisinde katılan din görevlilerini diğer yıl aralıkları sırasıyla takip etmektedir.

Bu bağlamda, araştırmaya katılan din görevlilerinin hizmet içi eğitim vasıtasıyla

mesleki açıdan kendilerini yenileme imkanı bulanların oranı oldukça yüksektir.

128

2.2.7. Din Görevlilerinin Mesleklerini Temsil Etme Yeterlikleri

Hakkındaki Görüşleri

Tablo 34’te araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleklerini temsil etme

düzeyleri hakkındaki görüşleri verilmiştir.

Tablo 34: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Temsil Etme Düzeyleri

Hakkındaki Görüşlere Göre Dağılımı

İmam-Hatip Müezzin-Kayyım Din Görevlilerinin Mesleklerini Temsil Etme Yeterlik Düzeyleri N % N % Toplam

Oldukça yetersiz 6 0,33 1 0,23 7

Yetersiz 23 1,26 6 1,38 29

Kısmen yeterli 393 21,57 85 19,54 478

Yeterli 1125 61,75 265 60,92 1390

Oldukça yeterli 275 15,09 78 17,93 353

Toplam 1822 100 435 100 2257

Tablo 34 incelendiğinde, İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların, mesleklerini

temsil etme konusundaki görüşlerini belirten seçeneklere vermiş oldukları yüzdelik

oranlar her bir görüş için birbirine yakın düzeyde görünmektedir. Tabloya göre din

görevlilerinin ortalama % 61,3 (1390 kişi)’ü kendilerini mesleki temsil açısından

“yeterli” görmektedirler. Bunu ortalama % 20,55 (478 kişi)’lik oranla kendilerini

mesleki temsil açısından “kısmen yeterli” görenler takip etmektedir. Mesleki temsil

açısından kendilerini “oldukça yeterli” görenlerin oranı ise ortalama % 16,51 (353

kişi)’dir. Kendilerini mesleki temsil açısından “yetersiz” ve “oldukça yetersiz”

görenlerin oranları ise % 1,5’in altındadır. Sonuçlar her ne kadar bu şekilde çıkmış

129

olsa da, mesleğin verdiği ağırlık, halkın bu mesleğe bakış açısı, bu soruya cevap

veren din görevlilerinin özeleştirileri vb. hususlar böyle bir sonucun ortaya

çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.

2.2.8. Din Görevlilerinin Mesleki Açıdan Kendilerini Yetersiz

Hissettikleri Alanlar

Din görevlilerinin meslekleri ile ilgili olarak uygulamada karşılaştıkları

problemlere veya sorulara cevap verebilmeleri, yapmış oldukları işi tam anlamıyla

yapabilmeleri için kendilerini, mesleki alanda belirtilen yeterlikler konusunda

donatmaları gerekmektedir. Bu bağlamda din görevlilerinin, kendilerinde eksik

gördükleri alanlara yönelik hizmet içi eğitime tabi tutulmaları hem din adına hem de

mensubu oldukları kurum adına önem arz etmektedir. Ankette araştırmaya katılan

din görevlilerine kendilerini yetersiz hissettikleri alanlar sorulmuştur. Seçeneklerde

belirtilen bu alanlar, daha önceden belirtmiş olduğumuz din görevlilerinin yeterlikleri

ile ilgili alanlardır.

Tablo 35’te araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleki açıdan kendilerini

yetersiz hissettikleri alanların frekans dağılımı verilmiştir.

Tablo 35: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleki Açıdan Kendilerini Yetersiz

Hissettikleri Alanlara Göre Dağılımı

Alanlar f %

Kur'an/Kıraat 313 12,10

Eğitim/Öğretim 110 4,25

Vaaz/İrşad 576 22,27

Dini Danışmanlık ve Rehberlik 263 10,17

Genel Kültür 129 4,99

Bilim/Teknoloji 497 19,22

130

Halkla İlişkiler / İletişim 139 5,38

Güncel Konular 115 4,45

Sosyal Bilimler 127 4,91

Temel İslam Bilimleri 142 5,49

Diğer 175 6,77

Toplam 2586 100,00 Tablo 35’e göre, araştırmaya katılan din görevlilerinin kendilerini en fazla

yetersiz hissettikleri alan % 22,27 (576 kişi)’lik oranla Vaaz/İrşad gelmektedir. Bunu

sırasıyla % 19,22 (497 kişi)’lik oranla Bilim/Teknoloji; % 12,10 (313 kişi)’luk oranla

Kur’an/Kıraat ve %10,17 (263 kişi)’lik oranla Dini Danışmanlık ve Rehberlik

konuları takip etmektedir. Diğer alanların oranları ise % 4 ile 6 düzeyindedir.

Buradaki “Diğer” seçeneği ile belirtilen alan ise belirtilmiş olan diğer alanlarla

alakalı alt alanları teşkil etmektedir.

Ayrıca tablodan da anlaşılacağı üzere, din görevlileri meslekleri ile ilgili

yetersiz hissettikleri alanlar, daha çok hitabet ve iletişimin ön plana çıktığı alanlar

olarak görülmektedir.

Tablo 36: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Eğitim Durumlarına Göre Mesleki Açıdan

Kendilerini Yetersiz Hissettikleri Alanların Frekans Dağılımı

EĞ

İTİM

DU

RU

MU

İlko

kul

Ort

aoku

l

İmam

-Hat

ip L

ises

i

Diğ

er L

ise

İlah

iyat

Önl

isan

s

Diğ

er Ö

nlis

ans

Lis

ans (

İlah

iyat

)

Diğ

er L

isan

s

Yük

sek

Lisa

ns

Dok

tora

ALANLAR f f f f f f f f f f

Kur'an/Kıraat 0 0 59 4 142 36 40 23 7 2

Eğitim/Öğretim 0 1 20 0 48 18 11 9 3 0

131

Vaaz/İrşad 0 2 142 11 242 66 48 57 8 0 Dini Danışmanlık ve Rehberlik 0 1 50 2 122 31 30 18 9 0

Genel Kültür 0 1 25 3 59 8 21 7 4 1

Bilim/Teknoloji 2 2 103 2 230 55 60 35 6 2 Halkla İlişkiler/ İletişim 0 0 21 2 68 9 19 14 6 0

Güncel Konular 1 1 17 1 46 9 16 14 7 3

Sosyal Bilimler 0 2 32 2 58 7 17 5 4 0 Temel İslam Bilimleri 0 0 29 1 58 17 13 19 5 0

Diğer 1 0 36 0 79 12 23 15 9 0

TOPLAM (f) 4 10 534 28 1152 268 298 216 68 8

Tablo 36 incelendiğinde, bir önceki tabloda belirtilen, din görevlilerinin

mesleki olarak kendilerini yetersiz hissettikleri alanların oranları bu tabloda da

görüleceği gibi din görevlilerinin eğitim düzeylerine göre yaklaşık olarak eşit bir

dağılım göstermektedir. Yani din görevlilerinin eğitim düzeyleri kendilerini eksik

hissettikleri alan konusunda farklılık oluşturmamıştır.

2.2.9. Din Görevlilerinin Mesleki Gelişmeleri Takip Etme Şekilleri

Tablo 37’de araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleki gelişmeleri takip

etme şekillerinin frekans dağılımları verilmiştir.

Tablo 37: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleki Gelişmeleri Takip Etme

Şekillerine Göre Frekans Dağılımı

Mesleki Gelişmeleri Takip Etme Şekilleri f %

İnternet 1244 23,37

Kitap/Dergi 1392 26,15

Görsel Yayınlar (TV, Gazete) 811 15,24

Arkadaş/Meslektaşlarım 838 15,74

132

Aylık Toplantılar 1020 19,16

Hiç Takip Etmeyenler 18 0,34

Toplam 100

Tablo 37’de sayının örneklemden fazla olması, araştırmaya katılanların

birden çok seçenek işaretleyebilmesinden kaynaklanmaktadır. Tabloya göre din

görevlileri mesleki gelişmeleri sırasıyla “Kitap ve Dergi”lerden (% 26,15),

“İnternet”ten (% 23, 37), “Aylık Toplantılar”dan (% 19,16), “Arkadaş ve

Meslektaş”larından (% 15,74) ve “Görsel Yayınlar (TV, Gazete)’dan (% 15,24) takip

etmektedirler. Hiç takip etmeyenlerin oranı ise % 1’in altında görülmektedir.

2.2.10. Din Görevlilerinin Bilgi ve Beceri Anlamında Mesleki Gelişim

Durumları

Tablo 38’de, araştırmaya katılan din görevlilerinin bilgi ve beceri anlamında

mesleki gelişim durumları verilmiştir.

Tablo 38: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Bilgi ve Beceri Anlamında Mesleki

Gelişim Durumlarına Göre Dağılımı

Mesleki Gelişim Düzeyleri N %

Başlangıçla şu anki durumum arasında büyük gelişme var. 1868 82,8

Mesleğime başladığım günkü gibi devam ediyorum. 116 5,1

Mesleğe başladığımdan beri çok şeyler kaybettim. 64 2,8

Mesleğe başlangıçla şu an arasında çok az gelişme var. 209 9,3

Toplam 2257 100,0

Tablo 38’e göre araştırmaya katılan din görevlilerinin büyük bir kısmı (%

82,8 / 1868 kişi) mesleğe başladıkları gün ile şu anki durumu arasında bilgi ve beceri

133

anlamında büyük gelişme olduğunu söylemektedir. Bunu, mesleğe başladıkları gün

ile şu anki durumu arasında bilgi ve beceri anlamında çok az gelişme olduğunu

söyleyenler (% 9,3/209 kişi) takip etmektedir. Din görevlilerinin mesleklerinin büyük

bir bölümünün uygulama ile geçmesi, mesleki gelişim bağlamında böyle bir sonucun

ortaya çıkmasında etkili olduğu düşüncesini ortaya koymaktadır.

2.2.11. Din Görevlilerinin Kendilerine Yöneltilen Dini Sorulara Cevap

Verme Düzeyleri

Tablo 39’da araştırmaya katılan din görevlilerinin dini sorulara cevap verme

düzeyleri verilmiştir.

Tablo 39: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Dini Sorulara Cevap Verme Düzeylerine

Göre Dağılımı

Dini Sorulara Cevap Verme Düzeyleri N %

Dini konularla ilgili tüm sorulara herhangi bir kaynağa bakma ihtiyacı duymadan cevap verebiliyorum.

493 21,8

Sadece ilmihal konularıyla ilgili olan sorulara cevap verebiliyorum. 941 41,7

İlmihal konularıyla ilgili soruların bazılarını bir kaynağa ihtiyaç duymadan cevap verebiliyorum.

811 35,9

Dini konularla ilgili hiçbir soruya cevap veremiyorum. 12 0,5

Toplam 2257 100,0

Tablo 39’a göre din görevlilerinin % 41,7 (941 kişi)’lik bölümü “sadece

ilmihal konularıyla ilgili olan sorulara cevap verebilmekte”dir. Bunu takiben % 35,9

(811)’luk oranla “ilmihal konularıyla ilgili soruların bazılarını bir kaynağa ihtiyaç

duymadan cevap verebilen” din görevlileri gelmektedir. “Dini konularla ilgili tüm

sorulara herhangi bir kaynağa bakma ihtiyacı duymadan cevap verebilen” din

görevlilerinin oranı ise % 21,8 (493 kişi)’dir. “Dini konularla ilgili hiçbir soruya

cevap veremeyenler”in oranı % 1’in altında görünüyor olsa da manidardır.

134

2.2.12. Din Görevlilerinin Kitap Okuma Alışkanlıkları

Hızla gelişen ve değişen bir toplum içerisinde, din görevlisi başlığı altında

belirtilmiş olan yeterliklerin birçoğunu yerine getirmek, hizmet kalitesini artırmak,

kendini geliştirip gerek mesleki gerekse genel kültür alanında bilgi birikimini

artırabilmesi ve problemlerin üstesinden gelebilmesi için din görevlisinin, sürekli

okuyan, araştırmacı bir kimliğinin olması gerekmektedir. Ayrıca din görevlilerinin

kitap okuma alışkanlıkları ve araştırmacı kimlikleri onların eğitim alanındaki bakış

açılarını da önemli ölçüde etkileyecektir.

Tablo 40’ta araştırmaya katılan din görevlilerinin kitap okuma

alışkanlıklarına göre dağılımları verilmiştir.

Tablo 40: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Kitap Okuma Alışkanlıklarına Göre

Dağılımı

Kitap Okuma Alışkanlıkları N %

Her gün mutlaka okurum. 445 19,7

Çoğu zaman okurum. 880 39,0

Bazen okurum. 806 35,7

Nadiren okurum. 114 5,1

Hiç kitap okumam. 12 0,5

Toplam 2257 100

Tablo 40’a göre “Çoğu zaman kitap okurum” diyen din görevlilerinin oranı %

39 (880 kişi)’dur. Bu oranı sırasıyla “Bazen kitap okurum” (% 35,7 / 806 kişi)

diyenler ve “Her gün mutlaka kitap okurum” (%19,7 / 445 kişi) diyen din görevlileri

takip etmektedir. Ayrıca “Nadiren kitap okurum” diyenlerin oranı ise %5,1 (114

kişi)’dir. Araştırmaya katılan din görevlilerinden % 0,5 gibi küçük bir oran da olsa,

hiç kitap okumamaktadır.

135

Din görevlilerinin, eğitim düzeylerine göre kitap okuma alışkanlıklarının

dağılımı Tablo 41’de verilmiştir.

Tablo 41: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Kitap Okuma Alışkanlıklarının Eğitim

Durumlarına Göre Dağılımı

Her

gün

mut

laka

ok

urum

.

Çoğ

u za

man

ok

urum

.

Baz

en o

kuru

m.

Nad

iren

oku

rum

.

Hiç

kita

p ok

umam

.

Top

lam

Eğitim Durumu N % N % N % N % N % N

İlkokul 2 0,45 4 0,45 2 0,25 0 0,00 0 0 8

Ortaokul 5 1,12 4 0,45 0 0 0 0,00 0 0 9

İmam-Hatip Lisesi 75 16,85 165 18,75 185 22,95 29 25,44 4 33,33 458

Diğer Lise 3 0,67 8 0,91 11 1,36 1 0,88 0 0 23

İlahiyat Önlisans 209 46,97 384 43,64 364 45,16 51 44,74 3 25 1011

Diğer Önlisans 45 10,11 110 12,5 89 11,04 12 10,53 2 16,67 258

Lisans (İlahiyat) 59 13,26 89 10,11 82 10,17 12 10,53 0 0 242

Diğer Lisans 26 5,84 87 9,89 62 7,69 7 6,14 2 16,67 184

Yüksek Lisans 20 4,49 25 2,84 10 1,24 2 1,75 1 8,33 58

Doktora 1 0,22 4 0,45 1 0,12 0 0,00 0 0 6

Toplam 445 100 880 100 806 100 114 100 12 100 2257

Tablo 41 incelendiğinde, İlahiyat Önlisans mezunları her madde içinde en

yüksek oranda (yaklaşık % 45) bulunmaktadır. Frekans olarak Önlisans mezunları

araştırmaya katılan din görevlileri arasında en yüksek olduğu için böyle bir sonuç

çıkmaktadır denilebilir.

136

2.2.13. Din Görevlilerinin Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Mealini Okuma

Durumları

Tablo 42’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Kur’an-ı Kerim’in Türkçe

mealini okuma durumları verilmiştir.

Tablo 42: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Mealini Okuma

Durumlarına Göre Dağılımı

Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Mealini Okuma Düzeyleri N %

Hiç okumadım 38 1,7

Bir kısmını okudum 316 14,0

Yarısını okudum 104 4,6

Büyük bir kısmını okudum 481 21,3

Hepsini okudum 1318 58,4

Toplam 2257 100

Tablo 42’ye göre, araştırmaya katılan din görevlilerinin yarısından fazlası (%

58,4/1318 kişi) Kur’an-ı Kerim’in Türkçe mealinin hepsini okuduğunu

belirtmektedir. “Büyük bir kısmını okudum” diyenlerin oranı ise % 21,3 (481

kişi)’tür. Bunu % 14 (316 kişi)’lük oranla “Bir kısmını okudum” diyenler takip

etmektedir. % 1,7 (38 kişi)’lik grup ise Kur’an-ı Kerim’in Türkçe mealini hiç

okumadıklarını belirtmektedir.

2.2.14. Din Görevlilerinin Mesai Bağlamında Namaz Saatleri Dışındaki

Meşguliyetleri

Din hizmetleri sadece beş vakit namaz kıldırılmasıyla bitmeyen bir hizmettir.

Din görevlilerinin mevzuatta da belirtildiği namaz kıldırmanın yanında halkı

aydınlatma, bilgilendirme, irşad gibi görevleri bulunmaktadır. Bundan dolayı din

137

görevlileri halkla günün büyük bir bölümünde iç içe yaşamakta ve halkla iletişim

kurmaktadır. Bu bağlamda din görevlilerinin namaz saatleri dışında meşgul oldukları

şeyler bir bakıma onların, görevlerini yerine getirme konusunda ne derece bu hususa

uyduklarını ortaya koyacaktır.

Tablo 43’te araştırmaya katılan din görevlilerinin mesai bağlamında namaz

saatleri dışındaki meşguliyetlerinin frekans dağılımı verilmiştir.

Tablo 43: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesai Bağlamında Namaz Saatleri

Dışındaki Meşguliyetlerinin Frekans Dağılımı

Meşguliyet Türü f %

Ailem 997 24,54

Tarım ve Hayvancılık 30 0,74

Cami Cemaati 782 19,25

Ticaret 23 0,57

Dinlenme 239 5,88

Eğitim/Öğretim Faaliyeti 668 16,45

Özel Hobi 111 2,73

Kitap Okuma 548 13,49

İnternet/Sosyal Ağlar 285 7,02

Televizyon/Radyo 237 5,83

Diğer 142 3,5

Toplam 4062 100

Tablo 43’te frekansın mevcut örneklemden fazla çıkmasının sebebi, ankete

katılan din görevlilerinin birden fazla seçenek işaretlemesinden kaynaklanmaktadır.

Tabloya göre araştırmaya katılan din görevlileri namaz saatleri dışında en fazla (%

24,54 / 997) aileleriyle meşgul olmaktadırlar. Bunu % 19,25 (782)’lik oranla “Cami

cemaati” seçeneği takip etmektedir. “Eğitim öğretim faaliyeti” ile ilgilenenlerin oranı

138

% 16,45 (668) iken “kitap okuyanların” oranı ise % 13,49 (548)’dur. Din

görevlilerinin cami cemaati ile ilgilenmeleri ve eğitim öğretim faaliyetleri dışındaki

meşguliyetlerinin toplam oranı ise % 60’ı geçmektedir.

2.2.15. Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütme Açısından Genel

Memnuniyet Düzeyleri

Din görevlilerinin mesleklerini yürütme konusundaki genel memnuniyet

düzeyleri ile ilgili olarak en düşük 1, en yüksek 5 puan üzerinden bir değerlendirme

yapılmıştır. Buna göre araştırmaya katılan din görevlileri 4,2827 gibi yüksek bir

ortalama memnuniyet puanı almışlardır.

Tablo 44’te araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleklerini yürütmedeki

genel memnuniyet düzeylerine göre dağılımı verilmiştir.

Tablo 44: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Mesleklerini Yürütmedeki Genel

Memnuniyet Düzeylerine Göre Dağılımı

Memnuniyet Düzeyleri N %

Çok Memnunum 1025 45,4

Memnunum 926 41,0

Kısmen memnunum 246 10,9

Memnun değilim 39 1,7

Hiç memnun değilim 21 0,9

Toplam 2257 100,0

Tablo 44 incelendiğinde, araştırmaya katılan din görevlilerinin büyük bir

kısmının, mesleklerini yürütmede memnun oldukları görülmektedir. Din

görevlilerinin gerek özlük haklarındaki iyileştirmelerin gerekse 2010 yılında

yürürlüğe giren 6002 sayılı Teşkilat Kanunuyla diğer alanlardaki olumlu gelişmelerin

böyle bir sonucu doğurduğu düşünülmektedir.

139

Tablo 45’te araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleklerini yürütmedeki

genel memnuniyet düzeylerinin unvanlara göre dağılımı verilmiştir.


Memnuniyet Düzeylerinin Unvanlara Göre Dağılımı

Din Görevlilerinin Görev Unvanları

X N S

İmam-Hatip 4,2783 1822 ,79810

Müezzin-Kayyım 4,3011 435 ,79681

Toplam 4,2827 2257 ,79773

Tablo 45 incelendiğinde, İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımların genel

memnuniyet puanları arasında bariz bir fark görülmemektedir. İmam-Hatiplerin

genel memnuniyet puanları 4,27 iken, Müezzin-Kayyımlar da 4,30 puan almışlardır.

Tablo 46’da araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleklerini yürütmedeki

genel memnuniyet düzeylerinin medeni duruma göre dağılımı verilmektedir.


Memnuniyet Düzeylerinin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı

Din Görevlilerinin Medeni Durumları

X N S

Hiç evlenmedi 4,0571 105 ,94897

Evli 4,2942 2138 ,78889

Eşi öldü 4,5000 2 ,70711

Boşandı 4,1667 12 ,71774

Toplam 4,2827 2257 ,79773

Tablo 46 incelendiğinde, araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleklerini

yürütmedeki genel memnuniyet puanları medeni durum bağlamında farklılık

göstermemektedir. Araştırmaya katılan din görevlilerinin hepsi medeni durumlarına

göre 4 puan üzerinde bir memnuniyete sahip olduğu görünmektedir.

140

Tablo 47’de araştırmaya katılan din görevlilerinin ikamet ettikleri yerleşim

birimlerine göre almış oldukları memnuniyet puanlarının ortalamaları verilmiştir.


Memnuniyet Düzeylerinin İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı

Din Görevlilerinin İkamet Yerleri

X N S

Büyükşehir merkezi 4,3295 865 ,78844

İl merkezi 4,4487 312 ,66415

İlçe merkezi 4,2433 374 ,84900

Bucak/Belde 4,2871 101 ,65325

Köy 4,1537 605 ,84248

Toplam 4,2827 2257 ,79773

Tablo 47’den de anlaşılacağı üzere ikamet edilen yerleşim birimleri genel

memnuniyet üzerinde etkili olmamaktadır. Buna göre araştırmaya katılan din

görevlileri 4 puanın üzerinde bir memnuniyet puanı almışlardır.


Memnuniyet Düzeylerinin Eşlerinin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı

Din Görevlilerinin Eşlerinin Çalışma Durumları

X N S

Çalışıyor 4,2371 194 ,89643

Çalışmıyor 4,2999 1944 ,77737

Toplam 4,2942 2138 ,78889

Tablo 48 incelendiğinde, eşleri çalışan din görevlilerinin aldıkları genel

memnuniyet puanları ile eşleri çalışmayan din görevlilerinin almış oldukları genel

141

memnuniyet puanları arasında bariz bir fark görülmemektedir. Her iki grubun almış

oldukları ortalama puanlar 4’ü aşmaktadır.

Tablo 49’da araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleklerini yürütmedeki

genel memnuniyet düzeylerinin yaş aralıklarına göre dağılımı verilmiştir.


Memnuniyet Düzeylerinin Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı

Yaş Aralığı X N S

18-30 Yaş arası 4,0371 350 ,93410

31-40 Yaş arası 4,2000 720 ,80954

41-50 Yaş arası 4,3827 993 ,72163

51-60 Yaş arası 4,5056 178 ,71503

61 Yaş ve üzeri 4,6875 16 ,60208

Toplam 4,2827 2257 ,79773

Tablo 49’a göre, din görevlilerinin yaşlarına göre almış oldukları mesleklerini

yürütmedeki genel memnuniyet puanları tüm yaş aralıkları için birbirlerine yakın

olup 4 puanın üzerindedir. Ancak genel memnuniyet puanlarının yaşa bağlı olarak,

yaş arttıkça puanların da arttığı göze çarpmaktadır.

Tablo 50’de araştırmaya katılan din görevlilerinin mesleklerini yürütmedeki

genel memnuniyet düzeylerinin hizmet sürelerine göre dağılımı verilmiştir.

142


Memnuniyet Düzeylerinin Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı

Hizmet Süresi X N S

1-5 Yıl arası 4,1986 438 ,84458

6-10 Yıl arası 4,0186 322 ,89632

11-15 Yıl arası 4,1673 245 ,85923

16-20 Yıl arası 4,3506 328 ,77554

21-25 Yıl arası 4,3690 504 ,74524

26-30 Yıl arası 4,4414 324 ,62429

31 Yıl ve üzeri 4,6250 96 ,56662

Toplam 4,2827 2257 ,79773

Tablo 50 incelendiğinde, din görevlilerinin hizmet sürelerine göre almış

oldukları genel memnuniyet puanları arasında bariz bir fark görülmemektedir. Tüm

yaş aralıklarındaki görevlileri ortalama 4 puanın üzerinde bir genel memnuniyet

puanı almışlardır.

2.3. Din Görevlilerinin Mesleki Aidiyetleri

Gerek makro ve gerekse mikro alanlarda, verimli ve yüksek performanslı

gelişmenin ve başarı elde etmenin en önemli şartlarından biri “aidiyet duygusu”dur.

Aidiyet duygusu, bir bütünün tamamlayıcı ve vazgeçilmez bir parçası olduğunu

hissetmektir. “Ben” merkezli çalışma anlayışı yerine “biz” merkezli çalışma anlayışı

ile personele değer verilerek onların kurumlara olan bağlılığı artar. Personelin

ihtiyaçları, hobileri, beklentileri, becerileri, kültür düzeyleri, sağladıkları katkıları,

elde ettikleri başarıları tespit edilerek; yani bir bakıma bütün elemanların sosyolojik,

psikolojik, meslekî ve kültürel düzeyleri tespit edici bir envanter hazırlayarak onlar

değerlendirilirler. Modern anlamdaki böyle bir yönetim anlayışı, elemanlarını empati

143

yaparak tanımaya çok önem verir. Böyle bir yönetim anlayışı, elemanlarının kurum

ile bağlantısını yaparlarken, aşağıda sayılan kriterleri kendilerinde hissetmelerini

sağlarlar:

Kurumum benim için çok önemli ve ben kurumuma güçlü bir şekilde

bağlıyım ve bu bağlılığımdan ötürü kendimi mutlu hissediyorum.

Kurumum da beni önemli bir değer olarak görüyor ve ben bunu

hissediyorum.

Diğer kurum elemanlarıyla eşgüdüm halinde çalışmaktayım ve bu bizim için

en önemli bir sosyal sermayedir.

Başarılı çalışma yaptığımda engellenmediğimi, psikolojik tacize

uğramadığımı ve benim dışımdakilere “kayırmacılık” yapılmadığını hissetmekteyim.

Kurumumun geleceğini, vizyonunu ve benim bu kurumdaki misyonumu

gayet iyi ve olumlu görüyorum.

Sıkıntılı ve problemli olduğum zamanlarda kurumumun benim yanımda

olduğunu görüyor ve bundan büyük bir zevk alıyorum; bu duygu performansımı

olumlu yönde etkilemektedir.

Kurumumla sosyal ilişkilerim gayet iyi zaman zaman bir araya gelerek

muhabbet ediyor ve birbirimizin dertlerini dinleyerek çözüm çareleri arıyoruz.

Takdire şayan çalışmalar herkes tarafından övülmektedir.

Kurumun işleyişi “güven” üzerine kurulmuştur; kimse güveni sarsacak bir

harekette bulunmamaktadır.

Kurumumda ne zaman bir düşüncemi belirtmek istesem mutlaka bir muhatap

bulabilmekteyim.

Ben kurumda olmadığımda eksikliğim hissedilmektedir vs…

144

Yukarıdaki kriterler, ister sosyal ister ekonomik olsun tüm kurumlarda geçerli

olabilecek kriterlerdir. Aile reisi, ev halkına; şirketin ceosu, şirket çalışanlarına; okul

müdürü, öğretmenlerine bütün bu kriterleri sağlayıcı bir sistem kurabilir. Bu

kriterlerini eksik olduğu bir kurumda “aidiyet duygusu” gelişemez; aidiyet

duygusunun olmadığı bir kurumun büyümesi ise mümkün değildir. Bu bağlamda din

görevlilerinin aidiyet duyguları da bağlı bulundukları kurumun misyonu ve

vizyonunda etkili olacaktır.186

Din görevlilerinin mesleki aidiyet puanları en düşük 4, en yüksek 20 puan

üzerinden değerlendirilmiştir. 12 ve üzeri puan alanların mesleki aidiyet puanları

yüksek olarak belirlenmektedir. Buna göre din görevlilerinin genel mesleki aidiyet

puanlarının ortalaması 15,5007 olup bu puan, ortalamanın üzerinde olduğu

görülmektedir.

Din görevlilerinin Mesleki Aidiyet Ölçeğinden aldıkları puanların unvanlara

göre t-testi sonuçları Tablo 51’de gösterilmiştir.

Tablo 51: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Unvana Göre T-Testi Sonuçları

Görev Unvanları N X S sd t p

İmam-Hatip 1822 15,5121 3,79971 2255 .290 .772

Müezzin-Kayyım 435 15,4529 3,9565

Din görevlilerinin almış oldukları Mesleki Aidiyet puanları unvana göre

anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)=.290, p>.01]. Böyle bir sonucun

186 Bkz. Kenan Ören, http://www.yeniasya.com.tr/2007/01/13/kariyer/h1.htm, Erişim tarihi:

10.04.2012.

145

çıkmasının sebebi, her iki kadrodaki görevlilerin izinli günlerinde veya diğer özel

zamanlarda birbirlerinin işini yüklenmeleri olarak düşünülebilir.

Tablo 52’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları mesleki

aidiyet puanlarının eğitim durumlarına göre dağılımı verilmiştir.

Tablo 52: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Mesleki Aidiyet

Puanlarının Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı

Din Görevlilerinin Eğitim Durumları

X N S

İlkokul 15,7500 8 3,15096

Ortaokul 16,7778 9 3,83333

İmam-Hatip Lisesi 15,5590 458 3,95126

Diğer Lise 14,4783 23 4,84176

İlahiyat Önlisans 15,8417 1011 3,68657

Diğer Önlisans 15,9845 258 3,59200

Lisans (İlahiyat) 14,0620 242 3,98549

Diğer Lisans 15,2663 184 3,76637

Yüksek Lisans 13,8793 58 3,94292

Doktora 15,3333 6 1,63299

Toplam 15,5007 2257 3,82961

Din görevlilerinin eğitim durumlarına göre almış oldukları ortalama puanlar

14 ile 16 arasında olup bariz bir farklılık göze çarpmamaktadır. Ancak eğitim

durumları arasındaki farklar Tablo 53’te detaylı bir şekilde belirtilmektedir.

Tablo 53’te mesleki aidiyet ölçeği puanlarının eğitim durumuna göre

ANOVA sonuçları verilmiştir.

146

Tablo 53: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları

Varyansın Kaynağı

Kareler Toplamı sd Kareler

Ortalaması F p Anlamlı Fark

Gruplar arası 882,420 9 98,047 6,841 ,000 İmam Hatip Lisesi – İlahiyat (Lisans)

Gruplar içi 32203,829 2247 14,332 Toplam 33086,249 2256

Tablo 53’teki analiz sonuçları, mesleki aidiyet düzeyleri arasında eğitim

durumu bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (9-2247)=6,841, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin mesleki aidiyetleri, eğitim durumuna bağlı

olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Eğitim düzeyleri arası farkların hangi

gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına

göre, İmam Hatip Lisesi mezunlarının (X=15,55), İlahiyat (Lisans) mezunlarına

(X=14,06) göre mesleki aidiyeti daha yüksek belirlenmiştir. Böyle bir sonucun

çıkmasında İlahiyat mezunlarının gelecek ile ilgili hedeflerinin farklı olduğu, bu

mesleği bir manada mecburiyetten seçtiği gibi düşüncelerin etkili olduğu


Tablo 54’te araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları mesleki

aidiyet puanlarının medeni durumlarına göre dağılımı verilmiştir.


Puanlarının Medeni Durumlarına Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 14,5333 105 4,15809 Evli 15,5505 2138 3,81038 Eşi öldü 17,0000 2 1,41421 Boşandı 14,8333 12 3,63901 Toplam 15,5007 2257 3,82961

147

Tablo 54 incelendiğinde, medeni duruma göre din görevlilerinin almış

oldukları mesleki aidiyet ortalama puanları 14 ile 17 arasındadır. Her ne kadar eşi

ölen din görevlilerinin mesleki aidiyet puanları 17 olarak en yüksek görülse de

örneklemde araştırmaya katılan eşi ölen sadece 2 din görevlisi olması bu bağlamda

almış oldukları mesleki aidiyet puanlarının tüm örneklemi etkilemeyeceği kanaatini

doğurmaktadır.

Tablo 55’te mesleki aidiyet ölçeği puanlarının medeni duruma göre ANOVA

sonuçları verilmiştir.

Tablo 55: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları



Ortalaması F p

Gruplar arası 113.405 3 37,802 2,583 .052

Gruplar içi 32972.844 2253 14,635

Toplam 33086.249 2256

Tablo 55’teki analiz sonuçları, mesleki aidiyet düzeyleri arasında medeni

durum bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (3-2253)=2,583,

p>.01].

Din görevlilerinin Mesleki Aidiyet Ölçeğinden aldıkları puanların eş çalışma

durumuna göre t-testi sonuçları Tablo 56’da verilmiştir.

Tablo 56: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Eş Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları

Eş Çalışma Durumu N X S sd t p

Eşi Çalışanlar 194 15,2010 3,90904 2136 1,340 .180

Eşi Çalışmayanlar 1944 15,5854 3,79965

148

Din görevlilerinin almış oldukları Mesleki Aidiyet puanları eş çalışma

durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)=1,340, p>.01].


aidiyet puanlarının ikamet ettikleri yerleşim birimlerine göre dağılımı verilmiştir.


Puanlarının İkamet Ettikleri Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı


X N S

Büyükşehir merkezi 15,6243 865 3,89932 İl merkezi 16,1442 312 3,60979 İlçe merkezi 15,1497 374 3,94928 Bucak/Belde 15,6139 101 3,57763 Köy 15,1901 605 3,76265 Toplam 15,5007 2257 3,82961

Tablo 57 incelendiğinde, din görevlilerinin ikamet ettikleri yerleşim birimleri

bağlamında almış oldukları mesleki aidiyet ortalama puanları arasında bariz bir

farklılık göze çarpmamaktadır. Alınan ortalama mesleki aidiyet puanları yüksek olup

15,14 ile 15,62 puan aralığındadır. Puanlar arası farkların anlamlı olup olmadığı

Tablo 58’de verilmiştir.

Tablo 58: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının İkamet Yerine Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 248,153 4 62,038 4,255 ,002 İl -Köy

Gruplar içi 32838,096 2252 14,582 İl-İlçe

Toplam 33086,249 2256

Tablo 58’deki analiz sonuçları, mesleki aidiyet düzeyleri arasında ikamet yeri

bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-2252)=4,255, p< .01].

149

Başka bir deyişle, din görevlilerinin mesleki aidiyetleri, ikamet edilen yerleşim

birimine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. İkamet yerleri arası farkların

hangi gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin

sonuçlarına göre, İl merkezinde ikamet eden din görevlileri (X= 16,14), İlçe

merkezinde (X= 15,14) ve köyde (X= 15,19) ikamet eden din görevlerine göre

mesleki aidiyet puanı daha yüksektir.

Tablo 59’da araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları mesleki

aidiyet ortalama puanlarının yaş durumlarına göre dağılımı verilmiştir.


Puanlarının Yaş Durumlarına Göre Dağılımı


18-30 Yaş arası 14,5257 350 4,10997

31-40 Yaş arası 15,3125 720 3,72241

41-50 Yaş arası 15,8389 993 3,70922

51-60 Yaş arası 16,1910 178 3,96845

61 Yaş ve üzeri 16,6250 16 3,79254

Toplam 15,5007 2257 3,82961

Tablo 59’a göre, yaş dağılımına göre din görevlilerinin almış oldukları

mesleki aidiyet ortalama puanları 14,5 ile 16,6 puan arasında değişmektedir. Burada

göze çarpan husus, din görevlilerinin yaşları arttıkça mesleki aidiyet puanları da artış

göstermektedir. Puanlar arası farkların anlamlı olup olmadığı Tablo 60’ta verilmiştir.

150

Tablo 60: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 576,818 4 144,204 9,989 ,000 18-30 Yaş arası - 31-40, 41-50, 51-60 Yaş arası


Tablo 60’taki analiz sonuçları, mesleki aidiyet düzeyleri arasında yaş

dağılımı bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-2252)=9,989, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin mesleki aidiyetleri, yaş dağılımına bağlı

olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Yaş grupları arası farkların hangi gruplar

arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, 18-30

yaş arası (X=14,52) din görevlileri, 31-40 yaş arası (X=15,31), 41-50 yaş arası

(15,83) ve 51-60 yaş arası (X=16,19) din görevlilerine göre mesleki aidiyet puanları

daha düşüktür.

Tablo 61’de yaş ile mesleki aidiyet arasındaki korelasyon verilmiştir.

Tablo 61: Yaş İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon

Yaş Mesleki Aidiyet

Yaş Pearson Correlation 1 ,130**

Sig. (2-tailed) ,000

N 2257 2257 Mesleki Aidiyet Pearson Correlation ,130** 1


N 2257 2257

151

Tablo 61 incelendiğinde mesleki aidiyet ile yaş arasında düşük düzeyde

anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görünmektedir (r=0.130, p>.01). Başka bir deyişle

yaş arttıkça mesleki aidiyet puanı da yükselmektedir denilebilir.


aidiyet ortalama puanlarının hizmet sürelerine göre dağılımı verilmiştir.


Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı

Hizmet Süreleri X N S 1-5 Yıl arası 15,2192 438 3,84748 6-10 Yıl arası 14,4969 322 3,91916 11-15 Yıl arası 15,2694 245 3,84762 16-20 Yıl arası 15,6037 328 3,79460 21-25 Yıl arası 15,7540 504 3,73674 26-30 Yıl arası 16,2932 324 3,72555 31 Yıl ve üzeri 16,3854 96 3,51349 Toplam 15,5007 2257 3,82961

Tablo 62 incelendiğinde, hizmet sürelerine göre din görevlilerinin almış

oldukları mesleki aidiyet ortalama puanları 14,5 ile 16,3 puan arasında

değişmektedir. Her ne kadar 1-5 yıl arası hizmetleri olan din görevlilerinin mesleki

aidiyet ortalama puanları 15,2 olsa da din görevlilerinin hizmet süreleri arttıkça

mesleki aidiyet puanlarının da artış gösterdiği öne çıkmaktadır.

Tablo 63’te mesleki aidiyet ölçeği puanlarının hizmet süresine göre ANOVA

sonuçları verilmiştir.

152

Tablo 63: Mesleki Aidiyet Ölçeği Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 686,720 6 114,453 7,948 ,000 1-5 Yıl arası/26-30 Yıl arası

Gruplar içi 32399,529 2250 14,400 6-10 Yıl arası /16-20, 21-25,26-30, 31 ve üzeri yıllar arası

Toplam 33086,249 2256

Tablo 63’teki analiz sonuçları, mesleki aidiyet düzeyleri arasında hizmet

süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (6-2250)=7,948, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin mesleki aidiyetleri, hizmet süresine bağlı

olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Hizmet süreleri arası farkların hangi

gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına

göre, 26-30 yıl arası hizmeti olan din görevlileri(X=26,29), 1-5 yıl arası hizmeti olan

din görevlilerine (X=15,21) göre mesleki aidiyeti daha yüksektir. Ayrıca 6-10 yıl

arası hizmeti olan din görevlilerine göre, 16-20 yıl arası (X=15,60), 21-25 yıl arası

(X=15,75), 26-30 yıl arası (X=16,29) ve 31 yıl ve üzeri (X=16,38) hizmeti olan din

görevlileri mesleki aidiyeti daha yüksek olarak belirlenmiştir.

Tablo 64’te hizmet süresi ile mesleki aidiyet arasındaki korelasyon

verilmiştir.

Tablo 64: Hizmet Süresi İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi

Mesleki Aidiyet

Hizmet Süresi Pearson Correlation 1 ,122**


N 2257 2257

Mesleki Aidiyet Pearson Correlation ,122** 1


N 2257 2257

153

Tablo 64 incelendiğinde mesleki aidiyet ile hizmet süresi arasında düşük

düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görünmektedir (r=0.122, p>.01). Diğer bir

ifadeyle, hizmet süresi arttıkça mesleki aidiyet düzeyleri de artmaktadır denilebilir.

Tablo 65’te genel memnuniyet ile mesleki aidiyet arasındaki korelasyon

verilmiştir.

Tablo 65: Genel Memnuniyet İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon

Mesleki Aidiyet

Genel Memnuniyet

Mesleki Aidiyet

Pearson Correlation 1 ,551**


N 2257 2257

Genel Memnuniyet

Pearson Correlation ,551** 1


N 2257 2257

Tablo 65 incelendiğinde mesleki aidiyet ile genel memnuniyet arasında orta

düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görünmektedir (r=0.551, p>.01). Buna göre

genel memnuniyet arttıkça mesleki aidiyet de artmaktadır denebilir.

2.4. Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutumları

Hizmet içi eğitim tutum ölçeği dört alt boyuttan oluşmaktadır. Bunlar:

1- Gereklilik Boyutu: Toplam 6 sorudan oluşmaktadır. Birinci alt boyuta

verilen en düşük 6, en yüksek 30 puan verilmiştir. 18 ve üstü puanlar bu boyutta

yüksek puan olarak değerlendirilmektedir.187

187 Bu alt boyut ile ilgili sorular, Ek’te verilen anket formundaki 26.-31. maddelerdir.

154

2- Etkileyen Faktörler Boyutu: Toplam 4 sorudan oluşmaktadır. İkinci alt

boyuta verilen en düşük 4, en yüksek 20 puan verilmiştir. 12 ve üstü puanlar bu

boyutta yüksek puan olarak değerlendirilmektedir.188

3- Yeterlik Boyutu: Toplam 4 sorudan oluşmaktadır. Üçüncü alt boyuta


yüksek puan olarak değerlendirilmektedir.189

4- Tutum Boyutu: Toplam 8 sorudan oluşmaktadır. Dördüncü alt boyuta


yüksek puan olarak değerlendirilmektedir. 190

Hizmet içi eğitim tutum ölçeğinden alınan puanlar dört alt boyuttan alınan

puanlar toplanarak hesaplanmaktadır.

2.4.1. Birinci Alt Boyutla (Gereklilik) İlgili Bulgular ve Analizleri

Bu alt boyutta en düşük puan 6, en yüksek 30 puandır. 18 puan ve üstü bu alt

boyuttan yüksek puan almış demektir. Din görevlileri Gereklilik alt boyutundan

ortalama 21,1786 puan almışlardır.

Tablo 66’da araştırmaya katılan din görevlilerinin Gereklilik alt boyutundan

almış oldukları ortalama puanların unvanlara göre dağılımı verilmiştir.

188 Bu alt boyut ile ilgili sorular, Ek’te verilen anket formundaki 32.-35. maddelerdir. 189 Bu alt boyut ile ilgili sorular, Ek’te verilen anket formundaki 36.-39. maddelerdir. 190 Bu alt boyut ile ilgili sorular, Ek’te verilen anket formundaki 40.-47. maddelerdir.

155

Tablo 66: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Gereklilik Alt Boyutu

Ortalama Puanlarının Unvanlara Göre Dağılımı


X N S

İmam-Hatip 21,1619 1822 4,58930

Müezzin-Kayyım 21,2483 435 4,52876

Toplam 21,1786 2257 4,57682

Tablo 66’ya göre İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyımlar bu alt boyuttan

ortalama 21 puan almışlardır. Her iki unvan arasındaki farkın t-testi sonuçları ise

Tablo 67’de verilmiştir.

Tablo 67: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları


İmam-Hatip 1822 21,1619 4,5893 2255 .354 .724

Müezzin-Kayyım 435 21,2483 4,52876

Din görevlilerinin Gereklilik alt boyutundan aldıkları puanların unvanlara

göre t-testi sonuçları Tablo 67’de gösterilmektedir. Din görevlilerinin almış

oldukları Gereklilik alt boyutu puanları unvana göre anlamlı bir farklılık

göstermemektedir. [t(2255)=.354, p>.01].

Tablo 68’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Gereklilik alt boyutundan

almış oldukları ortalama puanların medeni duruma göre dağılımı verilmiştir.

156


Ortalama Puanlarının Medeni Duruma Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 22,6476 105 4,43973 Evli 21,1024 2138 4,57284 Eşi öldü 18,0000 2 ,00000 Boşandı 22,4167 12 4,69929 Toplam 21,1786 2257 4,57682

Tablo 68 incelendiğinde, Hiç evlenmeyenler bu boyuttan en yüksek ortalama

puanı (22,6476) alırken eşi ölenler en düşük ortalama puanı (18) almışlardır. Alınan

bu puanlarla ilgili ANOVA sonuçları Tablo 69’da detaylı bir şekilde verilmiştir.

Tablo 69: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 277,596 3 92,532 4,438 ,004 Hiç Evlenmemiş - Evli

Gruplar içi 46979,446 2253 20,852

Toplam 47257,042 2256

Tablo 69’daki analiz sonuçları, Gereklilik alt boyutu puanları arasında

medeni durum bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (3-

2253)=4,438, p< .01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Gereklilik alt boyutu

puanları, medeni duruma bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Medeni

durum arası farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan

Scheffe testinin sonuçlarına göre, Hiç evlenmemiş (X=22,65) din görevlileri, evli

(X=21,10) olan din görevlilerine göre Gereklilik alt boyutu bağlamında daha yüksek

puan aldıkları belirlenmiştir. Bu sonuçtan, evliliğin, gereklilik alt boyutu puanlarında

olumsuz etki ettiği çıkarılabilir.

157

Din görevlilerinin Gereklilik alt boyutundan aldıkları puanların eş çalışma

durumuna göre t-testi sonuçları Tablo 70’te verilmiştir.

Tablo 70: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Eş Çalışma Duruma Göre T-Testi Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 21,7784 4,77334 2136 2,161 .031


Din görevlilerinin almış oldukları Gereklilik alt boyutu puanları eş çalışma

durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)=2,161, p>.01].

Tablo 71’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Gereklilik alt boyutundan

almış oldukları ortalama puanların ikamet ettikleri yerleşim birimine göre dağılımı

verilmiştir.


Ortalama Puanlarının İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı


X N S

Büyükşehir merkezi 20,8208 865 4,54469

İl merkezi 21,2724 312 4,86402

İlçe merkezi 21,0053 374 4,63406

Bucak/Belde 22,0693 101 3,85553

Köy 21,6000 605 4,50261

Toplam 21,1786 2257 4,57682

Tablo 71 incelendiğinde, din görevlileri ikamet ettikleri yerleşim birimlerine

göre bu alt boyuttan aldıkları ortalama puanlar çok farklı olmayıp 20,82 ile 22,06

158

puan arasında değişmektedir. Puanlar arası farkların anlamlı olup olmadığı Tablo

72’de verilmiştir.

Tablo 72: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının İkamet Yerine Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 312,270 4 78,067 3,745 ,005 Büyükşehir-Köy

Gruplar içi 46944,773 2252 20,846

Toplam 47257,042 2256

Tablo 72’deki analiz sonuçları, Gereklilik alt boyutu puanları arasında ikamet

edilen yerleşim birimi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-

2252)= 3,745, p< .01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Gereklilik alt boyutu

puanları, ikamet yerine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. İkamet edilen

yerleşim birimleri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak

amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, büyükşehir merkezinde

(X=20,82) ikamet eden din görevlileri, köyde (X=21,60) ikamet din görevlilerinden

daha düşük puan aldığı belirlenmiştir.

Tablo 73’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Gereklilik alt boyutundan

almış oldukları ortalama puanların eğitim durumlarına göre dağılımı verilmiştir.


Ortalama Puanlarının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 20,1250 8 7,25923 Ortaokul 21,5556 9 4,95255 İmam-Hatip Lisesi 20,4039 458 4,66475 Diğer Lise 21,3043 23 4,41521 İlahiyat Önlisans 21,3600 1011 4,38866 Diğer Önlisans 20,5155 258 4,31558

159

Lisans (İlahiyat) 22,1860 242 4,70659 Diğer Lisans 21,5543 184 4,97944 Yüksek Lisans 21,7069 58 4,77937 Doktora 21,3333 6 6,02218

Toplam 21,1786 2257 4,57682

Tablo 73’e göre, din görevlileri eğitim durumlarına göre bu alt boyuttan

aldıkları ortalama puanlar çok farklı olmayıp 20,12 ile 22,18 puan arasında

değişmektedir. Anlamlı farklılıkların hangileri arasında olduğu da Tablo 74’de

verilmiştir.

Tablo 74: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 719,979 9 79,998 3,863 ,000 İmam Hatip Lisesi-İlahiyat (Lisans)


Tablo 74’teki analiz sonuçları, Gereklilik alt boyutu puanları arasında eğitim

durumu bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (9-2247)= 3,863, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Gereklilik alt boyutu puanları, eğitim

durumuna bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Eğitim durumları

arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan

Scheffe testinin sonuçlarına göre, İlahiyat (Lisans) mezunu (X=22,19) din görevlileri

İmam Hatip Lisesi mezunu (X=20,40) din görevlilerine göre bu al boyuttan daha

yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Tablo 75’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Gereklilik alt boyutundan

almış oldukları ortalama puanların yaş aralıklarına göre dağılımı verilmiştir.

160


Ortalama Puanlarının Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı

Yaş Aralığı X N S 18-30 Yaş arası 22,2400 350 4,58409 31-40 Yaş arası 21,6069 720 4,78636 41-50 Yaş arası 20,6224 993 4,37775 51-60 Yaş arası 20,4663 178 4,23084 61 Yaş ve üzeri 21,1250 16 4,81491

Toplam 21,1786 2257 4,57682

Tablo 75’e göre, din görevlileri yaş dağılımına göre bu alt boyuttan aldıkları

ortalama puanlar çok farklı olmayıp 20,46 ile 22,24 puan arasında değişmektedir.

Anlamlı farklılıkların hangileri arasında olduğu da Tablo 76’da verilmiştir.

Tablo 76: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 924,005 4 231,001 11,228 ,000 18-30/41-50

Gruplar içi 46333,037 2252 20,574 18-30/51-60 31-40/41-50

Toplam 47257,042 2256

Tablo 76’daki analiz sonuçları, Gereklilik alt boyutu puanları arasında yaş

dağılımı bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-2252)= 11,228, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Gereklilik alt boyutu puanları, yaş

dağılımına bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Yaş dağılımı arasındaki

farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin

sonuçlarına göre, bu alt boyutta 18-30 yaş arası (X=22,24) din görevlileri, 41-50 yaş

arası (X=20,62) ile 51-60 yaş arası (X=20,47) din görevlilerinden; 31-40 yaş arası

161

(X=21,61) din görevlileri 41-50 yaş arası (X=20,62) din görevlilerinden daha yüksek

puan aldığı belirlenmiştir.

Tablo 77’de yaş ile Gereklilik alt boyutu arasındaki korelasyon verilmiştir.

Tablo 77: Yaş İle Gereklilik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Yaş Gereklilik Alt Boyutu

Yaş Pearson Correlation 1 -,131**


N 2257 2257

Gereklilik Pearson Correlation -,131** 1


N 2257 2257

Tablo 77 incelendiğinde, gereklilik alt boyutu ile yaş arasında düşük düzeyde

anlamlı olumsuz bir ilişki olduğu görülmektedir (r= -0.131, p>.01). İlişki düzeyi çok

düşük olsa da, yaş arttıkça hizmet içi eğitimin gerekliliği düzeyi azalmaktadır

denebilir. Yaş arttıkça hizmet yılının artması ve buna bağlı olarak da hizmetle

alakalı konularda bilgi düzeyinin artması, uygulamalı bir hizmet olduğundan dolayı

gelişimin hızlı olması gibi konuların böyle bir sonuç çıkmasında etkili olduğu


Tablo 78’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları gereklilik

alt boyutu ortalama puanlarının hizmet sürelerine göre dağılımı verilmiştir.

162


Ortalama Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı

HizmetSüresi X N S

1-5 Yıl arası 22,4726 438 4,38720

6-10 Yıl arası 21,7795 322 4,68222

11-15 Yıl arası 21,0571 245 4,75774

16-20 Yıl arası 20,8659 328 4,68458

21-25 Yıl arası 20,5734 504 4,50917

26-30 Yıl arası 20,4105 324 4,13113

31 Yıl ve üzeri 20,4062 96 4,64662

Toplam 21,1786 2257 4,57682

Tablo 78 incelendiğinde, din görevlilerinin hizmet sürelerine göre Gereklilik

alt boyutundan almış oldukları ortalama puanlar 20,40 ile 22,47 arasında

değişmektedir. Burada dikkat çeken husus, din görevlilerinin hizmet süreleri arttıkça

almış oldukları ortalama puanlar düşmektedir. Değişkenler arasındaki anlamlı

farkların hangileri arasında olduğu Tablo 79’da gösterilmiştir.

Tablo 79: Gereklilik Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 1318,384 6 219,731 10,762 ,000 1-5 Yıl / 11-15, 16-20, 21-25, 26-30, 31 yıl ve üzeri

Gruplar içi 45938,658 2250 20,417 6-10 Yıl/21-25, 26-30 yıl arası

Toplam 47257,042 2256

Tablo 79’daki analiz sonuçları, Gereklilik alt boyutu puanları arasında hizmet

süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (6-2250)= 10,762, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Gereklilik alt boyutu puanları, hizmet

süresine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Hizmet süreleri arasındaki

163


sonuçlarına göre, 1-5 yıl hizmet süresi (X=22,476) olan din görevlileri, 11-15 yıl

(X=21,05), 16-20 yıl (X=20,87), 21-25 yıl (X=20,57), 26-30 yıl (X=20,41) ve 31 yıl

ve üzeri (X=20,41) hizmeti olan din görevlilerinden; 6-10 yıl hizmet süresi

(X=21,78) olan din görevlileri, 21-25 yıl (X=20,57), 26-30 yıl (X=20,41) hizmeti

olan din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Tablo 80: Hizmet Süresi İle Gereklilik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi

Gereklilik Alt Boyutu

Hizmet Süresi Pearson Correlation 1 -,160**


N 2257 2257

Gereklilik Alt Boyutu Pearson Correlation -,160** 1


N 2257 2257

Tablo 80 incelendiğinde, gereklilik alt boyutu ile hizmet süresi arasında

düşük düzeyde anlamlı olumsuz bir ilişki olduğu görünmektedir (r= -0.160, p>.01).

İlişki düzeyi çok düşük olsa da, hizmet süresi arttıkça hizmet içi eğitimin gerekliliği

düzeyi azalmaktadır denebilir.

2.4.2. İkinci Alt Boyutla (Etkileyen Faktörler) İlgili Bulgular ve

Analizleri


boyuttan yüksek puan almış demektir. Din görevlileri Etkileyen Faktörler

boyutundan ortalama 10,3620 puan almışlardır. Din görevlileri bu alt boyuttan

164

ortalamanın altında bir puan almıştır. Tablo 81’de araştırmaya katılan din

görevlilerinin Etkileyen Faktörler alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların

unvanlara göre dağılımı verilmektedir.

Tablo 81: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Etkileyen Faktörler Alt

Boyutu Ortalama Puanlarının Unvanlara Göre Dağılımı


X N S

İmam-Hatip 10,3469 1822 3,10380

Müezzin-Kayyım 10,4253 435 3,11320

Toplam 10,3620 2257 3,10508

Tablo 81’e göre İmam-Hatip (10,3469) ve Müezzin-Kayyımlar (10,4253) bu

alt boyuttan yaklaşık aynı puanı almışlardır. Bu iki unvan arasında anlamlı bir

farklılık oluşup olmadığı Tablo 82’de verilmiştir.

Tablo 82: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Unvana Göre T-Testi Sonuçları


İmam-Hatip 1822 10,3469 3,1038 2255 .473 .636

Müezzin-Kayyım 435 10,4253 3,1132

Tablo 82’ye göre, din görevlilerinin almış oldukları Etkileyen Faktörler alt

boyutu puanları unvana göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)=.473,

p>.01].

Tablo 83’te araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Etkileyen

Faktörler alt boyutu ortalama puanlarının medeni duruma göre dağılımı verilmiştir.

165


Boyutu Ortalama Puanlarının Medeni Duruma Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 10,3238 105 3,41517

Evli 10,3704 2138 3,08957

Eşi öldü 10,0000 2 2,82843

Boşandı 9,2500 12 3,25087

Toplam 10,3620 2257 3,10508

Tablo 83 incelendiğinde, medeni duruma göre alınan ortalama puanlar bu

boyutta 9,25 ile 10,37 arasında değişmektedir. Alınan düşük puanların eşi ölenler ile

boşananların frekans dağılımından kaynaklandığı düşünülmektedir. Değişkenler arası

anlamlı bir farklılığın olup olmadığı Tablo 84’te gösterilmektedir.

Tablo 84: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 15,406 3 5,135 ,532 ,660

Gruplar içi 21735,852 2253 9,648

Toplam 21751,258 2256

Tablo 84’teki analiz sonuçları, Etkileyen Faktörler alt boyutu puanları

arasında medeni durum bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (3-

2253)= .532, p> .01].


Faktörler alt boyutu ortalama puanlarının eşlerin çalışma durumuna göre dağılımı

verilmiştir.

166


Boyutu Ortalama Puanlarının Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı


X N S

Çalışıyor 10,3660 194 2,94774

Çalışmıyor 10,3709 1944 3,10409

Toplam 10,3704 2138 3,08957

Tablo 85 incelendiğinde, eşlerin çalışıp çalışmaması bu alt boyutta alınan

ortalama puanlarda bir farklılık oluşturmamaktadır. Din görevlilerinin Etkileyen

Faktörler alt boyutundan aldıkları puanların eş çalışma durumuna göre t-testi

sonuçları Tablo 86’da gösterilmiştir.

Tablo 86: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Eş Çalışma Durumuna Göre T-Testi

Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 10,3660 2,94774 2136 .021 .983


Din görevlilerinin almış oldukları Etkileyen Faktörler alt boyutu puanları eş

çalışma durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)= .021, p>.01].

Tablo 87’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Etkileyen

Faktörler alt boyutu ortalama puanlarının ikamet edilen yerleşim birimine göre


167


Boyutu Ortalama Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre Dağılımı


X N S


İl merkezi 10,7372 312 3,13801

İlçe merkezi 10,4278 374 3,07177

Bucak/Belde 10,0198 101 3,25263

Köy 10,6479 605 3,22757

Toplam 10,3620 2257 3,10508

Tablo 87’ye göre, ikamet yerlerinin din görevlilerinin bu alt boyutta almış

oldukları ortalama puanlarda etkili olmadığı görülmektedir. Zira ortalama puanlar

10,03 ile 10,64 arasındadır. Puanlar arası fark az olsa da değişkenler arasında bu

farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 88’de verilmiştir.

Tablo 88: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının İkamet Yerine Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 197,547 4 49,387 5,160 ,000 Büyükşehir-İl

Gruplar içi 21553,711 2252 9,571 Büyükşehir -Köy

Toplam 21751,258 2256

Tablo 88’deki analiz sonuçları, Etkileyen Faktörler alt boyutu puanları

arasında ikamet edilen yerleşim birimi bakımından anlamlı bir fark olduğunu

göstermektedir [F (4-2252)= 5,160, p< .01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin

Etkileyen Faktörler alt boyutu puanları, ikamet yerine göre bağlı olarak anlamlı bir

şekilde değişmektedir. İkamet yeri arasındaki farkların hangi gruplar arasında

168

olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, İl merkezinde

(X=10,74) ve köyde (X=10,67) ikamet eden din görevlileri büyükşehir merkezinde

(X=10,03) ikamet eden din görevlilerine göre daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Bu durum, büyükşehir merkezinde eşi çalışan din görevlilerinin sayısının (N= 96), il

(N=23) ve köyde ikamet eden (N=39) din görevlilerine göre daha fazladır. Eşlerin

çalışma durumu, uzun süreli hizmet içi eğitime gitme konusunda olumsuz etkilemesi

böyle bir sonucun çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.

Tablo 89’da araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Etkileyen

Faktörler alt boyutu ortalama puanlarının eğitim durumuna göre dağılımı verilmiştir.


Boyutu Ortalama Puanlarının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 10,6250 8 2,87539

Ortaokul 11,8889 9 3,98260


Diğer Lise 10,5652 23 3,15978


Diğer Önlisans 10,0349 258 3,00109

Lisans (İlahiyat) 10,3719 242 3,07481

Diğer Lisans 9,8859 184 3,46615

Yüksek Lisans 9,3621 58 2,82034

Doktora 9,0000 6 3,03315

Toplam 10,3620 2257 3,10508

169

Tablo 89 incelendiğinde, ortalama puanların 9,000 ile 10,625 arasında

değiştiği görülmekle beraber eğitim seviyesi yükseldikçe alınan ortalama puanların

düştüğü göze çarpmaktadır.

Tablo 90: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 221,784 9 24,643 2,572 ,006

Gruplar içi 21529,474 2247 9,581

Toplam 21751,258 2256

Tablo 90’daki analiz sonuçları, Etkileyen Faktörler alt boyutu puanları

arasında eğitim durumu bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (9-

2247)= 2,572, p> .005].


Boyutu Ortalama Puanlarının Yaş Aralığına Göre Dağılımı


18-30 Yaş arası 10,2343 350 3,37137

31-40 Yaş arası 10,3139 720 3,08098

41-50 Yaş arası 10,3102 993 3,03050

51-60 Yaş arası 10,9944 178 3,01315

61 Yaş ve üzeri 11,5000 16 3,05505

Toplam 10,3620 2257 3,10508

Tablo 91’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Etkileyen

Faktörler alt boyutu ortalama puanlarının yaş aralıklarına göre dağılımı

verilmektedir. Tabloya bakıldığında, ortalama puanların 10,23 ile 11,5 arasında

170

değiştiği görülmektedir. Anlamlı bir farkın olup olmadığı ise Tablo 92’de

verilmektedir.

Tablo 92: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 101,947 4 25,487 2,651 ,032

Gruplar içi 21649,311 2252 9,613

Toplam 21751,258 2256

Tablo 92’deki analiz sonuçları, Etkileyen Faktörler alt boyutu puanları

arasında yaş dağılımı bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (9-

2252)= 2,651, p> .01].

Tablo 93: Yaş İle Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Yaş Etkileyen Faktörler

Yaş

Pearson Correlation 1 ,045*


N 2257 2257

Etkileyen Faktörler

Pearson Correlation ,045* 1


N 2257 2257

Tablo 93 incelendiğinde etkileyen faktörler alt boyutu ile yaş arasında düşük

düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görünmektedir (r=0.045, p>.01). Başka bir

ifadeyle düşük düzeyde, yaş arttıkça hizmet içi ile ilgili faktörlerin, din görevlilerini

etkilediği söylenebilir.

171


Faktörler alt boyutu ortalama puanlarının hizmet süresine göre dağılımı verilmiştir.


Boyutu Ortalama Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı


1-5 Yıl arası 10,5342 438 3,22355

6-10 Yıl arası 10,2609 322 3,03155

11-15 Yıl arası 10,2408 245 3,21675

16-20 Yıl arası 10,0518 328 3,00057

21-25 Yıl arası 10,3472 504 3,09178

26-30 Yıl arası 10,6019 324 3,03011

31 Yıl ve üzeri 10,5521 96 3,15184

Toplam 10,3620 2257 3,10508

Tablo 94 incelendiğinde, bu alt boyutta hizmet sürelerine göre alınan puanlar

10,05 ile 10,60 arasında değişmektedir. Bu alt boyutta alınan ortalama puanlar

hizmet süresine göre farklılık arz etmemektedir. Bu da Tablo 95’te belirtilmektedir.

Tablo 95: Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 73,660 6 12,277 1,274 ,266

Gruplar içi 21677,599 2250 9,634

Toplam 21751,258 2256

Tablo 95’teki analiz sonuçları, Etkileyen Faktörler alt boyutu puanları


2250)= 1,274, p> .01].

172

Tablo 96’da hizmet süresi ile etkileyen faktörler alt boyutu arasındaki

korelasyon verilmiştir.

Tablo 96: Hizmet Süresi İle Etkileyen Faktörler Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi

Etkileyen Faktörler

Hizmet Süresi Pearson Correlation 1 ,005


N 2257 2257

Etkileyen Faktörler Pearson Correlation ,005 1


N 2257 2257

Tablo 96 incelendiğinde, etkileyen faktörler alt boyutu ile hizmet süresi

arasında anlamlı bir ilişki görülmemektedir (r=0.005, p<.01).

2.4.3. Üçüncü Alt Boyutla (Yeterlik) İlgili Bulgular ve Analizleri

Bu alt boyutta en düşük puan 4, en yüksek 20 puandır. 12 puan ve üstü alınan

puanlar, bu alt boyuttan yüksek puan alındığını göstermektedir. Bu alt boyuttan din

görevlileri ortalama 10,8919 puan almışlardır. Alınan bu ortalama puan ortanın

altında bir puandır.

Tablo 97’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Yeterlik alt

boyutu ortalama puanlarının unvanlara göre dağılımı verilmiştir.

173

Tablo 97: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Yeterlik Alt Boyutu



X N S

İmam-Hatip 10,8683 1822 3,48972

Müezzin-Kayyım 10,9908 435 3,48134

Toplam 10,8919 2257 3,48767

Tablo 97’ye göre İmam-Hatipler bu alt boyuttan ortalama 10,86 puan alırken

Müezzin-Kayyımlar ortalama 10,99 puan almışlardır. Bu sonuca göre her iki

unvanda çalışan görevlilerin de almış oldukları hizmet içi eğitimi yetersiz gördükleri

ortaya çıkmaktadır.

Din görevlilerinin Yeterlik alt boyutundan aldıkları puanların unvanlara göre

t-testi sonuçları Tablo 98’de gösterilmiştir.

Tablo 98: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları


İmam-Hatip 1822 10,8683 3,48972 2255 .658 .510

Müezzin-Kayyım 435 10,9908 3,48134

Tablo 98’e göre, din görevlilerinin almış oldukları Yeterlik alt boyutu

puanları unvana göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)=.658, p>.01].

Tablo 99’da araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Yeterlik alt boyutu

ortalama puanlarının medeni duruma göre dağılımı verilmiştir.

174




X N S

Hiç evlenmedi 10,4762 105 3,24954

Evli 10,9135 2138 3,50352

Eşi öldü 12,0000 2 2,82843

Boşandı 10,5000 12 2,71360

Toplam 10,8919 2257 3,48767

Tablo 99’a göre, din görevlilerinin bu alt boyutta medeni durum bağlamında

almış oldukları ortalama puanlar 10,47 ile 12 arasında değişmektedir. Eşi ölenlerin

12 puan almış olması örneklemde 2 kişi ile tespit edilmesinden kaynaklanmaktadır.

Değişkenler arası farklılığın anlamlı olup olmadığı Tablo 100’de verilmiştir.

Tablo 100: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 23,439 3 7,813 ,642 ,588

Gruplar içi 27418,183 2253 12,170

Toplam 27441,622 2256

Tablo 100’deki analiz sonuçları, Yeterlik alt boyutu puanları arasında medeni

durum bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (3-2253)= .642, p>

.01]. Din görevlilerinin Yeterlik alt boyutundan aldıkları puanların eş çalışma

durumuna göre t-testi sonuçları Tablo 101’de gösterilmiştir.

175

Tablo 101: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Eşlerin Çalışma Durumuna Göre T-Testi

Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 10,6546 3,41731 2136 1,079 .281


Tablo 101’e göre, din görevlilerinin almış oldukları Yeterlik alt boyutu

puanları eş çalışma durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

[t(2255)=1,079, p>.01]. Tablo 102’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış

oldukları Yeterlik alt boyutu ortalama puanlarının ikamet edilen yerleşim birimine

göre dağılımı verilmektedir.


Ortalama Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre Dağılımı


X N S


İl merkezi 11,1731 312 3,39787

İlçe merkezi 10,9973 374 3,15421

Bucak/Belde 10,9604 101 3,21845

Köy 10,9455 605 3,64692

Toplam 10,8919 2257 3,48767

Tablo 102’ye göre, din görevlilerinin bu alt boyutta ikamet yeri bağlamında

almış oldukları ortalama puanlar 10,69 ile 11,17 arasında değişmektedir. Bu farkın

anlamlı olup olmadığı Tablo 103’te belirtilmiştir.

176

Tablo 103: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 63,079 4 15,770 1,297 ,269

Gruplar içi 27378,542 2252 12,157

Toplam 27441,622 2256

Tablo 103’teki analiz sonuçları, Yeterlik alt boyutu puanları arasında ikamet

edilen yerleşim birimi bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (4-

2252)= 1,297, p> .01]. Alınan hizmet içi eğitim bağlamında ikamet yerlerine göre

farklı konular olmaması, böyle bir sonucun ortaya çıkarabileceği düşünülmektedir.

Tablo 104’te araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Yeterlik alt

boyutu ortalama puanlarının eğitim durumuna göre dağılımı verilmiştir.


Ortalama Puanlarının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 12,2500 8 4,68280

Ortaokul 11,7778 9 4,20648


Diğer Lise 11,5217 23 3,34215


Diğer Önlisans 10,9767 258 3,39481

Lisans (İlahiyat) 10,2893 242 3,42783

Diğer Lisans 10,3261 184 3,69938

Yüksek Lisans 9,7759 58 3,42357

Doktora 8,0000 6 3,63318

Toplam 10,8919 2257 3,48767

177

Tablo 104 incelendiğinde, din görevlilerinin bu alt boyutta eğitim düzeyleri

bağlamında almış oldukları ortalama puanlar 8 ile 12,25 arasında değişmektedir.

Ayrıca eğitim seviyeleri yükseldikçe alınan Yeterlik alt boyutu ortalama puanlarının

düştüğü göze çarpmaktadır. Puanlar arası farklılığın anlamlı olup olmadığı, anlamlı

ise hangi gruplar arasında olduğu Tablo 105’te gösterilmiştir.

Tablo 105: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 502,478 9 55,831 4,657 ,000 İmam Hatip Lisesi-İlahiyat (Lisans)


Tablo 105’teki analiz sonuçları, Yeterlik alt boyutu puanları arasında eğitim

durumu bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (9-2247)= 4,657, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Yeterlik alt boyutu puanları, eğitim

durumuna bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Eğitim seviyeleri


Scheffe testinin sonuçlarına göre, İmam Hatip Lisesi (X=11,55) mezunu din

görevlileri, İlahiyat (Lisans) (X=10,29) mezunu din görevlilerinden daha yüksek

puan aldığı belirlenmiştir. Böyle bir sonucun ortaya çıkmasında eğitim düzeyinin

yüksek olmasının alınan hizmet içi eğitimin kalitesinin belirlenmesinde etkili

olabileceği düşünülmektedir.

Tablo 106’da araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Yeterlik

alt boyutu ortalama puanlarının yaş aralıklarına göre dağılımı verilmiştir.

178




18-30 Yaş arası 10,3514 350 3,58114

31-40 Yaş arası 10,6611 720 3,61139

41-50 Yaş arası 11,1480 993 3,37645

51-60 Yaş arası 11,4831 178 3,24207

61 Yaş ve üzeri 10,6250 16 3,15964

Toplam 10,8919 2257 3,48767

Tablo 106’ya göre, din görevlilerinin bu alt boyutta yaş aralığı bağlamında

almış oldukları ortalama puanlar 10,35 ile 11,14 arasında değişmektedir. Yaş ile

yeterlik alt boyutu arasındaki ilişki düzeyi ise Tablo 107’de gösterilmiştir.

Tablo 107: Yaş İle Yeterlik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Yaş Yeterlik

Yaş



N 2257 2257

Yeterlik



N 2257 2257

Tablo 107 incelendiğinde, yeterlik alt boyutu ile yaş arasında düşük düzeyde

anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görünmektedir (r=0.094, p>.01). Başka bir ifadeyle

düşük düzeyde, yaş arttıkça alınan hizmet içi eğitim yeterliliği puanları da artış

göstermektedir denilebilir. Yeterlik alt boyutu puanlarının yaş dağılımına göre

anlamlı bir fark oluşturup oluşturmadığı Tablo 108’de verilmiştir.

179

Tablo 108: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 269,098 4 67,275 5,576 ,000 18-30/41-50

Gruplar içi 27172,524 2252 12,066 18-30/51-60

Toplam 27441,622 2256

Tablo 108’deki analiz sonuçları, Yeterlik alt boyutu puanları arasında yaş

dağılımı bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-2252)= 5,576, p<

.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Yeterlik alt boyutu puanları, yaş dağılımına

bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Yaş grupları arasındaki farkların


sonuçlarına göre, 41-50 yaş arası (X=11,15) ve 51-60 yaş arası (X=11,49) din

görevlileri 18-30 yaş arası (X=10,35) din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı

belirlenmiştir.




1-5 Yıl arası 10,6233 438 3,61944

6-10 Yıl arası 10,2547 322 3,44205

11-15 Yıl arası 10,6122 245 3,51354

16-20 Yıl arası 10,9268 328 3,53413

21-25 Yıl arası 11,3710 504 3,38092

26-30 Yıl arası 11,2438 324 3,32256

31 Yıl ve üzeri 11,1458 96 3,49128

Toplam 10,8919 2257 3,48767

180

Tablo 109’da araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Yeterlik

alt boyutu ortalama puanlarının hizmet sürelerine göre dağılımı verilmektedir.

Tabloya göre bu alt boyuttan alınan ortalama puanlar hizmet sürelerine göre bariz

olarak farklılık göstermemekte olup 10,25 ile 11,24 puan aralığında değişmektedir.

Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı ise Tablo 110’da gösterilmiştir.

Tablo 110: Yeterlik Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Sürelerine Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 343,941 6 57,323 4,760 ,000 6-10 yıl arası/ 21-25, 26-30 yıl arası


Tablo 110’daki analiz sonuçları, Yeterlik alt boyutu puanları arasında hizmet

süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (6-2250)= 4,760, p<.01].

Başka bir deyişle, din görevlilerinin Yeterlik alt boyutu puanları, hizmet süresine

bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Hizmet süresi arasındaki farkların


sonuçlarına göre, 21,25 yıl hizmet süresi (X=11,37) ve 26-30 yıl hizmet süresi

(X=11,24) olan din görevlileri, 6-10 yıl hizmet süresi (X=10,25) olan din

görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Tablo 111: Hizmet Süresi İle Yeterlik Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi Yeterlik

Hizmet Süresi Pearson Correlation 1 ,093** Sig. (2-tailed) ,000 N 2257 2257

Yeterlik Pearson Correlation ,093** 1 Sig. (2-tailed) ,000 N 2257 2257

181

Tablo 111 incelendiğinde, yeterlik alt boyutu ile hizmet süresi arasında düşük

düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.093, p>.01).

2.4.4. Dördüncü Alt Boyutla (Tutum) İlgili Bulgular ve Analizleri


boyuttan yüksek puan almış demektir. Tutum alt boyutundan din görevlileri ortalama

28,3004 puan almışlardır. Tablo 112’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış

oldukları Tutum alt boyutu ortalama puanlarının hizmet sürelerine göre dağılımı

verilmiştir.

Tablo 112: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Almış Oldukları Tutum Alt Boyutu



X N S

İmam-Hatip 28,3677 1822 6,75367

Müezzin-Kayyım 28,0184 435 6,76257

Toplam 28,3004 2257 6,75530

Tablo 112’ye göre, bu alt boyuttan alınan ortalama puanlar İmam-Hatip ve

Müezzin-Kayyımlarda yaklaşık aynı olup bir farklılık göze çarpmamaktadır. Din

görevlilerinin Tutum alt boyutundan aldıkları puanların unvanlara göre t-testi

sonuçları Tablo 113’te gösterilmiştir.

Tablo 113: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları


İmam-Hatip 1822 28,3677 6,75367 2255 .969 .333

Müezzin-Kayyım 435 28,0184 6,76257

182

Tablo 113’e göre, din görevlilerinin almış oldukları Tutum alt boyutu


Tablo 114’te araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Tutum alt boyutu

ortalama puanlarının medeni duruma göre dağılımı verilmiştir.




X N S

Hiç evlenmedi 29,1333 105 7,05891

Evli 28,2746 2138 6,73691

Eşi öldü 23,0000 2 2,82843

Boşandı 26,5000 12 7,39164

Toplam 28,3004 2257 6,75530

Tablo 114’e göre, “hiç evlenmeyen”ler bu alt boyuttan 29,13 ortalama puan

alırken “evli”ler 28,27 ortalama puan almışlardır. “Boşanan”lar 26,5 ortalama puan

alırken “eşi ölen”lerin aldığı ortalama puan 23’tür. Değişkenler arası farkın anlamlı

olup olmadığı Tablo 115’te gösterilmiştir.

Tablo 115: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Medeni Duruma Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 169,360 3 56,453 1,237 ,295

Gruplar içi 102780,969 2253 45,620

Toplam 102950,330 2256

Tablo 115’teki analiz sonuçları, Tutum alt boyutu puanları arasında medeni

durum bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (3-2253)= 1,237, p>

.01].

183

Din görevlilerinin Tutum alt boyutundan aldıkları puanların eş çalışma

durumuna göre t-testi sonuçları Tablo 116’da gösterilmiştir.

Tablo 116: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Eş Çalışma Durumuna Göre T-Testi Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 29,0979 6,27320 2136 1,786 .074


Tablo 116 incelendiğinde, din görevlilerinin almış oldukları Tutum alt boyutu


[t(2255)=1,786, p>.01].

Tablo 117’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Tutum alt

boyutu ortalama puanlarının ikamet ettikleri yerleşim birimine göre dağılımı

verilmiştir.


Ortalama Puanlarının İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı


X N S


İl merkezi 28,5897 312 6,10347

İlçe merkezi 28,1390 374 6,60221

Bucak/Belde 28,7624 101 5,83464

Köy 29,0298 605 6,86211

Toplam 28,3004 2257 6,75530

Tablo 117’ye göre, “köy”de ikamet eden din görevlileri bu alt boyuttan en

yüksek puanı (29,02) alırken en düşük ortalama puanı (27,70) ise büyükşehir

184

merkezinde ikamet eden din görevlileri almışlardır. Aradaki farkın anlamlı olup

olmadığı Tablo 118’de verilmiştir.

Tablo 118: Tutum Alt Boyutu Puanlarının İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 689,264 4 172,316 3,795 ,004 Büyükşehir-Köy

Gruplar içi 102261,066 2252 45,409

Toplam 102950,330 2256

Tablo 118’deki analiz sonuçları, Tutum alt boyutu puanları arasında ikamet


2252)= 3,795, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Tutum alt boyutu puanları,

ikamet edilen yerleşim birimine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir.

İkamet yeri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla

yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, Köyde (X=29,03) ikamet eden din

görevlileri Büyükşehir merkezinde (X=27,70) ikamet din görevlilerine göre daha

yüksek puan aldığı belirlenmiştir. Böyle bir sonucun ortaya çıkmasında büyükşehir

merkezinde ikamet eden din görevlilerinin, mesleki açıdan kendilerini geliştirme

konusunda köyde ikamet eden din görevlilerine göre avantajlı olmasının,

büyükşehirde yaşamanın nimetlerinden daha çok istifade etmesinin etkili olduğu


Tablo 119’da araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Tutum alt

boyutu ortalama puanlarının eğitim durumlarına göre dağılımı verilmiştir.

185


Ortalama Puanlarının Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 31,1250 8 7,95411 Ortaokul 26,0000 9 8,64581 İmam-Hatip Lisesi 28,1223 458 6,95644 Diğer Lise 26,9130 23 8,34981 İlahiyat Önlisans 28,5786 1011 6,66872 Diğer Önlisans 28,0775 258 6,55549 Lisans (İlahiyat) 28,4215 242 6,37129 Diğer Lisans 27,9620 184 7,03649 Yüksek Lisans 27,4310 58 6,59376 Doktora 23,5000 6 10,09455 Toplam 28,3004 2257 6,75530

Tablo 119 incelendiğinde, eğitim seviyesi bağlamında bu alt boyuttan alınan

ortalama puanlar 23,50 ile 31,12 puan aralığında değişmektedir. İlkokul mezunları bu

al boyutta en yüksek ortalama puanları alırken Doktora mezunları en düşük ortalama

puanları almışlardır. Tutum alt boyutunda eğitim seviyesi yükseldikçe alınan

ortalama puanlar düşmektedir. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo


Tablo 120: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Eğitim Durumuna Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 468,061 9 52,007 1,140 ,330

Gruplar içi 102482,268 2247 45,608

Toplam 102950,330 2256

186

Tablo 120’deki analiz sonuçları, Tutum alt boyutu puanları arasında eğitim

durumu bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (9-2247)= 1,140, p>

.01].

Tablo 121’de araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Tutum alt

boyutu ortalama puanlarının yaş aralıklarına göre dağılımı verilmiştir.




18-30 Yaş arası 28,9743 350 7,02161

31-40 Yaş arası 28,3903 720 6,98830

41-50 Yaş arası 28,0796 993 6,49975

51-60 Yaş arası 27,9775 178 6,67482

61 Yaş ve üzeri 26,8125 16 6,15596

Toplam 28,3004 2257 6,75530

Tablo 121 incelendiğinde, yaş aralıkları bağlamında bu alt boyuttan alınan

ortalama puanlar 26,81 ile 28,97 puan aralığında değişmektedir. İlkokul mezunları bu

al boyutta en yüksek ortalama puanları alırken Doktora mezunları en düşük ortalama

puanları almışlardır.

Tablo 122: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Yaş Dağılımına Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 267,167 4 66,792 1,465 ,210

Gruplar içi 102683,163 2252 45,596

Toplam 102950,330 2256

187

Tablo 122’deki analiz sonuçları, Tutum alt boyutu puanları arasında yaş

dağılımı bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (4-2252)= 1,465, p>

.01]. Tablo 123’te yaş ile tutum alt boyutu arasındaki korelasyon verilmiştir.

Tablo 123: Yaş İle Tutum Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Yaş Tutum

Yaş

Pearson Correlation 1 -,048*


N 2257 2257

Tutum

Pearson Correlation -,048* 1


N 2257 2257

Tablo 123 incelendiğinde, tutum alt boyutu ile yaş arasında düşük düzeyde

anlamlı olumsuz bir ilişki olduğu görülmektedir (r=- 0.048, p>.01). Başka bir

ifadeyle, düşük düzeyde yaş arttıkça hizmet içi eğitime karşı tutum azalmaktadır

denilebilir. Yaşın artmasıyla hizmet süresinin de paralel bir şekilde artması

düşünülmekte ve hizmet süresinin artmasıyla da meslekteki bilgi becerinin de

artacağı göz önünde bulundurularak hizmet içi eğitime karşı böyle bir tutumun

ortaya çıktığı söylenebilir.

Tablo 124’te araştırmaya katılan din görevlilerinin almış oldukları Tutum alt

boyutu ortalama puanlarının hizmet sürelerine göre dağılımı verilmiştir.

188




1-5 Yıl arası 29,1758 438 6,95218

6-10 Yıl arası 28,8168 322 6,66936

11-15 Yıl arası 27,6531 245 7,17792

16-20 Yıl arası 27,8841 328 6,79035

21-25 Yıl arası 28,1210 504 6,32701

26-30 Yıl arası 27,9198 324 6,73099

31 Yıl ve üzeri 27,8750 96 6,85988

Toplam 28,3004 2257 6,75530

Tablo 124 incelendiğinde, hizmet süresi bağlamında bu alt boyuttan alınan

ortalama puanlar 27,65 ile 29,17 puan aralığında değişmektedir. Puanlar arası farkın

anlamlı olup olmadığı tablo 125’te verilmiştir.

Tablo 125: Tutum Alt Boyutu Puanlarının Hizmet Süresine Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 661,538 6 110,256 2,425 ,024

Gruplar içi 102288,791 2250 45,462

Toplam 102950,330 2256

Tablo 125’teki analiz sonuçları, Tutum alt boyutu puanları arasında hizmet

süresi bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (6-2250)= 2,425, p>

.005].

189

Tablo 126: Hizmet Süresi İle Tutum Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi Tutum



N 2257 2257

Tutum Pearson Correlation -,063** 1


N 2257 2257

Tablo 126 incelendiğinde, tutum alt boyutu ile hizmet süresi arasında düşük

düzeyde anlamlı olumsuz bir ilişki olduğu görülmektedir (r= -0.063, p>.01).

2.4.5. Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği İle İlgili Bulgular ve Analizleri

Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği 5 puan üzerinden değerlendirilmektedir. Bu

ölçekte alınan en düşük ortalama puan 22 olup en yüksek puan ise 110 olarak

belirlenmiştir. Bu ölçekten 66 puan ve üzeri alanlar ortalamanın üstünde olarak

değerlendirilmektedir. Bu ölçekten din görevlileri ortalama 70,7328 puan almıştır.

Almış olunan bu puan ortalamanın biraz üzerindedir.

Tablo 127’de araştırmaya katılan din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum

ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların unvanlara göre dağılımı verilmiştir.

Tablo 127: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden

Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı


X N S

İmam-Hatip 70,7448 1822 11,22434

Müezzin-Kayyım 70,6828 435 11,22992

Toplam 70,7328 2257 11,22296

190

Tablo 127’ye göre, bu ölçekten İmam-Hatipler 70,74 ortalama puan alırken

Müezzin-Kayyımlar 70,68 ortalama puan almışlardır. Din görevlilerinin Hizmet İçi

Eğitim Tutum Ölçeğinden aldıkları puanların unvanlara göre t-testi sonuçları Tablo

128’de gösterilmiştir.

Tablo 128: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi

Sonuçları


İmam-Hatip 1822 70,7448 11,22434 2255 .104 .918

Müezzin-Kayyım 435 70,6828 11,22992

Tablo 128 incelendiğinde, din görevlilerinin almış oldukları Hizmet İçi

Eğitim Tutum Ölçeği puanları unvana göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

[t(2255)=.104, p>.01].

Tablo 129’da araştırmaya katılan din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum

ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların medeni duruma göre dağılımı

verilmiştir.

Tablo 129: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden

Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 72,5810 105 11,83036

Evli 70,6609 2138 11,19870

Eşi öldü 63,0000 2 8,48528

Boşandı 68,6667 12 9,45163

Toplam 70,7328 2257 11,22296

191

Tablo 129’a göre, medeni durum bağlamında bu ölçekten alınan en yüksek

ortalama puan (72,58) “hiç evlenmeyen”lere aittir. Bu ölçekten alınan en düşük puan

ise 63 puanla “eşi ölen”lerin olmuştur. Aradaki farkın anlamlı olup olmadığı Tablo

130’da gösterilmiştir.

Tablo 130: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Medeni Duruma Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 540,518 3 180,173 1,431 ,232

Gruplar içi 283613,380 2253 125,883

Toplam 284153,897 2256

Tablo 130’daki analiz sonuçları, Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği puanları


2253)= 1,431, p> .01]. Eşi ölenlerin düşük puan alması frekans olarak sadece iki

görevlinin araştırmada yer almasından kaynaklanmaktadır.

Tablo 131: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim

Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerinin Çalışma Durumuna Göre

Dağılımı


X N S

Çalışıyor 71,8969 194 10,22796

Çalışmıyor 70,5376 1944 11,28600

Toplam 70,6609 2138 11,19870


ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların eşlerin çalışma durumlarına göre

dağılımı verilmektedir. Tabloya göre “eşleri çalışan”lar 71,89 ortalama puan alırken,

192

“eşi çalışmayan”lar ise 70,53 ortalama puan almışlardır. Din görevlilerinin Hizmet

İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden aldıkları puanların eş çalışma durumuna göre t-testi

sonuçları Tablo 132’de gösterilmiştir.

Tablo 132: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Eş Çalışma Durumuna

Göre T-Testi Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 71,8969 10,22796 2136 1,613 .107


Tablo 132’ye göre, din görevlilerinin almış oldukları Hizmet İçi Eğitim

Tutum Ölçeği puanları eş çalışma durumuna göre anlamlı bir farklılık

göstermemektedir. [t(2255)=1,613, p>.01].

Tablo 133’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum

Ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların ikamet edilen yerleşim birimlerine

göre dağılımı verilmiştir.


Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine

Göre Dağılımı


X N S


İl merkezi 71,7724 312 10,52464

İlçe merkezi 70,5695 374 11,00325

Bucak/Belde 71,8119 101 9,23549

Köy 72,2231 605 11,27786

Toplam 70,7328 2257 11,22296

193

Tablo 133 incelendiğinde, ikamet yeri bağlamında bu ölçekten alınan puanlar

69,26 ortalama puan ile 72,22 ortalama puan arasında değişiklik göstermektedir.

Ayrıca yerleşim birimleri küçüldükçe bu ölçekten alınan ortalama puanlar

yükselmektedir. Puanlar arasındaki farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 134’te

verilmiştir.

Tablo 134: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim

Birimine Göre ANOVA Sonuçları





Gruplar içi 280469,311 2252 124,542 Büyükşehir-Köy

Toplam 284153,897 2256

Tablo 134’teki analiz sonuçları, Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği puanları


göstermektedir [F (4-2252)= 7,396, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Hizmet

İçi Eğitim Tutum Ölçeği puanları, ikamet edilen yerleşim birimine bağlı olarak

anlamlı bir şekilde değişmektedir. İkamet yeri arasındaki farkların hangi gruplar

arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, Köyde

(X=72,22) ikamet eden ve İlde (X=71,77) ikamet eden din görevlileri Büyükşehir

merkezinde (X=69,26) ikamet din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı

belirlenmiştir.

Tablo 135’te araştırmaya katılan din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum

ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların eğitim durumlarına göre dağılımı

verilmiştir.

194


Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumuna Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 74,1250 8 12,36860

Ortaokul 71,2222 9 15,18040


Diğer Lise 70,3043 23 12,89973


Diğer Önlisans 69,6047 258 10,63759

Lisans (İlahiyat) 71,2686 242 10,72933

Diğer Lisans 69,7283 184 11,92289

Yüksek Lisans 68,2759 58 11,39836

Doktora 61,8333 6 21,18883

Toplam 70,7328 2257 11,22296

Tablo 135’e göre, eğitim seviyesi bağlamında bu ölçekten alınan en yüksek

ortalama puanı (74,12) İlkokul mezunları almıştır. Doktora mezunları bu ölçekten

ortalamanın altında bir puan (61,83) alırken diğer mezun türleri ortalamanın üstünde

bir puan almışlardır. Doktora mezunlarının düşük puan alması araştırmaya katılan

doktora mezunlarının frekans olarak az olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Tablo 136: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 1747,743 9 194,194 1,545 ,126

Gruplar içi 282406,155 2247 125,681

Toplam 284153,897 2256

195



2247)= 1,545, p> .01].


ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların yaş aralıklarına göre dağılımı

verilmiştir.


Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı


18-30 Yaş arası 71,8000 350 11,70727

31-40 Yaş arası 70,9722 720 11,58817

41-50 Yaş arası 70,1601 993 10,86480

51-60 Yaş arası 70,9213 178 10,51469

61 Yaş ve üzeri 70,0625 16 12,43902

Toplam 70,7328 2257 11,22296

Tablo 137’ye göre, yaş bağlamında bu ölçekten alınan ortalama puanlar 70,06

ile 71,80 puan arasında değişmektedir. Yaş aralıklarında bu ölçekten alınan ortalama

puanlar arasında bariz bir farklılık göze çarpmamaktadır.

Tablo 138: Yaş İle Hizmet İçi Eğitim Tutum Arasındaki Korelasyon

Yaş Hizmet İçi Eğitim Tutum

Yaş

Pearson Correlation 1 -,041


N 2257 2257

Hizmet İçi Eğitim Tutum

Pearson Correlation -,041 1


N 2257 2257

196

Tablo 138 incelendiğinde, hizmet içi eğitim tutum ile yaş arasında düşük

düzeyde anlamlı olumsuz bir ilişki olduğu görülmektedir (r= -0.041, p>.01). Buna

göre çok düşük bir düzey de olsa yaş arttıkça hizmet içi eğitim tutumu azalma

göstermektedir.

Tablo 139: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 779,076 4 194,769 1,548 ,186

Gruplar içi 283374,822 2252 125,833

Toplam 284153,897 2256


arasında yaş dağılımı bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (4-

2252)= 1,548, p> .01].


Tutum Ölçeğinden Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı


1-5 Yıl arası 72,8059 438 11,59801

6-10 Yıl arası 71,1118 322 11,21164

11-15 Yıl arası 69,5633 245 11,29599

16-20 Yıl arası 69,7287 328 11,16828

21-25 Yıl arası 70,4127 504 10,81106

26-30 Yıl arası 70,1759 324 11,13956

31 Yıl ve üzeri 69,9792 96 10,96788

Toplam 70,7328 2257 11,22296

Tablo 140’ta araştırmaya katılan din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum

ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların hizmet sürelerine göre dağılımı

197

verilmektedir. Tabloya göre hizmet süresi bağlamında bu ölçekten alınan ortalama

puanlar 69,56 ile 72,80 puan arasında değişmektedir. 1-5 yıl arası hizmet süresi

olanlar bu ölçekten en yüksek ortalama puanı (72,80) alırken 11-15 yıl arası hizmet

süresi olanlar en düşük puanı (69,56) almışlardır. Puanlar arası farkların anlamlı olup

olmadığı Tablo 141’de verilmiştir.

Tablo 141: Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 2801,208 6 466,868 3,734 ,001 1-5 yıl arası/11-15 ve 16-20 yıl arası

Gruplar içi 281352,689 2250 125,046

Toplam 284153,897 2256

Tablo 141’deki analiz sonuçları, Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğin puanları

arasında hizmet süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (6-

2250)= 7,396, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Hizmet İçi Eğitim Tutum

Ölçeği puanları, hizmet süresine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir.

Hizmet süreleri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak

amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, 1-5 yıl arası hizmet süresi olan

(X=72,81) din görevlileri, 11-15 yıl arası (X=69,56) ve 16-20 yıl arası (X=69,73)

hizmet süresi olan din görevlilerine göre daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Hizmet süresi ile hizmet içi eğitim tutum arasındaki korelasyon Tablo 142’de

verilmiştir.

198

Tablo 142: Hizmet Süresi İle Hizmet İçi Eğitim Tutum Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi




N 2257 2257 Hizmet İçi Eğitim Tutum Pearson Correlation -,072** 1


N 2257 2257

Tablo 142 incelendiğinde, hizmet içi eğitim tutum ile hizmet süresi arasında

düşük düzeyde anlamlı olumsuz bir ilişki olduğu görülmektedir (r= -0.072, p>.01).

Buna göre çok düşük bir düzeyde hizmet süresi arttıkça hizmet içi eğitim tutumu

azalma göstermektedir. Bunun da, hizmet süresinin artmasıyla mesleki anlamda bilgi

beceri anlamında gelişmenin de artmasından kaynaklandığı söylenebilir.

Hizmet içi eğitim tutum ile genel memnuniyet arasındaki korelasyon Tablo


Tablo 143: Hizmet İçi Eğitim Tutum ile Genel Memnuniyet Arasındaki Korelasyon

Genel Memnuniyet

Hizmet İçi

Eğitim Tutum

Genel Memnuniyet



N 2257 2257




N 2257 2257

Tablo 143 incelendiğinde, hizmet içi eğitim tutum ile genel memnuniyet

arasında düşük düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.204,

p>.01). Buna göre genel memnuniyet yükseldikçe hizmet içi eğitim tutumu da

199

artmaktadır denilebilir. Meslekteki memnuniyetin artması, mesleğe bakış açısını da

değiştirmektedir denilebilir. Hizmet içi eğitim tutum ile mesleki aidiyet arasındaki

korelasyon Tablo 144’te verilmiştir.

Tablo 144: Hizmet İçi Eğitim Tutum ile Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon

Mesleki Aidiyet

Hizmet İçi

Eğitim Tutum

Mesleki Aidiyet



N 2257 2257




N 2257 2257

Tablo 144 incelendiğinde, hizmet içi eğitim tutum ile mesleki aidiyet

arasında düşük düzeyde (orta düzeye yakın) anlamlı olumlu bir ilişki olduğu

görülmektedir (r=0.297, p>.01). Buna göre mesleki aidiyet yükseldikçe hizmet içi

eğitim tutumu da artmaktadır denilebilir.

Tablo 145: Hizmet İçi Eğitim Tutum ile Tükenmişlik Arasındaki Korelasyon

Hizmet İçi

Eğitim Tutum

Tükenmişlik




N 2257 2257

Tükenmişlik



N 2257 2257

200

Tablo 145 incelendiğinde, hizmet içi eğitim tutum ile tükenmişlik arasında

düşük düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.225, p>.01).

Buna göre mesleki tükenmişlik düzeyi arttıkça hizmet içi eğitim tutumu da

artmaktadır denilebilir. Yani meslekte tükenmemiş bir görevli, hizmet içi eğitime

karşı bakışı da olumlu olmaktadır gibi bir sonuç ortaya çıkmaktadır.

2.5. Din Görevlilerinin Mesleki Tükenmişlikleri

Maslach Tükenmişlik ölçeği üç alt boyuttan oluşmaktadır. Bunlar:

1- Duygusal Tükenme: Toplam 9 sorudan oluşmaktadır. Birinci alt boyuta

verilen en düşük puan 9, en yüksek puan ise 45’tir. 27 ve üstü puanlar bu boyutta

ortalamanın üstünde puan olarak değerlendirilmektedir.

2- Düşük Kişisel Başarı Hissi: Toplam 8 sorudan oluşmaktadır. İkinci alt

boyuta verilen en düşük puan 8, en yüksek puan ise 40’tır. 24 ve üstü puanlar bu

boyutta ortalamanın üstünde puan olarak değerlendirilmektedir.

3- Duyarsızlaşma: Toplam 5 sorudan oluşmaktadır. Üçüncü alt boyuta

verilen en düşük puan 5, en yüksek puan ise 25’tir. 15 ve üstü puanlar bu boyutta

ortalamanın üstünde puan olarak değerlendirilmektedir.

Tükenmişlik ölçeğinden alınan puanlar Duygusal Tükenme ve Duyarsızlaşma

alt boyutlarından alınan yüksek puanlarla Kişisel Başarı Hissi alt boyutundan alınan

düşük puanlar toplanarak hesaplanmaktadır. Buna göre Tükenmişlik Ölçeği, toplam

22 sorudan oluşmaktadır. Bu ölçekten alınan en küçük puan 22 iken en yüksek puan

ise 110 olarak belirlenmiştir. 66 ve üzeri alınan puanlar ortalamanın üzerinde puan

olarak değerlendirilmektedir.

201

2.5.1. Birinci Alt Boyutla (Duygusal Tükenme) İlgili Bulgular ve

Analizleri

Bu alt boyuttan din görevlileri ortalama 36,4821 puan almışlardır. Alınan bu

puan ortalamanın üzerinde bir puandır.

Tablo 146’da araştırmaya katılan din görevlilerinin Duygusal Tükenme alt

boyutundan almış oldukları ortalama puanların unvanlara göre dağılımı verilmiştir.

Tablo 146: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duygusal Tükenme Alt Boyutundan

Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı


X N S

İmam-Hatip 36,5027 1822 5,88632

Müezzin-Kayyım 36,3954 435 6,07101

Toplam 36,4821 2257 5,92115

Tablo 146’ya göre, bu alt boyuttan İmam-Hatipler ortalama 36,50 puan

alırken Müezzin-Kayyım’lar ise 36,39 puan almışlardır. Din görevlilerinin Duygusal

Tükenme alt boyutundan aldıkları puanların unvanlara göre t-testi sonuçları Tablo


Tablo 147: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi

Sonuçları


İmam-Hatip 1822 36,5027 5,88632 2255 .340 ,734

Müezzin-Kayyım 435 36,3954 6,07101

Din görevlilerinin almış oldukları Duygusal Tükenme alt boyutu puanları

unvana göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)=.340, p>.01]. Her iki

202

unvanda çalışan görevlilerin yaptıkları iş olarak aynı işi yapmaları böyle bir sonucun

ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.


Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 35,1810 105 6,77067

Evli 36,5519 2138 5,85565

Eşi öldü 37,0000 2 8,48528

Boşandı 35,3333 12 8,40274

Toplam 36,4821 2257 5,92115

Tablo 148’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Duygusal Tükenme alt

boyutundan almış oldukları ortalama puanların medeni duruma göre dağılımı

verilmektedir. Bu alt boyuttan alınan ortalama puanlar 35,18 ile 37 arasında

değişmektedir. Aradaki farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 149’da gösterilmiştir.

Tablo 149: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Medeni Duruma Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 204,558 3 68,186 1,947 ,120

Gruplar içi 78890,966 2253 35,016

Toplam 79095,523 2256

Tablo 149’daki analiz sonuçları, Duygusal Tükenme alt boyutu puanları


2253)= 1,947, p> .01].

203


boyutundan almış oldukları ortalama puanların eşlerin çalışma durumuna göre



Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı


X N S

Çalışıyor 36,6649 194 6,39512

Çalışmıyor 36,5406 1944 5,80072

Toplam 36,5519 2138 5,85565

Tablo 150’ye göre, bu alt boyuttan alınan ortalama puanlar arasında bariz fark

görülmemektedir. Eşi çalışanlar bu alt boyuttan ortalama 36,66 puan alırken eşi

çalışmayanlar 36,54 puan almışlardır. Din görevlilerinin Duygusal Tükenme alt

boyutundan aldıkları puanların eş çalışma durumuna göre t-testi sonuçları Tablo


Tablo 151: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Eşlerin Çalışma

Durumuna Göre T-Testi Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 36,6649 6,39512 2136 .282 .778


Tablo 151’e göre, din görevlilerinin almış oldukları Duygusal Tükenme alt

boyutu puanları eş çalışma durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

[t(2255)=.282, p>.01].

204


boyutundan almış oldukları ortalama puanların ikamet edilen yerleşim birimine göre



Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre Dağılımı


X N S


İl merkezi 37,7468 312 5,12136

İlçe merkezi 36,1497 374 5,99500

Bucak/Belde 36,7228 101 5,21559

Köy 36,6463 605 5,60515

Toplam 36,4821 2257 5,92115

Tablo 152’ye göre, bu alt boyuttan alınan ortalama puanlar 36,02 ile 37,74

arasında değişmektedir. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 153’te

gösterilmiştir.

Tablo 153: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim






Gruplar içi 78353,542 2252 34,793 İl-İlçe

Toplam 79095,523 2256

Tablo 153’teki analiz sonuçları, Duygusal Tükenme alt boyutu puanları


göstermektedir [F (4-2252)= 5,331, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin

Duygusal Tükenme alt boyutu puanları, ikamet edilen yerleşim birimine bağlı olarak

205

anlamlı bir şekilde değişmektedir. İkamet yeri arasındaki farkların hangi gruplar

arasında olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, İl

merkezinde (X=37,76) ikamet eden din görevlileri hem büyükşehir merkezinde

(X=36,03) hem de ilçede (X=36,15) ikamet eden din göre daha yüksek puan aldığı

belirlenmiştir.

Tablo 154’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Duygusal Tükenme alt

boyutundan almış oldukları ortalama puanların eğitim durumuna göre dağılımı

verilmiştir.


Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumuna Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 37,5000 8 4,50397

Ortaokul 37,8889 9 4,98609


Diğer Lise 35,0000 23 6,85565


Diğer Önlisans 37,1473 258 5,42024

Lisans (İlahiyat) 34,7893 242 6,99325

Diğer Lisans 35,5815 184 6,24227

Yüksek Lisans 33,6897 58 6,53521

Doktora 36,3333 6 4,67618

Toplam 36,4821 2257 5,92115

Tablo 154’e göre, bu alt boyuttan en düşük ortalama puanı 33,68 puanla

Yüksek Lisans mezunlarına aittir. Onu 34,78 puanla İlahiyat Lisans mezunları takip

etmektedir. Bu alt boyuttan en yüksek ortalama puanı (37,88) Ortaokul mezunları

almıştır. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 155’te verilmiştir.

206

Tablo 155: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 1741,278 9 193,475 5,620 ,000 İ.H.L.-Yük. Lis.

Gruplar içi 77354,245 2247 34,426 İlh.Önlis.-İlh. Lis. Diğ.Önlis-İlh. Lis.

Toplam 79095,523 2256

Tablo 155’teki analiz sonuçları, Duygusal Tükenme alt boyutu puanları

arasında eğitim durumu bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (9-

2247)= 5,620, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Duygusal Tükenme alt

boyutu puanları, eğitim durumuna bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir.

Eğitim seviyeleri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak

amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, İmam Hatip Lisesi mezunu

(X=37,08), Yüksek Lisans mezunu (X=33,69) din görevlilerinden; İlahiyat Önlisans

mezunu (X=37,79) ve Diğer Önlisans mezunu (X=37,15) din görevlileri de İlahiyat

Lisans mezunu (X=34,79) din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Bu farklara bakıldığında, Yüksek Lisans mezunları ile Lisans mezunları duygusal

olarak diğerlerine göre fazla tükenmiş olduğu göze çarpmaktadır. Bunun sebebinin,

bu iki mezun türündeki din görevlilerinin hedef olarak daha farklı şeyler

düşündükleri ancak bu göreve, mesleki aidiyetlerinde de belirtildiği gibi, mecburiyet

durumundan seçtiklerinden kaynaklandığı düşünülebilir.


boyutundan almış oldukları ortalama puanların yaş aralığına göre dağılımı

verilmiştir.

207


Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralığına Göre Dağılımı


18-30 Yaş arası 35,4286 350 6,56895

31-40 Yaş arası 36,0347 720 6,11914

41-50 Yaş arası 36,8751 993 5,56835

51-60 Yaş arası 37,9326 178 5,16791

61 Yaş ve üzeri 39,1250 16 5,51211

Toplam 36,4821 2257 5,92115

Tablo 156’ya göre, bu alt boyuttan en düşük ortalama puanı 35,42 puanla 18-

30 yaş aralığındaki din görevlilerine aittir. Bu alt boyuttan en yüksek ortalama puanı

(39,12) 61 yaş ve üzeri din görevlileri almıştır. Puanlar arasındaki farkın anlamlı

olup olmadığı Tablo 157’de verilmiştir.

Tablo 157: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 1172,220 4 293,055 8,469 ,000 18-30 Yaş/41-50 Yaş

Gruplar içi 77923,303 2252 34,602 18-30 Yaş /51-60 Yaş

Toplam 79095,523 2256

Tablo 157’deki analiz sonuçları, Duygusal Tükenme alt boyutu puanları

arasında yaş dağılımı bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-


boyutu puanları, yaş dağılımına bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Yaş

grupları arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak amacıyla

yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, 41-50 yaş arası (X=36,88) ve 51-60 yaş

208

arası (X=37,93) din görevlileri, 18-30 yaş arası (X=35,43) din görevlilerinden; 51-60

yaş arası (X=37,93) din görevlileri de 31-40 yaş arası (X=36,03) din görevlilerinden

daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Yaş ile duygusal tükenme alt boyutu arasındaki korelasyon Tablo 158’de

verilmiştir.

Tablo 158: Yaş İle Duygusal Tükenme Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Yaş Duygusal Tükenme



N 2257 2257

Duygusal Tükenme



N 2257 2257

Tablo 158 incelendiğinde, duygusal tükenme alt boyutu ile yaş arasında

düşük düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.120, p>.01). Her

ne kadar korelasyon düşük olsa da, yaş arttıkça duygusal tükenme de artmaktadır

denilebilir.


boyutundan almış oldukları ortalama puanların hizmet sürelerine göre dağılımı

verilmiştir.

209


Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Süresine Göre Dağılımı


1-5 Yıl arası 36,8425 438 6,06791

6-10 Yıl arası 34,7360 322 6,45680

11-15 Yıl arası 36,2122 245 6,09453

16-20 Yıl arası 36,2470 328 5,89796

21-25 Yıl arası 36,5873 504 5,61349

26-30 Yıl arası 37,6512 324 5,26146

31 Yıl ve üzeri 37,6875 96 5,36129

Toplam 36,4821 2257 5,92115

Tablo 159 incelendiğinde, bu alt boyuttan en düşük ortalama 34,73 puanla 6-

10 yıl arası hizmeti olan din görevlilerine aittir. Bu alt boyuttan en yüksek ortalama

puanı (37,68) 31 yıl ve üzeri hizmet süresi olan din görevlileri almıştır. Puanlar arası

farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 160’ta gösterilmiştir.

Tablo 160: Duygusal Tükenme Alt Boyutundan Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 1662,498 6 277,083 8,051 ,000 1-5 Yıl /6-10 Yıl

Gruplar içi 77433,026 2250 34,415 6-10 Yıl/21-25 Yıl, 26-30 Yıl, 30 ve üzeri yıllar

Toplam 79095,523 2256

Tablo 160’taki analiz sonuçları, Duygusal Tükenme alt boyutu puanları

arasında hizmet süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (6-


boyutu puanları, hizmet süresine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir.

210

Hizmet süreleri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu bulmak

amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, 1-5 yıl (X=36,84) hizmet süresi

olan din görevlileri, 6-10 yıl (X=34,74) hizmet süresi olan din görevlilerinden; 21-25

yıl (X=36,59), 26-30 yıl (X=37,65) ve 30 ve üzeri yıl (X=37,69) hizmet süresi olan

din görevlileri de 6-10 yıl (X=34,74) hizmet süresi olan din görevlilerinden daha


Hizmet süresi ile duygusal tükenme alt boyutu arasındaki korelasyon Tablo


Tablo 161: Hizmet Süresi İle Duygusal Tükenme Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi

Duygusal Tükenme



N 2257 2257

Duygusal Tükenme Pearson Correlation ,075** 1


N 2257 2257

Tablo 161 incelendiğinde, duygusal tükenme alt boyutu ile hizmet süresi


p>.01). Başka bir deyişle, düşük düzeyde de olsa, hizmet süresi arttıkça duygusal

tükenme de artmaktadır denilebilir.

211

2.5.2. İkinci Alt Boyutla (Düşük Kişisel Başarı Hissi) İlgili Bulgular ve

Analizleri

Bu alt boyuttan din görevlileri 30,3646 puan alarak ortalamanın üzerinde bir

puan almışlardır.

Tablo 162: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt

Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı


X N S

İmam-Hatip 30,4352 1822 5,29834

Müezzin-Kayyım 30,0690 435 5,85696

Toplam 30,3646 2257 5,41107

Tablo 162’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı

Hissi alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların unvanlara göre dağılımı

verilmektedir. Bu alt boyuttan İmam-Hatipler 30,43 ortalama puan alırken Müezzin-

Kayyımlar ise 30,06 ortalama puan almışlardır. Din görevlilerinin Düşük Kişisel

Başarı Hissi alt boyutundan aldıkları puanların unvanlara göre t-testi sonuçları Tablo

163’te gösterilmiştir.

Tablo 163: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Unvanlara Göre T-

Testi Sonuçları


İmam-Hatip 1822 30,4352 5,29834 2255 1,269 .205

Müezzin-Kayyım 435 30,069 5,85696

Tablo 163 incelendiğinde, din görevlilerinin almış oldukları Düşük Kişisel

Başarı Hissi alt boyutu puanları unvana göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

[t(2255)=.205, p>.01].

212


Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 28,8762 105 5,74238

Evli 30,4518 2138 5,37510

Eşi öldü 33,0000 2 7,07107

Boşandı 27,4167 12 6,51513

Toplam 30,3646 2257 5,41107

Tablo 164’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi

alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların medeni duruma göre dağılımı

verilmiştir. Bu alt boyuttan alınan ortalama puanlar 27,41 ile 33 arasındaki değişiklik

göstermektedir. Aradaki farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 165’te verilmiştir.

Tablo 165: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Medeni Duruma

Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 367,054 3 122,351 4,196 ,006 Evli-Hiç Evlenmemiş

Gruplar içi 65687,845 2253 29,156

Toplam 66054,899 2256

Tablo 165’teki analiz sonuçları, Düşük Kişisel Başarı Hissi alt boyutu

puanları arasında medeni durum bakımından anlamlı bir fark olduğunu

göstermektedir [F (3-2253)= 4,196, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Düşük

Kişisel Başarı Hissi alt boyutu puanları, medeni duruma bağlı olarak anlamlı bir

şekilde değişmektedir. Medeni durum arasındaki farkların hangi gruplar arasında

olduğunu bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, Evli (X=30,45)

213

olan din görevlileri, Hiç evlenmemiş (X=28,88) olan din görevlilerinden daha yüksek

puan aldığı belirlenmiştir.


Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı


X N S

Çalışıyor 30,5979 194 5,32111

Çalışmıyor 30,4372 1944 5,38160

Toplam 30,4518 2138 5,37510

Tablo 166’da araştırmaya katılan din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı

Hissi alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların eşlerin çalışma durumuna

göre dağılımı verilmektedir. Bu alt boyutta eşi çalışanlarla çalışmayanlar 30 ortalama

puan almışlardır. Din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi alt boyutundan

aldıkları puanların eş çalışma durumuna göre t-testi sonuçları Tablo 167’de

gösterilmiştir.

Tablo 167: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Eşlerin Çalışma

Durumuna Göre T-Testi Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 30,5979 5,32111 2136 .397 .691


Tablo 167’ye göre, din görevlilerinin almış oldukları Düşük Kişisel Başarı

Hissi alt boyutu puanları eş çalışma durumuna göre anlamlı bir farklılık

göstermemektedir. [t(2255)=.397, p>.01].

214


Hissi alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların ikamet ettikleri yerleşim

birimine göre dağılımı verilmiştir.


Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine Göre

Dağılımı


X N S


İl merkezi 30,9551 312 4,93670

İlçe merkezi 30,2059 374 5,57934

Bucak/Belde 30,0198 101 5,23064

Köy 30,0992 605 5,55139

Toplam 30,3646 2257 5,41107

Tablo 168 incelendiğinde, yerleşim birimleri bağlamında din görevlileri bu alt

boyuttan aynı ortalama puanı (30,09 ile 30,95 ortalama puan arası) almışlardır.

Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 169’da gösterilmiştir.

Tablo 169: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların İkamet Edilen

Yerleşim Birimine Göre ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 178,619 4 44,655 1,527 ,192

Gruplar içi 65876,279 2252 29,252

Toplam 66054,899 2256

Tablo 169’daki analiz sonuçları, Düşük Kişisel Başarı Hissi alt boyutu

puanları arasında ikamet edilen yerleşim birimi bakımından anlamlı bir fark

olmadığını göstermektedir [F (4-2252)= 1,527, p>.01].

215

Tablo 170’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı Hissi

alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların eğitim durumlarına göre dağılımı

verilmiştir.


Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 31,3750 8 6,18610

Ortaokul 33,1111 9 6,93622


Diğer Lise 29,3043 23 5,60385


Diğer Önlisans 30,6744 258 5,64882

Lisans (İlahiyat) 30,1240 242 4,78252

Diğer Lisans 30,4783 184 5,32543

Yüksek Lisans 30,7241 58 3,65529

Doktora 31,8333 6 2,85774

Toplam 30,3646 2257 5,41107

Tablo 170 incelendiğinde, eğitim seviyesi bağlamında bu alt boyuttan alınan

ortalama puanlar 33,11 ortalama puan (Ortaokul mezunu) ile 29,30 ortalama puan

(Diğer Lise mezunu) arasında değişmektedir. Puanlar arası farkın anlamlı olup

olmadığı Tablo 171’te gösterilmektedir.

216

Tablo 171: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Eğitim Durumuna





Gruplar arası 400,680 9 44,520 1,524 ,134

Gruplar içi 65654,219 2247 29,219

Toplam 66054,899 2256

Tablo 171’deki analiz sonuçları, Düşük Kişisel Başarı Hissi alt boyutu

puanları arasında eğitim durumu bakımından anlamlı bir fark olmadığını

göstermektedir [F (9-2247)= 1,524, p>.01]. Başka bir ifadeyle, eğitim kişisel başarıda

etkili değildir diyebiliriz.


Hissi alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların yaş aralıklarına göre



Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı


18-30 Yaş arası 29,2000 350 5,49550

31-40 Yaş arası 30,3722 720 4,85767

41-50 Yaş arası 30,5247 993 5,69058

51-60 Yaş arası 31,3933 178 5,48880

61 Yaş ve üzeri 34,1250 16 3,44238

Toplam 30,3646 2257 5,41107

Tablo 172’ye göre, bu alt boyutta alınan ortalama puanlar 29,20 ile 34,12

arasında değişmektedir. En yüksek ortalama puanı 61 yaş ve üzeri din görevlileri

almışken en düşük ortalama puanı ise 18-30 yaş arası din görevlilerine aittir. Burada

217

göze çarpan durum yaş arttıkça bu alt boyuttan alınan ortalama puan yükselmektedir.

Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 173’te gösterilmiştir.

Tablo 173: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Yaş Dağılımına





Gruplar arası 914,787 4 228,697 7,906 ,000 18-30 Yaş / Diğer tüm yaş grupları

Gruplar içi 65140,112 2252 28,925

Toplam 66054,899 2256

Tablo 173’teki analiz sonuçları, Düşük Kişisel Başarı Hissi alt boyutu

puanları arasında yaş dağılımı bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir

[F (4-2252)= 7,906, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı

Hissi alt boyutu puanları, yaş dağılımına bağlı olarak anlamlı bir şekilde

değişmektedir. Yaş dağılımı arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu

bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, 31-40 yaş arası

(X=30,37), 41-50 yaş arası (X=30,52), 51-60 yaş arası (X=31,39) ve 61 ve üzeri yaş

arası (X=31,13) din görevlileri, 18-30 yaş arası (X=29,20) din görevlilerinden daha


Tablo 174’te yaş ile düşük kişisel başarı hissi alt boyutu arasındaki

korelasyon gösterilmiştir.

218

Tablo 174: Yaş İle Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Yaş Düşük Kişisel Başarı Hissi

Yaş



N 2257 2257

Düşük Kişisel Başarı Hissi



N 2257 2257

Tablo 174 incelendiğinde, düşük kişisel başarı hissi alt boyutu ile yaş


p>.01). İlişki düzeyi çok düşük olsa da yaş arttıkça düşük kişisel başarı hissi de

artmaktadır denebilir.

Tablo 175’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı

Hissi alt boyutundan almış oldukları ortalama puanların hizmet sürelerine göre



Boyutundan Almış Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı


1-5 Yıl arası 29,7397 438 5,38630

6-10 Yıl arası 29,6894 322 4,96873

11-15 Yıl arası 30,4531 245 4,94673

16-20 Yıl arası 30,6433 328 5,39829

21-25 Yıl arası 30,4683 504 5,77399

26-30 Yıl arası 31,0833 324 5,54820

31 Yıl ve üzeri 31,3333 96 5,26291

Toplam 30,3646 2257 5,41107

219

Tablo 175 incelendiğinde, hizmet süresi bağlamında bu alt boyutta alınan

ortalama puanlar 29,73 ile 31,33 arasında değişmektedir. En yüksek ortalama puanı

31 yıl ve üzeri hizmetleri olan din görevlileri almışken en düşük ortalama puanı ise

1-5 yıl arası hizmet süresine sahip din görevlileri almıştır. Burada göze çarpan durum

hizmet süresi arttıkça bu alt boyuttan alınan ortalama puan yükselmektedir. Puanlar

arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 176’da verilmiştir.

Tablo 176: Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutundan Alınan Puanların Hizmet Süresine





Gruplar arası 608,075 6 101,346 3,484 ,002 26-30 Yıl/1-5 Yıl, 6-10 Yıl

Gruplar içi 65446,824 2250 29,087

Toplam 66054,899 2256

Tablo 176’daki analiz sonuçları, Düşük Kişisel Başarı Hissi alt boyutu

puanları arasında hizmet süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir

[F (6-2250)= 3,484, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Düşük Kişisel Başarı

Hissi alt boyutu puanları, hizmet süresine bağlı olarak anlamlı bir şekilde

değişmektedir. Hizmet süreleri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu

bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, 26-30 yıl arası (X=31,08)

hizmet süresi olan din görevlileri 1-5 yıl arası (X=29,74) ve 6-10 yıl arası (X=29,69)

hizmet süresi olan din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir. Bunun

da hizmet süresinin artması kişisel başarı hissinde de olumlu bir etki bırakmasıyla

ilgili olduğu düşünülmektedir.

Hizmet süresi ile düşük kişisel başarı hissi alt boyutu arasındaki korelasyon

Tablo 177’de gösterilmiştir.

220

Tablo 177: Hizmet Süresi İle Düşük Kişisel Başarı Hissi Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi Düşük Kişisel Başarı Hissi



N 2257 2257 Düşük Kişisel Başarı Hissi Pearson Correlation ,089** 1


N 2257 2257

Tablo 177 incelendiğinde, düşük kişisel başarı hissi alt boyutu ile hizmet

süresi arasında düşük düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir

(r=0.089, p>.01). Diğer bir ifadeyle, hizmet süresi arttıkça düşük kişisel başarı

hisside artmaktadır denilebilir.

2.5.3. Üçüncü Alt Boyutla (Duyarsızlaşma) İlgili Bulgular ve Analizleri

Bu alt boyuttan din görevlileri ortalama 21,7851 puan alarak ortalamanın

üzerinde bir puan almışlardır.

Tablo 178’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Duyarsızlaşma alt

boyutundan almış oldukları ortalama puanların unvanlara göre dağılımı verilmiştir.

Tablo 178: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Almış

Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı


X N S

İmam-Hatip 21,7788 1822 3,17768

Müezzin-Kayyım 21,8115 435 3,17121

Toplam 21,7851 2257 3,17576

221

Tablo 178’e göre, bu alt boyutta İmam-Hatipler ortalama 21,77 puan alırken

Müezzin-Kayyımlar 21,81 ortalama puan almıştır. Duyarsızlaşma alt boyutundan

alınan puanların unvanlara göre t-testi sonuçları Tablo 179’da verilmiştir.

Tablo 179: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi

Sonuçları


İmam-Hatip 1822 21,7788 3,17768 2255 .193 .847

Müezzin-Kayyım 435 21,8115 3,17121

Tablo 179 incelendiğinde, din görevlilerinin almış oldukları Duyarsızlaşma

alt boyutu puanları unvana göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. [t(2255)=.193,

p>.01].


boyutundan almış oldukları ortalama puanların medeni durumlarına göre dağılımı

verilmiştir.


Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 21,0190 105 3,58946

Evli 21,8260 2138 3,13786

Eşi öldü 20,5000 2 6,36396

Boşandı 21,4167 12 4,87029

Toplam 21,7851 2257 3,17576

Tablo 180’e göre, medeni durum bağlamında bu alt boyutta alınan ortalama

puanlar 20,5 ile 21,82 puan arasında değişmektedir. Puanlar arası büyük farklılık

222

göze çarpmamaktadır. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 181’de

gösterilmiştir.

Tablo 181: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Medeni Duruma Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 70,127 3 23,376 2,322 ,073

Gruplar içi 22682,653 2253 10,068

Toplam 22752,780 2256

Tablo 181’deki analiz sonuçları, Duyarsızlaşma alt boyutu puanları arasında

medeni durum bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (3-2253)=

2,322, p>.01].


boyutundan almış oldukları ortalama puanların eşlerinin çalışma durumuna göre



Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı


X N S

Çalışıyor 21,7010 194 3,32416

Çalışmıyor 21,8385 1944 3,11929

Toplam 21,8260 2138 3,13786

Tablo 182’ye göre, eşleri çalışan din görevlileri bu alt boyuttan 21,70

ortalama puan almışlardır. Eşleri çalışmayan din görevlileri ise bu alt boyuttan 21,83

ortalama puan almışlardır. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 183’te

gösterilmiştir.

223

Tablo 183: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna

Göre T-Testi Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 21,7010 3,32416 2136 .582 .561


Yukarıdaki tabloya göre, din görevlilerinin almış oldukları Duyarsızlaşma alt

boyutu puanları eş çalışma durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

[t(2255)=.582, p>.01].


Oldukları Ortalama Puanların İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı


X N S


İl merkezi 22,5000 312 2,89916

İlçe merkezi 21,7968 374 3,23543

Bucak/Belde 21,9505 101 2,77264

Köy 21,5835 605 3,18758

Toplam 21,7851 2257 3,17576

Tablo 184’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Duyarsızlaşma alt

boyutundan almış oldukları ortalama puanların ikamet ettikleri yerleşim birimine

göre dağılımı verilmektedir. İkamet yeri bağlamında bu alt boyuttan alınan ortalama

puanlar 21,58 ile 22,50 arasında değişmektedir. Puanlar arası farkın anlamlı olup

olmadığı tablo 185’te verilmiştir.

224

Tablo 185: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim






Gruplar içi 22548,674 2252 10,013 İl-Köy

Toplam 22752,780 2256

Tablo 185’teki analiz sonuçları, Duyarsızlaşma alt boyutu puanları arasında

ikamet edilen yerleşim birimi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir

[F (4-2252)= 5,096, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Duyarsızlaşma alt

boyutu puanları, ikamet edilen yerleşim birimine bağlı olarak anlamlı bir şekilde

değişmektedir. İkamet yerleri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu

bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, il merkezinde (X=22,50)

ikamet eden din görevlileri, hem büyükşehir merkezinde (X=21,64) hem de köyde

(X=21,58) ikamet den din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Köydeki cemaatin din görevlisinden beklentisi, din görevlisinin de köydeki faaliyet

durumunun böyle bir sonucun ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.

Tablo 186’da araştırmaya katılan din görevlilerinin Duyarsızlaşma alt

boyutundan almış oldukları ortalama puanların eğitim durumlarına göre dağılımı

verilmiştir.

225


Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 22,1250 8 2,47487

Ortaokul 22,0000 9 2,91548


Diğer Lise 20,5652 23 3,89436


Diğer Önlisans 22,0853 258 2,88571

Lisans (İlahiyat) 21,2934 242 3,24016

Diğer Lisans 21,6304 184 3,37369

Yüksek Lisans 21,3103 58 3,26710

Doktora 23,6667 6 1,50555

Toplam 21,7851 2257 3,17576

Tablo 186’ya göre, Doktora mezunu din görevlileri bu boyutta en yüksek

ortalama puanı (23,66) alırken en düşük ortalama puanı (20,56) Diğer Lise mezunları

almıştır. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 187’de gösterilmiştir.

Tablo 187: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 167,433 9 18,604 1,851 ,055

Gruplar içi 22585,347 2247 10,051

Toplam 22752,780 2256


eğitim durumu bakımından anlamlı bir fark olmadığını göstermektedir [F (9-2247)=

1,851, p>.01].

226


boyutundan almış oldukları ortalama puanların yaş aralıklarına göre dağılımı

verilmiştir.


Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı


18-30 Yaş arası 21,2914 350 3,54919

31-40 Yaş arası 21,7542 720 3,18058

41-50 Yaş arası 21,9799 993 2,96172

51-60 Yaş arası 21,6742 178 3,45847

61 Yaş ve üzeri 23,1250 16 2,70493

Toplam 21,7851 2257 3,17576

Tablo 188’e göre, 18-30 yaş aralığındaki din görevlileri bu boyutta en düşük

ortalama puanı (21,29) alırken en yüksek ortalama puanı (23,12) 61 yaş ve üzeri din

görevlileri almıştır. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 189’da

verilmiştir.

Tablo 189: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 154,570 4 38,642 3,851 ,004 18-30 Yaş/ 41-50 Yaş

Gruplar içi 22598,210 2252 10,035

Toplam 22752,780 2256

Tablo 189’daki analiz sonuçları, Duyarsızlaşma alt boyutu puanları arasında

yaş dağılımı bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-2252)= 3,851,

p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Duyarsızlaşma alt boyutu puanları, yaş

227



sonuçlarına göre, 41-50 yaş arası (X=21,98) din görevlileri, 18-30 yaş arası

(X=21,29) din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Yaş ile duyarsızlaşma alt boyutu arasındaki korelasyon Tablo 190’da

gösterilmiştir.

Tablo 190: Yaş İle Duyarsızlaşma Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Yaş Duyarsızlaşma

Yaş



N 2257 2257

Duyarsızlaşma



N 2257 2257

Tablo 190 incelendiğinde, duyarsızlaşma alt boyutu ile yaş arasında düşük

düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.063, p>.01). Diğer bir

ifadeyle düşük düzeyde de olsa yaş arttıkça duyarsızlaşma da artıyor denilebilir.

Aynı meslekte, aynı işte uzun bir süre çalışmanın böyle bir sonucun oluşmasında

etkili olduğu düşünülmektedir.


boyutundan almış oldukları ortalama puanların hizmet sürelerine göre dağılımı

verilmiştir.

228


Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Sürelerine Göre Dağılımı


1-5 Yıl arası 21,8950 438 3,21152

6-10 Yıl arası 21,2112 322 3,27153

11-15 Yıl arası 21,7633 245 3,09830

16-20 Yıl arası 21,7043 328 3,34934

21-25 Yıl arası 21,9345 504 3,00987

26-30 Yıl arası 22,1759 324 3,04302

31 Yıl ve üzeri 21,4375 96 3,34919

Toplam 21,7851 2257 3,17576

Tablo 191’e göre, 6-10 yıl arası hizmeti olan din görevlileri bu boyutta en

düşük ortalama puanı (21,21) alırken en yüksek ortalama puanı (22,17) 26-30 yıl

arası hizmete sahip olan din görevlileri almıştır. Puanlar arası farkın anlamlı olup

olmadığı Tablo 192’de gösterilmiştir.

Tablo 192: Duyarsızlaşma Alt Boyutundan Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre

ANOVA Sonuçları




Gruplar arası 185,951 6 30,992 3,090 ,005 6-10 Yıl/ 26-30 Yıl

Gruplar içi 22566,829 2250 10,030

Toplam 22752,780 2256


hizmet süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-2252)= 3,851,

p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Duyarsızlaşma alt boyutu puanları,

hizmet süresine bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Hizmet süreleri


229

Scheffe testinin sonuçlarına göre, 26-30 yıl (X=22,18) hizmet süresi olan din

görevlileri, 6-10 yıl (X=21,21) hizmet süresi olan din görevlilerinden daha yüksek

puan aldığı belirlenmiştir. Hizmet süresi ile duyarsızlaşma alt boyutu arasındaki

korelasyon Tablo 193’te verilmiştir.

Tablo 193: Hizmet Süresi İle Duyarsızlaşma Alt Boyutu Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi Duyarsızlaşma

Hizmet Süresi Pearson Correlation 1 ,034


N 2257 2257

Duyarsızlaşma Pearson Correlation ,034 1


N 2257 2257

Tablo 193 incelendiğinde, duyarsızlaşma alt boyutu ile hizmet süresi arasında

düşük düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.034, p>.01).

Diğer bir ifadeyle hizmet süresi arttıkça duyarsızlaşmanın da arttığı düşük düzeyde

olsa da söylenebilir.

2.5.4. Tükenmişlik Ölçeği İle İlgili Bulgular ve Analizleri

Din görevlileri, Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nden 88,6318 puan almış olup

bu puan ortalamanın üzerinde bir puan olarak değerlendirilmektedir. Bu puanın

alınmasında, din görevlilerinin özlük haklarındaki iyileştirmeler, eğitim seviyesinin

yükselmesi vb. birçok faktörün etkili olduğu düşünülmektedir.

Tablo 194’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Tükenmişlik ölçeğinden

almış oldukları ortalama puanların unvanlara göre dağılımı verilmiştir.

230

Tablo 194: Araştırmaya Katılan Din Görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden Almış

Oldukları Ortalama Puanların Unvanlara Göre Dağılımı


X N S

İmam-Hatip 88,7168 1822 10,98093

Müezzin-Kayyım 88,2759 435 10,96800

Toplam 88,6318 2257 10,97739

Tablo 194’e göre, İmam-Hatipler bu ölçekten 88,71 ortalama puan alırken

Müezzin-Kayyımlar 88,27 ortalama puan almışlardır. Din görevlilerinin Tükenmişlik

Ölçeğinden aldıkları puanların unvanlara göre t-testi sonuçları Tablo 195’te

gösterilmiştir.

Tablo 195: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Unvanlara Göre T-Testi Sonuçları


İmam-Hatip 1822 88,7168 10,98093 2255 .753 .452

Müezzin-Kayyım 435 88,2759 10,968

Tablo 195’e göre, din görevlilerinin almış oldukları Tükenmişlik Ölçeği


Tablo 196’da araştırmaya katılan din görevlilerinin Tükenmişlik ölçeğinden

almış oldukları ortalama puanların medeni duruma göre dağılımı verilmiştir.

231


Oldukları Ortalama Puanların Medeni Duruma Göre Dağılımı


X N S

Hiç evlenmedi 85,0762 105 12,08996

Evli 88,8297 2138 10,85356

Eşi öldü 90,5000 2 21,92031

Boşandı 84,1667 12 15,89073

Toplam 88,6318 2257 10,97739

Tablo 196’ya göre, eşi ölenler bu ölçekten en yüksek ortalama puanı (90,50)

alırken, en düşük ortalama puanı (84,16) boşanmış olan din görevlileri almıştır. Eşi

ölen din görevlileri örneklemde 2 kişi ile temsil edildiği için en yüksek ortalama

puan almalarının fazla bir etkide bulunmayacağı düşünülmektedir. Puanlar arası

farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 197’de gösterilmiştir.

Tablo 197: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Medeni Duruma Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 1657,451 3 552,484 4,607 ,003 Evli-Hiç Evlenmedi


Tablo 197’deki analiz sonuçları, Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında

medeni durum bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (3-2253)=

4,607, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeği puanları,

medeni duruma bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Medeni durum


Scheffe testinin sonuçlarına göre, evli (X=88,83) olan din görevlileri, hiç

232

evlenmeyen (X=85,08) din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Böyle bir sonucun çıkmasında hiç evlenmeyen din görevlilerinin yaş itibarı ile hayata

yeni atılmaları, gelecek ile ilgili düzenlemeler vb. konuların etkili olduğu


Tablo 198’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Tükenmişlik ölçeğinden

almış oldukları ortalama puanların eşlerin çalışma durumuna göre dağılımı

verilmiştir.


Oldukları Ortalama Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı


X N S

Çalışıyor 88,9639 194 11,41555

Çalışmıyor 88,8164 1944 10,79885

Toplam 88,8297 2138 10,85356

Tablo 198’e göre, eşleri çalışan din görevlileri bu ölçekten ortalama 88,96

puan alırken, eşleri çalışmayan din görevlileri bu ölçekten ortalama 88,81 puan

almışlardır. Din görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeğinden aldıkları puanların eş çalışma

durumuna göre t-testi sonuçları Tablo 199’da gösterilmiştir.

Tablo 199: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Eşlerin Çalışma Durumuna Göre T-

Testi Sonuçları


Eşi Çalışanlar 194 88,9639 11,41555 2136 .181 .857


233

Tablo 199’a göre, din görevlilerinin almış oldukları Tükenmişlik Ölçeği


[t(2255)=.282, p>.01].


almış oldukları ortalama puanların ikamet edilen yerleşim birimine göre dağılımı

verilmiştir.


Oldukları Ortalama Puanların İkamet Ettikleri Yerleşim Birimine Göre Dağılımı


X N S


İl merkezi 91,2019 312 9,90993

İlçe merkezi 88,1524 374 11,14640

Bucak/Belde 88,6931 101 10,27788

Köy 88,3289 605 10,71929

Toplam 88,6318 2257 10,97739

Tablo 200’e göre, İl merkezinde ikamet eden din görevlileri bu ölçekten

91,20 ortalama puan alırken diğer yerleşim birimlerinde ikamet eden din görevlileri

bu ölçekten yaklaşık olarak 88 ortalama puan almışlardır. Puanlar arası farkın

anlamlı olup olmadığı Tablo 201’de gösterilmiştir.

Tablo 201: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların İkamet Edilen Yerleşim Birimine






Gruplar içi 269422,828 2252 119,637 İl-İlçe İl-Köy

Toplam 271855,036 2256

234

Tablo 201’deki analiz sonuçları, Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında ikamet


2252)= 5,082, p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeği

puanları, ikamet edilen yerleşim birimine bağlı olarak anlamlı bir şekilde

değişmektedir. İkamet yerleri arasındaki farkların hangi gruplar arasında olduğunu

bulmak amacıyla yapılan Scheffe testinin sonuçlarına göre, il merkezinde (X=91,20)

ikamet eden din görevlileri, büyükşehir merkezinde (X=88,12), ilçede (X=88,15) ve

köyde (X=88,33) ikamet eden din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı

belirlenmiştir. Tablo 202’de araştırmaya katılan din görevlilerinin Tükenmişlik

ölçeğinden almış oldukları ortalama puanların eğitim durumuna göre dağılımı

verilmiştir.


Oldukları Ortalama Puanların Eğitim Durumuna Göre Dağılımı


X N S

İlkokul 91,0000 8 9,13392

Ortaokul 93,0000 9 10,35616


Diğer Lise 84,8696 23 12,95904


Diğer Önlisans 89,9070 258 10,59288

Lisans (İlahiyat) 86,2066 242 11,66718

Diğer Lisans 87,6902 184 12,11677

Yüksek Lisans 85,7241 58 10,33100

Doktora 91,8333 6 6,67583

Toplam 88,6318 2257 10,97739

235

Tablo 202’ye göre, eğitim durumu bağlamında bu ölçekten alınan en yüksek

puan (93) Ortaokul mezunlarına aittir. Diğer Lise mezunları ise en düşük ortalama

puanı (84,86) almışlardır. Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 203’te

gösterilmiştir.

Tablo 203: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Eğitim Durumuna Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 3493,889 9 388,210 3,250 ,001 İ.H.L./İlh.Önlis.

Gruplar içi 268361,147 2247 119,431 İlh. Lis./Diğ. Ön. Lis.

Toplam 271855,036 2256

Tablo 203’teki analiz sonuçları, Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında eğitim

durumun bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (9-2247)= 3,250,

p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeği puanları, eğitim

durumuna bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Eğitim seviyeleri


Scheffe testinin sonuçlarına göre, İlahiyat Önlisans mezunu (X=89,26) ve Diğer

Önlisans mezunu (X=89,91) din görevlileri, İlahiyat Lisans mezunu (X=86,21) din

görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Tablo 204’te araştırmaya katılan din görevlilerinin Tükenmişlik ölçeğinden

almış oldukları ortalama puanların yaş aralıklarına göre dağılımı verilmiştir.

236


Oldukları Ortalama Puanların Yaş Aralıklarına Göre Dağılımı


18-30 Yaş arası 85,9200 350 11,45463

31-40 Yaş arası 88,1611 720 10,89419

41-50 Yaş arası 89,3797 993 10,70159

51-60 Yaş arası 91,0000 178 10,84560

61 Yaş ve üzeri 96,3750 16 8,38948

Toplam 88,6318 2257 10,97739

Tablo 204’e göre, eğitim durumu bağlamında bu ölçekten alınan en yüksek

puan (96,37) 61 yaş ve üzeri din görevlilerine aittir. 18-30 yaş aralığındaki din

görevlileri bu ölçekten en düşük ortalama puanı (85,92) almışlardır. Yukarıdaki

tablodan anlaşılacağı üzere yaş arttıkça alınan Tükenmişlik puanı yükselmektedir.

Puanlar arası farkın anlamlı olup olmadığı Tablo 205’te gösterilmiştir.

Tablo 205: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Yaş Dağılımına Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 5246,346 4 1311,586 11,079 ,000 18-30 Yaş/ Diğer Tüm Yaş Grupları

Gruplar içi 266608,690 2252 118,388 31-40 Yaş/51-60 Yaş

Toplam 271855,036 2256

Tablo 205’teki analiz sonuçları, Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında yaş

dağılımı bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (4-2252)= 11,079,

p<.01]. Başka bir deyişle, din görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeği puanları, yaş


237


sonuçlarına göre, 31-40 yaş arası (X=88,16), 41-50 yaş arası (X=89,39), 51-60 yaş

arası (X=91) ve 61 yaş ve üzeri (X=96,38) din görevlileri, 18-30 yaş arası (X=85,92)

din görevlilerinden; 51-60 yaş arası (X=91) din görevlileri de 31-40 yaş arası

(X=88,16) din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı belirlenmiştir.

Tablo 206’da yaş ile tükenmişlik arasındaki korelasyon verilmiştir.

Tablo 206: Yaş İle Tükenmişlik Arasındaki Korelasyon

Yaş Tükenmişlik



N 2257 2257

Tükenmişlik Pearson Correlation ,135** 1


N 2257 2257

Tablo 206 incelendiğinde, din görevlilerinin tükenmişlik düzeyi ile yaş


p>.01). Buna göre yaş arttıkça tükenmişlik düzeyi de artmaktadır denilebilir.


almış oldukları ortalama puanların hizmet sürelerine göre dağılımı verilmiştir.

238


Oldukları Ortalama Puanların Hizmet Süresine Göre Dağılımı


1-5 Yıl arası 88,4772 438 10,75111

6-10 Yıl arası 85,6366 322 11,34704

11-15 Yıl arası 88,4286 245 10,97090

16-20 Yıl arası 88,5945 328 11,43885

21-25 Yıl arası 88,9901 504 10,64603

26-30 Yıl arası 90,9105 324 10,43755

31 Yıl ve üzeri 90,4583 96 10,60478

Toplam 88,6318 2257 10,97739

Tablo 207’ye göre, hizmet süresi bağlamında bu ölçekten alınan en yüksek

ortalama puan (90,91) 26-30 yıl arası hizmeti olan din görevlilerine aittir. 6-10 yıl

arası hizmeti olan din görevlileri bu ölçekten en düşük ortalama puanı (85,63)

almışlardır. Tükenmişlik ölçeğinden alınan puanların hizmet süresine göre ANOVA

sonuçları Tablo 208’de gösterilmiştir.

Tablo 208: Tükenmişlik Ölçeğinden Alınan Puanların Hizmet Süresine Göre ANOVA

Sonuçları




Gruplar arası 4977,018 6 829,503 6,993 ,000 1-5 Yıl/6-10 Yıl arası

Gruplar içi 266878,017 2250 118,612 6-10 Yıl/1-5 Yıl, 21-25 Yıl, 26-30 Yıl, 31 ve üzeri yıllar

Toplam 271855,036 2256

Tablo 208’deki analiz sonuçları, Tükenmişlik Ölçeği puanları arasında hizmet

süresi bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (6-2250)= 6,993, p<.01].

Başka bir deyişle, din görevlilerinin Tükenmişlik Ölçeği puanları, hizmet süresine

239

bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Hizmet süreleri arasındaki farkların


sonuçlarına göre, 1-5 yıl arası (X=88,48), 21-25 yıl arası (X=88,99), 26-30 yıl arası

(X=90,91) ve 31 yıl ve üzeri (X=90,46) hizmet süresi olan din görevlileri, 6-10 yıl

arası (X=85,64) hizmeti olan din görevlilerinden daha yüksek puan aldığı

belirlenmiştir. Hizmet süresi ile tükenmişlik arasındaki korelasyon Tablo 209’da

gösterilmiştir.

Tablo 209: Hizmet Süresi İle Tükenmişlik Arasındaki Korelasyon

Hizmet Süresi Tükenmişlik


Sig. (2-tailed) ,000 N 2257 2257



N 2257 2257

Tablo 209 incelendiğinde, din görevlilerinin tükenmişlik düzeyi ile hizmet

süresi arasında düşük düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir

(r=0.094, p>.01). Buna göre hizmet süresi arttıkça tükenmişlik düzeyi de artmaktadır

denilebilir. Tablo 210’da tükenmişlik ile genel memnuniyet arasındaki korelasyon

verilmiştir.

240

Tablo 210: Tükenmişlik İle Genel Memnuniyet Arasındaki Korelasyon

Tükenmişlik Tükenmişlik

Tükenmişlik Pearson Correlation 1 ,467**


N 2257 2257

Genel Memnuniyet Pearson Correlation ,467** 1


N 2257 2257

Tablo 210 incelendiğinde, din görevlilerinin tükenmişlik düzeyi ile din

görevlilerinin genel memnuniyeti arasında orta düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki

olduğu görülmektedir (r=0.467, p>.01). Buna göre genel memnuniyet arttıkça

tükenmişlik düzeyi de artmaktadır denilebilir. Tükenmişlik ile mesleki aidiyet

arasındaki korelasyon Tablo 211’de gösterilmiştir.

Tablo 211: Tükenmişlik İle Mesleki Aidiyet Arasındaki Korelasyon

Mesleki Aidiyet Tükenmişlik

Mesleki Aidiyet Pearson Correlation 1 ,447**


N 2257 2257



N 2257 2257

Tablo 211 incelendiğinde, din görevlilerinin tükenmişlik düzeyi ile mesleki

aidiyetleri arasında orta düzeyde anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir

(r=0.447, p>.01). Buna göre mesleki aidiyet düzeyi arttıkça tükenmişlik düzeyi de

artmaktadır denebilir.

241

SONUÇ ve ÖNERİLER

3.1. Sonuç

“Din Görevlilerinin Hizmet İçi Eğitimleri Üzerine Bir Araştırma” konulu bu

araştırmada birtakım sonuçlara ulaşılmıştır. Bu sonuçlar birkaç ana başlık altında ele

alınarak araştırmanın ilk bölümünde belirtilen varsayımların doğrulaması yapılmıştır.

Diyanet İşleri Başkanlığı, halkı din konusunda insanları aydınlatmakla

görevli, din konusunda referans alınan, görevleri kanunlarla belirlenmiş, Türkiye’nin

en ücra köşesine kadar ulaşabilen bir hizmet ağına sahip anayasal bir kurumdur. 100

bin civarında din görevlisinin (İmam-Hatip ve Müezzin-Kayyım) bu hizmet ağında

görev alması, kurumun güçlü yönünü destekler mahiyettedir.

Başkanlığın hizmet içi eğitim faaliyetleri, Başkanlık bünyesinde Eğitim

Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce yürütülmektedir. Toplumu din konusunda

aydınlatmakla görevli olan din görevlilerinin almış oldukları hizmet içi eğitimlerin,

genel olarak meslekleri gereği Kur’an ve din eksenli olduğu araştırma sonucunda

elde edilen verilerden anlaşılmaktadır.

Din görevlileri günlerinin büyük bir kısmını halkla iç içe geçirmekte ve

onların her türlü sorununa yardımcı olmaya çalışmaktadırlar. Bu da halkla ilişkiler,

iletişim, manevi bakım gibi alanlarda kendini geliştirmiş din görevlilerine olan

ihtiyacın önemini ortaya koymaktadır. Her ne kadar İhtisas kurslarında düşünsel,

iletişim vb. alanlarda din görevlilerinin kendilerini geliştirme konusunda derslere yer

verilmiş olsa da bu kursa gelenlerin hedeflerinin İmam-Hatiplik veya Müezzin-

Kayyımlık olmadığı gerek istatistiksel verilerden gerekse anket doğrultusunda

yapılan derinlemesine görüşmelerden anlaşılmaktadır. Verilen diğer kurslarda bu

242

konuda eğitim verilse de bu alandaki dersler diğerlerine göre kısır kaldığı gibi bu

eğitimler, mahallinde ve müftülük imkânları nispetinde verilmektedir.

Araştırmada toplam 10 tane hipotez bulunmaktadır. Bu hipotezler ve

hipotezlerin doğrulaması aşağıda maddeler halinde verilmektedir.

1- Hizmet içi eğitim bağlamında eğitim merkezleri yetersiz kalmaktadır.

Din görevlileri hizmet içi eğitimlerini, Başkanlığa bağlı 19 adet eğitim

merkezinde; ihtiyaca cevap verilemediği durumlarda ise mahallinde yani İl/İlçe

Müftülüklerinde almaktadırlar. Mahallinde eğitim verenlerin yeterlikleri verilen

eğitimlerden yeterli sonuç alma konusunda büyük önem arz etmektedir. Eğitim

merkezlerinin sayısının din görevlilerinin genel toplamına göre yetersiz olduğu ve

“Hizmet içi eğitim bağlamında eğitim merkezleri yetersiz kalmaktadır” hipotezinin

doğrulandığı anlaşılmaktadır.

2- Din görevlileri hizmet içi eğitime ihtiyaç duymaktadırlar.

Araştırmaya katılan din görevlilerinin kendilerini en fazla yetersiz

hissettikleri alan % 22,27 (576 kişi)’lik oranla Vaaz/İrşad gelmektedir. Bunu

sırasıyla % 19,22 (497 kişi)’lik oranla Bilim/Teknoloji; % 12,10 (313 kişi)’luk oranla

Kur’an/Kıraat ve %10,17 (263 kişi)’lik oranla Dini Danışmanlık ve Rehberlik

konuları takip etmektedir. Genel Kültür, Halkla İlişkiler/İletişim, Güncel Konular ve

Mesleki Bilgilerle ilgili diğer alanlar, yaklaşık olarak % 5’lik düzeylerde

bulunmaktadır. Yetersiz hissedilen alanlara bakıldığında Kur’an ağırlıklı eğitimin

yanında iletişim becerilerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu sonuç, “Din görevlileri

hizmet içi eğitime ihtiyaç duymaktadırlar” hipotezini de desteklemektedir.

243

3- Din görevlileri mesleklerini yürütürken zamanla bilgi kaybına

uğramaktadırlar.

Araştırmaya katılan din görevlilerinin % 82,8’i (1868) kendilerinde,

başlangıçla şu anki durum arasında bilgi ve beceri bağlamında büyük gelişme

olduğunu söylerken, çok az gelişme olduğunu söyleyenlerin oranı % 9,3 (206)’tür.

Çıkan bu sonuç, “Din görevlileri mesleklerini yürütürken zamanla bilgi kaybına

uğramaktadırlar” hipotezini çürütmekte diyebiliriz. Din görevlilerinin kendilerini

yetersiz hissetmesi ve bununla ilgili alanların belirlenmesi bilgi kaybından ziyade

hayatımızdaki her alanda hızlı gelişim ve dönüşümden kaynaklanmaktadır

diyebiliriz.

4- Din görevlileri, insani ve sosyal gelişim karşısında almış oldukları

hizmet içi eğitimi yetersiz bulmaktadır.

5- Ailevi durum ve ikamet yeri, hizmet içi eğitime katılımı olumsuz

yönde etkilemektedir.

Araştırmada, din görevlilerine, hizmet içi eğitime bakış açılarını, tutumlarını

tespit etmek amacıyla Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği uygulanmıştır. Bu bağlamda

din görevlileri; Gereklilik alt boyutundan X=21,1786 puan, Etkileyen Faktörler

boyutundan X=10,3620 puan, Yeterlik alt boyutundan X=10,8919 puan, Tutum alt

boyutundan din görevlileri X=28,3004 puan, Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeğinden

X=70,7328 puan almışlardır.

Bu puanlara göre, din görevlileri Etkileyen Faktörler ve Yeterlik alt

boyutundan ortalamanın altında bir puan almışlardır. Her ne kadar Hizmet İçi Eğitim

Tutum puanları ortalamanın üzerinde olsa da puan farkını çok az olduğu

görülmektedir. Alınan bu sonuçlardan, ailevi durum, ikamet yeri ve hizmet süresinin

244

eğitime katılımda etkili olduğunu; alınan hizmet içi eğitimin dini ve toplumsal

sorunlar karşısında yetersiz kaldığını göstermektedir. Alınan bu sonuçlar, “Din

görevlileri, insani ve sosyal gelişim karşısında almış oldukları hizmet içi eğitimi

yetersiz bulmaktadır” ve “Ailevi durum ve ikamet yeri, hizmet içi eğitime katılımı

olumsuz yönde etkilemektedir” hipotezlerini doğrulamaktadır.

6- Hizmet içi eğitim din görevlilerinin sosyal faaliyetlerinin gelişmesine

yeterince katkı sağlamamaktadır.

Çıkan diğer bir sonuç ise, mesai bağlamında din görevlilerinin namaz saatleri

dışında en fazla ne ile meşgul oldukları ile ilgili husustur. Din görevlileri namaz

saatleri dışında en fazla Aile (% 24)’leri ile meşgul olmaktadır. Onu takiben, cami

cemaati (% 19,25), Eğitim-Öğretim Faaliyetleri (%16,45) ve Kitap okuma (% 13,49)

gelmektedir. Diğer meşguliyetlerde bu konuya dâhil edildiğinde din görevlileri günü

büyük bir oranda cemaat ve eğitim-öğretim dışı faaliyetlerle geçirmektedir. Alınan

hizmet içi eğitimlerin din görevlilerinin sosyalleşmesine önemli bir katkısının olacağı

beklentisi bu sonuçlara tam olarak yansımamıştır. Bu sonuç da, “Hizmet içi eğitim

din görevlilerinin sosyalleşmesine yeterince katkı sağlamamaktadır” hipotezini bir

bakıma doğrulamaktadır.

7- Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları bağımsız değişkenlere

göre farklılaşmaktadır.

Din görevlilerinin almış oldukları Hizmet İçi Eğitim Tutum Ölçeği puanların

bağımsız değişkenler bağlamında farklılaşıp farklılaşmadığı konusundaki sonuçlar

şöyledir:

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum ölçeğinden almış oldukları puanlar

unvana göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Her ne kadar unvan farkı olsa da

245

yapılan iş adına çok bir değişiklik olmamaktadır. Zira haftalık izin günleri, yıllık izin

günleri ve diğer durumlarda her iki unvandaki görevliler birbirlerinin yerine mesleği

devam ettirmektedirler.

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum ölçeğinden almış oldukları

puanlarda medeni durumuna göre, Gereklilik alt boyutunda anlamlı bir farklılık göze

çarpmaktadır.

Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutum ölçeğinden almış oldukları puanlar,

eşlerin çalışma durumu bağlamında anlamlı bir farklılık oluşturmamıştır.


ikamet edilen yerleşim birimine göre, köyde ve il merkezinde ikamet edenlerin

büyükşehir merkezinde ikamet edenlere göre anlamlı bir farklılık oluşturmaktadır.


eğitim durumuna göre, Gereklilik ve Yeterlik alt boyutlarında anlamlı bir farklılık

göstermektedir.


yaşa göre farklılık göstermemektedir.


hizmet süresine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir.

Yukarıda belirtilen maddelere göre hizmet içi eğitim tutum puanları, unvana,

eşlerin çalışma durumuna ve yaşa göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Bunun

yanında, hizmet içi eğitim tutum puanlarında, medeni duruma göre sadece gereklilik

alt boyutunda; ikamet edilen yerleşim birimine göre, eğitim durumuna göre gereklilik

ve yeterlik alt boyutlarında ve hizmet süresine göre anlamlı bir farklılık

246

göstermektedir. Bu sonuçlar, “Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları bağımsız

değişkenlere göre farklılaşmaktadır” hipotezinin bir kısmını doğrulamaktadır.

8- Hizmet içi eğitim tutum ile yaş arasında olumsuz anlamlı bir ilişki

bulunmaktadır.

Hizmet içi eğitim tutum ile yaş arasında düşük düzeyde anlamlı olumsuz bir

ilişki olduğu görülmektedir (r= -0.041, p>.01). Buna göre çok düşük bir düzey de

olsa din görevlilerinin yaşı arttıkça hizmet içi eğitim tutumu azalmaktadır. Yaş

arttıkça, evlilik, çocuk sahibi olma, mesleki bilgi ve becerinin uygulamalı bir işte

çalışılmasından dolayı artması vb. durumların, böyle bir sonucun ortaya çıkmasında

etkili olmaktadır. Bu sonuç, “Hizmet içi eğitim tutum ile yaş arasında negatif anlamlı

bir ilişki bulunmaktadır” hipotezini doğrulamaktadır.

9- Hizmet içi eğitim tutum ile hizmet süresi arasında olumsuz anlamlı

bir ilişki bulunmaktadır.

Hizmet içi eğitim tutum ile hizmet süresi arasında düşük düzeyde anlamlı

olumsuz bir ilişki olduğu görülmektedir (r= -0.072, p>.01). Buna göre çok düşük bir

düzeyde, din görevlilerinin hizmet süresi arttıkça hizmet içi eğitim tutumu

düşmektedir. Bu sonuç, “hizmet içi eğitim tutum ile hizmet süresi arasında negatif

anlamlı bir ilişki bulunmaktadır” hipotezini doğrulamaktadır.

10- Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları ile genel memnuniyet,

mesleki aidiyet ve tükenmişlik arasında anlamlı olumlu bir ilişki

bulunmaktadır.

Araştırmaya katılan din görevlileri toplam 5 puan üzerinden 4,2827 gibi

yüksek bir ortalama genel memnuniyet puanı almışlardır.

247

Din görevlilerinin genel mesleki aidiyet puanlarının ortalaması 15,5007 olup

bu puan, ortalamanın üzerinde olduğu görülmektedir.

Din görevlileri, Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nden 88,6318 puan almış olup

bu puan ortalamanın üzerinde bir puan olarak değerlendirilmektedir.

Araştırmadan elde ettiğimiz diğer sonuçlar ise şöyledir:

Hizmet içi eğitim tutum ile genel memnuniyet arasında düşük düzeyde

anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.204, p>.01). Buna göre genel

memnuniyet yükseldikçe hizmet içi eğitim tutumu da artmaktadır denebilir.

Hizmet içi eğitim tutum ile mesleki aidiyet arasında düşük düzeyde (orta

düzeye yakın) anlamlı olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.297, p>.01). Buna

göre mesleki aidiyet yükseldikçe hizmet içi eğitim tutumu da artmaktadır denebilir.

Hizmet içi eğitim tutum ile tükenmişlik arasında düşük düzeyde anlamlı

olumlu bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0.225, p>.01). Buna göre mesleki

tükenmişlik düzeyi arttıkça hizmet içi eğitim tutumu da artmaktadır denebilir.

“Din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumları ile genel memnuniyet, mesleki

aidiyet ve tükenmişlik arasında anlamlı olumlu bir ilişki bulunmaktadır” hipotezi de

yukarıda belirtilen maddeler doğrultusunda desteklenmektedir.

3.2. Öneriler

Araştırmanın sonucunda ortaya çıkan problemlere yönelik çözüm önerileri

maddeler halinde aşağıda belirtilmektedir.

Alınan hizmet içi eğitimin içeriği ve yetersizliği, din görevlilerinin,

kendilerini yetersiz hissettikleri ve eğitim almak istedikleri alanlardan (daha çok

hitabet ve iletişim ağırlıklı) anlaşılmaktadır. Bundan dolayı hizmet içi eğitimin

248

çeşitliliği büyük önem arz etmektedir. Günün büyük bir bölümünü cemaatle geçiren,

gerek mutlu gerekse acı günlerinde onların yanlarında bulunan din görevlileri için

iletişim becerileri çok önemli bir unsurdur. İletişim becerilerini geliştirmeye yönelik

eğitimlerin arttırılması bu alanlardaki yetersizliklerin çözümünde önemli rol

oynayacaktır. Batı ülkelerinde gerek Evanjelik din görevlisi eğitimi gerekse dini

danışmanlık ve manevi bakım alanlarındaki verilen eğitimlere bakıldığında, iletişim

ve beşeri ilişkilere büyük yer verildiği görülmektedir. Bu bağlamda, Kur’an ve din

ağırlıklı eğitimlerin yanında pedagojik, iletişim vb. konularda verilen eğitimlerin

daha da arttırılması, bu gibi konularda uygulamalı olarak din görevlilerinin stajdan

geçirilmesi, onların çok yönlü yetişmesine katkı sağlayacaktır.

Türkiye’nin en ücra köşesine kadar hizmet götüren, yaklaşık 100 bin din

görevlisini bünyesinde çalıştıran bir kurum için ülke genelinde 19 adet eğitim

merkezi ile eğitim vermek, ihtiyacı karşılamamaktadır. Eğitim merkezlerinin cevap

veremediği durumlarda mahallinde bu eğitimler imkanlar nispetinde veriliyor olsa da

eğitmenlerin bu alandaki yeterlikleri ve eğitimlerin yüzeyselliği, tartışma konusu

olmaktadır. Bundan dolayı eğitim merkezlerinin sayısının artırılması ve eğitici

kadrosunun da yeterli sayıya ulaştırılması ihtiyaca cevap verme açısından önem arz

etmektedir. Böylelikle din görevlileri, hizmet içi eğitim almak istediğinde ailevi

durumlarını düşünmeden eğitime katılacak, gerekirse aynı zamanda görevine devam

ederek cami ve cemaatle ilgili olumsuz durumları ve aksaklıkları da ortadan

kaldırılacaktır.

Mesleki anlamda kuruma ve mesleğe bağlılığı düşük olan din görevlilerine

yönelik, öncelikle mesleğe yeni başlayacak kişilere daha okul sıralarında bu işin

avantaj ve dezavantajları anlatılarak, meslekte başına gelebilecek her türlü duruma

249

hazır olarak göreve başlamalıdır. Hâlihazırda görev başında mesleki aidiyet sorunu

yaşayan din görevlilerine de mesleği sevdirici programlar düzenlenmeli ve

mesleğinde daha aktif olması konusunda çalışmalar yapılmalıdır.

Araştırma sonucunda ortaya çıkan bir durum da, din görevlilerinin önemli bir

bölümünün boş saatlerinde meşgul oldukları alanlarla ilgilidir. Namaz saatleri

dışında cami cemaati ve eğitim faaliyetleri haricinde farklı bir uğraşla meşgul olan

din görevlilerine, görev bilincini geliştirmeye yönelik faaliyetlere katılımı hizmet içi

eğitimle sağlanmalı, mesleğini rencide etmeyecek uğraşlarda vakitlerinin geçirilmesi

konusunda din görevleri yönlendirilmelidir.

Mesleki anlamda kendisini tükenmiş hisseden din görevlileri için gerekli

psikolojik destek hizmet içi eğitim ile sağlanmalıdır. Bu konuda gerek özel gerekse

kamu sektöründe birçok çalışma bulunmaktadır. Polislere, belediye otobüs

şoförlerine vb. uygulanan psikolojik, pedagojik destekle ilgili çalışmalar örnek

gösterilebilir.

Görevlinin kendine özgüvenini temin edecek formüller üretilmelidir.

Görevli, ilgili yerel idari ve mülkî amirinin desteğini arkasında hissetirilerek,

psikolojik anlamda terk edilmişlik ve yalnızlık duygusundan kurtarılmalıdır.

Hizmet içi eğitime katılımın gerekliliği konusunda olumsuz tavır sergileyen

din görevlilerine yönelik hizmet içi eğitimin sadece göreve başlarken lüzumlu

olmadığı ve hayatının her döneminde bu eğitimlerin gerekli olduğu bilinci, icra

edilecek çeşitli faaliyetlerle artırılmalıdır.

Eğitim, insanın gelişmesi açısından önemli bir noktadır. Bu açıdan din

görevlilerinin eğitim seviyelerinin yükseltilmesine devam edilmelidir. İlâhiyat

Fakültesi ve İmam-Hatip Lisesinde okuyan derslerinde başarılı, üstün zekâlı,

250

kabiliyet ve karakteri din görevliliğine yatkın öğrenciler tespit edilmeli, onların

eğitimiyle daha yakından ilgilenilmeli, gerekirse karşılıksız burs vererek onlar

desteklenmeli, hatta bir Batı dilini daha iyi öğrenmeleri için yurtdışına

gönderilmelidir. Böylelikle din görevliliği mesleğine atanacak olan kişilerin bu

alanda tam teçhizatlı bir şekilde göreve başlaması sağlanacaktır.

Din görevlisi diksiyon, güzel konuşma, bilgisayar kullanma, empati, güzel

sanatlar gibi çağımıza uygun iletişim teknikleriyle teçhiz edilmelidir.

Görevinde aktivite gösteren, çevresinde çalışkanlığını ispat etmiş, söz ve

davranışıyla etrafına güven telkin edenler ödüllendirilmelidir.

Görevliyi motive ederken Türk-İslam anlayışının teşekkül etmesinde katkıları

bulunan ilim sahibi kişilerin hayat felsefesinden azami ölçüde istifade edilmelidir.

Gerek uzun gerekse kısa süreli kurslarda İlâhiyat Fakültelerinden ve diğer kurum ve

kuruluşlardan, konunun uzmanı marifetiyle bu felsefi düşüncenin din hizmetine

yansıması yönünde bilgi desteği sağlanmalıdır.

251

KAYNAKÇA

4.1. Kanunlar, İstatistikler ve Raporlar

01.07.2010 tarihli ve 6002 sayılı Kanun.

22.06.1965 tarihli ve 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri

Hakkında Kanun.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, Madde 214.

I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), DPT Yayını, Ankara 1963,

http//www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi:25.01.2010.

II. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), DPT Yayını, Ankara 1967,

http//www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi: 25.01.2010.

III. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), DPT Yayını, Ankara 1973,


IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), DPT Yayını, Ankara 1979,


V. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989) , DPT Yayını, Ankara 1985,


VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), DPT yayını, Ankara 1996,

http//www.dpt.gov.tr Erişim Tarihi: 25.01.2010.

VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), DPT yayını, Ankara 2000,


Din Hizmetleri Sunan Personelin Genel Hizmet İçi Eğitim Programı, Ankara 2004.

Diyanet İşleri Başkanlığı İhtisas Eğitimi Programı, Ankara 2007.

Diyanet İşleri Başkanlığı İstatistikleri 2004, Ankara 2005.


252







Diyanet İşleri Başkanlığı Mevzuatı, K-1/1.

Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Planı (2009-2013), Ankara 2008.

Diyanet İşleri Başkanlığı Stratejik Planı (2012-2016), Ankara 2012.

Diyanet İşleri Başkanlığı, Yurtdışı Din Hizmetleri Raporu, Ankara 1993.

İdarenin Yeniden Düzenlenmesi İlkeler ve Öneriler, İdari Reform Danışma Kurulu

Raporu, TODAİE Yayınları, No. 123, Sevinç Matbaası, Ankara 1972.

Kamu Yönetimi Araştırması Genel Raporu, TODAİE Yayınları, No. 238, DİE

Matbaası, Ankara 1991.

Resmî Gazete.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1982, Madde: 136.

4.2. Makale, Kitap ve Tezler

ACAR, İbrahim, "Etkili Bir Din Hizmeti Açısından Hz. Peygamberin Örnekliği",

Diyanet İlmi Dergi, C. XXXVIII, S. 4, ss. 63-76, Ankara 2002.

AÇIKALIN, Şule, “Özel ve Kamu Kuruluşlarında Hizmet İçi Eğitimin Engelleri”,

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 6, ss. 111-119, Ankara

1991.

253

AÇIKALIN, Şule; AYTAÇ, Tufan, Çağdaş Örgütlerde İnsan Kaynağının Yönetimi,

PEGEM Yayıncılık, İstanbul 1994.

AKIN, Ahmet, "Osmanlı Devletinde Din Görevlilerinin Rolü", Diyanet İlmi Dergi,

C. XL, S. 3, ss. 49-70, Ankara 2004.

ALBAYRAK, Ali Sait ve diğerleri, SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik

Teknikleri, (Ed.: Şeref Kalaycı), Asil Yayın Dağıtım, Ankara 2005.

ARABACI, Fazlı, “Din Hizmetlerinde Sosyal Bilim Verilerinden Yararlanma

Gereği”, I. Din Hizmetleri Sempozyumu (3-4 Kasım 2007), I-II, Diyanet

İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.

ARIKBAY, Canan, Yerel Yönetimlerde Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri

Gereksinimi ve Karşılanma Kaynakları, MPM Yayını, Ankara 1993.

ASLANPAY, Nail, Diyanet İşleri Başkanlığı, 1924-1973, (Kuruluşu, Çalışması ve

Birimlerinin Tanıtılması), Ayyıldız Matbaası, Ankara 1973.

AY, Mehmet Emin, Ailede ve Okulda İdeal Din Eğitimi, Bilge Yayınevi, İstanbul

2002.

AYTAÇ, Tufan, Hizmet İçi Eğitim Kavramı ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar",

Milli Eğitim Dergisi, S. 147, Ankara 2000.

AYTÜRK, Nihat; ÇELİK, Yaşar; ŞAHİNASLAN, Enver, “Diyanet İşleri

Başkanlığının Teşkilat Tarihçesi”, Diyanet İlmi Dergi, C. XXV, S. 1,

Ankara 1989.

BABADOĞAN, Cem, “Kamu Kesimindeki Hizmet İçi Eğitim Programlarının

Etkinliğinin Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Dergisi, C. XXII, S. 1, Ankara 1989.

254

BALCI, Ali, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler, Pegem A

Yayıncılık, 5. Baskı, Ankara 2005.

BAŞARAN, İbrahim Ethem, Eğitime Giriş, Ankara 1991.

BAYRAKLI, Bayraktar, "Din Eğitiminde İhtimal İlkesi", Din Eğitimi Araştırmaları

Dergisi, Sayı: 1, İstanbul 1994.

----------------------------- "Kuran-ı Kerim'de Din Adamı Kavramı", Din Eğitimi

Araştırmaları Dergisi, İstanbul 1994.

BİLEN, Mehmet, “Cami İmamlarının Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Tecrübi

Bir Araştırma", İslamiyat, C. IV, S. 1, ss. 73-88, İstanbul 2001.

BİLGİN, Beyza, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Gün Yayıncılık, Ankara 2001.

BİRAND, Kamiran, “Manevi Bilimler Metodu Olarak Anlama”, Kamiran Birand

Külliyatı, Akçağ Yayınları, Ankara 1998.

BİRCAN, İsmail, "Mahalli İdarelerde Hizmet İçi Eğitimin Önemi ve Etkinliği", Türk

İdare Dergisi, S. 378, ss. 309-316, Ankara 1988.

BUHARÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail 256/870, Câmi’u’s-Sahîh, I-VIII,

Çağrı Yayınları, İstanbul 1982.

BULUT, Mehmet, “Din Görevlileri Üzerine Bazı Tespitler”, Din Hizmetlerinde

Yöntem ve Verimlilik, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006.

----------------------- “Şeriye Vekaletinin Dini Yayın Hizmetleri”, Diyanet İlmi Dergi,

C. XXX, S. 1, Ankara 1994.

BUYRUKÇU, Ramazan, Din Görevlisinin Mesleği Temsil Gücü, Türkiye Diyanet

Vakfı Yayınları, Ankara 1996.

BÜYÜKÖZTÜRK, Şener, Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, 4. Baskı,

Pegem A Yayıncılık, Ankara 2004.

255

CAN, Halil; AKGÜN, Ahmet; KAVUNCUBAŞI, Şahin, Kamu ve Özel Kesimde

Personel Yönetimi, Siyasal Kitapevi, Ankara 1995.

CANAN, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, I-XVIII, Akçağ

Yayınları, Ankara 1992.

CANMAN, Doğan, "Türkiye'de Kamusal Hizmet İçi Eğitim ve Değerlendirilmesi

Çalışmaları", Amme İdaresi Dergisi, C. X, S. 4, ss. 10-22, Ankara 1977.

----------------------- Çağdaş Personel Yönetimi, TODAİE Yayınları, S. 260, Ankara

1995.

----------------------- İnsan Kaynakları Yönetimi, Yargı Yayını, Ankara 2000.

CHERNİSS, C., Professianal Bumout in Human Service Organizations, Praeger

Publishers, New York, 1980.

CÜCELOĞLU, Doğan, İnsan ve Davranışı, 6. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1996.

ÇEKİN, Ahmet, “İmam-Hatiplik Mesleği Üzerine", Diyanet Aylık Dergi, S. 154,

Ankara 2003.

ÇEVİKBAŞ, Rafet, Hizmet İçi Eğitim ve Türk Merkezi Yönetimindeki Uygulaması

Alan Araştırması, Nobel Yayını, Ankara 2002.

ÇUKURÇAYIR, Mehmet Akif, “Personel Yönetiminde Değişen Anlayışlar ve Yerel

Yönetimler”, Türk İdare Dergisi, S. 437, Ankara 2002.

Din Görevlisi El Kitabı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1998.

Dini Kavramlar Sözlüğü, “İmam” md., Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara

2006.

DURSUN, Davut, Siyasi İdari Sistemlerin İlişkileri Açısından Din Bürokrasisi, İşaret


Düstur, III Tertip, C. V, s. 665.

256

EBÛ DAVUD, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî (V. 275 / 888), es-Sünen, I-V, Çağrı

Yayınları, İstanbul 1992.

EGE, Remziye, Din Eğitimi El Kitabı, (Ed.: Recai Doğan, Remziye Ege), Grafiker


Eğitim Terimleri Sözlüğü, “Hizmet İçi Eğitim” md., Türk Dil Kurumu Yayınları,

Ankara 1974.

ERDEM, A. Rıza, “Stratejik İnsangücü Planlaması-Verimlilik İlişkisi”, MPM

Verimlilik Dergisi, S. 3, Ankara 1997.

ERGİN, Canan, “Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik

Ölçeğinin Uyarlanması”, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel

Çalışmaları, (Der.: R. Bayraktar ve İ. Dağ), Türk Psikologlar Derneği

Yayını, Ankara 1993.

ERSEN, Haldun, Toplam Kalite ve İnsan Kaynakları Yönetimi İlişkisi, Verimli ve

Etkin Olmanın Yolu, Sim Matbaacılık, 2. Baskı, İstanbul 1997.

ERSÖZ, İsmet, "Üstün Vasıflı Din Görevlisi İhtiyacı ve Yetiştirilmesi", I. Din

Öğretimi ve Din Hizmetleri Semineri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlan,

Ankara 1991.

ERYILMAZ, Bilal, Kamu Yönetimi, Erkam Matbaası, İstanbul 2003.

FARBER, B., Teacher Burnout: Assumptions, Myths, and Issues, Teachers College

Record, 86(2), 1984.

FREUDENBERGER, Herbert J., "Staff Burn-Out" Journal Of Social Issues, 1974,

ss. 159-165.

GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref, Açıklamalı Türk Anayasaları 1961 Anayasası, 154. md.,

Turan Kitapevi, Ankara 2000.

257

GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref, Yönetim Hukuku, Sevinç Matbaası, Ankara 1987.

GREEN, Samuel B.; Salkind, Neil J., Using SPSS for Windows and Macintosh:

Analyzing and Understanding Data, Sixth Edition, Prentice Hall 2010.

GÜL, Hüseyin, "Türkiye' de Kamu Yönetiminde Hizmet İçi Eğitim", Dokuz Eylül

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, İzmir 2000.

HALICI, Nadir, Hizmet İçi Eğitim ve PTT Örneği, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi),

Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1991.

Hizmetiçi Eğitim Kuruluş Gelişme ve Faaliyetler, Milli Eğitim Basımevi, Ankara

1988.

KALKANDELEN, Hayrettin, İşletmeler, KİT'ler, Kamu Kuruluşları İçin Hizmet İçi

Eğitim El Kitabı, Ajans Türk Gazetecilik ve Matbaacılık Sanayi, Ankara

1979.

KARASAR, Niyazi, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayınevi, 11. Baskı, Ankara

2002.

KARLIK, Halil, "Meslek Olarak Din Görevlisi Kavramı", Din Öğretimi Dergisi, S.

36, Ankara 1992.

KAYADİBİ, Fahri, Yaygın Din Eğitiminde Cami ve Görevlileri, Diyanet İşleri

Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000.

KAYIKLIK, Hasan, “Din Görevlilerinde Tükenmişlik”, Çukurova Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. VII, S. 2, ss. 1-19, Adana 2007.

KAYNAK, T., İnsan Kaynakları Yönetimi, 2. Baskı, Dönence Basım ve Yayın,

İstanbul 2000.

258

KESTANE, Doğan, “Modern Kamu Yönetiminin Tamamlayıcı Bir Unsuru Olarak

Hizmet İçi Eğitim ve Türk Kamu Kesiminde Sistemin Görünümü”, Maliye

Dergisi, S. 136, Ankara 2001.

KILAVUZ, M. Akif, "Yetişkin Din Eğitimcilerinde Bulunması Gereken Özellikler",

Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XII, S. l, ss. 135-152,

Bursa 2003.

KILIÇ, Ahmet Faruk, Türkiye'de Din Devlet İlişkilerinde Yönetici Seçkinlerin Rolü,

DEM Yayınları, İstanbul 2005.

KÖYLÜ, Mustafa "Din Görevlilerinde Bulunması Gereken Nitelikler", Ondokuz

Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 4, ss. 135-154, Samsun,

1990.

KULAVUZ, Derya, Exploring Burnout and Participation in Professional Learning

Activities Among University Prep Turkish EFL Instructors, (Basılmamış

Yüksek Lisans Tezi), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

İstanbul 2006.

Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.

Kuruluştan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı Tarihçe-Teşkilat-Hizmet ve

Faaliyetler (1924-1997), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1999.

KÜÇÜKAHMET, Leyla, Hizmetiçi Eğitim Teori ve Uygulamaları, Gazi Üniversitesi

İletişim Fakültesi Matbaası, Ankara 1992.

KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Müezzin” md., Türkiye Diyanet Vakfı İslam

Ansiklopedisi, C. XXXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.

LEITER, M., The Dreams Denied: Professional Burnout and the Constraints of

Human Service Organizations, Canadian Psychology, S. 32(4), 1991.

259

LEITER, M.; MEECHAN, K.A., “Role Structure and Burnout in the Field of Hunan

Services”, The Journal of Applied Behavioral Science, S. 22 (1), 1986.

MASLACH, C., The Cost of Caring, Englewood CIiffs, NY: Prentice Hall 1982.

MASLACH, C.; JACKSON, S. E., The Maslach Burnout Inventory, 2nd Edition,

Palo, Alto, CA: Consulting Psychologist Press 1986.

MATTHEWS, D. B., “A Comparison of Burnout in Selected Occupational Fields”,

The Career Development Quarterly, S. 38(3), 1990.

MAYRING, Philipp, Nitel Sosyal Araştırmaya Giriş, (Çev. Adnan Gümüş, M. Sezai

Durgun), Baki Kitabevi, Adana 2000.

MERT, Hamdi, "Diyanet İşleri Başkanlığının Türkiye'nin Manevi Hayatındaki Yeri,

Resmi Statüsü ve Fonksiyonu", Din Eğitimi ve Din Hizmetleri Semineri,

Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.

OĞUZKAN, Ferhan, Eğitim Terimleri Sözlüğü, Ankara 1974.

ONARAN, Oğuz, Yönetici Sınıfın Eğitimi, Belçika, Fransa, İngiltere ve Türkiye,

TODAİE Yayınları, Ankara 1967.

ONAY, Ahmet, “Cami Eksenli Din Hizmetleri”, I. Din Hizmetleri Sempozyumu (3-4

Kasım 2007), I-II, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ss. 258-276, Ankara

2008.

ÖĞÜT, Salim, “İmam” md., Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXII,

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.

ÖREN, Kenan, http://www.yeniasya.com.tr/2007/01/13/kariyer/h1.htm.

ÖZCAN, Mevlüt, Din Görevlisinin El Kitabı, Sabır Yayınları, İstanbul 1989.

ÖZDEMİR, Servet, “Her Organizasyon Hizmetiçi Eğitim Yapmalıdır”, Milli Eğitim

Dergisi, S. 133 (1), ss. 17-19, Ankara 1997.

260

ÖZTÜRK, Mustafa; SANCAK, Süleyman, “Hizmet İçi Eğitim Uygulamalarının

Çalışma Hayatına Etkileri”, Yaşar Üniversitesi Dergisi, C. II, S. 7, İzmir

2007.

ÖZTÜRK, N. Kemal, “Kamu Yönetiminde İnsan Kaynakları Yönetimi”, Türk İdare

Dergisi, S. 424, Ankara 1999.

PEHLİVAN, İnayet, “Hizmet İçi Eğitim Siyasası (Politikası) ve Geliştirilmesi”,

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. XXVII, S. 1,

Ankara 1994.

--------------------------- “Hizmet İçi Eğitim-Verimlilik İlişkisi”, Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: XXV, S. 1, Ankara 1992.

--------------------------- “Türk Kamu Kesiminde Hizmet İçi Eğitim Sorunları

Araştırması”, MPM Verimlilik Dergisi, S. 3, Ankara 1997.

PEKER, Ömer, “Kamu Kuruluşlarında Hizmet İçi Eğitimin Yapısı ve İşleyişi”,

Amme İdaresi Dergisi, C. IV, S. 4, Ankara 1991.

RICKMAN, H. P., Anlama ve İnsan Bilimleri, (Çev. Mehmet Dağ), Etüt Yayınları,

Samsun 2000.

Sebilü'r-Reşad, C. XIII, S. 325.

SHİROM, A., Burnout in Work Organizations. In C.L. Cooper & I. Robertson (Eds.),

International Review of Industrial and Organizational Psychology (pp. 25-

48), New York, Wiley 1989.

ŞAHİN, Mehmet, “Öğretmen Eğitiminde Hizmetiçi Eğitimin Yeri ve Önemi”,

Çağdaş Eğitim Dergisi, S. 226 (11), ss. 129-154, 1996.

TABERÎ, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr (1405), Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Âyi'l-

Kur'ân, I-XXX, Dâru’l-Fikr, Beyrut ty.

261

TANYELİ, Halit, Personel Eğitimi İlkeler, Metotlar, Teknikler, B.T.İ. Yayıncılık,

Ankara 1970.

TARHANLI, B. İştar, Müslüman Toplum Laik Devlet-Türkiye'de Diyanet İşleri

Başkanlığı, İstanbul 1993.

TAŞKIN, Erdoğan, İşletme Yönetiminde Eğitim ve Geliştirme, Der Yayınları,

İstanbul 1993.

TAVŞANCIL, Ezel - ASLAN, A. Esra, İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri,

Epsilon Yayınları, İstanbul 2001.

TAYMAZ, Haydar, Hizmet İçi Eğitim Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Tapu Kadastro

Vakfı Matbaası, Ankara 1997.

-----------------------, Hizmet İçi Eğitim: Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Ankara

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, No: 94, Ankara 1981.

-----------------------, Hizmet İçi Eğitim, Kavramlar İlkeler, Yöntemler, Tapu Kadastro

Vakfı Matbaası, Ankara 1997.

-----------------------, “Hizmet İçi Eğitim İhtiyacının Saptanması”, Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, ss. 181-213, Ankara 1984.

TETİK, Hayati, "Osmanlılardan Günümüze İmam-Hatiplik", Diyanet İlmi Dergi, C.

XXXVI, S. 3, Ankara 2000.

-------------------, "Yaygın Din Eğitiminde Cami Görevlileri-Cemaat İletişiminin

Önemi", Diyanet İlmi Dergi, C. XXXIV, S. 2, ss. 191-204, Ankara 1998.

TİRMİZÎ, Ebu İsa Muhammed b. İsâ b. Serve, (V. 279 / 892), es-Sünen, I-V, Çağrı

Yayınları, İstanbul 1992.

TORTOP, Nuri, Kamu Personel Yönetimi-İnsan Kaynakları Yönetimi, Yargı


262

--------------------, Mahalli İdareler, İlk-San Matbaası, Ankara 1988.

--------------------, Personel Yönetimi, İlk-San Matbaası, Ankara 1989.

TORTOP, Nuri; AYKAÇ, Burhan; YAYMAN, Hüseyin; ÖZER, Akif, İnsan

Kaynakları Yönetimi, Nobel Yayınları, Ankara 2006.

TURNİPSEED, D.L.; TURNİPSEED, P.H., “Personal Coping Resources and the

Burnout Syndrome”, Journal of Social Behavior and Personality, Vol. 6,

No.3, 1991.

TUTUM, Cahit, Personel Yönetimi, TODAİE Yayınları, Ankara 1979.

Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (I-II), “Din Adamı” md., 9. Baskı, Türk Dil Kurumu


Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (I-II), “Diyalog” md., 9. Baskı, Türk Dil Kurumu


Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (I-II), “İmam” md., 9. Baskı, Türk Dil Kurumu


Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (I-II), “Müezzin” md., 9. Baskı, Türk Dil Kurumu


Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, “Empati” md., 10. Baskı, Türk Dil Kurumu


Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, “Hizmet İçi Eğitim” md., 10. Baskı, Türk Dil

Kurumu Yayınları, Ankara 2005.

URHAN, Vahide Feyza, "Türkiye'de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması",

Sayıştay Dergisi, S. 70, s, 88, http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/icerik/

der70m4.pdf, Erişim Tarihi: 25.01.2010.

263

UŞUN, Salih, “Hizmet İçi Eğitimde Bilgisayar Destekli Öğretime Yönelik Personel

ve Yönetici Görüşleri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. XII, S. 1, ss. 19-30,

Kastamonu 2004.

YAĞCI, Esed, “Kamu Kurum ve Kuruluşlarındaki Hizmet İçi Eğitim Etkinlikleri”,

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 9, ss. 249-256, Ankara

1993.

YAMAN, Ekrem, "Mahalli İdare Temsilcilerinin Hizmet İçi Eğitimi",

http://www.mersin.gov.tr/portal/ article_read/yaman.html, Erişim tarihi:

08.06.2010.

YILDIRIM, Cemal, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, 4. Baskı, ÖSYM Yayınları,

Ankara 1999.

YILGIN, Mehmet, Din Eğitimi Açısından Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri

ve Cemaatle Olan İlişkileri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz

Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1997.

YÜCEL, İrfan, "Diyanet İşleri Başkanlığı" md., Türkiye Diyanet Vakfı İslam

Ansiklopedisi, C. IX, İstanbul 1994.

YÜCEL, Tülin, "TODAİE'de Hizmet İçi Eğitim", Amme İdaresi Dergisi, TODAİE

Yayınları, C. XXII, S. 1, Ankara 1989.

YÜKSEL, Öznur, Uluslararası İşletme Yönetimi ve Türkiye Uygulamaları, Gazi

Kitabevi, Ankara 1999.

Zabıt Ceridesi, C. 7/1, s. 23.

ZENGİN, Zeki Salih, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Kur'an Kurslarının

Kurulması ve Gelişimi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,

C. XI, S. 2, ss. 1-26, Adana 2011.

264

4.3. İnternet

AYTAÇ, Tufan, “Hizmet İçi Eğitim Kavramı ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar”,

http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/147/aytac.htm, Erişim Tarihi: 22.05.2010.

Devlet Memurları Eğitimi Genel Planı, http//www.tkgm.gov.tr/egitim/

belgeler/dpb_egitim_plan.pdf, Erişim Tarihi: 17.05.2010.

http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf, Erişim tarihi: 20.09.2011.

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi, Erişim tarihi: 10.04.2012.

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi, Erişim

tarihi: 10.04.2012.

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi-icerik-

imam-hatiplik-yeterlikleri-206.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dinegitimi/din-egitimi-dairesi-baskanligi---icerik-

adaylik-egitimi-175.asp, Erişim tarihi: 10.04.2012.


kur-ani-kerim-hizmet-ici-egitim-kurslari-176.aspx, Erişim tarihi:

10.04.2012.


tashih-i-huruf-kurslari-177.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.


ihtisas-kurslari-190.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.


yabanci-dil-agirlikli-hizmet-ici-egitim-kurslari-191.aspx, Erişim tarihi:

10.04.2012.

265


canli-yayinla-uzaktan-egitim-192.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.


egitimcilerin-egitimi-193.aspx, Erişim tarihi: 10.04.2012.


yurt-disindan-gelen-mahalli-din-gorevlilerinin-egitimi-194.aspx, Erişim

tarihi: 10.04.2012.


bilgilendirme-ve-degerlendirme-toplantilari-195.aspx, Erişim tarihi:

10.04.2012.


personelin-egitim-seviyelerinin-yukseltilmesi-196.aspx, Erişim tarihi:

10.04.2012.

http:// diyanet.gov.tr/turkish/dinhizmetleriweb/giris.htm., Erişim tarihi: 05.04.2012.

http://manevibakim.com/bilim_alanlari/sosyal_bakim/makale_01.asp, Erişim tarihi:

05.11.2011.

http://www.mersin.gov.tr/portal/ article_read/yaman.html, Erişim tarihi: 08.06.2010.

http://www.nedirnedemek.com/hizmet-i%C3%A7i-e%C4%9Fitim-nedir-hizmet-

i%C3%A7i-e%C4%9Fitim-ne-demek, Erişim tarihi: 07.02.2012.

http://www.sil.org/lingualinks/literacy/referencematerials/glossaryofliteracyterms/W

hatIsInServiceTraining.htm, Erişim tarihi: 13.02.2012.

http://sozluk.net/ingilizce/in-service%20training.html, Erişim tarihi: 11.09.2011.

266

EKLER

Ek-1: Anket Formu

270

Ek-2: Anket Uygulaması İçin Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan İzin Yazısı

271

ÖZET

Din Görevlilerinin Mesleki Aidiyetleri, Mesleki Tükenmişlik Tutumları

ve Hizmet İçi Eğitime Bakışları

Çağımızda meydana gelen pek çok alandaki hızlı gelişmeler, bir yandan var

olan bilgilerin bir kısmını geçersiz hale getirmekte, diğer yandan bilinmeyen birçok

şeyi açığa çıkarmaktadır. Bilim ve teknolojinin bu denli hızlı bir şekilde gelişmesi,

kişileri ve kurumları bu dinamizme ayak uydurmaya zorlamaktadır. Bu hızlı

gelişmelere uyum sağlamanın en etkin ve temel aracı şüphesiz eğitimdir. Hizmet

kalitesinin ve personelin niteliğinin geliştirmesini sağlayan en etkin yol kuşkusuz

hizmet üreten ve üretilen bu hizmeti sunan personelin hizmet içinde eğitilmesi

yoludur.

Bu çalışma, din görevlilerinin hizmet içi eğitime bakış açılarını, tutum ve

görüşlerini, din görevlilerinin hizmet içi eğitim tutumlarında bağımsız değişkenlere

göre farklılaşma olup olmadığını, ölçekten alınan puanlarla yaş ve hizmet süresi

arasındaki ilişkiyi, hızla gelişen insanî ve sosyal gelişim karşısında din görevlilerinin

almış oldukları hizmet içi eğitimin yeterliliğini, din görevlilerinin, kendilerini

yetersiz hissettikleri ve eğitim almak istedikleri alanları tespit etmeyi

amaçlamaktadır.

Keywords: Din görevlisi, Hizmet İçi Eğitim, Mesleki Aidiyet, Mesleki Tükenmişlik.

272

ABSTRACT

Religion Officials’ Career of Belonging, Attitudes of Occupational Burnout and Overviews of In-Service Training

Rapid developments occurring in our age, in many areas, in one hand,

bringing invalidate a portion of the information that exists, on the other hand, reveals

many things unknown. Rapid development of science and technology, such

individuals and institutions to keep pace with this dynamic force. To adapt to the

rapid development of this tool without a doubt the most effective and fundamental is

education. Provides the most effective way to develop the quality of service and of

course the quality of service of staff in producing and service of the staff in the

training of service providers in this way produced.

This study has aimed that in-service training of clergy, perspectives, attitudes,

and opinions and attitudes of in-service training of clergy, whether there are

differences according to the independent variables, age and length of service

relationship between the scores obtained from the scale, fast-growing religion in the

face of human and social development, service officials have taken the adequacy of

training, religious officials, they feel inadequate and seeks to identify areas they want

to study.

Keywords: Religious officier, In-Service Training, Career of Belonging,

Occupational Burnout,

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ...

Documents

Transcript of T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ...