İktisat Metodolojisi ve Araştırma Teknikleri*

İktisat Metodolojisiİktisat Metodolojisiveve

Araştırma Teknikleri*Araştırma Teknikleri*

** Bu Ders Notları, Yrd. Doç. Dr. Nevzat Şimşek, Yrd. Doç Dr. Bu Ders Notları, Yrd. Doç. Dr. Nevzat Şimşek, Yrd. Doç Dr. Mert URAL ve Yrd. Doç. Dr. Nagehan Keskin tarafından Mert URAL ve Yrd. Doç. Dr. Nagehan Keskin tarafından hazırlanmıştırhazırlanmıştır

22

KURAL KOYUCU (NORMATİF) İKTİSAT KURAL KOYUCU (NORMATİF) İKTİSAT METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ

Kural koyucu (normatif) metodolojinin Kural koyucu (normatif) metodolojinin temel özelliğitemel özelliği:: Bilimsel bilgi ile bilimsel olmayan bilginin birbirinden Bilimsel bilgi ile bilimsel olmayan bilginin birbirinden

ayrıt edilmesinin temel amaç edinilmesidir. ayrıt edilmesinin temel amaç edinilmesidir.

Kural koyucu (normatif) iktisat metodolojisi başlığı Kural koyucu (normatif) iktisat metodolojisi başlığı altında yer alan yaklaşımlar:altında yer alan yaklaşımlar:

• DoğrulamacılıkDoğrulamacılık

• Yanlışlamacılık Yanlışlamacılık

• Bilimsel Araştırma Programları MetodolojisiBilimsel Araştırma Programları Metodolojisi Bu yaklaşımların Bu yaklaşımların ortak özelliğiortak özelliği; iktisat biliminin bilimsellik ; iktisat biliminin bilimsellik

vasfı kazanabilmesi için taşıması gereken özellikleri ve vasfı kazanabilmesi için taşıması gereken özellikleri ve iktisatçıların bilgileri üretirken uymaları gereken iktisatçıların bilgileri üretirken uymaları gereken metodolojik ilkeleri belirlemeyi amaçlamalarıdır.metodolojik ilkeleri belirlemeyi amaçlamalarıdır.

33

KURAL KOYUCU YAKLAŞIMLAR:KURAL KOYUCU YAKLAŞIMLAR:3-BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROGRAMLARI 3-BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROGRAMLARI

METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Bilimsel Araştırma Programları (BAP)

metodolojisi, Popper’in öğrencisi olan Imre metodolojisi, Popper’in öğrencisi olan Imre Lakatos tarafından geliştirilmiştir.Lakatos tarafından geliştirilmiştir.

20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bilim 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bilim felsefesi Popper, Thomas Kuhn ve Lakatos felsefesi Popper, Thomas Kuhn ve Lakatos merkezli bir tartışmaya dönüşmüştür. merkezli bir tartışmaya dönüşmüştür.

İktisatta yöntem tartışmalarında, Popper ve İktisatta yöntem tartışmalarında, Popper ve Khun ile birlikte en çok sözü edilen bilim Khun ile birlikte en çok sözü edilen bilim felsefecilerinden birisi de Lakatos’dur.felsefecilerinden birisi de Lakatos’dur.

44


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi Imre Lakatos’un Hayatı:Imre Lakatos’un Hayatı:

• Imre Lakatos, 1922’de Macaristan’da doğdu.Imre Lakatos, 1922’de Macaristan’da doğdu.

•Nazi işgalinde Yahudi oldukları için annesi ve Nazi işgalinde Yahudi oldukları için annesi ve büyükannesi öldürülünce iki kez isim değiştirdi.büyükannesi öldürülünce iki kez isim değiştirdi.

•1947’de Macaristan Eğitim Bakanlığı’ndaki 1947’de Macaristan Eğitim Bakanlığı’ndaki görevi sırasında revizyonist düşünceleri nedeniyle görevi sırasında revizyonist düşünceleri nedeniyle 1950-53 yılları arasında 3 yıl hapis yattı.1950-53 yılları arasında 3 yıl hapis yattı.

•1954-56 yılları arasında Alfred Renyi isimli bir 1954-56 yılları arasında Alfred Renyi isimli bir matematikçinin yanında tercümanlık yaptı.matematikçinin yanında tercümanlık yaptı.

•1956’da Macar ayaklanması sırasında Batı’ya 1956’da Macar ayaklanması sırasında Batı’ya kaçtı.kaçtı.

55


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi Imre Lakatos’un Hayatı:Imre Lakatos’un Hayatı:

•1960’da London School of Economics’e geçti 1960’da London School of Economics’e geçti ve burada bilim felsefesi ile tanışıp bu konuda ve burada bilim felsefesi ile tanışıp bu konuda dersler verdi. Bu dönemde Popper ile tanıştı.dersler verdi. Bu dönemde Popper ile tanıştı.

•1974 yılında öldü.1974 yılında öldü. Esas yetişme alanı matematik felsefesi olan Esas yetişme alanı matematik felsefesi olan

Lakatos, Popper ve Kuhn’un görüşlerini farklı bir Lakatos, Popper ve Kuhn’un görüşlerini farklı bir kavramsal çerçevede sentezleyerek, bilim kavramsal çerçevede sentezleyerek, bilim felsefesi literatürüne, oldukça ilgi gören ve büyük felsefesi literatürüne, oldukça ilgi gören ve büyük yankı uyandıran “Bilimsel Araştırma Programları yankı uyandıran “Bilimsel Araştırma Programları Metodolojisi” yaklaşımını kazandırmıştır.Metodolojisi” yaklaşımını kazandırmıştır.

66


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi Lakatos’un kendisinden önceki yaklaşımları Lakatos’un kendisinden önceki yaklaşımları

özetleyerek daha sonra kendi yaklaşımını ortaya özetleyerek daha sonra kendi yaklaşımını ortaya koyduğu en önemli makalesi “Falsification and koyduğu en önemli makalesi “Falsification and the Methodology of Scientific Research the Methodology of Scientific Research Programmes” (Yanlışlama ve Bilimsel Araştırma Programmes” (Yanlışlama ve Bilimsel Araştırma Programlarının Metodolojisi) dır. Programlarının Metodolojisi) dır.

Bu makale, bilim metodolojisi literatüründe adı en Bu makale, bilim metodolojisi literatüründe adı en çok geçen kaynaklardan birisi haline gelmiştir.çok geçen kaynaklardan birisi haline gelmiştir.

77


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi Lakatos’a göre doğrulamacılığın ilk saf biçimi Lakatos’a göre doğrulamacılığın ilk saf biçimi

akılcılıktır. akılcılıktır. Genel kabul gören eğilime göre, Genel kabul gören eğilime göre, bilimsel dürüstlükbilimsel dürüstlük, ,

ispatlanamayacak bir şeyi ortaya sürmeye karşıdır. ispatlanamayacak bir şeyi ortaya sürmeye karşıdır. Ancak, olguların önermeleri ispatlayamayacağı ve Ancak, olguların önermeleri ispatlayamayacağı ve

mantığın hiçbir yanılgıya düşmeden teorinin içeriğini mantığın hiçbir yanılgıya düşmeden teorinin içeriğini artıramayacağı gündeme gelince, bütün teorilerin eşit artıramayacağı gündeme gelince, bütün teorilerin eşit seviyede ispatlanamaz oldukları kanısı yayılmıştır. seviyede ispatlanamaz oldukları kanısı yayılmıştır.

Daha sonra ise, Daha sonra ise, bilimsel dürüstlüğünbilimsel dürüstlüğün, kesin , kesin ispatlanmayı değil, sahip olunan destekleyici delillerin ispatlanmayı değil, sahip olunan destekleyici delillerin sağladığı olasılığın yüksekliğini gerektirdiği sağladığı olasılığın yüksekliğini gerektirdiği düşünülmeye başlanmıştır.düşünülmeye başlanmıştır.

88


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi Lakatos’a göre yanlışlamacılık 3’e ayrılır:Lakatos’a göre yanlışlamacılık 3’e ayrılır:

•Dogmatik YanlışlamacılıkDogmatik Yanlışlamacılık

•Metodolojik YanlışlamacılıkMetodolojik Yanlışlamacılık

•Sofistike YanlışlamacılıkSofistike Yanlışlamacılık 1) Dogmatik Yanlışlamacılık1) Dogmatik Yanlışlamacılık Dogmatik yanlışlamacılık, bilimin hiçbir kuramı Dogmatik yanlışlamacılık, bilimin hiçbir kuramı

doğrulayamamakla birlikte bazı teorilerin yanlışlığını doğrulayamamakla birlikte bazı teorilerin yanlışlığını tam bir kesinlikle ortaya koyabileceğini tam bir kesinlikle ortaya koyabileceğini savunmaktadır. savunmaktadır.

Dogmatik yanlışlamacılığa göre, bir teori kendisiyle Dogmatik yanlışlamacılığa göre, bir teori kendisiyle çelişen bir gözlem önermesiyle yanlışlanır.çelişen bir gözlem önermesiyle yanlışlanır.

99


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi 1) Dogmatik Yanlışlamacılık1) Dogmatik Yanlışlamacılık…… Dolayısıyla, bilimsel dürüstlük, deneyle (gözlemle) Dolayısıyla, bilimsel dürüstlük, deneyle (gözlemle)

çelişen tüm kuramlardan vazgeçmeyi çelişen tüm kuramlardan vazgeçmeyi gerektirmektedir. gerektirmektedir.

2) Metodolojik Yanlışlamacılık2) Metodolojik Yanlışlamacılık Metodolojik yanlışlamacılığa göre, bilim adamları Metodolojik yanlışlamacılığa göre, bilim adamları

olguları yorumlarken, deneysel teknikleri olguları yorumlarken, deneysel teknikleri kullanırken, bu işi yanılabilir teorilerin ışığında kullanırken, bu işi yanılabilir teorilerin ışığında yaparlar. Bu teorileri belirli bağlamlarda yaparlar. Bu teorileri belirli bağlamlarda kullanıyor olmalarına rağmen, onları sınanan kullanıyor olmalarına rağmen, onları sınanan teoriler olarak değil, sorun oluşturmayan arkaplan teoriler olarak değil, sorun oluşturmayan arkaplan bilgisi olarak görürler. bilgisi olarak görürler.

1010


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi 2) Metodolojik Yanlışlamacılık2) Metodolojik Yanlışlamacılık…… Belirli bir bağlamda oluşan deneysel temelin Belirli bir bağlamda oluşan deneysel temelin

teoriyle uyuşmaması durumunda teorinin teoriyle uyuşmaması durumunda teorinin yanlışlandığı söylenebilir ancak bu söz konusu yanlışlandığı söylenebilir ancak bu söz konusu teorinin yanlışlandığının ispatlandığı anlamında teorinin yanlışlandığının ispatlandığı anlamında değildir. Bu durumda bile söz konusu teori doğru değildir. Bu durumda bile söz konusu teori doğru olabilir. Yani doğru olanı eleyip, yanlış olanı kabul olabilir. Yani doğru olanı eleyip, yanlış olanı kabul etmemiz gibi bir durum söz konusu olabilir ama etmemiz gibi bir durum söz konusu olabilir ama bu risk göze alınmalıdır.bu risk göze alınmalıdır.

1111


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi 2) Metodolojik Yanlışlamacılık2) Metodolojik Yanlışlamacılık…… Eğer bir teori yanlışlanmışsa, onun doğru olması Eğer bir teori yanlışlanmışsa, onun doğru olması

durumunda, doğruyu elemiş olma riskine rağmen durumunda, doğruyu elemiş olma riskine rağmen o teori tasfiye edilmelidir. Bu metodolojinin o teori tasfiye edilmelidir. Bu metodolojinin alternatif maliyeti de budur. alternatif maliyeti de budur.

Metodolojik yanlışlamacılığa göre bu, bilimin Metodolojik yanlışlamacılığa göre bu, bilimin gelişme ihtimali için ödenmesi gereken bir gelişme ihtimali için ödenmesi gereken bir bedeldir. Çünkü bazı teorilerin elenmesini bedeldir. Çünkü bazı teorilerin elenmesini mümkün kılacak bir yol bulunamaması mümkün kılacak bir yol bulunamaması durumunda bilimsel gelişmeden değil, kaostan durumunda bilimsel gelişmeden değil, kaostan bahsedilecektir.bahsedilecektir.

1212


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi 2) Metodolojik Yanlışlamacılık2) Metodolojik Yanlışlamacılık…… Metodolojik yanlışlamacılıkta, bir teoriyi Metodolojik yanlışlamacılıkta, bir teoriyi

reddetmek ile onun yanlışlığını ispat etmek reddetmek ile onun yanlışlığını ispat etmek birbirinden ayrılmaktadır. Bilimsel olanla birbirinden ayrılmaktadır. Bilimsel olanla olmayana ilişkin yeni bir ayrıştırıcı ölçüt öne olmayana ilişkin yeni bir ayrıştırıcı ölçüt öne sürülmektedir. sürülmektedir.

Ancak belirli gözlemlenebilir durumları Ancak belirli gözlemlenebilir durumları yasaklayan ve bu yüzden yanlışlanabilen ve yasaklayan ve bu yüzden yanlışlanabilen ve reddedilebilen teoriler bilimseldir veya bir teori reddedilebilen teoriler bilimseldir veya bir teori eğer deneysel temel taşıyorsa bilimseldir.eğer deneysel temel taşıyorsa bilimseldir.

1313


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi 3) Sofistike Yanlışlamacılık3) Sofistike Yanlışlamacılık Sofistike yanlışlamacılığa göre, bir teori eğer Sofistike yanlışlamacılığa göre, bir teori eğer

öncekinden veya rakibinden farklı olarak öncekinden veya rakibinden farklı olarak artan artan ampirik (deneysel) içerikle destekleniyorsaampirik (deneysel) içerikle destekleniyorsa yani, yani, eğer eğer yeni olguların keşfine götürüyorsayeni olguların keşfine götürüyorsa ancak o ancak o zaman ‘bilimsel’ veya ‘kabul edilebilir’ bir teoridir.zaman ‘bilimsel’ veya ‘kabul edilebilir’ bir teoridir.

Yani sofistike yanlışlamacılık, sorunu bir teorinin Yani sofistike yanlışlamacılık, sorunu bir teorinin değerlendirilmesinden bir dizi teorinin değerlendirilmesinden bir dizi teorinin değerlendirilmesine kaydırmaktadır. Çünkü değerlendirilmesine kaydırmaktadır. Çünkü diğerlerinden yalıtılmış bir teorinin diğerlerinden yalıtılmış bir teorinin bilimselliğinden veya bilimsel olmamasından bilimselliğinden veya bilimsel olmamasından bahsedilemez.bahsedilemez.

1414


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ A) Bilim Felsefesinde Lakatos SenteziA) Bilim Felsefesinde Lakatos Sentezi 3) Sofistike Yanlışlamacılık3) Sofistike Yanlışlamacılık…… Hiçbir deney, gözlem ifadesi veya hipotez tek Hiçbir deney, gözlem ifadesi veya hipotez tek

başına yanlışlamaya neden olmaz. Çünkü daha iyi başına yanlışlamaya neden olmaz. Çünkü daha iyi bir teori olmadan yanlışlama olmaz. Deneylerimiz bir teori olmadan yanlışlama olmaz. Deneylerimiz mevcut teori ile çelişse de yeni bir teori ortaya mevcut teori ile çelişse de yeni bir teori ortaya çıkana kadar eldeki teoriyi savunmaya devam çıkana kadar eldeki teoriyi savunmaya devam ederiz.ederiz.

1515


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP)

MetodolojisiMetodolojisi BAP, aynı bakış açısına sahip kuramlardan oluşan BAP, aynı bakış açısına sahip kuramlardan oluşan

tarihi sürecitarihi süreci ifade etmektedir. ifade etmektedir. Lakatos, kuramların tek başına ele alınmalarını Lakatos, kuramların tek başına ele alınmalarını

reddetmiştir.reddetmiştir. Bir bilimsel kuram, kesin bir biçimde doğrulanamaz Bir bilimsel kuram, kesin bir biçimde doğrulanamaz

veya yanlışlanamaz.veya yanlışlanamaz. Önermeleri yardımcı önermelerle birlikte sınarız. Önermeleri yardımcı önermelerle birlikte sınarız.

Sonuç olarak onları doğruladığımız veya Sonuç olarak onları doğruladığımız veya yanlışladığımızı bilmek konusunda emin olamayız. yanlışladığımızı bilmek konusunda emin olamayız.

Bu durumda, tekil kuramlar yerine Bu durumda, tekil kuramlar yerine bağlı kuramlarbağlı kuramlar (BAP) söz konusudur.(BAP) söz konusudur.

1616



MetodolojisiMetodolojisi Yani Lakatos’un BAP dediği, tek tek kuramlar Yani Lakatos’un BAP dediği, tek tek kuramlar

değil, birbirine bağlı kuramlardan oluşan bir değil, birbirine bağlı kuramlardan oluşan bir bütündür.bütündür.

Bu bağlamda Lakatos, Kuhn’daki “paradigma” Bu bağlamda Lakatos, Kuhn’daki “paradigma” kavramına yaklaşmaktadır. Yani Lakatos’un BAP kavramına yaklaşmaktadır. Yani Lakatos’un BAP metodolojisi, sofistike yanlışlamacılığın Kuhn’un metodolojisi, sofistike yanlışlamacılığın Kuhn’un yaklaşımına uyarlanışıdır.yaklaşımına uyarlanışıdır.

BAP, ampirik olarak çürütülemeyen, olması BAP, ampirik olarak çürütülemeyen, olması gereken hakkında saf metafizik inançlar topluluğu gereken hakkında saf metafizik inançlar topluluğu oluşturan bilimsel araştırma kuralları disiplinidir.oluşturan bilimsel araştırma kuralları disiplinidir.

1717



MetodolojisiMetodolojisi Lakatos’da BAP 3 unsurdan oluşmaktadır:Lakatos’da BAP 3 unsurdan oluşmaktadır:

•Sert (Katı) ÇekirdekSert (Katı) Çekirdek

•Koruyucu KuşakKoruyucu Kuşak

•Pozitif - Negatif Anlama AracıPozitif - Negatif Anlama Aracı Sert Çekirdek:Sert Çekirdek: Sert çekirdek, bilim adamları topluluğunun bağlı Sert çekirdek, bilim adamları topluluğunun bağlı

olduğu geleneklerce belirlenmiş ve yönteme ilişkin olduğu geleneklerce belirlenmiş ve yönteme ilişkin kararlar yoluyla kararlar yoluyla reddedilemeyecek unsurlarıreddedilemeyecek unsurları içermektedir.içermektedir.

Metafizik unsurdur, inançlardan oluşur. Kısacası, sert Metafizik unsurdur, inançlardan oluşur. Kısacası, sert çekirdek aksiyomlar setidir. çekirdek aksiyomlar setidir.

1818



MetodolojisiMetodolojisi Sert ÇekirdekSert Çekirdek…… İktisattaki sert çekirdeğin içerdiği temel unsur, İktisattaki sert çekirdeğin içerdiği temel unsur,

rasyonel ekonomik bireyrasyonel ekonomik birey varsayımıdır. varsayımıdır. Sert çekirdeği değiştirmeyi amaçlayan bilim Sert çekirdeği değiştirmeyi amaçlayan bilim

adamları, araştırma programının içinde kalarak adamları, araştırma programının içinde kalarak bunu başaramazlar. Çünkü sert çekirdek değişirse bunu başaramazlar. Çünkü sert çekirdek değişirse araştırma programı da değişmiş demektir. araştırma programı da değişmiş demektir. Dolayısıyla bütün etkinlik bu sert çekirdeğe dayalı Dolayısıyla bütün etkinlik bu sert çekirdeğe dayalı olarak yapılacağı için onun yanlışlanmamasına olarak yapılacağı için onun yanlışlanmamasına çalışılır. çalışılır.

1919



MetodolojisiMetodolojisi Sert ÇekirdekSert Çekirdek…… Gözlem veya deney sonucunda ortaya çıkan durumla, Gözlem veya deney sonucunda ortaya çıkan durumla,

program arasında bir uyumsuzluk ortaya çıkınca, program arasında bir uyumsuzluk ortaya çıkınca, bunun öncelikle sert çekirdekten değil, başka bunun öncelikle sert çekirdekten değil, başka nedenlerden kaynaklandığı düşünülür ve yardımcı nedenlerden kaynaklandığı düşünülür ve yardımcı varsayım ve hipotezlerle çelişki giderilmeye çalışılır. varsayım ve hipotezlerle çelişki giderilmeye çalışılır. Yardımcı hipotezlerin geliştirildiği alan ise koruyucu Yardımcı hipotezlerin geliştirildiği alan ise koruyucu kuşaktır.kuşaktır.

Koruyucu Kuşak: Koruyucu Kuşak: Sert çekirdeği koruyan hipotezlerdir. Sert çekirdeği koruyan hipotezlerdir. Lakatos’da sert çekirdek kolay kolay değişmez ancak Lakatos’da sert çekirdek kolay kolay değişmez ancak

koruyucu kuşak daha esnektir, değişebilir.koruyucu kuşak daha esnektir, değişebilir.

2020



MetodolojisiMetodolojisi Koruyucu KuşakKoruyucu Kuşak…… Koruyucu kuşak içinde yer alan hipotezler Koruyucu kuşak içinde yer alan hipotezler

sınanmaya açıktırsınanmaya açıktır. Dolayısıyla programda bir . Dolayısıyla programda bir değişiklik olmadan da koruyucu kuşakta bazı değişiklik olmadan da koruyucu kuşakta bazı değişiklikler yapılması, bazı kuramların yerini yeni değişiklikler yapılması, bazı kuramların yerini yeni kuramlara bırakmaları mümkündür.kuramlara bırakmaları mümkündür.

Anlama AracıAnlama Aracı:: BAP’nın nasıl anlaşılması gerektiğini belirler. BAP’ın BAP’nın nasıl anlaşılması gerektiğini belirler. BAP’ın

dışarı ile temasını sağlar. Yani, bilgi büyümesi dışarı ile temasını sağlar. Yani, bilgi büyümesi olarak değerlendirilebilmesi için her araştırma olarak değerlendirilebilmesi için her araştırma programı, kendi anlama aracına sahiptir.programı, kendi anlama aracına sahiptir.

2121


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) MetodolojisiB) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi Anlama AracıAnlama Aracı…… Anlama Aracı, pozitif ve negatif anlama aracı olmak Anlama Aracı, pozitif ve negatif anlama aracı olmak

üzere ikiye ayrılır.üzere ikiye ayrılır.

• Negatif Anlama AracıNegatif Anlama Aracı:: Sert çekirdeğin Sert çekirdeğin araştırılmasına, sorgulanmasına araştırılmasına, sorgulanmasına izin vermezizin vermez, , araştırmanın araştırmanın reddedilemezreddedilemez parçasıdır. Yani negatif parçasıdır. Yani negatif anlama aracı, katı çekirdeğin ihlal edilmesini önleyici anlama aracı, katı çekirdeğin ihlal edilmesini önleyici bir rol üstlenmektedir.bir rol üstlenmektedir.

• Pozitif Anlama AracıPozitif Anlama Aracı:: Kısmen araştırma programının Kısmen araştırma programının reddedilebilirreddedilebilir bölümlerini geliştirir. Pozitif anlama aracı, bölümlerini geliştirir. Pozitif anlama aracı, bilim adamlarına nasıl çalışmaları gerektiğini belirten bilim adamlarına nasıl çalışmaları gerektiğini belirten bir dizi öğüt olarak tanımlanabilir.bir dizi öğüt olarak tanımlanabilir.

2222



MetodolojisiMetodolojisi Anlama AracıAnlama Aracı…… Yani pozitif anlama aracı, üzerinde çalışılması anlamlı Yani pozitif anlama aracı, üzerinde çalışılması anlamlı

görülen konuları belirler ve kuramla çelişen görülen konuları belirler ve kuramla çelişen durumlarla karşılaşıldığında bunların nasıl ele durumlarla karşılaşıldığında bunların nasıl ele alınması gerektiğini tanımlayarak, çelişkinin özel bir alınması gerektiğini tanımlayarak, çelişkinin özel bir duruma dönüşmesinin nasıl sağlanacağına yönelik duruma dönüşmesinin nasıl sağlanacağına yönelik önerilerde bulunur.önerilerde bulunur.

Bir dizi yan hipotezden oluşan koruyucu kuşağın Bir dizi yan hipotezden oluşan koruyucu kuşağın inşasında, pozitif anlama aracı etkili olmaktadır.inşasında, pozitif anlama aracı etkili olmaktadır.

Negatif anlama aracı, bilim adamlarına Negatif anlama aracı, bilim adamlarına yapmamalarıyapmamaları gerekengereken şeyleri söylerken, pozitif anlama aracı ise şeyleri söylerken, pozitif anlama aracı ise yapmaları gerekenyapmaları gereken şeyleri söyler. şeyleri söyler.

2323



MetodolojisiMetodolojisi Anlama AracıAnlama Aracı…… Bir anlamda pozitif anlama aracı, bir araştırma Bir anlamda pozitif anlama aracı, bir araştırma

programlarının karşıt örneklerden ve programlarının karşıt örneklerden ve kuraldışılıklardan (anormalliklerden) kurtulamayacağı kuraldışılıklardan (anormalliklerden) kurtulamayacağı gerçeğinden hareketle, koruyucu kuşakta gerçeğinden hareketle, koruyucu kuşakta oluşabilecek, teori ile çelişen deney ve gözlem oluşabilecek, teori ile çelişen deney ve gözlem sonuçlarının nasıl manipüle edilebileceğine yönelik, sonuçlarının nasıl manipüle edilebileceğine yönelik, programın savunucusu olan bilim adamlarının ortaya programın savunucusu olan bilim adamlarının ortaya koyduğu önerileri içermektedir. koyduğu önerileri içermektedir.

Aksi halde bu kuraldışılıklara karsı korunmayı Aksi halde bu kuraldışılıklara karsı korunmayı başaramayan programların uzun süre ayakta başaramayan programların uzun süre ayakta kalmaları mümkün değildir. kalmaları mümkün değildir.

2424



MetodolojisiMetodolojisi Buna göre, yanlışlama ölçütü, bilimsel olan ile Buna göre, yanlışlama ölçütü, bilimsel olan ile

bilimsel olmayan önerme arasında bir ölçüt değildir.bilimsel olmayan önerme arasında bir ölçüt değildir. Bilim adamları gerçeklerle çelişiyor diye bir kuramı Bilim adamları gerçeklerle çelişiyor diye bir kuramı

atmazlar. Normal olmayan durumu açıklayan, atmazlar. Normal olmayan durumu açıklayan, imdada yetişen yardımcı bir hipotez geliştirirler veya imdada yetişen yardımcı bir hipotez geliştirirler veya anormallikler açıklanamıyorsa onu göz ardı ederler anormallikler açıklanamıyorsa onu göz ardı ederler ve dikkatleri başka sorulara yöneltirler.ve dikkatleri başka sorulara yöneltirler.

Bu bağlamda, koruyucu kuşak, yardımcı hipotezlerle Bu bağlamda, koruyucu kuşak, yardımcı hipotezlerle sert çekirdeği reddedişten korur. Onun için koruyucu sert çekirdeği reddedişten korur. Onun için koruyucu kuşak sürekli değiştirilir ve geliştirilir. Bu arada sert kuşak sürekli değiştirilir ve geliştirilir. Bu arada sert çekirdek değişmeden kalır.çekirdek değişmeden kalır.

2525



MetodolojisiMetodolojisi Lakatos metodolojisinde programı dejenere eden veya Lakatos metodolojisinde programı dejenere eden veya

çökerten iki şey vardır: Bunlardan çökerten iki şey vardır: Bunlardan birincisibirincisi, yeni test , yeni test imkanı yaratmayan yardımcı hipotezler, imkanı yaratmayan yardımcı hipotezler, ikincisi iseikincisi ise katı çekirdeği sorgulamaya yönelen etkinlikledir.katı çekirdeği sorgulamaya yönelen etkinlikledir.

Lakatos’a göre bilgi büyümesi (bilimsel ilerleme), Lakatos’a göre bilgi büyümesi (bilimsel ilerleme), araştırma programı ile sağlanır. Bu açıdan Lakatos’da araştırma programı ile sağlanır. Bu açıdan Lakatos’da kuramlar sınanır, fakat araştırma programları kuramlar sınanır, fakat araştırma programları sınanmaz sadece değerlendirilir.sınanmaz sadece değerlendirilir.

Lakatos’a göre eğer bir araştırma programı, önceki Lakatos’a göre eğer bir araştırma programı, önceki formülasyonun ampirik içeriğini büyütüyorsa kuramsal formülasyonun ampirik içeriğini büyütüyorsa kuramsal olarak olarak “ilerleyici”“ilerleyici”, bunu sağlamıyorsa , bunu sağlamıyorsa “yozlaşan-“yozlaşan-terkedilen” terkedilen” olarak nitelendirilir.olarak nitelendirilir.

2626



MetodolojisiMetodolojisi Ancak Lakatos’da ilerleyici-yozlaşan program ayrımı Ancak Lakatos’da ilerleyici-yozlaşan program ayrımı

mutlak değil, görelidir. Çünkü zaman içerisinde bir mutlak değil, görelidir. Çünkü zaman içerisinde bir araştırma programının niteliği değişebilir.araştırma programının niteliği değişebilir.

Bir program zaman içerisinde ilerleyici statüden Bir program zaman içerisinde ilerleyici statüden yozlaşan statüye geçerek bilimsel niteliğini yozlaşan statüye geçerek bilimsel niteliğini yitirebilir. Yada tam tersine yozlaşan bir araştırma yitirebilir. Yada tam tersine yozlaşan bir araştırma programı zaman içerisinde tekrar ilerleyici bir nitelik programı zaman içerisinde tekrar ilerleyici bir nitelik kazanabilir.kazanabilir.

Lakatos açısından bilimsel gelişmeLakatos açısından bilimsel gelişme, yozlaşan , yozlaşan BAP’dan ilerleyici BAP’a geçiştir. Burada önemli olan BAP’dan ilerleyici BAP’a geçiştir. Burada önemli olan BAP’ın BAP’ın ampirik içeriğinin artıp artmadığıdırampirik içeriğinin artıp artmadığıdır. Yani . Yani ilerlemeyi ve yozlaşmayı belirleyen ampirik içeriktir.ilerlemeyi ve yozlaşmayı belirleyen ampirik içeriktir.

2727



MetodolojisiMetodolojisi Bu bağlamda Lakatos, Popper’deki ampirik içeriğin Bu bağlamda Lakatos, Popper’deki ampirik içeriğin

artırılması gerektiği görüşünü desteklemektedir.artırılması gerektiği görüşünü desteklemektedir. İlerleyici programlar, daha çok nesnel gerçekliği İlerleyici programlar, daha çok nesnel gerçekliği

açıklayabilecek kuramlar içerirler. Burada kuram, açıklayabilecek kuramlar içerirler. Burada kuram, açıkladığı yeni gerçeklerle ilerler. açıkladığı yeni gerçeklerle ilerler.

Yozlaşan programlarda ise, kuram açıkladığı Yozlaşan programlarda ise, kuram açıkladığı ampirik gerçeklerden bağımsız olarak gelişir, ampirik gerçeklerden bağımsız olarak gelişir, dallanıp budaklanır. Bu arada ortaya çıkan dallanıp budaklanır. Bu arada ortaya çıkan açıklanması gerekli yeni gerçekler ise, durumun açıklanması gerekli yeni gerçekler ise, durumun özelliklerine göre, o anda geliştirilmiş yardımcı özelliklerine göre, o anda geliştirilmiş yardımcı varsayımlar yardımıyla kuram kapsamına alınırlar.varsayımlar yardımıyla kuram kapsamına alınırlar.

2828



MetodolojisiMetodolojisi İlerleyici ve yozlaşan programlardan bahsederken İlerleyici ve yozlaşan programlardan bahsederken

Lakatos’un vurguladığı noktalardan birisi de, Lakatos’un vurguladığı noktalardan birisi de, yozlaşan programın, yerine geçecek yeni bir yozlaşan programın, yerine geçecek yeni bir program olmadan reddedilemeyeceğidir. program olmadan reddedilemeyeceğidir.

Yani Lakatos, iki veya daha fazla programın aynı Yani Lakatos, iki veya daha fazla programın aynı zamanda yan yana yer alabileceklerini belirtiyor zamanda yan yana yer alabileceklerini belirtiyor ve ancak hakim programın yozlaşması, yanı sıra ve ancak hakim programın yozlaşması, yanı sıra var olan diğer programların başarıları karşısında var olan diğer programların başarıları karşısında inkar edilemez bir nitelik kandıktan sonra bir inkar edilemez bir nitelik kandıktan sonra bir değişikliğe gidilebileceğini ifade ediyor.değişikliğe gidilebileceğini ifade ediyor.

2929



MetodolojisiMetodolojisi Lakatos’a göre, BAP’ları hiçbir zaman birden bire Lakatos’a göre, BAP’ları hiçbir zaman birden bire

yok olmazlar. Yetersizlikler kendini hissettirdikçe yok olmazlar. Yetersizlikler kendini hissettirdikçe yavaş yavaş kaybolurlar. Bunun için de on yılların yavaş yavaş kaybolurlar. Bunun için de on yılların geçmesi gerekir. geçmesi gerekir.

Lakatos, somut dünyada gözlendiği üzere bilimde Lakatos, somut dünyada gözlendiği üzere bilimde değer yargılarının varlığını kabul etmektedir. Yani değer yargılarının varlığını kabul etmektedir. Yani Lakatos’un yaklaşımında, Popper’den farklı olarak Lakatos’un yaklaşımında, Popper’den farklı olarak değer yargıları ve buna benzer unsurlar yöntem değer yargıları ve buna benzer unsurlar yöntem tartışmasının bir parçası haline gelmiş oluyor. tartışmasının bir parçası haline gelmiş oluyor.

3030



MetodolojisiMetodolojisi Mantıksal pozitivistler ve Popper’deki Mantıksal pozitivistler ve Popper’deki

uygulanması gereken kesin bilimsellik ölçütlerinin uygulanması gereken kesin bilimsellik ölçütlerinin yerini Lakatos’da bir dizi yerini Lakatos’da bir dizi “bilimsel ahlak kuralları”“bilimsel ahlak kuralları” almaktadır. almaktadır.

Bu bilimsel ahlak kurallarından birisi Bu bilimsel ahlak kurallarından birisi alçakgönüllülükalçakgönüllülüktür. Alçakgönüllülükten kast tür. Alçakgönüllülükten kast edilen, bilim adamlarının, bağlı olduğu programın edilen, bilim adamlarının, bağlı olduğu programın yozlaşma dönemine girip, yerini ilerleyici bir yozlaşma dönemine girip, yerini ilerleyici bir programa bırakabileceğini ve bilimsel çalışmada programa bırakabileceğini ve bilimsel çalışmada mutlak doğruların söz konusu olmadığını bilerek mutlak doğruların söz konusu olmadığını bilerek çalışması gerektiğidir. çalışması gerektiğidir.

3131



MetodolojisiMetodolojisi Lakatos’un tavsiye ettiği bilimsel ahlak Lakatos’un tavsiye ettiği bilimsel ahlak

kurallarından bir diğeri ise kurallarından bir diğeri ise inatçılıkinatçılıktır. İnatçılıktan tır. İnatçılıktan kast edilen ise, kuramlarla çelişen gerçekler kast edilen ise, kuramlarla çelişen gerçekler karşısında, programı hemen terk etmeye karşısında, programı hemen terk etmeye kalkışmamak, gelişmekte olan programlara şans kalkışmamak, gelişmekte olan programlara şans tanıyarak onları daha büyüme aşamasında tanıyarak onları daha büyüme aşamasında ezmemektir. Bu bilimin gelişmesi açısından ezmemektir. Bu bilimin gelişmesi açısından önemlidir. önemlidir.

Ancak Lakatos, inatçılığın ancak Ancak Lakatos, inatçılığın ancak dürüstlükdürüstlükle le birlikte yer aldığı sürece bilimin ilerlemesine birlikte yer aldığı sürece bilimin ilerlemesine katkıda bulunabileceğini öne sürmektedir. katkıda bulunabileceğini öne sürmektedir.

3232



MetodolojisiMetodolojisi Bilim adamı, kendi programını, başarısızlıklarına Bilim adamı, kendi programını, başarısızlıklarına

rağmen inatla savunurken, aynı zamanda da, rağmen inatla savunurken, aynı zamanda da, başarısızlıklarının ve rakip başarılarının çetelesini başarısızlıklarının ve rakip başarılarının çetelesini tutmak durumundadır. tutmak durumundadır.

Bu bağlamda inatçılık, ancak başarısızlıklar göz Bu bağlamda inatçılık, ancak başarısızlıklar göz ardı edilmediği ve rakiplerin başarıları da dikkatle ardı edilmediği ve rakiplerin başarıları da dikkatle izlendiği sürece bilim adamına yakışan ve bilimsel izlendiği sürece bilim adamına yakışan ve bilimsel gelişmeyi hızlandıran bir özellik olarak ortaya gelişmeyi hızlandıran bir özellik olarak ortaya çıkmaktadır. çıkmaktadır.

3333



MetodolojisiMetodolojisi Ancak Lakatos’un yaklaşımında, bir programın Ancak Lakatos’un yaklaşımında, bir programın

yozlaştığına nasıl karar verileceği konusunda bir yozlaştığına nasıl karar verileceği konusunda bir boşluk vardır. Hem Kuhn hem de Feyerabend boşluk vardır. Hem Kuhn hem de Feyerabend tarafından eleştirilen bu boşluk, Lakatos’un tarafından eleştirilen bu boşluk, Lakatos’un yaklaşımının en zayıf taraflarından birisini yaklaşımının en zayıf taraflarından birisini oluşturmaktadır. oluşturmaktadır.

Lakatos bu eleştirilere, yozlaşan programları Lakatos bu eleştirilere, yozlaşan programları ilerleyici programlardan ayıran bir ölçüt olarak ilerleyici programlardan ayıran bir ölçüt olarak ampirik içerikampirik içerik konusundaki açıklamanın bu ayrımı konusundaki açıklamanın bu ayrımı yapmak için yeterli olduğunu öne sürerek karşı yapmak için yeterli olduğunu öne sürerek karşı çıkmaktadır.çıkmaktadır.

3434



MetodolojisiMetodolojisi Ancak geriye dönük değerlendirmeler yapmak için Ancak geriye dönük değerlendirmeler yapmak için

yararlı olan bu ölçütün, varolan programlarla ilgili yararlı olan bu ölçütün, varolan programlarla ilgili değerlendirmelerde kullanılabilmesi için belirli bir değerlendirmelerde kullanılabilmesi için belirli bir zaman sınırıyla birlikte ortaya konulmuş olması zaman sınırıyla birlikte ortaya konulmuş olması gerekmektedir. gerekmektedir.

Yani, bir programın başarısızlıklarını yeni bir gelişme Yani, bir programın başarısızlıklarını yeni bir gelişme aşamasına geçiş dönemine özgü, hoşgörüyle aşamasına geçiş dönemine özgü, hoşgörüyle karşılanması gereken başarısızlıklar olarak mı yoksa karşılanması gereken başarısızlıklar olarak mı yoksa doğrudan doğruya yozlaşma belirtisi olarak mı doğrudan doğruya yozlaşma belirtisi olarak mı değerlendireceğimize karar vermek için, hoşgörü değerlendireceğimize karar vermek için, hoşgörü süresinin belirtilmesi gerekmektedir. süresinin belirtilmesi gerekmektedir.

Ancak Lakatos böyle bir süre belirtmekten kaçınmıştır.Ancak Lakatos böyle bir süre belirtmekten kaçınmıştır.

3535


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları İktisat metodolojisinde görüşleri en çok tartışılmış İktisat metodolojisinde görüşleri en çok tartışılmış

olan düşünürlerden birisi de Lakatos’tur. olan düşünürlerden birisi de Lakatos’tur. İktisat metodolojisinde özellikle de uygulamada İktisat metodolojisinde özellikle de uygulamada

Lakatos, Popper ve Khun’a göre daha fazla Lakatos, Popper ve Khun’a göre daha fazla benimsenmekle birlikte, Lakatos’un yönteminin benimsenmekle birlikte, Lakatos’un yönteminin iktisatta tam bir uygulanabilirliği yoktur. Bu iktisatta tam bir uygulanabilirliği yoktur. Bu açıdan bazı düşünürler, Lakatos’un yaklaşımının açıdan bazı düşünürler, Lakatos’un yaklaşımının iktisada uyarlanabilmesi için bazı değişiklere iktisada uyarlanabilmesi için bazı değişiklere uğratılması gerektiğini ifade etmektedirler. uğratılması gerektiğini ifade etmektedirler.

Yanlışlama zorlukları ve bilgi büyümesi açısından Yanlışlama zorlukları ve bilgi büyümesi açısından bakıldığında Lakatos’un görüşleri ve somut iktisat bakıldığında Lakatos’un görüşleri ve somut iktisat bilimi arasında bir yakınlaşma görülmektedir.bilimi arasında bir yakınlaşma görülmektedir.

3636


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Doğal bilimlerden farklı olarak iktisatta durağan Doğal bilimlerden farklı olarak iktisatta durağan

zamanın söz konusu olmaması (tarihsel zaman) zamanın söz konusu olmaması (tarihsel zaman) ve deney yapmanın mümkün olmaması nedeniyle ve deney yapmanın mümkün olmaması nedeniyle iktisatta Popper anlamında yanlışlama her zaman iktisatta Popper anlamında yanlışlama her zaman mümkün değildir.mümkün değildir.

Örneğin iktisattaki paranın içselliği-dışsallığı Örneğin iktisattaki paranın içselliği-dışsallığı tartışmaları dikkate alındığında, hiçbir görüş tartışmaları dikkate alındığında, hiçbir görüş diğerini yanlışlayamamakta, her zaman kendisi diğerini yanlışlayamamakta, her zaman kendisi haklı çıkmaktadır. Bu tartışmaların ampirik haklı çıkmaktadır. Bu tartışmaların ampirik içeriğin artmasına katkısı yoktur. Bu açıdan içeriğin artmasına katkısı yoktur. Bu açıdan iktisatta ampirik içerik-öndeyi ilişkisinden çok, iktisatta ampirik içerik-öndeyi ilişkisinden çok, meydana gelme - açıklama ilişkisimeydana gelme - açıklama ilişkisi geçerlidir. geçerlidir.

3737


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Ampirik içerik söz konusu olduğunda, iktisatta Ampirik içerik söz konusu olduğunda, iktisatta

yanlışlamanın hemen hemen olanaksız olduğu yanlışlamanın hemen hemen olanaksız olduğu görüşü Lakatos’u desteklemektedir.görüşü Lakatos’u desteklemektedir.

Örneğin, “Para talebi istikrarlıdır” hipotezi Örneğin, “Para talebi istikrarlıdır” hipotezi yanlışlanamaz.yanlışlanamaz.

Çünkü tanımlamalara (istikrar kavramının değişik Çünkü tanımlamalara (istikrar kavramının değişik tanımları olabilir), ölçüm tekniklerine ve ele tanımları olabilir), ölçüm tekniklerine ve ele alınan zamana (kısa-orta veya uzun dönem) göre alınan zamana (kısa-orta veya uzun dönem) göre ortaya çıkacak ortaya çıkacak farklılıklarfarklılıklar nedeniyle, para nedeniyle, para talebinin istikrarlı olduğu her zaman talebinin istikrarlı olduğu her zaman kanıtlanabilir. Tabii ki bunun tersi de geçerlidir.kanıtlanabilir. Tabii ki bunun tersi de geçerlidir.

3838


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Lakatos’un yaklaşımı ve iktisat arasındaki ilişkide Lakatos’un yaklaşımı ve iktisat arasındaki ilişkide

belirtilmesi gereken bir diğer nokta da, farklı belirtilmesi gereken bir diğer nokta da, farklı araştırma programlarının varlığı ve bir araştırma araştırma programlarının varlığı ve bir araştırma programından diğerine geçiş konusudur. programından diğerine geçiş konusudur.

İktisatta çeşitli okullar vardır (Klasik Okul, Neoklasik İktisatta çeşitli okullar vardır (Klasik Okul, Neoklasik Okul, Keynesyenler, Kurumcu İktisatçılar gibi). Bu Okul, Keynesyenler, Kurumcu İktisatçılar gibi). Bu okulları bilimsel araştırma programları olarak okulları bilimsel araştırma programları olarak düşünebiliriz.düşünebiliriz.

İktisattaki bu farklı okullar arasında; yaklaşım, İktisattaki bu farklı okullar arasında; yaklaşım, değerler, kullanılan kavramlar ve teknikler değerler, kullanılan kavramlar ve teknikler açısından farklar vardır. Ancak farklı okullar bir açısından farklar vardır. Ancak farklı okullar bir arada bulunabilmektedir. Terkedilen bir okul tekrar arada bulunabilmektedir. Terkedilen bir okul tekrar canlanabilmektedir.canlanabilmektedir.

3939


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları İktisatta bazen tarihsel olarak söyleneni yeniden İktisatta bazen tarihsel olarak söyleneni yeniden

ileri sürmek olanaklıdır. Yani bazen yeni, gerçekte ileri sürmek olanaklıdır. Yani bazen yeni, gerçekte eski olabilmektedir. Örneğin Keynes tarafından eski olabilmektedir. Örneğin Keynes tarafından öne sürülen “efektif talep” kavramından, adı öne sürülen “efektif talep” kavramından, adı konulmadan Malthus ve Marx’da da söz konulmadan Malthus ve Marx’da da söz edilmektedir.edilmektedir.

İktisatta Lakatos’un öne sürdüğü gibi bir İktisatta Lakatos’un öne sürdüğü gibi bir BAP’ından diğerine geçişi destekleyen durumlar BAP’ından diğerine geçişi destekleyen durumlar da söz konusudur. M. Blaug, Keynesci Devrim’in, da söz konusudur. M. Blaug, Keynesci Devrim’in, yozlaşan araştırma programından ilerleyici yozlaşan araştırma programından ilerleyici programa geçiş olduğunu ileri sürmektedir.programa geçiş olduğunu ileri sürmektedir.

4040


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları İktisatta, farklı araştırma programlarının bir arada İktisatta, farklı araştırma programlarının bir arada

bulunabilmesi ve bir araştırma programından bulunabilmesi ve bir araştırma programından diğerine geçişin ani olmaması dikkate alındığında, bu diğerine geçişin ani olmaması dikkate alındığında, bu açılardan iktisattaki durumun Lakatos’un yaklaşımı ile açılardan iktisattaki durumun Lakatos’un yaklaşımı ile benzerlik taşıdığını söylemek mümkündür.benzerlik taşıdığını söylemek mümkündür.

Lakatos’da sert çekirdek metafizik unsurdur, Lakatos’da sert çekirdek metafizik unsurdur, inançlardır, sınanamaz. Dolayısıyla aksiyomların inançlardır, sınanamaz. Dolayısıyla aksiyomların mutlak doğruluğunu savunmaktadır.mutlak doğruluğunu savunmaktadır.

Bazı iktisatçılar ve iktisat yöntembilimcileri, Bazı iktisatçılar ve iktisat yöntembilimcileri, Lakatos’un BAP metodolojisini iktisada uyarlamaya Lakatos’un BAP metodolojisini iktisada uyarlamaya çalışan çalışmalar yapmışlardır. İktisatçılar tarafından çalışan çalışmalar yapmışlardır. İktisatçılar tarafından incelenen araştırma programları genellikle Neo-klasik incelenen araştırma programları genellikle Neo-klasik iktisada yöneliktir.iktisada yöneliktir.

4141


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Bir araştırma programı olarak Neo-klasik iktisadı Bir araştırma programı olarak Neo-klasik iktisadı

ve Keynesi ele alan M. Blaug’a göre, Neo-klasik ve Keynesi ele alan M. Blaug’a göre, Neo-klasik iktisatta iktisatta sert çekirdeksert çekirdek şunlardan oluşmaktadır: şunlardan oluşmaktadır:

•Rasyonel iktisadi hesaplama,Rasyonel iktisadi hesaplama,

•Değişmeyen zevkler ve tercihler,Değişmeyen zevkler ve tercihler,

•Karar almanın bağımsızlığı,Karar almanın bağımsızlığı,

•Tam haber alma,Tam haber alma,

•Tam kesinlik,Tam kesinlik,

•Faktörlerin tam hareketliliği vb.Faktörlerin tam hareketliliği vb.

4242


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Neo klasik iktisatta Neo klasik iktisatta pozitif anlama aracıpozitif anlama aracı::

•Piyasayı alıcı ve satıcılar (üretici ve tüketiciler) Piyasayı alıcı ve satıcılar (üretici ve tüketiciler) olarak bölmek,olarak bölmek,

•Açık sonuçlar elde etmek için piyasa yapısını Açık sonuçlar elde etmek için piyasa yapısını kesinlikle tanımlamak,kesinlikle tanımlamak,

•Davranışsal varsayımlarda ideal tip Davranışsal varsayımlarda ideal tip tanımlamalar yapmak,tanımlamalar yapmak,

•İlgili ceteris paribus koşulların sınırlarını İlgili ceteris paribus koşulların sınırlarını belirtmek vs.dir.belirtmek vs.dir.

Neo klasik iktisatta Neo klasik iktisatta koruyucu kuşakkoruyucu kuşak::

•Marjinal fayda kuramıMarjinal fayda kuramı

4343


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Keynesci araştırma programıyla Keynesci araştırma programıyla sert çekirdeksert çekirdekte te

bazı değişmeler olmuştur:bazı değişmeler olmuştur:

•Rasyonel olmama,Rasyonel olmama,

•Belirsizlik,Belirsizlik,

•İstikrarsız beklentilerin olabilirliği söz konusudur.İstikrarsız beklentilerin olabilirliği söz konusudur.

Keynesci araştırma programında Keynesci araştırma programında koruyucu kuşakkoruyucu kuşak::

•Tüketim fonksiyonu, çarpan mekanizması, Tüketim fonksiyonu, çarpan mekanizması, otonom harcamalar kuramı, spekülasyon otonom harcamalar kuramı, spekülasyon güdüsüyle para talebi, uzun dönemli faiz oranına güdüsüyle para talebi, uzun dönemli faiz oranına bağlılıktır.bağlılıktır.

4444


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Keynesci araştırma programında Keynesci araştırma programında pozitif anlama pozitif anlama

aracıaracı::

•Milli gelir hesaplaması, tüketim fonksiyonu ve Milli gelir hesaplaması, tüketim fonksiyonu ve çarpanın istatistiksel tahminidir.çarpanın istatistiksel tahminidir.

Neo klasik iktisat açısından Lakatos’u inceleyen bir Neo klasik iktisat açısından Lakatos’u inceleyen bir diğer iktisatçı A. W. Coats’dır. Coats, diğer iktisatçı A. W. Coats’dır. Coats, Talep AnaliziTalep Analizi araştırma programını ele almıştır.araştırma programını ele almıştır.

Neo-klasik açıdan Neo-klasik açıdan Talep AnaliziTalep Analizi araştırma araştırma programının programının sert çekirdeğisert çekirdeği::

1)1) Temel iktisadi kuram, zorunlu olarak soyut, Temel iktisadi kuram, zorunlu olarak soyut, statik statik ve geneldir.ve geneldir.

4545


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Neo-klasik açıdan Neo-klasik açıdan Talep AnaliziTalep Analizi araştırma programının araştırma programının

sert çekirdeğisert çekirdeği:…:…

2)2) Temel varsayımlar basit, tekdüze ve Temel varsayımlar basit, tekdüze ve değişmezdir. değişmezdir. Varsayımlar ne Varsayımlar ne gerçek ne de gerçek ne de yanlışlamaya yanlışlamaya duyarlıdır.duyarlıdır.

3)3) Tüketici faydasını maksimum kılmayı amaçlar. Tüketici faydasını maksimum kılmayı amaçlar.

4)4) Tüketici sınırlı gelire sahiptir. Tüketici sınırlı gelire sahiptir.

5)5) Tüketicinin ihtiyaçları sınırsızdır. Fakat azalan Tüketicinin ihtiyaçları sınırsızdır. Fakat azalan marjinal fayda marjinal fayda yasası geçerlidir.yasası geçerlidir.

6)6) Tüketici mal ve hizmetlerin fiyatları hakkında Tüketici mal ve hizmetlerin fiyatları hakkında tam tam bilgiye sahiptir.bilgiye sahiptir.

4646


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Neo-klasik açıdan Neo-klasik açıdan Talep AnaliziTalep Analizi araştırma programının araştırma programının

sert çekirdeğisert çekirdeği:…:…

7)7) Alternatif kullanımlar için rasyonel hesaplama Alternatif kullanımlar için rasyonel hesaplama yapılır.yapılır.

8)8) Bireylerin kararları diğer bireylerden Bireylerin kararları diğer bireylerden bağımsızdırbağımsızdır..

Talep analizi araştırma programının Talep analizi araştırma programının pozitif anlama pozitif anlama aracıaracı::

1)1) Statik modeller yapmak, Statik modeller yapmak,

2)2) Aksiyomların sayısını minimuma indirmek, Aksiyomların sayısını minimuma indirmek,

3)3) Genel kuramlar geliştirmek, Genel kuramlar geliştirmek,

4747


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Talep analizi araştırma programının Talep analizi araştırma programının pozitif anlama pozitif anlama

aracı:…aracı:…

4)4) Fiyatlar veya değişim değerlerinde yoğunlaşmak, Fiyatlar veya değişim değerlerinde yoğunlaşmak,

5)5) Varsayımlar ve gerçekler arasındaki farklılıkları Varsayımlar ve gerçekler arasındaki farklılıkları gidermek için kuramı yeniden yorumlamak.gidermek için kuramı yeniden yorumlamak.

Fulton’da Neo klasik açıdan araştırma programı Fulton’da Neo klasik açıdan araştırma programı yaklaşımını üretim fonksiyonuna uyarlamıştır.yaklaşımını üretim fonksiyonuna uyarlamıştır.

Neo klasik açıdan Neo klasik açıdan Üretim FonksiyonuÜretim Fonksiyonu araştırma araştırma programının programının sert çekirdeğisert çekirdeği::

1)1) Her firmanın üretim fonksiyonuna sahip olduğu Her firmanın üretim fonksiyonuna sahip olduğu varsayılmaktadır.varsayılmaktadır.

4848


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Neo klasik açıdan Neo klasik açıdan Üretim FonksiyonuÜretim Fonksiyonu araştırma araştırma

programının programının sert çekirdeğisert çekirdeği:…:…

2)2) Azalan verimler ilkesi geçerlidir. Azalan verimler ilkesi geçerlidir.

3)3)Üretim sürecinde girdiler birbirleriyle ikame Üretim sürecinde girdiler birbirleriyle ikame edilebilir.edilebilir.

Üretim fonksiyonuÜretim fonksiyonu araştırma programının araştırma programının pozitif pozitif anlama aracıanlama aracı::

1)1) Kurulan modeller kâr maksimizasyonu Kurulan modeller kâr maksimizasyonu veya maliyet veya maliyet minimizasyonu üzerinedir.minimizasyonu üzerinedir.

2)2) Piyasa varsayımı yapılır. En ortak varsayım Piyasa varsayımı yapılır. En ortak varsayım tam tam rekabettir.rekabettir.

4949


METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ C) İktisatta Bilimsel Araştırma ProgramlarıC) İktisatta Bilimsel Araştırma Programları Üretim fonksiyonuÜretim fonksiyonu araştırma programının araştırma programının pozitif pozitif

anlama aracıanlama aracı:…:…

3)3) Mikro ve bireysel düzeyde modeller Mikro ve bireysel düzeyde modeller yapılmaktadır.yapılmaktadır.

Özetle:Özetle: İktisatta Lakatos’un metodolojisi sınırlı geçerliliğe İktisatta Lakatos’un metodolojisi sınırlı geçerliliğe

sahiptir. Fakat diğer yaklaşımlara göre, iktisat sahiptir. Fakat diğer yaklaşımlara göre, iktisat bilimini daha fazla kucaklamaktadır.bilimini daha fazla kucaklamaktadır.

Lakatos’da dikkat çeken noktalardan birisi de Lakatos’da dikkat çeken noktalardan birisi de pozitivizmle birlikte bilimden atılan metafiziğin pozitivizmle birlikte bilimden atılan metafiziğin tekrar saygı görmesidir.tekrar saygı görmesidir.

5050

BETİMSEL (POZİTİF) İKTİSAT BETİMSEL (POZİTİF) İKTİSAT METODOLOJİSİMETODOLOJİSİ

Kural koyucu (normatif) metodolojinin Kural koyucu (normatif) metodolojinin temel özelliğitemel özelliği:: Bilimsel bilgi ile bilimsel olmayan bilginin birbirinden Bilimsel bilgi ile bilimsel olmayan bilginin birbirinden

ayrıt edilmesinin temel amaç edinilmesidir. ayrıt edilmesinin temel amaç edinilmesidir.

Kural koyucu (normatif) iktisat metodolojisi başlığı Kural koyucu (normatif) iktisat metodolojisi başlığı altında toplanan yaklaşımların altında toplanan yaklaşımların ortak özelliğiortak özelliği; ;

İktisat biliminin bilimsellik vasfı kazanabilmesi için İktisat biliminin bilimsellik vasfı kazanabilmesi için veyaveya

Bir bilginin iktisat biliminin alanına dahil edilebilmesi Bir bilginin iktisat biliminin alanına dahil edilebilmesi için taşıması gereken özellikleri ya daiçin taşıması gereken özellikleri ya da

Söz konusu bilgilerin üretilmesi sürecinde Söz konusu bilgilerin üretilmesi sürecinde iktisatçıların uymaları gereken metodolojik ilkeleri iktisatçıların uymaları gereken metodolojik ilkeleri belirlemeyi konu edinmeleridir.belirlemeyi konu edinmeleridir.

5151


Betimsel iktisat metodolojisinde iseBetimsel iktisat metodolojisinde ise::

• Yöntembilimci, iktisatçı teorisyenlerin fiili Yöntembilimci, iktisatçı teorisyenlerin fiili uygulamalarında ne tür uygulamalarında ne tür kaygılarkaygılar taşıdıklarını, taşıdıklarını,

• Teori kurarken ve onu rakiplerine karşı Teori kurarken ve onu rakiplerine karşı savunurken neden belirli metodolojik veya savunurken neden belirli metodolojik veya epistemolojik epistemolojik ilkelerilkelere sarıldıklarını,e sarıldıklarını,

• Dolayısıyla bilgi üretirken “fiilen” hangi Dolayısıyla bilgi üretirken “fiilen” hangi yöntemleri kullandıklarını anlamaya ve yöntemleri kullandıklarını anlamaya ve açıklamaya çalışmaktadır.açıklamaya çalışmaktadır.

Yani betimsel iktisat metodolojisinde, önemli olan Yani betimsel iktisat metodolojisinde, önemli olan bilim olan ile bilim olmayanı ayırmak için belirli bilim olan ile bilim olmayanı ayırmak için belirli ilkeler koymak değil, zaten bilim olarak kabul gören ilkeler koymak değil, zaten bilim olarak kabul gören yaklaşım ve bilgilerin yaklaşım ve bilgilerin özelliklerini betimlemeközelliklerini betimlemektir.tir.

5252


Bu bağlamda, betimsel iktisat metodolojisi, Bu bağlamda, betimsel iktisat metodolojisi, iktisadi teorilerin nasıl bir özellik taşıması iktisadi teorilerin nasıl bir özellik taşıması gerektiğini değil, iktisadi teorilerin “fiili” gerektiğini değil, iktisadi teorilerin “fiili” durumlarını betimlemeye çalışan girişimlerin durumlarını betimlemeye çalışan girişimlerin ortak adıdır.ortak adıdır.

5353

BETİMSEL YAKLAŞIMLAR: BİLİMDE BETİMSEL YAKLAŞIMLAR: BİLİMDE DEVRİMCİLİK-Thomas KuhnDEVRİMCİLİK-Thomas Kuhn

A) Bilim Felsefesinde Antipozitivizm ve A) Bilim Felsefesinde Antipozitivizm ve Thomas KuhnThomas Kuhn

Thomas Samuel Kuhn (1922-1996), bilim Thomas Samuel Kuhn (1922-1996), bilim felsefesi ile sonradan ilgilenen bir fizikçi felsefesi ile sonradan ilgilenen bir fizikçi olmasına karşın, bu alanda yaptığı katkı, olmasına karşın, bu alanda yaptığı katkı, pozitivizme karşı bir “isyan” ya da “devrim” pozitivizme karşı bir “isyan” ya da “devrim” olarak adlandırılabilecek kadar önemli ve sarsıcı olarak adlandırılabilecek kadar önemli ve sarsıcı olmuştur. olmuştur.

Bu bağlamda Kuhn’un en ünlü eseri 1962 Bu bağlamda Kuhn’un en ünlü eseri 1962 yılında yayınlanan “Bilimsel Devrimlerin yılında yayınlanan “Bilimsel Devrimlerin Yapısı”dır.Yapısı”dır.

5454


A) Bilim Felsefesinde Antipozitivizm ve Thomas A) Bilim Felsefesinde Antipozitivizm ve Thomas KuhnKuhn

Kuhn öncesi, pozitivist bilim anlayışının (ağırlıklı olarak Kuhn öncesi, pozitivist bilim anlayışının (ağırlıklı olarak mantıksal pozitivistler ve bir neopozitivist olarak mantıksal pozitivistler ve bir neopozitivist olarak Popper’in katkılarıyla biçimlenmiş olan) temel özellikleri Popper’in katkılarıyla biçimlenmiş olan) temel özellikleri şunlardır:şunlardır:

1)1) Bilimin amacı gerçek dünyada Bilimin amacı gerçek dünyada olup bitenleriolup bitenleri keşfetmektir. (Dünyaya ilişki bu gerçekler, keşfetmektir. (Dünyaya ilişki bu gerçekler,

kişilerin kişilerin öznel düşüncelerinden bağımsızdır)öznel düşüncelerinden bağımsızdır)

2)2) Bilimsel teoriler ile diğer inanç türleri arasında Bilimsel teoriler ile diğer inanç türleri arasında kesin bir ayrım söz konusudur. Bilim kesin bir ayrım söz konusudur. Bilim

felsefecilerinin felsefecilerinin görevi bu görevi bu ayırıcı ölçütleriayırıcı ölçütleri bulmaktır. bulmaktır.

3)3) Bilimsel ilerleme Bilimsel ilerleme birikimseldirbirikimseldir..

5555


A) Bilim Felsefesinde Antipozitivizm ve A) Bilim Felsefesinde Antipozitivizm ve Thomas KuhnThomas Kuhn

Kuhn öncesi, pozitivist bilim anlayışının (ağırlıklı Kuhn öncesi, pozitivist bilim anlayışının (ağırlıklı olarak mantıksal pozitivistler ve bir neopozitivist olarak mantıksal pozitivistler ve bir neopozitivist olarak Popper’in katkılarıyla biçimlenmiş olan) olarak Popper’in katkılarıyla biçimlenmiş olan) temel özellikleri şunlardır…temel özellikleri şunlardır…

4)4) Gözlem ifadeleri ile teorik önermeler Gözlem ifadeleri ile teorik önermeler arasında arasında kesin bir ayrımkesin bir ayrım vardır. vardır.

5)5) Gözlem ve deney, hipotez ve teorilerin Gözlem ve deney, hipotez ve teorilerin ispatispatlanmasına temel oluşturur.lanmasına temel oluşturur.

6)6) Bilimsel bilginin değişmeyen bir Bilimsel bilginin değişmeyen bir rasyonaliterasyonalitesi si vardır.vardır.

5656



Kuhncu gelenek ise pozitivizmin formülasyonuna Kuhncu gelenek ise pozitivizmin formülasyonuna değil, bizzat değil, bizzat kendisine karşı çıkmaktadırkendisine karşı çıkmaktadır. .

Kuhn’cu geleneğin temel özellikleri şunlardır:Kuhn’cu geleneğin temel özellikleri şunlardır:

1) 1) Bilim adamları, bilimsel etkinliklerini ancak Bilim adamları, bilimsel etkinliklerini ancak paradigmalarparadigmalarla sürdürebilirler.la sürdürebilirler.

2) 2) Farklı paradigmalar, birbirleriyle Farklı paradigmalar, birbirleriyle kıyaslanamayacak kıyaslanamayacak kadar kadar farklı standartlarafarklı standartlara sahiptirler.sahiptirler.

3) 3) Bilimsel bilgi birikimsel değil, Bilimsel bilgi birikimsel değil, devrimsel bir devrimsel bir niteliknitelik taşır.taşır.

4)4) Bir paradigmadan diğerine geçiş, ani bir Bir paradigmadan diğerine geçiş, ani bir algı algı dönüşümünüdönüşümünü gerektirir. Yani paradigma değiştirmek gerektirir. Yani paradigma değiştirmek din din değiştirmek gibidir.değiştirmek gibidir.

5757



Kuhn’un görüşleri ile bir dil felsefecisi olan Kuhn’un görüşleri ile bir dil felsefecisi olan Ludwing Ludwing WittgensteinWittgenstein’ın görüşleri arasında paralellikler ’ın görüşleri arasında paralellikler bulunmaktadır.bulunmaktadır.

Wittgenstein, 1920’li yıllarda yazdığı “Tractatus” Wittgenstein, 1920’li yıllarda yazdığı “Tractatus” adlı eserinde, 20. yüzyılın en etkili felsefe akımı adlı eserinde, 20. yüzyılın en etkili felsefe akımı denebilecek denebilecek mantıksal pozitivizme önemli bir güç mantıksal pozitivizme önemli bir güç kazandırmıştırkazandırmıştır. .

1950’li yıllarda yazdığı “Felsefi Araştırmalar” adlı 1950’li yıllarda yazdığı “Felsefi Araştırmalar” adlı eserinde ise, eserinde ise, tüm pozitivist yaklaşımlara meydan tüm pozitivist yaklaşımlara meydan okuyanokuyan düşünürlerin ilham kaynağı olmuştur. düşünürlerin ilham kaynağı olmuştur.

Kuhn, 1950’li yıllarda Wittgenstein’ın “dil oyunları” Kuhn, 1950’li yıllarda Wittgenstein’ın “dil oyunları” üzerine yazdıklarıyla ilgilenmiştir.üzerine yazdıklarıyla ilgilenmiştir.

5858



Kuhn’un paradigma kavramı, Wittgenstein’ın “Felsefi Kuhn’un paradigma kavramı, Wittgenstein’ın “Felsefi Araştırmalar” adlı eserinde ileri sürdüğü ve oldukça Araştırmalar” adlı eserinde ileri sürdüğü ve oldukça yankı bulan “dil oyunları” kuramının, bilim tarihine yankı bulan “dil oyunları” kuramının, bilim tarihine bir uyarlanma denemesi olarak değerlendirilebilir. bir uyarlanma denemesi olarak değerlendirilebilir.

Wittgenstein’a göre, her dil kendine özgü kurallarıyla Wittgenstein’a göre, her dil kendine özgü kurallarıyla bir bütün oluşturur, dili meydana getiren unsurların bir bütün oluşturur, dili meydana getiren unsurların her biri anlamlarını bu bütünlükten alırlar.her biri anlamlarını bu bütünlükten alırlar.

Wittgenstein’daki “dil oyunları”na karşılık gelen Wittgenstein’daki “dil oyunları”na karşılık gelen kavram, Kuhn’da “kavram, Kuhn’da “paradigmaparadigma”dır. Aynen dil gibi, ”dır. Aynen dil gibi, paradigmalar da paradigmalar da belirli bir gerçekliğin, paylaşılan belirli bir gerçekliğin, paylaşılan ortak terimlerle algılanması ve anlaşılması için ortak terimlerle algılanması ve anlaşılması için kavramsal çerçevekavramsal çerçeve işlevi görmektedirler. işlevi görmektedirler.

5959


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 1) Paradigma1) Paradigma Kuhn’un yaklaşımı içindeki temel kavram Kuhn’un yaklaşımı içindeki temel kavram

paradigmaparadigmadır.dır. Bilim felsefesi literatürünü derinde etkileyen ve Bilim felsefesi literatürünü derinde etkileyen ve

etkisi dalga dalga tüm bilim dallarına yayılarak, etkisi dalga dalga tüm bilim dallarına yayılarak, oldukça sık bir şekilde kullanılan paradigma oldukça sık bir şekilde kullanılan paradigma kavramının net bir tanımının olmaması dikkati kavramının net bir tanımının olmaması dikkati çekmektedir.çekmektedir.

Paradigma, belli bir bilim adamları topluluğunu Paradigma, belli bir bilim adamları topluluğunu bir arada tutan, bu topluluğun bütünlüğünü bir arada tutan, bu topluluğun bütünlüğünü sağlayan unsurların oluşturduğu çerçevedir.sağlayan unsurların oluşturduğu çerçevedir.

6060


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 1) Paradigma1) Paradigma…… Kuhn, “Bilimsel Devrimlerin Yapısı” (1962) adlı Kuhn, “Bilimsel Devrimlerin Yapısı” (1962) adlı

temel eserinde paradigma kavramını şu şekilde temel eserinde paradigma kavramını şu şekilde tanımlamaktadır: tanımlamaktadır:

ParadigmaParadigma, bir bilim dalının, bir disiplinin, bütün , bir bilim dalının, bir disiplinin, bütün üyelerinin paylaştıkları inançlar, değerler, tanım üyelerinin paylaştıkları inançlar, değerler, tanım ve kavramlar ve tekniği ifade eden disipliner bir ve kavramlar ve tekniği ifade eden disipliner bir matristir.matristir.

6161


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 1) Paradigma1) Paradigma…… Kuhn’a göre bir paradigmanın başlıca Kuhn’a göre bir paradigmanın başlıca dört kurucu unsurudört kurucu unsuru

vardır:vardır:

a)Simgesel genellemelera)Simgesel genellemeler: Doğa yasalarını andıran, ancak : Doğa yasalarını andıran, ancak bilim adamlarınca bilim adamlarınca tanımlamatanımlama olarak anlaşılan sınanamaz, olarak anlaşılan sınanamaz, yanlışlanamaz önermelerden oluşurlar. yanlışlanamaz önermelerden oluşurlar.

b) Metafizik unsurb) Metafizik unsur: İnanışlardan oluşur. Yani belirli : İnanışlardan oluşur. Yani belirli modellere duyulan inancı kapar.modellere duyulan inancı kapar.

c) Değerlerc) Değerler: Örneğin, niceliksel tahminler, niteliksel : Örneğin, niceliksel tahminler, niteliksel tahminlerden daha iyidir veya kuramlar daha basit ve tahminlerden daha iyidir veya kuramlar daha basit ve daha tutarlı olmalıdır gibi ölçütleri kapsar. daha tutarlı olmalıdır gibi ölçütleri kapsar.

6262


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 1) Paradigma1) Paradigma…… Kuhn’a göre bir paradigmanın başlıca Kuhn’a göre bir paradigmanın başlıca dört kurucu dört kurucu

unsuruunsuru vardır… vardır…

d) Örneklerd) Örnekler:: Bu unsur paradigmanın Bu unsur paradigmanın en önemli en önemli unsurunsurudur. Örnekler, bilim adamları için udur. Örnekler, bilim adamları için karşılaşılan sorunların biçimlendirilmesinde bir karşılaşılan sorunların biçimlendirilmesinde bir kılavuz işlevi görürler. kılavuz işlevi görürler.

Kuhn örnekleri, bilim dalı içindeki “problem Kuhn örnekleri, bilim dalı içindeki “problem çözme” faaliyetlerine model oluşturan, somut, çözme” faaliyetlerine model oluşturan, somut, tipik problem çözümleri olarak tanımlamaktadır.tipik problem çözümleri olarak tanımlamaktadır.

6363


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 1) Paradigma1) Paradigma…… Kısaca paradigma; temel teorik varsayımlar, analiz Kısaca paradigma; temel teorik varsayımlar, analiz

yöntemleri ve ana değişkenler, temel çıkarsamalar ve yöntemleri ve ana değişkenler, temel çıkarsamalar ve profesyonel ilişkilerden meydana gelir.profesyonel ilişkilerden meydana gelir.

Kuhn’a göre, herhangi bir bilim dalı, paradigma Kuhn’a göre, herhangi bir bilim dalı, paradigma oluşturmadan önce dağınık bir dizi faaliyetlere sahiptir. oluşturmadan önce dağınık bir dizi faaliyetlere sahiptir. Düzensiz ve dağınık bu faaliyetler paradigma sayesinde Düzensiz ve dağınık bu faaliyetler paradigma sayesinde düzenli ve kendi içinde tutarlı bir hale gelirler.düzenli ve kendi içinde tutarlı bir hale gelirler.

Kuhn, paradigma kavramını, Kuhn, paradigma kavramını, doğal bilimlerdoğal bilimlerin gelişim in gelişim seyrinin açıklanmasında kullanılabilecek bir kavramsal araç seyrinin açıklanmasında kullanılabilecek bir kavramsal araç olarak önermiştir. Ancak, buna rağmen birçok sosyal bilim olarak önermiştir. Ancak, buna rağmen birçok sosyal bilim dalında bu kavramın kullanıldığı görülmektedir.dalında bu kavramın kullanıldığı görülmektedir.

6464


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim Kuhn’a göre bilim, şu aşamaları takip ederek Kuhn’a göre bilim, şu aşamaları takip ederek

ilerler veya oluşur:ilerler veya oluşur:• Bilim öncesi (Paradigma öncesi) dönemBilim öncesi (Paradigma öncesi) dönem• Normal bilim dönemiNormal bilim dönemi• Bunalım (Kriz) dönemiBunalım (Kriz) dönemi• DevrimDevrim

6565


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Bilim öncesi dönemBilim öncesi dönem:: Bir hazırlık dönemidir. Bu dönemde bilim adamları Bir hazırlık dönemidir. Bu dönemde bilim adamları

hangi olay veya olguların açıklamaya ve hangi olay veya olguların açıklamaya ve incelemeye değer olduğu, hangi yöntemi incelemeye değer olduğu, hangi yöntemi kullanmaları gerektiği ve hangi gözlemlerin kullanmaları gerektiği ve hangi gözlemlerin önemli olduğu gibi konularda görüş ayrılığı önemli olduğu gibi konularda görüş ayrılığı içindedirler.içindedirler.

Kuhn’a göre, bir bilim dalı, bilim adamlarını bir Kuhn’a göre, bir bilim dalı, bilim adamlarını bir araya getiren bir paradigmanın yerleşmesiyle, araya getiren bir paradigmanın yerleşmesiyle, paradigma öncesi dönemin karmaşasından paradigma öncesi dönemin karmaşasından kurtulup gerçek bir bilim niteliği kazanır. kurtulup gerçek bir bilim niteliği kazanır.

6666


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Bilim öncesi dönemBilim öncesi dönem…… Paradigma öncesi dönemin Paradigma öncesi dönemin temel özelliğitemel özelliği, tanımlar, , tanımlar,

teknikler, problem çözme yöntemleri, inançlar ve teknikler, problem çözme yöntemleri, inançlar ve değerler konusundaki anlaşmazlıklardır. değerler konusundaki anlaşmazlıklardır.

Bu dönemde bilimsel faaliyet, karmaşık bir veri Bu dönemde bilimsel faaliyet, karmaşık bir veri toplama çabasından oluşur. Hatta kuram oluşturma toplama çabasından oluşur. Hatta kuram oluşturma çabalarına rastlanır ama bunlar ortak bir anlaşma çabalarına rastlanır ama bunlar ortak bir anlaşma zemini oluşturamazlar. Bu anlaşma zemini, bilimsel zemini oluşturamazlar. Bu anlaşma zemini, bilimsel topluluğun bir paradigma çerçevesinde bir araya topluluğun bir paradigma çerçevesinde bir araya gelmeleriyle oluşur.gelmeleriyle oluşur.

Bundan sonra bilim dalı, “normal bilim”, “bunalım Bundan sonra bilim dalı, “normal bilim”, “bunalım (kriz)” ve “devrim” aşamalarından geçerek ilerler.(kriz)” ve “devrim” aşamalarından geçerek ilerler.

6767


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Kuhn’a göre bilim iki şekilde yapılabilir: Ya bir Kuhn’a göre bilim iki şekilde yapılabilir: Ya bir

paradigma veri kabul edilir ve paradigma veri kabul edilir ve “normal bilim”“normal bilim” yapılır; yapılır; ya da paradigma değiştirilmeye çalışılır ve ya da paradigma değiştirilmeye çalışılır ve “devrimci “devrimci bilim”bilim” yapılır. yapılır.

Normal Bilim:Normal Bilim: Bir paradigmanın dikte ettiği ilke ve o Bir paradigmanın dikte ettiği ilke ve o paradigmanın araştırma konularına uygun olarak paradigmanın araştırma konularına uygun olarak yapılan bilimdir. Yani normal bilim o anda kabul yapılan bilimdir. Yani normal bilim o anda kabul gören paradigmaya bağlı olarak işleyen bilimdir. gören paradigmaya bağlı olarak işleyen bilimdir.

Kuhn normal bilimiKuhn normal bilimi, “geçmişte kazanılmış bir ya da , “geçmişte kazanılmış bir ya da daha fazla bilimsel başarı üzerine sağlam olarak daha fazla bilimsel başarı üzerine sağlam olarak oturtulmuş araştırma” olarak tanımlamaktadır.oturtulmuş araştırma” olarak tanımlamaktadır.

6868


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Devrimci Bilim:Devrimci Bilim: Paradigmanın değiştirilmeye Paradigmanın değiştirilmeye

çalışıldığı, sadece araştırma konularının değil, çalışıldığı, sadece araştırma konularının değil, bilimsel etkinliğin ilkelerinin de değiştiği bilimdir.bilimsel etkinliğin ilkelerinin de değiştiği bilimdir.

Bu bağlamda normal bilim, hakim olan paradigma Bu bağlamda normal bilim, hakim olan paradigma yani kabul edilen kuramsal çerçeve içinde sorun yani kabul edilen kuramsal çerçeve içinde sorun çözmeden hareket ederken, devrimci bilim çözmeden hareket ederken, devrimci bilim paradigmanın değişmesinden hareket etmektedir.paradigmanın değişmesinden hareket etmektedir.

Normal bilim dönemi, söz konusu bilim dalının ele Normal bilim dönemi, söz konusu bilim dalının ele aldığı gerçeklikle ilgili açıklamalarda elde edilen aldığı gerçeklikle ilgili açıklamalarda elde edilen başarılarla başlar ve bu başarıların dayandığı başarılarla başlar ve bu başarıların dayandığı temeller sorgulanmaz. Yani bir paradigma zaten temeller sorgulanmaz. Yani bir paradigma zaten oluşmuştur. oluşmuştur.

6969


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Veri olan bu paradigma, hem çözülmesi gereken Veri olan bu paradigma, hem çözülmesi gereken

soruları tanımlayacaksoruları tanımlayacak, hem de o sorulara , hem de o sorulara verilebilecek kabul edilebilir verilebilecek kabul edilebilir cevapları belirleyecekcevapları belirleyecektir. tir.

Kuhn, normal bilim dönemlerinde, sorular ve Kuhn, normal bilim dönemlerinde, sorular ve soruların çözümüne ilişkin çabaları “Bulmaca soruların çözümüne ilişkin çabaları “Bulmaca Çözme”ye benzetmektedir. Bulmacanın, sorunu Çözme”ye benzetmektedir. Bulmacanın, sorunu çözmek için gerekli olan tüm parçaları baştan çözmek için gerekli olan tüm parçaları baştan verilmiştir. Yani çözüm için gerekli tüm kurallar verilmiştir. Yani çözüm için gerekli tüm kurallar önceden belirlenmiştir. Bütün iş, parçaları doğru önceden belirlenmiştir. Bütün iş, parçaları doğru yerlerine oturtmaktan ibarettir. Bilim adamları, yerlerine oturtmaktan ibarettir. Bilim adamları, oyunun kurallarını değiştirmemek kaydıyla, kurallara oyunun kurallarını değiştirmemek kaydıyla, kurallara uygun olarak parçaları yerli yerine koymaktadırlar.uygun olarak parçaları yerli yerine koymaktadırlar.

7070


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Normal bilim aşamasının uyumlu çalışma ortamında, Normal bilim aşamasının uyumlu çalışma ortamında,

yeni tip bulmacalar ve yeni tip çözüm yöntemleri yeni tip bulmacalar ve yeni tip çözüm yöntemleri aranmaz. Kuramla gerçeklik arasında herhangi bir aranmaz. Kuramla gerçeklik arasında herhangi bir bağdaşmazlık ise, gene kuram temel alınarak bağdaşmazlık ise, gene kuram temel alınarak yaklaşılabilecek özel bir durum olarak ele alınır.yaklaşılabilecek özel bir durum olarak ele alınır.

Bu bağlamda, normal bilim döneminde bilim Bu bağlamda, normal bilim döneminde bilim adamlarına düşen görev; kuralları konmuş adamlarına düşen görev; kuralları konmuş bulmacaları tekrar tekrar, ancak belki daha önce bulmacaları tekrar tekrar, ancak belki daha önce kullanılmamış tekniklerle yeniden çözmek, böylece kullanılmamış tekniklerle yeniden çözmek, böylece hem hem bilimsel faaliyet yapmakbilimsel faaliyet yapmak hem de hem de paradigmanın paradigmanın yeniden üretilmesiyeniden üretilmesine katkıda bulunmaktır. ne katkıda bulunmaktır.

7171


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Kuhn, normal bilimde sınama kavramını Popper’den Kuhn, normal bilimde sınama kavramını Popper’den

farklı anlamda kullanmaktadır. Normal bilimde farklı anlamda kullanmaktadır. Normal bilimde sınama, kuramın sınanması değil, bulmaca çözme sınama, kuramın sınanması değil, bulmaca çözme faaliyetinin bir parçasıdır. Yani normal bilim faaliyetinin bir parçasıdır. Yani normal bilim dönemlerinde kuramlar değil, bilim adamları sınanır.dönemlerinde kuramlar değil, bilim adamları sınanır.

Bulmaca çözmedeki güçlükler, paradigmanın ve Bulmaca çözmedeki güçlükler, paradigmanın ve dolayısıyla kuramın yanlışlanmasına neden olmaz. dolayısıyla kuramın yanlışlanmasına neden olmaz.

Kuhn’a göre, kuramın sınanması normal bilime göre Kuhn’a göre, kuramın sınanması normal bilime göre değil, normal olmayan bilime (bilimsel devrim) göre değil, normal olmayan bilime (bilimsel devrim) göre olur. Kuhn’da normal bilimde yanlışlama söz konusu olur. Kuhn’da normal bilimde yanlışlama söz konusu değildir. Normal olmayan bilimde ise kanıtlama değildir. Normal olmayan bilimde ise kanıtlama vardır. vardır.

7272


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim2) Normal Bilim ve Devrimci Bilim…… Kuhn’a göre bilimsel devrimKuhn’a göre bilimsel devrim, normal bilimde , normal bilimde

bunalımların (krizlerin) ortaya çıkması ve bunalımların (krizlerin) ortaya çıkması ve alternatif paradigmanın gerçekleşmesiyle olur. alternatif paradigmanın gerçekleşmesiyle olur.

Normal bilim olgunlaşırken, krizler de ortaya Normal bilim olgunlaşırken, krizler de ortaya çıkmakta ve gelişmektedir. Bazı bulmacalara çıkmakta ve gelişmektedir. Bazı bulmacalara etkili olarak cevap verilememektedir. Cevap etkili olarak cevap verilememektedir. Cevap verilemeyenler listesinin uzaması ise devrimi verilemeyenler listesinin uzaması ise devrimi gerektirmektedir.gerektirmektedir.

7373


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 3) Bunalım Dönemi3) Bunalım Dönemi Kuhn,a göre normal bilim dönemlerinde, paradigma Kuhn,a göre normal bilim dönemlerinde, paradigma

tarafından çözülemeyen bir takım problemler tarafından çözülemeyen bir takım problemler ortaya çıkar ve bilim bir bunalım dönemi içine girer.ortaya çıkar ve bilim bir bunalım dönemi içine girer.

Kuhn, mevcut paradigmanın değişmesinin gerekli Kuhn, mevcut paradigmanın değişmesinin gerekli görüldüğü zamanları bunalım dönemi olarak görüldüğü zamanları bunalım dönemi olarak tanımlamıştır.tanımlamıştır.

Yani Kuhn bunalım dönemlerini, mutlak bir Yani Kuhn bunalım dönemlerini, mutlak bir yenilenmeyi gerektiren dönemler olarak ifade yenilenmeyi gerektiren dönemler olarak ifade etmekte ve paradigma değiştirici koşulları etmekte ve paradigma değiştirici koşulları hazırlayan ve veri olan paradigmanın yetersizliğini hazırlayan ve veri olan paradigmanın yetersizliğini ortaya çıkaran zamanlar olarak belirtmektedir.ortaya çıkaran zamanlar olarak belirtmektedir.

7474


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 3) Bunalım Dönemi…3) Bunalım Dönemi… Bilim adamları neden bir paradigmadan diğerine Bilim adamları neden bir paradigmadan diğerine

geçerler? geçerler? Paradigma kaymasıParadigma kayması yada yada paradigma paradigma değişimideğişimi olarak nitelendirilen bu durumun sebebi olarak nitelendirilen bu durumun sebebi nedir?nedir?

Kuhn’a göre bir Kuhn’a göre bir paradigmanın terk ediliş nedeniparadigmanın terk ediliş nedeni, , paradigmanın belirlediği çerçevede çözülemeyen paradigmanın belirlediği çerçevede çözülemeyen sorunların, yeni arayışlara sürükleyecek kadar sorunların, yeni arayışlara sürükleyecek kadar fazlalaşmasıdır. fazlalaşmasıdır.

Paradigmalar, her zaman açıklanamayan sorunlarla Paradigmalar, her zaman açıklanamayan sorunlarla karşılaşırlar. Bu sorunlar ilk bakışta önemsiz, başka karşılaşırlar. Bu sorunlar ilk bakışta önemsiz, başka bir bilim dalının alanına giren ya da anlamsız kabul bir bilim dalının alanına giren ya da anlamsız kabul edilirler. edilirler.

7575


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 3) Bunalım Dönemi…3) Bunalım Dönemi… Ancak bu karşıt örnekler birikince, paradigma eski Ancak bu karşıt örnekler birikince, paradigma eski

güvenilirliğini kaybederek sarsıntı geçirmeye başlar. güvenilirliğini kaybederek sarsıntı geçirmeye başlar. Ortaya çıkan karşıt örnekler veya kural dışılıklar Ortaya çıkan karşıt örnekler veya kural dışılıklar

paradigmayı, kendini yeniden üretemeyecek düzeyde paradigmayı, kendini yeniden üretemeyecek düzeyde zorlamaya başlarsa zorlamaya başlarsa bunalımlarbunalımlar ortaya çıkar ve bunu ortaya çıkar ve bunu paradigma değişimi yani bilimsel devrim izler. paradigma değişimi yani bilimsel devrim izler.

Bunalım dönemleri mutlak bir yenilenmeyi gerektiren Bunalım dönemleri mutlak bir yenilenmeyi gerektiren dönemler olarak ifade edilmekle birlikte normal bilim, dönemler olarak ifade edilmekle birlikte normal bilim, ne olgu ne de kuram düzeyinde bir yenilik peşinde ne olgu ne de kuram düzeyinde bir yenilik peşinde değildir. Çünkü normal bilimin geçerliliği, bir yenilik değildir. Çünkü normal bilimin geçerliliği, bir yenilik bulmamasına yani paradigmadan sapmamasına bulmamasına yani paradigmadan sapmamasına bağlıdır. bağlıdır.

7676


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim Bilim adamları tarafından paylaşılan Bilim adamları tarafından paylaşılan bir paradigmanın bir paradigmanın

en belirgin özelliğien belirgin özelliği, temel sorular ve onlara , temel sorular ve onlara verilebilecek kabul edilebilir cevapların çerçevesini verilebilecek kabul edilebilir cevapların çerçevesini çizmesidir. çizmesidir.

Bilim felsefesi tartışmalarında Bilim felsefesi tartışmalarında ilerlemeilerleme kavramı, kavramı, oldukça merkezi bir konuma sahiptir. oldukça merkezi bir konuma sahiptir.

Bilim tarihinde, bir bilimsel teorinin terk edilerek Bilim tarihinde, bir bilimsel teorinin terk edilerek diğerinin tercih edilmesi sorununu diğerinin tercih edilmesi sorununu pozitivist düşünce pozitivist düşünce geleneğigeleneği, , ilerlemeilerleme kavramıyla açıklamaktadır. kavramıyla açıklamaktadır.

Kuhn ise bir teorinin terk edilerek diğerinin Kuhn ise bir teorinin terk edilerek diğerinin benimsenmesi sürecine benimsenmesi sürecine paradigmal geçişparadigmal geçiş demektedir. demektedir.

7777


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim…4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim… Bunalımla beraber arayışlar başlar ve yeni bir Bunalımla beraber arayışlar başlar ve yeni bir

paradigma eskisinin yerini alır. paradigma eskisinin yerini alır. Bir paradigmadan diğerine geçiş Bir paradigmadan diğerine geçiş devrimseldevrimseldir. dir.

Yeni bilim anlayışı tüm bilgileri kendi Yeni bilim anlayışı tüm bilgileri kendi merkezinden bakarak yeniden oluşturur. merkezinden bakarak yeniden oluşturur.

Popper, bilimsel bilginin Popper, bilimsel bilginin birikerek ilerleyenbirikerek ilerleyen bir bir bilgi türü olduğunu ifade etmektedir.bilgi türü olduğunu ifade etmektedir.

Yani Popper, bilimsel gelişmede bir Yani Popper, bilimsel gelişmede bir sürekliliksüreklilik olduğunu, bilimin her zaman sürekli devrim olduğunu, bilimin her zaman sürekli devrim halinde olduğunu, savunmaktadır. halinde olduğunu, savunmaktadır.

7878


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim…4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim… Kuhn ise Popper’den farklı olarak bilimin, sürekli Kuhn ise Popper’den farklı olarak bilimin, sürekli

mükemmele doğru ilerlemediği, bilimin bir mükemmele doğru ilerlemediği, bilimin bir paradigmadan diğerine paradigmadan diğerine sıçrayaraksıçrayarak ilerlediğini öne ilerlediğini öne sürmektedir.sürmektedir.

Yani Kuhn’da Popper’den farklı olarak bilimsel Yani Kuhn’da Popper’den farklı olarak bilimsel gelişmede bir süreklilik yoktur. Popper’de gelişmede bir süreklilik yoktur. Popper’de sürekli sürekli devrimdevrim, Kuhn’da ise , Kuhn’da ise bir paradigmadan diğerine bir paradigmadan diğerine geçişgeçiş vardır. vardır.

Paradigmalar arasında herhangi bir bağ yada Paradigmalar arasında herhangi bir bağ yada köprü bulunmadığı için bu geçiş için bir köprü bulunmadığı için bu geçiş için bir sıçrama sıçrama demek daha uygun olmaktadır.demek daha uygun olmaktadır.

7979


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim…4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim… Kuhn’a göre bilim, birikimsel bir süreç izlemez, Kuhn’a göre bilim, birikimsel bir süreç izlemez,

dolayısıyla, bilimsel gelişme veya ilerlemeden dolayısıyla, bilimsel gelişme veya ilerlemeden değil, ancak değil, ancak bilimsel değişmedenbilimsel değişmeden söz edilebilir. söz edilebilir.

İlerleme ve gelişme normal bilim sürecinde, yani İlerleme ve gelişme normal bilim sürecinde, yani tek bir paradigma içinde söz konusu olabilir. tek bir paradigma içinde söz konusu olabilir.

Fakat paradigmaları karşılaştırıp bir paradigmanın Fakat paradigmaları karşılaştırıp bir paradigmanın diğerinden daha iyi açıkladığını gösterecek ortak diğerinden daha iyi açıkladığını gösterecek ortak ölçütler olmadığı için, ölçütler olmadığı için, bir paradigmadan diğerine bir paradigmadan diğerine geçiş devrimsel nitelik taşır. geçiş devrimsel nitelik taşır.

Yani oluşan yeni paradigma, bir devrim sonucu Yani oluşan yeni paradigma, bir devrim sonucu eskisinin yerini alır.eskisinin yerini alır.

8080


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim…4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim… Yeni paradigmaya geçilmesi ile değişen, topyekün Yeni paradigmaya geçilmesi ile değişen, topyekün

bir algılama biçimidir. Bu süreç içinde, bilim bir algılama biçimidir. Bu süreç içinde, bilim adamları bir dünyadan ötekine atlarlar. Bu yeni adamları bir dünyadan ötekine atlarlar. Bu yeni dünyada, eskiden belirli bir biçimde görülen ve dünyada, eskiden belirli bir biçimde görülen ve tanımlanan nesneler, yeni görünümler ve tanımlar tanımlanan nesneler, yeni görünümler ve tanımlar edinirler. edinirler.

Artık paradigmanın doyurucu bir biçimde Artık paradigmanın doyurucu bir biçimde açıklayamadığı sorunların çoğalmasıyla girilen açıklayamadığı sorunların çoğalmasıyla girilen bunalım dönemi aşılmıştır. bunalım dönemi aşılmıştır.

Ancak bunalım dönemi, söz konusu sorunların Ancak bunalım dönemi, söz konusu sorunların açıklanmasıyla değil, değişik sorunlarla uğraşan açıklanmasıyla değil, değişik sorunlarla uğraşan yeni bir paradigmanın ortaya çıkışıyla aşılmıştır.yeni bir paradigmanın ortaya çıkışıyla aşılmıştır.

8181


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim…4) Bilimsel İlerleme ya da Devrim… Kolaylıkla anlaşılacağı üzere bu durum, bilimsel Kolaylıkla anlaşılacağı üzere bu durum, bilimsel

ilerleme kavramıyla tamamen ters düşen bir ilerleme kavramıyla tamamen ters düşen bir süreci ifade etmektedir.süreci ifade etmektedir.

Yeni paradigmanın, eski paradigmanın Yeni paradigmanın, eski paradigmanın çözemediği sorunları çözmek gibi bir iddiası yani, çözemediği sorunları çözmek gibi bir iddiası yani, Popper’in deyişiyle, eskisini kapsamak ve onu Popper’in deyişiyle, eskisini kapsamak ve onu aşmak gibi bir iddiası söz konusu değildir. aşmak gibi bir iddiası söz konusu değildir.

Bu iki paradigmanın birbiriyle karşılaştırılmaları Bu iki paradigmanın birbiriyle karşılaştırılmaları ve bir üstünlük sıralaması içine yerleştirilmeleri ve bir üstünlük sıralaması içine yerleştirilmeleri de mümkün değildir.de mümkün değildir.

8282


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 5) Eşölçülmezlik5) Eşölçülmezlik Paradigmaları birbirleriyle karşılaştırarak, bir Paradigmaları birbirleriyle karşılaştırarak, bir

paradigmayı diğerine tercih etmeyi gerektirecek paradigmayı diğerine tercih etmeyi gerektirecek nesnel bir yol veya ortak bir ölçüt bulunmaması nesnel bir yol veya ortak bir ölçüt bulunmaması durumuna durumuna eşölçülmezlikeşölçülmezlik denilmektedir. denilmektedir.

Öncülleri faklı paradigmaların ürettiği sonuçların Öncülleri faklı paradigmaların ürettiği sonuçların karşılaştırılması anlamsızdır. Yani karşılaştırılması anlamsızdır. Yani paradigmalar paradigmalar eşölçülemezdireşölçülemezdirler.ler.

8383


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 5) Eşölçülmezlik…5) Eşölçülmezlik… Kuhn’a göre paradigma aynı zamanda “paylaşılan Kuhn’a göre paradigma aynı zamanda “paylaşılan

ortak değerler kümesi”dir. ortak değerler kümesi”dir. Buna göre, paradigmalar arası bir değer yargı Buna göre, paradigmalar arası bir değer yargı

sistemi olmadan, hiçbir paradigmanın değer sistemi olmadan, hiçbir paradigmanın değer yargıları göreli avantaj veya dezavantaj yargıları göreli avantaj veya dezavantaj bakımından karşılaştırılıp eleştirilemez.bakımından karşılaştırılıp eleştirilemez.

8484


B) Thomas Kuhn’da Temel KavramlarB) Thomas Kuhn’da Temel Kavramlar 5) Eşölçülmezlik…5) Eşölçülmezlik… Yani Kuhn’a göre, her paradigma kendisini, Yani Kuhn’a göre, her paradigma kendisini,

üzerine inşa edildiği değerleri kullanarak üzerine inşa edildiği değerleri kullanarak savunacağı için, paradigmalar arası tartışmalar savunacağı için, paradigmalar arası tartışmalar yararsızdır. yararsızdır.

Bu bağlamda Kuhn, yarışan iki paradigmadan Bu bağlamda Kuhn, yarışan iki paradigmadan birinin galip çıkmasını, söz konusu paradigmanın birinin galip çıkmasını, söz konusu paradigmanın “daha iyi” veya “daha doğru” bir açıklama “daha iyi” veya “daha doğru” bir açıklama getirmesine değil (çünkü böyle bir kıyaslama getirmesine değil (çünkü böyle bir kıyaslama yapılamaz), açıklamayı hedeflediği gerçekliğe yapılamaz), açıklamayı hedeflediği gerçekliğe uygun bir model çıkarmayı başarmasına bağlar.uygun bir model çıkarmayı başarmasına bağlar.

8585


C) İktisatta Bilimsel DevrimlerC) İktisatta Bilimsel Devrimler İktisat metodolojisi literatüründe en çok tartışılan İktisat metodolojisi literatüründe en çok tartışılan

bilim felsefecilerinden biri olmasına rağmen Kuhn’un bilim felsefecilerinden biri olmasına rağmen Kuhn’un yaklaşımı uygulamada pek taraftar toplamamaktadır.yaklaşımı uygulamada pek taraftar toplamamaktadır.

Her ne kadar, Keynesyen devrim, marjinal devrim Her ne kadar, Keynesyen devrim, marjinal devrim gibi ifadeler iktisat literartüründe kullanılıyor olsa da, gibi ifadeler iktisat literartüründe kullanılıyor olsa da, buradaki “devrim” terimi, Kuhn’un tanımladığı buradaki “devrim” terimi, Kuhn’un tanımladığı anlamda bilimsel devrim anlamına gelmemektedir. anlamda bilimsel devrim anlamına gelmemektedir.

Zaten Kuhn, paradigma kavramını, Zaten Kuhn, paradigma kavramını, doğal bilimlerdoğal bilimlerdeki deki teorik gelişmeleri betimleyen bir kavram olarak ileri teorik gelişmeleri betimleyen bir kavram olarak ileri sürmüştür. Ona göre sosyal bilimlerde henüz sürmüştür. Ona göre sosyal bilimlerde henüz oturmuş bir paradigmadan bahsedilmesi mümkün oturmuş bir paradigmadan bahsedilmesi mümkün değildir. Bu yüzden sosyal bilimler henüz paradigma değildir. Bu yüzden sosyal bilimler henüz paradigma öncesi aşamadadırlar.öncesi aşamadadırlar.

8686


C) İktisatta Bilimsel DevrimlerC) İktisatta Bilimsel Devrimler İktisat yöntembilimcilerinin büyük bir kısmı, İktisat yöntembilimcilerinin büyük bir kısmı,

Kuhn’un görüşlerini tartışmakla birlikte, iktisadi Kuhn’un görüşlerini tartışmakla birlikte, iktisadi düşünce tarihine, Kuhn’un kavramsal şemaları ile düşünce tarihine, Kuhn’un kavramsal şemaları ile bakma konusunda oldukça ihtiyatlı bakma konusunda oldukça ihtiyatlı davranmaktadırlar.davranmaktadırlar.

Bu baplamda, “paradigma”, “paradigmal geçiş”, Bu baplamda, “paradigma”, “paradigmal geçiş”, “normal bilim” ve “bilimsel devrim” gibi “normal bilim” ve “bilimsel devrim” gibi kavramların, iktisat bilimindeki teorik gelişmelerin kavramların, iktisat bilimindeki teorik gelişmelerin açıklanmasında çok fazla kullanışlı olmadıkları açıklanmasında çok fazla kullanışlı olmadıkları görüşü ağırlık kazanmaktadır. görüşü ağırlık kazanmaktadır.

Kuhn’cu bilimsel devrim yaklaşımının iktisatta Kuhn’cu bilimsel devrim yaklaşımının iktisatta geçerli olup olmadığını ilk tartışan, geçerli olup olmadığını ilk tartışan, Donald F. Donald F. GordonGordon’dur’dur..

8787


C) İktisatta Bilimsel DevrimlerC) İktisatta Bilimsel Devrimler Gordon’a göre, iktisatçılar arasında temel model Gordon’a göre, iktisatçılar arasında temel model

konusunda görüş birliği vardır. Bu, iktisadın konusunda görüş birliği vardır. Bu, iktisadın diğer sosyal bilimlere oranla doğal bilimlere diğer sosyal bilimlere oranla doğal bilimlere daha yakın olmasını sağlamaktadır. İktisatta alt daha yakın olmasını sağlamaktadır. İktisatta alt modellerde değişmeler olmaktadır. Fakat temel modellerde değişmeler olmaktadır. Fakat temel model değişmemektedir. model değişmemektedir.

Gordon, 18.yy’dan bu yana serbest piyasa Gordon, 18.yy’dan bu yana serbest piyasa ekonomisi içerisinde maksimize edici birey ekonomisi içerisinde maksimize edici birey aksiyomunun temel iktisadi paradigmayı aksiyomunun temel iktisadi paradigmayı oluşturduğunu söylemekle birlikte, bunun o oluşturduğunu söylemekle birlikte, bunun o zamandan beri devrimsel bir değişime zamandan beri devrimsel bir değişime uğramadığını savunmaktadır. uğramadığını savunmaktadır.

8888


C) İktisatta Bilimsel DevrimlerC) İktisatta Bilimsel Devrimler Yani Gordon’a göre, 18. yüzyıldan beri Yani Gordon’a göre, 18. yüzyıldan beri

iktisatçıların görüşleri aynı olduğundan Kuhn’cu iktisatçıların görüşleri aynı olduğundan Kuhn’cu yaklaşım iktisatta kabul edilemez. yaklaşım iktisatta kabul edilemez.

T. W. HutchisonT. W. Hutchison’da iktisatta devrimi kabul etmez. ’da iktisatta devrimi kabul etmez. Hutchison’a göre, iktisadi koşullar ve Hutchison’a göre, iktisadi koşullar ve

kurumlardaki tarihsel değişmeler yeni kurumlardaki tarihsel değişmeler yeni problemler doğurur. Ancak bunlara tepki, devrim problemler doğurur. Ancak bunlara tepki, devrim ile karıştırılmamalıdır. Devrim, içsel yapının ile karıştırılmamalıdır. Devrim, içsel yapının rasyonel olarak yeniden kurulmasıdır. Bu açıdan rasyonel olarak yeniden kurulmasıdır. Bu açıdan politika amaçlarında değişmeler, yeni politika amaçlarında değişmeler, yeni terminolojilere adaptasyon temel bir değişme terminolojilere adaptasyon temel bir değişme değildir. Onun için iktisatta devrim yoktur.değildir. Onun için iktisatta devrim yoktur.

8989


C) İktisatta Bilimsel DevrimlerC) İktisatta Bilimsel Devrimler Yani iktisat metodolojisinde Kuhn’un Yani iktisat metodolojisinde Kuhn’un

görüşlerinin bütünüyle uyarlanmaya çalışıldığı görüşlerinin bütünüyle uyarlanmaya çalışıldığı bir çalışma yok gibidir. bir çalışma yok gibidir.

Aslında bunca etkisine rağmen, Kuhn’un hiçbir Aslında bunca etkisine rağmen, Kuhn’un hiçbir sosyal bilim dalında bu bağlamda bir sosyal bilim dalında bu bağlamda bir uyarlamasından bahsetmek mümkün değildir. uyarlamasından bahsetmek mümkün değildir. Bunun nedeni ise, sosyal bilimlerin henüz, doğal Bunun nedeni ise, sosyal bilimlerin henüz, doğal bilimlerde olduğu gibi bir paradigma kuramamış bilimlerde olduğu gibi bir paradigma kuramamış olmasıdır.olmasıdır.

Bu yüzden sosyal bilimlerdeki gelişmeleri, Bu yüzden sosyal bilimlerdeki gelişmeleri, Kuhn’cu anlamda bilimsel devrim olarak Kuhn’cu anlamda bilimsel devrim olarak nitelendirmek mümkün değildir.nitelendirmek mümkün değildir.

İktisat Metodolojisi ve Araştırma Teknikleri*

Documents

Transcript of İktisat Metodolojisi ve Araştırma Teknikleri*