Tailieu.vncty.com mot...

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN 1: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài

1.1 Căn cứ vào các nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp quy của Nhà

nước và của Bộ giáo dục - đào tạo

Nghị quyết kỳ họp lần 2, BCH Trung ương Đảng khóa VIII trong phần IV

"Những giải pháp chủ yếu" nêu ra: "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục-

đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng

tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương

tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự

nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học...” [1, tr.41].

Luật giáo dục 2005 quy định: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính

tích cực tự giác, chủ động , tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho

người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí

vươn lên…” (Khoản 2 Điều 5)[29].

Với môn sinh học Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định mục tiêu về kỹ năng:

"Phát triển kĩ năng học tập, đặc biệt là tự học: Biết thu thập và xử lí thông tin;

lập bảng biểu, sơ đồ, đồ thị... làm việc cá nhân và làm việc theo nhóm; làm

báo cáo nhỏ, trình bày trước tổ, lớp..." [8, tr.6] .

Với đối tượng HS DT, trung tâm nghiên cứu giáo dục dân tộc chỉ rõ “Đẩy

mạnh đổi mới phương pháp dạy học, giúp HS biết cách tự học và hợp tác trong

tự học, tích cực chủ động, sáng tạo trong phát hiện và giải quyết vấn đề, tự

chiếm lĩnh tri thức mới, giúp HS tự đánh giá năng lực của bản thân” [44, tr.

25]

1.2. Xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn giáo dục:

Trong điều kiện của xã hội hiện đại, khi mà khoa học và công nghệ phát triển

rất mạnh mẽ, sự bùng nổ của cách mạng thông tin đã tác động, ảnh hưởng sâu


2

sắc đến giáo dục nói chung và quá trình dạy học nói riêng, trong hoàn cảnh như

vậy, giáo dục ý thức tự học, tự học một cách thường xuyên có kế hoạch và

phương pháp đúng đắn, khoa học cho HS phổ thông nói chung và HS dân tộc

nói riêng là một nhiệm vụ bắt buộc và trách nhiệm nặng nề của ng ười thầy. Chỉ

có dạy cách học và học cách tự học, tự học sáng tạo mới đáp ứng được yêu cầu

cao của sự phát triển xã hội.

Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài : “ Một số biện pháp

nâng cao năng lực tự học môn sinh học 10 cho học sinh trường PT DTNT”

2. Mục tiêu nghiên cứu.

- Tìm hiểu tình hình khó khăn của học sinh dân tộc, liên qua trực tiếp đến

năng lực tự học trong quá trình học tập SGK Sinh học 10 mới.

- Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của giải pháp nâng cao năng lực tự

học thực chất là hình thành và sử dụng tốt các kĩ năng tự học cho học sinh dân

tộc trong quá trình học tập sinh học 10 hiện hành, vận dụng đối với học sinh

dân tộc nội trú cấp phổ thông trung học.

3. Khách thể nghiên cứu.

Quá trình dạy học sinh học.

4. Đối tượng nghiên cứu.

Năng lực tự học của học sinh trường PT dân tộc nội trú trong quá trình dạy

học sinh học.

5. Giả thuyết khoa học

Nếu bồi dưỡng để HS trường PT DTNT có được các năng lực tự học trong

khâu sử dụng SGK, các hoạt động trong lớp và ngoài lớp, thì sẽ tạo cho các em

lòng ham thích, sự tự tin, tính tích cực chủ động trong học tập và đặc biệt sẽ

nâng cao được chất lượng học tập bộ môn đáp ứng yêu cầu học tập bộ môn SH

đổi mới.

6. Những điểm mới của đề tài.


3

* Phát hiện tình hình thực tiễn khả năng tự học của học sinh dân tộc đối với

bộ môn sinh học qua các số liệu điều tra.

* Xác lập cơ sở lí luận và thực tiễn cùng các giải pháp đối với việc nâng

cao năng lực tự học cho học sinh nói chung và HS trường PT DTNT nói riêng.

7. Giới hạn nghiên cứu.

* Đối tượng nghiên cứu đại diện: HS ở trường PT Dân tộc nội trú Điện

biên và trường PT Vùng cao Việt Bắc.

* Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh với hình thức làm việc với SGK,

bài giảng trên lớp và hoạt động học tập ngoài lớp.

* Thông qua ví dụ phần II: Sinh học tế bào.

8. Nhiệm vụ nghiên cứu.

- Phát hiện những khó khăn đặc thù của học sinh trường PT Dân tộc nội trú

trong quá trình học tập bộ môn sinh học.

- Bồi dưỡng năng lực tự học, và cách thức bồi dưỡng năng lực tự học cho

học sinh nói chung và học sinh trường PT Dân tộc nội trú nói riêng.

- Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá tính khả thi của giả thuyết đề ra.

9. Phương pháp nghiên cứu.

9.1 Phương pháp nghiên cứu lí thuyết:

Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, các văn bản pháp quy của Nhà nước,

Bộ GD-ĐT, các tài liệu chuyên môn, SGK và các tài liệu khác để phân tích

tổng hợp hệ thống những thông tin có liên quan đến đề tài.

9.2 C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn gi¸o dôc:

- §èi tho¹i víi gi¸o viªn sinh häc vµ häc sinh

- Sö dông phiÕu ®iÒu tra

9.3 Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m:

- §Þa ®iÓm TN s ph¹m: Gi¶ng d¹y TN mét sè giê ë trêng PT Vïng

Cao ViÖt B¾c vµ trêng PT DTNT §iÖn Biªn theo ph¬ng ph¸p ®· ®Ò ra.


4

- Thêi gian lµm TN: Tõ 17. 9. 2007 ®Õn 12.1.2008.

- Ph©n tÝch kÕt qña thùc nghiÖm.

9.4. Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc ®Ó xö lÝ sè liÖu çc kÕt qu¶ thùc

nghiÖm.

* Ph©n tÝch - ®¸nh gi¸ ®Þnh lîng çc bµi kiÓm tra th«ng qua çc tham sè

®Æc trng.

* Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh : Ph©n tÝch kÕt qu¶ bµi kiÓm tra cña HS ®Ó thÊy râ :

+ VÒ høng thó häc tËp vµ møc ®é tÝch cùc cña häc tËp.

+ Møc ®é n¾m v÷ng vµ ®é bÒn ®èi víi kiÕn thøc häc tËp.

10. Cấu trúc của luận văn.

PhÇn më ®Çu

PhÇn kÕt qu¶ nghiªn cøu: Gåm 4 ch¬ng

Ch¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu

Ch¬ng 2: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc

m«n sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT

Ch¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù häc m«n sinh häc 10

cho häc sinh trêng PTDTNT.

Ch¬ng 4: Thùc nghiÖm s ph¹m.

PhÇn kÕt: KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ.

Tµi liÖu tham kh¶o

Phô lôc


5

PhÇn II: KÕt qu¶ nghiªn cøu

Ch¬ng 1: Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu vÊn ®Ò tù

häc vµ híng dÉn tù häc trong gi¸o dôc nhµ trêng

Trong lịch sử phát triển giáo dục, tổ chức quá trình học tập theo hướng

tăng cường tính tự học của học sinh là vấn đề được quan tâm và nghiên cứu từ

lâu. VÒ vÊn ®Ò tù häc nh vai trß cña tù häc, n¨ng lùc tù häc cña HS, c¸ch

thøc rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc cho HS nãi chung vµ HS trêng PT DTNT

nãi riªng ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu.

1.1.1. Trên thế giới.

- Ngay từ cổ đại, nhiều nhà giáo dục lỗi lạc như Xôcơrat ( 470-399 TCN),

Khổng Tử (551 -479 TCN) … Đã từng nói đến tầm quan trọng to lớn của việc

phát huy tính tích cực, chủ động của HS và nói đến nhiều biện pháp phát huy

tính tích cực nhận thức.

- Từ thế kỉ 17 đến thế kỉ 19 nhiều nhà giáo dục lớn như J.A Conmesky

(1592-1670); Jacques Rousseau(1712-1778); A.Đixtecvec (1790-1866)

…Trong các công trình nghiên cứu của mình về giáo dục phát triển trí tuệ đều

đặc biệt nhấn mạnh: Muốn phát triển trí tuệ bắt buộc người học phải phát huy

tính tích cực, độc lập, sáng tạo để tự mình dành lấy tri thức. Muốn vậy phải

tăng cường khuyến khích người học tự khám phá, tự tìm tòi và suy nghĩ trong

quá trình học tập [14, tr.26-33].

- Ở Pháp, vào năm 1920 đã hình thành những "nhà trường mới", đặt vấn

đề phát triển năng lực trí tuệ của học sinh, khuyến khích các hoạt động do

chính học sinh tự quản.

- Nhiều tác giả Liên Xô (cũ) và xã hội chủ nghĩa Đông Âu, đứng trên quan

điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, các nhà giáo dục không những khẳng

định vai trò và tiềm năng to lớn của họa động tự học trong giáo dục nhà trường.


6

Đặc biệt nhiều tác giả còn nghiên cứu sâu sắc cách thức nhằm nâng cao hiệu

quả hoạt động tự học của người học. Trong đó nêu lên những biện pháp tổ

chức hoạt động độc lập nhận thức của học sinh trong quá trình dạy như:

Catxchuc G.X; Retzke R; Ilina T.A; Brunop E.p - Bropkina E.P; Picaxistưi P.I

[32, tr.9 ].

- Động cơ học tập và giáo dục đúng đắn được N.A.Rubakin; H.Smitman

và nhiều nhà giáo dục học coi là yếu tố quan trọng nhất có tính quyết định đến

hiệu quả tự học, vì nó thúc đẩy người học tích cực chủ động trong tự học[32,

tr.10 ].

- Những năm 30 của thế kỷ XX, nhiều nhà giáo dục ở Châu Á cũng quan

tâm sâu sắc đến lĩnh vực tự học của học sinh - sinh viên. T.Makiguchi - người

Nhật, nhà sư phạm lỗi lạc đã trình bày các tư tưởng nổi tiếng trong tác phẩm

"giáo dục v ì cuộ c sốn g sán g tạo". Ôn g cho rằn g, g iáo dục có thể coi là quá

trình hướng dẫn tự học mà động lực của nó là kích thích người học tạo ra giá

trị để đạt đến hạnh phúc của bản thân và cộng đồng [23].

- Về nhiệm vụ của giáo dục được Unesco nghiên cứu và chỉ rõ “Để đáp

ứng thành công nhiệm vụ của mình, giáo dục phải được tổ chức xoay quanh

bốn loại hình học tập cơ bản, mà trong suốt cuộc đời của mỗi con người, chúng

sẽ là những trụ cột về kiến thức: Học để biết, học để làm, học để cùng chung

sống, học để làm người”[ 42,tr 71]

Ngày nay, chủ trương giáo dục của mọi quốc gia trên thế giới đều khẳng

định: Lên lớp mà GV chỉ thông báo kiến thức là ít có hiệu quả, cần thay dần

việc thông báo bằng việc tổ chức HS tự tìm tòi để phát hiện kiến thức.

Tóm lại hoạt động tự học đã được các tác giả xem xét tương đối cụ thể , từ

vai trò của tự học, các kỹ năng tự học cần thiết đến các điều kiện để tổ chức

quá trình tự học đạt kết quả.


7

Hoạt động tự học được các tác giả kết luận là nó phải được thực hiện

trong mối quan hệ tương tác hợp lý giữa các yếu tố, cá nhân người học, giá o

viên và các điều kiện hỗ trợ khác.

1.1.2. Trong nước.

Trong lịch sử phát triển của giáo dục ở Việt Nam, vấn đề tự học, tự bồi

dưỡng đã được chú ý từ rất lâu.

Thời kì phong kiến, tư tưởng Nho giáo là hệ tư tưởng thịnh hành nhất ở

nước ta, đã xuất hiện các lớp tự phát của các ông đồ tâm huyết với nghề dạy

học, song còn nhiều hạn chế.

Thời kì thực dân Pháp đô hộ, giáo dục nước ta rất chậm đổi mới. hoạt

động tự học không được nghiên cứu và phổ biến, nhưng thực tiễn giáo dục lại

xuất hiện nhu cầu tự học có tính tự giác rất cao ở nhiều tầng lớp xã hội.

Ở Miền Nam thời Mỹ - nguỵ, hoạt động tự học đã được chú ý nghiên cứu

bởi nhiều tác giả, trong đó phải kể đến Đinh Gia Trinh với quan niệm có 2 hình

thức học là học lấy và học ở nhà trường. Ông cho rằng: “Học lấy là tự mình

học lấy triết học, khoa học, văn chương, không cần theo sự giảng dẫn tuần tự

của một ông thầy … Người ta ai cũng cần học lấy dù cả những người đỗ đạt

cao” [44].

Hoạt động tự học thực sự được nghiên cứu nghiêm túc và triển khai từ khi

nền giáo dục cách mạng ra đời (1954) trong đó Chủ tịch Hồ Chí Minh, một tấm

gương sáng về tình thần và phương pháp tự học đã dạy: "Về cách học, phải lấy

tự học làm nòng cốt"[ 30 tr 67].

Thủ tướng Phạm Văn đồng, một trong những học trò xuất sắc của chủ tịch

Hồ Chí Minh, đã tiếp nhận thể hiện và làm phong phú tư tưởng, sự nghiệp giáo

dục của Người. Đồng chí chỉ rõ: “Đối với các em HS điều quan trọng có tầm

cỡ rộng lớn là tránh tham lam nhồi nhét, tránh lối học vẹt, chỉ cần học thuộc

lòng điều thầy giảng, đối với GV cần sử dụng phương pháp dạy người học suy


8

nghĩ, tìm tòi, hiểu rộng hơn điều thầy nói, mở rộng tư duy và năng lực sáng tạo

của người học …, Làm sao cho giờ học là cơ hội để thầy trò thảo luận tranh

luận từ đó các em rút ra nhữngđiều cần học, cần biết…”[13, tr 47-51], . Trong

lí luận và thực tiễn Đồng chí cũng chỉ rõ "Phương pháp giáo dục không phải

chỉ là những kinh nghiệm, thủ thuật trong truyền thụ và tiếp thu kiến thức mà

còn là con đường để người học có thể tự học, tự nghiên cứu chứ không phải là

bắt buộc trí nhớ làm việc một cách máy móc, chỉ biết ghi rồi nói lại "[10].

Trong nghị quyết của bộ chính trị về cải cách giáo dục (11/1/1979) đã viết

"Cần coi trong việc bồi dưỡng hứng thú, thói quen và phương pháp tự học cho

HS, hướng dẫn HS biết cách nghiên cứu SGK, thảo luận chuyên đề ghi chép tài

liệu, tập làm thực nghiệm khoa học". Chính vì vậy việc nghên cứu những vấn

đề này có tính thời sự và đã được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu.

Từ năm học 1977 đến nay, có rất nhiều tác giả với các công trình viết về

vấn đề tự học như tác giả Nguyễn Hiến Lê[25], Nguyễn Cảnh Toàn [37], [38],

[39], [40], Nguyễn Kỳ[21], [22], §Æng Vò Ho¹t, Hµ ThÞ §øc [18], Lª Kh¸nh

B»ng [7], Nguyễn Như Ất [39], Nguyễn Văn Hộ [19]… Khi nói về tự học GS

Nguyễn Cảnh Toàn cho rằng “ Cốt lõi của học là tự học. Hễ có học là có tự

học, vì không ai có thể học hộ người khác được. Nhiệm vụ của chúng ta là

"biến quá trình dạy học thành quá trình tự học", tức là khéo léo kết hợp quá

trình dạy học của thầy với quá trình tự học của trò thành một quá trình thống nhất

biện chứng” [40, tr 60-66].

Riêng lĩnh vực SH có rất nhiều công trình nghiên cứu về tự học điển hình như

Đinh Quang Báo [3] [4] [5][6], . Nguyễn Đức Thành[43], Trần Bá Hoành[16]

[17] và nhiều tác giả khác. Trong các công trình nghiên cứ u của mình, tác giả

Trần Bá hoành đã phân tích cơ sở khoa học, cách thiết kế bài học sinh học theo

phương pháp tích cực và kỹ thuật thực hiện các phương pháp tích cực như KT

xác định mục tiêu bài học sử dụng câu hỏi, phiếu học tập, kỹ thuật đánh giá.


9

Trong đó ông nhấn mạnh Phát triển trí sáng tạo của học sinh, Ông chỉ rõ "Giáo

viên phải biết hướng dẫn, tổ chức cho học sinh tự mình khám phá kiến thức

mới, dạy cho học sinh không chỉ kiến thức mà cả phương pháp học, trong đó

cốt lõi là phương pháp tự học… Nếu rèn luyện cho người học có được kĩ năng,

phương pháp, thói quen tự học, biết ứng dụng những điều đã học vào những

tình huống mới, biết phát hiện và tự lực giải quyết vấn đề đặt ra sẽ tạo cho họ

lòng ham học, khơi dậy tiềm năng vốn có trong mỗi người. Làm được như vậy

thì kết quả học tập sẽ tăng gấp bội, HS sẽ có thể tiếp tục tự học khi vào đời, dễ

dàng thích ứng với cuộc sống xã hội"[17, tr.50].

Nhiều công trình, nhiều bài báo viết về tự học nói chung ở các lĩnh vực

như “Một số vấn đề cần thiết khi hướng dẫn HS tự học” - Thái Duy Tuyên;

“Dạy học phát huy năng lực cá nhân của học sinh”– Nguyễn Gia Cầu và nhiều

bài báo khác.

Một số luận án tiến sỹ của các tác giả Nguyễn Thị Bích Hạnh; Hoàng Thị

Lợi, Nguyễn Thị Tính … Nhiều luận văn thạc sỹ viết về những vấn đề có liên

quan đến tự học như luận văn của các tác giả Bùi Thúy Phượng, Vũ Phương

Thảo, Ngô thị Mai Hương. …Các tác giả đã nêu và phân tích cơ sở khoa học

của hoạt động tự học, cơ sở tâm lí học, giáo dục học, xã hội học… Các tác giả

đã khẳng định rõ các yếu tố thuộc về cá nhân ( nội lực) có vai trò quyết định

đối với kết qủa học tập trong đó có năng lực tự học, ngoài ra các yếu tố bên

ngoài như biện pháp hướng dẫn của giáo viên, phương pháp, phương tiện cũng

có vai trò quan trọng.

Việc nghiên cứu về kỹ năng học tập và bồi d ưỡng phương pháp tự học

cho học sinh trường PTDTNT đã được một số tác giả đề cập đến như: Phạm

Vũ Kích “Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong trường PTDTNT”, Hà

Văn Định “Hoạt động ngoài giờ lên lớp ”, Lê Bình “Một số kinh nghiệm huy

động tham gia các hoạt động ngoài giờ lên lớp ”, Phạm Hồng Quang “ Ứng


10

dụng một số biện pháp tổ chức học tập ngoài giờ lên lớp cho học sinh trường

PTDTNT các tỉnh phía bắc”, Trần Thị Ph ương Hà “ Các giải pháp quản lý

nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường PTDTNT tỉnh Yên Bái”, Hoàng

Thị Lợi “Biện pháp rèn luyện kĩ năng ôn tập cho HS trường PT DTNT”…

Việc nghiên cứu các hình thức tổ chức học tập nhằm rèn luyện kĩ năng

học tập cho học sinh trường PTDTNT đã được các tác giả đề cập dưới nhiều

góc độ khác nhau: Từ việc cải tiến nội dung, ph ương pháp dạy học đến kiểm

tra đánh giá việc học bài của học sinh.

*Tóm lại: Qua tìm hiểu các công trình trên thế giới và trong n ước nghiên

cứu về tự học tôi có một số nhận xét sau:

+ Tự học, vai trò của tự học là vấn đề được bàn luận xuyên suốt các thời

kì lịch sử nhân loại, mang ý nghĩa triết học. Nhưng càng về sau càng được soi

sáng thêm về cơ sở giáo dục học và tâm lí học.

+ Tự học là một nhu cầu, một năng lực cần có của mọi người, đặc biệt

trong thời đại ngày nay. Do đó mục tiêu quan trọng của các nhà trường là trang

bị cho HS phương pháp tự học.

+ Có nhiều tác giả nghiên cứu về tự học đối với sinh viên và học sinh phổ

thông, có một số ít viết về tự học đối với học sinh trường PTDTNT nhưng các

công trình này chủ yếu m ới phản ánh một cách khái quát việc tổ chức hoạt

động học tập cho học sinh dân tộc trong giờ lên lớp hoặc hoạt động ngoài giờ

lên lớp, chưa có một công trình nghiên cứu nào đi sâu vào việc nghiên cứu các

biện pháp tổ chức tự học cho học sinh trường PTDTNT dưới góc độ môn Sinh học 10.

+ Để tổ chức, nâng cao năng lực tự học cho HS có hiệu quả, cần làm rõ cơ

sở lí luận và thực tiễn của các biện pháp, trên cơ sở đó xây dựng được các biện

pháp nâng cao năng lực tự học cho phù hợp nhằm phát huy tính tích cực, độc

lập sáng tạo, rèn luyện kĩ năng tự học và nâng cao chất lượng học tập bộ môn

của HS.


11

Ch¬ng 2

C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc n©ng cao n¨ng

lùc tù häc cho häc sinh trêng PTDTNT

2.1 Mét sè kh¸i niÖm c«ng cô

2.1.1 Tù häc vµ tù häc cã híng dÉn

*Kh¸i niÖm vÒ tù häc: “Tù häc lµ qu¸ tr×nh tù m×nh ho¹t ®éng lÜnh

héi tri thøc khoa häc vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng thùc hµnh kh«ng cã sù híng

dÉn trùc tiÕp cña GV vµ sù qu¶n lÝ trùc tiÕp cña c¬ së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o“

[15, tr.458] . Cô thÓ h¬n “Tù häc lµ tù m×nh ®éng n·o, suy nghÜ, sö dông

çc n¨ng lùc trÝ tuÖ (quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp) vµ cã khi c¶

c¬ b¾p (khi ph¶i sö dông c«ng cô) cïng çc phÈm chÊt cña m×nh, råi c¶

®éng c¬, t×nh c¶m, c¶ nh©n sinh quan, thÕ giíi quan (nh trung thùc, kh¸c

quan cã ý chÝ tiÕn thñ, kh«ng ng¹i khã, kiªn tr× nhÉn n¹i, lßng say mª khoa

häc) ®Ó chiÕm lÜnh mét lÜnh vùc hiÓu biÕt nµo ®ã cña nh©n lo¹i, biÕn lÜnh

vùc ®ã thµnh së h÷u cña m×nh“[40,tr.59].

* Tù häc cã híng dÉn: “Tù häc cã híng dÉn lµ viÖc häc ç nh©n vµ

tù chñ, ®î c sù g ióp ®ì v µ t¨ ng cêng cña mé t sè y Õu tè nh GV ( cã

híng dÉn), nh c«ng nghÖ gi¸o dôc hiÖn ®¹i“[15, tr 459]

ViÖc tù häc cã híng dÉn cã thÓ ®îc cô thÓ hãa theo m« h×nh sau:

- Thu nhËn th«ng tin: Qua ®äc SGK, tµi liÖu, qua quan s¸t, qua thÝ

nghiÖm, qua bµi tËp, qua t liÖu m¹ng internet, qua nghe gi¶ng vµ ghi

chÐp ...

- Xö lý th«ng tin: Ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t, nhËn xÐt ®¸nh gi¸,

phª ph¸n, tù tr×nh bµy, øng dông, lËp b¶ng hÖ thèng ...

- Tù kiÓm tra, tù ®iÒu chØnh: Qua tr¶ lêi cña b¹n, qua tù tr¶ lêi, qua

tæng kÕt cña thÇy.


12

Nh vËy ngêi häc lµ chñ thÓ, trung t©m tù m×nh chiÕm lÜnh tri thøc,

ch©n lÝ b»ng hµnh ®éng cña m×nh. ThÇy lµ t¸c nh©n híng dÉn, tæ chøc,

®¹o diÔn cho trß tù häc trong sù hîp t¸c víi b¹n.

* Tãm l¹i:

- Tù häc lµ mét bé phËn, mét thµnh phÇn cña häc, khi nãi ®Òu häc th×

bao giê còng g¾n víi tù häc, nhng kh«ng ph¶i bÊt cø sù häc nµo còng lµ

tù häc. ChØ khi nµo häc sinh ®éc lËp, tù lùc thùc hiÖn ho¹t ®éng häc trong

®iÒu kiÖn kh«ng cã sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña gi¸o viªn th× khi ®ã tù häc

míi x¶y ra.

- Cã thÓ nãi lµ con ngêi ai còng ph¶i tù häc, do vËy trong cuéc ®êi

cña mçi ngêi bao giê còng cã ho¹t ®éng tù häc song vÊn ®Ò quan träng lµ

tù häc ë møc ®é nµo vµ tù häc nh thÕ nµo.

- §Æc ®iÓm c¬ b¶n quan träng kh«ng thÓ thiÕu cña tù häc lµ sù tù gi¸c

vµ kiªn tr× cao, sù tÝch cùc, ®éc lËp vµ s¸ng t¹o cña häc sinh trong ho¹t

®éng häc lµ tù m×nh thùc hiÖn viÖc häc.

- Tù häc cã nhiÒu møc ®é: Lµ tù häc hoµn toµn vµ tù häc cã ngêi

híng dÉn. Tù häc cã híng dÉn lµ h×nh thøc tù häc ®Ó chiÕm lÜnh tri thøc

vµ h×nh thµnh kü n¨ng t¬ng øng víi sù híng dÉn tæ chøc chØ ®¹o cña

gi¸o viªn th«ng qua tµi liÖu híng dÉn tù häc..

Nh vËy tù häc lµ tù m×nh thùc hiÖn viÖc häc, tù häc kh«ng thÓ thiÕu

trong ho¹t ®éng häc, trong ®ã häc sinh ph¶i biÕt huy ®éng hÕt kh¶ n¨ng

trÝ tuÖ, t×nh c¶m vµ ý trÝ cña m×nh ®Ó lÜnh héi mét çch s¸ng t¹o tri thøc kü

n¨ng, vµ hoµn thiÖn nh©n çch cña m×nh díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn.

KÕt qu¶ tù häc cao hay thÊp phô thuéc vµo n¨ng lùc tù häc cña mçi ç

nh©n vµ ®Æc biÖt víi häc sinh phæ th«ng th× cßn ph¶i phô thuéc rÊt lín ®Õn

sù híng dÉn cña gi¸o viªn.

2.1.2.N¨ng lùc tù häc vµ sù h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc cho HS


13

* N¨ng lùc: “§ặc điểm của cá nhân thể hiện mức độ thông thạo - tức là

có thể thực hiện một cách thành thục và chắc chắn - một hay một số dạng hoạt

động nào đó. N¨ng lùc gắn liền với những phẩm chất về trí nhớ, tính nhạy

cảm, trí tuệ, tính cách của cá nhân. N¨ng lùc có thể phát triển trên cơ sở năng

khiếu (đặc điểm sinh lí của con người, trước hết là của hệ thần kinh trung

ương), song không phải là bẩm sinh , mà là kết quả phát triển của xã hội và của

con người (đời sống xã hội, sự giáo dục và rèn luyện, hoạt động của cá nhân)”

[2]. Năng lực được hình thành và hoàn thiện dần trên cơ sở rèn luyện các kĩ

năng.

* Kĩ năng: Giai đoạn trung gian giữa tri thức và kĩ xảo trong quá trình

nắm vững một phương thức hành động. Đặc điểm đòi hỏi sự tập trung chú ý

cao, sự kiểm soát chặt chẽ của thị giác, hành động chưa bao quát, còn có động

tác thừa. Được hình thành do luyện tập hay do bắt chước” [2].

Nãi çch kh¸c “KÜ n¨ng lµ mét viÖc g× ®ã mµ HS ph¶i thÓ hiÖn çi

ph¶i lµm. KÜ n¨ng bao hµm mét hµnh vi trong ®ã kiÕn thøc, hiÓu biÕt vµ

lËp luËn ®îc vËn dông mét çch c«ng khai“ [49, tr. 35]

* N©ng cao n¨ng lùc tù häc: Thùc chÊt lµ h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn hÖ

thèng kÜ n¨ng tù häc. Khi tiÕp xóc víi nguån kiÕn thøc kh¸c nhau, häc

sinh cÇn cã kü n¨ng hµnh ®éng t¬ng øng. HS biÕt çch tæ chøc, thu thËp

th«ng tin, xö lý th«ng tin, tù kiÓm tra, tù ®iÒu chØnh trong qu¸ tr×nh lµm

viÖc víi çc nguån tri thøc nghÜa lµ ®· n¾m ®îc ph¬ng ph¸p häc ®Ó häc

trªn líp vµ tù häc. Ho¹t ®éng häc bao gåm mét sè hµnh ®éng häc cã môc

®Ých phï hîp, ®¸p øng môc ®Ých chung cña ho¹t ®éng häc, biÕt çch s¾p

xÕp tr×nh tù , çc hµnh ®éng mét çch hîp lý, biÕt thùc hiÖn çc hµnh ®éng

häc cã kÕt qu¶. Ngêi nµo biÕt lùa chän, s¾p xÕp vµ thùc hiÖn ®óng çc

hµnh ®éng theo ®óng quy tr×nh ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých ho¹t ®éng th× ngêi ®ã

cã ph¬ng ph¸p häc.


14

2.2 Ho¹t ®éng tù häc cña HS trêng PTDTNT.

* Qua nghiªn cøu tµi liÖu cña Ph¹m Hång Quang [34], [35], TrÇ n sÜ

Nguyªn [33], Hoµng ThÞ Lîi[26] vµ nhiÒu tµi liÖu kh¸c{24], [9] ... vÒ ®Æc

®iÓm nhËn thøc, ho¹t ®éng tù häc cña HS DTNT cã mét sè ®Æc ®iÓm sau:

- §iÓm næi bËt trong kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh d©n téc lµ thãi quen

lao ®éng trÝ ãc cha bÒn, ng¹i ®éng n·o. Trong häc tËp nhiÒu em kh«ng

biÕt lËt ®i lËt l¹i vÊn ®Ò, ph¸t hiÖn th¾c m¾c, suy nghÜ s©u s¾c vÒ vÊn ®Ò häc

tËp. NhiÒu häc sinh kh«ng hiÓu bµi nhng kh«ng biÕt m×nh kh«ng hiÓu ë

chç nµo. T duy cña häc sinh d©n téc cßn kÐm nhanh nh¹y vµ linh ho¹t,

kh¶ n¨ng thay ®æi gi¶i ph¸p chËm, nhiÒu khi m¸y mãc, dËp khu«n. Häc

sinh d©n téc thêng tháa m·n víi çi cã s½n, Ýt ®éng n·o ®æi míi, kh¶ n¨ng

®éc lËp t duy vµ ãc phª ph¸n cßn h¹n chÕ. Thao t¸c t duy thÓ hiÖn ë kh¶

n¨ng ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t cña häc sinh cßn ph¸t triÓn chËm,

thiÕu toµn diÖn.

-Häc sinh d©n téc ®a sè ch¨m chØ, chÞu khã song ph¬ng ph¸p häc tËp

nãi chung cha khoa häc, thêng tiÕp thu tri thøc mét çch thô ®éng b»ng

çc ghi nhí, t¸i hiÖn. Cè g¾ng ghi nhí toµn bé lêi gi¶ng cña gi¸o viªn råi cè

g¾ng lÆp l¹i y nguyªn, ng¹i ®µo s©u, suy nghÜ, t×m dÊu hiÖu b¶n chÊt cña

néi dung vÊn ®Ò nghiªn cøu ( häc vÑt).

- H×nh thøc häc tËp cña HS vÉn hay sö dông lµ häc thuéc lßng trong

vë ghi, çc h×nh thøc «n tËp mang tÝnh tÝch cùc Ýt ®îc sö dông, kü n¨ng

x©y dùng dµn ý tãm t¾t bµi häc, kÜ n¨ng x©y dùng s¬ ®å , lËp b¶ng tãm t¾t

cña HS ®a sè ë møc yÕu vµ hÇu nh cha ®îc h×nh thµnh.

- Sù nç lùc cña b¶n th©n trong tù häc cha cao, khi gÆp nh÷ng khã

kh¨n trong häc tËp ( mét bµi tËp khã, mét vÊn ®Ò cha hiÓu “) hÇu hÕt çc

em bá qua, mét sè Ýt hái b¹n hái thÇy, cßn mét sè nhá tù m×nh mµy mß,

tiÕp tôc suy nghÜ, t×m tµi liÖu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.


15

- M«i trêng tù häc kh¸c víi HS phæ th«ng. Tù häc cña HS trêng

PTDTNT ®îc diÔn ra trong m«i trêng häc tËp gi¸o dôc tËp trung, díi

sù qu¶n lý theo dâi, tæ chøc ®iÒu khiÓn thèng nhÊt ë nh÷ng ®Þa ®iÓm nhÊt

®Þnh thêng lµ trªn gi¶ng ®êng t¹i çc líp häc.ViÖc tù häc cña mçi HS tèt

hay kh«ng cßn phô thuéc Ýt nhiÒu vµo viÖc tù häc cña çc HS kh¸c. Do vËy

viÖc tæ chøc tù häc cho HSDTNT ph¶i cã tæ chøc híng dÉn cña gi¸o viªn

vµ liªn quan ®Õn viÖc tæ chøc, qu¶n lý giê tù häc trong tËp thÓ.

Nh vËy víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc, ph¬ng ph¸p häc tËp vµ nh÷ng ®Æc

®iÓm vÒ ho¹t ®éng tù häc cña HS trêng PTDTNT nh ®· tr×nh bµy ë

trªn, th× viÖc båi dìng cho çc em n¨ng lùc tù häc nãi chung vµ n¨ng lùc

tù häc bé m«n sinh häc nãi riªng lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng, cÇn gióp cho

HS trêng PTDTNT cã ph¬ng ph¸p häc hîp lý, khoa häc mµ träng t©m

chÝnh lµ ph¬ng ph¸p tù häc, cÇn ®Æc biÖt nhÊn m¹nh viÖc rÌn luyÖn cho

çc em thãi quen tù häc cã khoa häc, thêng xuyªn ®Æt ra çc c©u hái: T¹i

sao? Nh thÕ nµo? T¹i sao nh thÕ nµy mµ kh«ng ph¶i thÕ kia? NÕu thÕ

nµy th× sao? ... Còng nh rÌn luyÖn cho çc em mét sè kÜ n¨ng trong tù häc

nh: Kü n¨ng lµm viÖc víi SGK, kÜ n¨ng ph©n tÝch ®å thÞ, h×nh vÏ, kÜ n¨ng

lËp ®Ò c¬ng, s¬ ®å hãa, kÜ n¨ng th¶o luËn nhãm trong qu¸ tr×nh häc tËp.

2.3 C¬ së cña viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS.

2.3.1 C¬ së triÕt häc

Theo quan ®iÓm triÕt häc th× kÕt qu¶ cña hµnh ®éng bÞ chi phèi bëi

hai yÕu tè ®ã lµ néi lùc vµ ngo¹i lùc.YÕu tè ngo¹i lùc trong häc tËp lµ sù

t¸c ®éng, híng dÉn, tæ chøc, ®¹o diÔn cña gi¸o viªn. Ngêi thÇy giái lµ

ngêi biÕt tù häc s¸ng t¹o suèt ®êi. Yªó tè néi lùc lµ vèn tri thøc ®· cã,

®éng c¬ häc tËp, n¨ng lùc tù ®iÒu chØnh vµ quan träng nhÊt lµ néi lùc. Néi

lùc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ rÌn luyÖn kÜ

n¨ng. Do ®ã cÇn tró träng ®Õn yÕu tè néi lùc.


16

Song tù häc - thuéc qu¸ tr×nh ç nh©n ho¸ viÖc häc - kh«ng cã nghÜa

lµ häc mét m×nh, ®¬n th©n ®éc m·, mµ häc trong sù hîp t¸c víi çc b¹n,

trong m«i trêng x· héi, díi sù híng dÉn cña thÇy vµ sù hîp t¸c cña çc

b¹n - ngo¹i lùc. Ngîc l¹i, t¸c ®éng cña thÇy vµ cña m«i trêng x· héi sÏ

kÐm hiÖu lùc nÕu kh«ng ph¸t huy ®îc n¨ng lùc tù häc cña ngêi häc.

Nh vËy, kÕt hîp qu¸ tr×nh d¹y víi qóa tr×nh tù häc lµ nh»m lµm

cho “d¹y“ vµ “tù häc“ céng hëng ®îc víi nhau t¹o ra chÊt lîng vµ

hiÖu qu¶ cao ®Ó ®¹t môc tiªu ®µo t¹o con ngêi lao ®éng tù chñ, n¨ng ®éng

vµ s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc t duy, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, n¨ng lùc tù

häc.

2.3.2 C¬ së t©m, sinh lý häc s ph¹m

* C¬ së t©m lÝ: Do ®Æc ®iÓm t©m lÝ häc løa tuæi: ë HS PT (tõ 15 - 18

tuæi), sù chó ý tËp trung vµ ®é bÒn cao h¬n, kh¶ n¨ng ghi nhí cã tÝnh kh¸i

qu¸t h¬n, mang tÝnh chän läc vµ cã phª ph¸n h¬n HS cÊp TH c¬ së. PhÈm

chÊt t duy s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh, tù ®¸nh gi¸ còng béc lé râ

h¬n.

VÒ møc ®é ph¸t triÓn cÇn ®¹t ®îc lµ häc sinh lµm chñ tõng bíc

çc mèi quan hÖ x· héi cña b¶n th©n, ph¸t triÓn nh©n çch víi t çch lµ

chñ thÓ x· héi.[46]

Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lÝ trªn rÊt thuËn lîi cho viÖc d¹y - tù häc v×

d¹y - tù häc kh«ng ph¶i lµ mét ph¬ng ph¸p cô thÓ nµo ®ã mµ nã bao gåm

nhiÒu tËp hîp ph¬ng ph¸p. HÇu hÕt çc ph¬ng ph¸p ®Òu nh»m ph¸t huy

tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HS vµ ®Òu cã ®Æc ®iÓm chung lµ:

- D¹y häc b»ng viÖc t¨ng cêng tæ chøc çc ho¹t ®éng cho HS.

- D¹y häc chó träng rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p tù häc.

- T¨ng cêng häc tËp ç nh©n vµ ho¹t ®éng nhãm.

- D¹y HS tù ®¸nh gi¸, tù ®iÒu chØnh.


17

* C¬ së sinh lý häc

M« h×nh d¹y - tù häc (híng dÉn tù häc) cã c¬ së sinh häc lµ: “Häc

thuyÕt vÒ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn chñ ®éng“ cña B.F.Skinner víi hai thÝ

nghiÖm næi tiÕng lµ: thÝ nghiÖm d¹y chim bå c©u tù t×m lÊy thøc ¨n trong

çc h¹t cã h×nh thï gièng nhau nhng mÇu s¾c kh¸c nhau, vµ thÝ nghiÖm “

D¹y chuét ®¹p cÇn c©u c¬m“[26].

Theo häc thuyÕt nµy, bµi häc lµ v× lîi Ých cña chÝnh ngêi häc; môc

®Ých häc, néi dung häc lµ do chÝnh nhu cÇu cña ngêi häc. Chim bå c©u tù

t×m thÊy thøc ¨n, chuét ®¹p tõ cÇn c©u c¬m trong s¬ ®å d¹y häc cña

Skinner lµ h×nh ¶nh cña ngêi tù häc, tÝch cùc chñ ®éng t×m ra kiÕn thøc -

thøc ¨n tinh thÇn b»ng hµnh ®éng cña chÝnh m×nh. §ã chÝnh lµ d¹y - tù

häc trong ®ã viÖc häc (tù häc) thùc chÊt lµ mét qu¸ tr×nh:

- Tù t×m ra ý nghÜa, lµm chñ çc kü x¶o nhËn thøc, t¹o ta çc cÇu

nèi nhËn thøc trong t×nh huèng häc.

- Tù biÕn ®æi m×nh, tù lµm phong phó m×nh b»ng çch thu lîm vµ

xö lý th«ng tin tõ m«i trêng sèng xung quanh m×nh.

- Tù häc, tù nghiªn cøu, tù t×m ra kiÕn thøc b»ng hµnh ®éng cña

chÝnh m×nh, ç nh©n ho¸ viÖc häc ®ång thêi hîp t¸cvíi çc b¹n trong céng

®ång líp häc, díi sù híng dÉn cña thÇy c« gi¸o.

Cßn viÖc d¹y thÝch hîp víi qu¸ tr×nh häc nãi trªn lµ mét qu¸ tr×nh

cã b¶n chÊt lµ:

- KÕt hîp qu¸ tr×nh häc víi qu¸ tr×nh tù häc, qu¸ tr×nh gi¸o dôc víi

qu¸ tr×nh tù gi¸o dôc.

- KÕt hîp h÷u c¬ qu¸ tr×nh ç nh©n ho¸ víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ viÖc

häc.

- Céng hëng d¹y häc víi tù häc, t¹o ra chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ gi¸o dôc

cao.


18

Tãm l¹i, trªn c¬ së hiÓu ®îc çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn n¨ng lùc tù

häc, ta cã thÓ vËn dông vµo trong gi¶ng d¹y ®Ó h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc

cho HS.

2.4 c¬ së thùc tiÔn cña ®Ó tiÕn hµnh biÖn ph¸p n©ng cao NLTH cho

HSDTNT.

2..4.1 Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh thùc tr¹ng .

§Ó t×m hiÓu thùc tr¹ng cña viÖc gi¶ng d¹y nãi chung vµ viÖc rÌn luyÖn

n¨ng lùc tù häc cho HS trêng PT DTNT trong viÖc häc sinh häc 10 nãi

riªng, chóng t«i ®· sö dông çc ph¬ng ph¸p sau:

*Sö dông phiÕu pháng vÊn

Chóng t«i ®· sö dông phiÕu ®iÒu tra pháng vÊn ®Ó kh¶o s¸t 13 gi¸o

viªn

Sinh häc ®· vµ ®ang trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n Sinh häc, 300 em häc sinh

ë trêng PT Vïng Cao ViÖt B¾c vµ trêng D©n téc néi tró §iÖn Biªn.

Chóng t«i ®· thiÕt kÕ 3 phiÕu kh¶o s¸t dµnh cho HS

PhiÕu sè 1: Kh¶o s¸t vÒ nh÷ng khã kh¨n thêng gÆp cña HS trong

viÖc häc tËp sinh häc(SH) ë trêng PT d©n téc néi tró

PhiÕu sè 2: Kh¶o s¸t vÒ viÖc tù häc m«n sinh häc ë trêng PT d©n téc néi

tró

PhiÕu sè 3: Kh¶o s¸t vÒ çch thøc thÇy (c«) gi¸o bé m«n thêng

híng dÉn HS tù häc trong trêng PT d©n téc néi tró.

* Çc ph¬ng ph¸p kh¸c: Chóng t«i tiÕn hµnh dù giê d¹y, tham kh¶o bµi

so¹n cña mét sè gi¸o viªn d¹y m«n sinh häc 10, tiÕn hµnh quan s¸t ho¹t

®éng tù häc cña häc sinh, gÆp gì trao ®æi víi çc gi¸o viªn vµ häc sinh vÒ

vÊn ®Ò quan t©m.

2.4.2 KÕt qu¶ ®iÒu tra


19

Qua kÕt qu¶ ë b¶ng [PhÇn phô lôc] kÕt qu¶ ®iÒu tra cã thÓ ®îc tãm t¾t nh

sau:

*VÒ nh÷ng khã kh¨n thêng gÆp cña HS trong viÖc häc tËp sinh häc ë

trêng PT d©n téc néi tró

- HS trêng PTDTNT thêng gÆp khã kh¨n khi ph¸t biÓu tríc ®¸m

®«ng v× ng¹i ngïng, thiÕu tù tin, mét sè HS gÆp khã kh¨n trong diÔn ®¹t

b»ng tiÕng phæ th«ng (tiÕng ViÖt) çc kiÕn thøc vèn ®· hiÓu (tøc lµ tuy trong

ã c th× hiÓu mµ l¹ i khã kh¨ n ®Ó nã i, v iÕt ra ), §Æ c biÖt cã 6 1% HS g Æp khã

kh¨n trong viÖc tù t×m hiÓu çc lo¹i s¬ ®å , h×nh vÏ trong s¸ch gi¸o khoa. Qua

dù giê vµ trao ®æi víi HS chóng t«i thÊy khi lµm viÖc víi h×nh vÏ, nhiÒu HS

cßn cha chó ý xem xÐt çc bé phËn çc chi tiÕt cô thÓ cña h×nh vÏ, kh¨ n¨ng

nhËn biÕt ý nghÜa cña çc dÊu hiÖu vµ mèi liªn quan gi÷a çc bé phËn trªn

h×nh vÏ cßn rÊt h¹n chÕ.

*VÒ viÖc tù häc m«n sinh häc ë trêng PT d©n téc néi tró

Qua kÕt qu¶ ë b¶ng 1.2, chóng t«i rót ra mét sè nhËn xÐt sau:

- VÒ viÖc chuÈn bÞ bµi míi tríc khi lªn líp: NÕu çc thÇy c« giao

nhiÖm vô, yªu cÇu HS ®äc bµi ë nhµ th× phÇn lín HS cã ý thøc ®äc tríc,

NÕu çc thÇy c« kh«ng giao nhiÖm vô, kh«ng yªu cÇu HS ®äc bµi ë nhµ th×

chØ mét phÇn nhá çc em tù gi¸c ®äc ( chñ yÕu víi çc em häc kh¸, giái).

Qua ®iÒu tra thÊy r»ng hÇu hÕt çc em chØ ®äc lít qua ( ®äc lÊy lÖ hay

®äc ®èi phã), mét sè cã t×m hiÓu xem néi dung bµi sÏ häc gåm nh÷ng môc

nµo, néi dung nµo, rÊt Ýt çc em t×m thuËt ng÷ khã hiÓu ®Ó dù ®Þnh hái

thÇy còng nh t×m mèi liªn quan gi÷a kiÕn thøc míi víi kiÕn thøc ®· häc.

- §èi víi viÖc sµo bµi ( tøc lµ xem l¹i bµi võa häc): NhiÒu em kh«ng

xem l¹i bµi võa häc mµ çc em chØ cã thãi quen häc bµi cò chuÈn bÞ cho

viÖc kiÓm tra bµi cña ngµy h«m sau, mét sè chØ xem qua ë møc ®¬n gi¶n vµ

mét sè çc em xem l¹i bµi kÕt hîp ®iÒu chØnh vë ghi chÐp bµi gi¶ng trªn


20

líp vµ t×m hØÓu thªm nh÷ng ®iÒu mµ trªn líp hoÆc nghe cha râ , hoÆc

khã hiÓu nhng kh«ng thêng xuyªn.

- VÒ viÖc häc bµi cò vµ thùc hiÖn «n tËp ch¬ng: HÇu hÕt çc em sö

dông h×nh thøc häc thuéc lßng bµi cò thËm chÝ c¶ bµi «n tËp ch¬ng còng

häc thuéc ( cã mét sè em kh«ng hiÓu nhng vÉn häc thuéc), mét sè Ýt häc

bµng çch x©y dùng ®Ò c¬ng, lËp s¬ ®å ( Grap ) lµm bµi tËp th«ng qua dã

mµ ghi nhí kiÕn thøc. Mét sè Ýt häc kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi, ch¬ng vµ cã

thùc hiÖn ®äc thªm tµi liÖu ®Ó më réng kiÕn thøc cã liªn quan nhng møc

®é cßn Ýt. Cã thÓ kÕt luËn r»ng xu híng chung cña HS vÒ TH lµ ®Ó chuÈn

bÞ cho viÖc kiÓm tra bµi cò cña gi¸o viªn ®Ó lÊy ®iÓm, mét sè ®Ó n¾m v÷ng

nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n chø Ýt cã nhu cÇu më réng, hiÓu s©u kiÕn thøc.

- VÒ ho¹t ®éng cña HS trong giê lªn líp: PhÇn nhiÒu HS thô ®éng

nghe gi¶ng, Ýt ®éng n·o suy nghÜ, chØ tr¶ lêi khi thÇy yªu cÇu vµ kh«ng

d¸m hái thÇy khi cã th¾c m¾c, ghi (chÐp l¹i ) theo néi dung ®äc tãm t¾t cña

thÇy, chØ cã mét sè nhá HS tÝch cùc, chñ ®éng trong qu¸ tr×nh häc nh s½n

sµng tr¶ lêi c©u hái cña thÇy nÕu biÕt vµ thËm chÝ s½n sµng hái l¹i thÇy nÕu

cã th¾c m¾c.

- VÒ vÊn ®Ò th¶o luËn nhãm: Qua dù giê vµ trao ®æi víi çc em HS vµ

GV chóng t«i thÊy: Khi gi¸o viªn yªu cÇu nghiªn cøu SGK trao ®æi nhãm

vµ th¶o luËn, mét sè nhá HS kh«ng lµm g× chØ nghe çc b¹n trong nhãm

lµm vµ b¸o ço, phÇn lín çc em cã tham gia (®Ó gi¸o viªn kh«ng phª

b×nh) nhng kh«ng nhiÖt t×nh. ChØ nh÷ng HS häc kh¸, hay ph¸t biÓu (

n¨ng ®éng) th× gi÷ vai trß chñ chèt trong giê häc khi GV sö dông h×nh

thøc tra o ®æ i nhã m. §a sè ç c em biÕt b¸m s¸ t y ªu cÇ u cña c© u há i khi

th¶o luËn song kh¶ n¨ng diÔn ®¹t ý kiÕn râ rµng, ng¾n gän vµ kh¶ n¨ng

tranh luËn ®Æc biÖt lµ tranh luËn ®Ó b¶o vÖ ý kiÕn cña m×nh, cña nhãm

m×nh cßn h¹n chÕ.


21

- VÒ ý thøc m«n häc th× phÇn lín çc em chØ coi häc m«n sinh häc lµ

nhiÖm vô b¾t buéc, kh«ng høng thó, say mª m«n häc. ChØ mét phÇn nhá lµ

yªu thÝch vµ say mª nã.

* VÒ viÖc gi¸o viªn bé m«n thêng híng dÉn HS tù häc trong trêng

PT d©n téc néi tró

- Gi¸o viªn thêng chØ yªu cÇu häc sinh häc bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi

míi theo c©u hái vµ bµi tËp trong SGK, mét sè GV cã híng dÉn häc sinh

häc bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi míi. Mét sè GV quan t©m ®Õn viÖc yªu cÇu häc

sinh lËp dµn ý vµ x©y dùng s¬ ®å Grap cho çc bµi häc vµ çc bµi «n tËp

ch¬ng.

- Trong giê lªn líp hÇu hÕt gi¸o viªn thêng ®Æt çc c©u hái dÔ, çc

c©u hái t¸i hiÖn kiÕn thøc cò hoÆc yªu cÇu häc sinh tãm t¾t kiÕn thøc c¬

b¶n ®Ó tõ ®ã d¹y kiÕn thøc míi, mét sè GV quan t©m ®Õn viÖc híng dÉn

häc sinh ph©n tÝch b¶ng biÓu, s¬ ®å, ®å thÞ, h×nh vÏ còng nh ®Æt ra çc

t×nh huèng cã vÊn ®Ò híng dÉn häc sinh th¶o luËn nhãm ®Ó t×m ra kiÕn

thøc míi nhng kh«ng thêng xuyªn.

* Qua dù giê, trao ®æi chuyªn m«n vµ tham kh¶o gi¸o ¸n cña mét sè

gi¸o viªn d¹y m«n sinh häc chóng t«i cã nhËn xÐt sau:

+ T×nh h×nh híng dÉn HS tù häc qua gi¸o ¸n: Trong gi¸o ¸n chñ yÕu

lµ liÖt kª nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n mµ HS cÇn ph¶i n¾m ®îc qua giê gi¶ng

ë cét néi dung còng nh chØ cã nh÷ng c©u hái ®¬n gi¶n t¸i hiÖn kiÕn thøc

cò, c©u hái ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi ë møc ®¬n gi¶n, thËm chÝ cã nhiÒu c©u

hái chØ ®Ó gäi lµ cã c©u hái. ë cét ph¬ng ph¸p, ®a sè çc gi¸o ¸n chØ chó ý

®Õn kiÕn thøc cÇn truyÒn ®¹t chø Ýt chó ý ®Õn viÖc rÌn luyÖn çc thao t¸c

t duy, kÜ n¨ng chiÕm lÜnh néi dung kiÕn thøc. HÇu hÕt çc bµi so¹n cha

thÓ hiÖn râ ho¹t ®éng cña HS, cha cã çc t×nh huèng( dù kiÕn cho çc

thao t¸c, ho¹t ®éng râ rµng) cô thÓ mµ chØ chung chung, cha cã çc biÖn


22

ph¸p tæ chøc gióp HS ho¹t ®éng ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi còng nh

cha cã néi dung cô thÓ híng dÉn HS çc c«ng viÖc ë nhµ nh sµo bµi,

häc bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi míi. Hay nãi çch kh¸c trong gi¸o ¸n gi¸o viªn

cha thÓ hiÖn râ ®îc ý ®å d¹y häc - tù häc.

+T×nh h×nh híng dÉn HS tù häc qua giê d¹y:

- Trong mét sè tiÕt häc gi¸o viªn sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc

th× giê häc ®¹t hiÖu qu¶ rÊt tèt, çc em HS hµo høng s«i næi chñ ®éng tÝch

cùc tham gia x©y dùng bµi gi¶ng, trong çc giê häc nµy vai trß cña HS hÇu

nh ®îc huy ®éng tèi ®a( nghiªn cøu SGK, tãm t¾t kiÕn thøc, tr¶ lêi c©u

hái, t×m vÝ dô minh häa, lµm çc bµi tËp s¸ng t¹o, lµm thÝ nghiÖm vµ thËm

chÝ çc em cßn tù ®Æt c©u hái cho GV, vËn dông çc kiÕn thøc võa häc ®Ó

gi¶i thÝch çc hiÖn tîng thùc tÕ còng nh vËn dông trong ®êi sèng cña çc

em). Xong sè giê ®¹t ®îc nh vËy kh«ng ®îc nhiÒu chñ yÕu lµ çc giê dù

thi gi¸o viªn d¹y giái, çc giê thao gi¶ng vµ mét sè tiÕt häc hµng ngµy

nhng chñ yÕu víi çc líp chän hoÆc çc líp häc kh¸.

- Trong rÊt nhiÒu giê d¹y th× thÊy r»ng phÇn nhiÒu HS trong líp cßn

thô ®éng chñ yÕu nghe c« gi¶ng, HS kh¸c ph¸t biÓu vµ ghi chÐp néi dung

kiÕn thøc cña bµi, çc em chØ hiÓu mang m¸ng cha n¾m râ b¶n chÊt. §a

sè GV vÉn lo kh«ng ®ñ thêi gian cho giê häc ( lo ch¸y gi¸o ¸n) v× vËy ho¹t

®éng cña gi¸o viªn chiÕm phÇn lín thêi lîng cña tiÕt häc ( Gi¶ng bµi, ®Æt

çc c©u hái vµ thËm chÝ ph¶i tù tr¶ lêi c©u hái), çc em HS chñ yÕu tr¶ lêi

nh÷ng néi dung c©u hái dÔ, c©u hái cã ®¸p ¸n s½n trong SGK, cã Ýt HS tr¶

lêi ®îc çc c©u hái mang tÝnh ph¸t hiÖn vµ nÕu cã thêng ph¶i mÊt nhiÒu

thê i g ian. ViÖc g i¶ i m· h×nh v Ï, s¬ ®å , ®å thÞ chñ y Õu do GV g i¶ i thÝch,

kh«ng cã c©u hái ®Þnh híng nghiªn cøu cho HS.

- ViÖc híng dÉn HS chuÈn bÞ bµi ë nhµ nhiÒu GV cha thËt quan t©m

mÆc dï cã thÓ nãi r»ng kh©u nµy cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc


23

híng dÉn HS tù häc cã hiÖu qu¶, n©ng cao ®îc tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o

trong qu¸ tr×nh häc bµi míi ë trªn líp. HÇu hÕt GV chØ nh¾c çc em vÒ häc

bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi míi theo c©u hái cuèi SGK, chø kh«ng híng dÉn

cô thÓ çc em häc bµi cò nh thÕ nµo vµ chuÈn bÞ bµi míi theo hÖ thèng

c©u hái nµo.

* Qua quan s¸t ho¹t ®éng tù häc cña HS trong giê tù häc buæi chiÒu

vµ buæi tèi theo quy ®Þnh chóng t«i thÊy r» ng hÇu hÕt ç c em ë çc líp

ngåi tù qu¶n rÊt trËt tù, song cha thËt sù say mª tù hoc, chØ kho¶ng 17 %

çc em nghiªm tóc häc, say mª, tÝch cùc chñ ®éng trong tù häc, sè cßn l¹i

vÉn tù häc song kh«ng chuyªn t©m, häc m«n nµy cha song l¹i chuÓn sang

m«n kh¸c, khi gÆp bµi khã th× bá dë, mét sè HS vÉn quen häc theo lèi häc

vÑt ®äc to g©y ¶nh hëng ®Õn viÖc häc cña çc b¹n kh¸c, mét sè Ýt ngåi

ch¬i hoÆc kh«ng lµm g× “

Nh vËy thùc chÊt víi h¬n hai tiÕng häc buæi chiÒu vµ ba tiÕng buæi

tè i dµ nh cho ç c em tù hä c lµ rÊ t bæ Ých nÕu HS biÕt ç ch sö dông nã .

Ngîc l¹i sÏ qu¸ l·ng phÝ khi çc em kh«ng chuyªn t©m vµo viÖc tù häc vµ

giê häc kh«ng hiÖu qu¶. VÊn ®Ò nµy phô thuéc tríc hÕt vµo yÕu tè néi t¹i

cña HS song nã cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc t¹o høng thó, tæ chøc

híng dÉn tù häc vµ qu¶n lý giê tù häc çn bé líp, cña GV vµ cña c¶ nhµ

trêng.

Do vËy ngoµi híng dÉn HSTH nh çc trêng PTTH kh¸c th× víi

HS trêng DTNT viÖc híng dÉn cô thÓ HS tù häc, viÖc kiÓm tra, tæ chøc

vµ qu¶n lý giê tù häc lµ v« cïng quan träng cÇn ®îc quan t©m.

Tãm l¹i: Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra cho phÐp rót ra mét sè nhËn xÐt sau:

*Thùc tr¹ng sö dông çc h×nh thøc tù häc cña häc sinh trêng PT

DTNT: H×nh thøc «n tËp cña HS vÉn thêng sö dông lµ häc thuéc lßng


24

nh÷ng g× Gi¸o viªn cho ghi. Çc h×nh thøc «n mang tÝnh tÝch cùc Ýt ®îc

HS sö dông.

* Thùc tr¹ng kÜ n¨ng tù häc cña HS trêng PT DTNT: KÕt qu¶ kh¶o

s¸t cho thÊy kÜ n¨ng tù häc nh kÜ n¨ng lËp dµn ý, kü n¨ng lËp b¶ng tãm

t¾t, kü n¨ng ph©n tÝch h×nh vÏ, ®å thÞ, kÜ n¨ng lµm viÖc víi SGK cña HS ®a

sè cßn yÕu, cÇn ®îc båi dìng.

* Gi¸o viªn ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS trêng PT

DTNT: Gi¸o viªn ë trêng PT DTNT ®· sö dông mét sè biÖn ph¸p rÌn

luyÖn kü n¨ng tù häc cho HS nh: Híng dÉn HS tr¶ lêi c©u hái, Híng

dÉn HS gi¶i bµi tËp ... cã mét sè gi¸o viªn ®· híng dÉn HS biÖn ph¸p tù

häc tÝch cùc kh¸c nh: Híng dÉn HS x©y dùng ®Ò c¬ng, x©y dùng s¬ ®å

tãm t¾t( GRAP), híng dÉn HS ph©n tÝch ®å thÞ h×nh vÏ, tæ chøc cho HS

th¶o luËn ...Tuy nhiªn viÖc híng dÉn chñ yÕu lµ do gi¸o viªn chuÈn bÞ s½n

néi dung, gi¶ng gi¶i cho çc em råi yªu cÇu HS lµm l¹i.ViÖc ph¸t huy tÝnh

tÝch cùc cha thùc sù ®îc tró träng .

*ViÖc tù häc cña HSDTNT hÇu hÕt thêi gian lµ tù häc tËp trung, do

vËy cã sù ¶nh hëng rÊt lín gi÷a çc ç nh©n còng nh chÞu ¶nh hëng

cña viÖc tæ chøc qu¶n lý giê tù häc cña çc gi¸o viªn vµ cña c¶ nhµ trêng.

2.4.3 Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng nãi trªn.

Qua ®iÒu tra, pháng vÊn vµ t×m hiÓu, chóng t«i thÊy r»ng thùc tr¹ng

nãi trªn cã thÓ do mét sè nguyªn nh©n sau :

* VÒ phÝa HS:

- Do çc em ®· qu¸ quen víi çch häc tõ cÊp 2 theo lèi bÞ ®éng, cha

cã ph¬ng ph¸p tù häc hiÖu qu¶.

- Do cã nhiÒu HS thiÕu hôt vÒ kiÕn thøc, ®éng vµo ®©u còng thÊy khã

thµnh ra ch¸n n¶n víi viÖc häc vµ tõ ®ã dÉn ®Õn kh«ng quan t©m ®Õn tù

häc.


25

- Do ®Æ c ®iÓm t©m lý HSDT nhiÒu em cß n tù ti, b¶o thñ, hay b»ng

lßng víi nh÷ng g× m×nh cã, thiÕu quyÕt t©m cha kiªn tr× vît khã, cha

x¸c ®Þnh ®óng ®éng c¬ th¸i ®é häc tËp, cha coi träng häc tËp cßn tr«ng

chê u tiªn nh ®îc céng nhiÒu ®iÓm, ®îc cö tuyÓn, ®îc häc dù bÞ .

- T©m lý nhiÒu HS cho bé m«n sinh lµ m«n phô do vËy kh«ng quan

t©m, kh«ng chÞu ®Çu t c«ng søc, thêi gian còng nh kh«ng høng thó l¾m

®Õn häc bé m«n nµy nªn thêng häc ®èi phã mµ cha thùc sù say mª, yªu

thÝch m«n häc.

- Mét sè HS yªu thÝch m«n häc nhng l¹i cha ®îc híng dÉn

ph¬ng ph¸p tù häc do vËy gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh tù häc.

* §èi víi GV:

- PhÇn lín çc GV ®Òu nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña viÖc ®æi míi

ph¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng sang d¹y häc - tù häc, song do ¶nh

hëng cña lèi d¹y truyÒn thèng ®· qu¸ quen thuéc trong thêi gian dµi, do

thãi quen ng¹i thay ®æi çi cò còng nh ng¹i mÊt nhiÒu c«ng søc, thêi gian

cho viÖc so¹n bµi theo híng t¨ng dÇn tÝnh tÝch cùc cña ngêi häc. Do vËy

nh÷ng giê d¹y theo ph¬ng ph¸p d¹y - tù häc t¨ng cêng ho¹t ®éng cña

HS cha ®îc nhiÒu.

- Do çc em HS cã tr×nh ®é nhËn thøc kh«ng ®Òu, rÊt nhiÒu em häc

yÕu, Ýt nãi do vËy t©m lý cña nhiÒu GV chØ lo d¹y cho çc em n¾m ®îc

kiÕn thøc c¬ b¶n, cßn viÖc rÌn luyÖn, híng dÉn ph¬ng ph¸p tù häc rÊt

h¹n chÕ.

- B¶n th©n mét sè Ýt GV cha thËt sù lµ tÊm g¬ng vÒ tù häc cho HS

noi theo còng nh cha thËt sù quan t©m vµ hiÓu s©u s¾c vÒ ph¬ng

ph¸p d¹y - tù häc.

- NhiÒu gi¸o viªn cha ®îc trang bÞ çc ph¬ng ph¸p c¬ b¶n vÒ kü

n¨ng d¹y - tù häc.


26

* Ngoµi çc nguyªn nh©n c¬ b¶n trªn chóng t«i thÊy cßn cã mét sè

nguyªn nh©n kh¸c nh thiÕu tµi liÖu híng dÉn tù häc, do c¬ së vËt chÊt

cßn cha ®¸p øng ®ñ cho viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p nh phßng häc hiÖn

®¹i, m¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu ...

Qua nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n nãi trªn th× kh¼ng ®Þnh

r»ng viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc nãi chung vµ n¨ng lùc tù häc bé

m«n sinh häc nãi riªng cho HS trêng DTNT cÇn ®îc quan t©m vµ tró

träng h¬n n÷a ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng häc tËp cña HS.

KÕt luËn ch¬ng 2.

1. Tù häc lµ mét thµnh phÇn cña ho¹t ®éng häc, tù häc lµ mét ho¹t

®éng phøc t¹p, nªn ®Ó tæ chøc tù häc thµnh c«ng cÇn nghiªn cøu nhiÒu vÊn

®Ò vÒ c¬ së triÕt häc, t©m lÝ häc ®Æc biÖt lµ t©m lÝ häc s ph¹m vµ lÝ luËn d¹y

häc bé m«n.

2. YÕu tè quan träng nhÊt, ®¶m b¶o cho viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc

cho HS thµnh c«ng lµ ph¸t huy néi lùc cña HS. Do ®ã ho¹t ®éng cña GV

ph¶i híng vµo viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng, ph¬ng ph¸p tù häc, tù thu nhËn

vµ sö lÝ th«ng tin.

3. Kh¶o s¸t thùc tr¹ng viÖc d¹y - häc ë 2 trêng PTDTNT cho thÊy:

Çc kÜ n¨ng tù häc cña HS vµ viÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc cho HS cßn

nhiÒu h¹n chÕ. Sù h¹n chÕ cña thùc tr¹ng nµy do nhiÒu nguyªn nh©n,

kh¸ch quan vµ chñ quan.Do vËy cÇn cã çc biÖn ph¸p tæ chøc n©ng cao

n¨ng lùc tù häc cho çc em, th«ng qua ®ã kÝch thÝch ®éng c¬, høng thó häc

tËp vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho HS häc tÝch cùc, chñ ®éng gãp phÇn n©ng cao chÊt

lîng häc tËp cña HS.


27

Ch¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù

häc m«n sinh häc cho häc sinh trêng PTDTNT th«ng

qua gi¶ng d¹y phÇn sinh häc tÕ bµo - sinh häc 10.

3.1 Nh÷ng nguyªn t¾c trong viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng

lùc tù häc m«n sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT.

* Thùc chÊt cña viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cña HS lµ ph¸t triÓn vµ

hoµn thiÖn c¸c kÜ n¨ng tù häc cho HS. §Ó h×nh thµnh mét kÜ n¨ng cÇn

tu©n thñ theo 5 giai ®o¹n sau:

- X¸c ®Þnh lo¹i kÜ n¨ng

- Tri thøc cho kÜ n¨ng ®ã


28

- Lµm mÉu

- HS lµm theo

- HS tù ®iÒu chØnh ®Ó hoµn chØnh vµ vËn dông mét çch tù chñ vµ

®a vµo hÖ thèng çc kÜ n¨ng chung [48,tr.141].

* §¶m b¶o sù ®ång bé cña çc biÖn ph¸p vµ mçi biÖn ph¸p cÇn cã çch

thøc thùc hiÖn hîp lý cña c¶ gi¸o viªn vµ HS.

*ViÖc h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc cña HS ph¶i phï hîp víi kh¶ n¨ng

cña HS, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña m«n häc, ch¬ng tr×nh th«ng qua çc

h×nh thøc häc tËp cña HS ( ç nh©n vµ tËp thÓ).

* ViÖc kiÓm tra ®¸nh gi¸ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, chÝnh x¸c,

tr¸nh h¹ chuÈn vµ tr¸nh sù cøng nh¾c khi kiÓm tra ®¸nh gi¸.

*Phèi hîp tèt gi÷a ho¹t ®éng häc tËp ë trªn líp vµ ho¹t ®éng tù häc ë

nhµ.

Phèi hîp chÆt chÏ gi÷a çch thøc tæ chøc qu¶n lý cña nhµ trêng víi

çch thøc thùc hiÖn cña GV, HS trong trêng PTDTNT, ®ång thêi ph¶i

®¶m b¶o ph¸t huy vai trß tÝch cùc chñ ®éng cña HS trong tù häc.

3.2 §Æc ®iÓm kiÕn thøc phÇn SHTB - Sinh häc 10

PhÇn Sinh häc tÕ bµo ®îc bæ sung rÊt nhiÒu kiÕn thøc míi vµ hiÖn ®¹i.

Néi dung ®îc ®i tõ thµnh phÇn hãa häc (ch¬ng I) ®Õn cÊu t¹o tÕ bµo

(ch¬ng II), chuyÓn hãa vËt chÊt vµ n¨ng lîng (ch¬ng III) vµ cuèi cïng lµ

sù ph©n chia tÕ bµo (ch¬ng IV). Nh vËy, häc sinh sÏ thÊy tÕ bµo ®îc cÊu

t¹o tõ çc ph©n tö ra sao, çc ph©n tö t¬ng t¸c víi nhau t¹o nªn çc bµo

quan, råi çc bµo quan l¹i t¬ng t¸c víi nhau t¹o nªn tÕ bµo cã kh¶ n¨ng

thùc hiÖn çc chøc n¨ng quan träng cña sinh vËt nh trao ®æi chÊt vµ n¨ng

lîng còng nh sinh s¶n ra sao.

- Bµi h« hÊp tÕ bµo (víi 3 qu¸ tr×nh: ®êng ph©n, chu tr×nh Kreb vµ


29

chuçi chuyÒn ®iÖn tö), bµi quang hîp (víi çc ph¶n øng pha s¸ng vµ pha

tèi), bµi chu k× tÕ bµo vµ ph©n bµo nguyªn ph©n, gi¶m ph©n ... §©y lµ néi

dung míi vµ khã. NÕu HS chØ lµm viÖc víi kªnh ch÷ th× khã h×nh dung.

Nhê híng dÉn HS biÕt ph©n tÝch h×nh vÏ, s¬ ®å mµ n¨ng lùc cô thÓ ho¸

kiÕn thøc ®îc h×nh thµnh.

- S¸ch gi¸o khoa chó träng ®Õn d¹y theo çch tÝch hîp còng nh g¾n

kiÕn thøc víi viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi sèng nªn ®ßi hái gi¸o

viªn ph¶i cã mét sù hiÓu biÕt s©u réng vÒ çc ph©n m«n kh¸c nhau cña

Sinh häc còng nh cã kiÕn thøc tèt vÒ hãa häc vµ çc m«n khoa häc kh¸c.

V× vËy cã thÓ xem ®©y còng lµ mét th¸ch thøc ®èi víi gi¸o viªn vµ çc

trêng nªn cã kÕ ho¹ch cËp nhËt kiÕn thøc cho gi¸o viªn mét çch cã hÖ

thèng vµ thêng xuyªn h¬n.

Nh vËy phÇn SHTB - SH 10 lµ mét trong nh÷ng phÇn kiÕn thøc quan

träng vµ khã cña ch¬ng tr×nh, nÕu n©ng cao ®îc n¨ng lùc tù häc cho çc

em ë m¶ng kiÕn thøc nµy th× çc phÇn kiÕn thøc kh¸c çc em sÏ biÕt çch

häc vµ ®¹t ®îc yªu cÇu cao cña m«n häc.

3.3 Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù häc m«n sinh häc cho häc

sinh trêng PTDTNT th«ng qua gi¶ng d¹y phÇn SHTB “ SH 10.

Qua ®iÒu tra , chóng t« i thÊ y ®è i v í i çc em HS d©n té c th× v iÖc kÝch

thÝch ®éng c¬, høng thó häc tËp bé m«n, viÖc GV sö dông hÖ thèng c©u hái

tù lùc, phiÕu häc tËp, ng©n hµng c©u hái TNKQ tæ chøc HS tù häc cã ¶nh

hëng rÊt lín ®Õn c«ng viÖc còng nh chÊt lîng tù häc cña HS, còng qua

kÕt qu¶ ®iÒu tra chóng t«i thÊy çc em HSDT cßn rÊt yÕu vÒ çc kÜ n¨ng

nh kÜ n¨ng ®äc SGK, kÜ n¨ng lµm viÖc víi b¶ng biÓu, h×nh vÏ trong SGK,

kÜ n¨ng th¶o luËn nhãm vµ kÜ n¨ng ph©n tÝch vµ diÔn ®¹t néi dung häc

®îc.


30

Do vËy trong giíi h¹n cña ®Ò tµi chóng t«i chØ nghiªn cøu mét sè biÖn

ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS trêng DTNT nh: Nhãm

çc biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù häc (biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng t×m

c©u tr¶ lêi cho c©u hái; biÖn ph¸p rÌn luyÖn n¨ng lùc cho HS trong lµm

viÖc víi h×nh vÏ trong SGK; biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng th¶o luËn nhãm,

biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng ph©n tÝch vµ diÔn ®¹t néi dung häc ®îc);

nhãm c«ng cô tæ chøc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS ( sö dông hÖ thèng

c©u hái, phiÕu häc tËp, ng©n hµng c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan); viÖc

so¹n gi¸o ¸n theo PP híng dÉn tù häc vµ biÖn ph¸p gi¸o dôc, tæ chøc vµ

qu¶n lý ho¹t ®éng tù häc trong trêng PTDTNT.

3.3.1 N©ng cao n¨ng lùc tù häc SH 10 cho HS trêng PTDTNT th«ng

qua çc biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù häc.

3.3.1.1 N©ng cao n¨ng lùc tù häc th«ng qua rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®äc SGK

cho HS.

* “§Ó n©ng cao gi¸ trÞ d¹y häc, GV ph¶i xem SGK lµ c«ng cô ®Ó tæ

chøc ho¹t ®éng tù häc cña HS“ [5]. SGK chøa ®ùng nh÷ng kiÕn thøc khoa

häc c¬ b¶n vµ hÖ thèng nªn HS cã thÓ lÜnh héi kiÕn thøc mét çch logic,

ng¾n gän, sóc tÝch, râ rµng vµ kh¸i qu¸t nhÊt. Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc

víi SGK, HS kh«ng nh÷ng chØ n¾m v÷ng kiÕn thøc mµ cßn rÌn luyÖn çc

thao t¸c t duy, h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o ®äc s¸ch. Víi t çch lµ nguån

cung cÊp kiÕn thøc c¬ b¶n cho HS. Do vËy ®iÓm mÊu chèt cña viÖc n©ng

cao n¨ng lùc tù häc cho HS lµ mçi GV ph¶i biÕt tæ chøc cho HS çch lµm

viÖc víi çc bµi häc trong SGK.

* §Ó giíi thiÖu cho HS çch lµm viÖc víi çc bµi häc trong SGK, GV chØ

cho HS biÕt lµm viÖc víi bµi häc lµ lµm viÖc víi c¶ phÇn ch÷ vµ phÇn h×nh

dùa theo çc c©u hái t¬ng øng ë phÇn ®ã, ®ång thêi chØ ra cho HS thÊy,

®Ó lµm viÖc víi bµi häc cã kÕt qu¶ th× cã thÓ tiÕn hµnh theo quy tr×nh sau:


31

1. §äc vµ t×m hiÓu s¬ bé vÒ néi dung bµi häc: Tªn bµi, t×m hiÓu th«ng

tin ë ®Çu bµi vµ ®äc lít qua xem trong bµi cã nh÷ng tiÓu môc g× ®Ó hiÓu

s¬ bé bµi häc nghiªn cøu vÊn ®Ò g×?

2. §äc kÜ vµ t×m hiÓu néi dung khoa häc cña bµi vµ néi dung çc ho¹t

®éng cÇn thùc hiÖn qua viÖc:

- X¸c ®Þnh çc thuËt ng÷ míi trong bµi, t×m hiÓu nghÜa cña nh÷ng thuËt

ng÷ ®ã.

- T×m hiÓu ý nghÜa cña çc c«ng thøc, çc sè liÖu b»ng çch so s¸nh víi

nh÷ng sè liÖu cïng lo¹i vÒ ®èi tîng m×nh ®· biÕt.

- §äc v¨n b¶n vµ tr¶ lêi çc c©u hái nªu ra ë phÇn ®Ò môc hoÆc cuèi

®o¹n v¨n b¶n, sau ®ã tãm t¾t ý chÝnh cña phÇn ®ã.

- Nghiªn cøu çc h×nh vÏ, b¶ng biÓu kÕt hîp víi th«ng tin b»ng lêi vµ

tr¶ lêi çc c©u hái kÌm theo.

3. Ghi tãm t¾t dµn bµi theo çc néi dung c¬ b¶n hoÆc t×m hiÓu néi dung

cña phÇn ghi nhí cuèi bµi häc.

4. VËn dông lý thuyÕt ®Ó tr¶ lêi çc c©u hái, bµi tËp b»ng ng«n ng÷ viÕt,

nãi ( kÓ c¶ b»ng h×nh vÏ s¬ ®å, b¶ng biÓu) qua ®ã tù kiÓm tra hoÆc kiÓm

tra lÉn nhau vÒ møc ®é n¾m v÷ng tµi liÖu vµ kÜ n¨ng vËn dông.

§iÒu quan träng lµ GV cÇn tæ chøc cho HS vËn dông thêng xyªn quy

tr×nh trªn khi tù häc víi bµi häc trong SGK, tõng bíc di chuyÓn kÜ n¨ng

sang çc ho¹t ®éng phøc t¹p h¬n.

Sau khi HS ®· n¾m ®îc cÊu tróc cña SGK, çch thøc lµm viÖc víi çc

bµi häc, GV híng dÉn HS kÜ n¨ng tù häc nãi chung vµ kÜ n¨ng lµm viÖc

víi çc thµnh phÇn cÊu tróc cña SGK nãi riªng nh kÜ n¨ng lµm viÖc víi

v¨n b¶n, h×nh vÏ b¶ng biÓu, kÜ n¨ng diÔn ®¹t, kÜ n¨ng lµm viÖc nhãm ®Ó

rót ra ®îc nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt.ViÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS

nãi chung vµ lµm viÖc víi SGK nãi riªng cÇn thùc hiÖn th«ng qua viÖc rÌn


32

luyÖn çc kÜ n¨ng tù häc. Do giíi h¹n cña ®Ò tµi chóng t«i ®a ra mét sè

biÖn ph¸p sau:

3.3.1.2 BiÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng t×m c©u tr¶ lêi cho c©u hái

* §Ó rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc trong viÖc t×m c©u tr¶ lêi çc c©u hái

cho HS trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu SGK, trong kh©u chuÈn bÞ bµi míi,

kh©u lµm viÖc víi SGK ®Ó ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi trong giê d¹y hay trong

qu¸ tr×nh «n tËp bµi cò, GV cÇn thùc hiÖn çc bíc sau:

Bíc 1: Giíi thiÖu cho HS biÕt cÊu tróc vµ tr×nh tù thùc hiÖn çc

thao t¸c cña kÜ n¨ng tr¶ lêi c©u hái. Bao gåm:

+ §äc kÜ c©u hái, ph©n tÝch vµ x¸c ®Þnh râ nh÷ng yªu cÇu cña c©u

hái.

+ X¸c ®Þnh néi dung bµi häc cã liªn quan ®Õn c©u hái.

+ X¸c ®Þnh xem néi dung bµi häc cã s½n c©u tr¶ lêi cho c©u hái

kh«ng? NÕu kh«ng th× cã thÓ ph©n tÝch tæng hîp nh÷ng kiÕn thøc nµo

trong bµi, vËn dông kiÕn thøc ®ã dÓ tr¶ lêi c©u hái.

+ Nªu c©u tr¶ lêi c©u hái.

Bíc 2: LÊy vÝ vô minh häa ®Ó HS biÕt çch thùc hiÖn çc thao t¸c

trªn.

Bíc 3: Tæ chøc luyÖn tËp trong qu¸ tr×nh d¹y häc. ViÖc tæ chøc

luyÖn tËp ®îc tiÕn hµnh qua 2 giai ®o¹n:

+ Gia i ®o ¹n 1: Gi¸o v iªn trùc tiÕp híng dÉn HS ç ch tr¶ lê i c© u

hái, víi môc ®Ých lµm cho HS n¾m ®îc çc tr×nh tù thao t¸c cña kÜ n¨ng

tr¶ lêi c©u hái.

+ Giai ®o¹n 2: Khi HS ®· n¾m ®îc çch thøc thùc hiÖn tr¶ lêi c©u

hái vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®îc çc thao t¸c ®ã ë møc ®é nhÊt ®Þnh, GV

®a c©u hái yªu cÇu HS thùc hiÖn trªn phiÕu häc tËp ( hä¨c hÖ thèng c©u


33

hái cho vÒ nhµ). §èi víi nh÷ng c©u hái khã ®ßi hái t duy tæng hîp kh¸i

qu¸t, GV cÇn híng dÉn mang tÝnh chÊt ®Þnh híng cho HS.

VÝ dô: Khi dạy phần cấu trúc hóa học của ADN có thể sử dụng câu hỏi kết

hợp với dùng PHT, quan sát tranh, ảnh động để hướng dẫn HS tự lực trong

việc nghiên cứu SGK và phân tích hình vẽ của HS để tìm kiến thức mới.

(?) Quan sát File ảnh động Axit nuclêic kết hợp kiến thức đã học lớp 9,

nghiên cứu SGK, trả lời các câu hỏi sau:

1. AND cấu tạo theo nguyên tắc nào ?

2.Cấu trúc hoá học của một nuclêôtit? Các nuclêôtit khác nhau ở thành

phần nào? Từ đó suy ra cách gọi tên các nuclêôtit?

3. Quan sát file ảnh động Liên kết hoá trị, Liên kết H giữa các đơn phân,

Liên kết hoá trị giữa các nuclêôtit, Cấu trúc hai mạch của ADN- NTBS và cho

biết:

a. Liên kết hoá học giữa các nuclêôtit trên một mạch của ADN và giữa các

nuclêôtit trên 2 mạch của ADN được hình thành như thế nào?

b. 2 loại liên kết này khác nhau như thế nào về độ bền vững? Sự khác

nhau đó có ý nghĩa gì?( Dành cho HS khá giỏi)

Từ hệ thống CH, GV hướng dẫn HS sẽ nghiên cứu SGK kết hợp với quan

sát tranh và trả lời câu hỏi theo các bước đã trình bày ở trên, với các nội dung:

1.Để tìm được cấu trúc 1 nuclêôtit – GV yêu cầu HS quan sát tranh và chỉ

rõ: một nuclêôtit có những thành phần nào? So sánh các thành phần trong 1

nuclêôtit ?( để tìm ra điểm khác là c ác bazơnitơ). Các thành phần đó liên kết

với nhau như thế nào? ( Chú ý số thứ tự của C ở đường đêoxi Riboza).

2. Với câu 3, đây là một câu khó đòi hỏi HS vừa biết kết hợp kiến thức đã

học với quan sát cũng như phát hiện kiến thức chưa nói rõ trong SGK. Để giúp

HS trả lời được câu hỏi này GV có thể hướng dẫn :


34

- GV yêu cầu HS chú ý quan sát các nuclêôtit trên 1 mạch liên kết với

nhau bởi thành phần nào? Và bởi mối liên kết nào?( Đường và axit phốtphoric,

liên kết cộng hóa trị).

- Để phá vỡ liên kết cộng hóa trị này cần năng lượng cao hay thấp? Điều

đó có ý nghĩa gì với cấu trúc của ADN? ( năng lượng cao - liên kết bền vững -

đảm bảo tính ổn định trong cấu trúc của vật chất di truyền).

Tương tự GV hướng dẫn HS sử dụng SGK kết hợp quan sát hình ảnh để

trả lời được các ý còn lại:

- Các nuclêôtit trên 2 mạch của ADN được liên kết với nhau như thế nào?

bởi mối liên kết gì? Liên kết Hiđro là liên kết yếu hay bền vững? (Liên kết

yếu) vậy liên kết yếu có lợi gì khi ADN thực hiện chức năng sao mã và phiên

mã? Nếu là liên kết bền vững thì sao? Liên kết yếu có mâu thuẫn gì với sự ổn

định cấu trúc không gian của ADN?...

3.3.1.3 BiÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS khi lµm viÖc víi

h×nh vÏ trong SGK .

VÒ kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ, chñ yÕu rÌn luyÖn cho HS kh¶ n¨ng

x¸c ®Þnh xem h×nh vÏ cho biÕt ®iÒu g×, biÕt xem xÐt çc chi tiÕt, çc bé

phËn trªn h×nh vÏ ( møc ®é 1), rÌn luyÖn kh¶ n¨ng m« t¶, rót ra çc nhËn

xÐt kh¸i qu¸t vÒ ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng hay tr×nh bµy diÔn biÕn cña hiÖn

tîng, qu¸ tr×nh ®îc thÓ hiÖn qua h×nh vÏ ( møc ®é cao h¬n).

H×nh vÏ trong SGk lµ ph¬ng tiÖn trùc quan tr×nh bµy çc ®Æc ®iÓm

cÊu t¹o cña sù vËt hoÆc diÔn biÕn cña hiÖn tîng, qu¸ tr×nh ë d¹ng cè ®Þnh,

kh¸i qu¸t, lo¹i bá nh÷ng chi tiÕt thø yÕu. §iÒu ®ã cho phÐp HS nghiªn cøu

çc sù vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh ®ã mét çch dÔ dµng h¬n.Trong SGK

sinh häc 10 phÇn tÕ bµo häc cã rÊt nhiÒu h×nh vÏ (29 h×nh) do vËy viÖc rÌn

luyÖn HS n©ng cao n¨ng lùc tù häc trong khi lµm viÖc víi h×nh vÏ trong tµi

liÖu lµ v« cïng cÇn thiÕt.


35

*Çc bíc rÌn luyÖn n¨ng lùc cho HS trong lµm viÖc víi h×nh vÏ trong

SGK

§Ó rÌn luyÖn cho HS kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ SGK cho HS, GV

cã thÓ tiÕn hµnh theo çc tr×nh tù sau:

Bíc 1: Giíi thiÖu cho HS biÕt cÊu tróc vµ tr×nh tù thao t¸c cña kÜ

n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ trong SGK.

CÊu tróc vµ tr×nh tù thùc hiÖn çc thao t¸c cña kÜ n¨ng lµm viÖc víi

h×nh vÏ, GV cÇn giíi thiÖu cho HS biÕt lµ:

1. X¸c ®Þnh h×nh vÏ biÓu diÔn çi g×.

2.X¸c ®Þnh çc bé phËn cã trªn h×nh vÏ, ®Æc ®iÓm, chøc n¨ng cña

mçi bé phËn vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng, x¸c ®Þnh çc kÝ hiÖu ®Æc biÖt cã

trªn h×nh vÏ vµ ý nghÜa cña chóng.

3.M« t¶, rót ra nhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng hoÆc tr×nh bµy

diÔn biÕn cña hiÖn tîng, qu¸ tr×nh theo h×nh vÏ vµ nh÷ng kÕt luËn cÇn

thiÕt.

Bíc 2: LÊy vÝ dô minh häa ®Ó HS biÕt çch thùc hiÖn çc thao t¸c

trªn.

Bíc 3: Tæ chøc cho HS luyÖn tËp kÜ n¨ng trong qu¸ tr×nh häc.

ViÖc tæ chøc luyÖn tËp ®îc tiÕn hµnh qua 2 giai ®o¹n:

+ Giai ®o¹n 1: Gi¸o viªn trùc tiÕp híng dÉn HS çch ph©n tÝch h×nh vÏ.

Môc ®Ých lµm cho HS n¾m ®îc çc tr×nh tù thao t¸c cña kÜ n¨ng lµm viÖc

víi h×nh vÏ trong SGK.

+Giai ®o¹n 2: Khi HS ®· n¾m ®îc çch thøc thùc hiÖn vµ cã kh¶ n¨ng

thùc hiÖn ®îc çc thao t¸c ®ã ë møc ®é nhÊt ®Þnh, GV ®a c©u hái yªu

cÇu HS thùc hiÖn trªn phiÕu häc tËp ( hoÆc hÖ thèng c©u hái cho vÒ nhµ)

Khi tæ chøc cho HS luyÖn tËp kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ, GV yªu

cÇu HS nghiªn cøu mét h×nh vÏ nµo ®ã trong SGK hoÆc trong phiÕu häc


36

tËp cïng hÖ thèng c©u hái tù lùc vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái t¬ng øng víi tr×nh tù

thao t¸c ®· häc.

Ví dụ : Khi dạy bài vận chuyển các chất qua màng sinh chất, GV cần hướng

dẫn cho HS biết cách phân tích H 11.1 trong SGK( hình 3.1) thì các em đã nắm

được cái cốt lõi của bài học, GV có thể hướng dẫn HS làm việc với hình vẽ

như sau:

H 3.1:Sự vận chuyển các chất qua màng sinh chất

+ Yêu cầu các em xác định hình vẽ biểu diễn nội dung gì và có những

thành phần nào ( có màng sinh chất, có các con đường vận chuyển các chất, có

các chất, các mũi tên và năng lượng).

+ Yêu cầu HS chú ý trên hình màng sinh chất có những cấu trúc cơ bản

nào? ( lớp kép phôtpho lipit và kênh Prôtêin) từ đó HS thấy được các chất có

thể vận chuyển qua lớp kép phôtpho lipit và kênh Prôtêin.

+ Hướng dẫn HS chú ý đếm số lượng các chất giữa hai bên màng và

chiều mũi tên tương ứng, cho biết ý nghĩa của sự khác biệt về số lượng các

a

b

c


37

chất tan và chiều mũi tên, từ đó HS nêu được có hai hình thức vận chuyển qua

màng là theo chiều građien nồng độ ( thụ động) và ngược chiều građien( chủ

động) và để vận chuyển theo hình thức này cần điều kiện gì?

+ Cuối cùng hướng dẫn HS quan sát kĩ hình kết hợp với kiến thức trong

SGK để ghi chú được a, b, c là gì và chỉ ra được thế nào là vận chuyển thụ

động, vận chuyển chủ động? Điểm khác biệt cơ bản giữa hai hình thức này.

* Mét sè ®iÓm cÇn lu ý khi rÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ:

- Khi híng dÉn HS lµm viÖc víi h×nh vÏ trong SGK cÇn nh¾c nhë

HS ph¶i ®i tõ quan s¸t tæng thÓ sù vËt, hiÖn tîng, sau ®ã quan s¸t çc chi

tiÕt, bé phËn ®Ó nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ chóng, trªn c¬ së ®ã tæng hîp çc bé

phËn, çc ®Æc ®iÓm riªng ®Ó hiÓu s©u s¾c vÒ sù vËt, hiÖn tîng, ®Ó rót ra

®îc çc th«ng tin cÇn thiÕt cho bµi häc.

- SGK cã nhiÒu lo¹i h×nh vÏ víi nh÷ng chøc n¨ng kh¸c nhau nh

h×nh vÏ minh häa, hoÆc bæ sung th«ng tin vµ h×nh vÏ cung cÊp th«ng tin.

§Ó HS hiÓu vµ thu nhËn ®îc nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt tõ h×nh vÏ, GV cÇn

lùa chän nh÷ng h×nh vÏ phï hîp nhÊt vµ GV cÇn híng dÉn HS biÕt çch

lµm viÖc víi çc lo¹i h×nh vÏ nªu trªn.

- §èi víi nh÷ng h×nh vÏ biÓu diÔn mét tËp hîp çc ®èi tîng, ®Ó gióp

HS nghiªn cøu h×nh vÏ theo mét tr×nh tù cã hÖ thèng, GV cÇn híng dÉn

HS sö dông b¶ng biÓu nh mét kÕ ho¹ch quan s¸t vÒ ph¬ng diÖn ghi

chÐp, sö lÝ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ó rót ra nhËn xÐt cÇn thiÕt.

- §Ó gióp HS tù ®Þnh híng çc th«ng tin cÇn khai th¸c tõ h×nh vÏ,

GV cã thÓ híng dÉn çc em sö dông dµn bµi kh¸i qu¸t vÒ çc thµnh tè

cÊu tróc m«n häc ®Ó tù ®Æt ra çc c©u hái khi cÇn t×m hiÓu h×nh vÏ.

- Trong trêng hîp kh«ng cã tranh ¶nh h×nh vÏ trong SGK, GV cÇn

sö dông m¸y chiÕu phãng to h×nh vÏ trong SGK lªn mµn ¶nh ®Ó HS cïng

nghiªn cøu çc h×nh vÏ ®ã.


38

- §èi víi nh÷ng h×nh vÏ phøc t¹p, GV cÇn tæ chøc cho HS lµm viÖc

víi h×nh vÏ kÕt hîp víi th¶o luËn nhãm th«ng qua sö dông phiÕu häc tËp.

-Trong qu¸ tr×nh híng dÉn HS ph©n tÝch h×nh vÏ cÇn kÕt hîp víi

viÖc sö dông hÖ thèng c©u hái ®Þnh híng ®Ó híng dÉn HS ®i ®Õn néi

dung kiÕn thøc cÇn nghiªn cứu.

3.3.1.4 BiÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng diÔn ®¹t néi dung ®· ®äc vµ ®· häc b»ng s¬

®å, b¶ng biÓu.

* ViÖc diÔn ®¹t néi dung cã thÓ ®îc thÓ hiÖn trong viÖc HS tr¶ bµi

cò nhng còng cã thÓ dïng trong viÖc HS nghiªn cøu SGK hay tµi liÖu

theo híng dÉn cña GV tõ ®ã HS diÔn ®¹t l¹i néi dung ®· häc hay ®· ®äc

®îc.

ViÖc diÔn ®¹t néi dung ®· häc vµ ®· ®äc cã thÓ b»ng v¨n nãi hay v¨n

viÕt.ViÖc diÔn ®¹t nµy kh«ng ph¶i lµ sù häc thuéc, nh¾c l¹i nguyªn si

nh÷ng g× ®· ®äc vµ ®· häc ®îc. Néi dung tr×nh bµy ®· ®îc gia c«ng ®Ó

biÕn thµnh s¶n phÈm cña ngêi häc.

ViÖc tr×nh bµy hay diÔn ®¹t néi dung ®· häc vµ ®· ®äc ®îc lµ mét

kÜ n¨ng rÊt quan träng v× ®ã lµ mét s¶n phÈm biÓu thÞ phÈm chÊt n¾m

v÷ng néi dung ®· ®äc vµ ®· häc.

* VÒ h×nh thøc thÓ hiÖn: HS cã thÓ tr×nh bµy néi dung th«ng tin

b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh b»ng lêi v¨n, ®å thÞ hay lËp b¶ng

biÓu, s¬ ®å“, dï b»ng h×nh thøc nµo th× vÊn ®Ò mÊu chèt lµ çc em cÇn

diÔn ®¹t theo çch hiÓu cña b¶n th©n chø kh«ng ph¶i chÐp l¹i néi dung tµi

liÖu.

* Nªn híng dÉn HS thãi quen «n tËp còng nh thãi quen tr×nh bµy

vÊn ®Ò ®· häc, ®· ®äc b»ng s¬ ®å, b¶ng biÓu .

S¬ ®å, b¶ng biÓu lµ sù kh¸i qu¸t tµi liÖu ®· häc ®· ®äc mét çch cã

môc ®Ých b»ng nh÷ng kÝ hiÖu ®Æc trng, íc lÖ. §ßi hái HS ph¶i biÕt gia


39

c«ng, sö lý çc néi dung ®· häc, ®· ®äc ( t×m tßi, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i

qu¸t) ®Ó ®i tíi kiÕn thøc cÇn lÜnh héi.

Lo¹i h×nh häc tËp nµy cã thÓ vËn dông ®îc hÇu hÕt çc bµi gi¶ng

sinh häc ®Ó gióp HS cã thÓ tËp hîp çc kiÕn thøc c¬ b¶n cña néi dung häc

tËp mét çch dÔ nh×n, dÔ hiÓu, dÔ nhí h¬n vµ ®Æc biÖt gióp HS tiÕp thu vµ

ghi nhí kiÕn thøc mét çch hÖ thèng, kh¸i qu¸t.

*ViÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc diÔn ®¹t néi dung sÏ gióp HS h×nh thµnh

®îc sù linh ho¹t trong t duy vµ t duy s¸ng t¹o.

*Çc bíc rÌn luyÖn n¨ng lùc diÔn ®¹t néi dung b»ng s¬ ®å, b¶ng biÓu.

ViÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc ph©n tÝch diÔn ®¹t néi dung gåm çc bíc

sau: Bíc 1: Giíi thiÖu cho HS biÕt çch thøc diÔn ®¹t néi dung nh:

+ X¸c ®Þnh néi dung cÇn diÔn ®¹t lµ g×?

+ X¸c ®Þnh çc néi dung vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng.

+ Tr×nh bµy çc néi dung ®ã b»ng h×nh thøc hîp lý: B»ng s¬ ®å,

b»ng ®å thÞ hay b¶ng biÓu.

Bíc 2: LÊy vÝ dô minh häa ®Ó HS biÕt çch thùc hiÖn çc thao t¸c trªn.

Bíc 3: Tæ chøc cho HS luyÖn tËp kÜ n¨ng trong qu¸ tr×nh häc.

Cô thÓ çch tæ chøc cã thÓ ®îc tiÕn hµnh nh sau:

- Trong mçi giê häc GV ra c©u hái, bµi tËp vµ kÕt hîp víi dïng phiÕu häc

tËp ®Ó HS tãm t¾t néi dung hay mét vµi phÇn trong bµi, tõ d¹ng néi dung

®¬n gi¶n nh m« t¶ sau dÇn ®Õn néi dung x¸c ®Þnh c¬ chÕ vµ mèi liªn quan

gi÷a çc néi dung. NghÜa lµ HS ph¶i sö dông çc biÖn ph¸p logic tõ møc

thÊp cho ®Õn møc cao h¬n.

- Lóc ®Çu GV cã thÓ cho HS ®iÒn néi dung theo mét s¬ ®å ®Þnh híng

hoÆc b¶ng biÓu cha ®Çy ®ñ, khi HS ®· quen th× yªu cÇu HS ®éc lËp tù

diÔn ®¹t néi dung ®äc ®îc cña m×nh b»ng h×nh thøc phï hîp.


40

VÝ dô 1: HS tãm t¾t vµ diÔn ®¹t néi dung b»ng s¬ ®å ®Þnh híng ®¬n gi¶n.

ë h×nh thøc nµy HS chØ cÇn liÖt kª tªn cña çc chÊt hoÆc çc c¬ chÕ hoÆc

çc thµnh phÇn cha ®i s©u vµo néi dung nh: Khi d¹y bµi chu k× tÕ bµo

vµ qu¸ tr×nh nguyªn ph©n cã thÓ yªu cÇu HS nhí l¹i kiÕn thøc ®· häc ë líp

9, ®äc kiÕn thøc trong SGK vµ quan s¸t h×nh vÏ ®Ó nªu ®îc chu k× tÕ bµo

gåm nh÷ng sù kiÖn c¬ b¶n nµo? Çc sù kiÖn ®ã cã quan hÖ víi nhau

kh«ng? ( yªu cÇu m« t¶ b»ng s¬ ®å) sau ®ã míi ®i nghiªn cøu diÔn biÕn vµ

çc sù kiÖn trong çc giai ®o¹n.

S¬ ®å tãm t¾t vÒ chu kÜ tÕ bµo.

VÝ dô 2: HS tãm t¾t vµ diÔn ®¹t néi dung b»ng s¬ ®å thÓ hiÖn néi dung

phøc t¹p. ë h×nh thøc nµy HS ph¶i t duy ë møc ®é cao h¬n, ph¶i huy

®éng çc kÜ n¨ng tõ quan s¸t, ®äc vµ rót ra nh÷ng ý b¶n chÊt cña vÊn ®Ò

nh: Khi d¹y phÇn I cña bµi vËn chuyÓn çc chÊt qua mµng sinh chÊt GV

híng dÉn HS thùc hiÖn phiÕu häc tËp sau:


41

1. Chó thÝch çc kÝ tù : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 vµo s¬ ®å sau:

2. Tõ viÖc hoµn thiÖn s¬ ®å trªn h·y cho biÕt: Cã nh÷ng h×nh thøc vËn

chuyÓn thô ®éng c¬ b¶n nµo? §Æc ®iÓm çc chÊt x¶y ra cña mçi h×nh thøc

®ã? MÆc dï cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau nhng c¶ 2 h×nh thøc nµy cã ®Æc

®iÓm g× chung?

Sau ®ã GV cho HS b¸o ço, th¶o luËn vµ ®i ®Õn kÕt luËn chung.

VÝ dô 3: HS diÔn ®¹t th«ng tin b»ng çch lËp b¶ng so s¸nh.

Khi d¹y bµi h« hÊp tÕ bµo - ®©y lµ mét bµi t¬ng ®èi khã trong ch¬ng

tr×nh do vËy ®Ó gióp HS dÔ dµng hiÓu ®îc c¬ chÕ qua 3 giai ®o¹n còng

nh ph©n biÖt ®îc ®Æc ®iÓm cña 3 giai ®o¹n trong h« hÊp tÕ bµo, GV cÇn

híng dÉn HS biÕt çch diÔn ®¹t b»ng b¶ng ph©n biÖt 3 giai ®o¹n nh sau:

Điểm so

sánh Đường phân Chu trình Crep Chuỗi truyền điện tử

Vị trí xảy ra Tế bào chất Chất nền của ty thể Màng trong của ty thể


42

Nguyên liệu Glucôzơ

Pyruvic( qua phản ứng

trung gian tạo thành

2AxetylcoA và đi vào

chu trình Crep)

NADH và FADH2

Sản phẩm

Năng lượng

- pyruvic

- NADH

- 2 ATP

- CO2

- NADH

- FADH2

- 2 ATP

- H2O

- 34 ATP

3.3.1.5 Biện pháp rèn luyện kỹ năng thảo luận nhóm cho học sinh.

Để rèn luyện cho HS tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học

tập, một hướng đổi mới trong quá trình dạy - tự học là rèn luyện được kỹ năng

thảo luận nhóm cho học sinh. Để rèn luyện được kỹ năng thảo luận nhóm cho

học sinh giáo viên cần phải thực hiện các bước sau:

Bước 1: Trước hết giáo viên giới thiệu cho học sinh cách thức tiến hành

thảo luận, các kỹ năng thảo luận, yêu cầu của các ký năng và cách thức thục

hiện kỹ năng đó.

Cách thức tiến hành thảo luận cần giới thiệu cho học sinh là:

- Tổ chức nhóm và tiếp cận nhiệm vụ học tập.

- Các nhóm tiếm hành hoạt động

+ Tự nghiên cứu cá nhân

+ Thảo luận nhóm

+ Đánh giá, rút kinh nghiệm

Các kỹ năng thảo luận nhóm, yêu cầu của từng kỹ năng và cách thức thực

hiện kỹ năng cần giới thiệu cho học sinh là:

- Kỹ năng bám sát yêu cầu: Hiểu đúng câu hỏi; kỹ năng trình bày ý kiến:

biết biểu đạt rõ dàng, ngắn gọn để người nghe hiểu đúng ý kiến của mình; kỹ


43

năng tranh luận: biết lắng nghe, biết nhận xét, biết bổ xung ý kiến của bạn, biết

bảo vệ ý kiến của mình bằng lí lẽ có căn cứ; kỹ năng đề xuất kết luận: biết tóm

tắt ý kiến thảo luận của cả nhóm để đi đến kết luận cần thiết.

Việc giới thiệu quy trình tiến hành thảo nhóm và giới thiệu kỹ năng thảo

luận nhóm, yêu cầu và cách thực hiện các kỹ năng, được thực hiện thông qua

phiếu học tập phát cho mỗi học sinh.

Bước 2: Lấy ví dụ làm mẫu.

Giáo viên trực tiếp tổ chức cho một nhóm học sinh thảo luận, các thành

viên khác trong lớp quan s át. Công việc này được tiến hành trong quá trình dạy

học ở trên lớp.

Bước 3: Tổ chức luyện tập.

Việc tổ chức luyện tập được tiến hành qua hai giai đoạn:

- Giai đoạn 1: Giáo viên trực tiếp tổ chức cho học sinh thảo luận nhằm mục

đích làm cho học sinh nắm được cách thảo luận.

- Giai đoạn 2: Khi học sinh đã nắm được quy trình thảo luận nhóm và cách

thức thực hiện các kỹ năng thảo luận nhóm, việc luyện tập kỹ năng thảo luận

nhóm, chủ yếu được thực hiện trong các giờ ôn tập buổi chiều, do học sinh tự

tiến hành với sự tổ chức quản lý, điều khiển và kiểm tra của giáo viên.

- Tæ chøc c«ng viÖc theo nhãm cã thÓ theo s¬ ®å sau:

Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh

Phân công nhiệm vụ cho từng nhóm

Hình thành nhóm Tổ chức nhóm

Các nhóm nhận nhiệm vụ


44

Yêu cầu khi tổ chức cho học sinh tự lực trong thảo luận nhóm:

- Để học sinh có thể tham gia vào quá trình thảo luận nhóm, trong các giai

đoạn cũng như các bước thực hiện, cần dành ra một khoảng thời gian nhất định

cho hoạt động học tập của cá nhân cũng như hoạt động của cả nhóm. Nếu như

chỉ chú ý đến hoạt động của cá nhân hoặc chỉ chú ý đên hoạt động của cả nhóm

thì hoạt động TLN sẽ không hiệu quả.

- Tình huống học tập phải được thiết kế một cách ngắn gọn thành một câu

hỏi có tính chủ đề đòi hỏi học sinh phải tự tìm hiểu tự nghiên cứu.

- Phương tiện dùng cho thảo luận nhóm nên dùng phiếu học tập và phương

tiện khác như dạy bằng giáo án điện tử sẽ giúp các em tự lực tốt hơn trong quá

trình thảo luận nhóm.

Hướng dẫn các nhóm nhận nhiệm vụ

Tổ chức thảo luận nhóm

Tổ chức chức thảo luận lớp

Các nhóm thực hiện nhiệm vụ

Các nhóm tự thảo luận,hợp tác với bạn trong nhóm

Các nhóm thảo luận chung. Hợp tác với bạn trong lớp

Kết luận đánh giá Tự đánh giá và điều chỉnh


45

- GV cần trợ giúp HS trong quá trình thảo luận nhóm để kiểm tra, giúp đỡ

kịp thời cũng như nhắc nhở để tránh hiện tượng nhiều em sẽ không tích cực

tham gia mà ỉ lại vào bạn hoặc hợp tác hình thức, GV cần khuyến khích các

nhóm chia sẻ thông tin và rèn luyện kĩ năng diễn đạt ý kiến cho HS.

3.3.2 Nâng cao năng lực tự học cho HS trêng PTDTNT thông qua sử

dụng hệ thống công cụ: Câu hỏi; Phiếu học tập; Ngân hàng câu hỏi trắc

nghiệm khách quan.

3.3.2.1 BiÖn ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái ®Ó n©ng cao n¨ng lùc tù häc

m«n sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT.

* Hái lµ nªu ra ®iÒu m×nh muèn ngêi kh¸c tr¶ lêi dÓ m×nh biÕt vÊn

®Ò nµo ®ã.

C©u hái trong d¹y häc lµ c©u hái kÝch thÝch t duy tÝch cùc, c©u hái ®a

ra tríc HS mét nhiÖm vô nhËn thøc, khÝch lÖ vµ ®ßi hái hä cè g¾ng trÝ tuÖ

cao nhÊt, tù lùc t×m ra c©u tr¶ lêi b»ng çch vËn dông çc thao t¸c t duy

so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa qua ®ã lÜnh héi kiÕn thøc.

*Trong d¹y häc c©u hái vai trß sau: C©u hái trong d¹y häc kh¸c víi

c©u hái trong ®êi sèng ë chç GV kh«ng ph¶i hái ®iÒu m×nh cha biÕt ®Ó

nhËn thøc. Nh÷ng c©u hái mµ GV ®Æt ra trong qu¸ tr×nh d¹y häc lµ nh÷ng

®iÒu GV ®· biÕt. C©u hái ®a ra lµ ®Ó kiÓm tra kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña HS

®Ó kÝch thÝch kh¶ n¨ng t duy cña HS, dÉn HS t duy, kh¸m ph¸ nh÷ng

®iÒu HS cha biÕt, hái ®Ó cung cÊp kiÕn thøc, kÜ n¨ng cho HS.

C©u hái lµ ph¬ng tiÖn trong d¹y häc ®Ó m· hãa néi dung häc tËp. BiÕn

néi dung ®îc m« t¶ chuyÓn sang d¹ng nªu nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· biÕt vµ

®iÒu kiÖn cÇn t×m, nã ®îc sö dông hÇu hÕt trong tÊt c¶ çc bµi gi¶ng, m«n

häc.

Lµ ®éng c¬ thóc ®Èy qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu.


46

*BiÖn ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái ®Ó n©ng cao n¨ng lùc tù häc m«n

sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT

+ Sö dông c©u hái trong kh©u cñng cè, «n tËp hoµn thiÖn kiÕn thøc.

- Sö dông c©u hái nh»m môc ®Ých híng dÉn tù häc cho viÖc «n tËp mét

néi dung kiÕn thøc.

Çc c©u hái nµy chØ dõng ë møc yªu cÇu HS th«ng hiÓu b¶n chÊt néi

dung cña tõng phÇn, tõng néi dung kiÕn thøc.

- Sö dông c©u hái nh»m môc ®Ých híng dÉn tù häc cho viÖc «n tËp vµi

néi dung kiÕn thøc cã liªn quan: D¹ng c©u hái nµy thêng lµ çc c©u hái

yªu cÇu lËp b¶ng so s¸nh, nghÜa lµ yªu cÇu HS ph¶i sö dông biÖn ph¸p

logich ë møc cao h¬n mét bíc, v× yªu cÇu lêi gi¶i kh«ng chØ lµ ghi l¹i m¸y

mãc tri thøc tõ néi dung ®· ®îc häc, hay b¶n chÊt néi dung cña mét cÊu

tróc riªng lÎ ( cã thÓ ®· ghi trong vë hoÆc cã trong SGK), mµ cßn ph¶i lµ

kÕt qu¶ cña sù suy nghÜ, ph©n tÝch t×m ra ®îc sù gièng nhau vµ kh¸c

nhau gi÷a çc cÊu tróc, çc vËt chÊt còng nh çc c¬ chÕ vµ thÊy ®îc tÝnh

kÕ thõa, sù tiÕn hãa vµ mèi quan hÖ gi÷a çc cÊu tróc, çc c¬ chÕ víi nhau.

- Sö dông c©u hái nh»m môc ®Ých híng dÉn tù häc «n tËp, cñng cè,

hoµn thiÖn vµ n©ng cao kiÕn thøc cña c¶ ch¬ng.

Çc c©u hái nµy thêng lµ hÖ thèng hãa kiÕn thøc theo mét chñ ®Ò. Nh

vËy yªu cÇu HS ph¶i t duy logich cao nhÊt ®Ó ph©n tÝch, hÖ thèng hãa çc

kiÕn thøc ®· ®îc häc trªn líp vµ trong SGK theo mét hÖ thèng phï hîp

víi yªu cÇu cña viÖc d¹y häc. Yªu cÇu cña lêi gi¶i ®¸p kh«ng chØ dõng l¹i ë

møc hiÓu b¶n chÊt mèi liªn hÖ gi÷a çc phÇn kiÕn thøc mµ cßn lµ çc kÜ

n¨ng, kÜ x¶o, vËn dông b¶n chÊt cña kiÕn thøc ®· häc vµ mèi quan hÖ ®ã

vµo gi¶i quyÕt çc t×nh huèng kh¸c nhau.

+ Sö dông c©u hái híng dÉn HS nghiªn cøu SGK ®Ó tiÕp thu kiÕn thøc míi.


47

Trong qu¸ tr×nh tù häc cã thÓ nãi r»ng ho¹t ®éng lµm viÖc víi SGK

lµ kh©u v« cïng quan träng. §Ó n©ng cao n¨ng lùc tù lµm viÖc víi SGK ®Ó

ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi trong giê gi¶ng ®îc tiÕn hµnh b»ng nh÷ng biÖn

ph¸p sau:

- Sö dông hÖ thèng c©u hái cã vÊn ®Ò yªu cÇu HS nghiªn cøu SGK vµ

huy ®éng kiÕn thøc cña nh÷ng bµi häc tríc ®Ó ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi.

- Sö dông hÖ thèng c©u hái híng dÉn HS tù lùc ph©n tÝch h×nh vÏ,

B¶ng biÓu trong SGK.

VÝ dô: Khi híng dÉn HS «n tËp phÇn cÊu tróc cña çc ®¹i ph©n tö cña tÕ

bµo cã thÓ ®Æt çc c©u hái: trong tÕ bµo cã nh÷ng ®¹i ph©n tö h÷u c¬ chñ

yÕu nµo? H·y liÖt kª çc thµnh phÇn hãa häc cÊu t¹o nªn çc ®¹i ph©n tö

h÷u c¬ ®ã? ChØ râ çc ®¬n ph©n cÊu t¹o nªn çc ®¹i ph©n tö vµ liªn kÕt

hãa häc c¬ b¶n ®îc h×nh thµnh gi÷a çc ®¬n ph©n ®ã?

Em h·y tr¶ lêi çc c©u hái trªn b»ng çch ®iÒn vµo b¶ng sau:

§¹i ph©n

tö

Chøa çc

nguyªn tè

Çc ®¬n vÞ

c¬ b¶n

Liªn kÕt hãa häc

gi÷a çc ®¬n

ph©n

§¹i diÖn

1

2

3

4

*Chó ý:

+ CÇn ®a nhiÒu lo¹i c©u hái ( c©u hái tù luËn, c©u hái tr¾c nghiÖm nhiÒu

lùa chän, C©u hái ®iÒn khuyÕt, c©u hái ghÐp ®«i), çc c©u hái cÇn phong

phó ®a d¹ng. §èi víi HS PTDTNT, GV cÇn quan t©m ®Õn c©u hái mang

tÝnh t¸i hiÖn th«ng hiÓu tõ ®ã n©ng dÇn lªn nh÷ng c©u hái khã cã tÝnh vÊn


48

®Ò, c©u hái vËn dông gi¶i thÝch hiÖn tîng thùc tÕ vµ c©u hái vËn dông

trong ®êi sèng. CÇn tr¸nh nh÷ng c©u hái qu¸ ®¬n ®iÖu ( hái cho ®Ó cã c©u

hái), còng nh tr¸nh nh÷ng c©u hái qu¸ khã vît qu¸ kh¶ n¨ng hiÓu biÕt

cña HS ( c©u hái ®¸nh ®è HS).

+ §Ó gióp HS tr¶ lêi c©u hái, GV nªn híng dÉn HS biÕt x¸c ®Þnh yªu

cÇu cña c©u hái vµ nghÜa cña çc tõ dïng ®Ó hái ( x¸c ®Þnh tõ ch×a khãa

trong mçi c©u hái), híng dÉn çch tr¶ lêi çc lo¹i c©u hái kh¸c nhau.

+ Khi HS tr¶ lêi c©u hái, GV cÇn quan t©m ®Õn mÆt néi dung vµ c¶ h×nh

thøc th«ng qua çch tr×nh bµy ®Ó söa ch÷a, uèn n¾n kÞp thêi cho HS tõ

çch ph¸t ©m, çch dïng tõ cho ®Õn çch diÔn ®¹t. §èi víi HS trêng

PTDTNT, GV nªn t¨ng cêng khen çc em dï lµ c©u tr¶ lêi ®óng hay lµ

tr¶ lêi sai ( thùc ra mét c©u tr¶ lêi sai còng cã ý nghÜa trong qu¸ tr×nh d¹y

häc, v× cã thÓ tõ çi cha ®óng ®ã mµ gîi ý çc em híng t duy, mÆt kh¸c

nÕu chª sÏ dÉn ®Õn th¸i ®é tù ti vµ t©m tr¹ng kh«ng muèn tham gia n÷a

cña nhiÒu em HS).

+ GV cã thÓ kÝch thÝch HS biÕt tù ra c©u hái hoÆc bµi tËp cho b¹n hoÆc cho

thÇy.

3.3.2.2 PhiÕu häc tËp - mét ph¬ng tiÖn quan träng trong viÖc híng

dÉn tù häc cña HS trêng PTDTNT

*Kh¸i niÖm phiÕu häc tËp.

PhiÕu häc tËp ( PHT ) hay cßn gäi lµ phiÕu ho¹t ®éng (activity sheet)

hay phiÕu lµm viÖc ( work sheet )

PHT lµ nh÷ng “ tê giÊy rêi“ , in s½n nh÷ng c«ng t¸c ®éc lËp hoÆc

lµm theo nhãm nhá ®îc ph¸t cho tõng häc sinh tù lùc hoµn thµnh trong

mét thêi gian ng¾n cña tiÕt häc hoÆc tù häc ë nhµ. Mçi PHT cã thÓ giao

cho häc sinh mét hoÆc vµi nhiÖm vô nhËn thøc cô thÓ nh»m híng tíi kiÕn

thøc kü n¨ng hay rÌn luyÖn thao t¸c t duy ®Ó giao cho häc sinh.


49

*Vai trß cña phiÕu häc tËp trong viÖc híng dÉn häc sinh tù häc

§èi víi ho¹t ®éng tù häc PHT lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ô hç trî häc

sinh trong viÖc tù lùc chiÕn lÜnh tri thøc. Nã cã t¸c dông ®Þnh híng cho

häc sinh cÇn n¾m b¾t néi dung phÇn nµy nh thÕ nµo? néi dung nµo lµ néi

dung träng t©m? Víi vai trß ®ã nã ®· gióp ®ì ngêi thÇy rÊt nhiÒu trong

ho¹t ®éng d¹y häc, lµm cho chÊt lîng d¹y häc ngµy cµng ®îc n©ng cao

nhÊt lµ trong xu thÕ hiÖn nay viÖc tù häc trë nªn rÊt quan träng

* Sö dông PHT trong híng dÉn tù häc.

Cã nhiÒu ph¬ng tiÖn hç trî cho viÖc tù häc cña HS, tuy nhiªn, trong

sè ®ã PHT lµ lo¹i ph¬ng tiÖn th«ng dông nhÊt cña GV nh»m hç trî HS tù

häc. Sö dông PHT trong híng dÉn tù häc lµ c«ng cô hç trî cho GV trong

ho¹t ®éng d¹y häc. GV sö dông PHT ®Ó ®Þnh híng, híng dÉn häc sinh

çch tù häc, tr¸nh viÖc häc mß mÉm kh«ng cã ®Þnh híng, kh«ng ®óng

träng t©m vµ kh«ng cã ph¬ng ph¸p tù häc.

Cã çc h×nh thøc sau:

*Sö dông PHT trong kh©u h×nh thµnh kiÕn thøc míi

Gåm çc bíc sau:

- Bíc 1: Giao vµ nhËn nhiÖm vô häc tËp: GV giao PHT cho HS (GV

chuÈn bÞ phiÕu tõ tríc) , gîi ý cho HS çch t×m th«ng tin, çch gi¶i quyÕt

yªu cÇu cña phiÕu, t¬ng øng víi giai ®o¹n híng dÉn cña thÇy.

Trong bíc nµy GV nªu t×nh huèng, ph¸t PHT ®Ó x¸c ®Þnh ®Ó x¸c

®Þnh nhiÖm vô häc tËp cho HS. HS nhËn nhiÖm vô häc tËp qua çc yªu cÇu

ghi s½n trong PHT nh: ®äc SGK, quan s¸t çc ph¬ng tiÖn trùc quan

nghiªn cøu s¬ ®å: Tranh c©m, b¨ng h×nh, b¶ng phô ... ®Ó thùc hiÖn c«ng

viÖc hoµn thµnh PHT nh tr¶ lêi c©u hái, hoµn thµnh b¶ng biÓu, ®iÒn vµo «

trèng, rót ra nhËn xÐt, kÕt nèi th«ng tin 2 cét, chó thÝch tranh c©m, ®iÒn

tiÕp vµo s¬ ®å.


50

- Bíc 2: Thu thËp th«ng tin:

§Ó thùc hiÖn çc yªu cÇu mµ gi¸o viªn ®Ò ra häc sinh ph¶i tù thu

thËp th«ng tin, trong qu¸ tr×nh häc sinh thu thËp th«ng tin gi¸o viªn cÇn

gióp ®ì b»ng çch gîi ý qua mét sè c©u hái ®Þnh lîng tõ ®ã häc sinh thu

thËp th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn yªu cÇu nªu ra.

-Bíc 3: xö lý th«ng tin hoµn thµnh PHT.

Dùa vµo yªu cÇu cô thÓ cña PHT, häc sinh HS tù ®äc t×m tßi, quan

s¸t, ph©n tÝch, tæng hîp th«ng tin theo yªu cÇu cña PHT, lµm viÖc ç nh©n

hoÆc trao ®æi, th¶o luËn theo nhãm thèng nhÊt ®¸p ¸n tr¶ lêi çc c©u hái,

hoÆc çc nhiÖm vô kh¸c trong phiÕu.

- Bíc 4: Tr×nh bµy kÕt qu¶.

Sau khi tõng ç nh©n hay nhãm t×m ra ®¸p ¸n cÇn hoµn thµnh PHT,

gi¸o viªn yªu cÇu ®¹i diÖn mçi nhãm tr×nh bµy, gi¶i thÝch, b¸o ço, tranh

luËn nh÷ng kÕt qu¶ ®· lµm theo yªu cÇu PHT ®· ®Ò ra.

Trong khi HS th¶o luËn thÇy gi÷ vai trß lµ ngêi träng tµi, nhËn xÐt,

thÈm ®Þnh kÕt qu¶ cña häc sinh. Häc sinh tù ®¸nh gi¸ s¶n phÈm ban ®Çu

cña m×nh, tù söa ch÷a, ®iÒu chØnh.

- Bíc5: Tù hoµn thiÖn kÕt qu¶ PHT.

Sau khi cho häc sinh b¸o ço, th¶o luËn, gi¸o viªn tæng kÕt, kÕt luËn.

Häc sinh tù söa ®Ó hoµn chØnh PHT.

§©y lµ 5 bíc cña qu¸ tr×nh sö dông PHT. Tuy nhiªn tuú thuéc vµo

néi dung cÇn thiÕt mµ ë mçi bíc 3,4,5 lu«n cã nÐt riªng cho phï hîp.

VÝ dô : Khi d¹y phÇn ph©n bµo nguyªn ph©n GV tæ chøc híng dÉn

HS tù lùc nghiªn cøu SGK kÕt hîp víi th¶o luËn nhãm vµ hÖ thèng c©u

hái, b¶ng biÓu ®Þnh híng trong mét phiÕu häc tËp cho çc em lµm viÖc lµ

rÊt hiÖu qu¶ :


51

PHT số 1: HS quan sát hình ảnh động, tranh vẽ H18.2, kết hợp với tự lực

nghiên cứu SGK tr 72- 74 phần II và thảo luận nhóm để hoàn thành phiếu học

tập sau trong thời gian 10 phút.

1. Điền bảng: Diễn biến các kì của quá trình nguyên phân - phân chia nhân (

Chú ý sự biến đổi của nhiễm sắc thể, màng nhân, nhân con, thoi phân bào…)

Các kì DiÔn biÕn c¬ b¶n cña c¸c k×

Kì đầu

Kĩ giữa

Kì sau

Kì cuối

2. Quan sát các file ảnh động Phân chia tế bào chất ở TB động vật, Phân

chia tế bào chất ở TB thực vật và cho biết: Phân chia tế bào chất xảy ra ở kì

nào? NhËn xÐt sù kh¸c biÖt trong ph©n chia tÕ bµo chÊt ë tÕ bµo ®éng vËt

vµ tÕ bµo thùc vËt ? Gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù kh¸c nhau Êy ?

3. Cho biết kết quả của quá trình nguyên phân: từ 1 tế bào mẹ có bộ NST

là 2n qua 1 lần nguyên phân tạo bao nhiêu tế bào con? Em có nhận xét gì về bộ

nhiễm sắc thể của 2 tế bào con so với bộ nhiễm sắc thể của tế bào mẹ?

PHT số 2 (trao đổi thêm)

Trên cơ sở kiến thức về nguyên phân và chu kì tế bào đã học, em hãy giải thích

ngắn gọn các câu sau trong thời gian 10 phút:

2. Hãy giải th ích tại sao NST lại phải co xoắn tới mức cực đại rồi mới

phân chia các nhiễm sắc tử về 2 cực của tế bào? Tại sao khi phân chia xong

NST lại trở về dạng sợi mảnh?

- GV tổ chức hướng dẫn HS cách quan sát gắn với kiến thức trong SGK theo

từng nội dung và gợi ý, định hướng HS khi cần thiết.

- HS báo cáo, các thành viên của nhóm khác bổ sung hoặc bác bỏ ý kiến.


52

- GV cho các nhóm tập bảo vệ ý kiến của mình nếu t hấy đúng, GV chỉnh lý và

đi đến KL cuối cùng.

*Dïng PHT ®Ó «n tËp, cñng cè, hoµn thiÖn kiÕn thøc

- PHT ®îc sö dông trong kh©u cñng cè, «n tËp kiÕn thøc võa thÓ

hiÖn ®îc ý ®å cñng cè n©ng cao nhËn thøc cho häc sinh hiÓu s©u s¾c çc

kh¸i niÖm, thiÕt lËp çc quan hÖ gi÷a çc cÊu tróc hay çc yÕu tè cña qu¸

tr×nh sinh häc vµ hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc.

- Híng dÉn häc sinh «n tËp, cñng cè vµ më réng kiÕn thøc ®· häc ë

trªn líp, ®ã lµ çc PHT díi d¹ng s¬ ®å hÖ thèng, çc PHT liªn ch¬ng, liªn

bµi... Çch sö dông:

- Sau khi häc xong bµi GV ph¸t PHT yªu cÇu häc sinh vÒ nhµ lµm.

- HS nhËn PHT vÒ nhµ vµ hoµn thµnh theo chØ dÉn cã trong phiÕu.

- Nép l¹i cho GV kiÓm tra ®Ó biÕt møc ®é hiÓu bµi cña HS tõ ®ã cã

biÖn ph¸p tù ®iÒu chØnh viÖc häc tËp .

*Híng dÉn HS tù ®äc tríc bµi vµ t×m th«ng tin ®iÒn vµo PHT

+Çch sö dông: GV biªn so¹n phiÕu vµ ph¸t cho HS, yªu cÇu HS vÒ

nhµ ®äc tríc bµi míi ®Ó hoµn thµnh PHT. Khi d¹y bµi míi gi¸o viªn yªu

cÇu häc sinh tr×nh bµy çc PHT ®· lµm ë nhµ, sau ®ã th¶o luËn chung c¶

líp, GV nhËn xÐt, thÈm ®Þnh ®¸nh gi¸, häc sinh ®èi chiÕu tù chØnh söa theo

®¸p ¸n cña thÇy.

* Mét sè lu ý khi sö dông PHT.

- Ban ®Çu häc sinh cßn bì ngì víi ph¬ng ph¸p hÖ thèng ho¸ kiÕn

thøc, häc sinh thêng lµm viÖc thô ®éng theo c©u hái d¹ng vÊn ®¸p gîi më

hay bµi tËp ®iÒn khuyÕt trong PHT V× thÕ GV cÇn híng dÉn HS tõng

bíc b»ng nh÷ng c©u hái ®Þnh híng, GV dÉn d¾t HS hoµn thµnh tõng

phÇn víi çc cét, hµng ®Õn khi hoµn thµnh b¶ng hÖ thèng ho¸ hoÆc dÉn


53

d¾t HS tõ x¸c ®Þnh ®Ønh, nh¸nh s¬ ®å ®Õn c¸c nh¸nh nhá h¬n thÓ hiÖn ®Çy

®ñ hÖ thèng.

- TiÕp ®Õn giao cho HS vÒ nhµ lËp PHT d¹ng b¶ng hay s¬ ®å hÖ

thèng ho¸ néi dung mét phÇn cña bµi hay mét bµi vµ biÕt ph©n tÝch b¶ng

®ã. Khi ®Õn líp GV cho HS tr×nh bµy s¶n phÈm cña m×nh .

- GV kh«ng nªn qóa l¹m dông PHT, cÇn chän lùa néi dung, bµi phï

hîp cho viÖc dïng PHT ®Ó tr¸nh sù nhµm ch¸n ë HS.

3.3.2.3 Sö dông bé c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®Ó n©ng cao

n¨ng lùc tù häc cho HS trêng PT DTNT.

* Bộ câu hỏi trắc nghiệm khách quan là chuẩn kiến thức đối với môn học.

Bộ câu hỏi trắc nghiệm khách quan (TNKQ) là một tập hợp các câu hỏi

trắc nghiệm khách quan cùng với đáp án. Các câu hỏi này được soạn theo bảng

trọng số đã được thống nhất trong nhóm môn học giữa các giáo viên. Bảng

trọng số được xây dựng theo mục tiêu môn học được cụ thể hóa trong chương

trình chi tiết nhằm đánh giá kết quả tiếp thu môn học đạt đến mức độ nào. Cụ

thể là đánh giá việc tiếp thu kiến thức, kỹ năng, năng lực nhận thức, năng lực

tư duy của người học đạt đến mức nào của thang bậc chất lượng [31].

Để tự học tốt, học sinh cần có một chuẩn kiến thức đối với mỗi môn học.

Bộ câu hỏi TNKQ được chuẩn hóa cho mỗi môn học do giáo viên biên soạn và

kiểm nghiệm (được phân phối theo đúng bảng trọng số chương trình của môn

học, phù hợp với mục tiêu của môn học) chính là một chuẩn kiến thức cho học

sinh tự học.

* Sử dụng bộ câu hỏi TNKQ trong tự học của học sinh.

- Bộ Câu hỏi TNKQ là một công cụ thuận lợi cho tự học của HS:

+ Nếu giao cho HS bộ câu hỏi TNKQ với các đ áp án đi k èm ( cù n g với sự

hướng dẫn cách sử dụng) thì học sinh sẽ rất dễ tự học, các em sẽ có cơ sở để

thảo luận, trao đổi và cùng nhau giải quyết vấn đề, cùng nhau bàn bạc thêm về


54

các phương án trả lời và như vậy có thể hiểu sâu hơn vấn đề và không khí học

tập sẽ không bị nhàm chán. Ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm KQ đóng vai trò

như một người thầy vắng mặt, định hướng và giúp đỡ việc tự học.

+ Khi tự học theo nhóm, bộ câu hỏi TNKQ còn có tác dụng làm tăng tích tích

cực của người học. Về mặt tâm sinh lý, lứa tuổi phổ thông rất khó khăn khi đề

xuất một vấn đề và giải quyết vấn đề. Nhưng nếu một người phụ trách nhóm

(có thể là một em có khả năng học tốt hơn) đóng vai trò định hướng, đưa ra các

câu hỏi trắc nghiệm với các phương án trả lời thì số còn lại sẽ dễ dàng trong

việc lựa chọn phương án và đưa ra lý luận để bảo vệ chính kiến của mình. Như

vậy nếu được tổ chức tốt, việc học nhóm sẽ có không khí thảo luận sôi nổi,

đem lại sự tích cực cho người học, các em dễ làm quen với việc phát biểu ý

kiến, tranh luận trong học tập, lật đi lật lại vấn đề và hiểu sâu hơn bài học. Có

thể nói rằng bộ câu hỏi TNKQ có tác dụng như là một công cụ giúp học sinh

rèn luyện kỹ năng làm việc theo nhóm (team work) - một kỹ năng rất quan

trọng trong môi trường làm việc công nghiệp.

+ Tự học bằng bộ câu hỏi TNKQ còn giúp người học tư duy ở mức độ cao.

Việc thảo luận, tranh luận các phương án trả lời giúp người học phát huy tính

sáng tạo, rèn luyện năng lực tư duy sáng tạo một cách rất tự nhiên mà không bị

gò ép. Các em có lực học tốt đối với môn học có thể thay đổi các đáp án, t hay

đổi lời dẫn trong câu hỏi, thậm chí có thể tự đặt ra các câu hỏi để cả nhóm cùng

thảo luận. Như vậy cùng một câu trắc nghiệm các em có thể tự ra những câu

TN tương tự khác, thông qua đó vừa giúp các em nắm vững kiến thức, mở rộng

kiến thức mà còn giúp các em phát triển tư duy sáng tạo và lập luận. Các vấn

đề nảy sinh không tự giải quyết sẽ được giáo viên giúp đỡ và như vậy càng

tăng cường mối liên hệ giữa người học và người dạy.

+ Sử dụng bộ câu hỏi TNKQ phù hợp với việc kiểm tra đánh giá: Việc đánh

giá kết quả học tập ở nhà trường hiện nay đang có nhiều thay đổi trong đó xu


55

hướng đánh giá qua TNKQ đang được áp dụng rộng rãi và có hiệu quả đối với

nhiều môn học. Với việc tự học bằng bộ câu hỏi TNKQ, học sinh có thể tự

đánh giá được chính kiến thức của mì nh theo chuẩn của môn học. Các em có

thể so sánh kết quả làm bài của mình với đáp án trong thời gian làm bài tương

ứng và có thể tự tính được số điểm của mình cũng như biết được khả năng hiện

tại của mình. Các em tự đánh giá kết quả học tập của mình trong thời gian ngắn

mà không hề bị cản trở về mặt tâm lí như sợ sai, sợ xấu hổ với thầy cô và bạn,

thông qua đó sẽ dần nâng cao được sự tự tin, sự mạnh dạn cho các em. Mặt

khác nếu ngay trong quá trình tự học, học sinh đã được làm quen với ngân

hàng câu hỏi TNKQ thì đến khi kiểm tra đánh giá cuối môn học, đánh giá cuối

cấp học … sẽ không bị bỡ ngỡ.

- Hình thức sử dụng: Bộ câu hỏi TNKQ được dùng trong tất cả các khâu của

tự học như hướng dẫn HS nghiên cứu bài học để phát hiện kiến thức mới trong

giờ lên lớp, trong việc ôn bài ở nhà, và chuẩn bị bài mới.

- Cách sử dụng:

+GV biên soạn bộ câu hỏi TNKQ theo đúng chuẩn kiến thức theo bài, theo

chương hoặc theo phần.

+ Hướng dẫn HS tự học theo các bước: Đọc kĩ lời dẫn và các phương án trả lời,

Lựa chọn phương án mình cho là đúng, sau đó tra với đáp án nếu không khớp

hãy lí giải tại sao mình chọn đáp án này và tại sao đáp án lại chọn phương án

đó … để lựa chọn cho hợp lí, nếu vẫn không chọn được nên tham khảo tài liệu

hoặc hỏi bạn hỏi thầy.

Như vậy: Trong quá trình giảng dạy tại nhà trường, khi xây dựng bộ câu

hỏi trắc nghiệm cho môn học cũng như ứng dụng bộ câu hỏi TNKQ vào quá

trình giảng dạy chúng tôi nhận thấy sử dụng nó cũng rất có ích cho việc nâng

cao năng lực tự học cho học sinh, giúp học sinh tự học, tự tìm tòi lời giải và tự

kiểm tra nhận thức của mình, giúp học nhóm, học tổ, phụ đạo lẫn nhau rất hiệu


56

quả, thông qua đó hứng thú học tập bộ môn và chất lượng học tập bộ môn của

học sinh ngày càng được nâng cao rõ rệt.

3.3.3 Thiết kế bài giảng theo phương pháp hướng dẫn HS tự học.

3.3.3.1 §æi míi çch so¹n bµi

Mét nÐt næi bËt, dÔ nhËn thÊy cña bµi häc theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc lµ

ho¹t ®éng cña HS chiÕm tØ träng cao so víi ho¹t ®éng cña GV vÒ mÆt thêi

lîng còng nh vÒ cêng ®é lµm viÖc. Nhng thùc ra ®Ó cã mét tiÕt häc

trªn líp nh vËy th× GV ph¶i ®Çu t c«ng søc vµ thêi gian rÊt nhiÒu trong

kh©u so¹n bµi. Ph¶i thay ®æi quan niÖm vÒ so¹n bµi nh sau:

B¶ng : So s¸nh hai çch so¹n bµi

So¹n bµi theo ph¬ng ph¸p thô

®éng

So¹n bµi theo

ph¬ng ph¸p tÝch cùc

a) GV dù kiÕn chñ yÕu lµ nh÷ng

ho¹t ®éng trªn líp cña chÝnh m×nh

(thuyÕt tr×nh, gi¶ng gi¶i, ®Æt c©u

hái, viÕt b¶ng, vÏ s¬ ®å, ph©n tÝch

biÓu ®å, biÓu diÔn ph¬ng tiÖn

trùc quan...) cã h×nh dung chót Ýt

vÒ nh÷ng hµnh ®éng hëng øng

cña HS (sÏ tr¶ lê i c©u há i nªu ra

nh thÕ nµo, cã thÓ nªu th¾c m¾c

g×, sÏ nhËn xÐt g× khi xem GV biÓu

diÔn ph¬ng tiÖn trùc quan, sÏ cã

ý kiÕn g× khi GV tr×nh bµy mét

biÓu ®å...).

a) Nh÷ng dù kiÕn cña GV ph¶i tËp

trung chñ yÕu vµo çc ho¹t ®éng cña

HS (quan s¸t tranh ¶nh, mÉu vËt, tiÕn

hµnh thÝ nghiÖm, tranh luËn vÒ vÊn ®Ò

®Æt ra, gi¶i bµi to¸n nhËn thøc...), trªn

c¬ së ®ã GV h×nh dung m×nh sÏ ph¶i

tæ chøc çc ho¹t ®éng cña HS nh thÕ

nµo (giao bµi tËp cho ç nh©n hay

theo nhãm, biÓu diÔn thÝ nghiÖm cho

HS qua n s¸ t rót ra nhË n x Ðt ha y tæ

chøc cho HS trùc tiÕp lµm thÝ nghiÖm

®Ó tù rót ra kÕt luËn...).


57

b) GV tÝnh to¸n kü tr×nh tù triÓn

khai çc ho¹t ®éng trªn líp cña

chÝnh m×nh sao cho hîp lý tiÕt

kiÖm thêi gian, ®Ó chñ ®éng hoµn

thµnh tiÕt häc ®óng giê.

b) GV ph¶i suy nghÜ c«ng phu vÒ

nh÷ng kh¶ n¨ng diÔn biÕn çc ho¹t

®éng ®Ò ra cho HS, dù kiÕn nh÷ng

gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh ®Ó kh«ng bÞ

“ch¸y gi¸o ¸n“. GV cÇn ph¶i cã tr×nh

®é chuyªn m«n v÷ng ch¾c ®Ó xö lý

t×nh huèng ph¸t sinh ë HS.

c) Th« ng tin ®i theo mé t chiÒu,

chñ yÕu lµ tõ thÇy ®Õn trß cho nªn

GV cã thÓ hoµn toµn kiÓm so¸t

®îc tiÕn ®é bµi häc. GV vËn dông

vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña

m×nh ®Ó cè lµm cho HS hiÓu vµ

nhí néi dung quy ®Þnh trong s¸ch

gi¸o khoa.

c) Bµi häc ®îc x©y dùng tõ nh÷ng

®ãng gãp cña HS th«ng qua nh÷ng

ho¹t ®éng do GV tæ chøc, khai th¸c

vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña tõng

HS vµ tËp thÓ líp, t¨ng cêng mèi liªn

hÖ ng î c tõ trß ®Õn thÇ y vµ mèi liªn

hÖ ngang gi÷a trß víi trß. Trong

trêng hîp nµy, GV ph¶i cã kinh

nghiÖm s ph¹m míi lµm chñ ®îc

tiÕt häc.

VÒ mÆt ph¬ng ph¸p, cÇn vËn dông çc ph¬ng ph¸p tÝch cùc phï hîp

víi néi dung bµi häc, tr×nh ®é HS, ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc.

VÒ mÆt kü thuËt nªn tËp trung vµo viÖc sö dông c©u hái vµ sö dông çc

phiÕu häc tËp, sö dông çc thiÕt bÞ d¹y häc mét çch khoa häc, hiÖu qu¶.

§Ó ph¸t triÓn çc ph¬ng ph¸p tÝch cùc, trong kh©u so¹n bµi cÇn coi

träng viÖc chuÈn bÞ çc c©u hái. CÇn tr¸nh khuynh híng h×nh thøc, ®Æt

c©u hái ë chç dÔ hái chø kh«ng ph¶i ë chç cÇn hái, c©u hái cã yªu cÇu cao

vÒ nhËn thøc. Mçi bµi häc cÇn cã mét sè c©u hái then chèt, nh»m vµo

nh÷ng môc ®Ých nhËn thøc x¸c ®Þnh, nhÊt lµ ë nh÷ng phÇn träng t©m, trªn


58

c¬ së ®ã khi lªn líp sÏ ph¸t triÓn thªm nh÷ng c©u hái phô tïy theo diÔn biÕn

cña tiÕt häc.

§Ó tæ chøc çc ho¹t ®éng häc tËp cña HS, gi¸o viªn dïng çc phiÕu

ho¹t ®éng häc tËp, gäi t¾t lµ phiÕu häc tËp, cßn gäi lµ phiÕu ho¹t ®éng hay

phiÕu lµm viÖc vµ cã thÓ kÕt hîp víi th¶o luËn nhãm ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña

ph¬ng ph¸p tÝch cùc.

§iÒu quan träng lµ qua c«ng t¸c ®éc lËp víi çc phiÕu häc tËp, HS ®îc

ph¸t triÓn çc kü n¨ng t duy (quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, quy n¹p, kh¸i

qu¸t hãa, suy luËn ®Ò xuÊt gi¶ thuyÕt ...).

Nh vËy cèt lâi cña gi¸o ¸n ®æi míi lµ phÇn thiÕt kÕ çc ho¹t ®éng gióp

HS tù lùc chiÕm lÜnh néi dung bµi häc.

3.3.3.2 Qui tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch bµi häc:

§îc tãm t¾t theo s¬ ®å [ 20, tr 61]

3.3.3.3 CÊu tróc kÕ ho¹ch bµi häc:

Mét kÕ ho¹ch bµi häc thêng ph¶i thÓ hiÖn ®îc çc néi dung vµ h×nh thøc

sau:

Môc tiªu bµi

Néi dung Ph¬ng ph¸p H×nh thøc tæ chøc

Ph¬ng tiÖn d¹y häc

Çc ho¹t ®éng d¹y

§¸nh gi¸

ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch


59

PhÇn më ®Çu: Tªn bµi - Líp häc - Thêi gian (ngµy, th¸ng, n¨m).

1. Môc tiªu bµi häc:

- KiÕn thøc

- Kü n¨ng.

- Th¸i ®é

2. Ph¬ng tiÖn vµ sù chuÈn bÞ cña GV vµ HS

3. Ph¬ng ph¸p: Lùa chän nh÷ng ph¬ng ph¸p phï hîp víi néi dung,

®èi tîng vµ nh÷ng h×nh thøc tæ chøc d¹y häc linh ho¹t.

4. TiÕn tr×nh lªn líp:

- KiÓm tra bµi cò: Theo chóng t«i ngoµi kiÓm tra bµi cò GV nªn t¨ng

cêng kiÓm tra sù chuÈn bÞ bµi míi cña HS theo quy ®Þnh cña giê h«m

tríc v× cã kiÓm tra th× nhiÒu HS b¾t buéc ph¶i ®äc bµi ( sau sÏ thµnh thãi

quen), cã nh vËy giê häc theo híng n©ng cao tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng,

s¸ng t¹o cña HS míi cã hiÖu qu¶.

- Bµi míi: Kh©u nµy ®îc thùc hiÖn víi çc ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ

häc sinh ®Ó thùc hiÖn çc môc tiªu cña bµi häc, nh÷ng ho¹t ®éng nµy kÕ

tiÕp nhau, thêng mçi ho¹t ®éng nh»m thùc hiÖn mét môc tiªu cô thÓ cña

bµi häc. CÇn s¾p xÕp çc ho¹t ®éng mét çch hîp lý vÒ néi dung vµ thêi

lîng.

Lu ý: GV cã thÓ chia 2 cét hoÆc kh«ng chia cét nhng ph¶i thÓ hiÖn

®îc çc ho¹t ®éng cña häc sinh vµ ph¬ng ph¸p dÉn d¾t cña gi¸o viªn ®Ó

dÉn tíi kÕt luËn tõng phÇn hoÆc toµn bµi.

- Cñng cè, dÆn dß: ViÖc cñng cè cã thÓ díi d¹ng c©u hái tù luËn còng

cã thÓ thùc hiÖn bë i ç c c© u hái TNKQ. GV cÇ n y ªu cÇ u HS hä c bµ i v µ

chuÈn bÞ bµi míi theo hÖ thèng c©u hái vµ cã híng dÉn cô thÓ. §Æc biÖt ë


60

kh©u dÆn dß GV ph¶i dµnh mét lîng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó híng dÉn

çc em ®äc bµi häc chuÈn bÞ bµi míi ë nhµ, c«ng viÖc nµy rÊt quan träng

¶nh hëng ®Õn viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cña bµi häc tiÕp theo ( thùc tÕ hiÖn

nay rÊt nhiÒu GV kh«ng coi trong c«ng viÖc nµy). NÕu GV t¹o cho HS mét

thãi quen, mét çch ®äc s¸ch khoa häc th× sÏ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶ cña

c«ng t¸c tù häc cña HS, qua ®ã n©ng cao chÊt lîng häc tËp cña çc em.

VÝ dô : Khi d¹y xong bµi chu k× tÕ bµo vµ qu¸ tr×nh nguyªn ph©n, ë

kh©u dÆn dß GV cã thÓ híng dÉn çc em häc bµi vµ ®äc bµi míi nh sau:

* Thứ nhất các em về phải sào bài ngay tức là xem lại bài vừa học buổi

sáng vừa xem vừa kết hợp SGK và tìm chỗ chưa hiểu để hỏi ngay

*Thứ hai các em học bài và làm bài theo các câu hỏi trong SGK và các câu

hỏi ôn bài bổ sung ( HS làm vào vở bài tập):

1. Hãy mô tả quá trình NP của 1 TB có 2n = 4 ( thể hiện bằng hình vẽ)

2. Hãy nêu sự biến đổi hình thái của NST mang tính chu kì trong NP và ý

nghĩa của những biến đổi đó?

* Thứ ba các em chuẩn bị bài mới theo gợi ý sau: Để giờ học tới có hiệu

quả các em hãy đọc bài mới trong SGK theo trình tự sau:

* Đọc lần thứ nhất: Đọc bình thường

* Đọc lần thứ 2: Đọc chậm tự đánh dấu vào những ý cho là quan trọng.

* Đọc lần thứ 3: Đọc chậm để trả lời các câu hỏi sau:

1.Nêu biến đổi của nhiễm sắc thể và các sự kiện khác (màng nhân, nhân con,

thoi phân bào…) qua các kì của giảm phân?

2.Tìm ra điểm khác biệt cơ bản của GP với NP? Thử đưa ra ý nghĩa của sự

khác biệt đó?

3.4 Các biện pháp tổ chức, quản lý giáo dục nhằm nâng cao năng lực

tự học cho HS trường PTDTNT.


61

3.4.1. Các biệ n pháp tổ chức, giáo dục, xây dựng động cơ thái độ học

tập đúng đắn cho HS.

* Biện pháp kích thích động cơ học tập môn sinh học cho HS

Biện pháp này được đề xuất dựa trên các mối quan hệ giữa động cơ học tập

hứng thú, với tính tích cực độc lập trong học tập và với sự thành công trong

học tập bộ môn của HS. “Cần quan tâm bồi dưỡng cho học sinh thái độ tích

cực, có hứng thú đối với hoạt động học tập nói chung và bài học nói riêng. Chỉ

trên cơ sở đó, HS mới tự giác, chủ động lưu tâm đến việc lĩnh hội và rèn luyện

kĩ năng, tập trung tư tưởng và say mê học tập” [19, tr 296].

Biện pháp:

- Giáo viên phải biết vận dụng linh hoạt nội dung và phương pháp dạy học,

tổ chức hợp lí nhịp điệu làm việc, tạo ra không khí thân mật, đúng mức nhưng

nghiêm túc với HS, phải luôn có thái độ, tác phong sư phạm mẫu mực.

- Để kích thích động cơ học tập môn sinh học cho HS DTNT theo chúng tôi

cần tiến hành ngay ở giờ học đầu tiên của môn học- “khởi động môn học”

nhằm chính thức mở ra tương lai của môn học, chuẩn bị tâm thế cho việc học

bộ môn, tạo hứng thú tìm hiểu khai thác những điều thú vị riêng của bộ môn.

Tiến hành trong việc “khởi động bài học” nhằm mục đích tạo không khí học

tập tích cực, làm rõ sự mong đợi và lo lắng của HS đối với bài học và chính

thức mở ra bài học. Trong từng giờ giảng,GV cần tạo hứng thú học tập cho HS

bằng cách: GV cần xây dựng các tình huống dạy học và áp dụng cách thức

hành động phù hợp có tác dụng làm cho nội dung học tập trở nên hấp dẫn, mới

lạ đối với HS, HS tự giác, tích cực, độc lập giải quyết các nhiệm vụ học

tập.Trong mỗi giờ GV nên gắn kiến thức đã học vào giải thích những hiện

tượng thực tế xung quanh các em như vậy phần nào sẽ tăng thêm hứng thú học

tập bộ môn.


62

- Để tạo được hứng thú, động cơ học tập cho HS đòi hỏi mỗi GV không chỉ

giỏi về chuyên môn mà còn hiểu về tâm lí HS cũng như có những biện pháp

dạy học phù hợp, phải có khả năng thiết kế và triển khai thành công các tình

huống dạy học trong từng bài dạy ở trên lớp để tạo niềm vui, xúc cảm ở HS,

kích thích và duy trì hứng thú học tập.

*Tổ chức giáo dục nâng cao nhận thức cho học sinh:

Nhận thức đúng đắn về học tập là cốt lõi của vấn đề, là động lực để học

sinh xác định động cơ, xây dựng kế hoạch học tập và có nghị lực vượt khó

trong suốt quá trình học tập đặc biệt là đối với HSDT. Nhận thức đúng về học

tập mang lại các phương án tối ưu trong học tập đặc biệt là hiệu quả cao trong

học tập.

- Giáo dục bằng nêu gương:

Thực chất là dùng người tốt, việc tốt để tác động mạnh đến người khác,

khiến họ khâm phục, tán thành và noi theo. Đối với các em HSDT với tâm lý

rất thích và mong muốn được người khác khen và khích lệ do vậy hình thức

giáo dục bằng nêu gương nhẹ nhàng tạo tâm lý thoải mái, mang lại hiệu quả

cao đúng như lời Bác Hồ đã nói: "Tấm gương sáng còn có giá trị hơn trăm lần

bài diễn văn tuyên truyền".

Biện pháp:

+ Biểu dương các cá nhân điển hình có nhiều thành tích trong học tập,

chăm chỉ say mê, biết vượt khó khăn trong học tập...

+ Biểu dương các tập thể lớp tiên tiến, có nề nếp, có phong trào thi đua học

tập sôi nổi, đạt nhiều thành tích trong học tập...

Khi biểu dương cần chú ý những tấm gương tiêu biểu, có tác dụng giáo dục

cao, mọi người thừa nhận.


63

- Tăng cường giáo dục truyền thống:

Giáo dục truyền thống là hình thức giáo dục tác động vào lòng tự trọng, tự

tôn tự hào về truyền thống của trường, của dân tộc, của đất nước mình. Do đặc

điểm tâm lý của học sinh dân tộc: rất coi trọng lòng tự trọng, tự hào về dân tộc

mình, nên việc giáo dục truyền thống trong trường dân tộc nội trú là vô cùng

cần thiết.

Biện pháp:

+ Cần thường xuyên tổ chức cho học sinh học tập bằng cachs lông ghép về

truyền thống yêu nước, truyền thồng cần cù hiếu học của dân tộc ... để kích lệ

lòng tự hào, xây dựng niềm tin quyết tâm học tập và rèn luyện.

+ Cần giáo dục để học sinh hiểu rằng: các dân tộc đều có quyền bình đẳng

về học tập nhưng quyền bình đẳng chỉ thực sự được phát huy khi bình đẳng về

trí tuệ, để có được chí tuệ không còn con đường nào khác ngoài con đường học

tập.

+ Cần phát hiện, xây dựng tập thể, cá nhân điển hình tiên tiến làm nòng cốt

để duy trì và phát huy truyền thống.

+ Củng cố, cải tiến sinh hoạt của phòng truyền thống, tăng cường tư liệu về

những gương mặt điển hình trong học tập của học sinh của nhà trường qua các

thời kỳ.

- Tổ chức học tập nội quy:

Các em HSDT phần đa có thói quen tự do từ hồi ở nhà do vậy việc học tập

nội quy là hình thức giúp học sinh khép mình vào khuôn khổ học tập và tu

dưỡng đạo đức. Về thực hiện nội quy mang tính bắt buộc, cưỡng chế nhưng

thực hiện lâu sẽ trở thành thói quen tốt: Thói quen nề nếp, khoa học kỷ cương,

góp phần hình thành và nâng cao năng lực tự học cho học sinh.

Biện pháp:


64

+ Cần cho học sinh học tập quy chế, nội quy một cách nghiêm túc: Các quy

chế của Bộ GD - ĐT về tuyển sinh, kiểm tra đánh giá, luật giáo dục, các nội

quy của trường, lớp…

+ Việc tổ chức t hực hiện nội quy phải nghiêm minh, công bằng nhưng

không nên cứng nhắc, có chế độ khen thưởng và phạt rõ ràng.

+ Với những HS cá biệt cần có những biện pháp riêng, GV cần vừa dọa

vừa dỗ vừa động viên khích lệ …GV cần nắm được hoàn cảnh, mặt mạnh mặt

yếu của HS đó để có biện pháp giáo dục phù hợp.

3.4.2 Quản lý tốt hoạt động học tập nhằm nâng cao năng lực tự học cho HS

trường PTDTNT.

* Quản lý tốt việc học tập trên lớp: Do đặc điểm tự học của học sinh trong

nhà trường luôn là một bộ phận, một bước, một hình thức tổ chức của các hoạt

động học tập nên quản lý tự học khổng thể tách dời quản lý hoạt động học tập

trên lớp. Bao gồm các việc sau:

- Quản lý quân số trên lớp.

- Quản lý giờ giấc học tập.

- Quản lý tinh thần thái độ học tập.

- Quản lý các điều kiện phục vụ cho điều kiện giảng dạy và học tập.

- Quản lý chất lượng học tập từng ngày, từng tháng, từng kỳ.

* Quản lý tốt việc tự học của học sinh:

+ Tự học ngoài giờ lên lớp theo kế hoạch (bắt buộc):

Đây là hình thức tổ chức tự học cơ bản và chủ yếu nhất của học sinh, giờ tự

học của học sinh là do giáo viên chủ nhiệm, lớp, nhóm, tổ quản lý thời gian.

Trình tự tiến hành công việc trong giờ tự học: Học sinh ôn bài, xào bài, chuẩn

bị bài theo thời kháo biểu ngày hôm sau, tham khảo các sách nâng cao và tư

liệu khoa học phục vụ cho việc học tập. Giáo viên cũng có thể dùng giờ tự học

để hướng dẫn học sinh làm bài tập, giảng thêm kiến thức mà giờ lên lớp chưa


65

có điều kiện đi sâu, bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu kém. Giờ tự

học cần quản lý tốt các vấn đề sau:

- Cần tổ chức học tập chung trên lớp.

- Chia tổ, chia nhóm để học sinh dễ có điều kiện giúp đỡ nhau, cán bộ lớp,

tổ, giáo viên chủ nhiệm quản lý giờ học.

- Giáo viên chủ nhiệm tổ chức tốt hoạt động của đội ngũ cán bộ lớp, cán bộ

“ngầm” để bám lớp, theo dõi quân số, giờ giấc học tập, ý thức học tập của học

sinh, nắm bắt các thông tin kịp thời để tác động điều chỉnh và uốn nắn.

- Cán bộ quản lý cần tạo điều kiện về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học cho

giờ tự học. Kiểm tra việc thực hiện giờ tự của giáo viên chủ nhiệm và học sinh,

kiểm tra chất lượng giờ tự học.

+ Ngoài việc tự học theo kế hoạch, bắt buộc còn có tự học theo kế hoạch

của học sinh: đó là việc tự học tại ký túc xá, học sinh có thể học thêm những

phần kiến thức mà trên lớp chưa giải quyết hết. Học sinh có thể bàn bạc, trao

đổi với nhau về kinh nghiệm học tập, giải quyết một vấn đề nào đó về học tập.

Việc học này đòi hỏi học sinh phải tự giác để hoàn thành nhiệm vụ của mình.

* Xây dựng tập thể học sinh vững mạnh giúp đỡ nhau trong học tập và

cuộc sống - Tập thể vừa là môi trường vừa là một phương tiện để giáo dục thế

hệ trẻ [47, tr 224].

Tập thể học sinh phát triển toàn diện là phương tiện giáo dục có hiệu quả,

tập thế học sinh phối hợp với các nhà sư phạm tác động đến từng cá nhân tạo

điều kiện cho cá nhân đó hoạt động để hình thành, phát triển và tự hoàn thiện

nhân cách. Tập thể giúp cá nhân tự kiểm tra, tự điều chỉnh nhân cách, hành vi

của mình.

Tập thể là môi trường thanh lọc có hiệu quả, một tập thể có ý thức tự quản

cao, có truyền thống tốt, có dư luận tích cực thì sẽ tiếp nhận một cách chủ động

và sáng tạo những ảnh hưởng từ bên ngoài tập thể, gạt bỏ những tiêu cực làm


66

cho bầu không khí trong sáng lành mạnh, tập thế học sinh phối hợp với các nhà

sư phạm tác động đến từng cá nhân tạo điều kiện cho cá nhân đó hoạt động để

hình thành, phát triển và tự hoàn thiện nhân cách. Tập thể giúp cá nhân tự kiểm

tra, tự điều chỉnh nhân cách, hành vi của mình.

Cần hướng tập thể học sinh vào các hoạt động sau:

- Đoàn kết, trao đổi giúp đỡ nhau trong học tập.

- Xây dựng các cán sự bộ môn có trách nhiệm giải đáp thắc mắc và theo

dõi việc làm bài tập của các bạn đối với môn học mình phụ trách. Nếu vấn đề

nào cán sự bộ môn không giải đáp được thì phải có trách nhiệm thông báo cho

giáo viên bộ môn để giáo viên trực tiếp giải đáp.

- Xây dựng tập thể có tinh thần đấu tranh phê và tự phê tốt, biết đấu tranh

với những biểu hiện không tự giác trong học tập, chây lười ỷ lại.

- Xây dựng các cá nhân điển hình tiên tiến làm nòng cốt cho tập thể vững

mạnh.

Kết luận chương 3:

1. Phần sinh học tế bào là phần khó của chương trình sinh học lớp 10. Các

biện pháp nâng cao năng lực tự học cho HS trường PTDTNT thực chất là

hướng dẫn HS cách thức, kĩ năng làm việc với SGK, kĩ năng làm việc với bảng

biểu, đồ thị, hình vẽ trong SGK, kĩ năng hoạt động nhóm ... thông qua đó HS

lĩnh hội kiến thức chủ động hơn chất lượng học tập cao hơn.

2. Khi trình bày các biện pháp nâng cao năng lực cho mỗi kĩ năng cụ thể,

chúng tôi đưa ra cách thứ thực hiện của giáo viên ( cách thức giáo viên hướng

dẫn HS làm việc), những yêu cầu và điều kiện cụ thể để rèn luyện năng lực tự

học cho HS đảm bảo có hiệu quả.

3. Để thực hiện tốt việc nâng cao năng lực tự học cho HS trường PTDTNT,

cần kết hợp tốt các hoạt động tự học của HS ở trên lớp và hoạt động tự học vào

buổi chiều , tối, ngoài ra cần chú ý đến đặc điểm nhận thức, đặc điểm tâm sinh


67

lí của HS các dân tộc, cần kết hợp chặt chẽ với việc tổ chức quản lí của các cấp

lãnh đạo, các giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và các phòng ban chức

năng có liên quan.

4. Cần tiến hành làm thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng hiệu quả của các

biện pháp đã nêu.

CHƯƠNG 4

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.

4.1. Mục đích thực nghiệm

Đánh giá hiệu quả của việc nâng cao NLTH cho học sinh trường PTDTNT

qua dạy học phần SHTB - Sinh học 10 THPT.

4.2. Phương pháp thực nghiệm

4.2.1 Chọn đối tượng thực nghiệm:

Tiến hành thực nghiệm trên đối tượng học sinh lớp 10 THPT ở 2 trường:

+ Trường PT Vùng Cao Việt Bắc

+ Trường PT DTNT Điện Biên

Dựa vào kết quả khảo sát và phân loại học sinh, chúng tôi chọn mỗi trường

4 lớp. Trong đó: 2 lớp thực nghiệm (TN) và 2 lớp đối chứng (ĐC) có trình độ

tương đương nhau.


68

Trường PT DTNT Điện Biên do GV là Vũ Thị Hồng Hà dạy.

Trường PT Vùng Cao Việt Bắc do GV Phạm Thị Hồng Tú dạy.

4.2.2 Bố trí thực nghiệm:

+ Các lớp TN: Bài học được thiết kế có sử dụng các biện pháp nâng cao NLTH

cho học sinh.

+ Các lớp ĐC: Bài học được thiết kế như hướng dẫn ở sách giáo viên.

- Các lớp TN và ĐC ở mỗi trường cùng một giáo viên dạy, cùng thời gian,

nội dung kiến thức và điều kiện dạy học.

- Trước khi tiến hành thực nghiệm chúng tôi cung cấp tư liệu về hướng

dẫn tự học cho các GV dạy Sinh học 10 về các vấn đề sau :

+ Ý nghĩa, nội dung của dạy - tự học.

+ Yêu cầu, nhiệm vụ của GV về hướng dẫn HS tự học trong dạy học bộ môn.

+ Các biện pháp nâng cao năng lực tự học cho HS trong dạy học Sinh học.

Sau đó yêu cầu các GV nghiên cứư tài liệu, trao đổi ý kiến , thống nhất nội

dung, phương pháp dạy học Sinh học 10 theo hướng nâng cao năng lực tự học

cho HS, trong từng bài, chúng tôi t hống nhất từ mục tiêu bài dạy, xác định rõ

phương pháp, biện pháp và phương tiện dạy học sẽ sử dụng.

4.2.3 Kiểm tra đánh giá:

- Sau mỗi bài dạy thực nghiệm chúng tôi đã tiến hành kiểm tra năng lực tự

học SGK của học sinh.

- Các lớp TN và ĐC đều được kiểm tra cùng một đề. Các bài kiểm tra của

lớp TN và lớp ĐC được chấm theo thang điểm 10 và chấm cùng một biểu điểm.

- Sau TN chúng tôi ki ểm tra độ bền kiến thức của HS bằng 2 bài kiểm tra TN.

4.3. Kết quả thực nghiệm.

Vì khuôn khổ của luận văn và thời gian có hạn, chúng tôi xin trình bày kết

quả thực nghiệm qua các lần kiểm tra sau :

Số bài KT Trước TN Trong TN Sau TN


69

TN 183 553 366

ĐC 181 543 362

Kết quả kiểm tra trước, trong thực nghiệm được trình bày ở các bảng 4.1, 4.2,

4.3, 4.4 và biểu đồ 4.1, 4.2, 4.3, kết quả kiểm tra sau thực nghiệm được trình bày ở

các bảng 4.4, 4.5, 4.6 và bi ểu đồ 4.3, 4.4.

4.3.1 Phân tích định lượng các bài kiểm tra:

Chóng t«i ®· sö dông thèng kª to¸n häc ®Ó xö lÝ sè liÖu kÕt qu¶ chÊm

çc bµi kiÓm tra nh»m gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ d¹y häc cña çc

ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p mµ luËn v¨n ®· ®Ò xuÊt ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan

vµ chÝnh x¸c.

Tr×nh tù ®îc tiÕn hµnh nh sau:

+ LËp çc b¶ng: Ph©n phèi, tÇn suÊt, tÇn suÊt héi tô tiÕn

+VÏ çc ®êng ph©n phèi trªn ®å thÞ.

+ TÝnh çc tham sè ®Æc trng :

+ TÝnh trung b×nh céng X x¸c ®Þnh gi¸ trÞ trung b×nh cña d·y sè

thèng kª theo c«ng thøc sau :

+ Ph¬ng sai (S2) : Ph¬ng sai ®Æc trng cho sù sai biÖt cña çc sè

liÖu

trong kÕt qu¶ nghiªn cøu.

∑ −=

=n

ii Xxin

nS

1

22 )1

∑=

=n

iii xn

nX

1

1


70

+ §é lÖch chuÈn (S ) :BiÓu thÞ møc ®é ph©n t¸n cña c¸c sè liÖu xung

quanh 2 gi¸ trÞ trung b×nh céng :

(N ≥30).

+ HÖ sè biÕn thiªn( Cv) : BiÓu thÞ møc ®é biÕn thiªn trong nhiÒu tËp hîp

cã X kh¸c nhau:

Trong ®ã :

Cv trong kho¶ng 0 “ 10% : Dao ®éng nhá - ®é tin cËy cao.

Cv trong kho¶ng 10 “ 30% : Dao ®éng trung b×nh.

Cv trong kho¶ng 30 -100% : Dao ®éng lín - ®é tin cËy nhá.

+ §é tin cËy (Td) : §Ó x¸c ®Þnh ®é tin cËy gi÷a hai gi¸ trÞ trung b×nh

Chú thích:

+ n1 là số HS được kiểm tra ở lớp TN và n2 ở nhóm đối chứng.

+ S21 là phương sai của các lớp nhóm TN và S2

2 là ở nhóm đối chứng.

+ X 1, X 2 là điểm trung bình của các lớp nhóm TN và ĐC.

+ fi, xi là số bài kiểm tra đạt điểm tương ứng.

4.3.1.1 Phân tích kết quả khảo sát thực trạng ban đầu của HS

Trước khi làm TN, chúng tôi tiến hành cho HS các lớp nhóm TN và ĐC

làm bài kiểm tra, kết quả được tổng hợp ở bảng 4.1.

Bảng 3.1: Tần số điểm trước TN

PA Xi

n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 X

%100XSCV =

2

2

1

221

21nn

XXtSS

d

+

−=

nin

SXxi∑ −

=)(

2


71

ĐC 181 0.0 2.2 7.2 5.5 23.2 29.8 22.7 6.6 2.8 0.0 5.79

TN 183 0.0 2.2 5.9 6.5 24.3 27.6 22.7 7.0 2.2 0.5 5.81

Từ số liệu bảng 4.1, lập đồ thị tần suất tổng hợp điểm số của bài kiểm tra

trước TN ( H 4.1).

H 4.1 Đồ thị tần suất tổng hợp điểm số của bài kiểm tra trước TN

Từ bảng 4.1 và đồ thị 4.1 thấy rằng điểm của 2 nhóm TN và ĐC tương

đương, giá trị điểm trung bình cộng đều thấp và chênh lệch không đáng kể

(0.02). Tỉ lệ điểm dưới trung bình tương đối cao, tỉ lệ điểm khá và đặc biệt là

điểm giỏi còn thấp.

4.3.1.2 Phân tích kết quả trong thực nghiệm:

Kết quả chấm bài của 3 lần kiểm tra trong TN được sử lí thống kê và tổng

hợp như sau:

Bảng 4.2: Tần suất ( fi %) qua các lần kiểm tra trong thực nghiệm.

Lần

KT

số

PA

Xi

n

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ĐC

TN

Điểm Xi


72

1 TN 185 0.0 1.1 2.2 4.9 15.1 28.1 33.0 10.3 3.8 1.6

ĐC 181 0.0 3.3 5.0 7.7 22.1 28.2 24.3 6.6 2.8 0.0

2 TN 185 0.0 0.0 1.1 3.2 14.1 23.8 33.0 14.1 7.6 3.2

ĐC 181 0.0 3.3 5.0 7.2 22.1 29.8 24.9 5.0 2.8 0.0

3 TN 183 0.0 0.0 0.0 2.7 10.9 25.7 31.1 17.5 8.2 3.8

ĐC 181 0.0 2.8 6.1 5.0 23.8 29.3 25.4 5.0 2.2 0.6

Tổng

hợp

TN 553 0.0 0.4 1.1 3.6 13.4 25.9 32.4 13.9 6.5 2.9

ĐC 543 0.0 3.1 5.3 6.6 22.7 29.1 24.9 5.5 2.6 0.2

Từ số liệu bảng 4.2, lập đồ thị tần suất tổng hợp điểm số của 3 bài kiểm tra

trong TN ( H 4.2).

H 4.2: Đồ thị tần suất tổng hợp điểm số của 3 bài kiểm tra trong TN

Trên hình 4.2, nhận thấy giá trị mod điểm các bài kiểm tra của các lớp

nhóm TN là điểm 7. Từ giá trị mod trở xuống tần suất điểm của các lớp nhóm

ĐC cao hơn so với lớp TN. Ngược lại từ giá trị mod trở lên, tần suất điểm của

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ĐC

TN

Điểm Xi


73

các lớp nhóm TN cao hơn tần suất điểm của nhóm ĐC. Điều này cho phép dự

đoán kết quả các bài kiểm tra ở nhóm lớp TN cao hơn lớp nhóm ĐC.

Từ kết quả của bảng 4.2 lập bảng tần suất hội tụ tiến ( bảng 4.3).

Bảng 4.3: Tần suất hội tụ tiến qua các lần kiểm tra trong thực nghiệm.

Bài

KT PA

Xi

n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 TN 185 100 100.0 98.9 96.8 91.9 76.8 48.6 15.7 5.4 1.6

ĐC 181 100 100.0 96.7 91.7 84.0 61.9 33.7 9.4 2.8 0.0

2 TN 185 100 100.0 100.0 98.9 95.7 81.6 57.8 24.9 10.8 3.2

ĐC 181 100 100.0 96.7 91.7 84.5 62.4 32.6 7.7 2.8 0.0

3 TN 183 100 100.0 100.0 100.0 97.3 86.3 60.7 29.5 12.0 3.8

DC 181 100 100.0 97.2 91.2 86.2 62.4 33.1 7.7 2.8 0.6

Tổng

hợp

TN 553 100 100.0 99.6 98.6 94.9 81.6 55.7 23.3 9.4 2.9

DC 543 100 100.0 96.9 91.5 84.9 62.2 33.1 8.3 2.8 0.2

Số liệu ở bảng 4.3 cho biết tỉ lệ phần trăm các bài đạt từ giá trị Xi trở lên.Ví dụ

ở 3 bài kiểm tra trong TN thấy rằng tần suất từ điểm trung bình ( từ điểm 5) trở lên

ở các lớp TN (bài kiểm tra số 1) là 91.9% tăng lên 97.3% (bài kiểm tra số 3) trong

khi đó ở lớp nhóm ĐC là 84.0 % lên 85.1 %, đặc biệt tần suất từ điểm khá ( điểm 7)

trở lên ở các lớp TN được tăng từ 48.6 % (bài kiểm tra số 1) lên 60.7 % (bài ki ểm

tra số 3) trong khi đó ở lớp nhóm ĐC tăng không đáng kể ( từ 33.7 lên 34.3). Điều

này chứng tỏ các HS đã làm quen và nắm bắt được phương pháp TH được hướng

dẫn rất nhanh và vận dụng có hiệu quả.

Từ số liệu của bảng 4.3, vẽ đồ thị tần suất hội tụ tiến của tổng hợp điểm của 3

bài kiểm tra trong TN ở hai khối lớp TN và ĐC ( Hình 4.3).

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ĐCTN


74

Hình 4.3: Đồ thị biểu diễn đường tần suất hội tụ tiến tổng hợp của 3 bài kiểm

tra trong TN ở hai khối lớp TN và ĐC.

Trong hình 4.3 đường hội tụ tiến tần suất điểm của các lớp nhóm TN nằm về

bên phải so với đường hội tụ tiến tần suất điểm của các lớp nhóm ĐC. Như vậy, kết

quả điểm số tổng hợp của 3 bài kiểm tra trong TN cao hơn so với lớp nhóm ĐC.

Để khẳng định kết quả này, phải so sánh giá trị trung bình và phân tích ph ương

sai kết quả điểm của 2 nhóm lớp TN và ĐC ( bảng 4.4).

Bảng 4.4: So sánh k ết quả TN và ĐC qua các lần kiểm tra trong thực nghiệm

Lần

KT số

Phương

án

Xi

n X ± m S S2 Cv

(%) dTN-ĐC td

1 TN 185 6.36 ± 0.1 1.39 1.94 21.85

0.56 3.68 ĐC 181 5.8 ± 0.11 1.5 2.24 25.86

2 TN 185 6.73 ± 0.1 1.39 1.94 20.65

0.95 6.03 ĐC 181 5.78 ± 0.11 1.47 2.15 25.43

3 TN 183 6.9 ± 0.09 1.34 1.79 19.42

1.09 7.41 ĐC 181 5.81 ± 0.11 1.46 2.14 25.13

Tổng

hợp

TN 553 6.66 ± 0.06 1.39 1.93 20.87 0.86 9.89

ĐC 543 5.80 ± 0.06 1.47 2.17 25.34

Điểm Xi


75

Nhìn vào bảng 4.4 cho thấy:

+ Điểm trung bình cộng qua 3 lần kiểm tra trong thực nghiệm của nhóm

lớp TN đều cao hơn và tăng dần so với nhóm lớp ĐC. Sự chênh lệch về 2 giá

trị trung bình cộng của TN và ĐC được kiểm định độ tin cậy bằng đại lượng

kiểm định td.Qua kết quả cho thấy td ở tất cả các lần kiểm tra đều lớn hơn tα ( tα

= 1,96) và tăng dần từ 3,86 ở lần kiểm tra thứ nhất đến 9.79 ở lầ kiểm tra thứ 3

chứng tỏ độ tin cậy về sự chênh lệch của 2 giá trị trung bình cộng của TN và

ĐC là có ý nghĩa và ngày càng cao.

+ Độ lệch chuẩn và hệ số biến thiên của nhóm lớp TN đều thấp hơn so với

nhóm lớp ĐC ở cả 3 lần kiểm tra. Điều này khẳng định độ bền kiến thức của

học sinh đồng thời cho chúng ta thấy hiệu quả vững chắc của biện pháp mà đề

tài đã đề xuất.

4.3.1.3 Sau thực nghiệm:

Để đánh giá độ bền kiến thức đã thu được trong quá trình HS tự học giữa 2

phương án ĐC và TN, chúng tôi sử dụng phương pháp kiểm tra trắc nghiệm

khách quan với bộ câu hỏi gồm 20 câu hỏi, hình thức chọn câu trả lời đúng cho

2 bài kiểm tra, thời gian thực hiện giữa bài 4 và bài 5 cách nhau 1 tuần. Kết quả

chấm bài được sử lí thống kê qua bảng 4.5 và 4.6

Kết quả chấm bài được sử lí thống kê và tổng hợp ở bảng 4.5:

Bảng 4.5: Tần suất điểm ( fi %) qua các lần kiểm tra sau TN.

Lần

KT số PA

Xi

n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 TN 183 0.0 0.0 1.1 1.6 13.1 23.0 32.8 15.8 8.7 3.8

ĐC 181 0.0 3.3 4.4 7.7 22.1 30.4 24.9 4.4 2.2 0.6

5 TN 183 0.0 0.0 1.1 2.2 12.6 22.4 33.9 15.8 8.2 3.8


76

ĐC 181 0.0 3.9 5.0 7.2 24.3 30.4 22.7 4.4 2.2 0.0

Tổng

hợp

TN 366 0.0 0.0 1.1 1.9 12.8 22.7 33.3 15.8 8.5 3.8

ĐC 362 0.0 3.6 4.7 7.5 23.2 30.4 23.8 4.4 2.2 0.3

Từ số liệu bảng 4.5, lập đồ thị tần suất tổng hợp điểm ở Hình 4.4.

Hình 4.4: Biểu đồ tần suất tổng hợp của 2 bài kiểm tra sau TN

Trên hình 3.4, nhận thấy gia trị mod điểm các bài kiểm tra của các lớp

nhóm TN là điểm 7. Từ giá trị mod trở xuống tần suất điểm của các lớp nhóm

ĐC cao hơn so với lớp TN. Ngược lại từ giá trị mod trở lên, tần su ất điểm của

các lớp nhóm TN cao hơn tần suất điểm của nhóm ĐC. Điều này cho phép dự

đoán kết quả các bài kiểm tra ở nhóm lớp TN cao hơn lớp nhóm ĐC.

Từ kết quả của bảng 4.5 lập bảng tần suất hội tụ tiến ( bảng 4.6) để so sánh

tần suất bài đạt điểm từ giá trị Xi trở lên.

Bảng 4.6: Tần suất hội tụ tiến qua các lần kiểm tra sau thực nghiệm.

Lần

KT số PA

Xi

n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 TN 183 100 100.0 100.0 98.9 97.3 84.2 61.2 28.4 12.6 3.8

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ĐCTN


77

ĐC 181 100 100.0 96.7 92.3 84.5 62.4 32.0 7.2 2.8 0.6

5 TN 183 100 100.0 100.0 98.9 96.7 84.2 61.7 27.9 12.0 3.8

ĐC 181 100 100.0 96.1 91.2 84.0 59.7 29.3 6.6 2.2 0.0

Tổng

hợp

TN 366 100 100.0 100.0 98.9 97.0 84.2 61.5 28.1 12.3 3.8

ĐC 362 100 100.0 96.4 91.7 84.3 61.0 30.7 6.9 2.5 0.3

Số liệu ở bảng 4.6 cho biết tỉ lệ phần trăm các bài đạt từ giá trị Xi trở lên. Qua

kết quả thấy rằng tần suất từ điểm trung bình, điểm khá và điểm giỏi của các lớp

nhóm TN vẫn luôn cao hơn các lớp nhóm ĐC. Ví dụ ở bài kiểm tra số 5 tần suất từ

điểm khá ( điểm 7) trở lên ở các lớp TN được 61.7% trong khi đó ở lớp nhóm chỉ

đạt 29.3%. Điều này chứng tỏ độ bền kiến thức của HS ở các lớp nhóm TN cao hơn

hẳn so với các lớp nhóm ĐC.

Từ số liệu của bảng 4.6, vẽ đồ thị tần suất hội tụ tiến của tổng hợp điểm của 2

bài kiểm tra sau TN ở hai khối lớp TN và ĐC (Hình 4.5).

Hình 4.5: Đồ thị biểu diễn đường tần suất hội tụ tiến 2 bài ki ểm tra sau .

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ĐCTN


78

Trong hình 4.5, đường hội tụ tiến tần suất điểm của các lớp nhóm TN nằm về

bên phải so với đường hội tụ tiến tần suất điểm của các lớp nhóm ĐC. Như vậy, sau

một thời gian kết quả điểm số tổng hợp của 2 bài kiểm tra sau TN vẫn cao hơn so

với lớp nhóm ĐC.

Để khẳng định kết quả này, phải so sánh giá trị trung bình và phân tích phương

sai kết quả điểm của 2 nhóm lớp TN và ĐC ( bảng 4.7).

Bảng 4.7: So sánh kết quả TN và ĐC qua các lần kiểm tra trong thực nghiệm

Lần

KT số

Phương

án

Xi

n X ± m S S2 Cv

(%)

dTN-

ĐC td

4 TN 183 6.86±0.1 1.39 1.92 20.12

1.08 7.2 ĐC 181 5.78±0.11 1.46 2.14 25.3

5 TN 183 6.85±0.1 1.36 1.86 19.85

1.16 7.84 ĐC 181 5.69±0.11 1.45 2.12 25.48

Tổng

hợp

TN 366 6.86±0.07 1.37 1.89 19.97 1.12 10.67

ĐC 362 5.74±0.08 1.46 2.1 25.43

Nhìn vào bảng 4.7 cho thấy:

+ Điểm trung bình cộng qua 2 lần kiểm tra sau thực nghiệm của nhóm lớp

TN đều cao hơn so với nhóm lớp ĐC. Sự chênh lệch về điểm trung bình

cộng giữa 2 lần kiểm tra của nhóm TN hầu như không thay đổi trong khi đó ở

nhóm lớp ĐC là 0.09. Như vậy chứng tỏ mức độ lưu giữ lâu, bền kiến thức đã

học ở nhóm TN cao hơn nhóm ĐC.

+ Độ lệch chuẩn và hệ số biến thiên của nhóm lớp TN đều thấp hơn so với

nhóm lớp ĐC ở cả 2 lần kiểm tra. Điều này khẳng định độ bền kiến thức của

học sinh đồng thời cho chúng ta thấy hiệu quả vững chắc của biện pháp mà đề

tài đã đề xuất.


79

Qua phân tích ở trên cho thấy, v iệc đ ưa ra các biện pháp để rèn luyện

NLTH cho HS đã nâng cao được chất lượng học tập của HS.

4.3.2 Phân tích định tính

Phân tích hiệu quả cuả của các biện pháp đề xuất, chúng tôi quan tâm trên

2 mặt: Về hứng thú, mức độ tích cực học tập và chất lượng lĩnh hội và vận

dụng tri thức.

* Về hứng thú và mức độ tích cực học tập:

Qua các tiết dự giờ, thăm lớp chúng tôi thấy không khí của nhóm lớp TN

và nhóm lớp ĐC như sau:

- Ở nhóm lớp TN: Tinh thần thái độ học tập của các em rất tốt biểu hiện là

các em tích cực chuẩn bị bài, chủ động giải quyết những vấn đề học tập. Khi

giáo viên yêu cầu học sinh làm việc độc lập hay theo nhóm với SGK để hoàn

thành câu hỏi, bài tập hay phiếu học tập thấy các em rất hào hứng, thích thú

hoàn thành nhiệm vụ được giao và cũng hồi hộp chờ nhận xét từ phía giáo

viên. Điều này cho thấy, phương pháp và biện pháp dạy học rèn luyện NLTH

cho HS đã rất có hiệu quả trong việc hấp dẫn lôi cuốn HS học tập, làm cho học

sinh hứng thú học do đó năng lực học tập tăng lên rõ dệt.

- Ở nhóm lớp ĐC: Không khí lớp học trầm hơn, đa số các em thụ động, chỉ

nghe giảng và ghi chép theo những gì giáo viên đọc. Các câu hỏi giáo viên đưa

ra rất ít học sinh trả lời hoặc các em trả lời chưa đúng trọng tâm câu hỏi.

* Đánh giá chất lượng lĩnh hội và vận dụng tri thức : Để đánh giá chất

lượng lĩnh hội và vận dụng tri thức, chúng tôi tập trung quan tâm đến 2 tiêu

chí, tương ứng với các câu hỏi trong các đề kiểm tra như sau:

+ Tiêu ch í cơ bản: Phản ánh mức độ nắm vững các cấu trúc, các khái

niệm,các quá trình. cụ thể là HS hiểu đúng, đủ các tri thức về đặc điểm cấu tạo

phù hợp với chức năng của các thành phần hoá học của tế bào, các cấu trúc


80

cấu tạo nên tế bào, và diễn biến của các quá trình chuyển hoá vật chất năng

lượng của tế bào.

+ Tiêu chí vận dụng và nâng cao: Tiêu chí này đánh giá mức độ hiểu sâu,

rộng toàn diện kiến thức, biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo các tri thức học

được để giải thích các vấn đề thực tiễn. Ở mức cao hơn các em có khả năng

khái quát hoá và hệ thống hoá, phát triển năng lực tư duy độc lập,sáng tạo.

Qua phân tích các bài kiểm tra viết sau mỗi tiết dạy thực nghiệm, kết quả

hợp với kiểm tra miệng, kiểm tra việc chuẩn bị bài về nhà có hướng dẫn của

học sinh chúng tôi nhận thấy rằng các lớp chúng tôi tiến hành dạy thực nghiệm

học sinh bộc lộ rõ tính tự lực trong cách học, kĩ năng làm bài kiểm tra tốt hơn

và chất lượng ngày càng được nâng lên.

Khi chúng tôi bắt đầu dạy thực nghiệm đa số học sinh tỏ ra lúng túng do

chưa có thói quen và chưa biết cách vận dụng các biện pháp nâng cao năng lực

tự học. Do từ trước các em quen với cách học thụ động, nên khi giáo viên dạy

thực nghiệm đưa ra câu hỏi, bài tập hay phiếu học tập các em thường không

biết lựa chọn kiến thức để trả lời, hoặc kỹ năng tóm tắt và diễn đạt nội dung

còn hạn chế. Nhưng ở những tiết học sau các em đã có sự tiến bộ rõ rệt: đã biết

tìm ý trả lời câu hỏi, biết tóm tắt nội dung, giải mã các sơ đồ, hình vẽ từ các nội

dung đọc được trong sách giáo khoa, Điều đó được thể hiện qua bài làm của

các HS.

Ví dụ 1 : Sau khi học xong bài 6 Axit nuclêic, chúng tôi cho HS làm bài kiểm

tra số 1 với các câu hỏi sau:

1. Trình bày cấu trúc và chức năng của các loại ARN ở trong tế bào sinh vật

nhân chuẩn.

2. Nêu sự khác biệt về cấu trúc giữa ADN và ARN?


81

3. Giữa các Nuclêôtit trong cấu trúc không gian của ADN liên kết với nhau bởi

những mối liên kết hoá học cơ bản nào? Đặc điểm và ý nghĩa của các mối liên

kết đó?

Qua bài kiểm tra số 1, chúng tôi có một số nhận xét sau:

Ở câu 1 ( thuộc tiêu chí cơ bản) cả 2 nhóm TN và ĐC đa số các em HS

đều trình bày được cấu trúc và chức năng của các loại ARN ở trong tế bào sinh

vật nhân chuẩn, tuy nhiên cách trình bày có sự khác biệt như ở nhóm ĐC các

em trình bày bằng cách liệt kê cấu trúc và chức năng của các loại ARN, còn ở

nhóm TN các em thường trình bày bằng cách lập bảng so sánh và kiến thức

đầy đủ hơn. Ví dụ như bài làm của em Quàng Văn Pấng lớp 10A3 trường PT

DTNT ĐB trình bày rất rõ ràng, khoa học và chi tiết như:

Câu 1: Cấu trúc và chức năng của các loại ARN được trình bày ở bảng sau:

Loại

ARN

Cấu trúc Chức năng

mARN - Có 1 chuỗi polyrNu mạch thẳng

tương ứng với 1 đoạn của ADN.

- Truyền thông tin di truyền

từ ADN tới TBC đ ể tổ n g

hợp Pr

tARN - Có cấu trúc với 3 thuỳ, 1 thuỳ

mang bộ ba đối mã, có những

đoạn các rinu liên kết với nhau

theo NTBS, 1 đầu đối diện là vị

trí gắn kết aa tương ứng

-Vận chuyển aa tới Ri để

tổng hợp Pr

rARN - Có 1mạch, nhiều vùng các Nu

LK bổ sung tạo các vùng xoắn

kép cục bộ.

- Cấu tạo nên ribôxôm – nơi

tổng hợp Pr


82

Ở câu 2 ( tiêu chí ở mức độ cao hơn), sự khác biệt về cách làm bài cũng

như chất lượng trả lờ i câu hỏi g iữa 2 nhóm ĐC và nhóm TN thể h iện rõ nét

hơn. Ở nhóm ĐC đa số các em nêu được sự khác biệt giữa ADN và ARN về số

mạch, các loại nuclêotit, thành phần đơn phân thì nhiều em không trình bày

được. Ở nhóm TN các em phân biệt được tương đối tốt. Ví dụ bài làm của em

Hoàng Thị Sinh lớp 10 A9 trường PT VCVB trình bày rõ ràng và đầy đủ:

Câu 2: Phân biệt điểm khác biệt giữa ADN và ARN thể hiện ở bảng sau:

ADN ARN

Số mạch 2 mạch 1 mạch

Các loại nu A, T, G, X A, U, G, X

Thành phần đơn phân Đường C5H10O4 Đường C5H10O5

Với câu số 3 ( tiêu chí nâng cao), Sự khác biệt thể hiện rất rõ ràng. Ở câu này

nhóm ĐC các em làm sơ sài chỉ nêu được tên liên kết giữa các đơn phân là liên

kết phôtphođieste và liên kết hiđro, rất ít các em chỉ ra cụ thể 2 loại liên kết

trên hình thành như thế nào, còn đặc điểm và vai trò của các liên kết trên liên

quan đến chức năng của ADN thì không em nào trình bày được. Ở nhóm lớp

TN, nhiều em trả lời được ý 1 , ý 2 và cả ý 3 của câu 3. Có bài làm rất xuất sắc

như bài làm của em L ăng Thị Hân lớp 10 A7 trường PT VCVB đã trình bày

như sau:

Câu 3: Liên kết giữa các nu

- Giữa các nu trên một mạch của ADN liên kết với nhau bằng liên kết

photphođieste( liên kết hoá trị giữa đường của nu này với axit photphoric của

nu kia) Liên kết bền vững, đảm bảo sự ổn định cấu trúc bậc 1 của

ADN.

- Giữa các nu trên 2 mạch của ADN liên kết với nhau bằng liên kết H theo

nguyên tắc bổ sung( A liên kết T bởi 2 LKHH; G liên kết với X bởi 3 LKHH và


83

ngược lại) Liên kết yếu, đảm bảo sự linh động khi ADN thực hiện cơ

chế tự sao và phiên mã, với số lượng nhiều đảm bảo sự ổn định cấu trúc không

gian.

Ví dụ 2: Sau khi dạy xong bài hô hấp tế bào, chúng tôi cho HS làm bài kiểm tra

với câu hỏi: Một quá trình sinh lí xảy ra trong tế bào được tóm tắt bằng sơ đồ

sau:

1. Sơ đồ trên mô tả quá trình hô hấp trong tế bào. Hãy cho biết hô hấp nội

bào là gì? Viết phương trình tổng quát và nêu vai trò của quá trình đó trong

tế bào?

2. Hãy ghi chú cho cho các số 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 trong hình.

3. Cho biết mối quan hệ giữa giai đoạn 2, 3 với giai đoạn 4?

Qua chấm bài kiểm tra chúng tôi có một số nhận xét sau:

Với câu 1 ( tiêu chí cơ bản) thì hầu hết các em ở lớp ĐC và TN đều trả

lời tốt, ít thấy sự phân biệt giữa 2 nhóm lớp.

Ở câu 2 việc ghi chú cho các số 1, 2, 3, 4 các lớp ĐC đều làm tốt như

lớp TN. Xong ghi chú cho số 5, 6, 7 có sự khác biệt tương đối rõ ràng. Ở lớp

1

5

4

6

2 3

7 8


84

ĐC số 5 hầu hết các em chỉ ghi được là NADH hoặc FADH2 không ghi được

rõ số liệu hoặc không nhớ, còn ở lớp TN hầu hết các em ghi được rõ 6 NADH

và 2FADH2

Ở câu 3 ( tiêu chí nâng cao) sự khác biệt thể hiện rõ nét: Ở các lớp ĐC

hầu hết các em chỉ nói được chung chung là giai đoạn 2 cung cấp nguyên liệu

cho giai đoạn 3 và giai đoạn 3 cung cấp nguyên liệu cho giai đoạn 4, mà không

biết là cung cấp nguyên liệu gì và mối quan hệ được thể hiện như thế nào. Các

lớp TN bài làm tốt hơn phần lớn các em nêu được các giai đoạn có mối quan

hệ với nhau như thế nào.Đặc biệt có những bài kàm rất tốt như bài của em

Kháng A Lử lớp 10A1 trường PTDTNT ĐB đã trình bày:

Câu 3: Mối quan hệ giữa 3 giai đoạn

- Giai đoạn 1 ( đường phân) Glucôzơ trải qua nhiều phản ứng trung

gian để tạo thành 2axit pyruvat, 2 pyruvat qua ứng trung gian tạo thành

2AxetylcoA+2 CO2 + 2 NADH sau đó AxetylcoA đi vào chu trình Crep.

- Ở giai đoạn 2( chu trình Crep) qua 1 loạt các phản ứng tạo ra 6

NADH và 2FADH2 cung cấp cho giai đoạn 3 ( chuỗi chuyền điện tử hô hấp)

Tóm lại: 3 giai đoạn có quan hệ mật thiết với nhau, cung cấp nguyên

liệu và Glucôzơ trải qua nhiều phản ứng cuối cùng tạo ATP cung cấp cho mọi

hoạt động sống của tế bào.

Ví dụ 3: Sau khi dạy xong chương phân bào chúng tôi cho HS làm bài nhanh

với câu hỏi sau:

Câu hỏi: Một loài sinh vật có bộ nhiễm sắc thể (NST) 2n = 4.Quan sát 3 tế bào

của loài trên đang phân bào ( nguyên phân và giảm phân) hình ảnh trên tiêu

bản hiển vi như hình vẽ:


85

1. Hãy cho biết kết quả của phân bào nguyên phân và phân bào giảm phân?

2. Dựa vào hình vẽ hãy cho biết tế bào 1, 2, 3 đang ở kì nào của quá trình

phân bào nào? Giải thích vì sao?

Ở câu 1 ( tiêu chí cơ bản) các em ở 2 nhóm làm bài tương đối tốt, hầu hết

đều trả lời được kết quả từ 1 tế bào mẹ qua nguyên phân tạo ra 2 tế bào con

giống tế bào mẹ, qua giảm phân tạo 4 tế bào con . Xong ở các lớp nhóm TN

các em làm chi tiết hơn đầy đủ hơn như: Từ 1 tế bào mẹ qua 1 lần nguyên phân

tạo ra 2 tế bào con có bộ nhiễm sắc thể giống nhau và giống tế bào mẹ ( nếu

qua k lần nguyên phân tạo 2k tế bào con), qua giảm phân tạo 4 tế bào con có bộ

nhiễm sắc thể giảm 1 nửa so với tế bào mẹ ban đầu.

Ở câu 2 ( tiêu chí nâng cao), các lớp nhóm ĐC phần nhiều các em lúng

túng không biết vận dụng kiến thức đã học để giải quyết vấn đề, các em chỉ

nêu chủ yếu tên các kì của phân bào, không giải thích được tại sao hoặc giải

thích quá sơ sài. còn các lớp thực nghiệm các em xác định được rất tốt các kì

cũng như giải thích được tại sao lại xác định như vậy. Như bài của em Hà Thanh

Điệp lớp 10A4 trường PT VCVB đã trình bày:

Câu 2: Xác định các kì và giải thích

- Tế bào 1 đang ở kì sau của giảm phân 1 vì:

+ Các nhiễm sắc thể kép chia làm 2 nhóm mỗi nhóm tiến về 1 cực của tế bào

+ Kết thúc phân bào này tạo 2 tế bào con có số lượng nhiễm sắc thể bằng 2 (

giảm đi một nửa so với tế bào ban đầu).

1 2 3


86

- Tế bào 2 đang ở kì sau của phân bào nguyên phân vì:

+ Các nhiễm sắc thể đơn đang tiến về 2 cực của tế bào

+ Kết thúc phân bào này tạo 2 tế bào con có số lượng nhiễm sắc thể bằng 4 (

không đổi so với tế bào ban đầu).

- Tế bào 3 đang ở kì giữa của phân bào giảm phân vì:

+ Các nhiễm sắc thể kép đang xếp một hàng dọc trên mặt phẳng xích đạo của

thoi phân bào.

+ Kết thúc phân bào này tạo 2 tế bào con có số lượng nhiễm sắc thể bằng 2

nhiễm sắc thể đơn (giảm đi một nửa so với tế bào ban đầu ).

*Về độ bền kiến thức sau TN.

Kết quả TN cho thấy, ở nhóm lớp TN do được làm quen với với cách học đòi

hỏi phải hoạt động, được rèn luyện các kĩ năng hoạt động trí tuệ như quan sát,

mô tả, phân tích, so sánh, phân tích bảng biểu, sơ đồ, các kĩ năng thu thập, xử lí

và trình bày thông tin... nên năng lực tư duy của các em được nâng cao rõ rệt.

Biểu hiện trong kết quả bài làm TN số 4 và số 5 là các em nhớ lâu, nhớ chính

xác hơn, thể hiện kết quả cao hơn, ổn định hơn nhiều so với kết quả bài làm

của nhóm ĐC.

Kết luận chương 4.

Với các kết quả trên và những phân tích về mặt định lượng và định tính

có thể rút ra một số nhận xét sau:

1.Kết quả kiểm tra đầu vào ( trước khi làm TN) về chất lượng điểm của

các bài kiểm tra của HS lớp TN và ĐC là tương đương.

2. Qua 3 bài kiểm tra trong quá trình TN cho thấy hứng thú học tập của

các em nhóm TN cao hơn nhiều so với nhóm ĐC và đặc biệt chất lượng lĩnh

hội tri thức của nhóm TN cao hơn nhóm ĐC về tất cả các cấp độ: Nhớ, hiểu

và vận dụng.


87

3. Từ k ết quả kiểm tra trắc n g h iệm sau TN cho thấy ho ạt động tự học

được tổ chức bằng các biện pháp nâng cao năng lực tự học mà đề tài đã đề

xuất tạo được khả năng lưu giữ lâu bền và vận dụng kiến thức một cách linh

hoạt chủ động.

4. Kết quả TN cho phép kết luận tính đúng đắn của giả thuyết khoa học

mà đề tài đã đặt ra.

PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 1. Kết luận

1.1. Học thực chất là tự học. Tự học của HS có thể diễn ra ở trên lớp hoặc

ngoài lớp nh ưng bao giờ cũng gắn với hoạt động dạy. Tự học của HS là quá

trình HS tích cực, tự lực giải quyết các nhiệm vụ học tập do GV đề ra.

1.2. Kết quả khảo sát thực tiễn dạy học ở trường PTVCVB và trường


88

PTDTNT Điện Biên cho thấy, thực trạng kĩ năng tự học của HS lớp 10 còn rất

nhiều hạn chế. Nguyên nhân của thực trạng trên chủ yếu là do cả thầy và trò

đều chịu ảnh hưởng của thói quen dạy và học cũ. Bên cạnh đó còn thiếu những

kiến thức cần thiết về các biện pháp hướng dẫn tự học cho HS. Ngoài ra HS

trường PTDTNT lại có những hạn chế về trình độ nhận thức, về khả năng tư

duy... vì vậy việc nghiên cứu tìm các biện pháp phù hợp để nâng cao năng lực

tự học cho HS hiện nay là việc không thể chậm, vì năng lực tự học là một trong

những yếu tố quan trọng quyết định chất lượng học tập.

1.3. Từ những kết quả nghiên cứu về lí luận và thực tiễn, chúng tôi đề xuất

các biện pháp nâng cao năng lực tự học cho HS trường PTDTNT (biÖn ph¸p

rÌn luyÖn kÜ n¨ng t×m c©u tr¶ lêi cho c©u hái; biÖn ph¸p rÌn luyÖn n¨ng lùc

cho HS trong lµm viÖc víi h×nh vÏ trong SGK; biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ

n¨ng th¶o luËn nhãm, biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng ph©n tÝch vµ diÔn ®¹t

néi dung häc ®îc ...) vµ biÖn ph¸p gi¸o dôc, tæ chøc, qu¶n lý ho¹t ®éng

tù häc trong trêng PTDTNT. Mỗi biện pháp, chúng tôi đều đưa ra cách thức

thực hiện của GV, cách th ức thực hiện của HS và các yêu cầu đối với việc thực hiện

từng kĩ năng.

Để kiểm nghiệm hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất, chúng tôi đã tiến

hành TN trên HS lớp 10 của 2 tr ường PTDTNT. Kết quả TN đã chứng tỏ nếu

bồi dưỡng để HS trường PT DTNT nâng cao được năng lực tự học trong quá

trình dạy học sinh học, thì sẽ tạo cho các em lòng ham thích, tính tích cực chủ

động trong học tập và đặc biệt nâng cao được chất lượng học tập.

1.4. Qua điều tra và thực nghiệm sư phạm cho thấy, nếu có chủ đích

và kế hoạch hình thành năng lực tự học, thì ngay từ lớp 10 nhiều nội dung khó

nhưng được hướng dẫn HS vẫn tự học có kết quả. Từ kết quả nghiên cứ u này

là những gợi ý để học các phần khác, môn khác, lớp khác vẫn có thể hình thành

được những năng lực tự học và kết quả học tập sẽ tốt hơn.


89

2. Đề nghị

Qua quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi nhận thấy trong điều kiện

trường ta hiện nay, việc nhanh chóng phát triển năn g lực tự h ọ c là một g iải

pháp rất quan trọng. Để phát triển và nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc

rèn luyện năng lực tự học, chúng tôi đề nghị:

1- Trên cơ sở những vấn đề lí luận đề tài đã đề xuất, cần nghiên cứu ở tất cả

các bộ môn, phương pháp này cần được triển khai ở tất cả các lớp học, các cấp

học và các trường.

2- Cần tăng cường bồi dưỡng giáo viên kể cả chuyên môn và đặc biệt là

phương pháp dạy theo hướng dạy - tự học.

3. Nhà trường cần có tài liệu, trang thiết bị hiện đạ i để đáp ứng tốt hơn nữa

việc dạy - tự học của giáo viên.

Do khả năng và thời gian nghiên cứu có hạn , kết quả luận văn mới chỉ

dừng lại ở những kết luận ban đầu, nhiều vấn đề chưa được phát triển sâu rộng

và không tránh khỏi những thiếu xót. Nên chúng tôi rất mong được sự đóng

góp ý kiến của các đồng nghiệp.

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ban chấp hành Trung ương Đảng – Văn kiện hội nghị lần thứ 2 – Ban chấp

hành TW khoá VIII – Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1997.

2. Bách khoa toàn thư Việt Nam Online.


90

3. GS.TS Đinh Quang Báo (1995), Dạy học sinh học ở trường phổ thông theo

hướng hoạt động hóa người học, Kỷ yếu hội thảo khoa học đổi mới

phương pháp d ạy học theo hướng hoạt động hóa người học, Hà Nội.

4. GS.TS Đinh Quang Báo, Dạy học viên đọc sách - phương pháp dạy tự học

chủ yếu, tài liệu dành cho học viên sau đại học.

5. §inh Quang B¸o (1997), Tæng kÕt kinh nghiÖm sö dông SGK trong d¹y

häc SH, chuyªn ®Ò cho sau ®¹i häc, Hµ Néi.

6. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành( 1998), Lí luận dạy học sinh học- phần

đại cương, Nxb giáo dục, Hà nội

7. Lª Kh¸nh B»ng (1999), Gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ cña qu¸

tr×nh tù häc theo quan ®iÓm gi¸o dôc häc hiÖn ®¹i, kû yÕu héi th¶o

khoa häc, khoa TLGD, §¹i häc s ph¹m HN.

8. Bộ giáo dục và đào tạo (2006), Chương trình giảng dạy môn sinh học, Nxb

giáo dục.

9. Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, Héi nghÞ gi¸o dôc d©n téc toµn quèc, Hµ néi,

2008

10. Bộ giáo dục và đào tao (1995), 50 năm phát triển sự nghiệp giáo dục và

đào tạo, Nxb giáo dục

11. GS. Nguyễn Gia Cầu, Dạy học phát huy năng lực cá nhân của học sin h,

Tạp chí giáo dục /9/2006 .

12. NguyÔn Phóc ChØnh (2007), øng dông tin häc trong nghiªn cøu khoa

häc gi¸o dôc vµ d¹y häc sinh häc, Nxb gi¸o dôc

13. Phạm văn Đồng (1999), Về vấn đề Giáo dục – Đào tạo, Nxb chính trị Quốc

gia

14. Exipov B.P (1977), Những cơ sở lí luận dạy học, tập 1-Nxb Giáo dục, Hà

Nội, tr 26-33


91

15. Bïi HiÒn - NguyÔn V¨n Giao - NguyÔn H÷u Quúnh - vò v¨n t¶o (2001),

Tõ ®iÓn gi¸o dôc häc, Nxb tõ ®iÓn b¸ch khoa.

16. TrÇn B¸ Hoµnh (6/2005), §æi míi ph¬ng ph¸p ®µo t¹o ë çc trêng

C§SP ngµnh sinh häc, Tµi liÖu héi th¶o, Hµ Néi.

17. TrÇn B¸ hoµnh (2007), §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, ch¬ng tr×nh vµ

s¸ch gi¸o khoa, Nxb §¹i häc S Ph¹m.

18. §Æng Vò Ho¹t, Hµ ThÞ §øc (2003), Lí luận dạy học đại học, Nxb §¹i häc

s ph¹m HN.

19. GS.TSKH. NguyÔn V¨n Hé, PGS. TS. Hµ thÞ §øc (2002), Gi¸o dôc häc

®¹i cu¬ng, Nxb gi¸o dôc.

20. Ng« V¨n hng ( chñ biªn)( 2006), Giíi thiÖu gi¸o ¸n sinh häc 10, nxb HN.

21. NguyÔn Kú, BiÕn qu¸ tr×nh d¹y häc thµnh qu¸ tr×nh tù häc (3/1996), t¹p

trÝ nghiªn cøu gi¸o dôc.

22. NguyÔn Kú (1996), M« h×nh d¹y häc tÝch cùc lÊy ngêi ho¹c lµm trung

t©m, trêng qu¶n lÝ çn bé, Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.

23. Patrice Pelpel; Nguyễn Kỳ dịch (1993), Tự đào tạo để dạy học, Nxb GD.

24. Kû yÕu héi th¶o khoa häc, Vai trß cña çc trêng DTNT vµ çc trêng

DB§HDT trong viÖc ®µo t¹o nguån nh©n lùc ®©n téc thiÓu sè cho çc

tØnh miÒn nói, 2007.

25. NguyÔn HiÕn Lª (2003), Tù häc mét nhu cÇu thêi ®¹i, Nxb v¨n ho¸- th«ng

tin.

26. Hoµng ThÞ Lîi (2006), BiÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng «n tËp cho HS

trêng PTDTNT, luËn ¸n tiÕn sÜ gi¸o dôc häc.

27.Lª Quang Long (1994), C¬ së sinh häc cña cuéc çch m¹ng trong khoa

häc d¹y häc, Nxb Gi¸o dôc.

28. Vò §øc Lu (2006), Bµi tËp chän läc sinh häc 10, Nxb Gi¸o dôc, H N.

29. Luật giáo dục, Văn bản hướng dẫn thi hành (2000), Nxb Chính tr ị Quốc gia.


92

30. Hồ Chí Minh về vấn đề giáo dục, Hà Thế Ngữ - Nguyễn Đăng Tiến- Bùi

Đức Thiệp sưu tầm (1990) nhà xuất bản giáo dục, Hà nội.

31. Lê Đức Ngọc (2005), Giáo dục đại học phương pháp dạy và học, Nxb Đại

học Quốc gia Hà Nội.

32. Hoàng Hữu Niềm (2001), Phương pháp hướng dẫn tự học phần cơ sở di

truyền học cho các học viên tại các trung tâm giáo dục thường xuyên,

Luận án tiến sĩ giáo dục, Hà nội.

33. TrÇn SÜ Nguyªn (chñ biªn) (1992), C«ng t¸c gi¸o dôc ë trêng

PTDTNT, Nxb GD, HN.

34. Ph¹m Hång Quang (1999), Ứng dông mét sè biÖn ph¸p tæ chøc häc tËp

ngoµi giê lªn líp cho HS trêng PTDTNT c¸c tØnh phÝa b¾c, LuËn ¸n

tiÕn sÜ.

35. Ph¹m Hång Quang (2003), Tæ chøc d¹y häc cho häc sinh d©n téc, miÒn

nói, Nxb ®¹i häc s ph¹m Hµ néi.

36. Hà Khánh Quỳnh (2007), Rèn luyện năng lực tự học SGK cho HS qua dạy

học phần Sinh học tế bào THPT, luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, Hà

Nội.

37. NguyÔn c¶nh Toµn ( chñ biªn) (2002), BiÓn häc v« bê - t vÊn vÒ

ph¬ng ph¸p häc tËp, Nxb thanh niªn.

38. NguyÔn C¶nh Toµn (1999), LuËn bµn vµ kinh nghiÖm vÒ tù häc, NXB gi¸o

dôc.

39. NguyÔn C¶nh Toµn (chñ biªn) (2004), Häc vµ d¹y c¸ch häc, NXB §¹i

häc s ph¹m.

40. NguyÔn C¶nh Toµn (1997), Qu¸ tr×nh d¹y tù häc, Nxb GD.

41. Nguyễn Thị Tính (2003), Các biện pháp tổ chức hoạt động tự học môn

giáo dục học cho sinh viên các trường đại học sư phạm, Luận án tiến sĩ.


93

42. Jacques Delors, Trịnh Đức Thắng dịch, hiệu đính Vũ văn Tảo, Học tập một kho

báu tiềm ẩn, Báo cáo gửi Unesco của hội đồng quốc tế về giáo dục thế kỉ

XXI, Nxb Giáo dục.

43. Nguyễn Đức Thành (2002), Hình thành kĩ năng dạy học sinh học - kĩ thuật

nông nghiệp cho sinh viên khoa sinh - kĩ thuật nông nghiệp, ĐHSP (báo

cáo tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ), Hà Nội.

44. Đinh Gia Trinh (1944), Học lấy và học ở nhà trường, báo Thanh Ngh ị số 95.

45. Trung tâm nghiên cứu Giáo dục Dân tộc (2007), Báo cáo tổng kết-Đề tài

nghiên cứu khoa học, Hà Nội.

46. Nguyễn Quang Uẩn ( chủ biên) (1999), Trần Hữu Luyến - Trần Quốc

Thành, Tâm lí học đại cương, Nxb đại học quốc gia Hà Nội.

47. Phạm Viết Vượng (2000), Giáo dục học, Nxb đại học quốc gia Hà Nội.

TiÕng Nga: 48. И. Н. Пономарева, В. П. Соломин, Г. Д. Сидельникова. Общая

Методика обучения биологии. - М., 2003 TiÕng Anh:

49. James H. McMillan, Classroom Assessment “ Principles and Practice

for Effective Intruction, Virginia Commonwealth University, 2001.

Tailieu.vncty.com mot...

Documents

Transcript of Tailieu.vncty.com mot...