Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
Transcript of Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
1/416
I
TC.ULUDA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSTEMEL SLAM BLMLER ANA BLM DALI
TEFSR BLM DALI
TABERNN TEFSR METODOLOJS
(Doktora Tezi)
Fatih BAYAR
BURSA 2008
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
2/416
III
TC.ULUDA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSTEMEL SLAM BLMLER ANA BLM DALI
TEFSR BLM DALI
TABERNN TEFSR METODOLOJS
(Doktora Tezi)
DANIMANPROF. DR. BRAHM ELK
Fatih BAYAR
BURSA 2008
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
3/416
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
4/416
ZET
Yazar : Fatih BAYAR
niversite : Uluda niversitesi
Anabilim Dal : Temel slam Bilimleri
Bilim Dal : Tefsir Bilim Dal
Tezin Nitelii : Doktora Tezi
Sayfa Says : XII + 404
Mezuniyet Tarihi : . /. / 2008
Tez Danman(lar) : Prof.Dr.brahim elik
TABER'NN TEFSR METODOLOJS
Taber'nin ,"Cmiu'l-beyn an te'vli yi'l- Kur'n" isimli eseri mukaddimeve asl metin olmak zere iki ana blmden olumaktadr. Bizim tezimiz de ikiblm halinde dzenlenmitir. Tezin birinci blmnde tefsirin mukaddimesi,Taber'nin Dini bilimler ve Din Bilimlerindeki yeri ele alnmtr. Mukaddimesi 10balktan meydana gelmekte olup tefsirinin temeli mahiyetindedir. DiniBilimlerden Fkh, Kraat, Kelam ve Dil Bilimlerine dair grleri tespit edilmeye
allmtr. Bu blmde son olarak Din bilimlerinden Dinler tarihindeki yeriincelenmitir. Tezin ikinci blmnde mfessirin Kur'an ilimlerine dair grleri,tefsirinin rivayet ve dirayet ynleri incelenmeye allmtr. Sebeb-i nzul, Nesh,Muhkem-Mteabih, 'caz'l Kur'an, Huruf-u mukatta ,Garibu'l-Kur'an, Ayet veSureler arasndaki uyum gibi konular Kur'an limleri bal altnda incelenmitir.Tefsirinin rivayet yn ksmnda Kur'an'n Kur'an ile tefsiri, Kur'an'n snnet iletefsiri, Kur'an'n sahabe ve tbin szyle tefsiri ele alnmtr. kinci blmnsonunda mfessirin dirayet yn incelenmitir. Tefsir-te'vil kavramlarna bak,te'vil-tefsir metodolojisi, te'vil tercihleri, Kur'an' anlama noktasnda anahtarkavram olarak kulland zahir kavram ve bu kavramn tefsirine yansmalarzerinde durulmutur.
Anahtar Szckler:
Kur'an Rivayet Taber Dirayet Zhir.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
5/416
SUMMARY
Yazar : Fatih BAYAR
niversite : Uluda niversitesiAnabilim Dal : Temel slam Bilimleri
Bilim Dal : Tefsir Bilim Dal
Tezin Nitelii : Doktora Tezi
Sayfa Says : XII + 404
Mezuniyet Tarihi : . /. / 2008
Tez Danman(lar) : Prof.Dr. brahim elik
TABARI'S METHODOLOGY OF TAFSIR
The commentary of the Qur'an (Arabic:Jami al-bayan an ta'wil ay al-Qur'an), popularly known as Tafsr al-Tabarl consist of two sections; introductionand main body text. In the same way my thesis has been arranged as two sections.Tafsir's introduction, Tabari's place in Islamic sciences and religious sciencestakes part in the first section of thesis. Introduction has been composed of tendifferent titles and it is the main component of the tafsir. His thought about Islamicsciences like Fiqh, Qiraat, Kalam and Language Sciences take part in this section.
In the same section his place in the history of religions has been examined. In thesecond section his opinions about Qur'anic sciences, rivayah and dirayah aspectsof his tafsir have been examined. Asbaabu Nuzool, naskh, Muhkam-Mutashabih,I'jaz al-Quran, Mukatta'at, Gharib al-Qur'an, the harmony between ayah and surasare examined under the title Qur'anic sciences. In the section "Tabari Tafsir'sAspect of Rivayah", interpretation of the Qur'an by the Qur'an, interpretation ofthe Qur'an by the Hadith and interpretation of the Qur'an by the opinion ofsahaba and Tabi'in have been dealt with. At the end of the second sectionmufassir's aspect of dirayah has been examined. In this context his approach toconcepts of tafsir-tawil, the methodology of tafsir-tawil, preferences of tawil, zahir(outer) concept, which he used as a key concept to understand the Qur'an andreflections of this concept to his tafsir have been dwelt upon.
Key Words:
Qur'an Rivayah Tabari Dirayah Zahir
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
6/416
V
NDEKLER
NDEKLER.......................................................................................................................... I
NSZ..................................................................................................................................VII
KISALTMALAR..................................................................................................................VIII
GR ........................................................................................................................................ 1A- ARATIRMA ZERNE ................................................................................................... 1
B- TABERNN HAYATI ...................................................................................................... 4
C- HOCALARI VE RENCLER..................................................................................... 121- HOCALARI..................................................................................................................................122-RENCLER..17
D- ESERLER ........................................................................................................................ 19BRNC BLM
TABER TEFSR'NN MUKADDMES, DN BLMLER VE DN
BLMLERNDEK YERI- MUKADDMES......................................................................................................23
A- Kurn Ayetlerinin Manalarnn fade Ynnden Kendisine Kur'n nen PeygamberinKonumasnn Manalaryla Ayn Olup Bunun Bir Hikmete Mebni Olmas........................... 23
B- Arapa ve Dier Dillerde Mterek Olarak Kullanlan Kelimeler .................................... 25
C- Kurn eitli Arap Leheleri zerine nmitir ................................................................ 27
D- Kurn Cennetin Yedi Kapsndan nmitir Hadisi zerine .......................................... 32
E- Kurn Ayetlerinin Manasn Anlamak.............................................................................. 33
F-Kurnn Rey ile Tevilinin Nehyine Dair Rivayet Edilen Baz Haberler......................... 34
G- Kurnn Tefsirini Bilmeye/renmeye Tevik Eden Baz Haberler .............................. 35
H- Kurnn Tefsir Edilmesine Kar kanlarn Yanl Yorumladklar Baz Haberler ...... 36
-nceki Mfessirlerden, Tefsiri vlen ve Knanan Kiiler Hakknda Seleften NakledilenBir Ksm Haberler ................................................................................................................. 37
J-Kurnn, Surelerinin Ve Ayetlerinin simlerinin Tevili Hakknda.................................... 37
II- DNBLMLER VE DN BLMLERNDEKYER................................................39
A- DN BLMLERDEK YER ........................................................................................... 391- DL BLMLERNDEK YER ....................................................................................................39a-Sarflmindeki Metodu .............................................................................................................42
aa- Kelimelerin Vezinlerine aret Etmesi ...............................................................................42ab-Kelimelerin Mfred ve Cemi Olularna aret Etmesi .....................................................43ac-Kelimelere Lgavi zahlar Getirmesi..................................................................................44
1) Manay Ksaca Zikretmesi ..............................................................................................442) Manay stihadla Zikretmesi..........................................................................................45
a)Kur'nla stihad .......................................................................................................45b) iirle stihad ............................................................................................................45c) Kullanmlarla stihad...............................................................................................46
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
7/416
VI
d) Mesellerle stihad ....................................................................................................47b-Nahiv lmindeki Metodu ...........................................................................................................47
ba-Nahiv Deerlendirmelerini Nakle Dayanmakszn Dorudan Vermesi..............................47bb-Nahiv Deerlendirmelerini Nakle Dayanarak Vermesi......................................................48bc- Nahv Tahlilleri..................................................................................................................49
1) Cer Harfleri.....................................................................................................................492) Edatlar ve Zarflar ............................................................................................................503) Terkipler .........................................................................................................................51
a) Merft.......................................................................................................................51b) Mansbt....................................................................................................................52ba) Hal .......................................................................................................................52bb) Mstesna .............................................................................................................52bc) Mnada................................................................................................................53bd) Mansub Muzari Fiiller.........................................................................................54
c) Mecrrat .....................................................................................................................55d) Meczmt...................................................................................................................55
4) Lzm Mebniler ..............................................................................................................565) Nevsih ...........................................................................................................................56
c- Belagat lmindeki Metodu........................................................................................................57
2- KIRAAT LMNDEK YER .......................................................................................................58a- Kraatleri Deerlendirirken Kulland Lafzlar .......................................................................64b- Kraatleri Tercihi ve Tercihte zledii Metod ..........................................................................70
ba- Kraatleri Tercihte Kulland ltler..............................................................................741) Kurrnn ttifak.............................................................................................................742) Tevil Ehlinin ttifak......................................................................................................813) Mushafa Uygunluk........................................................................................................84
bb- Kraatler Arasndaki Tercih Sebepleri ...............................................................................881) Dilsel Yn.......................................................................................................................88
a) Anlamsal Deerlendirmeler .......................................................................................88b) Nahiv ve Sarf Asndan Deerlendirmeler ...............................................................90c) Araplarca Mehur Olu ve Fesahat ............................................................................93
2) Balam............................................................................................................................953) Kurnn Zhirini ve Btnn Gz nnde Bulundurmas.........................................984) Nzul Sebeplerini Gz nnde Bulundurmas...............................................................995) Hadisler.........................................................................................................................1016) Sahabe Kraatleri ..........................................................................................................103
c- Tabernin z Kraatlere Bak ............................................................................................104d- Kraatlerin Tabernin Fkh Grlerine Etkisi .....................................................................106
3- FIKIH LMNDEK YER..........................................................................................................109a- badetler..................................................................................................................................112
aa-Taharet ..............................................................................................................................1121) Abdest...........................................................................................................................1132) Gusl ve Teyemmm....................................................................................................1193) Hayz.............................................................................................................................124ab- Namaz..............................................................................................................................126
ac- Oru .................................................................................................................................132ad- Zekat ................................................................................................................................138ae- Hac...................................................................................................................................144
b-Muameleler .............................................................................................................................159ba-Bor ..................................................................................................................................159bb- Nikah ...............................................................................................................................166
1) Evlilik ...........................................................................................................................1672)Nikahlanmann Haram Olduu Kiiler .........................................................................1693)Talak..............................................................................................................................171
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
8/416
VII
a)Rici (Caylabilir) ve Bin (Kesin) Talak ..................................................................171b)Kadnlarn ddeti .......................................................................................................172
ba)Boanan Kadnlarn ddeti..................................................................................172bb) Kocas lm Kadnlarn ddeti........................................................................173bc)Adetten Kesilmi Kadnlarn ddeti....................................................................173bd)Hamile Kadnlarn ddeti....................................................................................174
c)Boanan Kadnlarn Mehri ........................................................................................174ca) Mehri Takdir Olunanlar .....................................................................................174
cb)Mehri Takdir Olunmayanlar ...............................................................................175d)Mehrin Balanmas ................................................................................................176e)Boanan Kadnn Nafaka ve Barnma Durumu.........................................................177
4)Hul................................................................................................................................1775)l..................................................................................................................................1806)Zhar ..............................................................................................................................181
bc-Yeminler ...........................................................................................................................1821)Yemin eitleri..............................................................................................................1822)Yeminin Keffareti ..........................................................................................................183
a)Yiyecek .....................................................................................................................183b)Giyecek .....................................................................................................................184c)Kle Azad Etmek ......................................................................................................184
d)Oru Tutmak .............................................................................................................184bd-Miras.................................................................................................................................1851)lm Annda Vasiyette Bulunma..................................................................................1852)Vasiyet Srasnda ahitlik..............................................................................................1853)Mirasn Taksimi.............................................................................................................186
be) Yiyecekler ve ecekler ...................................................................................................1881)Yiyecekler......................................................................................................................1882) ecekler .......................................................................................................................190
c-Ukbt/Hadler/Cezalar............................................................................................................192ca)Ksas .................................................................................................................................192cb) Zina..................................................................................................................................193cc)Terr/Hirbe......................................................................................................................194
cd) Hrszlk ...........................................................................................................................195ce)Zina ftiras/Kazif .............................................................................................................1954- KELAM LMNDEK YER ......................................................................................................195
a- man........................................................................................................................................196aa- mann Tarifi ve Muhtevas..............................................................................................196ab- manda Artma ve Eksilme ...............................................................................................198ac- Kebire...198
b- man Esaslar ..........................................................................................................................201ba- lahiyat Bahisleri..............................................................................................................201
1) Allahn Sfatlar ...........................................................................................................201a- Sfat- Nefsiyye ........................................................................................................201b- Selb Sfatlar ............................................................................................................201c- Sbti Sfatlar ..........................................................................................................202d- Haber Sfatlar..........................................................................................................204
2) Kader ve Kazaya man..................................................................................................204a) Kader Meselesi.........................................................................................................204b) Kullarn Fiillerinin Yaratlmas (Halku Eflil-bd) ............................................205c) Kulu G Yetirilemeyecek eyle Ykml Tutmak (Teklfu M L Yutk) ..........208
bb) Semiyyt Bahisleri .........................................................................................................2101) Kabir Hayat .................................................................................................................2102) Cehennem .....................................................................................................................2113) Ruyetullah ...................................................................................................................211
B- DN BLMLERNDEN DNLER TARHNDEK YER ........................................................215
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
9/416
VIII
1-Yahudilik.................................................................................................................................217a-Kur'na Gre Yahudilik.....................................................................................................217b-Yahudilikte Allah nanc ....................................................................................................219
ba- Allaha ocuk snad Etmeleri.....................................................................................221bb- Allaha Cimri Demeleri ..............................................................................................222bc- Din Adamlarn Rab Tanmalar .................................................................................223
c- Kur'na Gre Hz. Msa ....................................................................................................224d- Kur'na Gre Tevrat ve Zebur..........................................................................................234
da- Kur'na Gre Tevrat ..................................................................................................234db- Kur'na Gre Zebur ...................................................................................................2362-Hristiyanlk...237
a- Kur'na Gre Hristiyanlk ................................................................................................237b- Kur'na Gre ncil............................................................................................................238c- Kur'na Gre Hz. Yahya, Meryem, Hz. sa......................................................................240
ca- Kur'na Gre Hz. Yahya............................................................................................240cb- Kur'na Gre Meryem ...............................................................................................241cc- Kur'na Gre Hz. sa..................................................................................................245
KNC BLM
TABER'NN KURN LMLERNE DAR GRLER,
TEFSRNN RVAYET VE DRAYET YN
I- KURANLMLERNE DAR GRLER...........................................................253
A. SEBEB- NZL............................................................................................................ 2531- Sebeb-i Nzul Konusundaki Tercihleri.......................................................................................255
a- Nzuln Yeri Hususundaki Tercihi ........................................................................................255b- Nzuln Kim Hakknda Olduuna Dair Tercihi ....................................................................255c- Nzul Sebepleri Arasndaki Tercihleri ...................................................................................256d- Tercihini Yaparken Balam Gz nnde Bulundurmas .....................................................257
2- Nzul Sebeb.de Btn Mfessirlerin ttifakn Zikretmesi .........................................................2583- Nzul Sebebi ve Nzuln Kimin Hakknda Olduuna Dair htilaf Ortaya Koymas ................2594- Bir Ayetin Nzulne Deiik ahslar Sebep Olarak Gstermesi .............................................2595- Nzul Sebebine Dayanarak Ayeti Genele amil Klmas ...........................................................2606- Nzul Sebebinin, Ayetin Yanl Yorumlanmasn nlediine Dair Rivayette Bulunmas.........2617- Peygamberin Hadisi zerine Nzuln Vuku Bulduuna Dair Rivayette Bulunmas................2618- Bir Ayet in Birden Fazla Nzul Sebebi Zikretmesi .................................................................2629- Ayetin Nzlnde ahslarn Etkisinin Bulunduuna Dair Rivayetleri Zikretmesi....................26210- Nzl Sebebinin Hkm Koyucu Ynne aret Etmesi ..........................................................26311- Tarihi Gereklerle Uyumayan Baz Sebeb-i Nzl Rivayetlerine Yer Vermesi .....................264
B- MUHKEM-MTEABH .............................................................................................. 265
C-NESH................................................................................................................................ 269
D- KISASL-KURAN...................................................................................................... 280E-EMSALL-KURAN ..................................................................................................... 281
F-AYET VE SURELER ARASINDAK UYUM................................................................ 282
G- CAZL-KURAN....................................................................................................... 283
H- HURUF-U MUKATTAA................................................................................................ 284
II.TEFSRNN RVAYET VE DRAYET YN......................................................... 287
A- TEFSRNN RVAYET YN .................................................................................... 287
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
10/416
IX
1- Kurnn Kurnla Tefsiri.........................................................................................................2872-Kurnn Snnetle Tefsiri ..........................................................................................................292
a- Hz. Peygamberin Kur'n Tefsirdeki Metodunu Ele Al Biimi.........................................293b- Snnetin Kur'n Beyan Cihetini Ele Al Biimi ...............................................................294
ba- Mcmelin Tebyini ...........................................................................................................294bb- mmn Tahsisi ...............................................................................................................295bc- Mutlakn Takyidi............................................................................................................295bd- Mkilin Tavzihi .............................................................................................................295
be- Mphemin Tafsili ............................................................................................................2963-Kurnn Sahabe Szyle Tefsiri ................................................................................................2984- Kurnn Tbin Szyle Tefsiri ...............................................................................................310
B-TEFSRNN DRAYET YN...................................................................................... 3191-Taberde Tefsir-Tevil Kavram..................................................................................................319
a-Tefsir-Tevil Kavramlarna Genel Bak .................................................................................319b-Tabernin Tefsir-Tevil Kavramlarna Bak ........................................................................324
2- Taberde Rey-Tevil likisi .....................................................................................................3293- Tabernin Tevil-Tefsir Metodolojisi .........................................................................................332
a-Tabernin Tevil Tercihleri.....................................................................................................338aa- Kulland Lafzlar...........................................................................................................338ab-Tercih ekilleri .................................................................................................................340
1)Tercih Gerekesini aklamas.......................................................................................3402) Tercihini Ayete Dayandrmas......................................................................................3423) Tercihini Hadise Dayandrmas ....................................................................................3444) Tercih Yaparken Dier Gr/Grleri rtme Yoluna Gitmesi ...........................3455) Tercih Yaparken Sre i Btnlne nem Vermesi ...............................................3476) Ayetlerin Tevilinde htimallerin Tmne Geerlilik Tanmas...................................3477) Grleri Zikredip Tercih Yapmakszn Kendi Fikrini Sylemesi ...............................3498) Tercihte Bulunmamas..................................................................................................350
4-Taberde Zhir-Btn Kavramlar ...............................................................................................351a-Tabernin Zhir-Btn Anlay ..............................................................................................355b-Zhirin Yansmalar ...............................................................................................................359
ba-Arap Dilinin Kullanm ...................................................................................................3591) Azhar (En Ak Anlam)................................................................................................3612) Maruf (Bilinen Anlam)................................................................................................3623) Alab (En Yaygn)........................................................................................................364
bb- Kur'n Merkezli Zhir Oluu...........................................................................................3651) Vahiy Ortam ................................................................................................................3652) Kur'nn Bir Btn Oluu............................................................................................3663) Sebeb-i Nzl ...............................................................................................................3694) Ayet Btnl.............................................................................................................369
bc- mm-Hss .......................................................................................................................3711) Allahn mm Klna Dayal mm Olu ...................................................................3772) Konunun nemine Dayal mm Kl .........................................................................378
3) Dilsel Tahlillere Dayal mm Olu ..............................................................................379bd- Balam ............................................................................................................................3811)Taber ve Balam...........................................................................................................3822)Tabernin Balam Ele Al Biimi ..............................................................................384
a) Fkhi htilaflarn zmnde ...................................................................................384b) Nahvi htilaflarn zmnde .................................................................................386c) Nzul Sebepleri le lgili htilaflarn zmnde ....................................................387d) Anlamsal Deerlendirmelerde .................................................................................389
da) Gr Farkllklarnn Sonuca Balanmasnda..................................................389db) Manann zmnde ........................................................................................390dc) Ayetteki Maksadn Ortaya kmasnda.............................................................391
e) znenin Belirlenmesinde .........................................................................................393
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
11/416
X
SONU..395
BBLYOGRAFYA.............................................................................................................. 398
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
12/416
XI
NSZ
Balangc son peygambere ve onunla birlikte vahiy ortamnda bulunmalar
sebebiyle sahabelere dayanan dolaysyla yaklak ondrt asrlk bir gemie dayanan
tefsir ilminin en nemli isimlerinden birisi de kukusuz Muhammed b.Cerir et-
Taberdir. Kraat, fkh, hadis ilimleri zerine eserler yazan Taber Tarihul- memvel-Mlk isimli eseriyle tarih alannda ; Cmiul-beyn an tevli yil- Kuran adl
almasyla da tefsir sahasnda hret kazanmtr.
Doktora ders dneminde klasik tefsir metinleri derslerinde etraflca inceleme
imkn bulduumuz Tabernin sz konusu eserinin peygamber, sahabe ve tbindan
gelen rivayetleri iermesi nedeniyle ansiklopedik bir eser grnts arzetmekle birlikte
sadece gemie ait rivayet malzemesinin bir aktarm deil ayn zamanda nemli oranda
dirayet yn de bulunan bir eser olduu kanaatine vardk. Bu grmz bata ders
hocamz olmak zere blmmzn dier hocalarna atk. Kendilerinin olumlu
yaklamlar ve yaptmz aratrmalarda Atik Aydnn spesifik almas dnda
Tabernin tefsir metodu zerine akademik alma bulunmadn grnce bu konu
zerine almaya karar verdik.
Tez konusunun belirlenmesinde, ieriin planlanmas ve programlanmasnda
gerekli teknik bilgileri benden esirgemeyen bata danman hocam Prof.Dr. brahim
elik olmak zere Yrd.Dr.Mustafa Bilgin, Prof.Dr.Abdurrahman etin, Prof.Dr.Ahmet
G, Prof.Dr.Remzi Kaya, Do.Dr.Abdlhamid Birk hocalarma ve fikir tetisinde
bulunduum arkadam Dr. Celil Kiraza teekkrlerimi sunmay zerime bir bor
bilirim.
Fatih BAYAR
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
13/416
XII
KISALTMALAR
a.g.e : ad geen esera.g.m : ad geen madde/ ad geen makale
a.y : ayn yer
b. : bin
bkz. : baknz
c. : cilt
ev. : eviren
DA : Diyanet slam Ansiklopedisi
D. . B. Y. : Diyanet leri Bakanl Yaynlar
haz: : Hazrlayan
SAM : slami Aratrmalar Merkezi
...F. : stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi
M...F : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi
M...F.V : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf
Nu : Numara
. : lm
S. : Sayfa
Terc. : Tercme
TDK : Trk Dil Kurumu
TDV : Trkiye Diyanet Vakf
TDV..A : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisitsz. : Tarihsiz
Y. : Yaynlar
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
14/416
1
GR
A- ARATIRMA ZERNE
Kurn anlama ve yorumlamann rn olan tefsirler usul ve tarih bilginleri
tarafndan genelde rivayet ve dirayet tefsirleri eklinde ikiye ayrlr. Rivayetmalzemesinin aktarld tefsirler rivayet; mfessirin kutsal metne vukfiyetinin ar
bast tefsirler ise dirayet tefsirleri eklinde tanmlanrsa da bu ayrmlar ve tanmlar
mutlak deildir. Zira byle olsayd bir tefsirin btnyle rivayet veya sadece dirayet
zere ele alnmas lazm gelirdi ki bu da pek mmkn gzkmemektedir. rnein
mehur dirayet tefsirleri arasnda gsterilen Elmall Hamdi Yazrn Hak Dini Kuran
Dilinde ve Fahruddin er-Rznin Meftihul Gaybnda dahi bir ayetin mfessirin
yorumlar bulunmakszn- baka ayetlerle tefsir edildiine rastlanr.Fakat bu,onlarn
rivayet tefsiri olduunu gstermez.Dolaysyla tefsirleri rivayet arlkl ve dirayet
arlkl tefsirler eklinde ikiye ayrmak daha doru olsa gerektir.
Tabernin Cmiul-beyn an tevli yil- Kurn isimli eseri de ierdii rivayet
malzemesinden dolay rivayet tefsirleri arasnda gsterilir. Peygamber, sahabe ve
tbindan gelen yaklak 38.397 rivayet esere rivayet tefsiri zellii kazandrsa da sz
konusu malzemenin gelii gzel deil de belli bir formata ve akl gerekelere gre
tefsire sindirilmesi ve ardndan gerekletirilen tevil tercihleri ayrca kendisine dirayet
tefsiri zellii de katmaktadr.
te bu minval zere incelemeye altmz Tabernin sz konusu eseri
mukaddime ve asl metin olmak zere iki ana blmden olumaktadr.Bizim tezimiz de
iki blm halinde dzenlenmitir.
Tezin birinci blmnde tefsirin mukaddimesi,Tabernin dini bilimler ve din
bilimlerindeki yeri ele alnmtr.Mukaddimesi 10 balktan meydana gelmekte oluptefsirinin temeli mahiyetindedir. Dini Bilimlerden Kraat, Fkh, Kelam ve Dil
Bilimlerine dair grleri tespit edilmeye allmtr. Buralarda gze arpan en temel
husus Tabernin ayetlerle ilgili grleri aktardktan sonra tevil tercihlerine
ynelmesidir. Yukarda ismi geen drt bilim dalnda da Taber bu yolu izlemektedir.Bu
blmde son olarak Din Bilimlerinden Dinler Tarihindeki yeri incelenmi olup,
zellikle ehl-i kitaptan Yahudilere ve Hristiyanlara dair nemli rivayetleri aktardktan
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
15/416
2
sonra yine akl tercih ve gerekelere iaret etmeden baka konulara gemedii
gzlemlenmtir.
Tezin ikinci blmnde mfessirin Kuran ilimlerine dair grleri,tefsirinin
rivayet ve dirayet ynleri incelenmeye allmtr. Kuran ilimlerinden sebeb-i nzul,
muhkem-mteabih,nesh, ksasul Kuran,emsall- Kuran, yet ve sureler arasndaki
uyum,icazl Kuran ve huruf-u mukatta ilimlerindeki grleri zerinde durulmutur.
Tefsirinin rivayet yn ksmnda Kurann Kuran ile tefsiri, Kurann snnet ile
tefsiri,Kurann sahabe ve tbin szyle tefsiri ele alnmtr.Bu blm her ne kadar
rivayet bal altnda incelense de rnein tefsir edilen ayetin baka ayetlerle tefsir
edilmesi noktasnda mfessirin dirayeti sz konusu olduundan konunun dirayet
zellii bulunduu da gz ard edilmemelidir. kinci blmn sonunda mfessirin
dirayet yn incelenmeye allmtr. Tefsir-tevil kavramlarna bak, tevil-tefsirmetodolojisi,tevil tercihleri, Kuran anlama noktasnda anahtar kavram olarak
kulland zhir kavram ve bu kavramn tefsirine yansmalar zerinde durulmaya
allmtr.
almamamzda Muhammed Ali Beydavinin, Mahmud Muhammed akir ve
Ahmed Muhammed akir kardelerin nerine dayanarak hazrlad Drul Ktbil
lmiyye(Beyrut-Lbnan 1420/1999) 3.basksn esas aldk. Cmiul-beyn f tevlil-
Kuran isimli 13 ciltten oluan bu basknn fihriste dayal son cildini ise Riyadtan
Ahmed smail ekvekn hazrlamtr.
Cmiul-Beyn f tevlil Kuran adyla anlan Tabernin bu eserinin ilk
basks 1322-1330/1904-1912 yllar arasnda 30 cilt olarak Blakta
gerekletirilmitir.Daha sonra bu bask esas alnarak ve baz hatalar dzeltilerek
Mahmud Muhammed akir-Ahmed Muhammed akir tarafndan 12 cilt halinde yeni
neri 1992 ylnda yaplmtr. Eser, Cmiul-beyn an tevli yil Kuran ve ya
Cmiul-beyn f tefsiril- Kuran isimleriyle de anlr.
2003 ylnda ise Abdullah b.Abdil Hasen et-Trk, Tefsirut- Taber, cmiul-
beyn an tevl-i yil Kuran ismi ile Dru Alemil Ktb-Arabistan tarafndan
neredilen tahkikli almay gerekletirmitir. Ancak yukarda belirttiimiz 1999 yl
basks zerinde altmzdan ve tahkikli basky sonradan grdmzden dolay
kendisinden istifade edemedik. Yine Drul Fikr(Beyrut) tarafndan 1978 tarihinde
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
16/416
3
baslm muhtasar mahiyetteki 10 ciltlik nshann evirisini gerekletiren Hisar
Yaynevinin 9 ciltlik tercmesinden de tercme zet mahiyette olmsna ramen-
zaman zaman istifade ettiimizi sylemeliyim.
Tabernin tefsiri zerine eitli aratrmalar yaplmtr. Muhammed Bekr
smailin, bn Cerir et-Taber ve Menhech fit-tefsri, Atik Aydnn,Tabernin
Kuran yorumlama Yntemiisimli almalar kitap haline gelmitir. Cafer Sadk
Dorunun,bn Cerr et-Tabernin tefsirindeki fkh grsimli almas
baslmam retim grevlilii tezidir. Yine Halis Albayrak ve Stk Gllenin
Tabernin kraat ynne dair makaleleri ve Mesut Okumuun,Taber Tefsirinde
Balamn Yeri ve nemiadl makalesi mfessirimizin tefsiri esas alnarak yaplan
incelemelerdir.
Muhammed Bekr smailin almasyla bizim almamz metod almasolmakla birlikte kendisinin eserini metodoloji bakmndan eksik bulduumuzu
sylemeliyim. yle ki: bir metod almasndan beklenilen ncelikle sistematik
olmasdr. Ancak kendisi eserinin sonunda fihrist balnda almas boyunca ele
ald konular bir dizin halinde sunmutur. rnein 5.blmde ele ald konular:
Tabernin tefsire ve tevle dair grleri, surelerin isimlendirilmesi, muhkem-
mteabih, nesh, harut-marut, sihir hakknda Tabernin gr eklindedir. Oysa
yaplmas gereken Tabernin dini bilimlerdeki yeri ve Kurana bak balklar altnda
ilgili maddelerin ve sz edilen konularn incelenmesi olmalyd. Biz bu hususa itina
gstermeye altk. rnein Tabernin Kuran ilimlerine dair grlerini,Kuran
limleribal altnda ele aldmz Kuran ilminin ncelikli olarak tanmn yaptktan
sonra aktarmaya altk.
Atik Aydnn Tabernin Kuran yorumlama Yntemi ismindeki almas
mfessirimizin tevil tercihlerinin tefsirinin dirayet ynne tesiri ve Tabernin Kuran
anlay balamnda gerekletirilen spesifik bir almadr. Yani sz konusu eserde
Tabernin Kuran anlay ile tevil tercihleri arasndaki paralellik incelenmitir.
Yaptmz alma ise bir metod almas olup sadece Kuran ve Kuran
ilimleri balamnda deil Tabernin temel slam ilimlerine bal Kraat, Fkh, Kelam,
Arap dili gibi disiplinler ile Din bilimlerinden Dinler Tarihine dair grlerini ortaya
karan bir eser niteliindedir. Ancak bizim de gayemiz Atik Aydn gibi Tabernin
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
17/416
4
dirayet ynn ortaya koymakt. Bu nedenle tefsirinin btnnde mfessirimizin bir
usle gre yerletirdii rivayet malzemesi arasndan yapm olduu tercihlerini aa
karmak iin Fkh, Kelam, Kraat, Arap dili vb. alanlarda ncelikli olarak biz de farkl
grleri ortaya koyduk. Sonra da Tabernin tercihini gerekesiyle birlikte zikretmeye
gayret ettik. Hatta rivayet tefsirinin unsurlar arasnda yer alan Kurann Kuran ile
tefsiri balnda dahi kendisinin dirayetini ortaya koyduunu belirttik. Zira mfesser
ayetin mfessir ayetle aklan dahi mfessirin dirayetini yani iki ayet arasndaki
irtibat kurabilmesini gerektirir diye dnmekteyiz. yle ki bir mfessirin gremedii
tefsir edici ayeti baka bir mfessir Kurana olan vukfiyeti ve hakimiyetinden dolay
grebilir.
Nldekenin Eer bu kitab elde edebilseydik, ondan sonraki hibir tefsire ihtiya
duymayabilirdik szleriyle vgsne mazhar olan Tabernin rivayet ve dirayetmfessirlerinin temel kayna niteliindeki Cmiul-beyn an tevli yil- Kurann
incelediim iin kendimi bahtiyar hissettiimi sylemeliyim.Hazrladmz bu
almann ilim hayatna katk getirmesini dilerim.
B- TABERNN HAYATI
Mehur mfessir, muhaddis, fakih, kraat alimi, tarihi Muhammed b. Cerr b.
Yezd b. Kesr b. Glib Eb Cafer et-Taber, Taberstann mul ehrinde Hicr 224
senesinde dnyaya gelmitir.1 Doum ylnn H. 224 yl ya da H. 225 ba olduu
konusunda ihtilaflar km, bu konuda kendisine soru soran rencisi bn Kmile,
beldesinde yaayan insanlarn yalar (seneleri) deil olaylar tarih olarak
kaydettiklerini, kendi doumunun da yaadklar yerdeki bir olay zerine
kaydedildiini, yetikinlie erdiinde bu olay sorduunu, haber verenlerin ise H. 224
ile H. 225 yllar arasnda ihtilaf ettiklerini cevap olarak sylemitir.2 Doduu blgeye
Taberstan denmesinin sebebi ise yle anlatlr: Tabernin yaad belde fetholunup
1 Hamev, eyh mam Eb Abdillah Yakut b. Abdillah,Muceml-deb, XVIII, 48, Matbaa ve Ner:Dru Sdr, Beyrut, 1957; Zeheb, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Kitbu Tezkiratil-
Huffz, II, 710, Tashih: el-Mektebetl-Haremil-Mekkiyyi, Dru hyit-Trsil-Arab, 1956; Zeheb,Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru Almin-Nbel, XIV, 267,Tahkik:uayb el-arnad Muhammed Nuaym el-Arkasusi Messesetr Risale,Beyrut,1985.2 Hamev, a.g.e., XVIII, 48.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
18/416
5
ina edilmeye balannca, pek ok aaca sahip olan insanlar aalar kesmek iin alet
edevat aramaya koyuldular. Kendilerine kk bir balta (taber) getirildi. Onlar da kesim
iini gerekletirdiler. Bundan dolay bu yer bu aletin (taber) ismiyle anld.3
Grn olarak esmer bir tene, zayf bir bedene, uzun bir boya ve fasih bir lisana
sahip olan Taber,
4
yedi yanda Kur'n ezberleyip sekiz yanda insanlara namazkldrm, dokuz yanda hadis yazmtr.5 Bu kadar kk yata ilme balamasn ise
babasnn grd bir ryaya balar. O olay yle anlatr: Babam beni ryasnda
Allah Rasulnn nnde grm. Yanmda ii talarla dolu yem torbas varm. Ben
talar Peygamberin nne atyormuum. Ryay tabir eden zat benim iin
bydnde din hususunda nasihatte bulunan, dinin kurallarn savunan birisi olacak
diye yorumda bulunmu. te bundan dolay babam ben daha kk yata iken ilim
renmem iin yardmda bulunmaya olduka hevesli idi.6 Gerekten de babas hayatboyunca olundan hibir eyi esirgemeyip her trl yardm yapmtr. Bir defasnda
harlnn ge kaldn, bundan dolay gmleinin iki yenini skp sattn syler.7
Daha kk yata ilme bu kadar merak saran Taber, bu prensib.i ileriki yalarda
da devam ettirmi ve kendisine sunulan kadlk teklifini arkadalarnn stelemelerine
ramen ilmi kiiliinden dolay geri evirmitir.8 Dnya metana sevdas olmayan, zhd
ve takva sahibi, hibir cahilin, hasetinin, inkarcnn knamasndan korkmayan9
mfessirimiz, kendisine sunulan hediyeler konusunda da olduka titiz olup hak ettiine
inandn kabul eder, inanmadn geri evirir.10 Bazen de hediye yerine kamu
yararna istekte bulunurdu ki bunun en gzel rnei, Halife Muktedir ile arasnda geen
konumadr. Gnn birinde Halife Muktedir, zerinde btn alimlerin ittifak
edebilecei artlarda bir vakfiye yazdrmak istemiti. Kendisine byle bir vakfiyeyi
ancak Muhammed b. Cerr et-Tabernin yazabileceini sylemeleri zerine o, Taberyi
yanna arm ve bu vakfiyeyi yazmasn istemi, o da yazmt. Bunun zerine halife
3 Hamev, a.g.e., XVIII, 48.4 Hamev, a.g.e., XVIII, 40.5 Hamev, a.g.e., XVIII, 49.6 Hamev, a.g.e., XVIII, 49.7 Zeheb, a.g.e., XIV, 277.8 Sbk, Tcuddn Eb Nasr Abdilvehhb b. Takyyddn, Tabakt-fiiyyetil-Kbr, III, 125,Darl-Marife, Beyrut-Lbnan,1324; Zeheb, a.g.e., XIV, 275.9 Sbk, a.g.e., III, 125.10 Hamev, a.g.e., XVIII, 86.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
19/416
6
kendisine, bana bir ihtiyacn syle ki karlayaym demi. O da benim herhangi bir
ihtiyacm yoktur cevabn vermi, bunun zerine halife steleyip bana mutlaka bir
ihtiyacn sylemeli veya bir ey istemelisin demi. O da mminlerin emirinden
isteim, Cuma gn dilencilerin camideki maksureye girmelerinin engellenmesi iin
gvenlik kuvvetleri komutanna emir vermenizdir demi. Bunun zerine Halife onun
istei dorultusunda gvenlik kuvvetlerine gerekli emri vermitir.11 Kendisinin mal-
mlke deer vermediini gsteren iirlerinden birisi yledir:
Maddi skntda olduumda arkadam bunu bilmez
Kendimi zengin gsteririm. Dostum da kendini zengin gsterir.
Utancm, yz suyumu dkmeme engel olur.
Alacam talep etmede de dostuma kar yumuak davranrm.
Eer yz suyumu dkmekten ekinmeseydim,
Zenginlie daha kolay yoldan ulaabilirdim.12
u iir de onun, insann mutedil olmas gerektiine dair grlerini yanstr:
ki huy vardk ki onlar hi beenmem:
Biri zengininmarkl, dieri de fakirin grmedikliidir.
Zengin olduundamarma, fakir olduunda da Dehre (zamana) hayret et!13
Dnyaya meyli olmamasn evlilik konusunda da gsteren mfessir, mr
boyunca evlenmemesini, harama da helale de ukur zmedim14 szleriyle dile
getirir.
Tabernin kiilii hakknda gr belirten Abdlaziz b. Muhammed u ifadelere
yer verir: O, grn zarif, i yz temiz, dostlaryla gzel bir sosyal hayat olan,arkadalarnn halini gzeten, sergiledii btn davranlarnda terbiyeli, yeme-ime
kurallarna riayet eden, latifelerin en gzelini yapacak derecede kardelerine ve
11 Sbk, a.g.e., III, 124.12 Badd, Hatb, Hafz Eb Bekr Ahmed b. Ali et-Tayyib, Trhu Badd, II, 165, Nir: Drul-Kitbil-Arab.13 Zeheb, a.g.e., XIV, 267.14 Hamev, a.g.e., XVIII, 55.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
20/416
7
dostlarna kar espirili bir kimsedir. Bazen nne meyve getirilir de ilim, fkh ve ilmi
meselelerle balantl olmad halde ortaya bir dnce atar ki ilme ballk noktasnda
ciddiyetin en mkemmelini ve bilginin en gzelini serdeder.15
lme dknl had safhada olan Taber, babasnn da tevikiyle kk yalarda
yaad mul ehrinden ayrlp eitli ilim merkezlerine gitmi ve bir ok alimden ilimalmtr. Kendisi ilk olarak Rey (Tahran) ehrine gelmi ve Ahmed b. Hammad ed-
Dlbden dersler alm, ayrca bn Humeyd er-Rz ile birliktelii olmutur.16 O,
buradaki yaantsn u szlerle dile getirir: Biz, Muhammed b. Humeyd er-Rznin
yannda kitaplar yazardk. O, bir gecede birka defa yanmza gelirdi. Bize ne
yazdmz sorar ve yazdklarmz okurdu. Ahmed b. Hammad ed-Dlbnin yanna
da giderdik. O, Rey ehrinin kylerinden birinde ikamet ediyordu. Rey ile yaad ky
arasnda uzun bir mesafe vard. Oradan dndmzde mesafenin uzak oluundanyorulmu oluyorduk. Sonra da Muhammed b. Humeydin meclisine gidiyorduk.17 Rey
ehrinde bir mddet kalan Taber, daha sonra Mednets-Selma (Badat) geip
Ahmed b. Hanbelden ilim almay istedi. Ancak Badata varmadan Ahmed b. Hanbel
vefat etmiti. Daha sonra Badattan Basraya geti. Burada Msa b. Msa el-Hare,
mad b. Msa el-Kazzz, Muhammed b. Abdil-Al es-Sann, Bir b. Muaz, Ebul-
Eas, Muhammed b. Ber, Muhammed b. el-Muann gibi alimlerin derslerini
dinledi.18
lim iin gittii ehirlerden biri de Kfe ehri idi. Burada Eb Kreyb
Muhammed b. Al el-Hemedn, Hennad b. Seriyy ve smail b. Msadan hadis alp
yazd. Bu zatlardan Eb Kreyb sert mizal ve zamann byk hadis alimlerinden
biriydi.19 Kfedeki ilim tahsilinin ardndan tekrar Badata dnd. Burada fkh ve
Kur'n ilimleri dersleri ald.20 Burada afii mezheb.i esas alp yaym ve on sene
boyunca bu mezheb. esaslar zerine fetva vermitir.21
15 Hamev, a.g.e., XVIII, 86.16 Hamev, a.g.e., XVIII, 49.17 Hamev, a.g.e., XVIII, 50.18 Hamev, a.g.e., XVIII, 50-51.19 Hamev, a.g.e., XVIII, 51.20 Hamev, a.g.e., XVIII, 52.21 Sbk, a.g.e., III, 123; Zeheb, Kitbu Tezkiratil-Huffz, II, 712.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
21/416
8
Bir sonraki dura olan Msra geerken am blgesi sahil ehirlerine urad.
Hicri 253 ylnda Fustat ehrine vard. Burada pek ok alimden Malikin, afiinin, bn
Vehbin ve dierlerinin ilimlerini ald. Sonra ama, daha sonra da Msra dnd.
Kendisini burada karlayan kii Fustat alimlerinden Ebul-Hasen es-Serrc idi. O,
Taberye Kur'n, fkh, hadis, dil, nahiv, iir alanlarnda sorular sordu ve bu alanlarn
hepsinde kendisini faziletli bulduunu syledi. Ayrca Msrda Mzenden afii
fkhn renmitir.22
lim tahsili iin ran, Irak, am, Msr, Hicaz gibi ilim merkezlerini dolaan
Taber,23 son olarak Badat kendisine mekan edinip vefat edinceye kadar burada
kald24 ve eserler tasnif etmeye balad.25
Grleriyle hkm verilen marifetli ve faziletinden dolay grne mracaat
edilen alimlerin nde gelenlerinden biri olan Taber, zamannda kimsenin sahip
olmad eitli ilimleri zatnda toplamt. O, Allahn Kitabn ezbere biliyordu.
Kur'na vkf olup, manalarn idrak ediyor, hkmleri konusunda ince bir anlay
ortaya koyuyordu. Snnetin sahihine ve zayfna, nsihine ve menshuna hakim idi.
Sahabe, tabiin ve onlardan sonra gelenlerin helaller, haramlar ve fkh hkmler
konusundaki farkl dncelerini de bilmekteydi.26 Dini ilimlere bu kadar hakim olan
mfessirimiz mantk, cebir, aritmetik, tp gibi ilimler zerinde de almtr.27
Onuneitli ilim dallarna olan vukfiyetini tanmlayabilecek szlerden biri de udur: O,
Kur'n dnda hibir ey bilmeyen biri kadar kri, hadisten baka bir ey bilmeyen biri
kadar muhaddis, fkhtan baka bir ey bilmeyen biri kadar fakih, nahivden baka bir
ey bilmeyen biri kadar nahivci ve aritmetikten baka bir ey bilmeyen biri kadar
aritmetiki idi.28lmi bir almada kendisine olan gvenini ortaya koyan rneklerden
birisi, arkadalaryla arasnda geen u diyalogdur: Arkadalarna Hz. Ademden
gnmze dein tarih kitab meydana getirmek iin mi urayorsunuz sorusuna
22 Hamev, a.g.e., XVIII, 52-53.23bnl-Kft Cemlddn b.Hasen b. Yusuf, nbhur-Ruvt, III, 89, Tahkik: Muhammed Ebul-Fazlbrahim, Datm: Drul-Fikril-Arab , Messesetl-Ktbis-Sekfiyye, Kahire, 1986.24 Hamev, a.g.e., XVIII, 41.25 Kft, a.g.e., III, 89.26 Badd, a.g.e., II, 163.27 Hamev, a.g.e., XVIII, 61.28 Hamev, a.g.e., XVIII, 61.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
22/416
9
arkadalar miktarn ne kadar olaca sorusuyla karlk verirler. O da 30.000 varak
olacan syleyince bu rakam tamamlamaya insan mrnn yetmeyeceini iddia
ederler. O da ksaltmaya giderek bu rakam 3000 varaka indirir. Ayn soruyu tefsir
yazm iin sorduklarnda verdii cevap yine 30.000 varaktr. Ancak yine insan
mrnn bunu tamamlamaya gcnn yetmeyecei gibi bir eletiri gelince yazaca
tefsirde de indirime gider ve onu da 3000 varak olarak belirler.29 Hatb el-Badad de
Tabernin krk sene boyunca her gn 40 varak yazdn zikreder.30 rencisi
Muhammed el-Fergn de bulu ana ermesinden ld zamana kadarki sreyi tasnif
ettii eserlerine bldklerini ve her gne 40 varak dtn haber verir.31
Kur'n okuyup da tevilini bilmeyen kimseye hayret ederim. Onu okumaktan
nasl tat alr ki? diyen Taber, tefsir yazma hususunda istihare yaptn, niyetine
girdii ey zerine sene boyunca Allahtan yardm istediini, Onun da yardmnesirgemediini syler.32 Tefsirini Hicri 270 ylnda tamamlar.33 Tefsirin imlasn yapan
zat bu ilemin yedi yl srdn bildirir.34 Hatb el-Badd, imamlar imam Ebu Bekir
b. Huzeymenin, bn Cerr et-Tabernin tefsirini birka sene iinde batan sona mtalaa
ettikten sonra yle dediini rivayet eder: Yeryznde bn Cerrden daha alim biri
olduunu bilmiyorum. Hanbeller ona zulmetmilerdir.35
Son demlerinde hayatn srdrmek zere geldii Badatta kendisini zntyesevk eden olay, Hanbellerle olan mcadelesi olmutur. Taberstandan Badata
dndnde Eb Abdillah el-Casss, Cafer b. Arefe, Beyyd gibi ahsiyetler, aleyhine
almalar yapmlar, burada bulunan Hanbeller de kendisini hedef almlar ve Ahmed
b. Hanbelin ismini htilful-Fukaha isimli eserinde niin zikretmediini kendisine
sormular o da Ahmed b. Hanbeli fakih deil muhaddis olarak belirtmi, bunun zerine
Allahn ara istiva etmesine ne dersin demiler o da bunun muhal olduunu syleyerek
u beyitleri zikretmitir:
29 Zeheb, a.g.e., XIV, 274-275.30 Badd, a.g.e., II, 163.31 Zeheb, Kitbu Tezkiratil-Huffz, II, 711.32 Hamev, a.g.e., XVIII, 62-63.33 Hamev, a.g.e., XVIII, 62.34 Badd, a.g.e., II, 164.35 Badd, a.g.e., II, 164.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
23/416
10
Arkada (ei) bulunmayan Zat tesbih ve tenzih ederim,
Arnda oturulmayan Zat tesbih ve tenzih ederim.36
Aralarndaki ihtilafn bir dier sebebi de, evvelce afii mezheb.e mensup olan
Tabernin, sonradan bal bana itihada kalkarak bir fkh mektebi tesis etmesidir.
Bu, aleyhtarlar iin ayrca bir tariz vesilesi olmutur. Fikirlerin muayyen mezheplere
bal kalmasn isteyenler, Tabernin bir mtehit gibi ortaya atlmasn ho
grmemilerdir.37 Bunun sonucunda hi hak etmedii halde Rafzilikle sulanm, hatta
baz cahiller onu dinsizlikle itham etmilerdir.38 Kendisinden hadis dinlenilmesini
yasaklamlardr. Byle bir uygulamaya maruz kalan kiiye bn Huzeyme, Eer
Taberden hadis dinleyip yazarsan dier alimlerin tamamndan hadis dinleyipyazmandan daha hayrl olur cevab. vermitir.39 Hanbellerin tutumlar bununla da
kalmam, taknlklarn evini talayacak raddeye getirmilerdir. Rivayetlere gre
evinin kapsnn n atlan b.lerce ta sebebiyle kk bir tepe haline gelmi, bunun
zerine kalabalk bir muhafz grubu kendisini bu insanlardan korumak ve talar
temizlemek zere harekete gemitir.40
Onun Rafizlik ile itham edilmesini Gadir-i Hum mntkasnda Rasulullahn
syledii szleri iki byk cilt halinde bir araya getirip derlemesine41 ve tarihinde
(Tarihul-mem vel-Mlk) Hz. Ali ve oullar iin ekseri aleyhisselam tabirini
kullanmasna42 balayanlar olmutur. Ayn ekilde abdest alrken ayaklar ykamayp da
sadece meshetmenin caiz olduuna dair szn kendisine nisbet edilmesi de43 ithamlara
maruz kalmasnda etkili olmutur. Oysa iyi aratrldnda grlecektir ki Gadir-i Hum
konusunda Hz. Aliyi ven kitap yazmakla birlikte Hz. Ebu Bekir ve merin hatta bn
36 Hamev, a.g.e., XVIII, 57-58.37 Cerraholu, smail, Tefsir Tarihi, II, 125, TDV Y., 10. Bask, Ankara, 1995.38bn Kesr, mdud-Dn Ebul-Fid smail b. mer, el-Bidye ven-Nihye, XI, 260, Terc: MehmetKeskin, ar Y., stanbul, 1994.39 Badd, a.g.e., II, 164.40 Hamev, a.g.e., XVIII, 58.41bn Kesr, a.g.e., XI, 260.42 Cerraholu, a.g.e., II, 126.43bn Kesr, a.g.e., XI, 260.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
24/416
11
Abbasn faziletlerini konu alan eserler de yazmtr.44 te yandan bn Kesir abdestle
ilgili grnden dolay iilikle itham edilmesine u cevab verir: Taber, ayaklarn
abdest esnasnda ykanmasnn ve ykanmakla birlikte ovalanmasnn vacip olduunu
sylemitir. Yalnz o, ovalamak kelimesi ile meshi kasdetmitir. nsanlarn ou onun
maksadn anlayamamlardr. Maksadn anlayanlarsa onun ayaklar ykamakla birlikte
meshi yani ovalamay kasdettiini bildirmilerdir.45 Buna ramen Taber hakknda
iilik iddialarndan vazgemeyenler de olmutur ki bu ahslardan birisi de kendisinde
hayrdan baka bir ey grmyorum ancak onda az da olsa iilik vardr diyen
Zehebdir.46 Fakat bn Kesir iilik iddialarnn h. 224te dnyaya gelip 310da vefat
eden mehur Taberye deil ayn isme sahip olan ii bir alime ynelik olduunu iddia
edenler bulunduunu rivayet eder.47
Taber Hicri 310 senesinin evval aynn bitimine iki gn kala, Pazar akam 85 yada 86 yanda iken vefat etti.48 Baz kaynaklarda ise Cumartesi gn akam zere vefat
edip Pazar gn sabahleyin yaad evde defnedildii49 geer. Hamev ise defin iinin
ld gnn gecesinde olduunu Hatib el-Badadi dndaki alimlerin sylediini
Hatibin ise ertesi gn olduuna dair rivayette bulunduunu ifade eder.50 Kabrine dair
bilgi veren bn Hallikan ise u bilgiyi aktarr: Msrda Garfets-Surda ziyaretgah
olan bir kabir grdm. Mezar tanda bn Cerir et-Tabernin kabridir, eklinde bir yaz
vard. nsanlar onun(Taber) iin Tarih sahibi(Tarih Bilgisi Olan) budur diyorlard.
Kabri ile ilgili bu bilgi doru deildir. Gerek olan kabrinin Badatta olmasdr.51
lm pek ok alimi derinden etkilemitir ki bunlardan birisi de bn Arabdir. O,
bn Cerir iin yle bir at yakmtr:
Byk bir olay, ok nemli bir hdise ki, ok sabredicilerin sabrn krmtr.
limlerin ld duyuruldu. Muhammed b. Ceririn lm haberi geldi44 Hamev, a.g.e., XVIII, 80-81.45bn Kesr, a.g.e., XI, 260.46 Zeheb,Mznl-tidl f Nakdir-Ricl, III, 499, Tahkik: Ali Muhammed el-Becv, Drul-Marife,Matbaa ve Ner: Beyrut, 1963.47bn Kesr, a.g.e., XI, 260.48bn Kesr, a.g.e., XI, 260; Zeheb, a.g.e., XIV, 282.49 Badd, a.g.e., II, 166; Kft, a.g.e., III, 90.50 Hamev, a.g.e., XVIII, 40.51bn Hallikn, bn Abbas emsddin Ahmed b. Muhammed b. Eb Bekr, Vefeytl-Ayn ve EnbuEbniz-Zemn, IV, 192, Tahkik: Dr. hsan Abbas, Dru Sdr, Beyrut, 1968.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
25/416
12
Yldzlar kayd, yle yldzlar ki onlar parlaktrlar. ekilleri fani olup gittiler.
Iklar parlak olup karanlk gecenin rtsn aralyorlard.
Parlak aydnlklar ezilip yok oldu.
Sonra ovalar sarp ve geit vermez yerler haline geldiler.
Ey Eb Cafer (Taber), sen vgye layk bir halde bu dnyadan gp gittin.
Ciddiyet ve gayrette hi gevemedin, geveklik gstermedin.
alp abalamann cretini bolca alacaksn.
Takva iin abaladn, aban mekr olsun.
Bu aban sayesinde Cennet-i Adnda gbta ve sevin iinde ebedi kalmay hak
ettin.52
Taber iin mersiye yazan bn Dreydin mersiyesi de olduka anlamldr:
lm o byk zata kymakla yalnz bir itlaf etmi(yok etme) olmad.
Bekli din iin dikilmi, yksek bir ilim abidesini yok etmi oldu.
O nezih zat ile zamann ahlak arnmakta idi.
imdi ise safiyetini kaybederek bulank duruma geldi.
Hayr, onun gnleri ilim iin nr, zhd takva iin birer mihrb- pr-huzur
tekil eden zamanlar idi.53
Bu yce insan son yolculuuna uurlamak zere pek ok insan toplanm aylarca
kabri banda gece-gndz kendisine hayr duada bulunulmutur.54
C- HOCALARI VE RENCLER
1- HOCALARI
1- brahim b. Sad el-Badd el-Cevher: Taberstandan olup Hicri 170
senesinde dnyaya gelmitir. Sfyan b. Uyeyne, Muhammed b. Fudayl, Abdlvehhab
52bn Kesr, a.g.e., XI, 260-261.53 Sbk, a.g.e., III, 162.54 Hamev, a.g.e., XVIII, 40.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
26/416
13
es-Sakaf, Ebu Muviye, Vek, Enes b. Ayaz el-Leys ve Eb sameden ilim renmi,
Ebul-Cehm b. Tallb, Ebul-Hasan b. Cavs, Ebu Tahir b. Feyl, Eb Arbe, Hakm et-
Tirmizi gibi zatlara ders vermitir. Kendisi msnedi tasnif etmi olup sikadr. lm
tarihi konusunda ihtilaf vardr. 244, 247, 249, 253 senelerinde vefat ettiine dair
rivayetler vardr.55
2- brahim b. Abdillah Eb shak el-Abes el-Kf el-Kassar: Vek ibn Cerrah,
Cafer b. Avndan dersler dinlemi, Muhammed ibn Ahmed el-Esver, Ebul-Abbas el-
Asam kendisinden ilim almtr. ok gvenilir bir kimse olup 279 senesinde Kfede
vefat etmitir.56
3- brahim b. Msa Eb shak er-Rz el-Ferr: Hafz ve byk bir ilme sahip
zattr. Ebul-Ahves Selam b. Sleym, Abdl-vris b. Sad, Cerr b. Abdil-Hamd,
Yahya b. Zekeriyye b. Zade, Sfyan b. Uyeyneden ilim alm, eitli lkelereseyahatler dzenlemitir. Mslim, Eb Dvud, Eb Zra, Muhammed b. smail et-
Tirmizi ve daha pek ok ahsiyete ilim aktarmtr. Hicri 300 senesinde vefat etmitir.57
4- Ahmed b. Bedl b. Hrey, Eb Cfer el-Kf: bn Ayy, Abdullah b. dris,
Muhammed b. Fudayl, Vek, Eb same, brahim b. Uyeynenin derslerine katlmtr.
lim ve fazilet sahibi bir insandr. Kfe kadln stlenmitir. Abdullah b. shak el-
Medin, Yahya b. Muhammed b. Said, brahim b. Hammad ve daha pek ok zat
kendisinden ilim almtr. Hicri 258 senesinde vefat etmitir.58
5- Ahmed b. Hzim Muhammed, Eb Amr el-Gaffr: Cafer b. Avn, Yala b.
Ubeyd, Ubeydullah b. Msadan ilim renmi Matn, Muhammed b. Ali b. Dahim e-
eybn, brahim b. Abdillah b. Ebil-zim gibi zatlara dersler vermitir. Hicri 276
senesinde vefat etmitir.59
6- Ahmed b. el-Hasen et-Tirmizi: Yal b. Ubeydi Ebun-Nadr, Abdullah b. Ms,
Sad b. Eb Meryemden dersler alm, ilim tahsili iin oka seyahat yapmtr. Buhri,
Eb s et-Tirmizi, bn Huzeyme gibi ahsiyetlerden ilim almtr. Hicri 240 senesi
civarnda vefat etmitir.60
55 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, XII, 149-151.56 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, XIII, 43.57 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, XI, 140-141.58 Badd, a.g.e., IV, 49-52.59 ZehebTezkiratl-Huffz, II, 594.60 Zeheb, a.g.e., II, 536.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
27/416
14
7- Ahmed b. Sreyc er-Rz: afii fkhsdr. Yaad asrda kendisi iin yle
sylenirdi: Allah mer b. Abdilazizi hicri 100 senesinin banda gnderdi de o her
trl snneti izhar edip bidatin her eidini yok etti. Hicri 200 senesi balarnda mam
afiiyi gnderdi. O da snneti yayp bidati sonra erdirdi. H. 3. yy. banda seni
gnderdi. Sen de snnete kuvvet verdin bidati zayflattn. 306 senesinde 57 yanda
vefat etmitir.61
8- Ahmed b. Abdirrahman b. Vehb: Msrldr. Sika olduu rivayet edilir. Olduka
gvenilir bir insandr.62afiiden, Bir b. Bekr et-Tinnsden ilim almtr. Muhammed
b. Cerr et-Taber, Tahav, Eb Hatim, Eb Zra, Mslim ve daha pek ok ahsiyet
onun derslerine katlmtr. Hicri 264 senesinde vefat etmitir.
9- Ahmed b. Ubde b. Ms ed-Dab: Hammad b. Zeyd, Yezd, Yezd b. Zer, Hafs
b. Cem, Eb Alkameden rivayetlerde bulunmu olup kendisinin Basral ve sika olduurivayet edilir.63
10- Ahmed b. Osman el-Basr Ebul-Cevz el-Basr: Abdssamed b. Abdil-
Vris, Vehb b. Cerrden rivayette bulunmu, Eb Zra da ondan hadis yazmtr. Sika
olduu rivayet edilir.64
11- Ahmed b. el-Ferec el-Hicz: Bakyye b. Veld Damre b. Reba, Muhammed
b. Herb, Eyyb b. Sveyd er-Riml, bn Eb Fdeyk, mer b. Abdil-Vhid ed-Dmak
ve daha pek ok hocadan ilim renmitir. Ms b. Hrn, Muhammed b. Cerr,
Muhammed b. shak es-Serrc ve daha pek ok kimseye hocalk yapmtr. 239
senesinde dnyaya gelmi 321 senesinde vefat etmitir.65
12- Ahmed b. Mikdam b. Sleyman b. el-Eas b. Elsem: lim tahsili iin Badata
gelmi ve burada Hammad b. Zeyd, Hazm b. Eb Hzim, Abdullah b. Cafer el-Medn,
Muhammed b. Eb Add gibi zatlardan ilim tahsil etmitir. Buhri, Kasm b. Zekeriyya,
Bagav ve daha pek ok kii kendisinden ders almtr. Basrada Hicri 253 senesinde
vefat etmitir.66
61bn Hallikn, a.g.e., I, 66-67.62 Eb Htim, mam Hfz Ebu Muhammed Abdirrahman, Kitbul-Cerh vet-Tadl, II, 59-60, 1. Bask,Trul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1952; Zeheb, emsddn, a.g.e., XII, 317-322.63 Eb Htim, a.g.e., II, 62.64 Eb Htim, a.g.e., II, 63.65 Zeheb, a.g.e., XII, 584-586.66 Badd, a.g.e., V, 162-166.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
28/416
15
13- Ahmed b. Mansur b. Seyyr er-Ramd: Abdrrezzk, Zeyd b. Hubab, Yezid
b. Harun, Eb Dvud et-Taylis, Him b. el-Ksm, Ubeydullah b. Ms ve daha pek
ok hocadan ilim almtr. bn Mce, smail el-Kd, bn Ebi Dnya, Ebul-Abbas b.
Sreya, Eb Avne, Eb Nam b. Adiyy, bn Eb Htim ve daha pek ou derslerine
katlmtr. Hicri 265 senesinde 83 yanda vefat etmitir.67
14- Ahmed b. Mn b. Abdirrahman, Eb Cafer el-Esam: Abdlaziz b. Eb
Hzim, Heym b. Beir, Mervan ibn Muviye, Yahya b. Zekeriyya b. Eb Zide,
Abdullah b. el-Mbrek, Sfyan b. Uyeyne, Nader b. smail Ebul-Mugre, Yezid b.
Hrundan ilim alm, Buhri, Mslim, Muhammed b. shak, Eb Dvud, Bagavi gibi
zatlar kendisinden rivayette bulunmutur. 244 senesinde vefat etmitir.68
15- smail b. Ms es-Sdd: Enes tarikiyle mer b. kir er-Rvden, erk b.
Abdillahtan, Malik b. Enesten Abdurrahman b. Ebiz-Zindtan ders dinlemi, EbDvud, Tirmizi, bn Mce, Eb Arbe ve daha pek ou kendisinden hadis rivayet
etmitir. 245 senesinde vefat etmitir.69
16- Bahr b. Nasr Eb Abdillah el-Msr: Gvenilir bir muhaddis olup Abdullah b.
Vehb, Damre b. Reba, Eyyb b. Sveyd, Bir b. Bekr, Muhammed b. dris e-afii,
Eheb b. Abdilaziz gibi zatlardan hadis rivayet etmi, Eb Cafer et-Tahv, bn
Huzeym, bn Eb Htim, Ahmed b. Mesud kendisinden ilim almtr. 267 senesinde
vefat etmitir.70
17- Hasen b. Arefe: Gvenilir bir muhaddis olduu rivayet edilir. Hicri 150
senesinde dnyaya gelmitir. Heym b. Ber, smail b. Ayya, brahim b. Eb Yahya,
Halef b. Halife, Mbarek b. Sad, Eb Sfyan es-Sevr ve daha pek ok alimden ilim
tahsil etmitir. Kendisinden ise Tirmizi, bn Mce, Abdullah b. Ahmed, Eb Yal,
Kasm el-Mutarriz, Abdurrahman b. Eb Htim gibi pek ok kii hadis rivayet etmitir.
259 senesinde vefat etmitir.71
18- Hasen b. Yahya b. el-Cad: Eb Yahya el-Himmn, Yezid b. Hrun,
Abdrrezzak, Vehb b. Cerr, ebbe b. Sevvr, Abds-Samed b. Abdl-Vristen ilim
67 Zeheb, a.g.e., XII, 389-391.68 Badd, a.g.e., V, 160-161.69 Zeheb, a.g.e., XI, 176-177.70 Zeheb, a.g.e., XII, 502.71 Zeheb, a.g.e., XI, 547-551.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
29/416
16
almbn Mce, Eb Bekr b. Eb sm, Muhammed b. Akl el-Belh, Eb Bekr b. Eb
Dvd, Eb Bekr b. Ziyd, Eb Abdillah el-Mahmil, Hseyin b. Yahya el-Kattn
kendisinden hadis rivayet etmitir. 263 senesinde 33 yanda vefat etmitir.72
19- el-Hseyin b. Hris Eb Ammar: Badata gelmi ve burada Abdlaziz b. Eb
Hzim, Abdullah b. Mbarek, Fadl b. Ms es-Sinn, Evs b. Abdillah ibn Berde el-
Eslemden hadis rivayet etmi; Buhri, Mslim, Bagav, Yahya b. Muhammed b. Sid
gibi zatlar rivayette bulunmutur. 244 senesinde vefat etmitir.73
20- Hseyin b. Ali es-Sud: Eb brahim Muhammed b. Ksm el-Esed, Veld b.
Ksm el-Hemdn, Hseyin b. Ali el-Caf, Abdullah b. Dvud el-Harb ve daha pek
ok kimseden ilim alm, Eb Bekr b. Ebid-Dny, shak b. brahim b. brahim b.
Senn, dris b. Abdilkerim kendisinden rivayette bulunmutur. 248 senesinde vefat
etmitir.74
Tabernin yukarda zikredilenler dnda pek ok hocas olmakla birlikte
kendilerini ayrntl olarak deil isim olarak zikretmeyi uygun bulduk. Bunlar; Reb b.
Sleyman el-Murd,75 Zbeyr b. Bekr,76 Ziyd b. Eyyb,77 Zeyd b. Ahzem,78 Zeyd b.
Hubab,79 Sad b. Yahya,80 Sfyan b. Vek b. el-Cerrh,81 Sevvr b. Abdillah,82 Abbas b.
Cafer b. Abdillah,83 Abbas b. Muhammed b. Hatm,84 (Abdr-Rahm b. Abdillah b.
Abdrrahim b. Sad) Abdl-Vehhab b. Hakem,85 Abdullah b. Abdlkerim b. Yezd,86
Ali b. Harb b. Muhammed b. Ali,87 Ali b. Dvud b. Yezd et-Temm,88 Ali b. Sehl b.
Ms,89 Ali b. Mslim b. Sad,90 mer b. ebbe,91 Amr b. Ali b. Bahr b. Keniz,92mran
72 Zeheb, emsddn, a.g.e., XII, 356.73 Badd, a.g.e., VIII, 36-37.74 Badd, a.g.e., VIII, 67-68.75 Zeheb, a.g.e., XII, 587.76 Zeheb, a.g.e., XII, 311.77 Zeheb, a.g.e., XII, 120.
78 Zeheb, a.g.e., XII, 260.79 Zeheb, a.g.e., IX, 393.80 Eb Htim, a.g.e., IV, 74.81 Zeheb, a.g.e., XII, 152.82 Zeheb, a.g.e., XI, 543.83 Zeheb, a.g.e., XII, 621.84 Zeheb, a.g.e., XII, 522.85 Badd, a.g.e., XI, 25.86 Badd, a.g.e., X, 326.87 Badd, a.g.e., XI, 418.88 Badd, a.g.e., XI, 424.89 Zeheb, a.g.e., XII, 241.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
30/416
17
b. Bekar b. Rid el-Kel,93 Muhammed b. shak b. Cafer,94 Mcahid b. Ms b.
Ferrh,95 Muhammed b. Bear b. Osman,96 Muhammed b. Hatim b. Sleyman,97
Muhammed b. Humeyd er-Rz,98 Muhammed b. Abdillah b. Abdirrahim el-Berk,99
Muhammed b. Abdillah b. Abdl-Hakem,100 Muhammed b. Abdl-Al es-Sann,101
Muhammed b. Abdl-Melik b. evrib,102 Muhammed b. Abdil-Al b. Kreyb el-
Hemedn,103 Muhammed b. Avf et-T,104 Muhammed b. el-Msenn,105 Muhammed
b. Mansur et-Ts,106 Muhammed b. Nech,107 Muhammed b. Muhammed Kesir,108
Msa b. Sehl,109 Nasr b. Ali,110 Harun b. shak el-Hemedani,111 Hilal b. At b. Hilal,112
Eb Hemmam,113 Yakub b. brahim b. ed-Devrak,114 Yunus b. Abdil-Al b.
Meysere.115
2- RENCLER1- Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Nasr: Heysem b. Halef ed-Devrden rivayette
bulunmu, Abdullah b. Eb Sad el-Verrk kendisinden hadis rivayet etmitir.116
90 Zeheb, a.g.e., XI, 525.91 Zeheb, a.g.e., XII, 369.92 Zeheb, a.g.e., XI, 470.93
Zeheb, a.g.e., XIII, 142.94 Zeheb, a.g.e., XII, 592.95 Badd, a.g.e., XIII, 265.96 Zeheb, a.g.e., XII, 144.97 Badd, a.g.e., II, 268.98 Badd, a.g.e., II, 259.99 Zeheb, a.g.e., XIII, 46.100 Zeheb, a.g.e., XII, 497.101 Eb Htim, a.g.e., VIII, 16.102 Badd, a.g.e., II, 344.103 Eb Htim, a.g.e., VIII, 52.104 Eb Htim, a.g.e., VIII, 52.
105 Eb Htim, a.g.e., VIII, 95.106 Eb Htim, a.g.e., VIII, 94.107 Eb Htim, a.g.e., VIII, 110.108 Eb Htim, a.g.e., VIII, 128.109 Eb Htim, a.g.e., VIII, 146.110 Zeheb, a.g.e., XII, 133.111 Zeheb, a.g.e., XII, 126.112 Zeheb, a.g.e., XIII, 309.113 Zeheb, a.g.e., XII, 23.114 Zeheb, a.g.e., XII, 141.115 Zeheb, a.g.e., XII, 348.116 Badd, a.g.e., IV, 313.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
31/416
18
2- Ahmed b. el-Ksm b. Ubeydillah b. Mehd, Ebul-Ferec el-Badd: Ali b.
Abdil-Vris es-Sann, Muhammed b. Cerr et-Taber, Abdullah b. Muhammed el-
Bagavden hadis rivayet etmi, ed-Drekutn, ed-Dmak, Temmam b. Muhammed er-
Rz kendisinden rivayette bulunmutur.117
3- Ahmed b. Kmil b. Halef: Kfe kadll yapmtr. Fkh, Kur'n ilimleri,
nahiv, iir, tarih sahalarnda alim bir insan olup eitli tasnifleri vardr. Muhammed b.
Sad, Muhammed b. el-Cehm, Ahmed b. Ubeydullah, Muhammed b. Mesleme gibi
zatlardan hadis rivayet etmi, ed-Drekutn, Eb Ubeydullah el-Merzebn gibi zatlar
kendisinden rivayette bulunmutur.118
4- Sleyman b. Ahmed b. Eyyb et-Tabern: 260 senesinde Medinede
domutur. 13 yanda sema yoluyla hadis alm 15 yanda hadis rivayetinde bulunmak
iin yolculua kmtr. 1000 civarnda hocadan ilim almtr. Kendisinden ilimalanlarn says da bir hayli kabarktr.119
5- Abdullah b. Ahmed b. Cafer b. Huzyn et-Trk: Dmakta (am) Taberden,
Ali b. Hasen b. Sleymandan hadis rivayet etmi; Ebul-Feth b. Mesrr, Eb Sleyman
b. Zebr, Drekutn, Abdl-Gan, Temmm er-Rz kendisinden rivayette
bulunmutur.120
6- Eb Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Reba: 255 senesinde dnyaya
gelmitir. Abbas ed-Dr, Hanbel b. shak, Yusuf b. Msellem, Abdullah b. Muhammed
b. kirden ilim alm; Drekutn, Ahmed b. el-Kd, mer b. hine ilim retmitir.
Hatib onun sika olmadn syler. Kadlk grevlerinde bulunmu 329 senesinde de
vefat etmitir.121
7- Eb Ahmed Abdullah b. Adiyy b. Abdillah el-Crcn: Cerh ve Tadil
hakknda yazd Kmil kitab vardr. 277 senesinde dnyaya gelmitir. 13 yanda
sema yoluyla hadis alm 20 yanda hadis rivayetinde bulunmak zere yolculuk
yapmtr. Muhammed b. Yahya el-Mervez, Nes, mran b. Ms, Hasan b.
Muhammed el-Medn, bn Huzeyme, Bagav gibi zatlardan Msr, am, Irak, Horasan
117 Badd, a.g.e., IV, 353.118 Badd, a.g.e., IV, 357.119 Zeheb, a.g.e., XVI, 119-122.120 Zeheb, a.g.e., XVI, 132-133.121 Zeheb, a.g.e., XV, 315-316.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
32/416
19
blgelerinde ilim almtr. Cerh, tadil, tashih yapmtr. Kendisinden Ebul- Abbas b.
Ukde, Eb Sad el-Mln, Hasen b. Rmn, Hazma b. Yusuf hadis rivayet etmilerdir.
Hafzasnn ok kuvvetli olduuna dair rivayetler vardr. 365 senesinde vefat etmitir.122 Tabernin bunlardan baka Ahmed b. Ms b. el-Abbas b. Mcahid et-Temm,123
Abdullah b. el-Hasen Eb uayb el-Harrn,124 Muhammed b. Ahmed Hamdan b.
Ali,125 Muhammed b. Dvud b. Sleyman,126 Muhammed b. Abdillah Eb Bekr e-
,127 Muhammed b. Abdillah Ebul-Mufaddal e-eybn,128 Mahled b. Cafer b.
Mahled el-Fris129 gibi rencileri vardr.
D- ESERLER
Tabernin Cmiul-Beyn an tevli yil-Kur'n isimli eserinin tahkik eden Dr.
Abdullah b. Abdil-Hasen et-Trk mfessire nisbet edilen eserleri u ekilde tasnif
eder130:
1- dbul-Kudt ya da dbul-Hukkm
2- dbul-Menasik
3- dbun-Nfs
4- Ahkmu eril-slm ya da Latiful- Kavl fil-Beyn an uslil-Ahkm
5- htilaful-Ulem: Eser htilaful-Fukaha ya da htilafu Ulemil-Emsr f
Ahkmi eriil-slm diye de bilinir.
6- Bastl-Kavl f Ahkm eriil-slm: Bu kitab yaklak 1500 varak olup
sahabenin tabiinin ihtilaf ettikleri noktalar ve her topluluun delillerini ierir.
122 Zeheb, a.g.e., XVI, 154-156.123bnl-Cezer, emsddn Ebul-Hayr Muhammed b. Muhammed, Gyetn-Nihye, I, 140, Nair:Bergstrasser, Mektebetl-Hanc, Msr, 1932.124 Zeheb, a.g.e., XIII, 536.125 Zeheb, a.g.e., XVI, 356.126 Badd, a.g.e., V, 256.127 Badd, a.g.e., V, 449.128 Badd, a.g.e., V, 466.129 Zeheb, a.g.e., XVI, 254.130 Trk, Abdullah b. Abdil-Hasen, Tefsrut-Taber, Cmiul-beyn an tevli yil-Kur'n, I, 40-46,Dru lemil-Ktb, 1. Bask, Suudi Arabistan, 2003.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
33/416
20
7- Tarihul-mem vel-Mlk: Kalemin yaratlmasndan balamak suretiyle Hz.
Ademden Hz. Muhammede kadar geen hdiseleri kaleme almtr. Eser hicri 302
senesi olaylarnn zikri ile sona erer. Muhammed Ebl-Fadl brahimin tahkikiyle 10
mcelled olarak baslmtr.
8- Tarihur-Ricl mines-Sahbeti vet-Tbin9- Kitabut-Tabsr: Taberstann mul ehline dairdir. 300 varak civarnda olup
bidat ehlinin mezhepleri anlatlr.
10- Tertibul-Ulem: Psikoloji ile ilgili kitaplarndan biridir.
11- Tehzbul-sr
12- Cmiul-Beyn an Tevli yil-Kur'n
13- el-Cmiu fil-Kraat
14- Hadisu Gadir Hum
15- Hadisul-Yemn
16- el-Haff fil-Fkh: Kitabul-Latifin muhtasardr.
17- Zeyll-Mzeyyel: Sahabeden Taberye kadar gelen ilim adamlarn ierir.
18- er-Radd ala bni Abdil-Hakem
19- Kitabz-Zekt
20- Kitabs-Sirka
21- Kitab-zr
22- erhus-Snne
23- Kitabu-urt
24- Sarhus-Snne
25- Kitabus-Salt
26- Kitabut-Tahare
27- baretr-Ry
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
34/416
21
28- Kitabul-Aded vet-Tenzl
29- el-Akde
30- Kitabul-Fadail
31- Fadailu Ali b. Eb Tlib
32- el-Krat
33- Kitabl-Etime
34- Kitabr-Risle
35- Latifl-Kavl fil-Beyn an uslil-Ahkm
36- Kitabul-Muhadr ves-Sicillt
37- Muhtasarul-Feraiz
38- Muhtasarul-Menasik
39- Kitabul-Msterid
40- el-Msnedl-Mahre
41- el-Mcez fil-Usl
42- Kitabul- Vasy
43- Kendisine nisbet edilen Kitabur-Ramy bin-Neb isimli eser.
Taber, tezimize konu olan tefsirini hicri 270 ylnda tamamlamtr.131 Baz
ktphanelerde yazma olarak bulunan bu eser, XIX. asrn sonlarna kadar bulunup
neredilemedii iin, bu eserin de kaybolmu olmasndan korkulmutu. Bir mddet
sonra bu eser bulunmu ve 1321 tarihinde Yemeniyye matbaasnda 30 cilt olarak tab
edilmi 1323-1330 da Bulakta baslmtr. Buna Hermann Haussleiter bir fihrist tanzim
etmitir. (Register Zum Qoran-Kommentas Des Taber, Strassburg, 1912) Ayn eser
1373/1954 senesinde ayetler numaralanmak suretiyle daha gzel bir kat ve basmla
Mustafa el-Bb el-Halebi ortakl tarafndan Msrda 30 cz halinde neredilmitir.
Bu basklardan baka, son zamanlarda Msrn tannm alimlerinden Ahmed
131 Hamev, a.g.e., XVIII, 62.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
35/416
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
36/416
23
BRNC BLMTABER TEFSRNN MUKADDMES, DN
BLMLER VE DN BLMLERNDEK YER
I- MUKADDMES
Taber, tefsirine gemeden nce kendisinin Kurana bakn ortaya koyan,
ayetleri tevil noktasnda okuyucuya ipucu veren 10 balktan oluan yaklak 45 sayfalk
bir mukaddime yazmtr. Kuran ayetleriyle Hz. peygamberin konutuu dilin hikmet
gerei ayn olmasnn gereklilii, Kuranda Arapa dnda baka bir kelime
bulunmad, Kurann rey ile tevilinin nehyine dair haberlerin kritii ve Kurann
tefsir edilmesinin nemi gibi konular onun mukaddimesinde zerinde durduu nemli
hususlardan bazlardr. Biz de kendisinin bu meseleleri aada tantmaya alacaz.
A- Kurn Ayetlerinin Manalarnn fade Ynnden Kendisine Kur'n nenPeygamberin Konumasnn Manalaryla Ayn Olup Bunun Bir Hikmete MebniOlmas
Taber mukaddimesinin bu bal altnda beyann (ifade etme, aklama
kabiliyeti) zelliine ve Kur'n ile kendisine inzalde bulunulan peygamber arasndaki
dilin ilikisine deinir. Ona gre Allahn kullarna olan nimetlerinden ve yaratklarnaverdii en byk ltuflarndan biri de, beyandr. nsanlar, kalplerinde
olanlar(dnceleri) bu kabiliyetle aa vururlar. Yapmaya karar verdikleri ileri
onunla ortaya koyarlar. Allah, beyan kabiliyetiyle dilleri kolaylatrm ve zor eyleri
insanlara boyun edirmitir. nsanlar, beyan ile Allah bilirler, Onu tesbih ve takdis
ederler. htiyalarn onunla karlarlar, aralarnda onunla tartrlar, birbirleriyle
tanrlar ve ilerini onunla yrtrler.133
6. Enm suresi 165. ayette zikredilen ... Ve sizi derecelerle birbirinizden stn
yapan Allahtr... ayetini beyan kabiliyeti bakmndan, Yaratcnn kullarn birbirinden
farkl yaratmas biiminde yorumlayarak bir ksm insanlarn, uzun uzadya konuan
hatipler, dilleri keskin ve beli kimseler; dier bir ksmnn ise konuma isteklerini
133 Taber, Muhammed b.Cerir b.Yezid b.Galib, Cmiul-Beyn f Tevlil-Kur'n, I, 28, 3. Bask,Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1999.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
37/416
24
aklamaktan aciz, kalplerinde bulunanlar ifade etmekten dolay zorluk eken kimseler
olduuna iaret edip u grlere yer verir: Madem ki bir insann dierinden farkl
oluu, aklamak istedii eyleri net bir ekilde aklamasyladr ve insanlar da bu
hususta farkl kabiliyetlerdedirler, o halde, beyan ve ifade etmenin en stn olan da
ifade eden kimsenin ifadesini en ak bir ekilde ortaya koyan, maksadn aklayan ve
dinleyicisine en iyi ekilde anlatan aklamadr. ayet, aklama ve ifade etme bu
ly de aar, yaratklarn kudretinin stne kar ve btn kullarn ifade etmekten
aciz kaldklar bir derecede olursa ite byle bir beyan, bir ve kahhar olan Allahn,
peygamberleri iin bir delil ve hak olduklarnn bir hccetidir. Evet, nasl ki lleri
diriltme, czamly ve kr iyiletirme, tbbn zirvesine ulaanlarn ve tedavide en nde
olanlarn yapamayacaklar eyler olmalar hasebiyle Peygamberler iin birer delil ve
nianeyse, yine nasl ki bir gecede iki aylk mesafeyi gitmek, yaratklarn gc stndebir olay olmas hasebiyle Peygamberler iin birer delil ve nianeyse keza btn
yaratklarn ifadesinin stnde ve onlarn aciz kalacaklar ifade ekli de yani Kur'n-
Kerm deHz. Peygamber iin bir delil ve nianedir.134 Grld gibi Taber, Allahn
peygamberleri vastasyla gnderdii vahyin, elilerin muhatap olduklar toplumlarda
reva bulan ve olaanstlk olarak kabul edilen davranlara ve eylemlere stn gelen
zelliini vurgular. Gerekten de Hz. sann tbb. zirvesine ulaan bir toplumda
czamly ve kr iyiletirmesi; sihirin revata olduu bir blgede Hz. Msann
Allahn izni ile gsterdii sihirle sihirbazlarn sihirine galebe alp onlar bir olan
Allaha daveti mfessirin grlerini destekler mahiyettedir. Bu balamda ona gre
Hz.Peygamberin mucizesi de Kur'ndr. O halde u husus akla kavumutur ki
zamanlarnda belagat ve hitabetin, iir sylemenin, fesahatin, secili yaznn ve kehanetin
nderleri olan bir kavme tek bir kiinin meydan okuyarak yapt beyan, naklettii
kelam ve takip ettii mantktan daha yce bir mantk, daha erefli bir kelam ve daha
etkili bir hikmet yoktur. yle ki o ilahi beyan tebli eden kii kendisine meydan
okuduu insanlarn her hatib.e, her beliine, her airine, her fesahatlsna, her secili
konuanna ve her kahinlik yapanna meydan okumutur. Onlara bildirmitir ki,
sylediklerinin doru olduunu gsteren ve peygamberliinin gerek olduunu ortaya
koyan delil ve hccetler, onlara getirdii beyan, hikmet ve furkandr. Peygamber bunu
134 Taber, a.g.e., a.y.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
38/416
25
onlara mantklarna uygun olarak beyan etmi ve kendilerinin bir benzerini meydana
getiremeyeceini bildirmitir.135
Kendilerine hitap edilen muhataplarn hitab anlamamasnn mmkn olmadn;
zira Allahn kendilerine ancak dilinden anlayacaklar peygamberler gndereceine
iaret eden Taber, bununla ilgili olarak u grlere yer verir: Zira kendilerinepeygamber gnderilen ve ilahi vahye muhatap olan insanlar, kendilerine konuulanlar
anlamazlarsa bunlar iin peygamberin gelmesiyle gelmemesi arasnda bir fark yoktur.
nk bunlar konuulanlardan ve peygamberlerden istifade edemezler. Allah herhangi
bir fayda salamayan bir hitap yaptrmaktan ve syledikleri anlalamayan bir
peygamber gndermekten mnezzehtir. Bu sebeple Allah Teala 14. brahim suresi 4.
ayette: Biz her peygamberi, emrolunduklarn, gnderildikleri insanlara kolayca
anlatabilmeleri iin kavimlerinin diliyle gnderdik... buyurmutur. Buradan daanlalmaktadr ki Allahn Hz. Muhammede indirdii Kur'n, Hz. Muhammedin
diliyle indirilmitir. Nitekim Rabbimizin muhkem kitab da bunu sylemitir: phesiz
ki biz bu kitab, okuyup anlamanz iin Arapa bir Kur'n olarak indirdik. Yusuf, 12/2.
Ey Muhammed, uyarclardan olasn diye bu Kur'n ak bir Arapa lisan ile senin
kalb.e, Ruhul-Emin olan Cebrail indirmitir. uara, 26/193-195.136
Hitap ile muhatap arasnda dile dayanan zorunluluk bulunmas gerektiini ifadeeden mfessir Kur'nn zhirinin Arapann zhirine muvafk olmas gerektiine
inanr. Ona gre madem ki Kur'n Arapann ifade ekillerini ve slbunu ihtiva
etmektedir. O halde onda Arap dilinin btn zellikleri mevcuttur.137
B- Arapa ve Dier Dillerde Mterek Olarak Kullanlan Kelimeler
Taber bu balk altnda Arapann dndaki dillerden alnp da ismi Kur'nda
geen kelimelerin bulunup bulunmad meselesini tartr.
lk olarak Kur'nda Arapa dnda baka dillerden kelimeler bulunduunu iddia
edenlerin grlerini aktarr:
135 Taber, a.g.e., I, 29.136 Taber, a.g.e., I, 29.137 Taber, a.g.e., I, 30.
-
7/31/2019 Taberi'Nin Tefsir Metodolojisi 417s Doktora,Fatih BAYAR
39/416
26
1- Hadid suresi 28. ayette geen ve iki misli diye tercme edilen kifleyn
kelimesinin, Habe lisanndan alndn ve Arapa karlnn iki kat manasna gelen
dfeyn manasna geldii;
2- Mzemmil suresi 6. ayette geen ve ibadete kalkmak diye tercme edilen
nietn kelimesinin Habe dilinden alnd ve Arapa karlnn ayaa kalkmamanasna gelen kyam olduu;
3- Mddessir suresi 50-51. ayetlerde geen ve aslan diye tercme edilen
kasvere kelimesinin Arapa karlnn aslan manasna gelen esed, Farsada
yine aslan manasna gelen iyer, Nabticede erya ve Habeede kasvere
olduu;138
4- Eb Meysereye gre Kur'nda her dilden kelime vardr.Taberye gre rivayet edilen grler, kendi grlerinin dnda bir ey deildir.
nk bunlar syleyenler bu kelimeleri Kur'nn inmesinden nce Araplarn
bilmediklerini sylememilerdir ki bizim sylediimize muhalif bir ey olsun. Onlar,
bu kelimenin Habe dilinde manas udur, u kelimenin Farsada manas budur
eklinde konumulardr. eitli milletlerin ayn kelimeyi ayn manada kullanmalar
yadrganmazken sadece iki milletin bir kelimeyi ayn manada kullanmas nasl
yadrganabilir? Mesela dirhem, dinar, divit, kalem, krtas ve daha nice kelimeler..
Bunlar Arapa ve Farsada ayndr. Belki de bilinmeyen dier dillerde de bunlar
byledir. ayet bir kimse bu gibi kelimelerin aslnn Farsa olup Arapa olmadn
veya Arapa olup Farsa olmadn yahut bir ksmnn Arapa dierlerinin Farsa
olduunu ya da bunlarn asllarnn Arap meneli olup yabanc dillere oradan getiini
yahut da bunlarn asllarnn Fars meneli olup sonradan Arapaya intikal ettiini
syleyecek olursa cahillik etmi olur. nk bu kelimeler, ayn lafzla ve ayn mana ileiki dilde de kullanlmaktadr. Ne Araplar bu kelimenin aslen kendilerinden kmasna
Farslardan daha layktrlar, ne de Farslar Araplardan daha layktrlar. Aksini iddia eden,
iddiasnn doruluunu ispatlayacak ve pheyi ortadan kaldracak kesin bir delile
dayanmak zorundadr. Bu no