SẾUĐẦUMÙA—★—

Tácgiả:ChinghizAitmatovDịchgiả:ĐàoMinhHiệp

NhàxuấtbảnVănhọc-2017

ebook©vctvegroup31-08-2018

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Tặngcontrai:Axkar

Akxai,Kokxai,Saryxai.

Tađikhắpnơi,

Nhưngchẳngtìmđâuramảnhđấtnàogiốngnhưngười…

LờiGiớiThiệu

Chinghiz Aitmatov, sinh năm 1926 tại làng Sheker, huyệnTalas, nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết Kirghizia thuộcLiênXôtrướckia,naylàCộnghòaKyrgyzstan,mấtnăm2008tạiNuremberg,Đức.Aitmatovbắtđầuxuấthiệntrênvănđàntừnăm1952, nổi tiếng ngay từ những tác phẩm đầu tay và được traonhiềugiảithưởngvănhọccaoquý:GiảithưởngLenin(1963),giảithưởngQuốcgiaLiênBangNga(1969),giảithưởngQuốcgiaLiênXô (1968,1977,1983),AnhhùngLaođộngLiênXô,việnsĩViệnHànlâmchâuÂu.

Các tác phẩm chính:Giamilia (1958), Truyện núi đồi và thảonguyên (1961, giải thưởng Lenin 1963), Cánh đồng mẹ (1963),VĩnhbiệtGunxarư(1968),Contàutrắng(1970),Conchókhoangchạyvenbờbiển(1977),Sếuđầumùa(1978),Vàmộtngàydàihơnthếkỷ(1983),Đoạnđầuđài(1986)…

ChinghizAitmatovsinhra, lớn lên,học tậpvà laođộngởquêhươngvùngnúiđồiKyrgyzstanvàhầuhếtcáctácphẩmcủaôngđều viết về những vấn đề nảy sinh trên quê hương ông.Nhưngđiềukỳlạlànhữngtácphẩmđólạinhậnđượcsựđồngcảmnồngnhiệtcủađôngđảobạnđọctrênkhắpthếgiớivớinhữngnềnvănhóa rất khác nhau. Bằng một bút pháp chân thực, giản dị, vớinhữngđềtàirấtgầngũivớicuộcsống laođộnghàngngày,songgiátrịcủatácphẩmlại làmchonhiềuthếhệngườiđọccònphảisuyngẫm.

“Sếuđầumùa”làcâuchuyệnvềmộtlứahọcsinhchưađếntuổitrưởng thànhnhưngđãphải sớmtừgiãmái trường thânyêuđể

thaychaanhđangởngoàimặttrận,bắttayvàocôngviệclaođộngnặngnhọc làm ra lúamì cung cấp cho tiền tuyến.Bạn đọcViệtNamcóthểnhậnramìnhtrongsốcácnhânvậttrongcuốnsách,bởinhiềuthếhệthanhthiếuniênViệtNamcũngđãphảitạmbiệtmáitrườngkhôngchỉđểlàmralúagạochotiềntuyếnmàcòntrựctiếpcầmsúngchiếnđấu.Mộtcâuchuyệnchânthựcvàcảmđộngvề tuổi trẻnhọcnhằn, sôinổivà thúvị, vớinhữngmối tìnhđầulãngmạnsẽcòninđậmtrongtâmhồnchođếnsuốtcuộcđời-đólàcâuchuyệnvềnhữngchúchimsếunonđãsớmbiếtxòerộngđôicánhcủamìnhđểlaothẳngvàobầutrờixanhbaola.

Cuốnsáchkhôngchỉdànhchotuổitrẻ,nócòndànhchotấtcảnhữngaibiếttrântrọnggiữgìnnhữngthángnămđẹpđẽnhấtcủacuộcđời-tuổitrăngtròn.Và,đúngnhưAitmatovcólầnđãnóivềtiêuchuẩncủamộtcuốnsáchhay: “Bạnđọc lấy làmtiếc làcuốnsáchđãhếtvàsauđócònsuynghĩmãivềnhữngđiềuđãđọc”.

ĐàoMinhHiệp

1

Trong giờ địa lý, cô giáo Inkaman-apai đang rét co ro trongchiếc khăn len đan bằng sợi thô, nhưng vẫn say sưa kể về SriLanka,hònđảokỳdiệunằmgiữađạidương,gầnbờbiểnẤnĐộ.Trêntấmbảnđồhọcsinh,hònđảotrônggiốngnhưmộtgiọtnướcsovớilụcđịa.Vậymàtheolờicôgiáo,ởđấyhầunhưchẳngthiếumộtthứgì:Nàolàkhỉ,voi,nàolàchuối(mộtloạitráicâykỳlạnàođó),cònchàlàloạingonnhấtthếgiới,rồicònvôsốloạithựcvật,loạitráicâykỳlạkhácnữa.Nhưngđiềuhấpdẫnnhấtchínhlàởđókhíhậulúcnàocũngnóng,suốtcảnămcứviệcsốngnhởnnhơ,chẳngphảibậntâmđếngiày,mũ,đếnvảibọcchân,áolông.Còncủi đốt thì hầu như cũng chẳng cần đến. Như vậy có nghĩa làchẳngphảirađồngkiếmđồđunnấu,chẳngphảicònglưngđếnsátđấtvác trênvainhữngbó cànhkhôvềnhà.Thếmớigọi là cuộcsốngchứ!Muốnlàmgìthì làm,thahồsưởinắng,cònnếukhôngmuốn thì chui vào bóng râmmànghỉ.Cảngày lẫn đêm lúcnàocũngấmáp,dễchịu,quanhnămchỉcómỗimùahè.Cóthểtắmtùythích,từsángsớmđếnchiềutốicũngđược.Tắmchánlạichạylênđuổibắtđàđiểu,nhữngconchimtolớnvàngốcnghếchấycònbiết sống ở đâu nữa nếu không ở đấy.Nhưng giống chim thôngminh nhất ở Sri Lanka có lẽ là con vẹt. Nếu muốn, có thể bắtchúngrồidạychúnghát,cười,tiệnthểdạyluôncảkhiêuvũnữa.Giống vẹt có thể làm được tất cả mọi chuyện. Người ta bảo, cónhữngconvẹtcònbiếtnóinữa.CóngườiởbảnđãtừngnhìnthấyởchợGiambunmộtconvẹtbiếtđọc.Cứmangchonómộttờbáo,thếlànóđọcnhưmáy,khônghềngắcngứ…

Đúng,trênhònđảoSriLankaấychẳngthiếuthứgìvàcònbiếtbaođiềukỳdiệukhácnữa.Cứviệcsốngthoảimáivàchẳngphảibậntâmvềchuyệngìcả.Cóđiềuđừngbaogiờđểchobọnchủđồnđiềnthấymìnhlàđượcrồi.BọnấybaogiờcũnglămlămmộtchiếcroitrongtayvàngườidânSriLankathườngbịđánhđếnoằnlưngnhưnhữngngườinôlệ.Đúnglàđồápbức!Chà,giámàđượctạttaichúngnómộtcáichonảyđomđómmắtnhỉ!Sauđótướclấycáiroivàbắtchúngphảilàmviệc.Đốivớinhữngkẻbóclộtvànhữngtêntưbảnấythìchẳngphảikhoandungvànhiềulờilàmgì:Làmlấymàăn,chỉcóvậythôi!Bọnphátxítcũngtừđâymàracả!..Vàcũng chính vì thếmới nổ ra chiến tranh.Baonhiêungười trongbảnđãhysinhngoàimặttrận.Ngàynàomẹcũngkhóc,cứkhócmãimàchẳngnóigì.Mẹsợrồiđếnlượtbốcũngbịgiết,nêncólầnthanvãnvớibàhàngxóm:Khiấytôibiếtnươngthânvàođâuvớibốnđứacondạitrêntay.

Corotronglớphọclạnhngắt,côgiáoInkaman-apaikiênnhẫnchờ chonhững cơnho của lũ trẻ dịuđi rồi lại tiếp tụckể vềSriLanka,vềbiểnvàvềnhữngđấtnướccókhíhậunóngbức.Dùtinhaykhông tin vàonhững lời cô giáokể (nhữngmiềnđất ấymớituyệt làmsao),songlúcấyXuntanmuratvẫncảmthấythấytiếcrằngmìnhkhôngđược sốngởSriLanka. “Sốngởđấymớigọi làsốngchứ!”-cậuthầmnghĩ,mắtliếcracửasổ.Xuntanmuratlàmnhưđangchămchúnhìncôgiáonhưngkỳthựcmắtcậulạiđangliếc ra cửa sổ, cậugiả vờkhéo lắm.Ngoài của sổ trời vẫnuám.Nhữnglàntuyếtnặngbayxiênxiênđậpvàocửasổ.Mộtvàibôngtuyếtmỏnglởnvởnbámvàocửakính.Dầndầncácôcửakínhphủmộtlớpbăngmỏngnhưbánhcuốnlàmchocáccửasổmờhẳnđi.Lớpmatitxungquanhcáckhungcửakínhbịnứtravì lạnh,đôichỗ bong ra, rơi xuống bệ cửa sổ loang lổ vếtmực. “Có lẽ ở SriLankangườitachẳngcầnđếnmatit,-cậunghĩ.-Dùngvàoviệcgì

được!Vìcửasổcũngchẳngcần,màngaycảnhàởcũngchẳngcầnnốt.Chỉcầnlàmmộttúplềunhỏ,lấylácâyphủlên,thếlàsốngđượcrồi”.

Giócứđềuđềulùatừcửasổvào,ngherõtừngtiếngrítkhekhẽqua cáckẽhởgiữanhữngkhungkínhnênphíabênphải cửa sổlạnhlắm.Nhưngcũngphảichịuthôi.ChínhcôgiáoInkaman-apaiđãxếpXuntanmuratngồichỗđóngaycạnhcửasổ:“Emlàngườikhỏenhất lớp,-côgiáogiảithích.-Emmớichịuđược”.Hồitrờichưa lạnh,Myrzagun vẫn ngồi chỗ này, bây giờ cô giáo đã phảichuyển cho bạnấy chỗngồi củaXuntanmurat, ít bị gió lùahơn.NhưngtốtnhấtlàcôgiáocứxếpchoMyrzagunngồicùngmộtbànbên cạnh cậu thì hơn, vì đằng nào cậu cũng ngồi phía ngoài vàhứnghếtphầngióchoMyrzagunkhỏibịlạnhrồicòngìnữa.Cònbâygiờ,cứđếngiờrachơi,mỗikhicậuđếngần,côbạnlạiđỏmặtlên.Myrzagunđốixửvớicậucũngnhưvớicácbạnkhác, thếmàvừa thấy cậu bước đến, cô ta liền đỏmặt lên rồi bỏ chạy ra chỗkhác.Mà cũng không thể đuổi theoMyrzagun được, các bạn sẽcườingay.Nhữngcôbạncùnglớpcóthểsẽnghĩramộttrògìđóđểtrêu cậu. Biết đâu chúng lại chẳng chuyền tay nhaumộtmảnhgiấyvớihàngchữ:“Xuntanmurat+Myrzagun=Ekiasuk”.[1]Giáđượcngồicạnhnhaucóphảihaykhôngnào…

Ngoàicửasổgióvẫnthổiùù,tuyếtvẫnrơi…Vàonhữngngàyđẹptrờitừlớphọccóthểnhìnrõnhữngngọnnúisừngsữngtrướcmặt.Trườnghọckềngaydướichânnúi,caohơnsovớikhulàng,chínhvìvậymàtừđâycóthểbaoquátmọicảnhvậtxungquanh.Nhữngngọnnúiphủtuyết trắngxaxatrôngnhưmộtbứctranhvẽ. Còn bây giờ, khó mà phân biệt nổi hình dáng ảm đạm củachúngtrongmàntuyếtmờđục.

Haichântêcóng,haibàntaycũngtêcóng,ngaycảsốnglưngcũng lạnh ngắt, ở trong lớp quả thật là rất lạnh. Trước kia, khi

chưa có chiến tranh, trong lớphọc thườngđốt lò sưởi bằngphâncừukhô[2].Phâncừukhôcháyrấtđượm,chẳngkémgìthan.Cònbây giờ người ta người ta chỉ chở ít rơm đến.Rơm cháy vèo vèotrong lònhưngchẳngđược tíchsựgì, lớphọcvẫn lạnhngắt,màrơmmớiđốtkhoảnghaingàyđãhết,chỉlàmbẩnlớp.

Tiếc làkhíhậu ở vùngnúiTalaskhônggiốngnhưở cácnướcnóng bức. Khí hậumà khác đi hẳn là cuộc sống cũng thay đổi.Chắccũngcóvoivàvoithìcũngcưỡiđượcnhưcưỡibòvậy,miễnlàđừngsợ.Xuntanmuratsẽ làngườiđầutiêncưỡivoi.Cậusẽngồingaytrênđầu,giữahaitainhưngườitavẫnthườngvẽtrongsáchrồiđikhắpbản.Khiấymọingườivâyquanhsẽphảitrầmtrồthánphục:“Nhìnkìa,chạyramàxemkia,thằngXuntanmuratcontraicủaBecbaiđangcưỡiconvoikìa!”.LúcấyMyrzagunsẽnhìnthấynó và sẽ phải hối tiếc…Cứ tưởngmình làhoakhôi thì không aiđượcphépđếngầncơđấy!Rồicậusẽnuôimộtconkhỉvàmộtconvẹtbiếtđọcnữa.Cậusẽđặtchúngngồiởphíasautrênlưngconvoi.Chỗngồithìchảthiếu,cảlớpcóngồilêncũngđủ.Chắcchắnlàđứanàotronglớpcũngkhaokhátnhưvậy!Cậuthừabiếttâmlýcácbạnmình.

Xuntanmuratđã tậnmắtnhìn thấymột convoi thật.Chuyệnấythìcảbảnaicũngbiết.Cậulạicònnhìnthấycảmộtconkhỉvànhữngloàithúkhácnữa.Cảbảnđềubiếtchuyệnnàyvìnóđãkểđikểlạichomọingườinghebaonhiêulần.Đúnglàlầnấynóđãgặpmay…

Cáichuyệnđángghinhớtrongđờiấyxảyratrướckhicóchiếntranh khoảngmột năm.Dạo ấy làmùa hè, đúng vào vụ cắt cỏ.Nămấy,ôngBecbaibốcậuđanglàmviệcvậnchuyểnnhiênliệutừthànhphốDzhambulđếnkhodầucủatrạmcơkhíkỹthuật.Nôngtrangnào cũngphải cung cấpphương tiện để vận chuyểnnhiênliệu.Bốcậuthườngnóiđùarằngông“cógiá”lắm,bốkhôngphải

làmộtngườiđánhxebìnhthườngmàđượcquýnhưvàngvìnhờcóbố cùngvới cặpngựavà chiếcxekéo củaôngmànông trangđãnhận được khối tiền ở ngân hàng. Chả thếmà ông kế toán vừanhìnthấybốđãphảivộivàngxuốngngựachàohỏi…

Chiếcxengựacủabốđượcsửalạithànhxechuyênchởdầulửa.Thùngxekhôngcó,vẻnvẹnchỉ cóbốnbánhvớihai chiếc thùngphuybằngsắtnằmlọtthỏmgiữacáctấmđệm,cònởphíatrướclàchỗngồicủangườiđánhxe.Toànbộchiếcxechỉcóthế.Chỗngồiởđằngtrướchaingườicóthểngồivừa,thêmngườithứbathìkhôngthể nhét nổi.Cặpngựa của bố thuộc loại tuấnmã đặc biệt, vừakhỏevừađẹptrongbộyêncươngcủabố!

Cả hai con đều là ngựa thiến, một con màu xám tro tên làChabdarvàconkiamàutíatênlàChontoru.Bộđồthắngrấttốt,vừa khớp với chúng. Những chiếc vòng cổ ngựa và dây đai làmbằngdabònonđượctẩmnhựacẩnthận,thahồgiậtcũngkhôngdứt.Nếukhôngchuđáonhưthếthìkhólòngthựchiệnnổinhữngchuyếnđidàingày.Trongcôngviệc,bốlàmộtngườicẩnthậnvàưathíchmọicáiphảichắcchắn.Baogiờbốcũngdongngựađềubước.NhữnglúcconChabdarvàChontoruchạynhịpnhàng,bờmdựnglêngiốngnhưhaiconcáđangbơi,trôngthậtthíchmắt!Mọingười từ xa thường nhận ra bố ngay qua tiếng gõ đều đặn củabánh xe: “Becbai đi Dzhambul đấy!”.Một chuyến vừa đi vừa vềmấtđúnghaingày.Mỗilầntrởvềtrôngbốvẫnbìnhthườngnhưchưahềphảivượtquamộtchặngđườngdàihơnmộttrămcâysố.Mọingườingạcnhiên:“ChiếcxecủaôngBecbaicứnhưlàtàuhỏabontrênđườngrayấy!”.Họngạcnhiênkhôngphảilàkhôngcólýdo.Nếu cặp ngựa bịmệt hoặc lười biếng thì chỉ cần nghe tiếngbánhxe lăncũngđủbiết.Khimột cỗxengựanhưvậyđingangqua, ai nhìn thấy cũng phải đau lòng. Thếmà cặp ngựa của bốtrônglúcnàocũngsungsức.Cóthểchínhvìvậymànôngtrangđã

giaochobốnhữngchuyếnhàngquantrọngnhất.Thếrồinămkia,khivừabắtđầunghỉhè,bốnói:

– Concómuốntheobốlêntỉnhkhông?

Nghe bố nói vậy, Xuntanmurat sướng như điên. Chà, còn gìbằngnữa! Sao bố lại đoán biết được từ lâu cậu rấtmuốn có dịpđượclêntỉnhchơinhỉ?Từbéđếngiờcậuđãđượcrađếnthànhphốđâu!Thậtlàtuyệt!

– Chỉcóđiềuphảigiữmồmgiữmiệng,đừnglàmầmlên.-Ôngbốâuyếmdọacontrai.-Nếukhôngmấyđứaemmàysẽnổiloạnbâygiờ,khiấythìđừnghòngmàđiđâu.

Bốdặn trướcnhưvậy, đúngquá!ThằngAdzhimuratnhỏhơncậubatuổinhưngngangbướngnhưmộtconlừavàkhôngbaogiờchịuthuaanhtrongbấtcứchuyệngì.Mỗikhibốởnhàlànóbámriếtlấyông,tranhhếtphầnâuyếm,làmnhưtronggiađìnhchỉcómỗimìnhnó,ngoàirachẳngcóaihết.Haiđứaemgái,khiấycònnhỏthànhramuốnđượcbốâuyếmchỉcòncócáchlàkhóctoánglên.Ngaycảnhữngngười lánggiềngcũngkhôngsaohiểunổisựquyếnluyếnquáđángcủathằngconthứđốivớingườicha.BàlãoAruukanngườigầygò,khôđét,giọngnóithethécảlàngaicũngsợđãvàilầnvừatúmtaiAdzhimuratbằngnhữngngóntayxươngxẩu,vừađe:

– Ôi, mày cứ bám lấy bố như vậy thì chẳng tốt lành gì đâu,thằnglỏiconạ!Rồisẽxảyramộttaihọagìđấychomàxem.Cóđờithuởnhàai,contraimàcứđeoriếtlấybốnhưvậytrongkhibốmày vẫn còn đang sống sờ sờ ra đấy!Con cái gìmà lạ lùng thếkhôngbiết.Ôi,mọingườicứnhớlấylờitôi,chínhthằngoắtnàysẽlàmchochúngtaphảiđiêuđứngđấy!

Mẹ lầmbầm tráchmóc,nhổnướcbọt rồi bợp choAdzhimuratmấycáinhưngkhôngdámngắtlờibàlãoAruukan.Aicũngphải

sợbàấy.TéranhữnglờinóicủabàlãoAruukanthếmàđúng.Mọiviệc

xảyraynhưthế.TộinghiệpchoAdzhimurat.Nóđãlớn,họclớpbarồi.Nóthườngtránhmặtmọingườivàcốgiữvẻmặtbìnhthườngnhấtlàkhicómặtmẹ,vậymàtrongthâmtâmnóvẫnthầmmongkhônghômnaythìngàymaibốsẽtừmặttrậntrởvề.Trướckhiđingủnóthầmthìcầunguyệnnhưmộtngườilớn:“Cầutrời,cầutrời,ngàymaibốvề”.Màngàynàocũngthế, thằngbé lạ thật.Nócứnghĩrằngngủdậy là tấtcảmọichuyệnsẽ thayđổi,phảicómộtđiềugìđóxảyra.

NhưngnếusauchiếntranhbốcótrởvềthậtthìXuntanmuratcũngchấpnhậnbốsẽhoàntoànthuộcvềAdzhimurat,mặcsứcchobốbếnótrêntayhaychonóngồitrêncổ.Miễnlàbốtrởvề.Miễnlàđượcnhìnthấybố lành lặn,khỏemạnh.ĐốivớiXuntanmuratthìniềmhạnhphúcấyđãquálớnrồi.Miễnlàbốtrởvề.

Cậuướcgiábâygiờbốđượctrởvềnhưsaulầnbốđidâncôngthamgia công trình thủy lợi đàokênhChuiski vàomùahènămkia,thìcóphảituyệtkhông.Hồiđó,suốtnămthángliền,từđầuhè chođến cuối thubố chuyênvận chuyểnđất ở công trườngvàcuốiđợtbốđượcphongdanhhiệuLaođộngtiêntiếnXtakhanov[3].

Lần ấy bố trở về vào lúc chiều tối.Mọi người trong nhà bỗngnghethấytiếngbánhxelọccọcngoàisân,tiếngngựathởphìphì.Đámtrẻ conchạyra.Bố!Trôngbố cógầyhơnmột chút,darámnắngnhưmộtngườiDi-gan.Quầnáotrênngườibố,nhưsaunàymẹnói,chẳngkhácgìmộtkẻhànhkhất,chỉcóđôiủngbốc-canlàcònmới.Adzhimuratlàđứađầutiênchạyđến,nhảylênômchặtlấycổbốvàkhôngrờiranữa.Nóòa lênkhóc,nghẹnngàovàcứlặpđilặplại:

– Ata,atake,ata,atake…[4]

Bốômchặtlấynórưngrưngnướcmắt.Ngaylúcấyhàngxómđổ xô đến và khi nhìn thấy cảnh ấymọi người cũng không cầmđượcnướcmắt.Cònmẹ,bốirốivìmừngquávàcứchạyquanhhaichacon,địnhkéoAdzhimuratra:

– Màythảbốraxemnào!Thôi,đủrồi,cònđểchođứakhácnữachứ. Đúng là thằng bé ích kỷ. Trời đất ơi, xem kìa, bà con đếnthămhỏiđầysânrồikìa…

Thếmàthằngbévẫncứbámriếtlấybốnó.

Xuntanmurat cảmthấynhưcó cáigìđangchẹnnơi cổ,nghẹnngào,miệngkhôkhốc.Thếmàcậuđãtừngnóicậusẽkhôngbaogiờkhócvìbất cứchuyệngì.Cậucố tựchủ…Xuntanmuratbỗngnhưtỉnhgiấc.

Vẫnđangtronggiờhọc.CôgiáoInkaman-apaiđangkểvềhònđảoJava,đảoBorneo,vềchâuÚc,vẫnlànhữngmiềnđấtkỳdiệu,quanhnămchỉcómùahè.Lạinhữngconcásấu,nhữngconkhỉ,nhữngcâydừavàbiếtbaosinhvậtkỳthúkhác.Rồiđếnchuyệnloàichuộttúi-đúnglàmộtconthúkỳlạ!Chúngbỏconvàomộtcáitúiđeonơicổvàthế làmẹconlúcnàocũngbênnhau,muốnnhảyđiđâumàchẳngđược.Quảthậtchỉcónhữngconchuộttúi,haynóichođúnghơnlàchỉcóthiênnhiênmớinghĩranhữngđiềulýthúnhưvậy…

Riêngchuộttúithìnóchưabaogiờnhìnthấy.Cáigìchưanhìnthấy thì phải thừa nhận là chưa nhìn thấy. Kể cũng tiếc thật.Nhưngvoi,khỉvànhữngthúvậtkhácthìnóđãnhìntậnmắt,gầnđếnnỗichỉcầnvươntayralàchạmvàochúng…

Cáihômmàbốnói,sẽchoXuntanmuratđitheovàothànhphố,cậusungsướngđứngngồikhôngyên, thầnkinhcăng thẳngquámứcvì sốt ruột và thích thú,nhưngbựcnhất làkhôngđượcnóiđiềuấyvớiaicả.NếuAdzhimuratbiếtđượcchuyệnnàychắcchắc

nósẽlahétầmĩ:TạisaobốchoXuntanmuratđimàlạikhôngchocon?Lúcấythìcònbiếtnóisao?Chínhvìthếmàtrongniềmsungsướngthầmlặng,trongsựchờđợicuộcdulịchvàosángngàymai,Xuntanmuratcảmthấynhưmìnhcólỗivớiemtrai.Mặcdùvậynóvẫnmuốnkểchomấyđứaembiếtvềcáisựkiệntrọngđạisắptới.Nórấtmuốntiếtlộđiềubímậtấy,nhưngbốvàđặcbiệtlàmẹđãnghiêmkhắcdặnđidặnlạilàkhôngđượchérăng.Khinàonólênđường rồi thì mấy đứa em biết cũng được, như thế sẽ tốt hơn.Xuntanmuratphảicốgắnglắmmớikiềmchếđượcbảnthân,mớigiữnổiđượcđiềubímậtấy.Cậuthấykhốnkhổtưởngnhưchếtđiđượcvìđiềuđó.Đểbù lại, chưacókhinàocậu lại trởnênchămchỉ, ân cần, chuđáo và tốt bụng với tất cảmọi người như trongngàyhômđó.Cậusẵnsànglàmtấtcảmọiviệc,khôngnềhà.Nàolàdùngdâythònglọngbắtconbêdẫnđichănchỗkhác,nàolàvunkhoaitâytrongvườn,nàolàgiúpmẹgiặtgiũquầnáo,nàolàtắmrửa cho đứa em bé nhất khi nó ngã vào vũng nước và còn baonhiêu việc khác nữa.Nói tóm lại, trong ngày hôm ấy cậu đã cốgắnghếtmứcđếnnỗimẹphảibậtcười,lắcđầuthốtlên:

– Màylàmsaothế?-Mẹcốnhịncười.-Lúcnàomàycũngnhưthếnàythìmẹsungsướngbiếtbao!Khôngbiếtcóphảilàđiềmgởkhông!Haylàthôi,khôngchomàyvàothànhphốnữa.Thiếumộttaygiúpviệctốtnhưthếnàymẹcũngtiếclắm.

Nhưngđấy làmẹ chỉ vuimiệngnói thế thôi chứ chínhmẹđãnhàobột,nướngbánhmìdẹtvàchuẩnbịcácthứthựcphẩmkháccho hai cha con đi đường.Mẹ còn nấu bơ đổ vào chai.Món nàycũngđểchohaibốconmangtheo.

Buổi chiều, cả gia đình quây quần xung quanh ấm nướcSamovarđặtdướigốctáocạnhconmương,uốngtràvớikemchuavà bánh mì dẹt nóng hổi. Bố ngồi giữa đám trẻ, một bên làAdzhimurat, bên kia là mấy đứa em gái. Mẹ rót trà, còn

Xuntanmurat sắp đặt những chiếc bát và bỏ thêm than vào ấmSamovar.Cậutỏrarấtthíchkhiđượclàmnhữngviệcấy.Vừalàmcậuvừanghĩđếnviệcngàymaicậuđãcómặtởthànhphố.Bốđãhailầnnháymắtvớicậu.Đúnglàbốđãchơichothằngemmộtvố.

– Thế nào Adzhike?[5] - Sau khi hớp một ngụm trà, bố quaysangphíanóhỏi.-Conđãcưỡichúlừabờmđencủamìnhlầnnàochưa?

– Chưaạ!-Adzhimuratphànnàn.-Conlừaấyranhmalắm.Conchonóăn,chonóuống,thếlànócứbámtheoconnhưconchóấy.Cómộtlầnnócòntheoconđếntrườngnữa,cứđứngdướicửasổ chờ chođếnkhi con ra chơi, cả lớpđềunhìn thấy.Thếmàcứngồilênlưngnólànólạiđáhậu…

– Thếkhôngcóaigiúpcontậpcưỡinóá?-Bốgiảvờhỏilại.

– ConsẽgiúpAdzhike.Nhấtđịnhsẽcưỡiđược…

– Hu-ra!-Thằngemtraibậtdậy.-Nàođingayđi.

– Ngồiyênđấy!-Mẹngănlại.-Ngồiyênđấyvàđừngcóbắngnhắng.Uốngtràxongxuôiđã,điđâumàvội.

ĐấylàmọingườiđangnóiđếnconlừahaituổicủaAdzhimurat.Mùaxuânnămấy,cậuNurgazyđãtặngchobọntrẻconlừanày.Đếnmùahè thì con lừađã lớnphổng lên.Đãđến lúcphảihuấnluyện convật taidàinàyvà chonó tập làmquenvới cái yênvàcôngviệc.Trongcôngviệcgiađình,mộtchúlừanhỏbaogiờcũngcần thiết - nào là chở lúa đến cối xay, nào đi lấy củi hoặc chởnhữngthứlặtvặtkhác.ChínhvìthếmàcậuNurgazyđãtặngnóchobọn trẻ.Ngayhômđầu tiênAdzhimuratđãnhậncon lừavềmình.Thằngbébướngbỉnhvànghịchngợmchămsócchoconlừacẩnthậnđếnmứckhôngchoaiđếngần.Hơimộttílànóhétầmlên: Không được đụng đến con lừa! Tự em sẽ cho nó ăn, cho nóuống.Đãcó lầnhaianhemđánhnhauvìnó.Lúcđómẹđãnện

chothằnganhmộttrậnvìconlừađượccoinhưcủathằngem.Từdạoấyđếnnay,Xuntanmuratvẫncòntức.Đếnkhicầnphảihuấnluyệnconlừathìnógạtphăng:Nếulàlừacủamàythìmàytựlolấy,đừngnhờ tao, taokhôngcó liênquangìđếnnóhết.MặcdùtrongchuyệnnàyXuntanmuratlàmộttaylànhnghề.Ngaytừnhỏnóđãquenvớiviệcnàyvàbâygiờthànhthạolắmrồi.Nóthíchtrịnhữngconvậtbướngbỉnh.Côngviệcấygiốngnhưmộtcuộcđọsứcxemaithắngai.Tấtcảlũngựa,bêvàlừanoncủahàngxómđềudo một tay nó trị cả. Thông thường công việc vực súc vật nonthườnggiaochomộttrongsốnhữngđứatrẻtháovátvìkhôngphảibất cứ chuyện gì người lớn cũng làm được. Người ta đến nhờXuntanmurat với lời yêu cầu hết sức nhã nhặn: “Xuntanmurat,cháu tranh thủ thời gian vực hộ con bò tơ của ta nhé”, hay là:“Xuntanmurat,cháuhãygiúpchochúlừaconbướngbỉnhcủatatrởnênbiếtđiềumộtchútnhé!NókhôngchịuchothằngMukhenhànàyngồi lên lưng,khôngnhững thế lại còn cắn, cònđámớikhiếp chứ.Ngoài cháu ra, không có ai có thể làm được việc nàycả…”

Xuntanmurat đã đạt được đến đỉnh vinh quang như vậy đấy,thếmàcậulạitừchốigiúpchoemmình,đãthếlạicònmỉamai,châmchọckhithằngemhai lầnbị lộncổtừtrênlưnglừaxuốngđất,sưngcảtrán.

– Nóchỉchạytheomàynhưconchóthôi!Màysẽkhócchánvớinó!

Chà,đúnglàcưxửnhưvậythậtchẳngđẹpmặttínào.Chỉđếnlúcbốnóibónggiónómớihiểurađiềuấy.Nóđúnglàmộtthằngngốckhitrảthùemmìnhmộtcáchhènhạnhưvậy.Bâygiờtrướcchuyến đi vào thành phốmà thằng em không hề biết, nó đã bịlươngtâmcắnrứtvàcảmthấyhốihậnvôcùng.Xuntanmuratsẵnlòngxinlỗi,sẵnlònglàmtấtcảmọiviệcchoem.

Uốngtràxong,Xuntanmuratđivớibốrabãicỏsauvườnrau.Trướctiên,haichaconnhặthếtnhữnghònđá,némraxarồisauđóđóngyênchoconBờmĐen-Adzhimuratthườnggọiconlừacủamìnhmộtcáchtrịnhtrọngnhưvậy.BốgiữtaiconBờmĐencòncậunhanhnhẹnthắngcươngchonó.

Xuntanmurat thắt lại dây cương cho chặt, côngviệckhônghềđơngiản,vàngaylúcấynhữngtiếtmụcxiếcbắtđầu.SaumộtthờigiandàisốngtựdothoảimáidướisựbảotrợcủaAdzhimurat,conBờmĐenđãkịphọc đượcnhững thói ngangngược.Vừa thấy cóngườiđộngđếnlưng,nóliềntunghaichânsauđáhậurồichổngmônglên,nhảyphắtsangmộtbên.Chúlừaconđãbiếtcáchhấtchàngkỵsĩxuốngđất.Nhưngchuyệnấyđâuphảidễdàng.Vừachạm người xuống đất, Xuntanmurat đã bật ngay được lên trênlưngconBờmĐen,cậuápbụngvàolưngnóvàbằngmộtđộngtáctiếptheocậuđãngồingayngắntrênyên.Convậtlạinổixung,lạingã,lạibậtdậy…

Xuntanmurat thực hiện tất cả những động tác ấy một cáchthànhthạovớivẻthíchthú.Vấnđềlàởchỗphảibiếtcáchngã!Tạisaongườitavẫnthườngnóingãtừtrênlưnglừaxuốngcònnguyhiểm hơn là từ trên lưng ngựa hay lạc đà, mà đáng lý ra phảingượclạimớiđúng.Bíquyếtchínhlàởchỗkhingã,ngườitaphảicóthờigianđểkịpchốnghaitayxuốngđấttrước.Khoảngcáchtừtrên lưngngựahoặc từ trên lưng lạcđàxuốngđếnđất chophépngườitacóthểđịnhhướngmộtcáchdễdàng.Trongkhiđó,từtrênlưnglừa,ngườikỵsĩkhôngcókinhnghiệmthườngrơixuốngnhưmộtbaogạo,khôngkịpđịnhthần…

Xuntanmurat biết rõ điều đó qua kinh nghiệm bản thân, nêncậuchẳngsợgìhết.Mọingườicườiđùa, lahétầmĩ.Ngaycảbốcũngômbụngcườingặtnghẽođếnchảycảnướcmắt.Bọntrẻnghetiếngồnàoliềnđổxôraxem.Trongsốđócómộtthằngbémang

theomộtchúchócon.Conchónghĩrằngmìnhcũngphảicótráchnhiệmthamgiavàocảnhnhốnnháoấy,bènsủaầmlênvàchạytheoconBờmĐen làmchocon lừahoảngsợ lạicàngtiếnnhanhhơn. Xuntanmurat được dịp trổ tài trình diễn những ngón nghềđiêu luyện của chàng kỵ sĩ như các hội viên củaHội hỗ trợ xâydựngngànhhàngkhôngvàhóachấtlàmchobọntrẻtrốmắtthánphục.Cậunhảy từ lưngconBờmĐenxuốngrồibay lên lưngnótronglúcnóđangchạy,cứthếliêntục.

Trước chiến tranh, các kỵ binh hội viênHộiHỗ trợ xây dựngngànhhàngkhôngvàhóachấtthườngtậpluyệnởbãicỏbêncạnhtrụsởXôViếtxã.Còncácchàngkỵsĩcủabảnthườngtậpluyệnvàobuổichiều,saugiờlàmviệc.Họvừachongựaphinướcđạivừatậpchémnhữngcànhliễu,vừachạyvừanhảylênlưngngựarồilạinhảyxuống.Cácchiếnsĩxuấtsắcđược thưởnghuyhiệu.Nhữngchiếchuyhiệu thật là đẹp, có giâyđeohoặc cókimgài.Bọn trẻđứng xemmà thấy thèm.Mỗi khi họ luyện tập bao giờ bọn trẻcũngtụtậpđôngnghịtđếnxem.Khôngbiếtbâygiờcácchàngkỵbinh ấy đang ở nơi đâu? Trên lưng ngựa hay trong chiến hào?Nghenóibâygiờtrongchiếntranhngườitakhôngdùngkỵbinhnữa…

Vừa liếc nhìn ra sân qua cửa sổXuntanmurat vừanghĩ,mùađônglũngựacóthểbịrétcóngcònxetăngthìchẳngsợgìgiárét,nhưngdùsaongựavẫnhơnchứ!

…Chiềuhômấy,mọingườiđượcmộtbữa cườivỡbụng,nhưngchỉmộtlátsauconBờmĐenđãphảichịuquyphục.Nóđãhiểurangườitamuốngìởnó:Lúcnàothìđibướcmột, lúcnàothìchạynướckiệu,lúcnàothìđivòngtròn,cònlúcnàothìđithẳng…

– Nào,bâygiờmàyngồi lênđi.-Xuntanmuratgọiem.-Ngồilên,khôngcóchuyệngìnữađâu!

Adzhimurat đỏ bừngmặt vì thích thú, nó dùng hai gót chân

thúcconBờmĐenđiloanhquanh.Bâygiờmọingườiđềuthấyrõlàagai[6]củanótàibađếnthếnào.Sao lạikhôngtựhàovềmộtngườianhnhưvậyđượcnhỉ!

Trờichiềuhômấytrongvắt,mãivẫnchưatối,mọingườitrởvềnhàmệtmỏinhưngrấthàilòng,AdzhimuratchễmchệngồitrênconBờmĐentiếnthẳngvàosânkhoevớimẹ.

Adzhimuratlănngayragiườngngủmêmệt,khônghềnghingờmột điều gì. Nhưng Xuntanmurat không sao ngủ được. Cậu cứnghĩmiênmanđếnviệcngàymaicậuđãcómặttrongthànhphố,sẽnhìnthấynhữnggìvànhữngđiềukỳdiệunàođangchờđóncậuởđó.Khibắtđầumơmàngcậucònnghetiếngbốmẹthìthầmvớinhau:

– Tôiđịnhmangcảthằngemđinữa,cóanhcóemhaiđứasẽvuihơn.-Bốnói.-Chỉcóđiềulàkhôngđủchỗtrêncáixengựaquáiquỷấy.Phảingồingayởđằngtrước,sátchiếcthùngphuymàđường thì dài, thằng bé có thể ngủ quên, rơi xuống bánh xe thìkhốn.

– Thôi, ôngạ! -Mẹ tỏ vẻ sợhãi. -Lạy trời phùhộ, ôngđừngnghĩđếnchuyệnchocảhaianhemnóđilàmgì,mộtđứađithôi.-Mẹnóitiếpgiọngthìthầm:-Đểlầnsauchothằngcuemđicũngđược.Ông nhớ phải cẩn thận đấy, đừng có lúc nào rờimắt khỏicon.Conmìnhlớnxácthậtđấy,nhưngngoàithànhthịnókhác…

Xuntanmuratthiếpđitrongmộtgiấcngủngọtngào,văngvẳngbêntaigiọngnóiđầysựquantâmcủabốmẹ.Thậtlàdễchịukhinghĩrằngtừmờđấtsángmaicậusẽlênđườngcùngvớibố…

Vàkhiđãthiếpđirồicậuvẫncòncảmthấynhưmìnhđangbaylên.Cảmgiácấygâychocậumộtsựthíchthúđếnlặngtim.Thậtkỳlạ,khônghiểutạisaocậulạibiếtbaynhỉ?Conngườichỉcóthểbiếtđi,biết chạy,biếtbơi, thếmàcậu lạibayđượcmặcdùcũng

khônghoàntoàngiốngnhưchim.Chimthìphảiđậpcánhvậymàcậuchỉviệcdang tayra,hơiđộngđậyđầungón taymột tí.Cậubaynhẹnhàng,thoảimái,khônghiểulàmìnhđãcấtcánhtừđâuvà sẽ bay về đâu trong khoảng không gian tĩnh lặng “như đangmỉmcười”vớimình…Cóthểđólàlinhhồncủacậuđangbayhaycóthểlàcậulớnphổnglêntronggiấcmơ.

Xuntanmuratgiậtmìnhtỉnhdậykhibốchạmvàotay,vàovaivànóinhỏvàotaicậu:

– DậyđiXuntanmurat,chúngtađithôi.

Vàtrướckhitỉnhdậyhẳn,trongmộtkhoảnhkhắcngắnngủi,Xuntanmurat cảm thấy trong lòng bỗng dâng lênmột tình cảmtrìumếnvàbiếtơnđốivớibốquanhữnglờibốnói,quađộngtácbốkhẽdụibộrâucứngcủamìnhvàotaicậu.Lúcấycậuđâucóngờrằngsẽđếnmộtlúcnàođó,cậusẽnhớlạicảmgiáckhoankhoáikhibốnhẹnhàngdụibộrâucủabốvàotaicậucùngvớicâunói“Dậyđi,Xuntanmurat,chúngtađithôi”,vớimộtnỗiđauđớnxótxavàmộtnỗibuồndadiết.

Mẹđãdậytừlâu.Bàđưachođứacontraichiếcáosơmiđãgiặtsạchsẽ,độilênđầunóchiếcmũlưỡitraimàuxanhlácâyhơirộngmàbốmangvềhồinămngoáisauchuyếnđidâncônglàmthủylợiởcôngtrườngkênhđàoChuiski.Chiếcmũgiốngnhưcácôngthủtrưởngvẫnhayđội.Sauđó,mẹđưachonóđôigiàyvải,đôigiàycũngdobốmangvềtừchuyếnđiấy.

– Conđiđôigiàynàyxemnào,khôngbóchânchứ?Mẹhỏi.

– Không,khôngbóđâumẹạ.-Xuntanmurattrảlời,mặcdùđôigiàyhơichậtmộttí.-Cũngchẳnghềgì,nósẽgiãnrathôi.

Khihaichaconrakhỏisânvàchiatayvớimẹvàkhichiếcxengựachởdầukêucọtkẹtbăngquaconmươnglớnhaibênbờốpđá, Xuntanmurat bỗng cảm thấy tim đập thình thịch. Nó rùng

mình,congười lạivì thíchthúvàcũngbởinhữnggiọtnước lạnhbắnlên.Nóhiểurằnggiờđâykhôngcònlàgiấcmơnữamàlànóđangđượcđivàothànhphốthật.

Rạngđôngđanghửngdần,rọinhữngtianắngvàngtrongsuốtlên cảnhvậtmùahạ.Mặt trời vẫn còn lấp lóđâuđó saunhữngđỉnhnúiphủđầytuyếttrắng,nhưngnóđangnhíchdầnlên,chuẩnbịnhôrakhỏirặngnúi.Sauđêm,conđườngẩmướt,mátdịuvàyêntĩnh.Tiếclàlúcnàykhôngcóđứabạnnàonhìnthấynóđangcùngđivớibốrakhỏibản.Chỉcónhữngconchóvẫncònđangmơngủsủalăngnhăngtheotiếnggõlọccọccủabánhxe…

Conđườngchạymentheochânnúivươnthẳngrathảonguyên,mấthútdầnsaunhữngdãynúichậpchùngmàutímnhạt.PhíasaunhữngrặngnúiấylàthànhphốDzhambul,cáiđíchcuộchànhtrìnhcủahọ.

Nhữngconngựanonêchạynướckiệunhẹnhàngnhưkhônghềbiếtđếnnhữngsợidâycươngvàcỗxe,thỉnhthoảngtheothóiquenlạikhịtphìphì, lúc lắc túmbờm trán.Đối với chúng, conđườngquáquenthuộcvìchúngđãbaolầnđilại.Ôngchủvẫnngồiởvịtrí củamình, taynắmchặtdâycương, cònchúbéngồibêncạnhcùnglàngườinhàvàchẳnglàmphiềnchútnào.

Họcứđinhưthế,bánhxelănđềuđềuphátranhữngtiếngkêucọtkẹtcũnggiốngnhưtấtcảnhữngchiếcxengựakháctrêntráiđấtnày.Trongkhiđó,mặttrờicứlêncaodầngiữahaiđỉnhnúi,bìnhthảnrọinhữngtianắngvàngấmápxuốnglưngnhữngconngựaướtđẫmmồhôilàmchomàulôngconChabdartrởnênxámhơngiốngnhưmàutrứngchimcút,cònmàulôngconChontorulạitrở nên sáng hơn, biến thànhmàu hồng nhạt. Ánh nắng ấm ápchiếulêngòmámàuđồnghuncủabốlàmchonhữngvếtnhănnơikhóemắtnhưsâuhơn,còncánhtayđangcầmsợidâycươngnổilênnhữngbắpthịtgânguốc,rắnchắc;ánhnắngấmápnhưmột

dòng thác sốngđộngào ạt tỏa lênkhắp conđườngđang lùi dầndướivóngựa;ánhnắngấmápmanglạicuộcsốngchotấtcảvạnvậttrêntráiđất.

Vàocáibuổisángngàylênđườngấy,mộtcảmgiáckhoankhoái,đễchịutrànngậptânhồnXuntanmurat.

– Thếnào,contỉnhngủrồichứ?-Bốhỏiđùa.

– Tỉnhlâurồibốạ!

– Vậythìcầmlấy!-Bốnóivàđưachocậusợidâycương.

Xuntanmuratmỉmcườibiết ơn, cậuđãnóng lòng chờđợiviệcnàytừlâu.Cóthểhỏibốnhưngtốthơnlàđểbốtựcảmthấycóthểtin tưởng trao cho cậu sợi dây cương, bởi lẽ đây chẳng phải làchuyệnđùamàlàhaichaconđangtiếnhànhmộtcuộchànhtrìnhdài.Dườngnhư cảm thấydây cươngđãđược trao chomộtngườikhác,haiconngựavẫyvẫytai, tỏvẻkhônghài lòng.Chúngvừachạy vừa ép sát vào nhau nhưmuốn nổi loạn có lẽ vì cho rằngquyền lực đã rơi vào tay một kẻ khác, yếu hơn. NhưngXuntanmurat lập tức cho chúng biết ngay uy quyền củamình -cậugiậtmạnhdâycươngvàhétto:

– Nào,nào!Taochochúngmàybiếttaybâygiờ!

Nếu như hạnh phúc của con người chỉ có trong hiện tại chứkhônghềbiếtđếnquákhứvàtươnglaithìchínhtrongngàyhômấy, trong chuyến đi vào thành phố, Xuntanmurat đã hưởngmộtniềmhạnhphúctrọnvẹn.Khôngcógiâyphútnào,khôngcómộtđiềugìcóthể làmchotinhthầncủacậutrởnênuám.Ngồibêncạnhbố,cậucảmthấymộtniềmtựhàochínhđángvàniềmtựhàoấykhônglúcnàomấtđitrongsuốtchặngđường.Tiếngđộngầmĩcủachiếcxechởdầucóthểlàmchomộtđứakhácphátngốt lên,nhưngđốivớicậuthìđólànhữngtiếngchuônglảnhlót,ngọtngàocủa hạnh phúc. Từng đám bụi cuộn lên phía sau lơ lửng trong

không khí; con đường trải dài dưới hai vệt bánh xe, những conngựađềuđặngõnhịp,bộdâythắngđẫmmùimồhôivàmùinhựachưng;mộtđámmâytrắngmỏngxốplửnglơrấtcaotrênbầutrời;nhữngbúicỏđãgiàđủmàusắc:Vàng,xanh, tímnhạt,cònđẫmướt sươngđêm;những conmương vànhữngdòng suối nhỏnướcdângtrànlêncắtngangđường;nhữngchiếcxengựavànhữngkỵsĩphóngngượcchiều;đànchiménchaolượn,bayđibaylạiquanhxe,cóconsuýtlaovàomõmngựa-tấtcảcảnhvậtấytựthânnóđãchứađựngmộtniềmhạnhphúcvàmộtvẻđẹpkỳdiệu.NhưngXuntanmuratkhônghềnghĩđếnnhữngđiềuđó.Cómấyainghĩđếnhạnhphúckhihạnhphúcđangởtrongtay.Cậunghĩrằngthếgiớiphảiđượctạonênnhưvậy,khôngthểtốthơnđượcnữa.Cũngnhưbốcậu,tấtnhiênlàphảinhưthế,khôngaicóthểtốthơn.

Ngaycảnhữngchúchimnhỏhaibêncánhcónẹpvàng,đầuđenđậutrênnhữngbụicâydọchaibênđườngchẳngphảingẫunhiêncứhótđihótlạimãimộtđiệunhạcthánhthótquenthuộc.Nhữngconchimấybiếtrằngmìnhđanghótchoainghe.ChúngbiếtrằngXuntanmurat rất yêu chúng. Đó là những chú chim xaraigyr.Chúngcótênnhưvậybởilẽcảđờichúngcứgọimãimộtconngựavàngnàođóbằng tiếnghót củamình: “Chu, chu,xaraigyr!Chu,chuxaraigyr!”[7]Nhữngchúxaraigyrnhỏxíukỳdiệu!Nhưngtéralàởmỗivùngchúnglạihátbằngnhữngngônngữkhácnhau.Mộtlần,cómộtngườithợmáychiếuphimdiđộngđếnbản.ĐólàmộtthanhniênngườiNgavui tính.Xuntanmurat lẩnquẩncạnhđấygiúpanh ta chuyểnnhữnghộpphimtừ trênxexuốngvàsauđóđếntốicậulàngườiđầutiênđượcanhtachoquaychiếcmáyphátđiệnsinhradòngđiện,còndòngđiệnsẽlàmchonhữngbóngđènsáng lên.Bóngđèn sẽ chiếu sángbức tườngdùng làmmànảnh,khiấytrênmànảnhsẽxuấthiệnnhữnghìnhthùchuyểnđộng.

Chínhlầnấy,ngườithợmáysaukhilắngtaingheliềnhỏinó:

– Conchimgìđanghótsauhàngràođấy,chúem?

– Đólàchimxaraigyr.-Xuntanmuratgiảithíchchoanhta.

– Nóhótcáigìthế?

– Chu,chu,xaraigyr!

– Thếnghĩalàgì?

– Emkhôngbiết.TheotiếngNgacólẽlà:“Này,này,conngựavàng!”

– Thứnhất,ngựakhôngbaogiờcómàuvàng,nhưngđiềuấycóthểbỏqua,cứcholàcóđi.Nhưngtạisaolúcnàonócũng:“Chu,chu,xaraigyr!”

– Tạivìconchimấycứtưởngmìnhđangcưỡiconngựavàngđidự đám cưới.Đimãi, đimãimà chẳng tới nơi vì thếmànó gọi:“Chu,chu,xaraigyr!”.

– Thếmàanhlạinghekhácđấy.Hìnhnhưconchimxaraigyrấy đang đánh bài ở ngoài chợ. Suýt nữa thì nó ăn được ba rúp,nhưngchẳngănđược.Chínhvìvậymànócứhót:“Chút,chút,ănbarúp!”Vànócứkêumãinhưthếchừngnàochưaănđượcbarúp.

– Nhưngđếnbaogiờthìnóănđượcbarúpấy?

– Khôngbaogiờ.Cũngnhưnókhôngbaogiờđếnđượcchỗđámcướiấy.

– Buồncườithật…

Quảthật,mớinhìnquaconchimấychẳngcógìđángchúý,thếmàlạirấttrứdanh.

Những con chim xaraigyr hót suốt dọc đường. Xuntanmuratmỉmcườivớichúng:

– Đivớichúngtôirachợđi.Ởđấychúngtasẽănđượcbarúp.

Còn chúng thì cứ hót: “Chu, chu, xaraigyr!” Đôi khi lại hót:“Chút,chút,ănbarúp!”.

Xuntanmuratđangnóngruột,muốnđi thậtnhanhđến thànhphố. Mặt trời đã lên cao trên đỉnh núi. Xuntanmurat thúc đôingựa!

– Chu, chu,xaraigyr! -Cậunói với conChabdar. -Chu, chu,toraigyr!-CòncâunàycậunóivớiconChontoru.

Bốliềnngănnólại:

– Conđừngthúcngựachạynhanhquá.Chúngtựbiếtphảiđinhưthếnào.Chạythìchạynhưngphảigiữsức.

– Thếconnàogiỏihơnhảata[8],ChabdarhayChontoru?

– Cảhaiconđềukhácả,kểcảbướcchạylẫnsứckhỏe.Chúnglàmviệcnhưnhữngcỗmáyấy.Chỉcầnphảichoănđúnggiờ,đầyđủvàchúýđếnbộđồthắnglàchúngkhôngbaogiờphụlòngta.Nhữngconngựarấtđángtincậy.NămngoáichúngđãlàmviệcởkênhđàoChuiskingaytrênvùngsìnhlầy.Ởđấynhữngchiếcxetảibịchấtđầy,lúnđếntậntrụcbánhxe.Đôikhicónhữngchiếcxetảibịsalầykhôngtiến,khônglùiđược,cóquáttháothếnàocũngchịu.Thếlàhọlạichạyđếngặpbốxingiúpmộttay.Chẳngnỡnàotừchốiđược!BốdắtconChabdarvàconChontorucủamìnhđến,thắngvàocỗxebị lầy.Màconthấyđấy,tavẫngọichúnglàsúcvậtthếmàchúngkhônraphết.Chúnghiểungaylàkhôngphảitựnhiênmàngườitalạithắngchúngvàomộtcỗxelạ,cầnphảigiúpđỡngườikhác.Bốchẳngphảidùngđếnroi,chỉquátmộttiếngvàthếlàơnChúaphùhộ,miễnlàsợidâythẳngkhôngđứt,haiconngựa lết trên đầu gối lôi bật chiếc xe lên khỏi hố. Khắp côngtrườngChuiskiaicũngbiếtđếncặpngựanhàmìnhvàghentịvớibố.Họnói“Anhthậtlàmay,Becbaiạ!”Cũngcóthểlàmay,chỉcóđiềucứchămsócchuđáochochúngthìsẽgặpmaythôi.

ChabdarvàChontoruvẫncứđềuchânchạytrướckiệuchẳnghềquantâmđếnnhữnggìmàngườitanóivềchúng.Chúngcứchạy,

mồhôiướtđẫmbụngvàtai,vừachạyvừadựngbờmlênvừaxuanhưngconruồitrênđường.

– Ata, thế con ngựa nào già hơn? - Xuntanmurat hỏi bố,ChabdarhayChontoru?

– Chontorulớnhơnbatuổi.BốđểýthấyChontoruđãbắtđầuxuống sức rồi.Đôikhinó tỏ ra súthơn.CònChabdarđang ởđộsung sức.Nó làmột conngựakhỏe, chạynhanh.Trong các cuộcđuanócóthểvượtquanhiềuconkhác.Nhữngconngựanhưthếnàytrướckiangườitagọilàkỵmã.

Xuntanmurat thấymừng choChabdarbởi lẽnóvẫn thích conChabdarhơn.Màu lông củanóvẫnđặcbiệt -màuxámtrođốmtrắng,vócdángđẹpđẽ,khỏemạnh,tínhnếtcũnghiền.

– ConcũngthíchChabdarhơn.-Xuntanmuratnóivớibố.ConChontorudữlắm.Mắtnónhìncứgườmgườm.

– Khôngphảilàdữmàthôngminh.-Bốmỉmcười.-Nókhôngthíchbịquấyrầykhikhôngcóviệc.-Imlặngmộtlátbốnóitiếp:-Cảhaiconđềugiỏicả.

Cậucontraiđồngý.

– Cảhaiconđềugiỏicả.-Cậunhắclại,giơroi,thúcngựa.

Imlặngmộtlátbốlạinói:

– Thôi,kéocăngdâycươngchoxedừnglạiđi.-Bốthảnnhiênhuýtmột tiếng thật to, vẻ chờ đợi. - Lũngựamuốn đái rồi đấy,nhưngchúngdâucónóiđược,cầnphảiđểýmớibiết.

Y như rằng, ngay lúc ấy hai con ngựa thiến bắt đầu đái ồ ồxuốngđường.Mộtđámbụinhỏmịnnhưbộtsủibongbóngvàdầndầnướtđẫmngaydướichânchúng.

Sau đó họ lại tiếp tục lên đường.Con đường vẫn trải về phíatrước,cònnhữngngọnnúilạilùivềphíasaumỗilúcmộtxahơn.

Chẳngmấychốcđãnhìnthấynhữngkhuvườncủavùngngoạiô.Đườngsáởđâyđãnhộnnhịphơn.Đến lúcnàybố lấy lạidâycươngvàbốlàmthếlàđúng:BâygiờXuntanmuratchẳngcònđểýgìđếndâycươngvàlũngựanữa.Thànhphốđãdầndầnhiệnraồnào,sặcsỡvàđủmùivị.Cócảmgiácnhưcậubịnémvàomộtdòng chảy cuồn cuộn, bịnhữngđợt sóngvậtquavật lại và xoaytrònnhưchongchóng.

Chính ngày hôm ấy, cái ngày hạnh phúc nhất của đời mình,Xuntanmuratlạigặpmaymộtlầnnữa:ỞAtchaba,tạicáichợlớnchuyênmua bán súc vật của thành phốDzhambul cómột vườnbáchthúlưuđộngvừamớichuyểnđến.Quảlàmộtsựtrùnghợplýthú:mộtkẻlầnđầutiênvàothànhphốlạiđúngvàodịpcóvườnbáchthúlưuđộngvớinhữngconthúkỳlạ.Ngoàiralạicòncóđuquayvàtròchơinhữngchiếcgươngsoibiếndạng[9].

2

Xuntanmurat đi qua gian phòng gương cười đến ba lần. Cậucườichánchê,xongrangoàinghỉmộtlátrồiquaylạiđứngtrướcnhữngtấmgươngbiếndạngmaquái.Cáimặtcủacậutronggươngtrôngmớigớmghiếclàmsao!Cứnghĩcảđờicũngchẳngthểnàonghĩramộttrờchơinàothúvịhơn.

Saukhigửicỗxechomộtôngchủquántràquenthuộc,bốdẫnXuntanmurat đi xem khắp chợ. Đầu tiên hai cha con đi thămnhững người bạn của bố, những người Uzbek sống ở đây.“Assalam, aleikum![10] Cháu lớn của tôi đây!”. Ông Becbai giớithiệucontraivớimọingười.NhữngngườiUzbekđứngđậyđặttaylênngực chàoXuntanmurat. “Quả làmộtdân tộc lịch thiệp -bốnhậnxétvớivẻhàilòng.-NgườiUzbektôntrọngmọingườinhưnhau,chẳngcầnđểýđếnviệcconcònnhỏtuổi…”

Sauđóhaichaconđiđếnchỗnhữngquầyhàngvàvườnbáchthúlưuđộng.Họhòamìnhvàotrongđámđôngnhìnngókhắpcáclồngvàcácbãinhốtthú.Nàolàvoi,gấu,khỉcộcđuôi,khỉđuôidài-thôithìđủloại…

Đặcbiệt,Xuntanmuratnhớnhấtlàmộtchúvoitomàuxámtro,trôngnhưmộtgòđấtsaukhiđãcắt cỏ.Nócứđổi chân liên tục,chiếcvòiđưaquađưalại.Trôngđồsộkhiếpchưakìa!Mọingườixúm quanh trợn trònmắt lên nhìn ngó và kể đủ chuyện hoangđườngvềnó.Nàolàvoisợchuột,nàolàkhôngnênchọctứcnó,cầutrời phù hộ, nó sẽ giật đứt xích và giẫm tan thành phố ra từngmảnhvụn.XuntanmuratthíchnhấtlàcâuchuyệncủamộtônglãongườiUzbek.Ôngnóirằngvoilàgiốngvậtthôngminhnhấttrong

tấtcảcácloàivật.Nócóthểdùngvòibốcnhữngcâygỗkhổnglồbỏtừ chỗ này sang chỗ khác, giúp con người trong việc khai thácrừng,vàcũngcáivòiấynólạicóthểnhẹnhàngnhấcbổngmộtembélênđểtránhmộtconrắnhoặcđềphòngmộttainạnnguyhiểmđếntínhmạngcủaemkhikhôngcóngườilớnởbêncạnh.

Nhữngcâuchuyệnnhưthếlàmbốcũngthích.Ôngđứngnghe,lắc lắcđầu, tỏvẻngạcnhiên, thỉnh thoảng lại chậc lưỡiquayvềphíacậucontraivàhỏi:“Conthấykhông?Trênđờicónhữngđiềukỳdiệunhưvậyđó!”

Vàdĩnhiênlàcậukhôngquêncănphòngcười.

Ở đấy có thể cười ngay chính bản thân mình bao nhiêu tùythích…

XuntanmuratnhìnsangphíaMyrzagun.Côbạngáingồicáchcậumấybàn.“Giámàbạnđượcvàophòngcườinhỉ-nókhoáitránghĩ.-Lúcấythìbạnsẽphảinóibằngmộtgiọngkhácngaythôi,người đẹp ạ! Chỉ cần bạn nhìn thấy hình dạng của mình trongnhững chiếc gương biến dạng ấy là bạn sẽ hết làm cao ngay”.NhưngngaylúcấyXuntanmuratcảmthấyxấuhổvìnhữngýnghĩcủamình.Côbạnấycólàmđiềugìxấuđốivớicậu,màsaocậucứhaygâysựvớicôấythế?Congáithìđứanàochảvậy.Tấtnhiênlàbạnấyđẹprồi,đẹpnhấtlớpcơđấy.Thìđãsao,côấycólỗigìđâutrongchuyệnấy?Lẽdĩnhiênlàđôikhicôtacũngbịnhữngđiểm“zaman”[11].

CómộtlầntronggiờhọccôgiáođãtịchthucủaMyrzagunmộtchiếcgươngnhỏ.Côgiáonói,ở tuổiấymàđãchúýđếnsắcđẹpcủamìnhlàhơisớm.Myrzagunđỏbừngmặtvìxấuhổ,thiếuchútnữalàkhócòalên.Thếmànó,khônghiểutạisao,lạicảmthấytựáithaychoMyrzagun.Cómỗicáigươngbétíxíu,màbiếtđâutìnhcờbạnấymangtheongườithìđãsao…

XuntanmuratquaynhìnsangphíaấymộtlầnnữavàcậubỗngcảmthấythươnghạiMyrzagun.Khuônmặtcôbétáimét,ngườicorovì lạnh,cặpmắtướt lấplánhnhưhaiviêncuộidínhnước.Cóthể bạn ấy đang khóc.Myrzagun cũng có bố và anh trai đang ởmặttrận…

ThếmàXuntanmuratlạicứnghĩnhữngđiềukhôngtốtvềbạnấy.Đúnglàmộtthằngngốc,mộtthằngngốcchínhcống.

Tronglớpcómấybạnđanglêncơnhovìcảmlạnh.Haylàmìnhcũnghomộtcái?Nógiảvờrùngmìnhhomấytiếng,nhănmặtlại.Thì có sao, cả lớp ho mà nó thì thua kém gì các bạn? Cô giáoInkaman-apailiếcnhìnnómộtcáchđầyýnghĩarồilạitiếptụcbàigiảng…

3

Saukhixemvườnbáchthúvàphòngcười,haichaconđếnchỗbánhàng. Tại đây họmuamấymón quà.Adzhimurat đượcmộtkhẩusúngđồchơirấtđẹp,mớitinh,lấplánhánhkimloại,trôngcứnhưmộtkhẩusúngthật.Haiđứaemgáiđượcmấyquảbóngnhỏnhiềumàusắcsặcsỡtreotrênsợicaosu.Chỉcầnchạmkhẽvàosợicaosulànhữngquảbóngbậtlên,bậtxuống.Haichaconmua chomẹmột chiếc khăn quàng và sau đómua thêmmột lôbánhkẹonữa…

Haingườiđikhắpchợ,ngắmnhìntấtcảmọithứ,chỉcómỗiđuquaylàXuntanmuratkhôngchơimàbốcũngchẳngkhuyếnkhích.Bốbảođó là tròchơimàcậuthìđã làmộtchàngkỵsĩ,hainămnữacóthểlấyvợđượcrồi.Tấtnhiênlàbốđùavậythôi.Họđứngởchỗđuquayxemmột lát,sauđóbốgiụcđingay.Phảiđếntrạmxăngdầuđểđongdầuvàothùngphuyvàquaytrởvề,muộnrồi.Đúngnhưvậy,khihọđếntrạmxăngdầuthìmặttrờiđãnghiêngvềphíabênkiathànhphố.Từđâyhọđithẳngrangoạiô,chỉdừnglạiởmộtquántràdọcđườngdùngmóncơmtrộnthịtrồiđitiếp.

Mãiđếnlúctrờichạngvạnghaichaconmớiđihếtnhữngkhuvườnvùngngoạiôtheoconđườnglúcsánghọđãvàothànhphố.Chiềuhèấmáp, thấmđượmmùicỏ tươi.Nhữngchúếchkêuộpoạpdướimươngdọctheođườngcái.Haiconngựabướcchậmrãi,đều đặn vìmấy chiếc thùng phuy đã đầy ắp dầu. Xuntanmuratcảmthấybuồnngủ,haimắtcậucứdíplại.Cậuthấmmệtrồi.Màsaokhôngmệttrongmộtngàynhưthế.Tiếc là trênxekhôngcóchỗnàođểngảngườirachợpmắtmộtlúc.Chà,buồnngủlàmsao.

Xuntanmuratngảngườivàovaibốvàthiếpđikhônghaybiếtgìnữa.Thỉnhthoảngcậutỉnhgiấcmỗikhixequanhữngổgàrồilạiđắmmìnhvàogiấcngủkhôngsaocưỡng lạiđược.Vàcứmỗi lầntrướckhithiếpđicậucònkịpnghĩ,rằngthậtlàtuyệtkhitrêntráiđất này có những người bố. Cậu cảm thấy hết sức yên tâm, tintưởngkhidựavàobờvaichắcnịchcủabố.Trongkhiđóchiếcxevẫnrầmrầmlănbánh,phátranhữngtiếngcọtkẹt,đôingựađềuđặngõmóng.

Xuntanmuratkhôngnhớ làđãđiđượcbao lâu.Độtnhiêncậunhậnthấychiếcxeđãdừnglại.Bánhxekhôngcònphátranhữngtiếngcọtkẹtnữa.Xungquanhimlặngnhưtờ.Cậulờmờnhậnrabốđangbếmìnhdậyvàmangđiđâuđó.

– Chà, thằngbé lớnnhanhquá,khómàmangnổi.Nặng lắmrồi.-Bốlẩmbẩm,épchặtcậuvàongựcmình.

Sauđóbốđặtcậuxuốngmộtđốngcỏ,đắplênngườicậuchiếcáobôngrồinói:

– Concứngủđi,bốtháongựarachochúngđiănđã.

GiấcngủngonđếnnỗiXuntanmuratcũngkhôngbuồnmởmắtra,cậuchỉkịpnghĩ:Thậtlàtuyệtkhitrêntráiđấtnàycónhữngngườinhưbố…

Sauđócậucòntỉnhdậymộtlầnnữakhibốcởigiàyrồitháorakhỏi chân cho cậu. Đôi giày đã bó chân cậu suốt cả một ngày.Khônghiểutạisaobốlạiđoánđượcđôigiàybóchânthế?

RồiXuntanmurat lại thiếpđi, cảm thấymột sự thoảimái lankhắpcơ thể,như làmìnhđangbơi,hoàntoànphómặcchodòngnước.Cậucócảmgiáchìnhnhưnhữnglàngiónhẹđanglướttrênthảm cỏ rộng mênh mông. Cậu chạy trên bãi cỏ ấy, đắm mìnhtrong lớp cỏmềmmại.Và từ trên caonhữngngôi sao lặng lẽ sàxuốngbãicỏđangrạpmìnhtheochiềugió.Xungquanhcậu,lúcở

chỗ này, lúc ở chỗ khác có những ngôi sao sáng nhấp nháy bấtthình lình rơi xuống, khônghềphát ra tiếngđộng.Nhưng trongkhicậuchạyđếnthìngôisaođãtắt.Cậuhiểu,đólàmộtgiấcmơ.Đôilúccậutỉnhdậy,nghethấytiếngnhữngconngựabịbuộcchânđangbứtnhữngngọncỏnon,điđilạilạixungquanhđốngcỏkhô,kéotheochiếchàmthiếcđãđượcnới lỏng.Cậubiếtbốđangngủbêncạnh,biếthaichaconđangngủtrêncánhđồngvàchỉcầnmởmắt ra là có thể nhìn thấy những ngôi sao từ trên trời đang saxuống…

NhưngXuntanmuratchẳngmuốnmởmắtmộtchútnàovìgiấcngủrấtngon.Quánửađêmtrờiselạnh.Cậulănđếnnépsátvàongườibố.Khiấy,nửamênửatỉnhbốômchặtlấynóvàkéosátvàongườimình.

Trênđườngđi,haichaconđãngủmộtđêmnhưthếtrêncánhđồngsạchsẽ,dướibầutrờithoángđãng.Mộtđêmnhưvậychẳnggiốngchútnàovớilúcởnhà,trênchiếcgốiêm…

Saunày thỉnh thoảngXuntanmurat vẫn cònnhớ lại giấc ngủdướimànsaođêmấy…

Chỉcáchđộvàibướcngaybêncạnhlàtiếngchimcuncútthánhthótgọinhauchođếntậnsáng,chắchẳntấtcảnhữngchúcuncúttrênđờinàyđềuhạnhphúcnhưnhau.

4

– Xuntanmurat,emlàmsaothế?-CôgiáoInkaman-apaibướcđếngầnbàncậuvàmãiđếnlúcấycậumớibiết.

– Thưacô,khôngcógìạ.-Xuntanmuratđứngdậy,ấpúngtrảlời.

Lớphọcvẫnyênlặngvàlạnhlẽonhưtrước.Mộtvàitiếngcườikhúckhích,nhữngtiếnghoquenthuộc.

– Tại sao lúc thì emvô cớ cất tiếngho, lúc thìkhôngnghe côhỏi?-CôgiáoInkaman-apainóivớivẻkhônghàilòng,haivaicorovìlạnh.-Thôiemrangoàihiênômrơmvàorồiđốtlòlênchoấm.

Xuntanmuratnhanhnhẹnđứngdậyđilấyrơm.Kểracũngtráilệ,ítkhitronggiờhọccôgiáocholàmnhữngviệcnhưvậy.Thườngthìđếngiờrachơicácbạntrựcnhậtcónhiệmvụmangrơmvàolớpvànhómlò.

Xuntanmurat chạy ra hành lang. Gió tuyết ập ngay vàomặtcậu.Chà,đâychẳngphảilàSriLankađâu!Nóchạybăngquasânđến nhà chứa cỏ và bỗng nhìn thấy ông chủ tịch nông trangTynalievđangvộivãxuốngngựa.Ôngchủtịchvốnlàmộtthươngbinhtừmặttrậntrởvề,ôngcòntrẻlắm,dángđivẹosangmộtbênvì thiếumấtmấy cái xương sườn.Ông đã từng nhảy dù, nhữngngườinhưvậygọilàlínhdùđổbộ.Nghenóitrướcchiếntranhônglàkỹsưnôngnghiệp.ChuyệnấyXuntanmuratkhôngnhớrõlắm.Đối với cậu, tất cảnhữnggì trước chiến tranhgiốngnhư làmộtchuyệnxalạcủahànhtinhkhác,cậukhôngthểtinnổilàcómột

cuộcsốngnhưvậytrướcchiếntranh…Xuntanmuratquơbórơmthậttorồinhanhchóngquaylại.Cậu

lấychânđẩycửararồiômbórơmláchvàolớp.Lớphọctrởnênồnào,náonhiệt.

– Trậttự,cácemchúývàođây!-CôgiáoInkaman-apainhắclớp.-Cònem,Xuntanmurat,cứtiếptụccôngviệccủamìnhnhưngđừngcólàmồn.

Tronglò,giữađámtrovẫncònmộtđốmlửacháyleolétgiốngnhưhơithởphậpphồngcủamộtđứatrẻnhỏ.Xuntanmuratbỏmộtnắmrơmnữarồimộtnắmnữa.Lửatrong lòcháyphừngphừng,lem lémngốnnhữngnắmrơmnhanhđếnnỗikhôngkịpbỏ vào.Lớphọcnáonhiệthẳnlên.

Xuntanmuratmuốnquayvềphíacácbạn,giảbộnhănmặtvớimộtđứanàođólàmchonóphảibậtcườihoặcdứdứquảđấmchomộtđứakhác,nhấtlàđốivớithằngAnataingồiởbàncuối.Anatailàđứalớnnhấtlớp.Nóđãmườilămtuổirưỡivàcũnglàđứahaygây gổ nhất. Đã có lần nó cứ lẵng nhẵng bám theo Myrzagun.Thằng ấy thì phải gí nắm đấm vào mặt nó mới đáng: Này, coichừng đấy! Nhưng Xuntanmurat hiểu rằng không thể làm thếđược.Côgiáorấtnghiêm,màhơnnữanócũngkhôngmuốn làmchocôgiáophiềnlòng.Thờigiangầnđâykhônghiểutạisaocôlạikhông nhận được thư của người con trai duy nhất đang ở ngoàimặttrận,Anhấylàchỉhuypháobinh.Côgiáorấttựhàovềanhấy.Cònchồngcôtrướcchiếntranhkhônghiểutạisaocũngbiếnđiđâumất.Hìnhnhưcóchuyệngìđókhôngmayxảyravớiôngấy,nhưngcụthểlàchuyệngìthìkhôngainóira.Chínhvìvậymàcôgiáođãđếnbảnnàydạyhọc.Dạoấy,anhcontraicủacôđanghọctrường trung cấp sư phạm ở thành phốDzhambul và từ trườnganhđithẳngramặttrận.ChỉcầnthoángnhìnthấyngườiđưathưcưỡingựalấplóngoàicửasổlàcôgiáoInkaman-apailậptứccho

ngaymộtđứaranhậnthư.Thằngbéấyphóngrasânvànếucóthưnóphóngngayvàolớp.Vềviệcđứanàođượcvinhdựranhậnthưchocôgiáo,lớpđãđặtraluậtlệlầnlượttừngđứamột.

Mỗilầncôgiáocóthưlàcảmộtngàyhộilớn!Côvộivãđọclướtquabứcthưngắnngủivàkhicôngẩngđầulênkhỏitờgiấymọingườiđềucócảmtưởngnhưđólàmộtngườikháchẳn.Khôngaicóthểdửngdưngkhithấycôgiáocủamìnhvớimáitóchoarâmquấngọn gàng trong chiếc khăn choàng bỗng trở nên sung sướng đếnthếvàcũngkhôngcótráitimnàokhôngđauthắtlạikhinhìnthấynhữnggiọtnướcmắtlăntrênkhuônmặtcô.

– Contraicôgửiđếncácemlờithămhỏinồngnhiệtnhất.Agaicủacácemvẫnsống,vẫnmạnhkhỏevàvẫnđangchiếnđấu.-Côcốgiữchogiọngkhỏirunnhưngkhôngthểgiấunổiniềmvuicủamình.Cảlớpmỉmcườivớicônhưmuốnchiasẻcùngcôniềmhạnhphúc.Nhưngchỉmộtphútsaucôđãnhắc:

– Cònbâygiờ,cácemạ,chúngtatiếptụchọcthôi.

Nhữnglúcnhưvậygiờhọcbỗngtrởnênthúvịbiếtbao.Mỗilờicônóinhưđược tiếp thêmsứcmạnh,nhữngýnghĩnày làmnảysinh những ý nghĩ khác và tất cả những gì cô giáo kể hoặc giảithích,chứngminh,đềuthấmsâuvàotrínhớvàtâmhồncủatấtcảhọc sinh. Mỗi khi cô hứng thú lên như vậy cả lớp học ngồi imphăngphắcnhưbịbỏbùa…

Trongnhữngngàygầnđâycóđiềugìđólàmcôlolắng.Đúnglàcó chuyện gì đó…Có thể chính vì thếmà khi ông chủ tịch nôngtrang Tynaliev cùng với ông trưởng phòng giáo dục xuất hiện ởngưỡngcửa,côgiáoInkaman-apaichậmchạplùivềphíasaubảngđen.Tuyvậycôvẫncònđủsứcnói:

– Cácemđứngdậy.Cònem,Xuntanmurat,vềchỗ.

Xuntanmuratđóngcửalòsưởilạirồivộitrởvềbàncủamình.

Nhữngngườimớiđếnchàocảlớp.

– Chàohaibácạ!-Cảlớpđáplại.

Tiếpđólàmộtsựimlặngcăngthẳngđếnnỗikhôngmộtaidámhocả.

– Có chuyện gì thế ạ? - Cô giáo Inkaman-apai hỏi bằngmộtgiọngrunrun.

– Không có chuyện gì đâu, Inkaman-apai à! - Ông chủ tịchTynalievnóingaychocôgiáoyêntâm.-Tôiđếnvìchuyệnkhác,tôicóviệccầnnóivớicácem.Côthalỗivìđãđộtngộtcắtnganggiờhọc,nhưngtôiđãxinphép.-Vừanóiôngvừaquayđầuvềphíaôngtrưởngphònggiáodục,mộtngườiđứngtuổi.

– Vâng,cóchuyệnrấtquantrọng.-Ôngtrưởngphònggiáodụcnhấnmạnhthêm.-Xincôgiáochocácemngồixuống.

Cảlớpđồngloạtngồixuống

Mọingười trong lớpđềubiết ông chủ tịchnông trang tuyôngmớilàmchủtịchtừdạomùathusaukhitừmặttrậntrởvề.Cólẽông cũng đã kịp biếtmặt hầuhết các emhọc sinhngồi đây rồi,chắc chắnkhôngphải ông đếnđể làmquen với các em.Mà làmquenđểlàmgìkiachứ!Bọnhọcsinhlớpbảythìaimàchẳngbiết.Vảlại,muốnnóichuyệnvớitừngemmộtthìthiếugìchỗ:Ởnhà,ởvănphòngbanquảntrị,trênđườngđi,chỗnàochảđược.Nhưngviệc ông chủ tịchnông trangđến trường vào giữa giờhọc đểnóimộtcậuchuyệnquantrọngvớihọcsinhthìchưabaogiờxảyra.Màchuyệngìmớiđượcchứ!Nếumùahèthìlạikhác,lúcấyđứanào chẳng làm việc trong nông trang, còn bây giờ ông đến nóichuyệngìnhỉ!

– Tôi đến đây vì có một việc như thế này. - Ông chủ tịchTynalievbắtđầu,đưamắtnhìnkhắplượtnhữngkhuônmặtđangchờ đợi căng thẳng, trong khi nói ông cố gắng giữ tư thế đứng

thẳngchokhỏilộvẻcủangườibịthươngtật:-Lớphọccủacácemlạnh thậtđấy,nhưng tôi không có cáchnàokháchơnngoài việccungcấprơmđểsưởi.Màrơmthìcácembiếtđấy,cháyvèovèorồitắtngấm.Cònphânkhônhưvẫndùngđểsưởiởtrường,trướcđâytaphảidùngbaobốhoặcxekéothồtừtrênnúivề,tốncônglắm.Vả lại từnămngoáiđếnnay, takhông lấyđâuranhâncôngvàthờigianđểđithồvềchocácemsưởinữa.Đànhphảichịuvậythôicácemạ.Bâygiờthìtiềntuyếnlàtrênhết,màtrongkhocủatôichỉcònhaitấnthanđangđượcgiữgìncẩnthận.SốthannàytaphảimualạicủabọnđầucơởchợDzhambul.Nhưngthanđólàđểcholòrèn.Cảsắtcholòrènnữa,tacũngphảimuacủabọnđầucơđấy.Sẽđếnlúcchúngtaphảitínhsổvớibọnấy,cònbâygiờtìnhhìnhrấtkhókhăn,ởngoàimặttrậncũngkhókhănnhưvậy.Nămngoáichúngtađãkhônghoànthànhkếhoạch,khôngkịpgieohaitrăm héc-ta lúamì thu. Chẳng ai có lỗi cả. Tất cả chỉ do chiếntranh, có thểđổ lỗi quanh conhưvậyđấy.Nhưngnếukhắpnơitrong tất cả các nông trang và nông trường đều để xảy ra tìnhtrạng không hoàn thành việc gieo hạt, việc thu hoạch và nhữngcôngviệckhácnhưởnôngtrangchúngtathìchúngtasẽkhôngthểnàothắngđượckẻthù.Màmuốnthắngđượcmộtkẻthùnhưvậychúngtacầnphảicólúamìvàđạndược.Tôiđếnđâyđểnóivớicácemrằng,cólẽmộtsốtrongcácemphảinghỉhọc.Thờigiankhôngchờđợi tađâu, chúngtaphảicấp tốcchuẩnbịsứckéođểcàyảingaychovụxuân,màsúcvậtcủachúngta,quảthật,nhìnmàđau lòng, tệhạiđếnmứckhôngcònđứngnổinữa.Cũngcầnphảichuẩnbịcảnhữngbộđaithắng,yêncương,mànhữngthứđóhiệnnayđềuhỏnghếtrồi.Ngoàira,cònphảisửachữamáycày,máy gieo hạt, những máy móc, dụng cụ ấy đang nằm dưới lớptuyết… Tôi nói tất cả những điều ấy để làm gì? Để khẳng địnhrằng, số diện tích của vụ thu, chúng ta nhất quyết phải gieo lại

bằnglúaxuân.Phảihoànthànhvôđiềukiệncôngviệcnày,bằngbấtcứgiánào,giốngnhưởngoàimặttrậnvậy!Nhưthếcónghĩalàchúngtaphảihoànthànhvượtmứckếhoạch.Chúngtaphảitựlựcbằngchínhsứcmình,càyvàgieobùhaitrămhéc-talúaxuân.Haitrăm!Cácemhiểuchứ?Nhưnglấyđâuranhânlực,chúngtatrôngchờvàoai?Vàchúngtôiđãquyếtđịnhcùngvớitấtcảnhữnggìchúngtacó,đãchuẩnbị chovụ lúaxuân,cầnphải thành lậpthêmmộtđộicàyhailưỡinữa.Lãnhđạođãsuynghĩ,bànđitínhlạirấtkỹ.Phụnữthìchúngtakhôngthểđưađiđượcvìkhuđấtấykháxa,mãitrongvùngAkxai.Ởđấylạikhôngcóngười.Vậylàchúngtôicóýnhờđếncácem,họcsinhcủatrườngta.

Ông chủ tịch nông trang Tynaliev là một con người nghiêmnghị, kínđáo, thườngmặc chiếc áo ca-pốt bộ độimàuxám - tấtnhiênlàchỉmặcđộcmộtchiếcáoấycùngchiếcmũcóvànhchetaitrênđầuthôithìcũngvẫnlạnhlắm.Khuônmặtônghốchác,lúcnàocũngcóvẻlolắngmặcdùôngvẫncòntrẻ,dángđixiêuvẹovìthiếumấtmấycáixươngsườncùngvớichiếcxắc-cốtlúcnàocũngkèkèbênhông…Ôngđãnóinhưthếđấy!

ÔngchủtịchnôngtrangTynalievđãnóinhưthếngaycạnhcáibảngđencótấmbảnđồđịalý.Tờbảnđồmàtrongđóngườitađãkhéoléoxếpđặttấtcảđấtđaivàbiểncả,kểcảnhữngmiềnđấtấmáp và kỳ diệu nhưSri Lanka, Java, Sumatra,Australia, nơingườitasốngxahoa,chẳngphảilolắnggì…

ÔngchủtịchnôngtrangTynalievđãnóinhưthếkhiôngđứngtronglớphọcđượcsưởiấmbằngrơmmàkhiđốtxongchỉlàmbẩnlớpnhiềuhơnlàmanglạihơiấm.VàkhiôngnóirằngtrênvùngđấtAkxaixaxôikia,cầnphảigieothêmhaitrămhéc-talúaxuâncho tiền tuyến thì hơi nước trong miệng ông bay ra như khói,chẳngkhácgìđứngngoàisân…

ÔngchủtịchnôngtrangTynalievđãnóinhưthế…

Ngoàitrờigióvẫngàorít,quaycuồngvàlọtquanhữngkhehởcửasổ lớphọc.Xuntanmuratngồi cạnhnênnó thấyrõ conngựacủaôngchủtịchnôngtrangbuộcnơichiếccọcđangdậmchâncốtránhnhữngcơngiómạnhthổithốcvàomặt,nhưnggióvẫnthổitungdảibờmvàhấtchiếcđuôiđangthõngxuốngcủanósangmộtbên.Conngựabịrétcóng…

Đúngthế,đâyđâuphảilàSriLanka…

– Tôikhôngmuốngiánđoạnviệchọc tậpcủacácemvàcũngkhôngmuốncácemphải sốngvấtvả.Đây làmộtbiệnphápbấtđắcdĩ.Cácemnêntựhiểuđiềuđó.Saukhichiếntranhkếtthúc,màcũngcóthểlàsớmthôi,nếutôicònsốngtôisẽđíchthânđưacácemtrởlạitrườngvàxinchocácemđượchọctiếp.Cònhiệnnaytìnhhìnhlànhưvậyđấy,cácemạ!

Sauđó ông trưởngphònggiáodụcnói vài lời rồi ông chủ tịchnôngtranglạinóitiếp.Lớphọcsôinổihẳnlên,cácemtranhnhaugiơ tay xung phong,miệng la lớn: Em, emmuốn được đi làm ạ.Ôngchủtịchnóirõhơn:

– Nếuemnàonghĩ rằng tôi sẽ tuyểnbấtkỳai làkhônghiểuđúngtinhthầnđâu.Thứnhất,emnàohọckémlàkhônglàmđượcviệcđâu,thứhailàchỉlấynhữngemgiỏiđểsaunàycóđiềukiệntrởlạiđểhọctiếp.Đấy,vấnđềlànhưthế.Xuntanmurat,hìnhnhưemlàngườilớnnhấtlớp…

Cácbạnnhaonhaolên:

– Anatailàngườilớnnhấtạ.Bạnấysắpmườisáutuổirồi.

– Tôikhôngnói về tuổimànói về tầmvóc.Kể ra thì điềuấycũngchẳngquantrọngcholắm.EmXuntanmurat,-ôngchủtịchnông trang lại hướng về phía nó. - Năm ngoái em đã cày đất ởtrongvườnphảikhông?

– Vângạ. -Xuntanmuratđứngdậy trả lời. -Emcàykhuđất

cạnhđườngAranski.– Loạicàyhailưỡi,bốnngựa?

– Vângạ,loạicàyhailưỡi,bốnngựa,emcàyhộchongườikhác,đó là cày củaanhXarbai, khi đó anhấyđược gọinhậpngũ,màthờivụthìđãmuộn,thếlàAkxakanSekisnhờemcàygiúp.

– Tôi cũng biết về việc ấy.Chính vì thếmà tôi bắt đầudanhsáchtừem.-Ôngchủtịchnói.

TấtcảcácbạnđềuquayvềphíaXuntanmurat.Cậubắtgặpánhmắt củaMyrzagun. Cô bé nhìn nó bằng một ánhmắt đặc biệt,khônggiốngnhưcácbạnkhácvàđỏbừngmặtlêncứnhưlàmọingườiđangnóivềchínhcô tavậy.Nócảmthấybồihồi, timđậpthìnhthịch.

– Emcũngđãcàyđượcạ!-Anataibậtdậykêulên.

– Emcũngthếạ!-Erkinbektiếpngay.

Ngaysauđólàhàngloạtnhữngtiếngnóikhácvanglên.

Nhưngôngchủtịchyêucầugiữtrậttự.

– Nàocácem,chúngtaphảitiếnhànhchocótrậttựchứ!Bắtđầutừviệchọc tập.Emhọc thếnào?-Ôngchủtịch lạiquayvềphíaXuntanmurat.

– Dạcũngkhôngđếnnỗiạ.-Xuntanmuratấpúng.

– Khôngđếnnỗilàthếnào?

– Khôngđếnnỗikémạ.

– Vàcũngkhôngkhálắm.-TừđầuđếngiờcôgiáoInkaman-apaivẫnimlặng,bỗngxenvào.-Tôiđãnóivớiemấybaonhiêulần,emcóthểhọckháhơn,kháhơnrấtnhiều,emlàmộthọcsinhcókhảnăng.Thếmàđầuóccònlôngbônglắmạ!

– Hừm-ừm!..-Ôngchủtịchkéodàigiọngvẻphânvân.-Vậymàtôicứhyvọng…Thôiđượcrồi.Bốemđangởngoàimặttrậncho

nên chính em phải tự làm ra lúa mì cho bố. Còn em, thế nàoAnatai?

– Dạ,cũngthếạ.-Anataiđứngdậynhănmặttrảlời.

– Cónghĩalàcảhaicậunàychẳngaihơnaicả.-ÔngchủtịchTynalievmỉmcười,imlặngmộtlátôngtiếp:-Saunàykhicácemquaytrởlạitrường,cácemmớithấyđượcýnghĩacủaviệchọctập.Tôibiếtđiềuấyquakinhnghiệmbảnthân.Hơicóchuyệngìmộttíthếlànghĩ,cóccầnhọcnữa,bỏhọcđilàmluôn.Chảlẽconngườisinhrachỉđểlàmmộtcôngviệcnàođóthôihaysao.Emnghĩthếnào,Anatai?

Anataibắtđầugiảithíchlằngnhằngmộtlátrồisauđónóđànhphảithúnhận.

– Emkhôngbiếtạ.

– Tôicũngkhôngbiếtđượctấtcảmọithứđâu.-ÔngchủtịchTynaliev nói. - Nhưng nếu không có chiến tranh, chắc chắn tôicũngđãđihọcrồi,màchưabiếtchừnglạicònđượcnênngườinữacơ.

Nhữngtiếngcườihồnnhiênvanglêntronglớp.Buồncườithật.Mộtngườiđãlớntuổinhưthế,lạilàchủtịchnôngtrangnữavậymàcònđịnhđihọc.Trongkhichúngnóđãchánngấyviệchọctập,chánngấyngồitronglớp!

– Cóchuyệngìbuồncườiđâu?-Ôngchủtịchcườitheovànóitiếp:-Đúngnhưthếđấycácemạ.Tôirấtmuốnđihọc.Saunàychínhcácemsẽhiểuđượcđiềuđó.

Lợidụnglúcấymộtđứacắtnganglờiôngchủtịch:

– Baskarmaagai[12],cóđúnglàbácđãnhảydùphảikhông?

ÔngchủtịchTynalievgậtđầu.

Thằngkiavẫnchưachịuthôi:

– Ồ,ghê thật!Thếcósợkhônghảbác?Một lầncháunhảytừnócnhàkhothuốcláxuốngđốngrơmmàhaichâncứrunbầnbật!

– Đúng,tôiđãnhảyrồi,chỉcóđiềutấtnhiênlànhảybằngdù.-Ôngchủtịchgiảithích.-Chiếcdùsẽmởthànhcáivòmlớn,giốngnhưcáilềucủatavậy…

– Chúngcháubiếtrồi,chúngcháubiếtrồi!-Cảlớpnhaonhaohétlên.

– Chúngtôilàlínhdùđổbộvàcôngviệcchínhcủachúngtôilànhảydù.

– Línhdùđổbộlàthếnào,hảbác?-Tiếngaiđóchenvào.

– Lính dù đổ bộ hả?Đấy làmột đội quân chiến đấu cơ động,thườngđượcthảxuốnghoặcđượcpháiđếnmộtnơinàođóđểthựchiệnnhữngnhiệmvụchiếnđấuquantrọngđặcbiệt.Rõchưa?

Cảlớpimlặng.

– Trongđộiquânlínhdùđổbộcóthểcótừvàingườiđếnhàngnghìnngười.-ÔngchủtịchTynalievgiảithíchtiếp.-Điềuquantrọnglàđộiquânđổbộthườnghoạtđộngtrongvùnghậuphươngquânđịchvàchiếnđấuđộclập.Nếucácemvẫnchưahiểuhếtthìtôisẽkểvàomộtdịpkhác.Cònbâygiờchúngtalạitiếptụccôngviệc. Anatai, em ngồi xuống, sao cứ đứng mãi thế! Bố em cũngđangchiếnđấungoàimặttrậnphảikhông?

– Bốemcũngthếạ!

– Bốemcũngthếạ!

– Cảbốemnữa!

– Cảbốemnữa!

Ôngchủtịchgiơtaylên:

– Tôibiết,tôibiếthết,cácemạ.Cácemđừngnghĩrằngtừsángđếntốitôichỉbiếtđếncôngviệccủanôngtrang.Tôibiếttấtcảmọi

người,aiđangchiếnđấu,aiđangđiềutrịởquânyviện.Tôibiếttấtcảcácem.Chínhvìvậymàtôimớiđếnđâynhờđếncácem.Thôi,thếnày,Anataià,emcũngsẽthamgialàmralúamìchobố,emsẽdừngviệchọctậplạitrongmộtnăm,màcóthểlâuhơn.

– Emcũng thế!Cả emnữa!Cả emnữaạ! -Một sốđứakháccũngbắtđầunhaonhaolên.Trongnhữngtrườnghợpnhưthếnàyđứa nào cũng muốn trở thành anh hùng. Hơn nữa lại có lý dochínhđángkhỏiphảiđếntrường,lạiđượclàmviệctrênlưngngựa,đứanàochảmuốn!

– Khoanđã, từ từxemnào! -Ông chủ tịchyêu cầu trật tự. -Khôngthểlàmnhưthếđược.Chúngtachỉnhậnnhữngemđãbiếtcàythôi.NàoErkinbek,emcũngđãcàyvườnraurồiphảikhông?Bốemđãhy sinh tạingoại ôMoskva, tôi biết.Có rấtnhiều chaanhtađãhysinhngoàimặttrận.Tôicũngyêucầuem,Erkinbekạ,hãygiúpnôngtrangmộttaynhé.Thayvìđượchọctậpemcũngphảicàyruộng,khôngcòncáchnàokháchơn.Cònmẹemthìđểtôisẽgiảithích…

Sauđóôngchủ tịchTynalievgọi tên thêmhaiđứanữa,đó làthằngErgesvàthằngKubatkun.Ôngdặnsángmaitấtcảsốhọcsinhnóitrênphảicómặtởtrạingựatronggiờgiaobanbuổisángcủacácđộitrưởngsảnxuất.

Tốihômấy,trướckhiđingủ,Xuntanmuratkểlạichomẹnghechuyệnôngchủtịchnôngtrangđếntrường.Mẹimlặngnghe,mệtmỏiđưataylênlautrán.Suốtngàymẹlàmviệcởtrạichănnuôicủanôngtrang,chỉđếntốimớitrởvềvớilũtrẻ.VừalúcấythằngngốcAdzhimuratlạilahétầmĩlênchẳngđúnglúctínào.

– Ôi,thíchthật!Khôngphảihọcnữa,lạiđượclàmthợcày,cưỡitrênlưngngựa!Concũngmuốnđi!

Mẹquaylại,nghiêmkhắchỏinó:

– Conđãhọcthuộcbàichưa?

– Họcrồiạ.-Adzhimurattrảlời.

– Vậythìđingủđivàđừnghohegìnữa.Rõchưa!

Cònđốivớiđứacontraicả,mẹkhôngnóigì,chỉmãiđếnlúcđặthaiđứaemgáingủxong,trướckhitắtđèn,mẹbuồnbãngồixuốngcạnh cây đèn, hai tay ôm đầu và bật khóc. Chắc mẹ nghĩ,Xuntanmuratđãngủ.Mẹkhócâmthầm,rấtlâu,haivairunglên.Xuntanmuratcảmthấyđaunhóitronglòng.Nómuốnngồidậyanủi,xoadịu,nóivớimẹmột câugìđó.Nhưngnókhôngdám làmphiềnmẹ,cứđểmẹngồimộtmìnhnhưvậycólẽlạitốthơn.Chắclàmẹđangnghĩđếnbố(khôngbiếtbâygiờbốđanglàmgìngoàimặttrận),nghĩđếnnhữngđứatrẻ(chúngnóbốnđứacảthảy)vànghĩđến tình cảnh trongnhàcùngnhững thiếu thốn cơ cựcnàykhác.

Dùsaothìmẹcũnglàmộtngườiphụnữ,màphụnữthườnghaykhóc.Cả cô giáo Inkaman-apai cũng thế.Khi ông chủ tịchnôngtrangTynaliev rakhỏi lớp rồi, cô cũng trởnênbần thần, bối rốimãi.Tiếngkẻngbáogiờrachơiđãvanglên,thếmàcôvẫnngồiimbênbàngiáoviên.Vàcảlớpcũngngồilại,khôngđứanàochạyrangoài,chờchocôgiáođứngdậybướcracửa.Rađếnngưỡngcửa,côgiáokhôngcầmnổinướcmắt,côkhóc.Chắccôđãcốnénlạinhưngkhôngđược.Côbướcđi,nướcmắtđầmđìa.Myrzagunxáchtờbảnđồcôgiáođểquênlênđếnphònggiáoviênchocô,khiquaylạitrênmặtcũngđầmđìanướcmắt.Đúng,tấtnhiênlànhưvậy,phụnữbaogiờcũnglàphụnữ,khôngthểkhácđược.Họthươngtấtcảmọingườivàchínhvìthếmàhọhaykhóc.Màthựcrathìcóchuyệngìghêgớmlắmđâu.Ừthìcứcholàmộtnămhoặchainămđinữa,chiếntranhsẽkếtthúc,khiđóchúngnósẽquaylại,vềtrườnghọctiếp… Với những ý nghĩ như thế Xuntanmurat thiếp đi, bên taivăngvẳngtiếngbãotuyếtgầmrítngoàicửasổ.

Sánghômsaubãotuyếtvẫntiếptụcthổimạnh,gióvẫncứàoào mang theo những bông tuyết bồi thêm lên mặt đất một lớptuyết cứng. Những đám mây đen vần vũ trên bầu trời.Xuntanmuratbịlạnhcóngtrênđườngđếntrạingựa.

CôngviệcmàôngchủtịchnôngtrangTynalievnói,hóarakhókhăn hơn nhiều so với những gì Xuntanmurat nghĩ. Đầu tiên,chúngcùngđivớiôngchủtịchvàôngđộitrưởngSekis-mộtônglãogầyguộccóbộrâumàuhunghung,ngaytừđầuđãphátchomỗiđứabốnbộdâythắng-đếnchỗbãichăncạnhchuồngngựacũ.Ởđây,trênmảnhsânđấtngậpđầytuyết,nhữngconngựakéoủrũđiđi, lạilại,cốtìmtrongnhữngchiếcmángcỏnhữngsợirơmcònsót lại.Ai cũngbiết,vàomùahè lũngựathườngkhỏemạnhhơn,đếnmùađông chúng sẽgầyđi,nhưngởđâybọn chúng chỉcòndabọcxương.Làmviệcsuốtcảmùahè,đếnkhimùađôngậpxuống, chúng bị bỏmặc ở sân nuôi tập thể, chẳng có người nàochămsóc,nuôinấng.Thứcănchochúngcũngchẳngnhiềunhặngì,trongkhiđólạiphảicònđểdànhđếnvụcàyxuân.

Lũtrẻdừnglạibốirối.

– Thếnào,đãthấyrõcảrồichứ!-ÔnglãoSenkiscàunhàu.-Chắccác cháunghĩ,đếnđâysẽđược cầmcươngnhữngcon tuấnmãcủaManas[13]chứgì.Cứchọnđi,cáccháukhônglầmđâu.Chỉsauhaimươingàythôilàconnàocũngsẽbéomọnglênnhưconbòmộng.Bácnóithậtđấy,khôngcógìphảinghingờcả!Đólànhữngconngựarấttốt,chỉcầnchămsócvàchoănuốngđầyđủlàđược!Nhữngviệccònlạithìtựcáccháucũngbiết.

– Các cháu hãy đi nhậnnhững dụng cụ cần thiết và bắt đầucôngviệcđi.-Ôngchủtịchkhuyên.-Mỗingườichọnlấybốnconngựamàmìnhthích.

Ngaylúcấy,mộtsựbấtngờbỗngxảyra.Giữanhữngconngựagầycòm,bịbỏrơiđangđứngtrongsàn,Xuntanmuratnhìn thấy

cặpngựacủabố-conChabdarvàconChontoru.ĐầutiênlànhờbộlôngmàuxámtromàXuntanmuratnhậnraconChabdar,sauđólàconChontoru.Haichúngựaốmyếu,lônglábùxù,bốnchângầyguộc,cólẽchỉcầnđẩymộtcáilàngãlănkềnh.Xuntanmuratcảmthấysungsướngnhưngđồngthờibốirối lo lắng.Nónhớ lạilầnđicùngvớibốvàothànhphố.Dạoấy,trongtaybố,nhữngconngựa mới tuyệt làm sao. Còn bây giờ? Dạo ấy, Chabdar vàChontoruvừakhỏemạnhvừanhanhnhẹn, chạysongsongbằngmộtbướckiệuđềuđặn,tintưởng.Thếmàbâygiờ…

– Các bác nhìn xem đây là cặp ngựa của bố cháu! -Xuntanmuratquayvềphíaôngchủtịchvàôngđộitrưởngkêulên.-Chínhchúngđấy!ConChabdarvàconChontoru!

– Đúng thế,đúng thế.Đây là cặpngựacủaBecbai. -Ông lãoSekisxácnhận.

– Cháulấyhaiconngựaấyđi,haiconngựacủabốấy.Ôngchủtịchralệnh.

Ngoàihaiconngựacủabốra,Xuntanmuratchọnthêmmộtđôinữa-conđuôitrắngvàconnâusẫm.Thếlàđãcómộtbộtứchodàncàyloạihailưỡi.Nhữngđứakháccũngchọnchomìnhnhữngconngựatheoýthích.

Từngàyhômấy,mộtcôngviệcmớimẻbắtđầumàvìnóbọntrẻđãphảirờitrườnghọcvàomùađôngnăm1943…

Công việc rất nhiều, nhiềuhơn là chúngnghĩ. Sáng phải đếntrạingựathậtsớm,rồihàngngàyphảichạyđếnlòrèngiúpđỡônggià Barpy cùng với người giúp việc của ông - anh thợ phụ thọtchân chuyênquai búa -để sửa chữa cácdàn càymà saunày sẽdùngđến.Mọithứtrướckiabịvứtlănlócnhưmộtđốngsắtvụnbâygiờphảitháorasửachữarồiráplại,cọsạchđấtcát,hangỉ.Ngaycảnhữngchiếclưỡicàycũmònvẹtđãhếtthờicũngcònđược

việc.Nhữngngườithợrènlôichúngrađậpchanchát,kéodàilưỡirarồitôilạitronglửavànước.Khôngphảitấtcảcáclưỡicàycũđều có thể rèn lại được, nhưngmỗi khi sửa đượcmột chiếc, ôngBarpytỏrađắcýlắm.Nhữnglúcnhưthếôngthườngbắtanhthợquaibúatrèolênnóclògọibọntrẻtừtrạingựalại:

– Này,cácchúthợcày!-Từtrênnóclò,anhthợquaibúathọtchângọibọntrẻ.-Lạiđây,ustake[14]gọicáccậuđấy!

Bọntrẻchạylại.VàlúcấyônglãoBarpytrịnhtrọngbêtừtrêngiáđểđồxuốngchiếclưỡicàycònnóng,nặngtrịch,ánhlênmàuthépxámxanhvừađượcrènlại.

– Nàycầmlấy.-Ôngnóivớimộtđứatrongbọnchúngđếnlượtđượcnhậnlưỡicàydựtrữ.-Cầmlấy,cầmlấy.Sao,cóđẹpkhông?Ướmthửxemnào,vừakhítvớidiệpcàychứ?Thếnào?Cứnhưlàchúrểvớicôdâuấy.Khilàmviệctrênđồngruộngnósẽsángbónglên,hơncảnhữngchiếcgươngTashkentđấy.Cóthểthahồngắmdungnhanbằngnhữngchiếclưỡicàynàyđấy!Haylàtatặngchocôgáinàođóchiếclưỡicàynàythaychochiếcgương,hảcáccậu?Mộtmónquàvĩnhcửu,khôngbaogiờhỏng!Cònbâygiờthìđểvàocáigiákia,ởchỗcủanóấy,khinàorađồnghãymangđi.Thếđấy!Nhữngđứakhácchờlưỡisau.Đứanàocũngcóphầncả.Chẳngaiđểchochúngmàythiếulưỡicàyđâu.Bácsẽchuẩnbịchomỗiđứababộ.Chỉcómỗiviệcbáckhônglàmđượclàrènchomìnhnhữngchiếcrăngmới,cònthìviệcgìbáccũnglàmđượctất.Cáccháusẽcònnhiều lầnphảinhớđến chúng ta,bởivìbộphậnquan trọngnhấtcủacáicàylàlưỡicày!Chỉcầncólưỡicàylàmọithứsẽđâuvàođấycả.Lưỡicàymàsắcthìluốngcàysẽsâu,lưỡicàycùnthìanhthợcàychẳnglàmđượctíchsựgìđâu.Đấy,câuchuyệncổtíchcủabáclànhưvậyđấy,cáccháuạ…

ÔnglãoBarpylàngườirấttốt.Suốtđờiônglàmviệcởlòrèn.Tínhtìnhôngcóvẻhơikhoekhoangmộtchút,nhưngcôngviệcthì

rấtthànhthạo.Lũ trẻ cũng phải thường xuyên có mặt trong xưởng làm yên

cương.ÔngđộitrưởngSekisbắtphảinhưvậy.Cầnphảigiúphọmộttay,ôngnói,đểhọsửachữachoxongcácbộdâythắng,yêncương.Khôngcódâythắngvớiyêncươngthìđừnghòngđiđâu.Cócày,cóngựađấymàkhôngcódâythắngthìcũngnhưkhông.Ôngnói cũng đúng. Vì vậy, đứa nào cũng chạy ngược, chạy xuôi, cốgắnggiúpđỡnhữngngườithợđểhọlàmchomìnhtrước.

Nhưng công việc quan trọng nhất chính là việc chăm sóc lũngựa.Suốtngàytừsángđếnchiều,cóhômđếntậntối,chúnglàmviệcởtrạingựa.Saukhinémcholũngựasuấtcỏkhôcuốicùnglũtrẻtrởvềnhàthìtrờiđãtối.Phảikhẩntrương,khẩntrươnglắm.

Thờigiancònlạirấtít.ĐãcuốithángGiêng.Chỉcònkhoảngbamươingày,cùnglắmlàbamươilămngàynữađểvỗbéolũngựa.Liệunhữngconngựakéoấycókịpbìnhphục,đảmbảosứckhỏeđểbắtđầuvụcàykhông?Việcấybâygiờhoàntoànphụthuộcvàochínhnhữngngườithợcày.Lũngựađangngủ,nhưngđốivớiloạisúcvậtấythìtrướcmặtchúng,trongmángcỏbaogiờcũngphảicóthứcăn,cảđêmlẫnngày…

TheotínhtoáncủaôngchủtịchTynaliev,đếncuốithángHai,saukhituyếtvừatan,phảiđưatấtcảdụngcụcàybừalênvùngđấtAkxai.Ngàyxưa,lâulắmrồi,cóthờikỳngườitađãtừngcàybừavàgieohạttrênkhuđấtAkxaiấy.Nhưngsauđó,khônghiểuvìsaovùngđất lạibịbỏhoang.Cũngcó thểvìAkxai làmộtnơiquáxalạikhôngcódâncư.Hơnnữa,ởđấylạikhôngcónướctưới,cácđámruộngphần lớnnằmtrên các sườnđồi…Ôngđội trưởngSekiskểlàcụthânsinhraôngđãtừngnóivớiôngrằng,từmảnhđấtAkxaiấyngườinôngdâncóthểhoặclàphảiđithahươngkhắptrái đất hoặc là phải gọi người khác đến để giúpmình chở thóc.Điềuquantrọngnhấtlàphảigieohạtđúngthờivụ,cònmùamàng

sẽphụthuộcvàolượngmưa.ChínhônglãoSekisđãnóinhưthế.“Ngườinôngdânbaogiờcũngdámđánhliềuvớitrờiđất,song

baogiờhọcũnghyvọng”,ôngchủtịchTynaliev lạinóinhưvậy.ÔngcũnghyvọngvàchínhvìthếmàôngđãtổchứcnhữngđộicàyvớiniềmtinchắcchắnrằngtrờisẽcómưavàsẽthuhoạchđượclúamìởvùngđấtAkxai…

Ngàylạingàytrôiqua.Đếncuốituần,nhữngchúngựađãtươitỉnhhẳnvàđầyđặnlênrõrệt,sứckhỏecủachúngđanghồiphục.Banngàymặttrờiđãbắtđầuxuấthiệnvàsưởiấmđấtđai.Mùađôngđangchậmchạprútlui.Chínhvìthếmàhằngngàylũngựađượcdẫn ra sưởinắngở chỗmángănngoài trời.Ngoàinắng, lũngựaănđượcnhiềuhơnvàchónglạisức.NămbộtứgồmhaimươichúngựacủađộiquânđổbộAkxaixếp thànhmộthàngdàibênmángcỏdọctheohàngrào.

Vàogiờkiểmtrabuổisáng,khiôngchủtịchxuấthiện,bọntrẻđã cómặt sẵn sàngbên cácbộ tứ củamình.Chínhông chủ tịchTynaliev đã gọi chúng là đội quân đổ bộ Akxai. Từ đó, các độitrưởngsảnxuất,nhữngngườiđánhxevàchănngựacũngđềugọichúnglàđộiquânđổbộ,nhữngngườilínhđổbộhoặclànhữngconngựaAkxai,rơmAkxai,nhữngchiếccàyAkxai.Bâygiờ,mỗikhicódịpđingangquatrạingựa,mọingườiđềughévàotìmhiểucôngviệccủađộiquânđổbộrasao.CảbảnđềunóiđếnđộiquânđổbộAkxai.VàmọingườicũngđềubiếtrằngôngchủtịchTynalievđãchỉđịnhXuntanmurat,contraicủaBecbai,làmngườichỉhuycủađộiquânđổbộấy.Thậtramànói,việcchỉđịnhnàycũnggặpphảisựphảnđốicủaAnatai.Nócằnnhằn:

– TạisaongườichỉhuylạilàXuntanmurat?Cóthểchúngcháukhôngđồngýnhưvậy!

CâunóilàmXuntanmuratđỏbừngmặt.Nókhôngchịunổi,liềnnóingay:

– Nóichung,mìnhcũngkhôngmuốnlàmchỉhuyđâu!Nếucậumuốnthìcậulàmđi.

ErkinbekvàKubatkunliềnlêntiếng:

– NàyAnatai,cậughentịà?

– Cậumuốngì,tiếchả?NgườitađãchỉđịnhnhưvậycónghĩalàXuntanmuratsẽlàmchỉhuy.

CònErgeslạibênhAnatai:

– Tại saoAnatai lại không làmđược?Cậuấykhỏemạnh, chỉthấphơnXuntanmuratmộttíthôi.Ởtronglớp,chúngtavẫnbầulớptrưởngthìbâygiờchúngtacũngbầuchỉhuy.Nếukhông,hơimộttícáigìcũngXuntanmurat,Xuntanmurat.

ÔngchủtịchTynalievimlặngnghetấtcả,sauđóôngmỉmcười,lắcđầurồinói,giọngnghiêmtrang,lạnhlùng:

– Thôikhôngbàncãinữa!Tấtcảlạiđây,xếpthànhmộthàngngang.Thế!Nếucáccháuđãthừanhậnmìnhlànhữngngườilínhđổbộthìhãyhànhđộngnhưnhữngngườilínhđổbộ.Cònbâygiờthìnghebácnóiđây.Hãynhớrằngngườichỉhuykhôngphảilàdobầulên.Ngườichỉhuybaogiờcũngđượccấptrênchỉđịnh.

– Thếngườichỉhuycấptrênấythìdoaichỉđịnh?-Ergesxenngangvào.

– Docấpchỉhuycaohơnnữa.

Mọingườiimlặng.

– Thếđấy, các cháuạ! -Ông chủ tịchnói tiếp: -Trong chiếntranh,chúngtaphảisốngtheokiểuthờichiến.Hãynhớrằng,bácchịutráchnhiệmvềcáccháu.Haicháucóbốđãhysinh,cònbacháu kia có bố đang chiến đấu ngoài mặt trận. Bác chịu tráchnhiệmvềcáccháutrướcnhữngngườiđãmấtvànhữngngườiđangsống.Nhưngbácdámnhậntráchnhiệmấyvìbáctinởcáccháu.CáccháusẽlênđườngđếnvùngđấtAkxaixaxôicùngvớidụngcụ

càybừa.Ởđấy, trongmột thờigian, các cháusẽphải sốngngàyđêmtựlậpgiữathảonguyênmênhmônggiốngnhưnhữngngườilínhđổbộđượcgiaomộtnhiệmvụđặcbiệt.Làmsaocóthểsốngvàlàmviệcđượcởđấynếunhưtrongbấtcứchuyệngìcáccháucũngtranhluận,cãicọ?

Đấy, ông chủ tịch nông trang Tynaliev đã nói như thế trướctoànđộingaytrongsântrạingựa.Ngườicựuchiếnbinhlínhdùđổbộđứngtrướcmặtchúngvẫnmặcchiếcáoca-pốtbộđộimàuxám,vẫnđội chiếcmũquânnhân cóvành che tai cũngmàuxám,vớikhuônmặthốcháclúcnàocũngcóvẻlolắng-mặcdùôngvẫncòntrẻ-dángđixiêuvẹovì thiếumấtmấycáixươngsườncùngvớichiếcxắc-cốtlúcnàocũngkèkèbênhông.

ÔngchủtịchnôngtrangTynalievđãnóinhưthếtrướcđộiquânđổbộAkxaivớingườichỉhuydoôngchỉđịnhlàXuntanmurat,contraicủaBecbai.

– Cháuphảichịutráchnhiệmvềtấtcảmọichuyện.-Ôngnói.-Vềconngười,vềsúcvật,vềdụngcụcàybừa,vềcácbộdâythắng.Cháuphải chịu tráchnhiệmvề công việc làmđất ởAkxai.Chịutrách nhiệm có nghĩa là phải hoàn thành nhiệm vụ.Nếu khônghoànthành,bácsẽchỉđịnhngườichỉhuykhác.Cònbâygiờbácsẽkhôngchấpnhậnbấtcứmộtsựphảnđốinào.

Ngày hôm ấy, trong sân trại ngựa, ông chủ tịch nông trangTynaliev đãnói như vậy trước hàng quân ít ỏi củanhữngngườilínhđổbộAkxai.

Những chú thợ cày nhìn ông tin tưởng, kính phục, sẵn sànghoàn thành bất cứmột chỉ thị nào. Ông đứng trước mặt chúnggiốngnhưManas với khuônmặthungdữ và bờm tócmàuxám,trongchiếcáogiápsắt,cònchúngđứngtrướcônggiốngnhưnhữnghiệp sĩ đáng tin cậy, tấm lá chắn trong tay và thanh kiếm dắtnganglưng.NhữnghiệpsĩquangvinhấylàaimàManasđãđặt

tấtcảhyvọngvàsựnghiệpcủamìnhvàotayhọ?NgườihiệpsĩquangvinhđầutiênchínhlàXuntanmurat.Cho

dùnókhôngphảilàđứalớntuổinhất,nhưngdotríthôngminhvàlòng dũng cảm, nó - con trai của Becbai - vẫn được chỉ định làngườichỉhuy.Cònbốnólàngườibốtuyệtdiệunhấttrongtấtcảnhững người bố đang chiến đấu ngoài mặt trận, trong các cuộchànhquânquangvinhđầygiankhổ.Ôngđã trao lại chonóconngựa chiếnChabdar củamình.Ngoài ra,nó lại cònmộtđứa emtrainữa-thằngAdzhimurat.Nórấtyêuem,mặcdùthằngnhócđôikhicólàmchonóbựcmình.Ngoàitấtcảnhữngchuyệnđóra,XuntanmuratcònthầmyêucôbạngáixinhđẹpMyrzagun-bikets.Myrzagun-bikets cónụcườiđẹpnhất thếgian, có thânhìnhcânđối nhưmột cây phongTurkmenia, khuônmặt trắngnhư tuyết,còncặpmắtthìnhưhaiđốmlửanhấpnháytrongđêmtrênsườnnúi…

NgườikỵsĩvinhquangthứhailàAnatai-batyr.Đólàngườilớntuổinhấttronghàngquân-gầnmườisáutuổi.Nókhônghềthuakémai trongbất cứchuyệngì, chỉ cóđiều tầmvóchơi thấpmộtchút,nhưnglạiđượccáikhỏenhấttrongcảbọn.ConngựacủanótênlàOktoracũngtươngxứngvớingườihiệpsĩ.Đólàconngựatíaphóng nhanh như tên bay. Bố của Anatai cũng đang chiến đấungoàimặt trận, trong các cuộc hành quân quang vinh đầy giankhổ.VàAnataicũngthầmyêucôbéMyrzagun-biketsxinhđẹp,cókhuônmặttrònnhưvầngtrăng.Nóướcaođượcmộtlầnhônlênmángườiđẹp.

NgườihiệpsĩthứbalàchàngthanhniêndễthươngErkinbec-batyr.Cậulàconlớnnhấttronggiađình.Erkinbeclàmộtngườibạntốtvàđángtincậy.ThỉnhthoảngnócóhaythởdàivàkhócthầmvìbốnóđãhysinhanhdũngtrongcuộchànhquânquangvinhđểbảovệMoskva.ConngựachiếncủaErkinbeccũngxứng

đángvớingườihiệpsĩcótênlàAkbaipak-kuliuk.Tênấycónghĩalà“Tuấnmãđitấttrắng”.

CònngườihiệpsĩthứtưlàErges-batyr,cũnglàmộtngườibạnvàmộtngườiđồng chí.Cậuvừa trònmười lămtuổi.Erges thíchnói thẳngranhữngýnghĩcủamìnhvà thích tranh luận,nhưngtrong công việc thì nó làmột người đáng tin cậy. Bố của Ergescũngđangchiếnđấungoàimặttrậntrongcáccuộchànhquânđầygiankhổ.Conngựa củaErges cũngxứngđángvớingườihiệp sĩtênlàAntyntuiak.Đólàmộtconngựacóbộmóngmàuvàng.

Bên cạnh các hiệp sĩ nói trên cònhiệp sĩ thứnămnữa, đó làKubatkun-batyr!Cậunàycũngvừatrònmườilămtuổivàcũnglàconlớnnhấttronggiađình.BốcủaKubatkuncũngcómặttrongcác cuộchànhquânđầygiankhổvàđãanhdũnghy sinh trongnhữngcánhrừngBelarus.Kubatkunlàmộtngườilaođộngkhôngbiếtmệtmỏi.Vàcũngnhưbấtcứmộtngườihiệpsĩnào,cậucũngyêuquýcontuấnmãcủamìnhtênlàZhibekzhan.Đólàmộtconngựacódảibờmmượtnhưtơ.

Đấy,nhữnghiệpsĩnhưthếđangđứngtrướcmặtôngchủtịchTynaliev. Còn đằng sau chúng, đằng sau những bả vai gầy gò,đằngsaunhữngmáiđầuvànhữngchiếccổkhẳngkhiulànhữngbộtứđứngdọctheomángcỏngoàitrời.Cótấtcảnămbộtứ,gồmhaimươi chú “nghẽo” sẽ phải kéo những chiếc cày hai lưỡi trênmảnhđấtAkxaixaxôi…

TiếnvàoAkxai,tiếnvàoAkxai!Nhữngcánhđồngđangkêugọi.TiếnvàoAkxaikhituyếtvừatan!TiếnvàoAkxai,tiếnvàoAkxaivớinhữngchiếccày!TiếnvàoAkxaikhimặtđấtvừalộravàbắtđầunhịpthở!

Nhưngtuyếtvẫncònđangbaophủkhắpnơithànhnhữnglớpdày chặt. Tuynhiên, ngày ấy đang đến gần.Và tất cảmọi côngviệcđangđượcchuẩnbịchongàyấy…

5

Vànhữngngàyấyđangđếngần…

Người tagọinhững conngựa càyAkxai theonhiều cáchkhácnhau-ngườithìgọilàngựaAkxai-nhưngsựthậthiểnnhiênmàaicũngthấyrõlàsauhaituầnđượcchămsóc,chúngđãkháchẳnsovớinhữngconngựakháctrongchuồng.NhữngchúngựaAkxaiđượcănuốngđầyđủxếpthànhmộthàngdàidọctheomảngcỏcủađộiquânđổbộ.Aicũngcảmthấyvuimắtkhinhìnnhữngbắpthịtlạinổicuồncuộntrênmìnhcácchútuầnmã,nhữngcặpmắtlanhlợi,nhữngđôitairấtthínhluônluônvevẩy.Tưchấtngựatrongcácconvậtnàyđượcphụchồivàchúngtrởthànhnhữngconngựatửtế.Nhữngtínhnết,nhữngthóiquenđãbịquênlãngtừlâu,naylạixuấthiện.Nhữngchúngựađãquendầnvớichủmớicủamình.Chỉ cầnmột giọng nói,một bước chân quen thuộc là những chúngựasẽlẳnglặngtiếnđếnvớichủ,khekhẽhílênđầyvẻâuyếm,dụidụicặpmôicónhữngcáilôngtơxúcgiácmượtmàvàochủravẻtintưởng.Cònlũtrẻcũngquenvớibầyngựađếnmứccũngđãbắtđầuquáttháochúngnhưnhữngôngchủvàđôikhicònchuicảxuốngbụngngựa:“Nào,nào,nhấcchânlên,lùilại!Đứnglại,đứnglại,ôicáiđầungungốc,vẫncònkịpcơmà!Áichà,cũngbiếtxápđếngần, cũngbiết âu yếm cơđấy, đồ ranhma!Ông lại cho quảđấmbâygiờ,đâuphảichỉcómìnhmày!”.

Những ngày đầu, khi lũ ngựa được dẫn ra sông uống nước,chúnglêbướcuểoảinhưđangmơngủ,nhưngdạonàychúngbắtđầuđùanghịch,nhất là saukhiuốngnước xong trở về.Bọn trẻthườngcưỡitrênlưngnhữngconngựachiếncủamìnhxuacảđàn

rasông.XuntanmuratcưỡiconChabdar,AnataicưỡiconOktora,Erkinbec cưỡi con Akbaipak, Erges cưỡi con Antyntuiak vàKubatkun cưỡi con Zhibekzhan. Cả bọn quây xung quanh đànngựavàdồnchúngrasông.

Vàomùađông,điềuquantrọngcầnphảilưuýlàchỗuốngnướcchongựaphảithuậntiện,lốiđikhôngđượctrơntrợt,nhấtlàkhicónhiềuconcùnguốngmộtlúc.Muốnvậy,trướcđóphảiđậphếtnhững tảngbăngbámởmépnước, rải rơmvàonhững chỗnguyhiểm,cònvàonhữngngàygiá lạnhphảiđụcnhững lỗbăngtrênmặtsôngđểlấynước.Xuntanmuratđãphâncôngrấtcụthể,mỗingườiphảitrựcmộtngày,làmnhữngcôngviệcchuẩnbịchongựauốngnước.

Những chú ngựa chậm rãi, không bao giờ chen lẫn nhau vụcmõmxuốngdòngnướcmát lạnh, trongvắtdưới sựgiámsát củanhững chàng thợ cày.Dòngnước chảy lặng lờ dưới lớp băng dọctheo bãi bồi phủ đầy đá.Dưới lớp băng cứng nước vẫn chảy rócrách,đậpvàonhữngđámtuyếtdàyxốp…

Đôi lúcnhữngconngựangừnguống, lắngtainghetiếngnướcchảy,đắmmìnhdướinhữngtianắngvàngyếuớt,sauđólạitiếptụcvụcmõmxuốngnước.Khiđãuốngnonê,chúngchậmrãiquaytrởvềchuồng,thỉnhthoảnglạinhảycẫnglênđùagiỡnầmĩ,thởphìphìqualỗmũi,vevẩyđuôivàchạylồnglên.Bọntrẻcưỡingựavờnxungquanh,lahétomsòm.

Chỉsaumộtthờigianngắn,mọingườihayghévàotrạingựađểnhìnngắmnhữngchúngựacủađộiquânđổbộ.Chúng thayđổiđếnmứckhôngaicóthểnghĩrằngchínhnhữngconngựanàylạilànhữngbộxương“nghẽo”cáchđâyhơnmộttháng.Cácgiàlàngtrongbảnkhôngbỏ lỡcơhộibắtđầubàntánvềsựkiệnnày,họchorằngtrênđờikhôngcógiốngvậtnàonhạycảmhơnnhữngconngựanênchúngđượctraovàotaynhữngngườitốtbụngvàcầncù.

Chỉcầnanhđốixửtốtvớinó,chodùđóchỉlàmộtsựviệcrấtnhỏnhưcáimóngtaylànósẽtrảơnanhgấptrămlần.Rồicáccụlạibắtđầukểranhữngcâuchuyệnvềcácgiốngngựakhácnhautừthờixaxưa.

Chỉ riêngông chủ tịchTynaliev là còn tiếtkiệm lờikhen.Vớicặpmắtnghiêmkhắc,xoimói,ôngchúýxemxétbầyngựacònkỹhơncảchínhnhữngngườilínhđổbộ.Ôngcònkiểmtratừngchiếccày,từngbộđaithắng.Ngaycảnhữngchiếcquầnbịráchđầugối,ôngcũnghỏitạisaokhôngválại.Nếumẹcóbậnthìchẳnglẽtựmìnhkhôngbiếtcầmlấycâykimhaysao?Ôngcònhỏicảvềchănphủmìnhngựa,khinàothìnhữngchiếcchănấylàmxong?KhôngthểmangtheocảchuồngngựađiAkxaiđược,màởđó,giữathảonguyên, banđêmsẽ rất lạnh.Ông chủ tịch thúc giục,nhắcnhở,nhấnmạnhrằngthờigiancòn lại rất ít, rằngcónhữngviệcnếubâygiờkhônghoànthànhthìkhiđếnAkxaisẽkhôngkịplàmnữa.Đôikhi ông còn lahét, quát tháo, tráchmắng cả ôngđội trưởngSekiskhinhữngngườiđánhxekhôngkịpđưaxetảichởcỏchẽbadựtrữvềchongựacày,màchủyếulàưutiênchonhữngconngựaAkxai.

Chỉcònnhữngbàmẹcủađámtrẻlàchưaaitỏýhoanhỉcả.Bànàynặnglời,bàkiađaynghiến,nàolàbịađặtracáchtrừngphạtconcáingười ta, vẽvời ra chuyệnđộiquânđổbộmà từkhi chasinhmẹđẻ đếnnay, chưaai thấy bao giờ, nào là bố chúngđã ởngoàimặttrận,bâygiờlạiđếnlượtconnữachẳngkhácgìnhữngngười lính, nào là chúng chẳng còn lúc nào để giúp đỡ gia đình,chẳngcònlúcnàođểmẹcontâmsự,chuyệntrò,suốtngàytừsángđến tối chỉ lăn lóc ở chuồngngựa…và các bà cònnóinhiềuđiềukhác,nghĩlạichođếncùngcũngcóđiềungherahợplý.

Tất cả những lời phàn nàn ấy phần lớn trút xuống đầuXuntanmurat,bởilẽnólàngườichỉhuy.Nóphảichịutráchnhiệm

vềtấtcảcácbạn.Nhưngkhóhơncảlàviệcthuyếtphụcchocácmẹyênlòng.Vềviệcnày,mẹcậuchỉphẩytayrồinói,giọngmệtmỏi:“Chỉmongsaobốtrởvề,khiấybốsẽphánxử.Cònmẹ,thếlàđủlắmrồi.Consẽtỉnhngộrakhinàophảinằmliệtrađấy,nhưnglúcấy chắc sẽ muộn…”. Tội nghiệp chomẹ, nhưng nó biết làm sao,ngườikhácởđịavịnó sẽhànhđộng thếnào?Mỗiđứa trongđộiquânđổbộđềucóbốnconngựaphảichămsóc,ngoàiracònbaonhiêuviệckhácnữa.Nàochoăn,chouống,nàotắmrửa,chuẩnbịthứcănrồilạichoăn,chouống,lạitắmrửa,dọnphân,côngviệccứ thế lặpđi lặp lại liên tục…Rồi còn côngviệc lau rửavà chữachạycácvếthắclàocũ,cácvếtlởloéttrênvai,trêncổnhữngconngựa.Người thúykhuvực cấpđủ các loạidungdịch, thuốcmỡ,nhưngcôngviệcchữachạythìchínhbọntrẻphảiđảmnhiệm.Màviệcấyphảilàmhàngngàynếukhôngsẽchẳngkhỏi.Dùlũngựacó được ăn uống tốt đến đâu đi nữa nhưng cũng không thể đặtvòngcổlênnhữngvếtthươngcủachúngđược.Côngviệcnhưvậyđấy,biếtlàmsaođây!Đànngựachẳngcóconnàonguyênvẹncả.Connàocũngđầynhữngvếtlởloéttrênvai,nhữngvếtsâysátởchân.Nhưngconngựađâucóhiểulàngườitađangchữachạychonó,đốmàgiữđượcnóđấy.

Khinhữngconngựađãtrởnêncódacóthịt,lạiphảichochúngvậnđộng, chạynhảy để giãn gân, giãn cốt.Hàngngày phải chomỗi conngựa chạynướckiệukhoảngmột tiếng rưỡi,nếukhông,nhưôngđộitrưởngSekislắmlời:“Côngấycũngbiếnthànhcôngcốc”.Vàđếnđâymộtchuyệnkhôngmayđãxảyra…

Cả bọnmỗi đứa cưỡi trên lưngmột con “ngựa chiến” lùa đànngựa đi tập luyện. Xuntanmurat trên lưng conChabdar, Anataicưỡi con Oktora, Erkinbec cưỡi con Akbaipak, Erges cưỡi conAntyntuiakvàKubatkuncưỡiconZhibekzhan.Nhưđãthỏathuậntừtrước,banđầuchúngchongựaphinướckiệuchạyvòngquanh

sân,sauđósẽphidọctheođườngcáirangoàibản.Ởđây,chúngchongựaphinướckiệunhanhtrêncánhđồngngậptuyết.

Hômấy làmộtngàynắngấm.Khôngkhítrànngậpánhsánglấplánh,thấmđượmhươngvịcủamùaxuân.Nhữngđỉnhnúiphủđầytuyếtsừngsữnghiệnrõtrênnềntrời,ngườitacócảmgiácnếunhưcómộtconruồixuấthiệntrênsườnnúitrắngtinhấythìchắchẳnởđâycũngnhìnthấyvàngherõcảtiếngvovecủanó.

Mùađôngđangluidần,vạnvậtbắtđầuđượcmặttrờisưởiấm.

Những chú ngựa được phi thoải mái. Chính bản thân chúngcũngmuốnchạynhảy,đùagiỡn.Nớilỏngdâycươngra,phinhanhhơnnữa,nhanhhơnnữa!Đànngựamuốnchuyểnsangphinướcđại.XuntanmuratđangchạydẫnđầuthìAnataithúcsaulưng:

– Saochậmthế?Phóngnhanhlênđi!

NhưngXuntanmuratvớicươngvịcủangườichỉhuykhôngchophépphóngnhanhhơnnữa.Đâylàchạytậpluyệnchứđâuphảilàcuộcđua,mụcđíchlàrènluyệnchođànngựađểsaunàychúngcóthểkéocàydễdànghơn.Độiquânvẫntiếptụcchođànngựachạynhư cũ.Một lát sau chúngngoặt raphía cánhđồngvà chuẩnbịquaytrởvềthìbỗngnghethấytiếngngườivọngtừphíabênkiađồi sang. Đám học sinh tan học đang lũ lượt kéo nhau về. Khichúngnhìnthấynhữngchúlínhđổbộliềngiơtayvẫylialịa.Cácchúlínhcũnggiơtayvẫylại,tomồmlahét.Đólàcácbạnhọcsinhlớpbảycũcủacáccậucùnghọcsinhcáclớpkhác.Bọnhọcsinhđithànhmộtđámđông, cườinóiầm ĩ.XuntanmuratnhậnrangayMyrzagun trong đám đông ấy. Không hiểu tại sao cậu lại nhậnngayrađược,nhưngđúnglàcôấy.CóthểcậunhậnraMyrzagunquakhuônmặtcủacôlấplótrongchiếckhănchoàngnhỏ,quavócdáng, bước đi, giọng nói. VàMyrzagun có lẽ cũng nhận ra cậu.Cùngvớicácbạn, từtrênđồicôchạyxuốnggiơcặp lênvẫyvẫy,mồmcũngkêula.Hìnhnhưcôkêu:“Xuntanmurat-at!”,hìnhnhư

côđangchạy thẳngđếnchỗcậu,hai taydangrộng.Vàngay lúcấy, trongócXuntanmuratmột tia sángbỗng lóe lênvà cậu chợthiểu ra rằng cậu vẫn thường xuyên nghĩ đến Myrzagun, vẫnthươngnhớcôtrongsuốtnhữngngàyqua…niềmsungsướnggiốngnhưmộtđợt sóngbỗngdâng lên, choánngợp tâmhồn, cuốn cậuquaytròntrongcơnxoáy…

Vàthếlàcảbọnchẳngaibảoaiđềuphinướcđạivềphíangọnđồi,nơicócácbạnhọccủamìnhđangùaxuống.Cáccậuphivùnvụt,băngquacánhđồnglênđếnsườnđồi.Chúngcóthểphóngdọctheo sườn đồi, diễu qua trước những cặpmắt thán phục của cácbạnnhưmộtđoànkỵsĩsaucuộcngaodurồisauđóphóngthẳngvềchuồng.Xuntanmuratđãtínhtoánnhưvậy.NhưngbỗngnhiênAnataiphóngvọt lên trước.ConngựaOktora củanó làmột chúngựachạykhánhanh.

– Dừng lại, đi đâu thế kia! - Xuntanmurat hét lên cảnh cáo,nhưngAnataikhôngthèmquaylại.

Một ý nghĩ kỳ lạ bỗng lóe lên làmXuntanmurat nóng ran cảngười: “Chắc cậu ta làmnhưvậy là đểMyrzagunnhìn thấy cậuta!”.Xuntanmuratđiêntiết,khôngchịuthuabạn.CậuđiêncuồngthúcconChabdarphóngtheoAnatai,vừaphóngvừalathétầmĩ,cúirạpngườitrênlưngngựa,Anataicàngraroimạnhhơn.Thếlàhaichàngganhđuaxemaithắngaivàchàngnàođếntrướcvớicôgái, chàngnàodũngmãnhvàhơntài.Chà,chúngphimớikhiếplàmsao!Nóigìthìnói,conChabdarvẫnkhỏehơn,chảthếmàbốnóđãtừngnóiChabdarcókhảnăngtrởthànhmộtconngựađuakỳdiệu.VớivẻđắcthắngXuntanmuratđuổikịpAnataitrongmộtcơnlốc.Cậuliếcsangvànhìnthấytấtcảlũbạnhọcđangchạyàoàobỗngdừnglạitheodõicuộcđosứccuồngnhiệtvàcậucũngnhìnthấy,nhìnthấyrấtrõMyrzagungiữađámbạnấy.Màcólẽlàcậucũngchỉnhìnthấycócôấythôi.Chínhvìcôấymàcậuđãxông

vàocuộcđọsứctayđôivàđãchiếnthắng.XuntanmuratvượtquaAnataivàphóngthẳnglênsườndốcđểđếngầnMyrzagunhơnvàmaysaolàcậuđãchongựavượtquasườnđồimộtchútnếukhôngthìaimà lườngtrướcđượcsựviệcnàysẽkết thúcrasao.Bởivìngayvàokhoảngkhắcấy,saukhiXuntanmuratđuổikịpAnataivà vừa vượt được nửa thân ngựa, cậu nhận thấy hình như cóchuyệngìđóxảyravớiAnatai.Thấymọingườibỗngkêuthétlên,Xuntanmurat ghìm cương, quay đầu lại và không nhìn thấyAnataiđâunữa.Khókhănlắmcậumớihãmđượcconngựađangquáđàvàquaylại,bâygiờcậumớinhìnthấyngựacủaAnataiđãbịngã,trượttheosườndốc,càytrênmặttuyếtmộtvệtrộngnhamnhở, cònchínhAnataiđãbịhấtvăngsangmộtbên.LũtrẻchạyđếnchỗAnatailúcấyđangkhónhọcchậmchạpđứngdậy.

Xuntanmurathoảnghồn.Khinhảyxuốngngựacậunhìnthấymáu trên tayAnatai và cànghoảng sợhơn.Trongmột giâyánhmắtcủacậuvàMyrzagungặpnhau,trôngvẻmặtcôgáitộinghiệpvàbốirối,nhưngcôvẫnđẹpnhất…

Vừahoànhồn,Anatailiềnchạyxuốngngaychỗconngựađanggiãy giụa trong đống tuyết chưa đứng dậy được vì bị vướng víutrongđámyêncương.Vừalúcấynhữngchúlínhđổbộcònlạicũngkịpxôtới.Cảbọnxúmlạimỗingườimộttaynângconngựadậy.LúcấyXuntanmuratloángthoángnghethấycácbạnnóigìđóvớinhau và nó hiểu rằng hình như sự việc không đến nỗi nghiêmtrọnglắm.

ViệckhoemẽtrướcmắtMyrzagun-biketscủacácchànghiệpsĩđãkếtthúcmộtcáchsượngsùngnhưvậy.BâygiờmànhìnthấyMyrzagun thì xấuhổ chết.Cảbọn lặng lẽquayvềvìđãđến lúcphảiđưangựavềchuồng.Chỉkhivềgầnđếnbản,ErgesmớithấyconOktoracủaAnataiđikhậpkhiễng.

– Dừnglạiđã!-Nókêulên.-Cậukhôngthấyconngựacủacậu

đikhậpkhiễngà!– Khậpkhiễngthậtkhông?-Anataihốthoảnghỏilại.

– Cậuthúcngựacậuvượtlênmộttíxemnào!-Xuntanmuratralệnh.-Điđi,đểchúngtớnhìnxemcóđúngkhông.

Quả thật đúng như vậy. Con Oktora nghiêng hẳn sang phíachântrướcbênphải.Bọntrẻxúmlạisờnắnvàthấykhớpxươngởcổchânconngựađãbắtđầusưnglên.Thậtlàtaihại.Biếtlàmthếnàobâygiờ?Baonhiêucônglaochuẩnbịchođànngựacàyvậymàbây giờ cơ sự lại như thế. Sao lại có thể chạy đua trên sườnđồingậptuyếtnhưvậycơchứ,vìbấtcứlúcnàongựacũngcóthểbịtrượtchânvàlănxuốngchânđồi.Sựviệcđãxảyrađúngnhưthế.Cònmaylàkhôngchếtngườiđấy.

– Tạicậuđấy.-BấtngờAnataithốtlên,mặtđỏbừng,tứcgiận.-Tạicậuđãđuổitheo!

– Thếkhôngphảichínhmìnhđãbảocậu:“Dừnglại,điđâuthếkia?”haysao?

– Thếthìđừngvượttớcóhơnkhôngnào!

– Thếtạisaocậulạiphóngđi?

Lũtrẻbắtđầucãicọầmĩ,thiếuchútnữalàđánhnhaunhưngchúngđãkịptựkiềmchế.Thếlàsaucuộcchạytậpdượtđànngựatrởvềvớimộtconbịkhậpkhiễng.Cảbọnlặnglẽđitiếp, lặnglẽđưangựavàochuồng.ConOktoracũngđượcbuộcvàocạnhmángcỏ.Màchúngcònbiếtlàmgìhơn?Đứanàocũngbốirối,cốtránhmặtnhau.Chúnghiểurằngthếnàorồicũngphải trả lờivềviệcnày.MấyđứakhuyênAnatainênđếnchỗngườicoingựavàtrìnhbàysựviệcđãxảyra,nóirằngconOktorabịkhậpkhiễng,bâygiờphảilàmgì?Nhưngnócứkhăngkhăng:

– Tạisaomìnhphảiđi?Mìnhđâucólỗi.Chúngtacóngườichỉhuy,cứđểcậuấyđibáocáo.

Vàthếlàbọntrẻlạicãinhau,thiếuchútnữalàđánhlộn.ĐiềulàmchoXuntanmuratbựcmìnhnhất làAnatai cứkhăngkhăngchomìnhlàkhôngcólỗi.

– Cậulàđồđànbà!-Xuntanmuratnóiđầyvẻkhinhbỉ.-Cậuchỉanhhùngcáimồm!Hơimộttílàchuingayvàobụi!Cậutưởngmìnhsợà?Nếuđãvậythìmìnhsẽđivàsẽnói.

– Thìcứđiđi!Cậulàchỉhuycơmà.-Anataivẫnkhôngchịuthua.

Xuntanmuratlấyhếtsứccanđảmkểchongườicoingựanghetoànbộsựviệcđãxảyra.Ngườicoingựahoảnghốtchạylạixemxét conngựa què.Mọi việc thế là ầm ĩ cả lên.Đâuphải chuyệnđùa,làmảnhhưởngđếnsứckéongaysátvụlàmđất.Vàngaylúcấyôngđội trưởngSekisbỗngxộcđến.Hìnhnhưcóngườiđãkịpnóivớiông.LúcấyngườicoingựavừaxemxétchânđaucủaconOktora,cốxácđịnhxemtạisaokhớpxươngbịsưng-bịbonggânhaybịrạnxương-thìbỗngcótiếngvóngựalộpcộpphíasau.Mọingườingoáicổlạithìthấyôngđộitrưởnglùlùngồitrênlưngngựađứngngaysaulưnghọ.Ôngđộitrưởnglặnglẽxuốngngựatiếnlạiphíabọntrẻ,mặthầmhầm,máitócrốibù:

– Cóchuyệngìởđây?

– Chúng tôi nghĩmãimà không biết là bị bong gân hay rạnxương.

– Nghĩ,nghĩ cái gì? -Ôngđội trưởngSekis gầm lên, đỏbừngmặtvì tứcgiận.-Phảiđưangaytấtcảbọnchúngra tòa!Tôisẽbắnngaytạichỗ!

ÔngSekisvungroixôngvàođámthợcày.Bọntrẻbỏchạytánloạn.Ôngđuổi theo,nhưng chẳngbắtđượcđứanào, chỉ táimặtthêmvìthởdốcvàlạicàngtứcgiậnhơn,tayvungmạnhchiếcroingựa,miệnglahétầmĩ:

– Chúng tôi giao những con ngựa cày ấy cho bọn nào cơ chứ!Đúng làđồpháhoại!Đồphátxít!Cầnphảibắnhếtkhôngchừađứa nào!Bao nhiêu công sức, bao nhiêu thức ăn trở thành côngcốc!Bâygiờbiếtcàybằngcáigì?

Ông lão la hét, chửi toáng lên khắp sân và bỗng đụng phảiXuntanmurat. Khi các bạn bỏ chạy, Xuntanmurat vẫn đứngnguyênmộtchỗ.Nóđứngyên,mặttáimét,hoảngsợnhìnthẳngvào mặt ông đội trưởng nhưng vẫn không dám lẩn trốn tráchnhiệm.

– Áà,màyđâyhả!Màyvẫncòndámnhìnmặttaoà!-Khôngkìm nổi, ông Sekis quất cho người chỉ huy một roi chéo từ vaixuống.Nhưngkhigiơroilênlầnthứhaiôngsựcnghĩlại,thởkhòkhè, giậm chân thình thịch: -Chạy đi!Đồ chó đẻ! Tao bảomàychạyđicơmà!Chạyđi!Taoquậtchếtbâygiờ!

Xuntanmuratnéngười sangmột bên, bất giác giơhai tay lênchemặtnhưngvẫnđứngimnhưcũnhìnônglãobằngcặpmắtsợhãi.Nóchờngọnroithứhaiquấtxuốngvắtchéosaulưng,xoắndaxoắnthịt.Nócốtậptrungmọisứclựcđểkhôngbỏchạy,đểchịuđựng…

– Thôi được rồi! - Bỗng dưng ông hạ giọng sau khi đã chứngkiếnsựngangbướngcủathằngbé.-Phầncònlạisaunàymàysẽnhậntiếpkhibốmàytừmặttrậntrởvề.Lúcấytaosẽnệnthêmchomàymộttrậnnữavìchuyệnnày!

Xuntanmurat vẫn im lặng, còn ông Sekis vẫn chưa nguôi cơngiận.Ôngdẫmbạchbạchhaichân,điđi,lạilại,haitaygiơlên:

– Ngườitanóivớinólàchạyđithếmànócứđứngtrơtrơ!Màythửnghĩxem,chẳnglẽtaođuổikịpmàyà!Sứcđâumàtaođuổikịpchúngmày!Ítrathìmàycũngphảichạyđivìkínhtrọngtaochứvàtaocũngđỡđaulònghơn!Cònđánhmày,quầnáothìmỏng

dính,ngườithìgầynhưmõlàng.Cáixácmàyđâuphảiđểchoroivọt.Giámàmàycódacóthịtthìtaocũngnệntiếprồi!Thôiđượcrồi!Màythalỗicholãogiànày.Khibốmàyvề,haichaconmàyđánhlạitaocũngđược!Cònbâygiờthìnóiđi,chúngmàyđãlàmcáitròngungốcgìvậy?

Tấtcảđầuđuôicâuchuyệnkhôngmayngàyhômấylànhưvậy.Xuntanmurat làngườiphảihứngchịucả.Thậtđángđời!Lúcấythì làm saomà ngăn được ông đội trưởng khỏi đánh.Bao nhiêucônglao,baonhiêumồhôivấtvảđổhếtxuốngsông,xuốngaocả.Conngựaquèthìcònlàmgìđượcnữa?Họachăngchỉđểlàmthịt.Màainỡlòngnàoănthịtsúcvậtcàykéo!Hyvọngduynhất,nhưsaunàyônglãoSekisvànhữngngườiamhiểungựađãnói,làchỗbị thươngkhôngnguyhiểm lắm.Conngựa củaAnataiđượcdẫnđếnnhàmộtông lãobiết chữachạychongựa.Thế làhàngngàyphảichởcỏđến,rồi lúakiềumạch,phảicửngườitrựcnhậtởđó.May mắn làm sao, năm ngày sau con Oktora được dẫn trở lạichuồngngựa,nóđãkhỏi.

Vànóichunglàtuầnlễấyđãtrôiquamộtcáchnặngnề.Ởnhà,mẹlạibịốm.Lúcđầumẹchỉcảmthấykhóchịutrongngười,sauđấy thì nằm hẳn và sốt cao. Xuntanmurat đành phải ở nhà đểchămsócmẹvàmấyđứaem.Chỉđếnkhiấynómớinhậnthấycănnhàcủamìnhquảlàtuềnhtoàng,thiếuthốn.Khibốramặttrận,trongnhàvẫncònchụccừu,thếmàbâygiờkhôngcònlấymộtcon.Haiconđã làmthịt, sốcòn lạiđãphảibánđiđể trảnợvàđóngthuếquốcphòngcùngnhữngthứthuếkhác.Rấtmaylàhọvẫncònmộtconbòcái,bầuvúđãcăng,chắclàsắpđẻ.Ngoàira,chúlừaBờmĐencủaAdzhimuratcũngđãlớn.Đấy,tấtcảgiasúccủahọchỉvậy.Màngaychỉtừngấythôicũngchẳngbiếtlấygìchochúngăn.Trênnócnhàkhovẫncòngiữlạiđượcmộtsốbắpkhô,mayracũng chỉ đủ cho con bò cái đến kỳ sinh nở nếu như mùa đông

khôngkéodài,cònnếumùađôngkéodài,aimàbiếtđượcsựthểsẽrasao.Riêngchúlừaconphảitựkiếmlấythứcăn.Nócóthểgặmcỏdạimọc quanh sân.Về chuyện củi đốt, lại còn gayhơnnữa -phânkhô sắphếtmà củi cành còn lại cũng chỉđủ chovàingày.Còn sau đó? Con chó Aktos cũng đói rã. Xuntanmurat buồn bã,chán nản.Nó cảm thấy hổ thẹn cho chính bản thânmình. SuốtngàycắmđầuvàocôngviệcởtrạingựachuẩnbịchođộiquânđổbộAkxai,nókhôngđểýthấynhàcửađãlâmvàotìnhtrạnghoangvắng.Khibốcònởnhàcókhinàolạinhưvậyđâu?Baogiờbốcũngdựtrữcỏkhôđủchomùađôngvàmùaxuân.Củiđốtcũngchuẩnbịđầyđủ.Nóigìnữa,khibốcònởnhàcuộcsốngcủagiađìnhđượcsắpđặtkháchẳn,hợplý,đầyđủ,đâurađấy.Màchẳngphảichỉởnhà,ởđâubốcũnglàmđượcnhưthế.Chỉnóiriêngcáisânthôi,bâygiờtrôngcũngđãkhác.Cócảmgiác,nhưthiếuthiếumộtcáigì,cứnhưlàlátrêncâyvàomùathuvậy.Bảnlàngvẫnởnguyênchỗcũ,đườngsávànhữngngôinhàvẫnnhưcũ,thếmàkhôngbiếttại sao trông vẫn không giống như hồi bố còn ở nhà. Ngay cảnhữngtiếnggõlọccọccủanhữngchiếcxetảiđitrênđườngcáibêncạnhsân,nghecũngkhôngcòncóvẻháohức,thíchthúnhưdạobốcònởnhà,bố cũngđi trênnhữngchiếcxeấy, trênconđườngấy…

NhữngngườicódịpđiDzhambulvềkểlạirằngmọithứởđấyđềutrởnênđắtđỏ,dânchúngcũngbịđóikém,loâuvàaiđếnđấycũngmuốnvềchomau.Nghĩalàthànhphốcũngkhôngcònnhưxưanữa,nhưhồihaichaconđãtới.

Tạisaolạithếnhỉ?Hắnlàvìkhôngcóbốnênmọichuyệnđãtrởnêntồitệ…Khôngbiếtbốđangởđâu,cóchuyệngìxảyravớibốkhông? Bức thư cuối cùng gia đình nhận được cách đây đãmộtthángrưỡi.Mẹthởdài,anủirằngthưtừhaybịthấtlạc,nhấtlànhữngbứcthưtừmặttrận.Hơnnữa,chắcởngoàiấychẳngaicòn

thờigianđâumànghĩđếnchuyệnviếtthư.Mẹnghĩnhưvậycũngcó lý. Hồi bố đi công trường thủy lợi đào kênh Chuiski, thư vềchậmlàmộtchuyện,cònđằngnàylànhữngbứcthưtừmặttrận.Aicũngphảisuynghĩvềđiềuấy,cảmẹvàđámconcáitrongnhà.

Hômkia,lúctrờicònsớm,bỗngnhiênconchósủarộlênmộtlátsauđónóthôisủavàrênưửtỏvẻmừngrỡ.Cótiếnggõvàocửasổ.Mẹđangốmnằmtrêngiườngliềnnhỏmdậyvẻmặttươitỉnh.Xuntanmuratchạyngaylạichỗcửasổ.Cóngườiđangđứngngoàicửa.Mẹlàngườiđầutiênnhậnrangườiđó.

– CậuNurgazyđến.-Mẹnóivớinó.-Conrađóncậuđi.-Sauđómẹlạivàogiường,haihàmrăngđánhlậpcậpvìlạnh.

NgườianhruộtcủamẹlàcậuNurgazysốngởtrênnúi,cảđờilàmnghềchăncừuchonôngtrangbêncạnh.Có lầnngười tađãgọicậunhậpngũmặcdùcậuđãquátuổitòngquântừlâurồi,nênsauđótừDzhambulngườitalạitrảcậuvềcùngvớimộtsốngườichăncừukhác.Cậuđi,đàncừuchẳngcóaichămsóc,khônglẽlạibỏmặc.ĐãlâucậuNurgazykhôngđến,vìvậykhithấycậuxuấthiện cảnhà rấtmừng.Lầnnày, khi nghe tin emgái bị ốm, cậutranhthủxuốngnúitừtối, lúcđàncừuđanggiữtrongbãichăn.Cậukhôngởchơiđượclâuchỉđếnthămmộtchútxemmọichuyệnrasaorồiphảivềngay.

Với vóc dáng to lớn, chắc nịch, khuônmặt dãi dầumưanắnglấmtấmnhữnghạtsươngmuối,trongchiếcáochoàngbằnglôngdày,đầuđộimũrộngbằnglôngcáo,chânđiủngbằngdạốngcaotớiđầugối,cậubướcvàonhàmangtheocảhơilạnhlẫnmùicừu.Ngaylậptứccănphòngtrởnênchậtchộivànáonhiệt.Cậubỏmũra,ngồixuốngcạnhgiườngmẹ,cầmlấybàntaynóngbỏngcủamẹtrongbàntaychắcnịchcủamìnhrồixemmạch.Cậungherấtkỹ.Cổtayxươngxẩucủamẹnằmlọtthỏmtrongbàntaycứngcápvớinhữngngónmàunâusẫmcolạimộtcáchvụngvềcủacậu.Hình

nhưcậuđãxácđịnhđượcmộtđiềugìđó.Cậuhokhẽmộttiếngvàsaukhisuynghĩmộtlátcậuđưataylêncằmvuốtrâu,mỉmcườinóivớiXuntanmurat:

– Khôngcógìđángngạicả!Mẹcháuchỉbịcảmlạnh,hơinặngmộtchútthôi.Chắclàbịnhiễmlạnhquálâu.Cậucũngđoánthếnêncómangvềítthịtvàmỡcừuướpmuối.Chỉcầnhúpmộtbátsurba[15] nóngvớimỡ cừuướpmuối, cho thêmhành,hạt tiêuđểmồhôitoátralàkhỏingaythôi.Cậudặnmẹnhưvậy.Còncháu,Xuntanmurat,cháuhãymangcáitúiđồtrênlưngngựavàođây,lấyhếtcácthứtrongđóra…Cậungồichơimộtlátrồiphảiđingay,khôngthểbỏđàncừuđược.

Trong lúcmẹnóichuyệnvớicậuvềmọichuyệnsinhhoạt,đờisống,Xuntanmuratđãkịpnhómlò,phatrà.Lúcấymấyđứaemcũng vừa thức dậy. Chưa kịp mặc quần áo, chúng nhảy xuốnggiường, sà ngay vào lòng cậu. Cậu ủ chặt lũ trẻ trong chiếc áochoàngđểngồicạnhmình,nhưngchúngcứleolênđùi,lêncổcậu.NhấtlàthằngAdzhimurat-đứacháucưngcủacậu-dởtrònũngnịu,hệtconnít.Nócứquấnquýt, rúcrúcđầuvàongười cậu, cứnhưmộtchúbêcon,mặcdùđãhọc lớpbarồichứítđâu.Nólấymũlôngcáocủacậuđộilênđầu,vớilấychiếcroidacủacậurồileophắt lên cổ cậu và nhún nhảy làm điệu bộ của người đang cưỡingựavậy.

– Màykhôngbiếtxấuhổà?Xuốngngay! -Xuntanmuratgiậtnóxuốnghailần,nhưngchínhcậuNurgazylạibảo:

– Đừngđộngđếnnó,cứđểnónghịchmộttí.

Sánghômấyồnào,vuivẻlàmsao!SongđãđếngiờAdzhimuratđihọcnhưngnóchẳngchịusửasoạngì.Khiấymẹbuộcphảiquátnómộttiếng,thếmànóvẫncứlìravàtiếptụcquấnquýtquanhcậunó.CậuNurgazy đành phải nhắc nó nhanhnhanh lên.Khókhăn lắm mới bắt được nó mặc quần áo. Rồi sau đó, chính

Xuntanmurat phải lôi nó ra cửa.Thằngbé bướng bỉnh cự lại vàkhiđãbịlôirakhỏicửanóliềnhéttoánglên.Thậttộinghiệpchonó,cuốicùngnócũngvẫnđihọc,nhưngvừađivừaấmứckhóc.

CậuNurgazybênhđứacháucưng:

– Cháulàmgìthằngbéthế?-ÔngnhìnXuntanmuratvẻtráchmóc.

– Cógìđâu,taiake[16],cháucóđộngđếnngườinóđâu.

– Saonólạikhóc?

– Anhơi,Xuntanmuratkhônglàmgìemnóđâu.-Mẹnhưhiểuý,nhấcđầudậynóichenvào.-Khôngphảiđâu,anhNurgazyạ,nónhớbốnóđấythôi.Chínhvìthếmàlũtrẻcứbámlấyanh.Thậtlàkhốnkhổ.Cảnhàchờ tinbốnóhết cảhơianhạ,giámàbiếtđược dù chỉ một tin nhỏ. Đã gần hai tháng rồi mà chẳng nghengóngđượcgì…

CậuNurgazyanủimẹ,khuyêngiảiđừngkhócvàgiữsứckhỏeđểchămsócchobọntrẻ.Cậukểnhữngtrườnghợpđôikhingườitacứtưởng làđãchếtrồi, thếmànửanămsau lạibỗngnhậnđượcthư.Chiếntranhlànhưvậy…

Chínhlầnấy,bêncạnhngườimẹđauyếu,Xuntanmuratđãcảmnhận được một cách đầy đủ sự trống vắng trong cuộc sống khithiếubố.GiácònbénhưAdzhimurat,nhấtđịnhnósẽgàokhóclênchothỏanỗithươngnhớ.Vànósẽlaorangoàiđườngkhócchomọingườithấy.Chỉcầnmộtchúthyvọngmongmanhnàođóthôi.Chodùbốkhôngvềngaybâygiờcũngđược,miễnlàbốvẫncònsống,khiấychắcsẽdễthởhơnvàsẽchịuđựngđược,sẽđợiđược.LúcnàyXuntanmuratmớithôngcảmđượcmộtcáchsâusắcnỗi lòngcủacôgiáoInkaman-apaicủamình.

Có lần côgiáođến trạingựađể chờxeđinhờ lênhuyện.Vẫntrong chiếckhăn lenđan sợi thô, côđứngbên cái cổngxiêuvẹo,

dángvẻđơnđộc,khuônmặtgiàhẳnđi với cặpmắtbuồn tê tái.Nhưng chỉmộtngày saukhi cô ở trênhuyệnvề, cô trởnênmộtngườikháchẳn,côtrẻlạinhiềuđếnmứckhónhậnracôgiáohômqua.Haynóichođúnghơn,côđãtrởlạinhưxưa.Ngaycảnhữngnếpnhăntrênmặtcôcũngbiếnđiđâumấtcả.Côniềmnở,quantâmđếncôngviệccủanhữngđứahọctròcủamình.Xuntanmuratdẫncôđixemkhắpchuồngngựa,chỉchocôxemnhữngconngựacủađộiquânđổđộ.

– Đâylànhữngbộtứcủachúngem,côInkaman-apaiạ!Chúngđứngdọctheomángcỏấy.

– Nhữngconngựađẹpthật,nhìnlàbiếtngaychúngđượcchămsóccẩnthận.-côgiáokhen.

– Giácônhìnthấytrướckiachúngnhưthếnào.-Xuntanmuratkể:-Connàocũngkiệtsức,lởloétđầymình,vaibịtrầyda,mưngmủ, chân cẳng xây xước. Còn bây giờ thì chính chúng em cũngkhôngnhậnrangựacủamìnhnữa.ConChabdarcủaemđây,côInkaman-apai ạ.Cô thấy có tuyệt không?Con này bố emđể lạiđấy.CònđâylàconAkabakai,đâylàconGientaman…

Sauđó,nóchỉchocôgiáoxemnhữngbộđaithắngchuẩnbịchovụ cày đã làm gần xong, rồi đi xem những chiếc cày. Tất cả đãđược chuẩnbịđâuvàođấy,ngaybâygiờ có thể thắngngựa, càyngayđược…

Cô giáo tỏ ra rất hài lòng.Đến lúc chia tay, cômới thúnhậnrằng lúc đầu cô rất đau khổ vì chuyện này, trong thâm tâm côkhông đồng ý với việc bắt lũ trẻ phải bỏ học. Còn bây giờ cô đãnhận thấy sự hy sinh ấy không phải là vô ích.Điều quan trọngnhấthiệnnay,cônói,làchúngtaphảichiếnthắngđểmọingườitừmặttrậnsớmtrởvề,cònsauđóchúngtasẽlàmbùlạinhữngcôngviệcđãbịbỏqua.Nhấtđịnhchúngtasẽlàmđược…

TéralàcôgiáoInkaman-apaivừađếngặpmộtbàthầybóinổitiếng.Bà này có cái lệ là nếu như quẻ bói là điềm tốt thì bà sẽkhônglấymộtxutiềncông,vìbàcóthóiquenbaogiờcũngmừngcho hạnh phúc của người đi cầumay như hạnh phúc của chínhmình,bởivậymàbàkhôngbaogiờbànóiláo.Saukhiđãrútbàibalần,bàthầybóinóivớicôrằngcontraicôvẫncònsống,khôngbịbắtmàcũngchẳngbịthương,chỉcóđiềuanhđangđảmnhậnnhiệmvụkhôngđượcphépviếtthư.Cònlúcnàongườitachophépthìlúcấycôsẽthấy,thưvềliêntục…KhôngbiếtchuyệnấycóthậthaykhôngnhưngchínhngườiđánhxeđãchởcôlênhuyệnkểchoXuntanmuratnghelúchọởtrongtrạingựa.

XuntanmuratrấtngạcnhiênkhibiếtrằngchínhcôInkaman-apailạiđixembói,nhưngbâygiờkhihiểuđượcnhữngnỗilolắngvàđaukhổcủacô,nó thầmnghĩ,khinàomẹđỡhơnnócũngsẽkhuyênmẹđixembóiđểhỏivềtintứccủachaxemsao.

Mỗikhinghĩvềtấtcảnhữngchuyệnấyquảthậtlànặngnềvàđángsợ.Tuynhiên,vẫncónhữnggiâyphútmànhữngýnghĩcủaXuntanmurat trởnêntươisángvàdễchịuhơngiốngnhưnhữngdòng nước từ sâu dưới lòng đất vẫn lặng lẽ tuôn trào lên quanhữngmạchngầm.ĐólànhữngýnghĩvềMyrzagun.Mặcdùcậudườngnhưcốtìnhkhôngnghĩđếnchuyệnấynhưngnhữngýnghĩnhư vậy cứ tựnhiênkéo đến giốngnhư cây cỏ tự vươn lênkhỏimặtđất.Chínhđiềuấytừtrongbảnchấtcủanóđãchứađựngmộtniềm sung sướng ngọt ngào và vì vậy mà Xuntanmurat khôngmuốn chia tay với những ý nghĩ ấy, vẫn cứ muốn nghĩ mãi vềMyrzagun.Vàmỗikhinghĩđếncô,cậulạimuốnlàmmộtviệcgìđó,khônghềrunsợtrướcbấtkỳchuyệngì,bấtcứmộttaihọahoặcmột khó khăn nào. Nhưng điều cậu mong muốn hơn cả làMyrzagunsẽphảibiết tất cảnhữngđiềuđó, tất cảnhữnggìmàcậunghĩvềcô.

Xuntanmurat không thể hiểu được một cách rõ ràng, tất cảnhữngđiềuđangxảyravớimìnhgọilàgì.Tuynhiên,cậucũnglờmờđoánrarằngcó lẽđấychính là tìnhyêumàcậuvẫn thườngnghengườikhácnóihoặcđãtừngđọctrongsách.Khôngchỉmộtlầncácchàngkỵsĩtrướckhi lênđườngramặttrậnđãtừngnhờcậuchuyểnnhữngbứcthưdánkínchomộtcôgáihaymộtphụnữnàođó.Cậuhãnhdiện thựchiệnnhữngnhiệmvụbímậtấymàkhônghềlộramộtlờinàovớibấtcứai.Chẳnglẽđànônglạiđemnóiranhữngchuyệnnhưvậy!Lạicòncócảchuyệnmộtanhngườihọhàngxađãnhờcậuviếtthư.Giamankunlàmộtthanhniêncòntrẻ,chữnghĩa ít lắm,sống langthangởtrênnúivớiđàncừu,từnhỏkhôngđượchọchànhtửtế.Anhnhậnđượcgiấygọinhậpngũ.Chàng thanh niênmuốn chia tay với người yêu củamình bằngcáchgiãibàytrêngiấynhữngtìnhcảmchântìnhđốivớicôgái,vìviệcgặpgỡtrựctiếpvớimộtcôgáichưachồngởtrongbảnlàđiềukhông được chấp nhận. Và thế là anh chàng ít chữGiamankunphải nhờ đến cậu con trai người họ hàng. Giamankun đọc vàXuntanmurat ghi lại tất cả những lời của anh nói. Khi đóXuntanmurat cảm thấy tức cười vì cái sáng kiến ấy, vì nỗiGiamankuntỏrarấthồihộpvàxúcđộngkhichọntừnglờiđểchocậuemviếthộ.Khianhtađọcxongbứcthư,cậucócảmgiácnhưcổ họng anh ta khô rát. Trước đó, Xuntanmurat đãmộtmực từchốimónquàtặngcủaanhtalàmộtcondaonhỏcócánbằngsừngcừunhưng không được, cuối cùng cậu đành phải nhận.Giờ đây,cậuđâucóngờrằngchỉsauđómộtnămchínhcậucũngphảitrảiqua tất cảnhữnggìđã làmhộ chongườianhhọGiamankun tộinghiệpkia.

Bây giờ, bỗng cậu nhớ lại những câu thơ của Giamankun tựsáng tác trongnhữnggiâyphút tâmhồn côđơn ở trênnúi.Cậulẩmnhẩmđọc:

Akxai,Kokxai,Xaryxai.

Tađikhắpnơi,

Nhưngchẳngtìmđâuramảnhđấtnàogiốngnhưngười…

VàXuntanmuratchợtnảyraýnghĩ:CậucũngsẽviếtthưchoMyrzagun!Vàkhiđã tìm ra cáchđể có thểdiễnđạtnhững tìnhcảmcủamìnhtronglúchaiđứaxanhaumàkhôngsợxấuhổ,cậucảm thấy trong lòng dâng lênmột khát vọngmuốn thực hiện ýnghĩtốtđẹpnàođóđểtấtcảmọingườicũngđượchạnhphúcnhưmình.Trướchết,cậucầnphảigiúpđỡmẹđểmẹchóngbìnhphục,đểmẹítphảilolắnghơnvềbố,đểmẹlạicóthểtiếptụclàmviệcởtrạichănnuôi,đểcănnhàtrởnênấmcúng,đểmẹcóthểđoánbiếtđượcphầnnàochuyệnthằngcontraicủamẹđangyêuđứanàođóvàvìvậytấtcảmọiviệcsẽtrởnêntốtđẹphơn….

Sau hai, ba ngày ở nhà, Xuntanmurat đã làm được hàng núicông việcmà suốt cả năm chưa chắc nó đã làmnổi.Khắp trongnhà ngoài ngõ được dọn dẹp, sửa sang lau chùi sạch sẽ. Thỉnhthoảngcậulạingóvàogiườngmẹnằmvàhỏi:

– Mẹthấytrongngườithếnào?Mẹcócầngìkhông?

Mẹmỉmcườichuacháttrảlời:

– Bâygiờcóchếtmẹcũngchẳngsợnữa.Đừnglogìconạ,nếucầngìmẹsẽnói….

Đến tối, lúcmọi người đã ngủ cả, Xuntanmurat ngồi viết bứcthư.Cậucảmthấybốirốimặcdùkhôngcóaivàchẳngcóđiềugìlàmphiềncậu.Thếmàcậuvẫncứthấyhồihộp.Đầutiêncậusuynghĩxemnênbắtđầubứcthưnhưthếnào.Cậucầmbútlên,rồiđặtbútxuống,ướmđiướmlạichovừaý.Nhữngýnghĩcứlộnxộngiống như những quầng sóng trênmặt nước khi có hòn đá némxuống,không theomột trật tựnào cả.Cậumuốngiãibày tất cảnhững gì đang ấp ủ trong lòng, vậymà khi ngòi bút vừa chạm

xuốngtranggiấylàcậucảmthấynhữngtừngữấychẳngănnhậpchútnàovớinhữngđiềumìnhmuốnnói.Đầutiên,cậumuốnnóivớiMyrzagunrằngcôlàmộtngườicongáixinhđẹp,đẹpnhấtbản,chẳngnhữngchỉđẹpnhấtbảnthôi,màcònđẹpnhấtthếgiớinữa.Cậusẽnóivớicôrằng,đốivớicậutrênđờinàykhôngcógìhạnhphúcbằngđượcngồitronglớpvàngắmnhìncô,chiêmngưỡngsắcđẹpcủacô.Nhưngbâygiờcuộcsốngcủacậuđãthayđổirồi,rằngcậucùngvớiđộiquânđổbộcủamìnhkhôngđượcđếntrườngnữamàcũngchẳngbiếtđếnbaogiờmớitrởlạitrườngđểhọctiếp.Bâygiờcậu ítđượcnhìn thấycôhơnvàchínhvì thếmàcậurấtđaukhổ và thương nhớ, nhớ lắm, nhớ đếnmuốn khóc lên được.Cậucũngkhôngđịnhthúnhậnđiềuđóbởilẽmộtngườiđànôngluônluônphảilàđànông,nhưngđúnglàcólầnnướcmắtcậuđãtràolênmi, chỉ chực rơi xuống. Trong lá thư này cũng cần phải giảithíchchoMyrzagunhiểurằngchẳngphảingẫunhiênhoặcvôcớmàvàogiờrachơicólầncậuđãxánđếnchỗcôvớidángđiệucóvẻxấcxượcnhưvậy.Vàđánglýracôkhôngnênlảngtránhcậunhưthế,vìcậuhoàntoànkhôngcómộtýđịnhxấuxanào.Cậucũngmuốn giải thích vớiMyrzagun rằng trườnghợp xảy ra trong lúcđuangựalàdothằngAnataiđểucángđãnghĩrachuyệnmuốntỏramìnhlàngườimạnhnhất,dũngcảmnhấtvànóichunglàngườiquantrọngnhấttrongđộiquânđổbộ.NhưngkếtquảnhưchínhMyrzagunđã thấy,nó chẳngđạtđượcmột thắng lợinào cả.Chỉtiếcmột điều là con ngựaOktora lại bị thương.Nhưng cái điềuquan trọng nhất mà nó muốn nói là khi nó vừa nhìn thấyMyrzaguntrênđỉnhđồigiữađámbạncùnglớp,nóbỗnghiểungayrarằngnóđãyêucôtừlâulắmrồi,yêuthathiết.Vàkhicôchạytừđỉnhđồixuống,haitaydangrộng,miệngkêulênmộttiếnggìđó,lúcấytrôngcôrấtđẹp.Myrzagunchạyđếnvớicậugiốngnhưgiaiđiệukỳdiệucủabảnnhạc,nhưdòngthác,nhưngọnlửa.

Ngọnđèn trênbệ cửasổđãhai lầnphảiđổ thêmdầu,bấcđãcháygầnhết.Maylàmẹnằmởbuồngkhácnênkhôngnhìnthấycậuđốthếtchỗdầuhỏacuốicùng.Vậymàbứcthưvẫnchưađâuvàođâuvàkhôngphảivìchẳngcógìđểnóimàngượclại,chínhvìcậumuốnnóitấtcảmọichuyệncùngmộtlúc.

Trongbản,tấtcảcáccửasổđãtốiom,khôngmộttiếngchósủa,mọingười cũngđãngủ từ lâu trongcáiđêmthánghai sâu lắng,dướithunglũng,bênngọnnúiManasphủđầytuyếttrắng.Ngoàicửa sổ,màn sươngdàyđặc lan tỏakhắpnơi.Có cảm tưởngnhưtrênkhắptráiđấtnàychỉcònmìnhcậucùngvớiđêmđenlàvẫncònthứcvớinhữngýtưởngđangphiêudiêuvềvớiMyrzagun.

Cuốicùng,Xuntanmuratquyếtđịnhdứtkhoát.Saukhiđãmởđầubứcthưbằnghàngchữ“Ashyktykkat”[17],cậuđềbứcthưnàydànhchocôgáikỳdiệuMhiệnđangsốngởbản,sắcđẹpcủanàngcóthểthaythếchoánhsángcủangọnđèntrongcănnhànày.Tiếptheo, cậuviết:Ởngoài chợ cóhàngnghìnngười vẫn thườnggặpnhaunhưngchỉcónhữngngườimuốnbắttaynhaumớidừnglạiđểchàohỏi.TấtcảnhữngđiềuấycậunhớlạitrongbứcthưviếthộngườianhhọGiamankun.Sauđó, cậucamđoanrằngcậumuốnhiến dâng tất cả cuộc đời mình cho đến hơi thở cuối cùng choMyrzagun,rồivânvânvàvânvân…KếtthúcbứcthưcậunhớlạimấyvầnthơcủaGiamankun:

Akxai,Kokxai,Xaryxai.

Tađikhắpnơi,

Nhưngchẳngtìmđâuramảnhđấtnàogiốngnhưngười…

6

Hômsau,khiAdzhimuratvừaở trườngvề,Xuntanmurat liềnrủemrađồngkiếmcủi.ChúngthắngyêncươngchoconBờmĐencủaAdzhimuratrồibuộctấtcả liềm,baotayvàdâythừngđểbócủilênyênconlừa.HaianhemchocảconchóAktosđitheo.Aktostung tẩy chạy theo sau. Adzhimurat bé hơn nên được cưỡi trênlưnglừa,cònXuntanmuratlàanhlớnnênđibêncạnhđểcònvừađi vừa thúc lừa cho mau đến nơi. Đường ra đồng khá xa.Xuntanmuratbiếtmộtchỗcórấtnhiềucâykhô,nhưnghơixamộtchút,mãitậnkheTyuc-Dzhar.Cứvàomùaxuântuyếttanvàmùahèmưanhiều,nướctừtứphíadồncảxuốngkhenúi.Mùaấytrongkhelúcnàosấmcũngnổđùngđùng,mưarấtto,nướcchảyàoàonênsangmùathunhữngcâycỏthâncứngđãmọccaongangđầu.Nơiđây ítngười laivãngvàchínhvìvậynênaiđãcất côngvàođếnđâychắcchắnsẽkhôngphảivềtaykhông.

Khắpvùngquanhbảnchẳngcònchỗnàocócủi,bởivậynênhaianhemmớiphảiđếntậnkheTyuc-Dzhar.Xuntanmuratđãhứavớimẹ,trướckhilênđườngđiAkxaicậusẽkiếmđủcủidựtrữ.

Mớiđầu,Xuntanmuratvừađivừanghĩvẩnvơ,khôngchúýđếncâu chuyện của thằngem lắmmồm,hơnnữa cậuđang cònphảibậntâmđếnnhữngchuyệnkhác.Sắpđếnlúccácchúthợcàyphảilên đường điAkxai. Chỉ còn vài ngày nữa thôi và càng gần đếnngàyrađicậulạicàngthấycònnhiềuviệcchưalàmxong,nhấtlànhữngcôngviệclặtvặt.Ởđó,trênthảonguyênAkxai,nếukhôngchuẩnbịthìdùchỉcầnmộtcáiđinhcũngkhônghỏiđâura.MaysaomàôngchủtịchTynalievghélạithămgiađìnhcậu.Ôngmuốn

biếttìnhhìnhsứckhỏecủamẹcậuvàcôngviệccủangườichỉhuyđộiquânđổbộ lênAkxairasao,nhânthểôngbànthêmvớicậumộtsốviệcnữa.Ônghỏitừviệcchuẩnbịchỗởtrênthảonguyên-mọingườiđãquyếtđịnhphảidựngmộtcáilều-đếnviệccungcấpthựcphẩmvàthứcănchongựavàđiềuquantrọngnhấtlàôngđãtrựctiếpnóichuyệnvớimẹ.Thờigiangầnđây,vìđauốmvàcũngvì không nhận được thư bố nênmẹ trở nên dễ bị xúc động.Haingười tranh luận với nhau.Mẹ nói: Các anh định đưa lũ trẻ điđâu?Chúngsẽ chếtgụcởđó, trên thảonguyênấy.Tôi sẽkhôngchothằngconđi,mẹnói,tôiđauốmthếnày,lũtrẻlạicònnhỏmàbốchúngthìchẳngcótintứcgì.Trongkhiđóthìcỏkhôhết,củicũnghết.Cònôngchủtịchthìnói:Cỏkhôthìnôngtrangsẽgiúpchomộtít,nhiềuthìkhôngcóvìvụlàmđấtmùaxuânđãtớirồi.Còn củiđốt thì ôngkhôngdámhứahẹngì.Sauđó ôngnói tiếp,mặthơitáiđinhưbịchóngmặt:Cònvềlũtrẻđịnhđưalênthảonguyênthìchịđãlolắngvôíchvàtôicũngbiếtlàchịchỉnóithếthôi,chứtôihiểulòngchị.Đâylàmộtnhiệmvụquantrọngđốivớitiềntuyến.Màđãlànhiệmvụthìdùchịcómuốnhaykhôngcũngchẳngcóýnghĩagì,nhiệmvụvẫnphảiđượchoànthành,khôngđượcbàncãigìhết.Đấy,lấyvídụnhưcácôngchồngcủacácchịchẳnghạn,trướcgiờphútxôngtrậnliệucácanhấycóngồimànỉnonvềcôngviệcxónhà:Nàolàởnhàthiếucáinày,thiếucáinọ,không có củi đun và cũng chẳng có gì để ăn. Làm thế có đượckhôngnào?Ai cho phép để những chuyệnnhư vậy xảy ra ngoàimặttrận?Màđốivớichúngtaởđây,Akxaicũnglàmộtchiếndịchlớn.Chúngtacầnvétsứcxôngvàochiếcdịchấy.Trongbảncócònai nữa đâumà chúng ta chẳng phải vét đến những đứa trẻ cònđangđihọcnày?Đấy,chịthửnghĩlạimàxem!

Giữamẹvàôngchủtịchđãcómộtcuộcnóichuyệnnhưvậy.Tộinghiệpchomẹvàcả choôngchủ tịchTynaliev.Nhưngcũngcần

phảihiểuchoôngấy,bởilẽôngđềxuấtrachuyệnnàycũngchỉvìmong muốn có được cuộc sống tốt đẹp hơn. Ông đề nghịXuntanmurat nhanh chóng thu xếp để có thể tiếp tục công việc.Thờigian,ôngnói,cònrấtít,khinàothấymẹđỡhơnlàphảibắttayvàoviệcngay,khôngđượcchậmtrễmộtphút…

Từhômquamẹ thấy trongngười có đỡhơn và đã có thể làmđượcmộtsốviệclặtvặttrongnhà.Xuntanmuratcóthểtrởlạivớicôngviệc,vớicácbạnởtrạingựa.Nhưngsốngchếtcậucũngphảilo cho xong chuyện củi đuốc ở nhà đã, không thể để tình trạngtrongnhàkhôngcóánhlửa,khôngcủisưởiấmđược…

Hômấylàmộtngàyđầuxuân.Giữatrưatrờiấmáp.Thờitiếtkhông còn làmùađôngnữanhưngcũng chưahẳn làmùaxuân.Khôngkhítronglành,thoángđãng.Mộtkhungcảnhthanhbình,tĩnhmịch bao trùmkhắp cảnh vật xung quanh.Rải rác đây đó,giữanhữngđámtuyếtmỏngđãxỉnmàulộranhữngbãicỏrộngtànúa,bịxéonát.Xaxa trong lànkhôngkhí trongsuốthiệnrõnhữngđỉnhnúiphủđầy tuyết trắngnhìnđến chóimắt.Đấtđaitrảirộngkhắpxungquanhvàcầnbiếtbaosứclựccủaconngườiđổxuốngđấy.

XuntanmuratdừnglạiđưamắtnhìnvềphíaTây,nơicánhđồngAkxai trải dài trên thảo nguyênmênhmông dưới chân dãy núiAkxaivĩđại.Nhưngcậuchẳngnhìnthấygìởphíaấy,nơingườitavẫnthườnggọilàvùngAkxai.Ởđấychỉcómộtkhoảngkhônggianvàánhsáng.Vàingàynữacáccậusẽlênđườngđếnđấy.Ởđórồisẽrasao?Nhữnggìđangchờđợi cáccậu trênvùngđấtấy?Mộtnỗiloâubỗngthoángqua…

Hômấyquảlàmộtngàyđẹptươi.ThằngbéAdzhimuratđangngâyngấtvìsungsướng,vìmộtngàyđượctựdo,thoảimái,vìbêncạnh nó là người anh trai cùng con chó đáng tin cậy đang chạytheosau,vìtrongkhắpcảthếgiớinàychỉcómìnhchúngvớinhau,

vìhaianhemđangđilấycủi.Nóngồitrênlưnglừavàbằngmộtgiọngthánhthóthátnhữngbàihátcótừthờitrướcchiếntranh:

Berkomanda,marsaldar

(Cácngàinguyênsoáihãyramệnhlệnh)

Kanbaitegizchygabyr

(Tấtcảchúngtôixinđồngloạtxônglên)

Min-millionzhaokenseda

(Dùkẻthùcóvạntriệutên)

Baaryntegizzhygabyr

(Chúngtôiquyếtkhônglùinửabước)

Hừ,đúnglàđồtrẻconngốcnghếch,chẳngbiếtsuynghĩ…

NhưngAdzhimuratchẳngcầnbiếtđếnchuyệngìcả, thằngbévẫntiếptụcsaysưa:

Bir-eki,da,bir-eki

(Một-hai,một-hai)

Kataryndytyzdopbas

(Đứngchothẳnghàng)…

Xuntanmuratcũngtrởnênvuivẻ.Thậttứccườikhinhìnanhchàngdũngcảmđangngấtnghểutrênlưnglừa.Khiđingangquasânđậplúatừnămngoái,haianhembấtgiácimlặng.Trênmảnhđấthẻolánhnày,giữanhữngđụnrơmvungvãilungtungđãnghethoangthoảnghươngvịcủamùaxuân.Khônggiantĩnhmịchbaotrùmkhắpcánhđồng.Nămngoái,nơiđâyđãtừngvanglênnhữngtiếngngườiđậplúaồnào,náonhiệt,vậymàbâygiờtấtcảimlặngnhưtờ.Mùirơmẩmướtcùngvớichúthươngvịcònsótlạicủamùahạđãquabốc lênnhènhẹ.Một bánhxe gãy, không cónanhoanằmlănlócdướimương.Cạnhđó,vẫncònmộtcáilánlợprơm,nơithợgặtthườngngồinghỉ,tránhnắng.Giữasânphơicònlạiđống

lúalépnămngoáibâygiờđãthấymọclênmộtlớpmạxanhrì.ConchóAktoschạytớichạylui,híthítcáigìđórồichạykhắp

sânlàmchonhữngchúbồcâurừngđangnhặtthóctrêncácđốngrơmđãxẹpxuốngvìbănggiáhoảnghốtbaytánloạn.Nhữngchúchim bồ câu này đã sống suốt cảmùa đông ở đâymột cách yênbình.Chúngđangvuivẻ,náonhiệtlượntrêncánhđồngnhậplạithànhmộtđànrồivunvútlaođi.ConAktosrửngmỡsủanhặngxị,chạytheođànchimmộtđoạnrồidừnglạikhôngdámchạytheonữa. Adzhimurat cũng hét lên dọa dẫm nhưng ngay sau đó nóquên liền lũ chim, cònXuntanmurat cứđứngnhìnmãi theođànchim,saysưangắmđườngbaynhẹnhàng,uyểnchuyểnvànhữngđôicánhphảnchiếuánhmặttrờilấplánhmàuxàcừ.Bỗngthấymộtđôibồcâuxámbaysátbênnhautáchkhỏiđàn,cậunhớđếnmộtthầygiáotrẻdạytoánđãlênđườngnhậpngũ:

Anhlàconbồcâuxám,

Baytrênbầutrờixanh.

Cònem,conbồcâunhỏ,

Dịudàngbaybênanh.

Vàtrêntráiđấtnày,

Còngìhạnhphúchơn

Bênngườiyêumãimãi…

Thầygiáouốngrượusayởnhàmộtngườibozoker[18].Khingườitatiễnthầyvề,thầyngồitrênchiếcxengựarakhỏibảnvàcứhátđi,hátlạimãibàihátnóivềchàngbồcâuxámbaytrênbầutrờixanh,cònnànglàconbồcâunhỏdịudàngbaybênnhau…KhiấyXuntanmuratcảmthấybàihátthậtbuồncườivàngườithầygiáovốnrấtnghiêmkhắcbỗngnhiêncũngtrởnênbuồncười.Vậymàgiờđây,khidõitheođôibồcâuđangbayxadầncậubỗnglặngđi,cảngười run lên.Bài hát củangười thầy giáo dạy toán cứngân

mãitronglòngcậukhôngdứt.Vàcậubỗnghiểurarằngchínhcậulàconbồcâuđangbaytrênbầutrờixanhkia,cònMyrzagunđangcùngcậu, cánhsátcánh,baybênnhau.Lòngcậutrànngậpmộtướcmuốnngaybâygiờđượcởbêncôấy,đểcùngbaynhưđôichimkia, để lượnmột vòng thật rộng trên cánh đồngmùa đông này.CậunhớtớibứcthưđịnhgửichoMyrzagunvànghĩbụngphảiviếtthêmcảlờibàihátvềnhữngconbồcâuấyvàotrongthư.Vàbâygiờ phải nghĩ cách làm sao chuyển được bức thư tới tận tayMyrzagun đây. Cậu biết rằng, trước mặt các bạn Myrzagun sẽchẳngkhinàodámnhậnthưtừtaycậu,bởivìngaycảtronggiờrachơicôấyvẫnlảngtránhcậu,hơnnữabâygiờcậulạikhôngđihọcnữa.Đếnnhàcôấycũngkhôngđược,giađìnhcôấyrấtnghiêm…Màchodùcậu cóđánhbạođếnđinữa thìbiếtnóigì, giải thíchviệcấyrasao?Tạisaolạiphảiviếtthưtrongkhicảhaicùngsốngtrongmộtbản?

NhưngcàngnghĩvềchuyệnấybaonhiêuXuntanmuratlạicàngmongsaoMyrzagunhiểuđượccậuđãnghĩgìvềcôấybấynhiêu.Việccôấyhiểuđượcnhữngsuynghĩấycủacậuquantrọnglắm,rấtquantrọng,quantrọngkhôngthểtưởngtượngđược.

SuốtdọcđườngđiXuntanmuratcứnghĩmãivềMyrzagun,vềchuyếnđisắptớilênAkxai,vềngườibốđangchiếnđấungoàimặttrậnvàkhisựcnhớrachuyệnđikiếmcủi thìhaianhemđãtớikhenúiTyuc-Dzhartừlúcnàokhônghay.Hìnhnhưcóngườiđãđếnđâylấycủi.Nhưngtrongkhevẫncònkhốinhữngbụikurai[19]

mọcventheobờsuốiđãđóngbănggiữanhữngbụilạcdiệpđầygaithahồmàchặt.ViệcchặtcủithìXuntanmuratkhôngngạimàchỉngạicônglôirathôi.Haianhemsuynghĩmộtlátrồibắttayvàoviệc.ConBờmĐenđượcthảrông,gặmnhữngbụicỏcònsótlạitừnămngoáiđãngoi lêndưới lớptuyết,cònconchóAktosthìkhỏiphảibậntâm,nósụcsạodướikhe,bạcáigìcũngthòmũihíthít.

Haianhemlàmviệcmiệtmài,dùngliềmgiậtnhữngcànhkhô,cắtcác bụi kurai xếp vào thành đống để lát nữa buộc chung lại vớinhau.Chúnglặnglẽlàmviệc.

Mộtlátsau,cảmthấynóng,chúngliềncởiáochoànglôngcừura.Côngviệccũngchẳngcógìvấtvả,nhữngcâykuraithâncứngnhưngcóthểdùngliềmcắtdễnhưchơi.Xungquanhbảnlàmgìcónhữngđámcủinhưthếnày!Thếmàởđâythìđầyra,cắtmộtnhátđếntậngốc làđượccảbó.Câykuraikhôbịépsátvàonhauloạtxoạt, làm cho những quả khô tách vỏ và hạt rơi đầy xuốngmặttuyết.Mùiphấntừcácquảkhôbốclênhănghắc,cócảmgiácnhưđanggiữamùahè,vàođộthángTám.Cảhaiđứalưngđãmỏinhừ.Kuraiởđâymọcrấttốtvàcháyrấtđượm,chắcmẹvàcácemthíchlắmđây.Mộtkhitrongnhàbếplúcnàocũngđỏlửathìkhôngkhíchungthườnglàthoảimái.

KhihaianhemđãcắtđượckhánhiềuvàđangchuẩnbịnghỉgiảilaothìbỗngconchóAktossủalênầmĩ.Xuntanmuratngửngđầulên,sữngsờrơicảliềm.

Nóhét:

– Adzhimurat,nhìnkìa,conchó!

Phíatrướcmặt,dọctheokhehẻm,trênmặttuyếtcứng,mộtconcáođang cắmđầu chạy.Mặcdùđangbị con chóAktosđuổi saulưng,nhưngconcáocứchạyđượcmộtđoạnlạidừnglại,ngoáiđầurasau.Concáochạynhẹnhàngthoảimáicứnhưlànóđangchạytrênlớptuyếtdày.Convậtkhátovớiđôitaidựngngượcmàuđen,lôngtrênlưngmàukhói,phơnphớthồng,đuôidàicùngmộtmàuvớilưng.ConAktoshùnghổ,vộivãđuổitheo,nhưngcànglaođếngầnconmồibaonhiêunólạicànghaybịtrượtngãtrêntuyếtbấynhiêu.

– Bắtlấynó,bắtlấy!-Adzhimurathétlênvàhaianhemkhua

liềmchạylạiđónđầu.Vừanhìnthấyhaingườichạyđến,concáoquayngoắttrở lại,

lao vàomột bụi gai và khi conAktos phóngngang qua theo vếtchâncũ,nóliềnnhảyrachạytheohướngngượclại.Tấtnhiênconcáocóthểdễdàngthoátkhỏinhữngngườiđangsănđuổinhưngkhôngmaychonólànóđangchạyvềphíađầukhehẻm,giốngnhưđangchạyvàocáitúivìởđằngcuốikhelàđụngphảiváchđádựngđứngkhôngtàinàovượtquanổi.Cáotagầnnhưhếtđườngthoát.Nếukhôngcóconchósủaầmĩthìnóđãcóthểbìnhtĩnhchuivàomộtbụilạcdiệpnàođấy,khiấythìkhólòngmàbắtđượcnógiữanhữngđámgai rậmrì.Nhưngcon chó,dùkhôngphảigiống chósăn,màchỉmột conchógiữnhàbình thườngvàdùcóngungốcđếnđâuđinữanóvẫnlàmộtconvậtdẻodaivàkiênnhẫn.Tiếngsủacủanóvanglênkhôngngớtvàchínhtiếngsủaấyđãlàmchochúcáokhiếpsợ.

Haianhembịlôicuốnvàosựkiệnbấtngờấy,điêncuồngchạytheoconcáo,mồhôiđầmđìa,haitaiùđặcvìnhữngtiếnglahétcủachínhmình.Concáochỉcòncócáchhoặclàđầuhàngconchóvôđiềukiệnhoặc làvượtquahaingườiđang chắn trướcmặtđểthoátrakhỏihẻm.

Con cáo nhìn quanh và thay vì phải tìm cách lẩn tránh conngười,nólạitiếnthẳngvềphíahọ,mặtđốimặt.Haianhemsữnglạivìbấtngờ.ConcáovẫnchậmrãimentheobờtuyếtdướilòngkhenhưđangcânnhắcnhữngkhảnănghànhđộngcủaconAktosđang lầntheodấuvếtcủanóởphíasaumình.Aktosvừađivừathởhồnghộcvừatrượtngãliêntụctrênlớptuyếtdày.Conchótộinghiệpvừacongđuôi lênchạy theoconcáovừasủa liênhồi.Nókhông để ý rằng đang bị con cáo quỷ quyệt dẫn xuống hố tuyếtsâu.

Màngaycảhaianhemcũngchẳngthôngminhgìhơn.Chúng

dừnglại,chắnngangđườngconvậtđangtiếnthẳngđến.Concáoquả thật là đẹp, đặc biệt là lúcnó đang chạy, trông cứnhưmộtchiếcthuyềnđanglaonhanhtrêndòngnước.Concáohướngthẳngvào khoảng trống giữa hai anh em để nếu có lọt qua được thìkhôngaiphảibựcmình.NhưngsauđónóđichếchsangphíabêntráimộtchútvàphóngngangquaXuntanmurat,chỉcáchkhoảnghai ba bước chân. Trong cái khoảng khắc ngắn ngủi đóXuntanmuratnhìn thấy con cáo rõmồnmộtnhư trongmột giấcmơ và vẫnkhông tin rằngđó là sự thật.Con cáo chạy qua, đầungẩnglên,vẻlolắng,nhìnthẳngvàomặtcậubằngđôimắtmàuđenlấplánh.Xuntanmuratngạcnhiênvìcặpmắtthôngminhcủaconvật.Vàcậucònnhớnhưindángconcáođầuvươncao,đuôixùra,conglênngangtầmcáiứctrăngtrắng,bốnchânphủlớplôngđenmịnnhưnhungcứthoănthoắtchạy,cặpmắtthôngminhcókhả năng cân nhắc mọi tình huống… Con cáo biết rằngXuntanmuratsẽkhôngđộngđếnnó.

XuntanmuratnhưbừngtỉnhkhinghethấycậuemAdzhimuratmồmhétto,tayphóngcáiliềmtheoconvật:

– Đánhđi,đánhđi!

Xuntanmuratchưakịpthủthếthìconcáođãvọtvàođámkuraivà theo saunó là con chóAktos.Cảhai chẳngmấychốcđãmấthútphíacuốikhe.

– Trờiơi!-Xuntanmuratbậtlên.

Haianhemchạytheomộtđoạnrồidừnglại.Concáobiếnmấttăm,chỉnghethấytiếngAktossủalúcởchỗnày,lúcởchỗkia.

– Hừ,chánanhquá!-MộtlátsauAdzhimuratmớilêntiếng.-Concáonhưthếmàđểchonóbiếnmất.Cứđứngnhưphỗng,taychânđờra.

Xuntanmuratchẳngbiếtnóisao.Đểemnómắngchocósaiđâu.

– Thếmàyđịnhbắtnólàmgì?-Xuntanmuratlẩmbẩm.

– Saolạilàmgì?-Vànócũngchẳngthèmgiảithích,chỉphẩytaymộtcái.

Sauđó,haianhem lặng lẽgomnhữngbó câyđã cắtdồnvàomột chỗ. Phải cắt thêm một ít nữa mới đủ. Mãi đến lúc ấyAdzhimuratmớinói,giọngtráchmóc:

– Anhbảobắtlàmgìà?ĐểmaychobốmộtchiếcmũbằnglôngcáonhưcủacậuNurgazyấy.Thếmàanhcứđứngđựcra.

Xuntanmurat ngây người. Thế đấy! Có nghĩa là thằng bé đãnghĩđến chuyệnấykhiđuổi theo con cáo.Bâygiờ cậumới thấytiếc vì đã không bắt được con cáo xinh đẹp kia và cậu liềnhìnhdung thấy bố đang đội chiếcmũ lông ấm áp giống như của cậuNurgazy. Chiếc mũ như vậy hợp với bố làm sao! Suy nghĩ củaXuntanmurat bị ngắt quãng bởi tiếng khóc nức nở củaAdzhimurat.Thằngbéngồitrênđốngcủikhócnứcnở.

– Em làmsao thế?Sao lạikhóc? -Xuntanmuratbước lại gầnhỏiem.

– Chẳngsaocả.-Nótrảlời,nướcmắtvẫnchảyđầmđìa.

Xuntanmuratkhônghỏithêmnữa,nóđoánngayralýdo.Cậuchợt nhớ mói đây Adzhimurat cũng đã khóc một trận khi cậuNurgazyđếnchơi.Nóhiểu,thằngbékhócvìnhớbố.Concáovàcáimũlôngcáochỉlàcáicớgợinhớđến…

Xuntanmurat chẳng biết an ủi Adzhimurat bằng cách nào.Chínhcậucũngbuồnvàđểtỏrađồngcảmvớiem,cậuđãtâmsựvớinóđiềuthầmkíntừđáylòng:

– Thôiđừngkhócnữa,Adzhike.-Cậungồixuốngcạnhemvànói:-Đừngkhócnữa.Embiếtkhông,khibốtrởvềanhsẽlấyvợđấy.

Adzhimuratliềnthôikhóc,nóngạcnhiênnhìnchòngchọcvào

Xuntanmurat.– Anhlấyvợ?

– Ừ,nếunhưemgiúpanhđượcmộtviệc.

– Việcgì?-Adzhimurattòmòhỏi.

– Chỉcóđiềucấmhởradùnửalờichobấtkỳai!

– Emsẽkhôngnói!Khôngnóivớibấtkỳai!

BâygiờXuntanmurat lại lưỡng lự.Cónênnóihaykhông?Nóimlặng,bốirối.Adzhimuratbắtđầunănnỉanh:

– Nàoanhnóiđi,việcgìhảXuntan?Emthềdanhdựsẽkhôngnóivớiaiđâu.

Xuntanmurat toátmồ hôi. Nó không nhìn thẳng vàomặt emtrainữavàlúngbúngnóitừnglời:

– Cầnphảichuyểnmộtbứcthưchomộtcôgáitrongtrường.

– Thếthưđâu,thưnàocơ?-Adzhimuratvộixíchlaigầnanh.

– Anhsẽđưachoemsau.Làmgìcóthưởđây.

– Thếởđâu?

– Ởchỗnàothìmặcnó.Rồiemsẽthấy.

– Thếđưachoai,côgáinào?

– Emcũngbiếtchịấyđấy.Anhsẽnóisau.

– Thìnóiluônbâygiờđi!

– Không,đểsauđã.

Adzhimurat truy tiếp. Nó sốt ruột quá rồi. Xuntanmurat thởdài,bấtđắcdĩphảinói,giọngấpúng:

– Bứcthưcần…phải…chuyểnchochịMyrzagun.

– Myrzagunnào?Cóphảichịấyhọccùnglớpvớianhkhông?

– Đúngrồi.

– Hoanhô! -Thằngemhétầm lên,khônghiểuvìmừng thật

hayvìbảnchấtvốntinhnghịchcủanó.-Embiếtchịấyđấy.Anhcóbiếtkhông,chịấyđẹplắmcơ.-Thằngemlàmđiệubộ.-Chịấykhôngbaogiờnóichuyệnvớitụilớpdướiđâu.

– Màyhétcáigìthế!-Thằnganhtứcgiận.

– Thôi được rồi, được rồi!Emkhônghét nữa.Anh yêu chị ấyphảikhông?NhưlàAichurekvớiSemetei[20]chứgì?

– Thôiđi!-Xuntanmuratquátnó.

– Saothế?Khôngđượcnóià?-Thằngemtaiquáivẫnkhôngchịu.

– Ừthìmàycứhétlên!Leolênđỉnhnúikiamàhétchocảthếgiớinghethấy!

– Em sẽ leo lên đó và sẽ hét lên cho mà xem! Anh yêu chịMyrzagun!Hétthếđây!Anhyêu…

HànhđộnglếuláocủathằngemlàmXuntanmuratkhôngthểchịuđượcnữa.Nóvungtaybớpchothằngkiamộtcái.Thằngbécongngườilạivàngaylậptứcrốngầmlênkhắpkhenúi.

– Bốởnơitrậnmạc,cònanhởnhàđánhemnào,nào!Đượcrồi,cứchờđấy,chờđấy!Rồianhsẽbiết!-Nólấyhếtsứclahétầmĩ.

Bâygiờlạiphảidỗchonónínlại.Thậtđúnglàtộinợ!Khihaianhemđãlàmlành,Adzhimuratnóitrongtiếngsụtsịt,đưanắmtaylênlaunướcmắt:

– Emsẽkhôngnóivớiaihết,ngaycảmẹemcũngsẽkhôngnói,thếmàanhlạiđánh…Emsẽchuyểnbứcthư.Emmuốnnóingayvớianhnhưvậy,thếmàanhlạiđánh…Đếngiờrachơiemsẽđưa,emsẽgọichịấyramộtchỗ.Cònanh,đểtrảcôngchoem,khinàobốđichiếnđấuvề,khinàobốxuốngga,khinàomọingườiragađónbố,anhphảimangemđitheo.ChúngmìnhsẽcùngngồitrênconChabdarvàsẽphónglêngađầutiên,trướctấtcảmọingười.Chỉemvàanhthôi.ConChabdarbâygiờ làcủaanhrồi.Anhsẽ

ngồi đằng trước, emngồi đằng sau rồi chúng ta cùngphóngđếnđấy.MìnhsẽtrảngayconChabdarchobốcưỡi,cònchúngmìnhsẽchạybêncạnh.Khiấymẹvànhữngngườikhácmớiđến…

Thằngbénóibằngmộtgiọngnhưhờndỗi,tráchmóc,cầukhẩnlàm Xuntanmurat tê tái đến mức phải cố lắm mới ghìm đượcnhữnggiọtnướcmắt.Nóđãnóngnảyvàbâygiờnócảmthấyânhậnvìđãđánhthằngbé.

– Thôiđượcrồi,Adzhikeđừngkhócnữa.ChúngtasẽcùngcưỡiconChabdarđiđónbố,chỉcầumongbốtrởvề…

Haianhemđigomsốcâykuraiđãcắtđểbólại.Tấtcảđượcbabó lớn. Xuntanmurat bó củi rất thành thạo. Lúc đầu, đống củitrông rất to, cứ như là quả núi ấy, nhìnmà phát sợ, cứ nghĩ làmìnhsẽkhôngthểnàovácnổi,nhưngsauđó,nếuvàotayngườithạonghềchỉcầnthítdâybuộc,lănlănvàivòng,bócủisẽnhỏlạiđếnbalần.Bócủibuộcchắcnhưvậymớidễvácrangoài.Lầnnàyhaianhembuộcthànhhaibólớnđểthồ,chínhvìthếmàchúngđãmang Bờm Đen theo và một bó nhỏ hơn để Xuntanmurat vác.Đườngvềcũngkháxanhưngmộtlúcmangvềđượcnhiềucủivẫnhơn.Vả lại, củinàymàbỏ lại, tiếc côngquá.Số củihai anh emkiếmđượcởkheTyuc-Dzharkhôngchêvàođâuđược.

ChúngchấtcủilênlưngconBờmĐenthếnàomàkhôngnhìnthấytaivớiđuôiđâunữa.Adzhimuratnắmsợidâyđểdẫnđường,Xuntanmuratđisau,cổhơicúixuống,bócủinằmchắcchắntrênlưngbằngmộtphươngphápđặcbiệt.Sợidâythừngđượcluồnquanáchtráimộtcáchkhéoléo,bắtchéoquangựclênvaiphải,sauđóquấnmộtvòngquanhbócủingaynơigáy,đầudâycònlạinónằmởtay.Làmnhưthếngườiváccóthểvừađivừasiếtchặtlạibỏcủitrênvainếucóbịtuộtra.

Haianhemđinhưvậy:ĐằngtrướclàAdzhimuratdắtconBờmĐen, sau đó là Xuntanmurat với bó củi trên lưng và cuối đoàn

kiếmcủilàchúchóAktosđãmệtlử,nêncứlửđử,lừđừlếttheosau.

Kinhnghiệmkhivácnặnglàkhôngnênnghỉlâu.Sauđợtnghỉchânđầutiênnhữngchặngđườngtiếptheosẽrútngắndần.Thờigianlầnnghỉthứhaichỉnênbằngmộtnửalầnthứnhất,lầnnghỉthứbabằngmộtnửalầnnghỉthứhaivàcứthếgiảmdần.

Xuntanmurat biết rõ điều đó, bởi vậy, lượng sứcmình, nó sảinhững bước dài, đều đặn. Bây giờ nó không nhìn thấy gì xungquanhnữamàchỉnhìnthẳngvềphíatrước,ngaydướichânmình.Đểđỡmệtkhivácnặngkhôngnênnghĩđếnchặngnghỉsắptớimàtốtnhấtlànghĩvềmộtchuyệngìđó.

Cậuvẫnbướcđềuvànghĩđếnngàymaicậusẽlạitiếptụcđếntrạingựavàlạinhậntráchnhiệmcủangườichỉhuyđộiquânđổbộ.Đãđếnlúcphảikhẩntrương.Chỉcònvàingàynữalàđếnngàylên đường điAkxai. Lũngựahìnhnhưđã bình phụchoàn toàn,chữa chạy lành lặn, các dàn cày và lưỡi cày dự trữ đã chuẩn bịxong,cácbộđaithẳngcũngthế.Nhưngrồikhirađếnngoàiđồng,thếnàocũngpháthiệnranhữngtrụctrặcnhấtđịnh.Baogiờcũngcó chuyệnnhưvậymà.Đó là theo lời ôngđội trưởngSekis.Ôngnói: Conmắt là kẻ hèn nhát còn cánh tay là những người dũngcảm,cầnphảimạnhdạnraquân,cònởđócứlàmrồikhắcrõ,vìdùsao thì cũng chẳng thểnào lườnghếtmọi chuyệnđược.Cũng cóthểônglãonóiđúng.

Xuntanmuratnghĩđếnviệcphải làmgìđểgiúpthêmchomẹ.Sứckhỏecủamẹdạonàyxuốnglắmrồi.Ởtrạichănnuôi,mẹphảiluônchânluôntay,lúcchobòăn,lúcvắtsữa,vềnhàcũngchẳnglúcnàođượcnghỉ.Việcgìcũngđếntaymẹ.Nàolànhómlò,nấunướng, giặt giũ. Mấy đứa em gái còn quá nhỏ, còn thằngAdzhimuratcũngcầnphảiđểtâmđến.Chỉcónólàlớn,thếmàlạisắp phải đi Akxai và aimà biết được khi nàomới quay về. Bao

nhiêuđấtđaicầnđượccàybừa…màtấtcảchỉcónămbộcày.Sốcàybừavàsứckéocònlạiphảiphụcvụchonhữngcánhđồngcũ.Công việc ở Akxai chắc chắn sẽ nhiều, rất nhiều. Giá mà cánhđồngởngay cạnhbản thì cũngđỡ, có chuyệngì thìđámphụnữcũngcó thểgiúpđượcmột tay.Tấtnhiên,đóchẳngphải làcôngviệccủaphụnữ,nhưngbâygiờhọcũngđãtrựctiếpđàonhữngconmươngsâuđếnthắtlưng,gánhnướctướiruộnghoặcđắpđậpgiữnước…

Làmsaobâygiờ, làmsaođểgiúpmẹđỡvấtvảhơn?Nónghĩmãivàcũngchẳngnghĩrađượcmộtđiềugì…

Nhưngviệcnónghĩnhiềuhơncả làngàymaisẽ traobức thưchoMyrzagun, chỉ có điềuphải viết thêmvàođấy lời bài hát vềnhữngconchimbồcâu.NócốhìnhdunglúcMyrzagunđọcbứcthưcủanóvàcôấysẽnghĩgìvềviệcấy.Ôi,téralàviếtmộtbứcthưtình cũng chẳngphảidễdànggì!Kếtquảhoàn toàn chẳngphảinhưýmìnhmuốn.Khônggiấymánàocóthểchứađựngnổinhữnggìấpủtronglòng.Kểcũngthúvị,khôngbiếtcôấysẽnóigìnhỉ?Chắccôấycũngsẽviếtmộtbứcthưtrảlời.Khôngthểkhácđược!Làm saomình biết được cô ấy có đồng ý hay không đồng ý chomìnhyêucôấy.Quảlàmộtbàitoánhócbúa.Mànếunhưcôấykhôngmuốnmìnhyêu?Khiấysẽrasaođây….

Hẻm núi Tyuc-Dzhar đã lùi lại phía sau. Mặt trời đã xuốngthấp,chiếuchênhchếchphíatrướcmặt.Mặtđấtvẫngiữnguyênvẻtĩnhlặnghùngvĩcủamùađông.Thườngthườngtrướccơnbãotuyết,thờitiếtbaogiờcũngvậy-thanhbình,yênả,dễchịu-đểsauđó trongkhoảngkhắc sẽbùng lên,đậpphá tan tành tất cả.Trongnhữngtrườnghợpnhưthế,phảilẩmbẩmcầunguyện:“Cầutrờibanchomọisựtốtlành,bìnhanđểyểmmatà”.Thếmàcũngcó khimầu nhiệm đấy. “Cầu trời ban chomọi sự tốt lành, bìnhan!”.Xuntanmuratmồmlẩmbẩm,mắtnhìnvềphíatrướctìmchỗ

nàotiệnnghỉchânlầnthứnhất.Chỗnghỉchâncũngcầnphảichọnmộtvịtríhơithoaithoảimột

chútđểsauđócóthểdễdàngđứngdậy.Muốnđứngdậy,đầutiênngười vácphảinằmngửa lênbó củi và lắc lắcnhènhẹ.Nếu lắcmạnhquábócủisẽlănquamộtbênvàngườivácsẽngãsóngsoàinhưmộtchúếch.Sauđó,phảiquỳdậyvàlầnlượttừngchânmộtngồixổm lên, rồivớimột tiếngkêu: “Ôi,pirim!”ngườiváccủisẽbậtdậy.Tấtnhiênlàphảitùytheosứcnặngcủatừngbócủi.Cònviệc ngồi nghỉ thì thật là dễ dàng: Chỉ cần can đảm ngã ngửangườiralàxong.

Xuntanmurat nằm ngửa trên bó kurai và trongmột giây cậunhắmmắtlại.Chà,thậtlàthoảimáikhiđượcnớilỏngsợidâyvắtquangực!Cậunằmimkhoankhoáivànhẩmtínhxemchặngnghỉsausẽởchỗnào.Saumộtchặngđườngmệtnhọcnhưvậy,saocậulạivẫncóthểnghĩđếnMyrzagunđượcnhỉ?

– Chỉ cần bạn nhanh chóng trả lời bức thư củamình, bạn cónghethấykhông?-Xuntanmuratmỉmcười,thầmnóivàlắngtainghe.

Một sự im lặngvĩ đại vàkỳdiệubao trùm lênmặtđất trongbuổichiềuchạngvạng.

7

Vànhữngngàyấyđanggần….

SuốtngàyhômấyXuntanmurathồihộpđếnchếtmệtvìchờthưtrảlờicủaMyrzagun,chỉđếnkhiđêmxuống,thiếpđitronggiấcngủmêman,cậumớithôinghĩđến.Bấtcứlúcnào,ởđâucậucũngnghĩvềchuyệnấy,dùlàđanglàmviệc.Cậulàmviệc,báocáotìnhhình,chỉhuyđộiquânđổbộnhưngtrongýnghĩ,lúcnàocậucũngmongthằngAdzhimurattừtrườnghọcchạythẳngđếntrạingựavà mang về cho cậu câu trả lời mong đợi từ lâu. Cậu vàAdzhimurat đã quy ước với nhau nhữngmật hiệu riêng.Nếu cóthư trả lời củaMyrzagun thìAdzhimurat sẽ vừa chạy vừa khuơtaylêntrời,cònnếukhôngcógìnósẽkhôngđượcchạymàchỉđibìnhthường,haitayđúttúiquần.

Xuntanmurat lúcnàocũngnhìnvềhướngđó,nhưngchẳngcóngàynàomàthằngemtraikhôngđúttayvàotúi.Cậubănkhoăn,buồnbã, sức chịuđựngđã cạn.Cậuhỏi đi, hỏi lại cặnkẽ thằngAdzhimuratrằngcôấyđãnóigìvớinólúcgặpnhau,rằngnóđãđếngặpcôấynhưthếnào,rằngtrongcuộcgặpgỡấyhaingườiđãnóinhữnggì?HômấyXuntanmuratvềđếnnhàthìthấythằngemđãlănrangủtừlâumàcậulạimuốnhỏikỹthêmvềmộtsốchitiếtnữa.Nhưngdùcócănvặnđếnbaonhiêulầncũngchẳnglàmsáng tỏ hơn được chút nào. Theo lời Adzhimurat thì cái côMyrzagun-biketskhó chịuấyhầunhưkhôngnóigì vớinó trongnhữnggiờrachơi,làmnhưchẳnghềbiết,chẳnghềnhớchuyệngì,cứnhư làcôtachưahềnhậnmộtbứcthưnào.Giờrachơicôtađứngthảnnhiênnóichuyệnvớiđámbạngái,cònAdzhimuratthì

côtachẳngthèmđểýđếnnếunhưnókhôngtựbướctớivàcầmtaylôiđi.

Xuntanmurat không sao hiểu được như vậy nghĩa là thế nào.NếuMyrzagunkhôngmuốncóquanhệgìvớicậuthìtạisaocôấylại không trả lời, khôngnói thẳng ra?Tại sao cô ấy lại im lặng,chẳnglẽcôấykhôngbiếtcậuđangphảichờđợicôtrảlờivàkhổsởnhưthếnàochăng?

Cậu thiếp đi với những ýnghĩ như thế và sánghôm sau, khimộtngàymớilạibắtđầu,cậulạinghĩvềđiềuấy.Vàthờigianchờđợi cũng chẳng còn được bao lâu nữa. Xung quanh tuyết đã bắtđầutan.Đấy,nhữngcơngiólạnhđãbớtdầnvàmặtđấtđãtrởlạivớinhịpthởcủamìnhđểđónnhậnluốngcàyđầutiên,màlúcấythìphảikhẩntrương…

MộtlầnXuntanmuratnóivớiem:

– EmnóichochịấybiếtlàanhsắpđiAkxairồi,màchắclàđilâuđấy…

Câutrảlờichỉvỏnvẹncóhaitiếng:

– “Biếtrồi”,chịấychỉnóivậy,khôngnóigìthêm.

Xuntanmuratcứbănkhoănmãivớinhữngđiềuphỏngđoán.Cólần cậuđãđịnhđến thẳng trường, chờđếngiờ ra chơi, trực tiếpgặpMyrzagun để biết rõmọi chuyện như vậy nghĩa là làm sao.Nhưngrồicậukhôngdám.Trướcđó,cậuchorằngđólàcáchgiảntiệnnhấtnhưngbâygiờđiềuấyquả làkhôngthểnào thựchiệnnổi.Nỗingờvực,loâu,xấuhổcộngvớitínhnhútnhátgiốngnhưthờitiếtthấtthườngcủavùngnúi,xáotrộntronglòngcậu…

Hơnnữa,còncôngviệc,khôngthểbỏbêđược.Màcôngviệcthìđâuphải ít.Làmngười chỉhuycủađộiquânđổbộ thựcra cũngchẳngđơngiản.Suốt từsángđếntối, lúcnàocũngbùđầu, cànggầnđếnngàylênđườngđiAkxailạicàngnhiềuchuyệnphảilo.

Tuynhiên,mùaxuânđangđếngầnchẳngphảichỉtăngthêmnhữngnỗi lo lắngmàcònhồi sinhvà tôđiểmcho cuộc sống củabọntrẻnáođộnghẳnlên.Mùaxuânsang,chỗchongựauốngnướcrộnghẳnravàvuivẻhơn.Băngđãtandầngiốngnhữnglànkhóinhẹ.Dòngsông rộng ra, rào rào chảyquanhữngbãibồiđầyđá.Mỗimộthònsỏiởđáysônglấplánhánhmặttrờivàinbónglêndòngnướcmàuxanhnhạt.Đànngựaàoào lộiragiữasông, làmchonướcbắntungtóe.Lũtrẻngồitrênlưngngựacũngùaracảđấy.Tiếngcườiđùa,lahétinhỏivàtiếngvóngựachồmlênnhaucứvangmãikhôngngớt….

Chính trong khoảnh khắc ấy, khi đang đứng giữa bến nước,XuntanmuratbỗngnhìnthấyMyrzagun.Cậuđứnglặnggiữalốiđiquasông.Cậucũngkhônghiểutạisaomìnhlạiđứnglặngđinhưvậy?Myrzagunkhôngđimộtmình.Cảtoánbốnđứamàtoàn làcongái,đangtrởvềsaugiờhọc.Suýtnữathìcậukhôngnhìnthấyhọ.Hàngngàybiếtbaongườiđi lạitheoconđườngnày,họnhảylênnhữnghònđánhô lênkhỏimặtnước để qua sông.May sao!Tìnhcờcậunhìnsangvàlặngngườiđi,tayvẫncầmsợidâycươngconChabdar.Cậunhậnngayracôấy.Myrzagunbướctrênnhữnghònđávàcũngnhậnracậu.Côlảođảotrêncácphiếnđáphảigiơhai tay để giữ thăng bằng. Và khi đã sang đến bờ bên kiaMyrzaguncòndừnglạiquayđầunhìncậumộtlầnnữa.Vừabướcđicùngvớicácbạn,chốcchốccôlạingoáiđầunhìnlại.Mỗilầncôgáinhìnlại,Xuntanmuratchỉchựcchạytheo,baylạiphíacô,baytheo niềm hạnh phúc tràn đầy hứa hẹn, để nói ngay với cô ấy,không cần giấu giếm, e ngại rằng cậu yêu cô, rằngnếu thiếu côcuộcsốngcủacậuchẳngcòn làcuộcsốngnữa.Vàmỗi lầncôgáiquaylạiXuntanmuratthấyngườinhưngâyngất,tráitimdườngnhưngừngđập rồi lại dội lêndồndập.Myrzagunvà cácbạnđãkhuấtsauđầuphốAran,vậymàcậuvẫnngâyngườira,vẫnngồi

lênlưngconChabdarđứnggiữadòngsông,taycầmsợidâycương,trongkhinhữngconngựakhácuốngnướcxongđãlênbờ.Lũtrẻquâyđànngựa lại, chuẩnbị trởvề chuồng, còncậuvẫncứđứngnguyênchỗcũlàmravẻvẫncònđangchờchoconChabdaruốngnướcxong.

Sauđó,Xuntanmuratcứnghĩmãivềcuộcgặpgỡấy,vẫnchưahết ngạc nhiên, rồi tự nguyền rủa mình tại sao trước đây cậukhông nghĩ ra cách đón đường gặp Myrzagun như vậy để đượcnhìn thấy côấyđihọc về.Đúng thế!Ở chỗ lội qua sông lúcnàocũngcóthểtìnhcờgặpđượcMyrzagun.Tạisaotrướcđócậukhôngnghĩ ra điềuấynhỉ?Phải rồi, cầnphải tựmìnhhànhđộng, cầnphảitrựctiếpgặpMyrzagunvàphảibiếtđượccôấyđãnghĩnhưthếnàovềbứcthưcủacậu.

SauđóXuntanmuratlạihiểuthêmrằng,nhữngcuộcgặpgỡkỳdiệunhưvậyngàynàocũngcóthểdiễnranếunhưđộiquânđổbộcủacậudẫnngựađiuốngnướcmuộnhơnbìnhthườngmộtchút.XuntanmuratgiậnmìnhvôcùngkhihiểurarằngtrướcđóhàngngàycậuđãđểmấtđibaonhiêuthờicơhạnhphúcvìmỗikhicáccậuvừalùangựavềchuồnglàtứcthìlúcấyMyrzagunxuấthiệnngaychỗấy.Mộtchuyệnđơngiảnnhưvậy,thếmàcậukhôngnghĩra.Cậuđaukhổ,dằnvặtmãi…

Bây giờ hàng ngày Xuntanmurat sẽ đợiMyrzagun. Hôm sau,cậutìmcáchnánlạiởngoàisông.CậunóivớicácbạnsẽvềngaysaukhichoconChabdarchạymộtvòngvànhờcácbạntrônggiúpmấyconngựacònlại,buộcvàochuồngvàchochúngăn.

Đếnlúcnày,cũnglạilàthằngAnatai!

Anataikhôngvộiquayvềvàcốtìnhgiữcácbạnlại.

– Mìnhbiếtcậuđợiairồi.-Nónóigiọngkhiêukhích.

Ôi,đúnglàđồđángtởm!

NhưngXuntanmuratcũngkhôngvừa.Thayvìnóimộtcáchôntồn:“Cậubiếthả,thìcũngtốtthôi,cậuđoánđúngđấy!”,nólạiđộpngayvàomặtAnatai:

– Cậulàđồmậtthám,phátxít!

– Ailàmậtthám?Mìnhhả?

– Cậulàđồmậtthám!

– Thìcứchứngminhxemnào!Nếumìnhlàmậtthámthìcứđểchotòaánxửbắn!Cònnếukhôngmìnhsẽđấmvàomồmcậu!

Vàthếlàhaiđứathúcngựa,hằmhằmxôngvàoquaytròndướisông,épsátvàonhau,lồnglộnlên,cốkéonhaurơitừtrênngựaxuống.Lũtrẻđứngtrênbờcườithíchthú,hòla,khíchđộng,cònchúngcứnhưhaicongàchọi,choảngnhauthựcsự.

Xungquanhchúngnướcbắn lên tung tóe,hai conngựa loạngchoạng trongdòngnước vì trượt chân lênnhữnghònđá.LúcấyErkinbekliềnkêulên:

– Này,cáccậu,lạiđịnhlàmquèngựađấyphảikhông!

Haiđứanhưsựctỉnh,mừngrỡvìđãtìmđượclýdochínhđángđểchấmdứtcuộcxôxát,bènlặnglẽrờixanhau.

Nhưngdùsao thì tinh thầncủaXuntanmurat cũngđãbịđầuđộc.Khi các bạn lùangựavề chuồng, cậuvẫn cònđứng thởhổnhểnvàđểlàmdịubớtnỗibựcbộitronglòng,cậubènchongựaphinướckiệudọctheobờsôngnhưngmắtlúcnàocũngnhìnvềphíađườngcái.Cậuđiđượcmộtđoạnliềnquaytrởlạivàngaylúcấynhìn thấyMyrzagun.Cũngnhưhômqua,Myrzagunquay trởvềcùngvớicácbạngái.Cáccôvừađivừatròchuyệnrômrả,khôngđểýgìđếnxungquanhvàcũngkhôngthểngờrằngcómộtngườinàođóvừamớiđâythôichútnữađãphảiđánhnhauvìmộttrongsốnhữngcôgáiấy,rằngngườiấyđangđaukhổ,đangchếtmêchếtmệtvìcôgáiấy.Mớihômrồi,mẹđãlolắnghỏi:“Conlàmsaothế?

Khôngđauốmgìchứ?Khôngnhậnraconnữa!”.Cậuanủichomẹyênlòng,sauđócầmlấygươngsoimìnhmộtchút,lâunaycậucóthìgiờđâumàsoigương.Xuntanmuratbỗngnhậnthấymìnhđãthayđổiquánhiềutrongnhữngngàygầnđây.Cặpmắtcậunhưmắtngườiốm,khuônmặtdàira,cổthìgầyngoẵng,giữahaihànglôngmàyhằnrõhainếpnhăn,còntrênmépmộthànglôngtơđenđenxuấthiện.Đấylàchỗsángthìcóthểnhìnthấyrõnhưvậycònbình thường thì cũng không thấy được. Lạ thật! Cậu thay đổinhiềuquá,khónhậnracậu…Có lẽkhi trởvề,bố cũngsẽkhôngnhậnngayracậuđâu…

Xuntanmuratvẫnngồi trênngựađivòngsangbêncạnh,bámsát các cô vànhận thấyMyrzagunhai lần liếcnhìnvềphíabếnnước như đang tìm ai. Và khi nhìn thấy cậu, cô giậtmình kinhngạc,đứngsữnglạirồisauđóvộivãbướctheocácbạn.Đámcongáivẫnthảnnhiênnhảytrênnhữngphiếnđásangsôngrồitảnvềnhà.Cậuvộiphóngvượtlênlàmnhưcóviệccầnđigấp,băngquanhững vườn rau ra thẳng đường cái để đón đầuMyrzagun. Cậuđứngởđầuđườngđằngnàyvànhìn thấyMyrzagunxuấthiệnởđầuđườngđằngkia.Cậuchongựađichầmchậmvàkhihaingườicàngtiếnđếngầnnhau,cậulạicàngcảmthấysợhãi.Cócảmgiác,dườngnhưquacácôcửasổ,cửaravàomọingườiđangtheodõivàchờ xem hai cô cậu sẽ gặp nhau ra sao và cậu sẽ nói gì vớiMyrzagun.

Myrzagunvẫnchậmrãibướclại.CònXuntanmuratdườngnhưchẳnghiểucóchuyệngìđangxảyravàtạisaomình lạihồihộpđến thế.Chẳngphảihọđã cùnghọcmột lớpđó saovà cậu cũngchưa làm điều gì xúc phạm đến cô ấy, thế mà càng đến gầnMyrzaguncậu lạicàngcảmthấyhồihộp,bốirối.Bâygiờcậu lạimuốntránhcuộcgặpgỡnày,nhưngkhôngkịpnữarồi.MàhìnhnhưMyrzaguncũngđoánrađượctâmtrạngcủacậu.Chỉcònmột

đoạn đường ngắn nữa là… về đến cổng nhà, bỗngMyrzagun rảobướcrồirẽngoặtvàosânnhàbêncạnh.Cậuthởphào,mừngrỡ,vôcùng biết ơn Myrzagun. Thật đáng sợ khi chỉ có hai người vớinhau…

RồisauđóXuntanmuratlạitựdiếcmócvànguyềnrủamìnhvìquánhútnhát.SuốtđêmcậutrằntrọckhôngsaongủđượcvàtỉnhdậylúcbìnhminhvừalódạngcậulạinghĩngayđếnMyrzagunvàtựnhủ,muốnrasaothìra,hômnaycậusẽphảigặpcôvàđườnghoànghỏithẳng,côcóđịnhtrảlờibứcthưcủacậuhaykhông,vànếu định trả lời thì khi nào. Còn nếu cô không trả lời thì cũngchẳngsao.VàingàynữacậuphảiđiAkxaivàcâuchuyệnxemnhưchỉcóhaiđứabiếtvớinhauthôi.Cậusẽnóithẳngranhưvậy.

Mộtngàymớilạibắtđầuvớiđiềutâmniệmdứtkhoátnhưthế.Vớidựđịnhấy,Xuntanmuratbắttayvàocôngviệchàngngàyvàcũngvớidựđịnhấylạimộtlầnnữacậuphóngngựarasôngsaukhiđãchongựauốngnướcxong.CậucưỡiconChabdarđiđi, lạilạidọctheobờsông.Cậubấtgiácnhìnlênnhữngmáinhàtrongbảnvềphía rợpbóngkhông còn thấy tuyếtnữa, còn trênnhữngđỉnhđồi,nơimùađôngtuyếtphủtrắngxóathìnaychỉcònmộtlớptuyếtmỏngđọnglạivớimộtmàuxámbẩntrônggiốngnhưnhữngconamipmàcódạochúngđãtừngđượcvẽvàovởtrongnhữnggiờsinhvật.

Hôm qua, ở sân trại ngựa, ông chủ tịch Tynaliev và ông độitrưởngđãtổchứcmộtbuổikiểmtracôngviệccủađộiquânđổbộAkxai.Tấtcảcàyđãđượcđánhsốthứtựvàgiaochotừngngười.Cày củaXuntanmurat đánh sốmột. Sau đó, từng người phải tựbuộclấyđaingựavàthắngcảbộtứvàodàncàyđểchomọingườixemanhđãthànhthạocôngviệchaychưa.Sauđó,cảnămbộcàyxếp thànhmộthàngngayngắn.Nói chung,đứngngoàimànhìnvàothấyrấttuyệtvàkhôngchêvàođâuđược!Giốngnhưmộtđội

kỵ binh súngmáy, chỉ có điều thay vì những chiếc xe ngựa lắpsúngmáy là những chiếc cày. Những chú ngựa khỏemạnh, đaithắngvừakhít,dàncàysáng loángvìđượcbôimỡcẩnthận,còncác trai cày thìđứngưỡnngựcbên cạnhcỗngựacủamình.Ôngchủtịchđitrướchàngquân,nétmặtlạnhlùngnhưngườichỉhuyđứngtrướcquânlính.Đếntrướcmặttừngngười,ônglạinói:

– Anhhãybáocáocôngviệcchuẩnbịcủamình!

– Báocáo,tôicóbốnconngựađãđóngmóng,bốnvòngcổngựacòntốt,bốnbộđai,támsợidâyđai,mộtroi,mộtcàyhailưỡivàbabộlưỡicàydựtrữ.

Cứynhưtrongquânđộivậy!Chỉcómỗiôngđộitrưởnglànhănmặt,caucó.Điềuđó là lẽđươngnhiênvìông lãođãgiàrồi, làmsaomàhiểuđược!

Cuộckiểmtrakếtthúctốtđẹp.Chỉcóhaiđiểmsaisótmàtấtcảcác chiến sĩ đổ bộ đềumắc phải.Ông chủ tịch Tynaliev gọimọingườiđếncạnhcỗngựacủaErges.

– Nàobâygiờcáccháuthửpháthiệnxemđaithắngcòncógìchưaổn?-Ônghỏimọingười.

Mọingườixemxét,sờnắnkỹlưỡngnhưngkhôngpháthiệnrađiềugì?KhiấyôngchủtịchTynalievmớinói:

– Thế cái gì đây? Chả lẽ các cháu không nhìn thấy sợi dâythắngởsườnconngựatíađứnggiữakiabịxoắnlạihaysao?Đấy,nhìn xem! Khi làm việc, sợi dây bị xoắn ấy sẽ cọ xát vào hôngngựa,mànóthìđâucónóiđượcchocáccháubiết.Nếucứcốlàmthìchỉsangngàyhômsaulàhôngconngựasẽbịtrầyda,khôngthểthắngđượcnữa.Lúcấythìtìmđâurangựathaythế?Tôicũngkhông cóngựađể các cậu thayđâuđấy!Thế làmộtbộ càyphảiđìnhlạivìviệc làmtắctráchđốivớibộdâythắng!Cáccháuthửnghĩ xem, chúng ta có quyền để xảy ra những sai sót như vậy

không?Suốtcảmùađôngchúngtađãchuẩnbịđểlàmgì?Cảbọncảmthấyxấuhổ.Mộtchuyệnvặtvãnhnhưvậymàcũng

khôngbiết!

– Xuntanmurat.-ÔngchủtịchTynalievcăndặn,-vớicươngvịlà người chỉ huy đội quân đổ bộ, cháu phải kiểm tra việc thắngngựacủatấtcảcácbạntrướckhilàmviệc.Rõchưa?

– Rõ,thưađồngchíchủtịch.

Điểmsaisótthứhaimàđộiquânđổbộmắcphảicòntrầmtrọnghơnmà lại do chínhngười chỉhuy sai lầmmới taihại.Ông chủtịchTynalievhỏichúng:

– Cáccháuhãytrảlờichotôibiết,saungàylàmviệc,buổitốicáccháuđểnhữngbộđaithắngởđâu?

Cảbọnsuynghĩ,đoánnon,đoángiàvàmỗiđứanóimộtphách.Cuối cùng cả bọn nhất trí là để ngay ngoài ruộng, cạnh nhữngchiếccày.

– Còncháunghĩsao,đồngchíchỉhuy?

– Cháucũngnghĩvậy.Đểngay trênrãnhcày, chỗnàochúngcháutháongựarathìđểluônđaithắngởđấy,cạnhnhữngchiếccày.Chẳnglẽlạimangtheongười!

– Không,khôngđúngđâu.Đai thắngkhôngđượcđểquađêmngoàitrời.Chẳngphảivìsợcóngườinàosẽlấymất,ởAkxaichẳngcóailấyđâu.Màbởivìđêmxuống,cóthểcómưahoặctuyết,bộđaithắngsẽbịướt.Nhữngsợidâyấyrấtdễthấmnước.Ngoàira,cóthểbịcáohaynhữngconculigặmđứt.Cáccháurõchưa?Từđó,chúngtacóthểkếtluậnnhưthếnày.Nhữngchiếccàycáccháusẽđểlạiởngoàiruộngcònđaithắngcùngvớingựacáccháuphảiđưavềtrại.Cáccháucómộtcái lềuvàsẽsốngởđó.Chúngtachỉcómộtcáilềuthôi.Mỗingườiphảimangđaithắngcủamìnhvàolềuvàđểgọngàngbêncạnhchỗnằm.Rõchưa?Nhữngbộđaithắng

phảiđểcạnhđầugiường!Luậtlệlànhưvậy!Đấychínhlàvũkhícủacáccháu.Màmỗingườilính,trướctiênlàphảibiếtgiữgìnvũkhí.

TrongngàyhômấyôngchủtịchTynalievđãnóinhưthếtrướchàngquânAkxaitronglúckiểmtraviệcchuẩnbịsẵnsàngchiếnđấu.

ÔngchủtịchTynalievđãnóinhưthếtrướcngàyđộiquânđổbộlênđườngđiAkxai.Nhữngngàyấyđangđếngần…Tấtcảmọiviệcđangđượcgấprútchuẩnbịchogiờphútấy…

ÔngchủtịchTynalievđãnóinhưthế,căndặnchúngvềnhữngđiềuhaylẽphải…

Thếđấy…

Đúng,sauba,bốnngàynữa,nếuthờitiếtkhôngthayđổichắcchắnchúngsẽ lênđườngđiAkxaivàkhiấychođếntậnmùahèXuntanmuratsẽchẳngcódịpnàođượcgặplạiMyrzagunnữa.Mớinghĩ thếXuntanmurat đã thấyhoảng sợ.Thật khó có thể tưởngtượngnổilàcậusẽkhôngđượcnhìnthấycôấynữa,chodùlànhìntừxa trongsuốtquãng thờigiandàinhưvậy.Thếmàhômnay,cậulạicònphảituyênbốdứtkhoátvớiMyrzagunvàyêucầucôấytrảlờidứtkhoát.Cònnếunhưcôấykhôngmuốntrảlờithìcũngchẳng có gì phải ái ngại cả. Thời gian đâu có chờ đợi, trong khicôngviệcởAkxaicònquantrọnghơnnhiều…

Xuntanmuratđiđi lại lạidọc theobờ sôngvà cứnhìnmãivềphía conđường.Cậuđãbắtđầu lo lắng.Trời sắp tối rồi.Nhưngkỳa, bọn con gái đang đến! Nhưng sao lại không thấyMyrzguntrongsốấy.Chỉ thấymấyđứabạncủa cô ta còn chínhcô ta thìđâurồi.Xuntanmuratthấtvọngvôcùng.Biếtlàmsaobâygiờ,mộtkhisựviệclạidiễnranhưvậy.Cậurầurĩquaytrởvềtrạingựa.Dọcđườngvề,mộtýnghĩlolắngchợtlóelêntrongóccậu:Cóthể

côấybịốmthìsao,haylàcóchuyệngìđóxảyra.Nỗilolắngngàycàng lớn dần và cậu cảm thấy không thể nào yên tâm nếu nhưchưabiếtrõnguyênnhân.Cậuquyếtđịnhhỏithămđámbạngái,liềnthúcconChabdarquaytrởlại.Vàngaylúcấy,cậunhìnthấyMyrzagunđangđimộtmình.Côđangbướcđếngầnnhữngphiếnđáquasông.XuntanmuratthúcmạnhconChabdarphóngnhanhvềphíatrướcđểkịpgặpMyrzagunngaychỗmépnước.Tronggiâyphútấycậuvừasungsướngvừahoảngsợđếnmứcchínhcậucũngkhôngngờmìnhđãbuộtmiệngthốtra:“Myrzagunyêuquý!”.

Xuntanmuratgặp côgái ởngay chỗnhữngphiếnđávượtquasông.Cậunhảyxuốngngựa,mộttaynắmsợidâycươngđứngđợiMyrzagunđangbướclênbờnơicậuđứngchờ.

Myrzagunbướcthẳngvềphíacậu,nhìnvàokhuônmặtcậuvàmỉmcười.

– Cẩnthận,kẻongãđấy!-Xuntanmuratnhắcnhởcôgái,mặcdùcậuhiểurằngđitrênnhữngbờđárộngđượcphủmộtlớpđấtcỏnhưvậythìchẳngthểnàongãđược.Tuyệtbiếtmấykhiđượcdõitheo gót son của nàng đang chuyển động trên những phiến đá!Tuyệthơnnữalàvìtrêndòngsôngkhótínhởvùngnúinàykhôngmộtchiếccầulớn,nhỏnàocóthểđứngvữngnổi!

ChànggiơtayrađónMyrzagun,còncôgáibướcthẳngvềphíachàng,miệngtươicười,mắtnhìnkhôngchớp.

– Cẩnthận,kẻongãđấy!-Xuntanmuratlạinói.

Nhưngcôgáivẫnkhôngtrảlờimàvẫnchỉcười.Chỉnụcườiấythôi cũng đủ nói lên tất cả những gìmà chàngmuốn biết. Cậuđúng làmộtanhchàngkỳcục.Ai lạiđiviếtnhữngbức thưnhưvậybaogiờ,lạicòntựgiàyvòchờđợithưtrảlời…

XuntanmuratvộiđónlấybàntaycủaMyrzagunkhicôvừagiơlên.Baonhiêunămcùnghọcmộtlớpvớinhau,vậymàcậukhông

biếtlàMyrzagunlạicóbàntaynhạycảmvàthôngminhđếnthế.“Thế là mình đã ở đây! - Bàn tay nói. - Mình rất sung sướng.Chẳnglẽbạnkhôngcảmthấylàmìnhrấtsungsướnghaysao?”.Ngaylúcấy,cậunhìnlênkhuônmặtcôgái,vàrấtđỗingạcnhiênkhi nhận ngay ra chínhmình trong con ngườiMyrzagun! Cũngnhưcậu,thờigianqua,côgáiđãtrởnênmộtngườikháchẳn.Côđã trưởng thành lên nhiều, cao hơn và cặpmắt ánh lênmột tiasángmơmàngkỳlạ,giốngnhưvừamớiốmdậy.Myrzagungiốngcậubởilẽcôcũngthườngxuyêntrằntrọcnhiềuđêmsuynghĩ,bởilẽ cô cũng yêu và chính tình yêu ấy làm choMyrzagun trở nêngiống cậu. Và cũng chính vì điều đómà cô lại trở nên đẹp hơn,thân thiệnhơnđối với cậu.Hết thảy conngười cô toát lênniềmhạnhphúcđầyhứahẹn.Xuntanmuratcảmnhậnvàhiểuratấtcảnhữngđiềuđóchỉtrongkhoảnhkhắc.

– Vậymàmình cứnghĩ là cậu ốm. -Cậunói bằngmột giọngrunrun.

Myrzagunkhôngđáplạimànóisangchuyệnkhác:

– Đây,cáinàytặngbạn!-Côlấyramộtgóinhỏchuẩnbịsẵntừtrước,traovàotaychocậurồivộibướctiếp.

Sau đó, không biết bao nhiêu lần Xuntanmurat đã ngắm đingắmlạimãichiếckhănmùisoabằnglụathêu!Cậulấykhămtừtrongtúira,ngắmnghía,rồicấtđi,mộtlátsaulạilấyra.Vậtkỷniệmchỉbằngtờgiấyhọctrò,xungquanhthêunhữngbônghoavànhữngchiếclábằngmàuchỉrựcrỡ,cònởmộtgóccóthêuhaichữcái lớnvàmộtchữcáinhỏlồnggiữanhữnghoavănbằngchỉđỏ:“X.d.M.”, có nghĩa là “Xuntanmurat dzhana Mưrzagun”(Xuntanmurat và Myrzagun). Đó là những chữ cái Latinh màchúngđãhọcởtrườngtrướckhicócuộccảicáchchữcáiKirghiziavà đó cũng chính là câu trả lời cho bức thư dài dòng cùng vớinhữngcâuthơcủacậu.

Xuntanmurattrởvềtrạingựa,cốghìmnénnỗihânhoan,sungsướng.Cậuhiểurằngđólàniềmhạnhphúckhôngthểchiasẻvớibất cứ ai, rằng niềm hạnh phúc ấy chỉ dành cho mình cậu vàkhông một người nào có thể hạnh phúc được như cậu. Tuy thếnhưngcậuvẫnmuốnkểvớicácbạnvềcuộcgặpgỡhômnay,khoevớicácbạnchiếckhăncôấytặngcậu…

Côngviệcđangtiếnhànhrấttốt.Saukhichongựađiuốngnướcvề,cácbạnđãchải lôngchongựa,cònbâygiờđangdùngxôxúclúakiềumạchvàcỏkhôbỏvàománg.Cậunhậpvàocùngcácbạntiếp tục công việc. Xuntanmurat dùng bàn chải nhanh nhẹn cọlưngvàhaibên sườn chắcnịch,dẻodai củanhững conngựa rồisauđóchạyđilấylúakiềumạch.Cậuluônluôncảmthấynhưcómộtngọn lửa thầmkínđang cháynơi chiếckhăn taynằmtrongtúingựccủachiếcáovarơiquânđộiđãsửa lại.Điềuđó làmchocậuvôcùngsungsướngvàbănkhoăn.SungsướngvìMyrzagunđãđáplạitìnhyêucủacậu,bănkhoănvìtừnaytrongcuộcđờicậusẽbắtđầunhữngđiềuhuyềnbímàcậuchưatừngbiếtđến…

SauđóXuntanmuratchạyđilấycỏkhôởchỗđốngcỏlinhlăngphía sau chuồng ngựa.Ở đây, tất cả đều yên lặng, sáng sủa vàđượmmùicỏkhô.Cậurấtmuốnngắmlạichiếckhănmộtlầnnữa.Cậu lấy chiếc khăn trong túi ra ngắm nghía và nhận thấy, lẫntrongmùi cỏ khô còn cómộtmùihươngđặc biệt tỏa ra từ chiếckhăntaygiốngnhưmùixàphòngthơm.CólầnngồitronglớpcậuđãthấythoangthoảngmùihươngấytừmáitóccủaMyrzagunlansang.Bâygiờthìcậuđãnhớrarồi:Đóchínhhươngthơmcủacôấy.Xuntanmuratđangđứngmộtmìnhnhưthếvớichiếckhăntaythì bỗng nhiên cómột kẻ nào đó giật phắtmất chiếc khăn.Cậuquaylại:Anatai!

– Aha,chàngđãnhậnđượcchiếckhăntaycủanàngtặng!

Xuntanmuratđỏbừngmặt:

– Đưađây!

– Cậuđừngvội,đểtớngắmtíđã.

– Taonóilàđưađây!

– Này,đừngcóhétlênnhưthế,tớsẽtrả.Cậutưởngtớbáulắmđấyhả.

– Đưangayđây!

– Cậucứhéttonữalên!Hétrằngngườitađãcướpmấtkhăncủangườiyêutặngcậuđi!-Mồmnói,taynónhétchiếckhănvàotúi.

Chuyệngìxảy ra tiếp theo,Xuntanmurat chẳng cònnhớnữa.CậuchỉthấythoángquatrướcmắtkhuônmặtméoxệchđivìtứcgiậnvàsợhãicủaAnatai,sauđócậu lấyhếtsứcgiángtiếpmộtquảđấmnữa rồi chính cậu lại bị văng sangmộtbênbởimột cúthúcmạnhvàobụng.Vừangãxuống,cậuliềncongườilạivàđứngbậtdậy,rồitừdướiđốngcỏ,cậulạivùnglênlaovàothằngAnataiđểu cáng với lòng căm giận điên cuồng. Bọn trẻ chạy lại, cuốngquýt,khôngbiết làmgì.Bađứaxôngvào lôichúngra.Lũtrẻrasức can,nănnỉ chấmdứt cuộc xô xát và giữ chặt tay chúng lại,nhưnghai đứa vẫn tiếp tục lao vào cuộc ẩu đả cuồng nộ, khôngthươngtiếc.“Đưađây!Đưađây!”.Xuntanmuratlặpđi, lặplạivàhiểurằngchỉcómộtlốithoátduynhất:Hoặclàchếthoặclàlấylạichiếc khăn cho bằng được. Anatai làmột thanh niên chắc nịch,khỏemạnh,hànhđộngmộtcáchbìnhtĩnhnhưnglẽphảivàchínhnghĩalạithuộcvềXuntanmurat.Nóđấmloạnxạmặcdùcũngbịđấmngãliêntục.LầncuốicùngXuntanmuratngãvàotrúngcáinạnggảyrơmnằmcạnhđốngcỏ.Ngaylúcđó,cậuchộplấychiếcnạng,bậtdậy,lămlămchiếcnạngtrongtay.Lũtrẻhétầmĩ,chạyraxungquanh:

– Dừnglại!

– Thôiđi!

– Nghĩlạiđi!

Anataiđứngtrướcmặtcậu,thởhổnhển,chântaydạngra,lấmlétnhìnquanhchựcchạy.Nhưngnókhôngcònđườngchạy.Mộtbênlàđốngrơm,bênkialàbứctườngchuồngngựa.ChínhlúcấyXuntanmuratlạicàngcươngquyếthơnlúcnàohết.Cậuhiểurằngđâylàgiớihạncuốicùng,nhưngkhôngcònlốithoátnàokhác.

– Đưađây!-CậubảoAnatai.-Nếukhôngmàysẽbiếttaytao!

– Này!Đây! -Anataivộinói, cố lái sựviệc thànhmộtchuyệnđùa.-Cóthếmàcũng…!Đùamộttýkhôngđượcà?Đồngốc!-Vànónémtrảlạichiếckhăn.

Xuntanmuratnhétchiếckhănvàotúiáo.Giâyphútđángsợđãqua.Lũtrẻthởphàonhẹnhõm,bànluậnầmĩvàchỉđếnlúcấyXuntanmuratmớicảmthấychântaybảihoải,đầuócquaycuồng.Cậu vừa đi loạng choạng vừa nhổmáu ra vìmôi bị dập, ra đếnphíasauđốngcỏcậunằmvậtxuốngthởdốcvàdầndầnbìnhtâmtrởlại.

8

Đếnchiều,mặcdùcậuvàAnataivẫnchưalàmlànhvớinhau,songcôngviệcchungbắtchúngvẫnphảichạmtránvớinhau.Tuythế, trong lòngvẫn cóđiềugìđóámảnhvà cảm thấyxấuhổvìmột chuyện ngu ngốc như vậy. Nhưng đồng thời Xuntanmuratcũnghiểu ra rằngđó chính là sự thử tháchquan trọngvà trongcuộcthửtháchấycậuđãxửsựmộtcáchnhỏnhen.Hơnaihết,cậutựkhinhbỉmình.Mộtconngườinhưthế,khôngthểvàkhôngnênlàmchỉhuyđộiquânđổbộ.

Xuntanmuratđã tin chắcnhư thếvàochínhcáingàyôngchủtịch Tynaliev và ông đội trưởng Sekis đến trại ngựa. Sau chặngđườngdài,nhữngconngựacủahọlấmlembùnđấtvàmệtmỏi.Từsángsớm,ôngchủ tịchTynalievvàông lãoSekisđãđi lêncánhđồngAkxai và vừamới quay về.Họ có vẻ rất hài lòng. Sau haingàynữacó thể lênđườngđượcrồi.Đấtrộngmênhmông,muốncàybaonhiêucũngcó.Cáckhoảnhruộngđãđượcxácđịnhcụthể.Thảonguyênđãthứcdậy.Nơiđóngtrạitạmtrúcũngđãchọn.Chỉcómỗiviệclàdọnđếnvàbắtđầucôngviệcđãđượcchuẩnbịsuốtmùađông.

– Thếnào,cácbạntrẻ?-Ôngchủtịchhỏichúng.-Tinhthầnrasao? Có gì cần phải thêm bớt không? Cứ nói đi, kẻo sau này cóchuyệngì,xabảnlàngchạyđichạylạivấtvảlắmđấy.

Mọingườiimlặng.Hìnhnhưcũngchẳngcònvấnđềgìcầnphảigiảiquyếtgấpcả,tuyvậychẳngcóđứanàodámnóilờicuốicùng.

– Chúngcháucóchỉhuy.-Ergeslầmbầm.-Cậuấybiếttấtcả,đểcậuấynói.

VàkhiấyXuntanmuratđànhphảinói,rằnghiệntạikhôngcógì trục trặc cả và cũng không có yêu cầu gì thêm. Tất cả mọichuyện đều đã được cân nhắc kỹ lưỡng. Giày dép đã sửa chữaxong,áoquầnđãválànhlặn,áokhoáclôngcũngđủ,nóitómlại,bảnthânchúngcùngvớinhữngchiếccàyvàđànngựađãsẵnsàngbắttayvàocôngviệc,vàobấtcứlúcnàokhiđấtđãkhôráo.

Sauđó,họthảoluậnmộtsốvấnđềkhác-vềngườinấuăn,vềcủiđốt,về lềuđểở-vàcuốicùngđiđếnkết luận làsauhai,bangàynữa,nếuthờitiếtkhôngthayđổivàtuyếtkhôngrơinữa,tấtcảsẽlênđường.

Thời tiết thì khá tốt.Mặcdùvẫn cònnhữngđámmâynhưngnền trờiđã ló ravàmặt trời lúc thì xuấthiện lúc thìkhuất saunhữngđámmâynhưngvẫnđủsứclàmchomặtđấtbốchơimangtheomùihươngcủađấtẩmvừarũsạchbăngtuyết.

Nhữngngàyấyđangđếngần…Tấtcảmọiviệcđangđượcgấprútchuẩnbịchonhữngngàyấy.

Mặc dù đã chuẩn bị kỹ lưỡngmọi việc, nhưng trước ngày lênđườngvẫncònvôkhốinhữngcôngviệclặtvặtchưalàmxong.Téralàcònthiếuhaichiếcchănphủmìnhngựavìhaichiếckiađãquácũ,thủnglỗchỗkhôngbõcôngmangtheolênAkxai.Nhữngđêmđầuxuântiếttrờirấtlạnh,chẳngkhácgìmùađông,nhấtlàvàonhữngngàyđầuvụcày…ÔnglãoSekisnóirằng,trướckia,khicòn cày bằng những chiếc cày chìa vôi, những ngày đầu tiên cóhôm phải chờ đến trưa đấtmới tan băng giá vàmới cày được…Ngựa, saumộtđêmbị rét vìkhông có chănphủ cũng chẳng càyđượcnữa.

Trongkhichờđợingườitatìmmuathêmhaicáichănphủlưngchongựangaytrongbản,Xuntanmurattranhthủlúcchạylênbanquảntrị,lúcgặpôngchủtịch,lúcgặpôngđộitrưởng.

Trong lúcchạyđichạy lại lo thuxếpcôngviệc, cậuvẫnmongchóng đến giờ cho ngựa đi uống nước để được gặp lạiMyrzaguntrướckhi lênđườngnhư lầnnào, tạinơi cónhữngphiếnđáquasông…Lầnnàocậucũnghyvọngsẽgặpmaynhưngsốcậuđâucómaymắn.Xuntanmuratrấtvội,cậukhôngcóthìgiờđểchờ.Bởilẽlúcnàocậucũngcảmthấyhìnhnhưtrongquanhệgiữahaingườivẫn cònnhững điều chưanói hết, chưa thảo luận dứt khoát.Vàmộtdựcảmmơhồ,lorằnghaingườisẽkhôngđượcgặpnhaunữatrướclúclênđườngcứámảnhcậumãikhôngthôi.Cậuđãbiếtrõnhững tình cảm củaMyrrzagun đối với cậu. Điều ấy cậu đã tinchắcquacáinhìnđầutiêntronglầngặpgỡvừarồi,vàhìnhnhưcậuđãnhậnramìnhtrongtâmtrícủaMyrzagun.Tuynhiên,cậuvẫnkhông dámnghĩ rằngMyrzagun sẽ tìm cách gặp cậu.Niềmkiêu hãnh của người thiếu nữ cùng với lòng tự trọng không chophépcôấycóthểhànhđộngnhưvậy.Côgáiđãnóinhữnggìcầnnói,đãtraotặngcậuchiếckhănthêu,nhữngchuyệncònlạilàviệccủacậu,củangườiđànông…

Tất nhiên, Xuntanmurat có thể gặp đượcMyrzagun trước lúclênđường,cậuđãdựtínhnhưthếnếunhưkhôngxảyramộtnỗibấthạnhmới.Trướcngày lênđườngđiAkxai,khitấtcảcácchúlính đổ bộ chuẩn bị dẫn ngựa đi uống nước lần cuối cùng vàXuntanmuratđãdựtínhsẽđứnglạiđểđợiMyrzagun,thìchúngbỗnggặpôngđộitrưởngSekisởngaycổngtrạingựa.Ônglãocóvẻcaucó, lạnh lùng.Bộ râumàuhungcủaông rốibù,mũkéo sụpxuốngtậnmắt.

– Cáccháuđiđâuđấy?

– Chongựađiuốngnướcạ.

– Khoanđã.NàyAnatai,cháuvềnhàngayđi.Mẹcháubịốm.Đingaybâygiờđi.Đểngựađấy.Còncáccháu,dẫnngựađiuốngnướcnhanhlênrồiquayngayvề.Nhanhlên,bácchờởđây!

Trênđường ra sông.Xuntanmurat chongựaphinướckiệu vàvừaxuađànngựađi,cậuvừanhìnvềphíaconđường.LúcquayvềcậucònngoáinhìnlạimãinhưngvẫnkhôngthấyMyrzagun.Chưađếngiờcôấyđihọcvề.MàtạisaoônglãoSekislạihốithúcchúngghê vậy?Có chuyện gì xảy ra chăng?Nếu không có chuyện nàynhất định hôm nay cậu sẽ chờMyrzagun bằng được. Cậumuốngặplạicôởngaychỗphiếnđá…

Sau khi các chàng trai về và dẫn ngựa vào chuồng xong đâuđấy,ônglãoSekisgọicảbốnđứaramộtchỗ.

– Báccócâuchuyệnmuốnnóivớicáccháu.-Ônglãolầmbầm.

Sauđóôngbảotấtcảngồixuống.Cảbọnngồixuốngdựalưngvào tường đất. Ông chủ tịch Tynaliev thích đứng trong lúc nóichuyện,chínhôngcũngđứngvàmuốnmọingườicũngđứngtrướcmặt mình. Còn ông đội trưởng Sekis thì ngược lại - ông thíchnhữngcuộcnóichuyệnbìnhtĩnh,từtốnvàtấtcảmọingườicùngngồi.Nóitómlại,đólàmộtônggiàchínhcống.Khicảbọnđãkiếmđượcchỗngồiđâuvàođấy,ônglãoSekisrầurĩđưatayvuốtvuốtbộrâumàuhungrốibùvàbắtđầu:

– Bácmuốnnóivớicáccháu,cácchàngkỵsĩạ,rằngcáccháukhôngcònlànhữngđứatrẻnữa.Cáccháuđãsớmphảinếmmùicayđắngcủacuộcsống,đangphảitrảiquanhữngnỗicơcực.Cónghĩalàsốphậnđãđượcđịnhđoạtnhưvậy.Vàhômnay,mộtnỗibấthạnhlớnđãgiángxuốngđầumộtngườitrongsốcáccháu.Bốcủa Anatai, ông Satarkul đã hy sinh ngoài mặt trận. Các cháuchẳngcònbébỏnggìnữa,vìvậykhimộtngườigặpnỗibấthạnhthìnhữngngười khácphải là chỗdựađểnângđỡngười ấy.Cáccháuchuẩnbịđi.Cáccháusẽlàmnhiệmvụtiếpđónvàđưatiễnnhững người đến chia buồn với gia đình bạn, sẽ giữ ngựa chokhách.Bâygiờmọingườiđangtụtậpởnhàngườiquácố,giađìnhbácSatarkul.Cáccháucầnphảicómặtởđấy.Đừngcósụtsịtbên

cạnhAnatainhưnhữngđứatrẻ,nếuđãkhócthìphảikhócthậtto,theokiểuđànông,đểmọingườihiểurằngđólànhữngngườibạntrungthànhcủaAnataiđangkhóc.Bácmuốncáccháuđingayvớibác,chínhvìvậymàbácmớihốithúccáccháu…

TấtcảnốinhauđitheolốimònđếnnhàAnataiởcuốibản.Từtứphía,từngtốpmột,ngườicưỡingựa,kẻđibộlặnglẽkéonhauđếnnhàAnatai.

Ngàyhômấy,thờitiếtthayđổithấtthường.Lúcthìmặttrờilóra,lúcthìmâymùgiăngkhắpnơi,lúcthìnhữngcơngióbấcthổilàlàmặtđấtlàmhaichânlạnhbuốt.XuntanmuratbướcđếnnhàAnataitrongtâmtrạngnặngnề,lolắngvàđầythươngxót.Thậtlàkhủngkhiếpvìchỉmộtvàiphútnữathôilàmộttiếngkhócđauđớnsẽvanglêntrongbảngiốngnhưngọnlửađangthiêucháycănnhà.Thếlàlạithêmmộtconngườinữađãsinhravàlớnlênbênnhữngngọnnúicủachaôngsẽkhôngbaogiờtrởvềnữasauchiếntranh,khôngbaogiờvàkhôngmộtaicònđượcnhìnthấyngườiấynữa…

“Còn bốmình thì sao? Liệu có chuyện gì xảy ra với bốmìnhkhôngmàsaomãiđếngiờchẳngcóthưtừ,tintứcgìcả!Cóchuyệngìxảyravớibố?Mẹthìlolắngđếnđiêncảđầulên.Mongsaođừngcóchuyệngìnhưthếnày!”

Họ bước vào sân khi cả nhàAnatai bắt đầu khóc ầm ĩ, tiếngkhócthậtkhủngkhiếp.Vàtiếngkhócấyđãnhânlên,lanra,khắpsân,khắpphố,nơimọingườiđangtụtập…

BướctheosauônglãoSekis,nhữngngườilínhđổbộcũngkhócnứcnởvàkhócthậttonhưônglãođãdạychúng.

– Ôi,ngườichaSatarkulcủachúngcon,ngườichavinhquangcủachúngcon,bâygiờchúngconbiếttìmchaởđâu,chayêudấuđãgửithânởnơinào?

Tronggiâyphútấy, tronggiâyphútcủanỗiđauchung,ngườichacủaAnatai-ôngSatarkulthựcsựđãtrởthànhngườicharuộtthịt của chúng - một người cha quang vinh thực sự, bởi nhữngngườithânyêuchỉnhậnrađượcsựvĩđạicủamỗiconngườikhingườiđóđãkhôngcònnữa…Baogiờcũngthếvàmãimãisẽthế…

– Ôi,ngườichaSatarkulcủachúngcon,ngườichavinhquangcủachúngcon,bâygiờ chúngconbiết tìmchaởđâu, chađãgửithânởnơinao?

Vớinhữnglời lẽđaubuồnthốngthiếtấy,nhữngngườilínhđổbộ theo sau ông lãoSekis rẽđámđôngbước vào sânvàhọnhìnthấyAnataiđangđứngcạnhcửa.Nỗiđauđãlàmchoconngườitanhưnhỏlại.Ngườibạnlớnnhất,khỏenhấtvànóngtínhnhấtcủachúnglàAnataigiờđâytrôngnhưmộtđứaconníttộinghiệp.Nỗibấthạnhđangđènặngtrênvai,nóđứngdựalưngvàotườngkhócnứcnởnhưmộtđứabé,nhưmộtchúngựanontrongnhữngngàygiôngbão.Mặtmũinósưnghúplênvìkhóc,đầmđìanướcmắt.

Bêncạnhđó,mấyđứaemtraivàemgáiđanggàokhócthảmthiết.

LũbạnbướcđếnchỗAnatai.Vừanhìnthấychúng,Anatai lạicàngkhóctohơnnhưmuốnthanvãnvềnỗiđaucủamình,vềnỗibấthạnhđangxảyratrướcmắtmọingười,nhưmuốnvanxinmọingườihãychechởchonó,giúpđỡnó.NỗibấtlựccủaAnatailàmchoXuntanmuratxúcđộngvôcùng.Cảlũbốirốiđứngđókhôngbiếtlàmcáchnàođểanủibạn.Màcólẽkhôngcóai,khôngcógìcóthểgiúpnóđược.VàchẳngaicóthểnghingờrằngXuntanmuratsẵnsànglaorakhỏisâncùngvớinóvàkhẩusúngmáytrongtay,sẵn sàng lao về phía ấy, nơi chiến tranh đang xảy ra, chạymộtmạchđếnmặttrậnvàvừathét lênvìphẫnnộvàcămgiận,vừakhóc lên vì đau đớn, vừa xả vào bọn phát xít hàng tràng, hàngtràng,hàng tràngnhữngviênđạn từkhẩu súngmáykhôngbao

giờ im tiếng, không bao giờ hết đạn, vì người bố đã chết củaAnatai,vìnỗibấthạnhvàđauđớnmàkẻthùđãgieoxuốngbản.

Chỉtiếclàkhôngcómộtkhẩusúngmáynhưthế!

Và lúc đóXuntanmurat nói vớiAnatai (dù sao thì nó cũng làngườichỉhuyđộiquânđổbộ):

– Thôi đừng khóc nữa, Anatai. Biết làm sao được! Đấy,ErkinbekvàKubatkuncũngcóbốhysinhngoàimặttrận.Chínhcậucũngbiếtđấy.Cònbốmìnhthìchẳngcótintứcgìcả.Chiếntranhmà!Chính cậu cũng biết thế.Có gì cậu cứ nói đi,Anatai,chúngmìnhsẽgiúp.Cậucứnói, chúngmìnhcầnphải làmgìđểtâmhồncậuđượcnhẹnhõmhơn…

NhưngAnatai vẫn cứ đứng dựa lưng vào tường, hai vai runglên,khôngthốtđượcralời.Nhữnglờinóiấychẳnganủinóđượcchút nào mà ngược lại càng khơi thêm nỗi đau và nó gần nhưnghẹnthởbởinhữnggiọtnướcmắtvẫnrơi lãchã,mặttáixanh.Xuntanmuratchạyđilấychonómộtgáonước.

Và từ phút ấy Xuntanmurat cảm thấy mình có trách nhiệmtrướcnhữnggìđangxảyraởđây.Cậuhiểurằngcầnphảilàmgìđóđểgiúpđỡmọingười.Cảbốnđứa cùngra sông lấynước, chẻcủi,nhómlửachonhữngchiếcấmSamovarmượncủabàconxungquanh,đưađónnhữngngườiđếnchiabuồn,giúpcácônggiàxuốngngựa…

Mọingườivẫntiếptụcđếnđểchiabuồnvớigiađìnhngườiđãhysinh,nhữngngườikhácravềsaukhiđãlàmtrònbổnphậncủamình.CònnhữngngườilínhđổbộđãởlạinhàAnataisuốtngàyhômấy.

Giây phút nặng nề nhất đối với Xuntanmurat là khi cô giáoInkaman-apaiđến.Cùngđi với cô có cả cácbạngái cùng lớpvàtrongsốấycóMyzangun.Khôngaicóthểcầmđượcnướcmắtkhi

cô giáo Inkaman-apai ôm lấyAnatai và khóc nức nở.Những lờiphỏng đoán của bà thầy bói nổi tiếng về người con trai của côchẳngthànhhiệnthực,màcôcũngchẳngtinvàođiềuđó.Vớimộtsựlinhcảmloâu,côkhócrấtto,đểmặcchonhữnggiọtnướcmắttuônchảychonhẹbớtnỗilòngđangđauxót.Nhữngđứabạngáiđứngcạnhcôcũngkhóc,cònMyrzagungụcđầuxuốngkhóckhôngthànhtiếng.Chắc làMyrzagunđangnhớđếnbốvàanhtrai.Côkhôngmộtlầnnàonhìnvềphíacậu.NhưngngaycảkhiMyrzagunđangchiasẻnỗibấthạnhvớingườikhác,ngaycảkhicôđangđaukhổ,trôngcôvẫncứđẹphơntấtcảmọingười.Myrzagunđãgợilêntronglòngcậumộtsựcảmthôngsâusắcvàmộtniềmtựhào.CậumuốnđếngầnMyrzagun,ômlấycôvàcùngkhócđểhòanhậpnỗibuồncủamìnhvàonỗibuồncủacô…

…ÔiMyrzagun,Myrzagun-bikets.

Anhlàconbồcâuxám,

Bayvàobầutrờixanh.

Cònem,conbồcâunhỏ,

Dịudàngbaybênanh…

Sau đó, trong sân bỗng vang lên lời cầu nguyện. Lúc ấymọingườiđềuimlặng,giơhaitayratrướcmặtvànhìnvàolòngbàntay như nhìn vào cuốn sách của số phận, lắng nghe tiếng cầunguyện trang nghiêm vang lên thánh thót như hát - tiếng cầunguyệnđãcótừhàngngànnămtrước,lưutruyềntớiđâytừmiềnđấtAravixaxôi-đangnóivềsựbấtdiệtcủaconngườitrongsựrađờivàtrongcáichếtcủaôngSatarkul,ngườibốcủaAnatai,vừahy sinh ngoài mặt trận. Và khi ấy, giữa những lời cầu nguyện,Xuntanmuratngướcmắt lênngắmnhìnMyrzgagunquahaibàntay. Cùng với những người khác, cô đang chăm chú vào lời cầunguyện.Côgáitrẻtrungtrôngthậtlàkỳdiệu.Vẻtrầmtưhiệnrõ

trênnétmặtcô,nhưngcôkhôngnhìnvềphíacậu.SauđóMyrzangunlẳnglặngravề,khôngnóivớiXuntanmurat

mộtlời,chỉmãiđếnlúcsắpbướcracổngcômớiđưamắtvềphíacậu, một cái nhìn buồn bã và khẽ gật đầu. Ôi Myrzagun.Myrzagun-bikets…

TiếngkhócởtrongnhàôngSatarkulquácốlặngdần.Bắtđầumộtsựimlặngkhắcnghiệtđểchấpnhậnsựmấtmát.Tiếngkhóc-đó là sựphảnđối, là sựnổi loạn, là sự từ chối,nhưngsự thấuhiểumộtcáchđầyđủvềnỗimấtmátđãxảyrakhôngthểnàocứuvãnđượccònđángsợhơnnhiều.Vàchínhlúcấynhữngýnghĩuámnhấtsẽđếnvớiconngười.

Anataingồicạnhtườngđầugụcxuống.XuntanmuratcảmthấyhoảngsợkhinhìnAnatai.Mộtchàngtraingỗngược,khỏemạnhvàđộcđịanhưnóđãbịnỗibấthạnhđèbẹphẳn.Chẳngthànókêukhóchoặcvậtvã,xénátquầnáora.

XuntanmuratchẳngbiếtlàmcáchnàođểgiúpAnataithoátracảnh cô đơn, đau khổ và bế tắc ấy.Nhưng cần phải giúp đỡ nó,bằngmọicáchphảilàmchonócảmthấynókhôngđơnđộc,rằngquanhnócórấtnhiềungườiđangsẵnsàngxảthânvìnó.

– Anatai, cậu rađây,mình có câu chuyện riêngmuốnnói vớicậu.-Xuntanmuratnóivớinó.

Anataiđứngdậy,haiđứaramộtgóc.

– Anataiạ,cậuđừngnghĩrằng…-Xuntanmuratmởđầu,cảmthấybốirốivàphảikhókhănlắmmớichọnđượclờichothíchhợp.-Mìnhđịnh,chuyệnấyđấy…Nếucậumuốnmìnhsẽđưachocậuchiếckhănmùi-soađó.

Anataimỉmcườichuachát.

– Cậulàmsaothế,Xuntan!Khôngcầnđâu.-Anataitrảlời.-Chiếckhănấylàcủacậuvàcậuđừngđưanóchoaicả!Cònmình…

Cậu tha lỗi, lúc ấy mình… Cậu tha lỗi cho mình và hãy quênchuyệnấyđi.Mìnhsẽkhôngbaogiờnhưvậynữa,Xuntanạ.Bâygiờ thì mình chẳng cần gì nữa… Bố mình, trước kia… Gia đìnhmìnhmongđợi…Anatainghẹnngào,ứanướcmắtnứcnở.

Vàbâygiờ,suốttừngấynăm,kểtừkhicùnglớnlênvàtrưởngthành,lầnđầutiênchúngcùngkhócvớinhau.

9

Sang ngày thứ ba, nhữngmũi cày đang đánh thứcmảnh đấtAkxai.Đãlàngàythứbanhữngngườithợcàykhôngngớtmiệnglahét,giụcgiãnhữngchúngựacủamình.Mộtluốngđấtmàunâusẫm vừamới được người lính đổ bộ Akxai xới lên nằm gọn trêncánhđồng.Côngviệcđãbắtđầuđemlạikếtquảrõrệt, làmvuimắtmọingười.Bâygiờtấtcảchỉcòntùythuộcvàothờitiết.

Trong khoảng không gian bao la dưới chân dãy núiManas vĩđại,từlâuvẫnngựtrịmộtsựtĩnhlặngvĩnhhằngchưahềbịmộtngườinàophávỡ.ThảonguyênAkxaikhởinguồntừđây,trảidàimãiđếntậnnhữngvùngđấtChimkentvàTashkentkhôcằn.Trêndảiđấtbaolahoangvucủathảonguyên,nhữngcỗngựacàytrônggiốngnhưnhữngconbọdừabéxíuđangbòchậmchạp,đểlạiphíasaunhữngvếtđấtdàitơixốp.

Hiện giờ ở đây chỉ có ba chiếc cày đang làm việc. Erges vàKubatkunphảiở lạibảnvàingàyđểhỗtrợviệcbừađấtcho lúathu,kịpthờigiữlạiđộẩmcholớpđấttrồng.Rõràng,đólàcôngviệcquantrọngvàkhẩncấp,nhưngởAkxaithờigiancũngkhôngchờđợi.Để có thể càyhếtkhuđấtđãđượcđánhdấu, tất cảđộiquânđổbộphải cày liên tục suốt từ sángđến tối, nếukhông sẽchẳngthểnàokịpvàmọicôngsứcđổrasẽvôích.Xuntanmuratlolắng,chờđợitừngngàyhaibộcàycònlại.NgườitađãhứahẹnđủchuyệnvàchínhvìvậymàXuntanmuratđãphảicãinhauvớiôngđộitrưởngSekis.Cãinhaumộttrậnnảylửa.

– BácnóilạivớiôngchủtịchTynaliev.-Cậunói.-Bảoôngấytrựctiếplênđâymàgiảiquyếtlấymọiviệc.Chỉcóbachiếccàythì

chẳng làm được gì cả đâu. Chúng cháu không thể hoàn thànhnhiệmvụđược…

Còn ông lão Sekis?Ông chẳng biết nói gì, chỉ đưa tay lên vòđầu.Xuntanmurathiểurằngôngđội trưởng thôngminhvàhiểubiếtấycũngđanggặpbiếtbaokhókhănởnôngtrang.Ôngcũngmuốnthựchiệntấtcảmọicôngviệcmộtcáchkịpthời,đếnnơiđếnchốn,theokếhoạchđãvạchra,nhưngcôngviệcthìcứnhưnướcsôi lửabỏng.Baonhiêuviệc cầnkịp thờihoàn thành trongmùaxuân,thếmàcứsờđếncáigìthìhoặclàkhôngcónhânlực,khôngcósứckéo,hoặc làkhôngcó thựcphẩm.Đúng làđầuđưara thìđuôiphảithụtlại.Hômqua,ônglãođãngồiđâyvàtínhtoánmãi.Trongbảnđanglàthờikỳđóikém.Tấtcảmọinguồndựtrữđềuđãgầncạn,thếmàđếnvụthuhoạchthìcònxa.Súcvậtgầytọpđi,nhiều con đã chết vì đói, nhưng chẳng aimuốn xẻ thịt.Đểmuamộtcânthịtchongườiốmphảiđimãiratậnchợ,màgiámộtcânthịtbâygiờtươngđươngvớigiácảmộtsúcthịtlớntrướckia.Vậymà người ta vẫn cứ phải đi. Không những chỉ đi bằng xe, bằngngựamà người ta còn đi bộmột chặng đường dài bamươi, bốnmươicâysố.Nhữngconngựacưỡibâygiờchắcgìđinổimộtchặngđường như vậy, vừa ra khỏi bản là ngã gục bên đường. Chỉ cònnhững con ngựa kéo để phục vụ cho việc gieo hạt là còn khỏe.Nhưngchodùlàđànngựacòntốtthìliệuchúngcònchịuđượcbaolâuvớicôngviệcnặngnhọc,vấtvảnhưvậy?

Lúc nào cũng nghĩ về những chuyện ấy thì quả là đáng sợ.Nhưngtaihọakhủngkhiếpnhấtvẫn làchiếntranhmàchođếnnaychẳngaibiếtđượckhinàothìchấmdứt.Chỉcómộtđiềuanủiduy nhất,một niềm hy vọng khôn nguôi là quân ta đã bắt đầugiànhđượcnhữngchiếnthắngđốivớiquânĐức,đangdồnchúnglại,đangđuổichúng…

Ngàyhômsau,ngaytừsángsớm,thờitiếtcóvẻdễchịu.Mặcdù

vẫncònnhữngđámmâynhưngmặttrờithỉnhthoảngđãlódạngtrênđỉnhnúi.Nhưngdầndầnbầutrờitrởnênvầnvũ,uám.Đếntrưatrờibỗngtốisầmvàtrởlạnhđộtngột.Chắclàsẽcómưahoặctuyết…Xungquanhcảnhvậtlạitrởnênảmđạm.Saukhiăntrưa,nhữngngườithợcàylạiraruộngngay,họmangtheonhữngchiếcbaotảiđểtrùmđầuphòngkhicómưahoặctuyết.

Nhữngđườngcàylạitiếptụchiệnlên.ĐiđầulàXuntanmurat,theosau,cáchcậukhoảnghaitrămbướclàAnataivàcuốicùnglàErkinbekcáchnógầnnửavecxta[21].Hômnay,ởngoàiđồngchỉcónhững người thợ cày. Ba người thợ cày và đằng trước là nhữngngọnnúihùngvĩ.Bangười thợ càyvàđằng sau là thảonguyênmênhmông. Ông chủ tịch Tynaliev chỉ đến đây đầu hôm. Côngviệccủaôngrấtnhiều,vìvậyôngphảiphóngngựavềngay,giaolạichoônglãođộitrưởngSekistiếptụcổnđịnhnhữngcôngviệccònlại.Sángnay,ôngSekislạiđinốtđểgiảiquyếttiếphaibộcàycủaErgesvàKubatkunvẫncònđểlạiởbản.Vàthếlàsángngàythứbachỉcònlạinhữngchúthợcàycùngvớinhữngchiếccày,vớiđànngựavàvớimảnhđấtphải càybằngxongđể có thểgieovàthuhoạchđượclúamì,đểcóthểnuôisốngđượcmọingười…

Đámruộngđangcàynằmkháxachỗđóngtrại,nơiđóvẻnvẹncómộtcáilềuđểở,mộtđốngcỏchẽba,nhữngbaolúakiềumạch,nơiđóbâygiờđãtrởthànhnhàcủahọ.Ởnơiđóngtrạichỉcònlạimỗibàcấpdưỡng.Bàgiàsuốtngàycacẩm,càunhàu,nàolàcủiướt,nàolàthiếucáinày,cáinọthayvìphảichuẩnbịbữaănchokịp thời.Ngoàiđồng,người tađâu có cầngìnhiều, chỉmộtmẩubánhmì dẹt vàmột bát canhnóng là đủ.Thếmàbà lão cứ cằnnhằn,nguyềnrủacuộcsống,cứnhưlàđangbịmộtngườinàođótráchmắngthậmtệ.Ởtrongbảnítngườibiếtbà.Hìnhnhưbàlàngườiởnơikhácđến.Nhữngngườiđànbàkhácchẳngaicóthểbỏnhàcửa,concáimàđiđược,thếmàbànàyđãđồngýđiAkxaiđể

kiếmănvớiđámthợcày.Thôithìmặcbàta,muốnănuốngrasaocũngđược,miễnlàchuẩnbịbữaănchođúnggiờ.Thếmàbàlãocứchạyngượcchạyxuôichẳngkịplàmmộtcáigì.Mấychàngthợcàychẳngcólúcnàorảnhđểgiúpbàlão.Bởilẽconngựađâuphảilàcỗmáy, đâu phải là chiếcmáy cày cứ bật công tắc là chạy, đâuphảicứđổđầydầuvàothùnglàlàmviệcđược.Ngườithợcàycũngphảilàmviệcquầnquậtngoàiđồngnhưlũngựa,nhưngsauđólạicònphảilochochúngăn,chúnguống,chămsócchocảbộtứ,đếnlúclếtvềđượcđếnlềulàngãquỵ…Sánghômsau,côngviệccứthếlạitiếptục…Khókhănnhấtlàviệcthứcdậyvàobuổisáng…

Côngviệcchínhcủangườithợcàylàđảmbảochonhữngchiếccày làmviệc liên tục, đảmbảo chonhững conngựaphải đủ sứckhéocàychođếncuốimùaxuân.Đólàđiềuquantrọngnhất.Rấtquantrọng.Ngàyđầutiênkhibắtđầucôngviệccàyvỡ,nhữngconngựacứbướcđượckhoảngmười-haimươibướclàphảidừnglạiđể thở, nghỉ lấy hơi. Chúng thở phì phò, nặng nhọc. Lúc ấy, lạiphảinhấclưỡicàylênmộtchút,giảmbớtchiềusâulậtđất.Nhưngđấy chẳng qua chỉ làmột biện pháp bất đắc dĩ cho đến khi conngựaquendầnvớicáicày.

Công việc cho đếnhômnayđã tiến triển rõ rệt.Bầyngựađãquendầnvớinhau, cùnghợp sứcvươn cổ, rạpmìnhnhịpnhàngđềubướcgiốngnhưnhữngngườikéothuyềnvẽtrênbứctranhởsách giáo khoa[22]. Từng bước, từng bước một, chúng kéo theonhữngchiếccàylàmlậtlênnhữngtảngđấtlớn.

Nhưngthờitiếtnhưcốtìnhchơikhăm…Tuyết lạirơiđều, lấplóanhưnhữngcụmbôngtrắng…Cónghĩalàmùađôngvẫnchưalàmxongcôngviệccủamình,nóquyếtđịnhnhắcnhởmọingườihãynhớđếnnólúcchiatay.Mùađônglàmvậyquảlàuổngcôngvôích.Đốivớinhữngngườithợcàythìviệcấylạicàngkhôngđúnglúc…

Xuntanmurat kịp đội chiếc bao tải lên đầu nhưng vẫn khôngtránhnổinhữngbôngtuyếtđangrơi.Ngồitrênlưngchủngựacàyđi giữa, tay quơ quơ chiếc roi trên không thúc ngựa. Có lúc cậuphải nghiêngmặt bên này, lúc nghiêng bên kia để tránh nhữngcơngióthổithốcvàomặt.Tuyếtrơidàyướtnhèonhèovànhanhchóng tan thànhnước.Nhữngbông tuyếtquay cuồng, lấp loáng,quẩn quanh cậu. Trong màn tuyết trắng, những ngọn núi nhưbồngbềnhtrênbiểnrồimờdầnvàthếgiớinhưđangkhéplại.Chỉcònnghethấynhữngtiếnglahétthúcngựavọngratừtrongmàntuyếtmờđục,nhưtiếngchimkêucứu.

Nhữngmũicàyvẫncứtiếptụccắmxuốngmặtđấtlậtlêntừngtảng, từng tảng đất trên cánh đồng. Những chiếc cày màu đenthẫm lại,hiện lênnơi chânnúinhấpnhônhưnhữngngọnsóng,lúclạibiếnmấtdướithunglũngsâu…

Nhữngchúngựarángsứcrạpmìnhxuốngluốngcày,giốngnhưởtưthếchuitừdướiđấtlên,nặngnềlếtđitừngbước,từngbước.Những bông tuyết vừa chạm tới lưngngựanónghừnghực đangcăngravìsứcnặngliềntanngayvàchảythànhtừngvệthaibênsườn.Lũngựaquávấtvảvìđấtdẻoquánhlạitrơnnhưmỡ,thêmvàođóbộđaithắngbịngấmnướccũngtrởnênnặnghơn,lưỡicàymắckẹtvàotronglớpđấtdẻoquánhnhớpnhápấy.Mặcdùvậy,vẫnphảitiếptụccày.Ngàymai,khitrờihửngnắng,nhữngluốngcày sẽ se lại và khoảnh ruộng vẫnđảmbảo đạt yêu cầu.Khôngđượcbỏphíthờigian.

Lưỡi cày bỗng bị mắc kẹt, ngựa không đi được nữa.Xuntanmurat xuống ngựa cạo sạch tảng đất nhão bám chặt vàolưỡicàyrồicấttiếnggọiAnataivàErkinbekđangcàyởphíasau.Saukhinghethấytiếngtrảlời,cậulạiláchquamìnhnhữngconngựavàđámdâythắngsũngnướcđếncạnhconngựađầuđànrồinhảylênyên,thúcngựađitiếp…

Tuyếtvẫnrơimãikhôngngừng.Nhữngcỗngựacùngvớinhữngchiếccàymàuxámnhưnhữngcontàubồngbềnhtrênbiểntuyếttrắng.Mọi tiếng động cùng các âm thanh khác dường như chìmđắmtrongbiểntuyếttrắngvôbờ,thỉnhthoảngtrêncánhđồnglạivanglênnhữngtiếnggọinhaucủacácchàngthợcày.

– Ana-ta-ai!

– Erkin-be-ek!

– Xuntanmura-a-at!

Trênmặtcáccậucónhữngvệtnướckhôngrõlànướctuyếttanhaymồhôi;bàntaycầmcươngngựaphồngrộplên,xámngoétvìlạnh vàướt; hai bắp chân bị kẹp vào giữahai bên sườn các chúngựađangmảimiếtkéocàycứruncầmcập,đaubuốt,chỉmuốncolênmộtchútchothoảimáinhưngbiếtgácvàođâu.Mặcdùvậy,Xuntanmurathiểurằngđằngsaucậu,bámtheo từngđườngcàycủacậulàAnataivàErkinbek,rằngchúngchỉcóbangườivớisáulưỡicày,vàcáccậukhôngcóquyềndừngsáulưỡicàyấylạigiữabanngày.Nhữnglưỡicàycủacáccậuvẫntiếptụclướttrênmảnhđất Akxai. Chỉmong sao lũ ngựa chịu đựng được, không bị ngãgục.Xuntanmuratthầmnóivớichúng:

“Hãycốchịuđựng,hãygắnglên,nhữngchútuấnmãcủathầnKambar-Ata[23]. Chẳng phải ngày nào cũng vất vả như thế nàyđâu.Hômnaytuyếtrơinhưngngàymaisẽkhôngcónữa.Tiếnlên,tiến lên đi! Hãy cố chịu đựng, những chú tuấn mã của thầnCholpon-Ata[24]ạ,sắphếtđườngcàynàyrồi,sautasẽquaysangđường mới. Hãy cố lên tí nữa, đừng giảm bước. Ta không đượcquyềntháocàychobọnmiđâu.Chúngtađãrasứcchămsóccácbạn suốt cả mùa đông để các bạn giúp chúng ta việc này đây.Chẳngcòncáchnàokhácnữa.Tathúccácbạnđitrênnhữnglớpđấtmềm,đấtcứng,cácbạnvấtvảthậtđấy,nhưngnếukhônglàm

vậysẽchẳngcólúamì.ÔnglãoSekisđãnói,trướckiacũngthếvàsaunàycũngvậy thôi.Ôngcònnói rằngbánhmì,mỗimộtmẩubánhmìđềuthấmđượmmồhôi,nhưngchẳngphảiaicũngbiết,cũngnghĩvềđiềuấykhiănmiếngbánhmì.Màchúngtalạirấtcầnbánhmì.Rấtcầncácbạnạ.Chínhvìthếmàchúngtađangởđây,trênmảnhđấtAkxainày.

Chabdar,cậulàngườianhemcủatôi,cậulàcontuấnmãđầuđàncủatôi.Cậuvừakéocàylạivừaphảimangtôitrênlưngnữa.Hãythalỗichotôivìtôiđãdùngroiđánhcậu.Cầnphảivậy,cậuđừnggiậntôinhé,Chabdar.

Còn cậu Chontoru, cậu đang đi bên trái ta trên cánh đồnghoangnàyvàcậuvấtvảnhất,nhưngcậulàconngựakhỏethứhaisauChabdar.Cậulàconngựamàbốtaluônluôn,hãnhdiện.Cậucó nhớ không? Lần chúng ta đi vào thành phố ấy… Đã lâu rồi,chẳngcóthưtừgìcủabốcảvàđiềuấythậtđángsợ.Nhưngcáccậulànhữngchúngựanêncáccậuchẳnghiểuđượcđiềuđó.Khingườitađangchiếnđấungoàimặttrậnmàchẳngcótintứcgìthìthậtlàđángsợ.Mẹgầyhẳnđinhiềulắmvìlolắng,phiềnmuộn.KhimọingườikhócthanchobốcủaAnataithìchínhmẹvàcôgiáoInkaman-apailànhữngngườikhócnhiềunhất.Họđềuhiểurằngcó chuyện bất hạnh gì đó đã xảy ra nhưng chẳng ai dámnói vềđiềuđó.Họbiếtcả…Này,này,Chontoru, takhôngchophépcậuđượcđầuhàngđâu.Tiếnlên,Chontoru!Hãygiữvững!

Còncậu,chúĐuôitrắng,cậucũnglàngườianhemcủata,cậuđang đi phía bên phải, giữa bộ đai thắng. Cậu phải cố kéo thậtmạnhvì cậuvàChabdar lànhữngconngựađigiữa.Cậu làmộtchúngựađẹpcóđuôitrắngkhácthường.Nhưngcậuđừngcóđầuhàng,nghechưa,khôngđượcnảnchí.Takhôngchophépcậutụtlạiphíasau.Nào,nào,Đuôi trắng!Cậukhôngđượcphụ lòngtincủata!

NgườianhemNâusẫmcủata,cậulàmộtchúngựatốtvàgiảndị.Khitachọncậuvàobộtứnàytađãđặtbaohyvọngvàocậu.Cậu làmột con vật biết làm việc và tính nết hiền lành. Ta quýtrọngcậu.Cậuđiphíangoàicùngvàvìthếlúcnàocậucũngthấyrõmọichuyệnvàquacậungườitacóthểđánhgiácôngviệccủachúngta,Nâusẫmạ.Tasẽkhôngbaogiờxúcphạmđếncậu,chỉcóđiềucậuphảikéo,kéo thậthăngvào,khôngđượcbỏcuộc.Tahứavớicậukhinàochúngmìnhkếtthúccôngviệccàybừa,gieohạtởAkxaivàtrởvềbản,cậusẽvẫnđượcđiởphíangoàicùngđểmọingườinhìnthấycậu.Chúngtasẽđingangquanhàcôấyđểkhicôấychạyrađườngcôấysẽnhìnngaythấycậu.NgườianhemNâusẫmạ,thếlàtachẳngđượcgặpcôấytrướckhilênđường.Nhưngtavẫngiữchiếckhăncủacôấytặngbênngườiđây,khănluônluônbênta,khôngbaogiờphảidầmmưa,dãituyết.Tangàyđêmnghĩđếncôấy,làmsaomàkhôngnghĩtớinàngđược!Nếutakhôngnghĩđếnnàngnữathìtấtcảsẽtrởnêntrốngrỗngvàcuộcsốngđốivớitachẳngcònýnghĩagìnữa…

Nào, nào, những chú ngựa của thần Kambar-Ata! Hãy cùngnhau tiến lên, tiến lên! Nào, nào… Tuyết vẫn còn rơi, rơi mãi!Những bông tuyết ướt lạnh làm sao! Chúngmình đã ướt hết từđầuđếnchânrồi.Màgióvẫncònthổi.Giámàbàcấpdưỡngcủachúngtanhớđếnviệclấynhữngchiếckhănngựachechođốngcỏthìtốtbiếtbao.Nếubàấykhôngnghĩrathìđốngcỏsẽướthếtvàmọichuyệnsẽhỏngbét.Lúcấytacònbiếtlấygìchocácbạnăn-mườihaichúngựachứítđâu!Đánglýphảidặnbàấytrướclúcđilàmmới phải. Ta quênmất, ta đâu có đoán trước được tuyết sẽrơi…

Màbàấythìđúnglàmộtbàgiàkỳlạ,cặpmắtcủabàtasaomàtinhthế.Nhữngconngựacủachúngta,aicũngphảikhen,nhìnmãimàkhôngchánmắt.Đúnglànhữngconngựatốt,bàấycông

nhận,chúngđượcchămsóc tửtếđấychứ,haibênsườnmỡphảidàytớihaingóntay.Trướckia,nhữngconngựanhưthếnày,vẫnlờibàgiàấynói,ngườitathườngxẻthịtvàonhữngngàygiỗchạp.Vàothờiấy,thịtănêhề.Màthịtngựaphảinấutrongnhữngcáichảochứađượctớibốnmươithùngnước.Rồingườitahớtlớpmỡởtrên -mỡấy gọi là zardep, cái tên thật lạ -múc từngmuôi đầymangđếnchongườiốm.Chínhbàấynói,ngườiốmmàđượcuốngthứmỡấylàkhỏengaylậptức.Đúnglàmộtbàgiàphàmănchonênlúcnàocũngchỉnghĩđếnmỡ.Toànnóigởvềmấyconngựa!Thôi,mặcxácbàấy!Ởtrường,aicũngbảolàchẳngcóđiềmlành,điềmgởgìcả,chẳngquađóchỉlànhữnglờinóiláo.Mặcxácbàấymuốnnóigìthìnói,miễnlàchuẩnbịbữaănchođúnggiờ.Màhômquabàấyđã làmchobọnmìnhngạcnhiênvìmónthịtdêrừng.Chắcđólàcondêgầygiơxươngnhưngdùsaocũnglàthịt.Bàấynóilàcóhaingườithợsănnàođótừtrongnúiđingangquarẽvàolềusưởivàđểlạichomộtphầnthịtsănđược.Cámơnnhữngngườithợsăn,đúnglànhữngngườiamhiểuphongtục.Họmuốnlầnđisănkhácsẽthuđượckếtquảvìvậyhọđãchiamộtphầnthịtchonhữngngườigặpđầutiên.Màchúngtarõrànglànhữngngườihọgặp đầu tiên trên đường từ trong núi ra, quanh đây còn ai nữađâu.Dùcóphingựakhắpnúi,khắpthảonguyêncũngchẳnggặpđược người nào. Tuyết vẫn cứ rơimãi, rơimãi khôngngớt…Mệtquárồi…”

Lũngựadừng lại,kiệtsức…Xuntanmuratnhảyxuống,vấtvảlắmcậumớiđứngvững,đôichântêdạivìbịépquáchặt,cậulảođảoquanhcỗngựanhưngườisayrượu.Cậucảmthấyđaulòngkhinhìnnhữngconngựađầmđìamồhôiđangđứngrun lậpcậpvàthởnặngnhọc,đứtquãng.Khắpmìnhchúngsuốttừtaiđếnchânđềuướtđẫm.Xuntanmuratbuột ramột tiếng rênvì thươngxót.Trong khi đó tuyết vẫn cứ rơi mãi, rơi mãi, rồi tan ngay trên

nhữngcáilưngđangbốchơicủalũngựa.Xuntanmuratquẳngcáibaotảiướtsũngtrênđầuxuốngvàbằngđôitaytêcóngvộivãtháodâythắngrồisauđókhôngghìmđượcnữa,cậukhócnấclên,ômchặtlấycổconChabdar.Vừakhóccậuvừathìthào:“Thalỗichota,thalỗichotađi!”.Cậucảmthấynơiđầumôimùimồhôingựa,mặnchát,âmấm…

– Ê,Xuntanmurat!Cóchuyệngìthế?-Anataiđangbámsátởđườngcàybêncạnh,cấtgiọnghỏi.

– Thôi,tháongựađi!-Xuntanmuratđáplại.

10

Nhưng rồi sáng hôm sau trời trở lại quang đãng, không mộtbóngmây.Khôngcònlạimộtchútdấuvếtcủatiếttrờiuámhômqua,chỉ thấyẩmướtvàmộtvài cơngió thổiqua,ánhnắngmặttrờilàmcholànhơinướclàlàtrênđấtánhlênmàuhồng.Trêncácđỉnhnúi, lớp tuyếtdàynhưđượcgội sạch,mangmộtmàu trắngtinhkhôi.Mặttrờisớmmaihiệnlênsaudãynúivớiránghồngrựcrỡnhuộmthắmcảmộtnửabầutrờimùaxuân,báochomọingườibiếtmộtngàytrờiđẹp.ToàncảnhAkxairộngmênhmônghiệnrõmồnmộtcùngvớitấtcảnhữngmươngxói,binhnguyên,gòđống,thunglũngxatítmùtắp.ThếnhưngdãynúiManasvĩđại-nơicạnhđóhọđãsinhravàlớnlên-chỉtrongmộtđêmcócảmgiácnhư đã dịch lại gần hơn. Quả thật khó có thể tin được điều đó,nhưngđúnglàtrongđêmấydãynúinhưbướclạigầnthảonguyênAkxaihơn,đểbuổisớm,khitỉnhdậy,nhữngngườithợcàysẽphảikinhngạcthốtlênvìsựvĩđại,vìvẻđẹpkỳdiệuvàsựhùngvĩcủanó.

Nhữngrặngnúinhấpnhô,ngọnxa,ngọngần,tấtcảđangbừnglênrựcrỡtrongbuổirạngđông..

Đúng,đólàmộtbuổisángvĩđạitrênthảonguyênAkxai.Cáccậu thợ cày cònđủngđỉnh, chưavội rađồng, chúngđợi chomặtđấtselạimộtchút.

Tronglúcchờđợi,mọingườichảilôngchongựa,sửasanglạicácbộđaithắng,đổnhữngbaolúakiềumạchbịướtraphơi.Mặttrờinhanhchóngsưởiấmvạnvật.Sauđó,tấtcảcùngrađồng,đếnchỗđể lạidàncày,ngườinàođivớibộ tứcủangườiấy.Nhữngchiếc

càyvẫnnằmnguyênởchỗcũ.Cảbacùngxúmvàokéotừngchiếclên,cạosạchđấtởlưỡicày,bôimỡvàocácbánhxerồitừngngườithắng ngựa vào cày củamình. Chúng dự định đến chiều sẽ càyxongkhoảngruộngấyđểsánghômsauchuyểnsangkhuđấtmới.Công việc chạy ào ào. Những chú ngựa saumột đêm được nghỉngơi,sángsớmlạiđượcchămsóccẩnthận,đangbướcđivớidángđiệu sảng khoái. Những cỗ cày nặng như thế mà chúng cứ kéobăngbăngđi.Buổicàyhômquadướitrờituyết,đãđượcđềnbùlạixứngđáng-lớptuyếttrongánhnắngmặttrờiđãvỡvụnrathànhtừnghònnhỏđềuđặn.Cónghĩa làđấtkhông “khó tính”, không“cằnnhằn”,đấtcàycóchấtlượng.

Đólàmộtngàythậttuyệt.Cónhữngngàynhưvậyđấy,khitấtcảmọichuyệnđềutrôichảy,khicuộcsốngtrởnêndễhiểu,giảnđơnvàkỳdiệu.Chẳngphảilàvôíchkhisuốtcảmùađônghọđãchuẩnbị,đãlàmviệccậtlực,đãphảirờibỏmáitrường.ĐộiquânAkxaiđanghoạtđộng,nhữngmũi càyđangxới tungmặtđấtvàcũnghômnayErgesvớiKubatkunsẽcómặt.Khiđóchúngsẽcócả thảy năm cỗ cày với mười lưỡi cày cùng hoạt động. Một lựclượng đáng kể đấy chứ. Một đội quân đổ bộ hùng hậu! Sau đóchúngsẽbừađấtrồigieohạt-vàkhiđóchỉcómỗiviệclàchờthuhoạch.Lúamìvụxuânchắcchắnchẳngphảilàloạilúatồi.ChínhônglãođộitrưởngSekisđãnóirằng,lúamìvụxuânvềsảnlượngcókémmộtchútnhưngđólàloạilúamìngonnhấttrongtấtcảcácloạilúa.Côngviệcnhấtđịnhsẽtrôichảy.Rồisẽcómưa.Khôngcólýnàomưalạicưỡnglạitakhibaonhiêucôngsứcđãđổra.Nhấtđịnhsẽcómưa,miễnsaongoàimặttrậnquântavẫncònđủsứccầmcựđểphảncông,đểchonhữnghạtlúamìnàyđượcsinhralàvìhạnhphúccủamọingườichứkhôngmắcnghẹnlạiởnơicổ…

Nhữngđườngcàyvẫnchạybăngbăngtrêncánhđồng.ĐiđầulàXuntanmurat,saunókhoảnghaitrămbướclàAnataivàcuốicùng

làErkinbekcáchnókhoảngnửavecxta.Trờimỗilúcmộtấmhơn.Nhữngthảmcỏnontrêncácsườnđồi

thảo nguyên xanh um lên từng ngày, giống như trong nhữngchuyệncổtích:đisanghướngnày,nhìnthấybênkiacỏxanhum,đisanghướngkia,nhìnthấybênnàycỏcũngxanhum.Mặtđấtnhưđượccảilãohoànsinh,đượcthấmđủnước,nhữngcỗcàyvẫntiếp tục chạy băng băng trên cánh đồng Akxai, để lại phía saunhữngluốngcàytươirói…

Mộtcánhchimsơncatừmặtđấtvútlên.Tiếnghótcủanóngânvang đâu đó. Ở chỗ khác có tiếng hót đáp lại ngay. Rồi lạimộttiếnghótnữa.Xuntanmuratmỉmcười.Cứhótđi cho thỏa thích.Khôngmộtmáinhà,khôngmộtchiếcláhaymộtcànhcâycheđầu,chúng sống thoải mái giữa thảo nguyên trơ trụi và chúng thỏamãnvới điềuđó.Thỏamãnvềmùaxuân, vềmặt trời!Cònhômquachúngởđâu,vàonhữngngàythờitiếtxấuchúngsốngrasao?Ờ,màtấtcảnhữngđiềuấygiờđâyđãquarồi.

Vàbâygiờ,mùaxuânsẽchẳngchịulùibướcnữa.Nhưngcôngviệc còn rấtnhiều, tất cảmới chỉ bắtđầu thôi.Thìđã sao!Đấy,hômnayErgesvàKubatkunsẽtớivàkhiấycảđộiquânđổbộsẽcùngchungvaigánhvác,côngviệcsẽtrôichảy,sẽổnthôi…

Đang thúc lũ ngựa, Xuntanmurat bỗng nhìn thấy bóng mộtngườikỵsĩởđằngxa.Ngườiđóphóngngangqua,cáchkhuruộngmộtđoạn,thỉnhthoảnglạinhìnvềphíachúng.Ngườiđóđộixùxùtrênđầuchiếcmũ lôngmùađông, sau lưngkhoáckhẩusúngvàđangphivềphíanúi.Conngựacủaanhtalàconngựanòi,chuyêndùngđểcưỡi,màuhungđỏ.Mấyđứabạncũngnhìnthấyanhta,chúngkêulên:

– Ê,ngườithợsăn,ghévàođâyđã!

Nhưngngười thợ sănkhôngkịpđáp lời.Anh taphingaybên

cạnh nhưng không tiến lại gần, mắt lúc nào cũng nhìn về phíachúng.Xuntanmuratvuimừngvìsựxuấthiệncủangườithợsăn,cậudừngngựalại,đứnghẳnlênbànđạp,héttovềphíađó:

– Này,ngườithợsăn,cámơnanhvìphầnthịtsiranga[25].Cámơn!Cámơnvìphầnthịtsiranga!

Ngườithợsănvẫnkhôngđáplời.Hìnhnhưanhtakhôngnghethấyhoặckhônghiểucậunóigì.Mộtlátsauanhtađãkhuấtsauđồicỏ.Chắcanhtađangvội.

Khoảngnửagiờ sau,người thợ săn thứhai xuấthiện.Anh tacũng phi về hướng núi và trên lưng cũng đeo một khẩu súng.Nhưng anh ta phi dọc theo phía bên kia của khu đất và thỉnhthoảngcũngđưamắtnhìnvềphíacáccậu.Ngườithợsănphilặnglẽ,khôngrẽvàochàohỏinhữngngườithợcày.Màđúngrathìnênrẽ vàomột lát để hỏi thămnhữngngười thợ cày và chúc họ sứckhỏecùngmùamàngbộithu.ÔnglãoSekischắcsẽnóirằngđólànhữngngườikhôngbiếtđiều.Cóthểônglãonóiđúng,ônglãolàmộtngườisángsuốt.

Ngaysauđóđãxảyramộtsựkiệnxúcđộngnhất

Anatailàngườiđầutiênpháthiệnra.Giỏithật!Nógàođếnvỡhọng:

– Sếu,sếubayvềkìa!

Xuntanmurat nhìn lên trời - trong khoảng không bao lamàuxanh nhạt trong suốt và sâu thẳm của bầu trời, những con sếuđangbaychầmchậm, lượnthànhmộtcungtròn.Chúngvừabayvừasắpxếp lạiđộihình,vừavuivẻgọinhau.Mộtđànchimlớnlắm,baytíttrêncao,nhưngbầutrờicòncaohơnnữa.Bầutrờibaola,lồnglộngvàđànsếntrôngnhưmộthònđảosinhđộngđangbơitrong khoảng không bao la ấy. Xuntanmurat ngửa cổ nhìn,mãimộtlúcsaucậumớihòtheo,héttoánglên:

– Hoanhô!Sếu!Sếu!

Cảbachúthợcàyđềunhậnrađólànhữngconsếu,nhưngvẫncứgọiầmlên,báochonhaubiếtcáitinbấtngờấy:

– Sếu!Sếu!Sếu!

Xuntanmuratchợtnhớra,khinhữngconsếubayvềsớmthìđólàđiềmlành.

– Sếu đầu mùa! Sếu đầu mùa! Điềm lành đấy! - vẫn ngồinguyêntrênyên,cậuquaylạihétvềphíaAnatai:-Sẽđượcmùa,sẽđượcmùa!

– Cáigì?Cáigì?-Anataikhôngngherõ.

– Sẽđượcmùa!Sẽđượcmùa!

ĐếnlượtAnatailạiquayvềphíaErkinbekhétlên:

– Sẽđượcmùa,sẽđượcmùa!

VàErkinbektrảlời:

– Nghethấyrồi,nghethấyrồi!Sẽđượcmùa!

Nhữngchúsếuvẫncứbơibồngbềnhtrênbầutrờixanhthẳm,chúngbơikhôngvộivã,chaolượnnhịpnhàngtrênnhữngđôicánhdậpdờnnhưsóng,thỉnhthoảnglạibìnhthảnkêulênhoặccảđànlạiđồngloạtcấttiếngvàsauđóchúnglặnglẽtiếptụcbay.Trongkhoảngkhônggiantrongsuốtcủangàyhômấycóthểnhìnthấyrõnhữngchiếccổnhỏvươndài,nhữngchiếcmỏbéxíuvànhữngcặpchânépchặtvàobụnghoặckhéphờhờcủanhữngconsếu.Thỉnhthoảngtrongsựchuyểnđộngcủachúngthấylóelênnhữngchiếclông trắng ở rìa cánh.Quan sát đàn chim, các chú thợ cày thấychúngđangtừtừhạthấpxuống.Đànsếuđanghạdầnxuốngđất,dườngnhưchúngđangbịmộtdòngchảyvôhìnhnàođóđưađiđếntậnphíachânnúixatít.Trongđờimình,Xuntanmuratchưabaogiờđượcnhìn thấynhững con sếu thật gần.Baogiờ chúng cũng

baylượntrênđầu,giốngnhưmộtảoảnh,mộtgiấcmơ.– Nhìn kìa, chúng đang hạ cánh, chúng đang đáp xuống! -

Xuntanmuratkêulênvàcảbacùngnhảyxuốngngựa,bỏmặccỗngựa cùng với những chiếc cày lại, lao thẳng về hướng nơi đànchimđangđápxuống.

Chúng chạy rất nhanh, phóng hết tốc lực! Chúngmuốn nhìnthấynhữngconchimsếuthậtgần:Hìnhdángnhữngconchimsếurasaonhỉ?Điềuấyquảlàhấpdẫn!

Ồ,Xuntanmuratchạynhanhlàmsao!Đấtdướichânnhưđangchạyngượclại.Vàcùngvớimặtđất,nhữngđỉnhnúiphủđầytuyếttrắngcũngđangchạylạivàđànsếuđangchaolượntrongkhôngkhímàkhônglúcnàocậurờimắtnhưcũngđangbơigầnlại.Cậudườngnhưnghẹnthởvìsungsướngvàvìchạymệt.Vàtronglúcchạyđuổi theođànchim,cậuhânhoannghĩrằng,giảdụnhữngconchimsếukiađánhrơiramộtchiếclông,cậusẽtìmthấyvàsẽgiữ lại để tăngMyrzagun, rồi cậu sẽ kể lại cho cô ấy nghemọichuyệnđãxảyranhưthếnào.Miễnsaođuổikịpđược,miễnsaonhìn thấy những con sếu thật gần. Xuntanmurat vẫn chạy vàmang theo trong lòngmột tình cảm trìumến đối vớiMyrzagun.Nếucóthể,cậusẽchạyngaybâygiờđếnvớicôấycùngvớichiếclôngchimsếu…ChạyngayđếnvớiMyrzanguncùngvớimộtchiếclôngchimsếu!

11

Cácchàngtraicứchạymiết,nhưngtrongkhiđócómộtconmắthungdữvẫnđangchămchúquansátchúngqua lỗ thướcngắm,nhẹnhànghướngđầuruồi từđứathứnhấtsangđứathứhairồiđứathứba.Conmắtấynhìnmộtcáchcămthù,khiqualỗthướcngắmnónhậnthấycáccậuđangchạyvềphíađànsếu.Mảnhđấtsauthướcngắmrộngmênhmông,cònnhữngcậuthợcàytronglỗngắmcủađầuruồiđangrungrinhtrôngmớithậtnhỏbélàmsao…Trongthướcngắm,bầutrờitrênđầuchúngrộngbaola,cònchúngtrênđầuruồiấy,lạivôcùngnhỏbé.Chỉcầnkéonhẹngóntaylàlũtrẻsẽkhôngcònnữa…trongmộtgiâytấtcảbọnchúngsẽbiếnmất,sẽkhôngcònthấpthoángtronglỗngắmnữa.Đểlàmviệcấychỉcầnkéonhẹngóntaylêncò.

– Hà,taođãtómgọnbọnnhócnàyvàotrongthướcngắm,giábâygiờđượchạtừngđứamột,chúngsẽkhôngkịpkêumộttiếng.-Kẻvừangắmlũtrẻquađầuruồi,cốnínthởnói.

– Thôi đi, đừng có làm cái trò ngốc nữa!Không được đùa vớisúngđạnvàđừngcónhắmvớvẩn. -Ngườikia trả lời, tayđangcầmcươngngựa,đứngtrongđámcâykurai,dướimộtcáihốsâubênchânđồi,giốngnhưhangchósói.

Ngườivừangắmkhôngnóigìnữa,đưataysờsờyếthầu,nhưngvẫnhướngđầuruồivềphíabọntrẻ.

– Tảobảolàđừngthòđầuranữa.-Ngườigiữngựaralệnh.-Bọnchúngchạyđếnrồisẽchạyđi.Việcgìđếnmày?

Ngườikiavẫnkhôngchịunghetheo.Hắntanằmsấp,ápcáimá

đầyrâuvàobángsúngcóvẻthíchthúngắmquađầuruồithấylũtrẻđanghớthảichạytheonhữngtiếngkêucủađànsếu.Hắnđiêntiết.Chúngvừachạyvừacười!Vừachạyvừacười!Sướnglắmđấy!Chỉcầnsiếtcòchobaphátsúnglàmấythằngônnàyhếtđườnggiãy.Vừachạyvừacười!Hừ,thửhỏichúngthíchthúcáigìcơchứ?Cứchạyvàcườiầmĩ…

Mấychúthợcàyvẫncứchạymiết,nhưngkhichạylênđỉnhđồichúngthấyđànsếucóvẻmuốnbốclêncaohơn…chắcchúngkhôngmuốn đáp xuống nữa. Cũng có thể các cậu có cảm giác đàn sếuđịnhhạcánhxuốngthôi.

Mấychàngthanhniêndừnglạithởhổnhển,vẫncònđanghăngtiết.Xuntanmuratchạytiếpthêmmộtđoạnnữarồimớidừnglại,ngắmtheođànsếuvớinhữnggiọtlệnơikhóemắt…

Sau đó, các cậu quay lại và tiếp tục công việc củamình trênmảnhđấtAkxai.Ngàyhômấytrờiđẹpthật.Quảlàmộtngàykỳdiệu.Đếntrưa,mộtchiếcxengựalớncủanôngtrangmanglênchocáccậukhoaitây,thịt,bộtmì,củiđunvàcỏkhôchongựa.Ngườiđánh xe nói, ông đội trưởng Sekis nhắn là sángmai ông sẽ lêncùngvớiErgesvàKubatkun,ôngấycònnhắnlàXuntanmuratvàcácbạnđừngcóbuồnnữa,tấtcảmọiviệcđãgiảiquyếtxongxuôivàngàymaiđộiquânđổbộsẽcómặtđầyđủ.Dứtkhoátnhưvậyđấy.NgoàirachỉhaingàynữachínhôngchủtịchTynalievsẽlênAkxai thămmọi người. Đó là những tin tứcmới nhấtmà ngườiđánhxemangđến.Mọingườicùngăntrưavớinhauvàkhicánhthợcàychuẩnbịrađồng,bàcấpdưỡngđềnghịXuntanmuratchobàtheoxevềbảnvìbàcómộtviệcrấtcầnvàtiệnthểlấyxàphònggiặtlênluôn.Đểbọntrẻkhôngbịđói,bàđãlàmsẵnmộtsốbánhmìđủăntrongngàyvànấusẵnmộtnồisúp,khinàoănchúngchỉviệc hâm lại. Xuntanmurat không muốn cho bà cấp dưỡng đinhưngchẳnglẽlạiđicãinhauvớingườilớnvàgiữbàấylại,cậu

đànhphảiđồngý.Bàhứasángmaisẽquay lạicùngvớiôngđộitrưởngSekis.

Nóirồi,nhữngchàngthợcàylạiquaytrởlạivớinhữngchiếccàycủamình. Thời gian còn lại trong ngày hôm ấy chúng phải càyxongkhuruộng.Đếnchiềutốithìcôngviệchoànthành.Bâygiờcóthểphóng tầmmắtbaoquátkhắp cánhđồngvừamới cày xong.Khuruộngđầutiênđãhoànthành,nhưngtrướcmắtcònphảicàybaonhiêuđấtnữa.Mởđầucôngviệcnhưthếlàtốt.Đầuxuôithìđuôilọt.

Mãiđếnlúctrờichạngvạngcáccậumớikếtthúcđườngcàycuốicùng.Sauđó,chúngcàylạinhữngchỗbịlỏiởđầuruộngvànhanhchóngđưacàysangkhoảngruộngbêncạnhđểsángmaicóthểcàyngayđược.

Tronglúccáccậutháongựavàquayvềnơiđóngtrạithìtrờiđãtối hẳn.Khu trại vắng tanh.Bà lão cấp dưỡng đã về bản. Thôi,cũngchẳngsao,sángmaibàấyquaylại.

Sau một ngày làm việc cật lực, cả bọn mệt rã người. Chúngchậm rãi tháo vòng cổ ngựa rồi mang những bộ đai thắng vàotronglềuđểvàochỗcủamình.Cònlũngựa,mườihaiconcảthảy,được buộc cẩn thậnnơi chiếc xe tải cũ không còn bánh xe, đượcmang lênđâyđể thay chonhững chiếcmáng cỏ.Từng chúngựađượcbuộcvàođúngvịtrícủamìnhbêncạnhphầncỏkhôdànhchonóởtrongchiếcxe.Cácchúthợcàyđịnhngàymaisẽdậysớmđểcọrửahếtmồhôitrênmìnhngựa.Cáccậurửaráychântaytrongbóng tối, sau đónhómmột đống lửa trong lều và bênngọnđèn,chúng ăn bữa chiều khô khan, đạm bạc, không đủ sức làm ấmngười.

Cảbọnđingủ.Xuntanmuratchợpmắtsaucùng.Trướckhingủ,cậu còn ra khỏi lềumột lần nữa xem xét đàn ngựa.Những chúngựavẫnbìnhthảnđứngvụcmõmvàobócỏkhô,nhaisộtsoạtvà

thởphìphì,vẻmệtmỏi.Lũngựavẫnthảnnhiênđứngcạnhnhau,mỗibênxesáucon.

Khônggiancóvẻyêntĩnh.Trănghạhuyềntreolơlửng,trôngnhỏxíu.

Xuntanmuratđilạimộtlát,khônghiểusaocậulạicảmthấysờsợ.Mộtsựvắngvẻ,yêntĩnhđếnghêngười.Mànđêmthămthẳm,mênhmông.Trướcđó,bậnrộnvìcôngviệcvàlolắng,cậukhôngnhậnthấybuổitốitrênthảonguyênhoangvắngthậtracũngrấtđáng sợ.Cậunằmmãimột chỗ,mắtmở thao láonhìn vào bóngđêm,khôngsaongủđược.Cậusuynghĩvànhớlạimọichuyệnlinhtinh.Cậubỗngcảmthấybuồnvànhớnhà.Khôngbiếtvắngcậu,ởnhàmẹxoayxởrasao?Cònbố,thếlàvẫnchẳngcótintứcgì.Nếucóthư,ngườiđánhxehômnayđãmanglênrồivànhấtđịnhanhtasẽđòiSuyunchu[26]nữachứchẳngchơi.Nếuanhấymuốngìthìmìnhcũngsẽđưahết.Màbiếttặnganhấycáigìđược!Ởđây,cậucó cái gìđánggiáđâu.Cậusẽhứa tặnganhấynửabao lúamì,nhưngphảichờđếnmùathukhinôngtrangchiathóccậumớicó.Xuntanmurat thởdàibuồnbã,nghĩmãi về chuyệnấy.Cậu chợtnhớlạichuyệncậuhứavớiAdzhimurat,khinàobốtừmặttrậnvềhai anh em sẽ cùng cưỡi conChabdar ra ga đón bố, cậu sẽ ngồiđằngtrướcvì cậu làanhcòn thằngemsẽngồiđằngsau.VàkhigặpbốchúngsẽtraolạichobốconChabdarđểbốcưỡi,cònanhemsẽ chạy bên cạnh quay lại đónmẹ và những người thân quen…Chaoôi,nếuniềmhạnhphúcấytrởthànhhiệnthực,cậusẽtháongayconChabdarrakhỏicỗngựavàphóngđingay..Sauđó,cậusẽlàmbùlạigấptrămlần…

Xuntanmuratlặnglẽkhóc,bởi lẽcậulờmờhiểurarằngniềmhạnhphúcấycóthểsẽchẳngbaogiờcó.

Sauđócậumỉmcườimộtmìnhtrongđêmkhinhớlại lầngặpMyrzagunbênnhữngphiếnđádẫnquasông.Đếntậnbâygiờcậu

vẫncònnhớcảmgiácrạorựckhibàntaycôấychạmvàotaycậuvà bàn tay ấy đã nói: “Mình rất sung sướng! Rất sung sướng!Chẳnglẽbạnkhôngnhậnthấylàmìnhrấtsungsướnghaysao!”.LúcấycậuđãnhậnrachínhmìnhtrongtâmtríMyrzagunvàcậuđãrấtđỗingạcnhiên,nhưngđồngthờicũngrấtsungsướngvìsựphát hiện đó, rằng Myrzagun cũng chính là cậu. Có lẽ bây giờMyrzagunđãngủ.Màcũngcóthểvaochínhphútnàycôấyđangnghĩvềcậu.Dùsaothìcậuvẫncứlàcậucơmà.Xuntanmuratlầntrong bóng đêm chiếc khănmùi soa củaMyrzagun trong túi áovarơivàvuốtnhènhẹ…

Mơmàngtrongnhữngýnghĩấy,Xuntanmuratngủthiếpđilúcnàokhônghay.Nóngủmộtgiấcrấtsay.Sauđónómơthấymộtgiấcmơthậtkhủngkhiếp.Cómộtngườinàođóđangbópcổvàvặntréotaynórasaulưng.Xuntanmuratbừngtỉnhdậyvàchưakịphétlênvìsợhãithìmộtbàntaynặngvàcứngngắcsặcmùithuốcrêcủaaiđóbịtchặtlấymồmcậu.

– Immồm, nếumàymuốn sống! -Một giọng nói khàn khàn,nồngnặcmùithuốclárótngayvàotaicậu.Hàmcậubịmộtbàntaycứngnhưsắtbópmạnhđếnđaunhứcvàngaylúcđómộtchiếcgiẻ tống ngày vào mồm. Trong lúc Xuntanmurat còn đang địnhthầnxemcóchuyệngìxảyrathìhaicánhtaycủacậuđãbịtróingoặt ra sau lưng.Cậuvãmồhôi, lạnh toát cảngười, toàn thânbấtgiácrunlên.Haingườilọtvàotronglềulàaivàtạisaolạitróicậulại?

– Thếnào,xongchưa?-Mộtngườihỏikhẽ.-Bâygiờđếnlượtmấyđứakia.

HọlúihúitrongbóngtốinơiAnataiđangngủ.Anataikêuthétlên,giãygiụamộtlátnhưngngaysauđónócũngbịtróichặt.

CònErkinbekhìnhnhưbịđánhvàođầu.Nórênrỉmấytiếngrồicũngimluôn.

Xuntanmuratkhôngtàinàohiểuđượccóchuyệngìđangxảyra.Mảnhgiẻnhétcứngtrongmiệnglàmcậunghẹtthởcònhaicánhtaybịtêcứngvìsợidâytrói.Tronglềutốiom.Nhưngnhữngngườiấylàai,tạisaohọlạixửsựvớichúngnhưvậy,họmuốngì,cóthểhọmuốngiếtbọnchúngchăng?Nhưnggiếtđểlàmgì?

Xuntanmurat cố vùng vẫy, giãy giụa, nhưng ngay lúc ấymộtngười lấyđầugốiđè chặt cậuxuốngvàdùngmộtngón taycứngnhưsắtcốcmạnhvàođầucậurồinóikhẽnhưngrõràng:

– Đừngcóđálungtungnữanghekhông?Màychắclàthằngchỉhuyởđây,nhớrachưa?-Ngườiđóvừanóivừagõngóntaycứngnhưsắtvàođầucậu.-Hãykhônngoanmộttíthìmọichuyệnổnhết.Khimọingườitìmthấychúngmàyởđâythìcứkểlạiynhưđãxảyra.Chẳngaibắttộichúngmày!Cònnếunhưbâygiờthằngnàokêu lên tao sẽ giếtngaynhưgiết lũ chó con, linhhồn sẽ vềchầuôngvảingaylậptức.Cứnằmimđấythìkhôngchết!

Vàhaingườicùngbướcrakhỏi lềuvừathởhổnhểnvừakhạcnhổvàlầmbầmchửirủa.

Xuntanmuratnghethấyhọ loayhoayởchỗbuộcngựa.Khônghiểuhọlàmgìnhưnglũngựatỏrasợhãi,giậmchânầmĩ,thởphìphì và lồng lên.Một lát sau, nghe thấy tiếng vó ngựa, tiếng roiquấtvunvútrồilạinhữngtiếngchửirủavàtiếngvóngựaxadầnvàimhẳn.

MãiđếnlúcấyXuntanmuratmớicảmthấytoànbộnỗikhủngkhiếpkhihiểurachuyệngì.Bọnăncắpngựađã lấymấtnhữngcon ngựa cày!Một nỗi xúc phạm và căm giận choán ngợp tronglòng.Cậugiãygiụacốlàmlỏngsợidâytróinhưngchẳngănthuagì.Vừathởhổnhểnvừalắclắcđầu,cậucốdùnglưỡiđẩymảnhgiẻtrongmiệngra.Trongmiệngbỏngrát,phồngcăngravàbị chảymáu.Nhưngcuốicùng,cậuvẫnnhổđượcmảnhgiẻkhốnkiếprakhỏimiệng.Cậu có cảmgiác như đã được tự do hoàn toàn.Một

luồngkhôngkhíùavàophổilàmđầuóccậuchoángváng.– Cáccậuơi,mìnhđây!-Cậungẩngđầulên,cấttiếng:-Mình

đây,mìnhđangnóiđây!

Nhưng chẳng có ai trả lời cậu cả. Cậu nghe thấy Anatai vàErkinbekđộngđậytạichỗcáccậuấynằm.

– Cáccậuơi.-Cậunóitiếp.-Đừngsợ.Mìnhsẽđếnngay,mìnhsẽtìmcách.Miễnlàcáccậunghetheomình.Anatai,cậuđangởđâu,độngđậylênxemnào!

Anatailúngbúngtrongcổ,bắtđầucựaquậyrồinhổmdậy.

– Anatai, chờmìnhmột tí! Cậu cứ ở đấy. - Xuntanmurat lănquađốngquầnáo,laothẳngđếnchỗnó.-Bâygiờcậunằmquaylưnglạiphíamình,thẳngtayra.Cậunghethấykhông,quaylưnglạiphíamìnhvàgiơtayra…

Haiđứanằmquaylưngvàonhau,Xuntanmuratlầntìmsợidâythừngở taybạn.Cậura lệnhchoAnatainênnằmthếnào,xoayngườirasaovàlầntìmđượcsợidâytrói.VừađộngviênchoAnataicốchịucơnđaunơicánhtay,cậuvừanắmđầusợidâybuộckéolỏngra.ĐếnlúcnàyAnataiđãcóthểtựgỡhaitayrađượcrồi.

12

Bọnăncướpngựarútluikhôngvộivã.Lúcthìchúngphinướckiệu, lúc thìphinướcđạinhỏ.Trongđêmtốikhómàphinhanhđược,vảlạicũngkhôngcầnthiếtphảivắtchânlêncổlàmgì.Mọiviệcđãđượctiếnhànhrấtêmđẹp,sợgìmàphảichạycơchứ!Sợmấythằngnhócà?Quanhđâyđếnhàngtrămvecxtakhôngcómộtbóngngười,cònbọnnhócđãbịtróichặt,nằmthởphìphìbằnghailỗmũi. Chúng phải biết cảm ơn số phận vì đã được đối xử nhưvậy…

Bọnchúnglừađimấtbốnconngựa,tínhtoánmỗiđứasẽđượcmộtđôi.Nhiềuhơnkhông thể lấyđược.CầuChúanuốt cho trôitừng này là tốt lắm rồi…Đường còn dài, nhưng toàn qua nhữngvùngkhôngcóngười.PhảimấtbangàymớiđếnđượcvùngngoạiôthànhphốTashkent.Sauđócònphảiđinữa.Chỉcầnlàmsaođiđượcđếnnơi,còncôngviệctiếptheochỉlàchuyệnvặt.ỞchợAlaitrong thành phố Tashkent, người ta tranh nhau từng cân từnglạngthịt, toànlàdânbuônbán, lõiđờicả.Họsẽgiảiquyếtxongthôi.Nghềcủahọnhưvậymà!Cònbốnconngựatuyệttrầnnày,nếuxẻ thịt rabánphảiđánggiá cảđốngvàngấy chứ, làmcáchnàođemtiềnđichoổn?Việcấycũngchẳngphảichuyệnđùa!Biếtmangcảđốngtiềnấyđiđâuđược?Làmđượcmộtmẻthậtđãđời!Miễnsaophảigiảiquyếtchonhanh.Tạmcoinhưmọichuyệnđãxongxuôi!Bâygiờthìđimàđuổigiótrêncánhđồng.Cứcótiềnthìchuồnđiđâuchẳngđược.Màcũngđếnlúcrồi,đếnlúcphảichuồnkhỏinơi đây thôi, trongkhingười ta còn chưa tómđược.Nếubịtómcổthìcoinhưtậnsố.Ratòangaylậptức.Nhưngcáibọnngu

nhưlừaấythìđừnghòngmàtómđược!Cứcótiền làsống!PhíabênkiathànhphốTashkentcònbiếtbaonhiêulàđấtđai,thànhphốnữa.

Ngườiđờinóiquảkhôngsai:Cáigìcũngcósốcả.Đãtưởnglàhếtđườnglàmăn.Thôithìđànhphảimòvàonúitronglúcbănggiánày,thửtìmmộtconcừurừngxemsao.Đếnkhibắnđượcthìthịtchẳngralàmsao,toàngânlàgân,khônggặmđược.Màđạnthì cũngsắphết.Không thểkéodài tình cảnhnày lâuhơnđượcnữa.Thếmàbỗngnhiên-cứnhưtừtrêntrờirơixuống-bọntrẻcùngvớiđốngcàybừacủachúng lạixuấthiệnởAkxai.Đúng làChúađãgửiđến!ChắcchắnlàcóChúaởtrêntrời.Chúađãbanphátchotừngngườiphầncủamìnhđángđượchưởng.

Màcũngchẳngkịpchọn lựagì, cứ lấybừanhữngconởngoàicùng. Thực ra cũng chẳng cần phải chọn, con nào cũng như connào,mỡhaibênhôngphảidàyđếnhaingóntay,loạinàybâygiờcóđicùngtrờicuốiđấtcũngchẳngbóiđâura.Thịtnàymàhầmnhừthì cứgọi là thèmrỏdãi.Đúng làcóChúathật!Đúng làcóChúa đang ngự trị ở trên trời! ChínhNgài đã gửi tặng vật nàyxuống,chínhNgàiđãgiúpchothànhcông!…

Bọnchúngvẫncứđủngđỉnh.Tộigìmàlàmcholũngựabịsụtcân.NhữngchúngựanhưthếnàythìbọnbánthịtởchợAlaikhỏiphảichê.Cứchồngtiềnrađâyrồihãylấyngựa,đồbầntiện!…

Thế làbốnchúngựa tuyệtđẹpđangbịdắtđibằngnhữngsợidâycươngdàibằngdađãđượcchuẩnbịsẵntừtrước.Chúngđangphinướckiệuvàthởphìphò.Làmsaomàchúngbiếtđượcchúngbịlùađiđâu?Bọncướpđãtínhtoánkỹlưỡngchuyệnlùabầyngựađicảrồi.Cứđểcảđànnhưvậythìkhôngthểlùađiđược,chúngsẽchạytánloạnmất.Chỉcócách,mộtngườiphiởgiữacầmtrongtaynhững sợi dây cương dài dắt những con ngựa chạy hai bên, bênphải hai con, bên trái hai con, còn người kia cưỡi trên lưng con

ngựahungnhất chạyđằng sau, lấy roi thúc lũngựa, không chochúng dừng lại. Chỉ có cách ấy mới đưa chúng đi được. Khôngnhanh lắm nhưng cũng không chậm. Cần phải biết tính toán,trongmọicôngviệccầnphảibiếttínhtoán…!

13

Con Chabdar vẫn còn nguyên chỗ cũ. Xuntanmurat chạy rakhỏilềuvànhảyngaylênlưngconChabdarrồivừaquaytròntrênlưngngựacậuvừagọilại:

– Anatai,cậuphóngngayvềbảnđi!Nhanhlên!Phóngngayđi!Gọingườimìnhđến!Cònmìnhsẽgiữbọnchúnglại!Mìnhsẽđuổikịp.Nhanh lên!Còn cậu,Erkinbek, cậu cứ ởđây,khôngđượcđiđâucả,rõchưa?Phóngngayđi,Anatai,phóngngayđi!…

Nói xong Xuntanmurat thúc con Chabdar! Người anh emChabdar của ta, tiến lên, phải đuổi kịp bọn chúng! Ta sẽ khôngngã đâu, đừng lo cho ta. Tiến lên, Chabdar. Nếu có phải chết,chúng ta sẽ cùng chết, chỉ cần cậuphóngnhanh lên,nhanhnữalên.Tabiết, trời tối lắmphảikhông?Tacũngsợvàcậucũngsợ,nhưngdùsaovẫncứphảitiến.Nhanhlên,nhanhnữalên!Chúngđâurồi?Cócáigìlấplánhđằngtrướckia?Cócáigìđangchuyểnđộng đằng trước kia? Không được để chúng thoát. Tiến lên,Chabdar,tiếnlên…Đừngvấpngã,Chabdar,đừngvấpngã…

14

– Cóngườiđuổitheo!-Mộttronghaikẻăncắpngựasợhãikêulên,nghethấytiếngvóngựađangtiếnđếngần.

Chúngvộivãthúcngựaphinướcđại.Bâygiờthìchẳngphảilàđi dạomát nữa. Bây giờ chỉ còn nước cuối cùng: Được làm vua,thua làmgiặc!Bâygiờ chỉ có chạy, chạy chonhanh, chạykhôngkịpngoáiđầulạinữa!

Têndẫnđầuthungắndâycươngcủabốnconngựaăncắplạivànằm rạp trên yên. Tên kia vung roi quất điên cuồng, thúc phíasau.Mặtđất rên rỉvì tiếngvóngựachạydồndập.Gió rítàoàobêntai.Bóngđêmvùnvụtlaongượctrởlạinhưmộtdòngsôngđenngòmkhôngbếnbờ.

– Đứnglại!Khôngthoátđượcđâu,đứnglại!-Xuntanmurathétvềphíachúng,mỗilúcmộttiếnlạigầnhơn.Nhưngtiếnghétcủacậu vọng đến nghe rời rạc, ngắt quãng trong tiếng vó ngựa dồndập,điêncuồng.

Chabdar!ConngựaChabdarvĩđại!ConngựaChabdarcủabố!Nóphimới tuyệt làmsao!Cứnhư lànóhiểu rằngbằngmọigiáphảiđuổikịp,khôngthểvàkhôngđượcphépngãxuốngtrênmảnhđấtAkxaitrongcuộcchạyđuakhủngkhiếpgiữađêmđennày.

Xuntanmuratnhanhchóngphivònglênngangvớibọnăncắp.Bọnchúngvớiđànngựabuộcdâythắttheosaukhôngthểdễdàngchạynhanhđược.

– Trảlạinhữngconngựacủachúngtôi!Trảlạimaunhữngconngựacàyđây!-Xuntanmurathétlên.

Ngườiđisauquaynganglại,laothẳngvàocậunhưmộtconthúvồ mồi. Hắn muốn hất Xuntanmurat ngã ngựa, nhưngXuntanmurattránhđược.Khálắm,Chabdar,khálắm!

Xuntanmurat thoát khỏi tên ăn cắp liền phóng vọt lên phíatrướcvàtừbêncạnhlaothẳngvàođànngựa,cốchènđểbắtngườidẫnđầuphảiquaylại.

– Quaylại!Quaylại!-Cậuhétto.

– Cútđi,taogiếtchếtbâygiờ!-Tênkiathétlên,quayngoắtlạinhưngXuntanmuratđãnhanhnhẹnphóngvọtlêntrướcvàlạitìmcáchchènlũngựa,khôngchophitheođườngthẳng.

Họ cứ phi như vậy. Tên hộ tống mỗi lần đuổi sát đếnXuntanmuratthìcậulạitránhrarồilạilaotừbênnàyhoặctừbênkiasang,cắtngangđườngtiếncủađànngựa.

Sauđó,bỗngmộttiếngnổvanglên.Xuntanmuratkhôngnghethấytiếngsúng,cậuchỉnhìnthấymộtánhlửalóelêntrongchớpmắtvàsửngsốtnhậnrakhoảngkhônggianbaolacủaAkxaivàmộtđámlộnxộn,đenngòm,ngườingựađangđiêncuồnglaoquatrướcmặt…

Cậubịngãvăngrakhỏi lưngngựa, lăn lông lốcvàđậpmạnhngườivàomộthònđáđauđiếng.Khivừanhổmdậycậuhiểungayrằngkhôngphảingựabịvấpngã.Conngựatộinghiệpđổvậtsangmộtbên,đậpđầuxuốngđấtthởhổnhển,bốnchângiãygiụamộtcáchtuyệtvọngnhưđangcốvùnglênđểchạy…

Xuntanmuratbậtkêu thất thanhvìđauđớnvà cămgiận.Vàkhôngkịphiểulàmìnhđanglàmgì,cậulaotheonhữngtênăncắpngựa.

– Đứnglại!Khôngthoátnổiđâu!Taosẽđuổikịp!ChúngmàyđãgiếtchếtChabdar!GiếtchếtChabdarcủabốtaorồi!

Cậu cắm đầu chạy, không còn nhớ gì đến bản thân, cậu căm

phẫnchạynhưđiên,cậuvẫnchạy,chạytheobọnăncướp,tưởngnhưmìnhcó thểđuổikịp,có thểbắtchúngquay lại.Bọnkẻcắpchạyxadần, xadần,mỗi lúcmộtxahơnnữa,nhưng cậukhôngchịuthua,cậuvẫncốđuổi.Cậuvẫnchạy,cảmthấytoànthânnhưbốc lửa,bỏngrát,nhất làmặtvàhai cánh tay,máu trongngườichảyrầnrật.Càngchạynhanhbaonhiêu,càngchạyxabaonhiêuthìkhuônmặtvàhai cánh taynhư càng cháymạnhhơn,khôngsaochịunổi…

Sauđó,Xuntanmuratngãvậtxuống,lăntrênmặtđất,thởhồnghộcnhưngườisắpchếtngạt.Khuônmặtvàhaicánhtayđaubuốt,nhứcnhối.Cậu vật vã, la hét, gào khóc, cậu căm thùmànđêm,cămthùnhữngđốmsángrựcrỡđangnhảynhóttrongmắt…

Cậunghethấytiếngvóngựacủabọnkẻcắpđangxagần.Mặtđấtdộilạinhữngtiếngđộngmỗilúcmộtyếudần,nhưnuốtchửnglấynhữngtiếngvóngựađangdầntắtvàmộtlátsautấtcảtrởnênimlặng…

VàđếnlúcấyXuntanmuratmớiđứngdậy,quaytrởlại,vừađivừakhócrốnglênmộtcáchđauđớn,khôngcógìvàkhôngcócáchnàocóthểanủicậuđượcvàcũngchẳngcóaiởđây,giữamànđêmhoangvắng,trơtrọitrênthảonguyênAkxainàyđểanủicậu.CậukhócvànhớđếnlờihứavớiđứaemtraiAdzhimurat,rằngsẽmangnótheo,cùngragađónbố,khibốtừmặttrậntrởvề.Không,bâygiờthìhaianhemsẽchẳngcònđượccưỡitrênlưngconChabdarcủabốđểragađónbốvềnữa.Vàbâygiờcáccậucũngchẳngthểnàogieođủsố lúa theoyêucầutrênmảnhđấtAkxainày.Cũngchẳng còn buổi đón tiếp long trọng và vui vẻ khi chúng từ cánhđồngAkxai trởvề,kéotheosau lànhữngcỗcàyvớinhữngchiếclưỡi cày đãmòn vẹt và sáng loáng như gương. VàMyrzagun sẽchẳngchạyrađườngđểmừngcậunữa,côấysẽchẳngnhìnthấycậuở lốivàobản,chẳngcònthánphục,chẳngcònngạcnhiênvì

cậunữa…

15

Mộtconsóivừachạyvừađánhhơitheochiềugiómùimáutươiđangbốc lên rấtnồngvàđầyhấpdẫn.Nónhảy từngbướcngắntiếndầnđếnchỗđangtỏaramùivịtácđộngmạnhlênthầnkinhkhướugiáccủanó.Đólàmộtconthúkhálớn,đãgiàvàcóhơigầyđitrongmùađông,vớimộtcáiulớnnổilênnhưconlợnrừng.Nóđã sống vất vưởng quamùa đông khi những con sơn dương cònkiếmănởAkxai,cònbâygiờlũsơndươngđãrờiAkxaiđivàovùngCát lớnđể sinhđẻ.Nhữngđàn sói trẻ lẩnquất ở trongnúi, sănđuổinhữngcon lợnrừngđãđuốisứctrênnhững lốimòn,cònnóđang phải trải qua một thời kỳ vất vả nhất. Nó đang rình đợinhữngconculitỉnhdậysaunhữngngàyngủđông.Nóđãchờhếtgiờnàysanggiờkhác,ngàynàysangngàykhác.Nhữngconculisắpphảithòđầurasưởinắng.Đóchínhlànguồnsốngduynhấtcủaconsói.Nhữngconculicứnằmmãitronghangsâukhôngsaovới tới được trong lòngđất!Con sói đãphải sốngmột cáchbuồnthảm,đóiréttrongnhữngngàyquatrênAkxai!

Consóichạytheomùimáutươiđầyhấpdẫnvớimộtsựhungácngấmngầmchỉmongsaokhôngcókẻnàochiếmmấtmiếngmồi…Đósẽlàmộtbữaănnonê,đólàmónthịtngựa.Mùimồhôivàmùithịtngựalàmchonóphátcuồnglên,đầuócchoángváng!Suốtcảđời,chỉcóbahoặcbốnlầnnómớicódịpcùngvớibầyđànsănđuổinhữngchúngựa.

Consóivẫnchạy,dãidớtchảylòngthòngtừcáimõmhơihára.Consóivẫnchạy,cảmthấytrongdạdàycồncào,đaunhói.Consóivẫnchạy,bóngtrắngcủanónhảychậpchờntrongmànđêmbàng

bạctrướclúcrạngđông.Mặcdùconsóimuốnlaongayvàomiếngmồinhưngbảnnăng

củanóđãkìmnólại-nóđimộtvòngcáchxaconmồi.Vàngaylúcấy nó sững lại, một bóng người đang ngồi cạnh con ngựa chết.Ngườikiađứngbậtdậy,vẻhoảngsợ.

– Ê!-Xuntanmurathétlên,giậmchânthìnhthịch.

Consóinhảysangmộtbên,miễncưỡnglùilại,quặpchặtđuôivàogiữahaichânsau.Phảirútluithôi.Ởđâycóngười.Ngườikiađãngănnókhôngđểchonónhảyvàomiếngmồi.Nhưngvừachạyra đượcmột đoạn, con sói bỗng dừng lại, tru lênmột tiếng khôkhốcvàquayngaylạiphíaconngườiđangđứng.Đôimắtxámcủaconsóiánhlênmộtcáinhìnhungdữ.Nócúiđầuxuống,nherăngra,giậndữtiếndầnlại.

Xuntanmurathétlênmộttiếngđểuyhiếp,làmchoconsóiphảidừng lại, rồi cậu giật vội sợi dây cương ở đầu con Chabdar vànhanhchóngbuộcgúthaiđầulại,quấnvàođóvàivòngdâynữa,cốtìnhđểchochiếchàmthiếcbằngsắtthòirangoài.Bâygiờvũkhícủacậulàchiếchàmthiếcđây.

Consóitiếnlạigầnhơn,lếtsátmìnhxuốngđất,lôngtrênđầuxùlên,sữnglạiởtưthếđịnhliềunhảybổvàoconmồinhưmộtcáilòxobịépđếnhếtcỡ.

Lầnđầutiêntrongđời,Xuntanmuratnghethấytiếngtimmìnhđậprõđếnthế-tráitimnhưnhôhẳnlêntronglồngngựcthànhmộtcụctrònbịnénchặtlại…

Xuntanmuratđứngkhomngườitrongtưthếsẵnsàng,cánhtaynắmsợidâycươngdangthẳngra…

LàngBaitik

HẾT

•Chúthích•

[1]Ekiasuk:Haingườiyêunhau.[2]ỞmộtsốvùngTrungÁ,LiênXôngườitathườngdùngphân

súcvậtđểđốtthaycủi.[3]Danhhiệu lao động xãhội chủnghĩamang tênngườiAnh

hùngLaođộngXtakhanov.[4]Atake:Bốyêuquý.[5]Adzhike:TêngọiâuyếmcủaAdzhimurat.[6]Anhtrai.[7]Xaraigyr:Conngựamàuvàngnhạt,đuôivàbờmmàusáng

hơn.[8]Ata:Bố(gọiâuyếm).[9]Nhữngchiếcgươnglồi,lõm…làmchohìnhphảnchiếutrong

gươngbịbiếndạnghẳnđi,trởnênrấtkỳquặc,tứccười.[10]Assalam,aleikum:LờichàocủamộtsốdântộcvùngTrung

Á.[11]Zaman:Điểmxấu.[12]Baskarmalàtênôngchủtịch,cònTynalievlàhọ.[13] Tuấnmã củaManas: Những con ngựa thần trong truyền

thuyếtvềngườianhhùngdântộcManas.[14]Ustake:Ngườithợcảlànhnghề.[15]Surba:Súpthịt.[16]Taiake:Cậu.[17]Ashyktykkat:Mộtbứcthưtình.[18]Bozoker:Ngườichuyênnghềnấurượubuzu,một loạirượu

nặng.

[19]Kurai:Nộtloạicây,thângiốngnhưcâysậy.[20] Aichurek với Semetei: Những nhân vật trong sử thi

“Manas”.[21]Vexta:DặmNga,bằng1,06km.[22] Ý nói đến bức tranh “Những người kéo thuyền trên sông

Vonga”củahọasĩNganổitiếngI.E.Repin(1844-1930).[23] Kambar-Ata: Vị thần bảo trợ của giống ngựa trong thần

thoại.[24] Cholpon-Ata: Vị thần bảo trợ của giống ngựa trong thần

thoại.[25]Siranga:Thịtthúsănđược.[26] Suyunchu: Món quà để trả công cho người đã mang đến

nhữngtintốtlành.