STUDIJE FILOLOGIJE I POTREBE TRŽIŠTA RADA -...

REFLESS TEMPUS projekat – STUDIJE FILOLOGIJE I POTREBE TRŽIŠTA RADA

REFLESS TEMPUS projekat Reforma nastave stranih jezika u Srbiji

STUDIJE FILOLOGIJE I POTREBE TRŽIŠTA RADA -najvažniji rezultati istraživanja na reprezentativnim uzorcima poslodavaca, nezaposlenih

diplomiranih studenata, studenata i univerzitetskih nastavnika i saradnika-

decembar 2011. godine

Istraživanje odnosa između studija filologije i potreba tržišta rada u okviru TEMPUS

projekta Reforma nastave stranih jezika u Srbiji

Projekat Reforma nastave stranih jezika u Srbiji (Reforming Foreign Language

Studies in Serbia – REFLESS) deo je IV porodice TEMPUS projekata Evropske unije.

Posvećen je usaglašavanju nastave stranih jezika u Srbiji sa standardima EU, posebno u

pogledu procesa evropskih integracijaSrbije i njenog regionalnog razvoja.

REFLESS projekat se zasniva na multilateralnom partnerstvu visokoškolskih

ustanova (univerziteta) i drugih relevantnih tela u Srbiji i EU na polju studija stranih jezika.

Konzorcijum kojim rukovodi Univerzitet u Beogradu čini više od 150 stručnjaka iz 18

nacionalnih i evropskih institucija. U konzorcijumu se nalaze svi univerziteti u Srbiji na

kojima se izvode studije stranih jezika. Projekat odlikuju otvorene, agilne metode

organizacije rada koje omogućavaju efikasnu saradnju, transparentnost rezultata i sigurno

postizanje postavljenih ciljeva. REFLESS je započeo decembra 2010. godine i trajaće do

oktobra 2013. godine.

U skladu s prioritetima programa TEMPUS IV, REFLESS projekat je predložio i

sproveo istraživanje odnosa između studija filologije na srpskim univerzitetima i potreba

tržišta rada u Srbiji. Rezultati istraživanja služe kao osnova za razvoj kurikuluma u okviru

projekta, kako bi se obezbedila održivost kreiranih programa u pogledu mogućnosti za

zaposlenje studenata nakon diplomiranja. Ovde su ukratko predstavljeni najvažniji

rezultati istraživanja.


SAŽETAK

Istraživanje odnosa između studija filologije i potreba tržišta rada je jedna od prvih

aktivnosti TEMPUS REFLESS projekta. Cilj istraživanja je dobijanje konkretnih podataka

koji će biti osnova za planiranje i sprovođenje reformi nastave stranih jezika na

univerzitetima u Srbiji.

Plan rada napravljen je na sastanku decembra 2010. godine. Napravljeni su

polustruktuirani upitnici sa pitanjima otvorenog i zatvorenog tipa za poslodavce,

diplomirane filologe, studente i nastavnike.

Određeni su reprezentativni uzorci preduzeća (Privredna komora Beograd,

Regionalna privredna komora Niš, Regionalna privredna komora Kragujevac – 332

preduzeća), nezaposlenih filologa (Nacionalna služba za zapošljavanje – 236 ispitanika),

studenata (827 ispitanika) i univerzitetskih nastavnika i saradnika (66 ispitanika)

(Univerzitet u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u Kragujevcu, Univerzitet u

Nišu i Državni univerzitet u Novom Pazaru). Regionalna privredna komora Novi Sad se

kasnije uključila u aktivnost zbog organizacionih pitanja, a za diplomirane studente koji

nisu na evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje nije bilo moguće napraviti

reprezentativni uzorak zbog nepostojanja odgovarajućih baza podataka te je on prigodan.

Rezultati za ove dve grupe ispitanika biće naknadno objedinjeni sa ovde predstavljenim

rezultatima.

Anketiranje je vršeno od maja do oktobra 2011. godine. Upitnici su bili online i

institucije su ili slale linkove direktno ispitanicima, ili su štampale upitnike a zatim

naknadno unosile odgovore.

Rezultati ankete su obrađeni statistički i kvalitativno (kod otvorenih odgovora). Na

osnovu dobijenih rezultata, može se zaključiti da se kod svih anketiranih grupa jasno vidi

potreba za uvođenjem novih i reformom postojećih nastavnih sadržaja u okviru studija

stranih jezika.

I kod bivših i kod trenutnih studenata kao razlog za upis studija preovlađuje

interesovanje za strani jezik, a preduzeća navode kao najpotrebnije poslove gde je

potrebno znanje jezika (bez kulture i književnosti), što bi, zaključuje se, trebalo da bude

smernica u određivanju težišta nastavnih programa. Takođe je zanimljivo da kod trenutnih

studenata i nastavnika gotovo postoji saglasnost o tome šta treba promeniti u nastavi

stranih jezika – potrebno je uvesti više stručnog prevođenja, obrazovne profile

konsekutivnog i simultanog prevodioca, uvesti stručnu praksu, povećati broj časova na

kojima se stiču praktična znanja, ali i poboljšati materijalne uslove izvođenja nastave i sl.

Na osnovu podataka dobijenih anketiranjem preduzeća, može se zaključiti da u

većini malih i srednjih preduzeća ne postoje poslovi za koje se traže diplomirani studenti

stranih filologija, kao i da znanje stečeno kroz neformalno obrazovanje u praksi često biva

dovoljno za zapošljavanje na poziciju gde je potrebno poznavanje stranih jezika.


Zanimljivo je i napomenuti da postoji veliki nesklad u poznavanju dodatka diplome

među preduzećima (nešto više od 50%) i ideji o njegovoj korisnosti među nastavnicima

(preko 90%). Takođe je indikativno da gotovo polovina trenutnih studenata ne zna šta je

dodatak diplomi.

Rezultati istraživanja odnosa između studijskih programa na univerzitetima i

tržišta rada u Srbiji u skladu su sa očekivanjama i predviđanjima projekta, i biće

snažna osnova za osmišljavanje i sprovođenje reformi nastave stranih jezika u Srbiji.

SUMMARY

Researching the relationship between the study of philology at university level and

the labor market was one of the first activities of the TEMPUS project Reforming Foreign

Language Studies in Serbia (REFLESS). The aim of the research was obtaining concrete data

which will serve as the basis for planning and implementing changes in the study of foreign

languages at Serbian universities.

The work plan was developed in December 2010. Semi-structured questionnaires

with both closed and open-end question were designed for employers, graduate

philologists, students and university teachers.

Representative samples were determined for companies (Belgrade Chamber of

Commerce, Regional Chamber of Commerce of Nis, Regional Chamber of Commerce of

Kragujevac – 332 companies in total), unemployed graduate philologists (National

Employment Service – 236 persons), students (827 persons) and teachers (66 persons)

(University of Belgrade, University of Novi Sad, University of Nis, University of Kragujevac

and State University of Novi Pazar). The Regional Chamber of Commerce of Novi Sad

started the activity later than others due to organizational issues, and a representative

sample for graduate philologists who are not listed in the National Employment Service

database could not be formed. The results for these two groups will be later added to the

results presented in this presentation.

The survey was conducted from May to October 2011. The questionnaires were

online, and the institutions either sent links directly or printed questionnaires and then

later entered the answers.

The results of the survey were analyzed statistically and qualitatively (open

answers). Based on the obtained results, it can be concluded that all the surveyed groups

stated a need to introduce new and reform existing study programs in the area of foreign

language studies.


A majority of both graduated and current students list an interest for foreign

language as their primary motive for enrolling into a foreign language study program, and

companies list that jobs that require the knowledge of a foreign language (without culture

and literature) are the most common, which should, as concluded, serve as a guideline for

determining the focus point of study programs. It is also interesting that students and

teachers almost agree on what should be changed in the study of foreign languages – there

should be more professional translation, there should be study programs that educate

graduate consecutive and conference interpreters, there should be opportunities for

professional practice in companies, there should be more classes that offer practical

knowledge, the work conditions should be improved etc.

Based on the results of the employer survey, it can be concluded that most small and

medium companies have no positions which require a diploma in foreign languages, and

that language skills acquired through informal education are often sufficient for getting a

job that requires knowing a foreign language.

It is interesting to note that here is a large discrepancy between the actual

familiarity with the diploma supplement among employers (just over 50%) and the

opinion of teachers on the usefulness of the said supplement (more than 90%). It is also

peculiar that almost half of the students do not know what the diploma supplement is.

The results of the research of the relationship between university study

programs and the labor market in Serbia are in concordance with the expectations

and estimates set in the project, and they will serve as a strong bases for designing

and implementing reforms in foreign language studies in Serbia.

METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA

Na prvom zajedničkom sastanku predstavnika svih institucija koje učestvuju u

projektu REFLESS, decembra 2010. godine, dogovoren je način rada na aktivnosti

istraživanja odnosa između studija filologije i potreba tržišta rada. Prvi korak je bio

pravljenje upitnika, na čemu su radile sve institucije zajednički, a zatim je sledilo

određivanje uzoraka i anketiranje, što su institucije radile pojedinačno.

UPITNIK

Na sastanku decembra 2010. godine napravljen je nacrt grupa pitanja koja treba

uključiti u upitnik, u skladu s ciljevima aktivnosti. Tokom januara i februara kolege su

putem kanbana, online alatke za organizaciju rada, predlagale šire kategorije i konkretne


formulacije pitanja. Na osnovu svih predloga formirane su radne verzije upitnika za pet

ciljnih grupa: poslodavce, diplomirane studente koji su na evidenciji Nacionalne

službe za zapošljavanje, diplomirane studente, trenutne studente i nastavnike i

saradnike na univerzitetima u Srbiji. Ovi upitnici su distribuirani svim partnerskim

institucijama kako bi se sprovelo pilot istraživanje, a istovremeno su dati i stručnjacima iz

oblasti psihologije, statistike i metodike na pregled. Do kraja marta dobili smo rezultate

pilot istraživanja i mišljenja stručnjaka. Na osnovu toga, upitnik za nezaposlene

diplomirane filologe i onaj za diplomirane filologe su objedinjeni, a određeni broj pitanja je

izostavljen ili preformulisan. Koncipirani su polustruktuirani upitnici sa pitanjima

otvorenog i zatvorenog tipa.

UZORAK

Tokom aprila Nacionalna služba za zapošljavanje je na osnovu podataka svog

Odeljena za analizu i statistiku odredila reprezentativni uzorak nezaposlenih filologa

na teritoriji cele Srbije – u odnosu na strani jezik koji su završili, kao i u odnosu na filijalu

kojoj pripadaju. Način izrade ovog uzorka je poslužio kao model svim partnerskim

institucijama, koje su potom krenule u postupak izrade reprezentativnog uzorka za svoje

ciljne grupe i područja. Univerziteti su na osnovu podataka studentskih i pravnih službi

odredili reprezentativne uzorke nastavnika i saradnika i trenutnih studenata stranih

jezika, koji su iznosili oko 15% ukupne populacije, dok su privredne komore na osnovu

svojih baza podataka odredile reprezentativne uzorke aktivnih preduzeća, koji su bili u

skladu sa njihovom uobičajenom statističkom praksom i iznosili su od 1 do 5 procenata

svih registrovanih preduzeća. Usled nepostojanja odgovarajućih baza podataka o

diplomiranim studentima na univerzitetima u Srbiji, nije bilo moguće odrediti

reprezentativni uzorak već je uzorak prigodan i rezultati će biti posebno publikovani.

Uzorak Nacionalne službe za zapošljavanje (NSZ) čini 236 ispitanika. U skladu s

brojem nezaposlenih filologa u evidenciji NSZ, najveći broj ispitanika su diplomirani

filolozi kojima je glavni jezik bio engleski (njih 85), zatim s mnogo manjim brojem slede

španski (28), italijanski (22), francuski (21), ruski (15), arapski (12), nemački (11),

japanski (7) i grčki (6). Zanimljivo je spomenuti podatke o ukupnom broju nezaposlenih

diplomiranih filologa utvrđene u procesu struktuiranja uzorka, pre svega to da je krajem

2010. godine njih više od 1500 bilo u evidenciji NSZ, a da su pored jezika uključenih u

reprezentativni uzorak sa manje od 30 pojedinaca prisutni i sledeći jezici: rumunski,

kineski, mađarski, turski, češki, poljski, albanski, bugarski, švedski, slovački, norveški,

makedonski, portugalski, latinski, rusinski, starogrčki i slovenački.

Uzorke univerziteta struktuirali su lokalni koordinatori Univerziteta u Beogradu,

Univerziteta u Novom Sadu, Univerziteta u Nišu, Univerziteta u Kragujevcu i Državnog

univerziteta u Novom Pazaru.


Ukupan broj studenata u uzorku je 827, u skladu s brojem studenata stranih

filologija najviše sa Univerziteta u Beogradu (61%), zatim sa Univerziteta u Novom Sadu

(16%), Univerziteta u Kragujevcu (13%), Univerziteta u Nišu (9%) i Državnog univerziteta

u Novom Pazaru (1%). Takođe u skladu s brojem upisanih studenata, najviše je ispitanika

koji studiraju engleski jezik (34%) (jedini strani jezik koji se izučava na svim partnerskim

univerzitetima, a istovremeno i odsek na koji se upisuje i najveći broj studenata), zatim

slede studenti nemačkog jezika (12%), kao i studenti francuskog, ruskog i španskog sa

po 9%, odnosno italijanskog sa 6%. Manje od pet posto uzorka pojedinačno, a ukupno

21% čine studenti albanskog, arapskog, bugarskog, češkog, grčkog, holandskog, japanskog,

kineskog, mađarskog, poljskog, rumunskog, ruskog, skandinavskih jezika, slovačkog,

turskog i ukrajinskog.

Ukupan broj nastavnika i saradnika u uzorku je 66, u skladu s brojem zaposlenih

najviše sa Univerziteta u Beogradu (48%) i sa Univerziteta u Novom Sadu (32%), zatim sa

Univerziteta u Nišu i Univerziteta u Kragujevcu po 9%, i Državnog univerziteta u Novom

Pazaru 1%. Broj saradnika i nastavnika je gotovo izjednačen (45% docenata, vanrednih i

redovnih profesora i 55% saradnika – lektora, viših lektora, nastavnika jezičkih veština,

asistenata i saradnika u nastavi). Svi anketirani su angažovani na osnovnim studijama, 24

nastavnika (43%) je angažovano i na master studijama, a 13 nastavnika (23%) je

angažovano i na doktorskim studijama.

Uzorke privrednih komora struktuirali su lokalni koordinatori Privredne

komore Beograd, Regionalne privredne komore Niš i Regionalne privredne komore

Kragujevac. Regionalna privredna komora Novi Sad se kasnije uključila u aktivnost

zbog organizacionih pitanja, te će rezultati njihovih upitnika biti naknadno objedinjeni sa

ovde predstavljenim rezultatima. Uzorak čini ukupno 332 preduzeća, u skladu s brojem

registrovanih preduzeća najviše iz Beograda (76%), zatim Niša (15%) i Kragujevca (9%). U

skladu sa situacijom na tržištu, najveći je broj privatnih preduzeća (86%), dok su u

mnogo manjem broju prisutna javna preduzeća (8%) i predstavništva stranih

preduzeća (5%), a kad je u pitanju veličina preduzeća u većini su mala (51%) i srednja

(31%), dok je nešto manji broj velikih (19%).

ANKETIRANJE

Anketiranje je vršeno od maja do oktobra 2011. godine. Upitnici su bili online i

institucije su ili slale linkove direktno ispitanicima, ili su štampale upitnike a zatim

naknadno unosile odgovore.

U Nacionalnoj službi za zapošljavanje anketiranje su sprovodili savetnici za

zapošljavanje u filijalama Beograd, Čačak, Jagodina, Kikinda, Kragujevac, Kraljevo,

Kruševac, Leskovac, Loznica, Niš, Novi Pazar, Novi Sad, Pančevo, Požarevac, Prijepolje,

Smederevo, Sombor, Sremska Mitrovica, Subotica, Šabac, Užice, Valjevo, Vranje, Vršac,

Zaječar i Zrenjanin. Nije bilo problema u sprovođenju anketiranja.


Na univerzitetima su ankete distribuirane preko nastavnika, predstavnika

studenata i društvenih mreža u slučaju studenata, i direktno nastavnicima u slučaju

nastavnika. U početnim fazama anketiranja je bilo manjih tehničkih problema sa online

upitnikom, koji su brzo otklonjeni. Veći problem u slučaju univerziteta je bio letnji raspust,

koji je učinio nužnim produžetak aktivnosti sve do početka nove školske godine, oktobra

2011. Takođe, koordinatori aktivnosti su primetili da je kod određenog broja studenata bila

primetna nemotivisanost i nerazumevanje smisla ankete uprkos datim objašnjenjima.

U privrednim komorama anketiranje je najpre vršeno slanjem upitnika na liste

adresa e-pošte, ali kako je odziv bio skroman metod se proširio na distribuiranje upitnika

na redovnim sastancima i obilaske firmi. Anketirani su rukovodioci preduzeća ili

predstavnici odeljenja za ljudske resurse. U Privrednoj komori Beograd primećeno je da,

iako su u većini slučajeva reakcije bile izuzetno pozitivne, čak oko 10% preduzeća

zamoljenih da popune anketu su odbili da to učine s obrazloženjem da je privredna

situacija veoma teška i da u vreme krize i masovnih otpuštanja nemaju mesta za filologe u

svojim kompanijama, pa ne vide svrhu popunjavanja ankete. Takođe je zabeleženo da

većina ispitanika nije znala šta je dodatak diplomi, ali su sa velikim interesovanjem zatražili

da saznaju više o tome.

Pojedini ispitanici u svim grupacijama su komentarisali da bi u određenim

slučajevima na pitanja gde je moguće dati samo jedan odgovor dali više odgovora, kao i da

na određena obavezna pitanja ne znaju ili ne mogu da daju odgovor. Takođe, određeni

predstavnici privrede su imali poteškoća u određivanju nivoa znanja jezika koji im je

potreban u svakodnevnom poslovanju. Iako je broj primedbi zanemarljivo mali da bi uticao

na rezultate ove ankete, treba ih uzeti u obzir prilikom budućih istraživanja.

REZULTATI

Nezaposleni diplomirani filolozi

Podaci o toku studija

Prosečna godina upisa fakulteta ispitanika je 2000. godina, a godina završetka

2006. Od ukupnog broja ispitanika najveći broj njih je fakultet upisalo 2005. godine – oko

14%, zatim 2004. godine oko 12% i 2003. godine 11%. S druge strane, najveći broj

ispitanika je završio fakultet 2010. (oko 28%), zatim 2011. (oko 15%), i 2009. godine (oko

14%). Prosečan broj godina studiranja je 6,3, pri čemu je minimum 3 godine, a

maksimum 17 godina studiranja. Ispitanici su prosečne starosti oko 30 godina, pri čemu

su najmlađi oko 22 godine, a najstariji 59. Tokom školovanja, ispitivani filolozi su postigli

prosečnu ocenu od 7,97, od čega je minimalna ocena u uzorku 6,46, a maksimalna 9,86.


Razlozi za izbor studija stranih jezika

Kao razloge zbog kojih su se odlučili za studije filologije, nezaposleni diplomirani

filolozi u najvećem broju navode da su upisali studije zbog interesovanja za strani jezik,

zatim za nastavnički poziv, književno prevodilački poziv, stručno-prevodilački poziv,

književnost, zbog dobrog poznavanja stranog jezika itd. (Tabela 1). Pored ponuđenih

opcija, ispitanici su se odlučili i da dodaju argumente kao što su interesovanje za stranu

kulturu, odlazak u inostranstvo, fantastičan predavač, kao i logičan nastavak školovanja.

Tabela 1. Razlog izbora studija filologije

nezaposlenih dipomiranih filologa

Broj

odgovora %

Interesovanje za strani jezik 214 21

Interesovanje za nastavnički poziv 129 13

Interesovanje za književno-prevodilački poziv 128 13

Interesovanje za stručno-prevodilački poziv 126 12

Interesovanje za književnost 115 11

Dobro poznavanje stranog jezika 111 11

Interesovanje za konsekutivno ili simultano prevođenje 88 9

Interesovanje za maternji jezik 35 3

Deficitarnost zanimanja, dobri izgledi za nalaženje posla 34 3

Podsticaj/nagovor porodice ili prijatelja 21 2

Uverenje da su filološke studije lake/lakše od nekih

drugih 2 0,2

Interesovanje za novinarstvo 2 0,2

Logični nastavak školovanja 1 0,1

Interesovanje za jezik uopšte 1 0,1

Interesovanje za stranu kulturu 2 0,2

Interesovanje za odlazak u inostranstvo 1 0,1

Fantastičan predavač 1 0,1


Podaci o usavršavanju izvan fakulteta i pripadnosti udruženjima

Najveći broj ispitanika se nije nikada usavršavao u inostranstvu (86%), a samo

njih 14% je imalo prilike da svoja znanja stranog jezika unapredi u inostranstvu. Najvećem

broju filologa su finansijski razlozi bili prepreka za usavršavanje u inostranstvu (41%), dok

neki procenjuju da jednostavno nije bilo adekvante prilike za to. Ispitanici smatraju da je

odlazak u inostranstvo najbolji način učenja stranog jezika, unapređenja znanja, prakse,

konverzacije, uvida u način života ljudi čiji se jezik uči i sl. Oko petina ispitanika je imala

priliku da preko fakulteta ode u zemlju čiji jezik studira (21%), dok najveći broj njih nije

imao tu priliku. Njih 14% navodi da je ta mogućnost postojala, ali da nisu izabrani, dok je

nešto više od 4% odbilo ponuđenu priliku.

Najveći broj nezaposlenih filologa se nije usavršavao na drugom fakultetu od

onog na kojem su diplomirali (86%). Nedostatak finansijskih sredstava, prilika, želja,

potreba, vremena itd. često su razlozi da se ispitanici odluče da ne nastave dalje

usavršavanje. S druge strane, unapređenje znanja i mogućnost zaposlenja su razlozi zbog

kojih su se ispitanici odlučili da upišu drugi fakultet kako bi unapredili svoje kompetencije.

Veoma mali broj nezaposlenih filologa su članovi Udruženja prevodilaca Srbije,

manje od 8%. Takođe, sasvim mali broj ispitanika ima ovlašćenje sudskog tumača (oko

3%).

Procena nastavnih sadržaja

Nezaposleni filolozi procenjuju da su tokom studija sadržaji koje su učili bili

prosečno korisni (49%), uglavnom korisni (25%) i veoma korisni (9%). Manji broj njih

smatra da su bili uglavnom beskorisni (14%) ili sasvim beskorisni (3%).

Procena potreba za znanjem stranih jezika za poslove u struci

Ispitanici procenjuju da se njihovo učešće u komunikativnim aktivnostima na

stranom jeziku u prosečnim poslovima koji se nude filolozima najviše ogleda u

svakodnevnom razgovorima, formalnoj i neformalnoj prepisci, obavljanju poslovnih

sastanaka formalne i neformalne prirode, sastavljanju ugovora i sl.

Dodatak diplomi

Nešto manje od polovine ispitanika je upoznato sa tim šta je dodatak diplomi, dok

više od 60% onih koji su upoznati smatra da je dodatak diploma koristan pri nalaženju

posla.


Stepen ličnog (ne)zadovoljstva izborom filološke struke i dalji planovi

Više od polovine ispitanika je izuzetno zadovoljno izborom filološke struke, oko

trećina njih je osrednje zadovoljno, dok je najmanji broj njih izuzetno nezadovoljno (Tabela

2).

Tabela 2. Stepen ličnog (ne)zadovoljstva izborom filološke struke

nezaposlenih dipomiranih filologa

Broj

odgovora %

izuzetno zadovoljan/na 142 60

osrednje zadovoljan/na 73 31

izuzetno nezadovoljan/na 20 9

Nešto malo veći broj filologa sebe vidi u ulozi prevodioca (oko 50%), u odnosu na

profesora jezika (oko 47%). U ulozi osobe koja obavlja ostale poslove sebe vidi oko 4%

ispitanika (rad u ambasadama, biblioteci, poslovi na kojima bi se koristio strani jezik ali ne

kao u osnovnom opisu posla).

Nezaposleni filolozi smatraju da su im perspektive za profesionalni razvoj

osrednje (oko 48%), relativno dobre (38%) ili izuzetno dobre (10%). Manji broj njih

smatra da su im mogućnosti ograničene i slabe (ispod 4%).

Nezaposlenim filolozima je izuzetno ili relativno važno da obavljaju posao u struci,

dok je samo manjem broju njih svejedno, relativno ili potpuno nevažno (Tabela 3).

Tabela 3. Koliko je nezaposlenim filolozima važno da obavljaju posao

u struci

Broj

odgovora %

izuzetno važno 123 52

relativno važno 89 38

svejedno 13 6

relativno nevažno 6 3

potpuno nevažno 5 2

Trenutni studenti

Podaci o toku studija

Najveći broj anketiranih studenata rođen je između 1988. i 1991. godine (79%).

Studenata rođenih do 1987. ima 15%, a onih rođenih posle 1991. godine 6%. Na fakultet se


pre 2007. godine upisalo svega 9% anketiranih, što svedoči o tome da su u anketi

učestvovali pretežno aktivni studenti, tj. oni koji i dalje redovno pohađaju nastavu, te se

stoga opravdano može pretpostaviti da imaju precizan uvid u njenu strukturu, sadržaje i

eventualne nedostatke. Da je verovatno reč o zainteresovanim i motivisanim studentima

potvrđuje i podatak o relativno visokoj prosečnoj oceni ispitanika u dosadašnjem toku

studija, koja iznosi 8,38, sa standardnim odstupanjem 0,765724.

Prema trenutno upisanoj godini studija, u anketi je učestvovalo najviše studenata

viših godina – 30% sa IV i 31% sa III godine studija. Studenata II godine ima ukupno 23%,

dok je onih sa I godine 9%. Studenti master studija predstavljaju relativno malobrojnu

grupaciju, pošto čine svega 6% ukupnog broja anketiranih.

Razlozi za izbor studija stranih jezika

Tabela 4. Razlog izbora studija filologije trenutnih studenata

Broj

odgovora %

Interesovanje za strani jezik 690 83%

Interesovanje za maternji jezik 123 15%

Interesovanje za književnost 302 37%

Interesovanje za nastavnički poziv 321 39%

Interesovanje za književno-prevodilački poziv 382 46%

Interesovanje za stručno-prevodilački poziv 380 46%

Intersovanje za konsekutivno ili simultano prevođenje 302 37%

Dobro poznavanje stranog jezika 418 51%

Podsticaj/nagovor porodice ili prijatelja 43 5%

Deficitarnost zanimanja, dobri izgledi za nalaženje posla 192 23%

Uverenje da su filološke studije lake/lakše od nekih drugih 28 3%

Veoma visok procenat odgovora (83%) pokazuje da je veliki broj studenata filološke

studije odabrao zbog zainteresovanosti za strani jezik. Nešto više od polovine (51%)

smatra i da upisuju filološke studije da bi dobro savladali strani jezik, dok interesovanje za

književnost iskazuje 37% ispitanika. Među motivima za upis ne ističu se izrazito oni vezani

za produbljivanje znanja maternjeg jezika (15%), koja bi se mogla primeniti kako u


prevodilačkim strukama, tako i u profesijama vezanim za maternji kao strani, manjinski ili

drugi jezik. Relativno mali procenat studenata (23%) u izboru fakulteta podstiče

instrumentalna motivacija, svest o deficitarnosti prevodilačkih zanimanja i povoljnija

mogućnost za nalaženje posla. Takođe, malobrojni su oni studenti (5%) na čiji odabir

životne profesije utiču prijatelji, porodica ili roditelji, dok je zanemarljiv broj (3%) onih koji

smatraju da je razlog za izbor filoloških studija lakši put do diplome. Svi odgovori su

navedeni u Tabeli 4.

Distribucija motiva studenata za upis filoloških studija prema univerzitetskim

centrima ukazuje na razlike koje bi se, s jedne strane, mogle dovesti u vezu sa

perspektivama za mogućnost praktičnog ostvarenja inicijalnih želja za upis studija naročito

u manje razvijenim centrima, dok sa druge strane, bez obzira na univerzitetski centar u

kome studiraju, ističu neposedovanje jasne polazne ideje o mogućnostima koje studije

filologije pružaju i praktične veze između profila na tržištu i želja (Tabela 5).

Tabela 5. Razlog izbora studija filologije

trenutnih studenata po univerzitetima Beograd Kragujevac

Novi

Pazar

Novi

Sad Niš

Interesovanje za strani jezik 87% 61% 82% 89% 82%

Interesovanje za maternji jezik 18% 3% 9% 16% 7%

Interesovanje za književnost 37% 30% 55% 39% 38%

Interesovanje za nastavnički poziv 37% 35% 45% 39% 52%

Interesovanje za književno-prevodilački poziv 49% 40% 45% 46% 38%

Interesovanje za stručno-prevodilački poziv 49% 34% 18% 49% 41%

Intersovanje za konsekutivno ili simultano

prevođenje 39% 28% 9% 39% 34%

Dobro poznavanje stranog jezika 51% 49% 27% 48% 61%

Podsticaj/nagovor porodice ili prijatelja 5% 4% 0% 8% 7%

Deficitarnost zanimanja, dobri izgledi za

nalaženje posla 20% 19% 0% 37% 31%

Uverenje da su filološke studije lake/lakše od

nekih drugih 4% 0% 0% 4% 4%


Budući da su najbrojniji studenti takozvanih školskih jezika, tj. onih koji se uče u

osnovnim i srednjim školama u Srbiji, uspostavili smo odnos između motiva za upis studija

filologije i ovih jezika. Opšte uzevši, motivi studenata školskih jezika za upis na filološke

studije u najvećoj meri jesu usklađeni, iako se izdvajaju neke vrednosti koje bi mogle biti od

značaja za ciljeve našeg istraživanja.

Zanimljivo je da motiv za upis studija vezan za književno-prevodilački poziv sigurno

nije usklađen sa realnim mogućnostima prema jezicima za rad u izdavačkoj delatnosti.

Drugi na skali motiva studenata španskog, nakon svima najizraženijeg motiva opšteg

interesovanja za jezik, jeste zainteresovanost za književno-prevodilački poziv (60%). Ista

želja podstiče 59% studenata italijanskog, 55% studenata francuskog, skoro podjednak

procenat studenata engleskog (46%) i ruskog (45%), a u nešto manjoj meri je izražen kod

studenata nemačkog jezika. Najmanje studenata (39%) italijanskog upisuje studije da bi

radilo kao stručni prevodilac. Želju da se posveti profesiji stručnog prevodioca kao motiv za

upis na filoloske studije, međutim, ističe 53% studenata španskog, 52% studenata franskog,

47% ruskog, 45% studenata nemačkog i 43% engleskog. Za odabrane rezultate po

pozivima videti Tabelu 6.

Tabela 6. Razlog za upis na studije

trenutnih studenata po jezicima Eng. Fra. Ital. Nem. Rus. Špan.

Interesovanje za strani jezik 85% 89% 84% 73% 75% 90%

Int. za maternji jezik 11% 18% 20% 12% 25% 14%

Int. za književnost 39% 54% 33% 30% 45% 33%

Int. za nastavnički poziv 43% 45% 47% 36% 41% 40%

Int. za književno-prevodilački poziv 46% 55% 59% 37% 45% 60%

Int. za stručno-prevodilački poziv 43% 52% 39% 45% 47% 53%

Int. za konsekutivno ili simultano

prevođenje 36% 41% 35% 30% 42% 40%

Dobro poznavanje stranog jezika 64% 46% 39% 38% 38% 59%

Podsticaj/nagovor porodice ili prijatelja 6% 4% 2% 8% 4% 7%

Deficitarnost zanimanja, dobri izgledi za

nalaženje posla 24% 10% 10% 41% 19% 14%

Uverenje da su filološke studije

lake/lakše od nekih drugih 5% 0% 2% 2% 1% 7%


Procena nastavnih sadržaja

Anketirani studenti su najveći broj sadržaja koje tokom studija uče i usvajaju ocenili

kao prosečno, tj. delimično korisne (ukupno 43% ispitanika opredelilo se za ovaj odgovor).

Da su nastavni sadržaji uglavnom korisni smatra 35% ispitanika. Uglavnom beskorisnim

sadržaje smatra 11% studenata, veoma korisnim 9%, dok su za 1% ispitanika nastavni

sadržaji sasvim beskorisni. Dakle, svega 12% studenata sadržaje smatra manje-više

beskorisnim, nasuprot 44% procenata onih koji ih smatraju korisnim. Ipak, čini se

zabrinjavajućim podatak da gotovo polovina studenata misli da su nastavni sadržaji tek

delimično korisni.

Među mišljenjima studenata koji veruju da među studijskim sadržajima ima i onih

koji nemaju nikakvu vrednost za budući posao može se manje-više jasno izdvojiti

nekoliko kategorija:

Uopšteno negativan stav prema predmetima, bez preciznijeg specifikovanja,

uglavnom zbog njihovog opšteg karaktera ili pretežno teorijske koncepcije:

„Smatram da su neki predmeti korisni samo ako neko planira da se bavi predavanjem

na fakultetima. Većina studenata ipak nikad neće moći da upotrebi većinu stečenog

znanja u poslovnom životu.“

Negativan stav prema teorijskim predmetima sa matične grupe. Ipak, valja

napomenuti da kod većine studenata ipak postoji svest o formativnoj funkciji

nastave ovih predmeta (književnost, istorija jezika i sl.) i da je ono našta se žale

prevashodno broj časova i obim samih predmeta: „jer i predmeti, koje mahom

navodimo kao ‘beskorisne’ (mislim tu na književnost, koja ne nalazi svoju konkretnu

upotrebu nakon studija), pružaju određena znanja, opštu kulturu, koja nam ipak mogu

biti od koristi, kako u prevođenju, tako i u nastavi”.

Ubedljivo najveći broj ispitanika smatra da su nastavni sadržaji prihvatljivi, ali i da

ih u metodološkom ili organizacionom pogledu treba inovirati – usavršiti, učiniti

zanimljivijim: „Umesto da postoji bar dva semestra nastave iz

simultanog/konsekutivnog prevođenja, dva semestra se slušaju (kursevi) potpuno

irelevantni za studente koji su sa razlogom izabrali prevodilačko usmerenje.”

Određeni broj studenata smatra da nastavni sadržaji sami po sebi ne pružaju

dovoljnu obrazovnu osnovu i da je neophodan samostalan rad.

Studenti koji se nisu negativno izrazili prema nastavnim sadržajim uglavnom ističu

neophodnost da se student susretne sa najrazličitijim filološkim tematskim odrednicama,

kako bi se kasnije mogao suvereno suočiti sa radnim zahtevima u najrazličitijim

profesijama: „Naime, sa moje tačke gledista, nema suvišnih informacija. Postoje sadržaji koji

su od većeg, kao i oni koji su od manjeg značaja za moj budući posao, ali ni u kom slučaju


sadržaji koji nemaju nikakvu vrednost“. Sporadično se među odgovorima mogu naći i kritike

na račun didaktičkih postupaka ili kompetentnosti nastavnika i saradnika: „Pre bih rekla da

postoje sadržaji na koje profesori stavljaju preveliki akcenat, a da sami ne obrađuju teme

dovoljno dobro. Takvim stavom profesora, ja stičem stav da je to nepotrebno.“.

Na pitanje koje je od studenata zahtevalo da predlože sadržaje kojih nema u

nastavnom programu studija filologije, a za koje oni smatraju da će biti potrebni u

njihovom profesionalnom životu, studenti su prevashodno iznosili svoja mišljenja koja su i

dalje bila usmerena ka prednostima i obimu filoloških studija, ali i ka ozbiljnim kritikama

vezanim za prethodno navedene stavove. Među mišljenjima studenata koji veruju da među

studijskim sadržajima ne nailaze na one koje smatraju neophodnim u profesionalnom

životu, pored obilja pojedinačnih ideja i sugestija, jasno se mogu izdvojiti dve

najzastupljenije – nedostajanje simultanog, stručnog i konsekutivnog prevođenja, i

nedostatak svake vrste prakse uključujući u velikoj meri i metodičku:

Prevođenje: simultano, konsekutivno, stručno

Odgovori nedvosmisleno potvrđuju nedostatak kvalitetnog rada na prevođenju svake

vrste, kao i nedostatak stručnog, simultanog i konsekutivnog prevođenja. Studenti

smatraju to neophodnim sadržajem filoloških studija. Smatraju da je neophodno

uvođenje sadržaja koji bi vodili ka profesiji konsekutivnog i simultanog prevodioca.

Smatraju da ne postoji svest o specifičnim potrebama ove profesije jer velika većina

sadržaja koji se nude tokom aktuelnih filoloških studija studija nisu potrebni za ovu

profesiju. „Ukoliko neko želi da se bavi prevođenjem, ne može da se specijalizuje u ovom

polju jer na master studijama ne postoji nikakav program. Takođe, simultano i

konsekutivno prevođenje su nam i danas nepoznanica koliko i pre 4 godine kada smo

upisali fakultet. Onaj ko i poseduje znanje o ovim metodama prevođenja nije ih, nažalost,

stekao na fakultetu.”

Studenti jasno specifikuju nedostatke sadašnjih studijskih programa. Smatraju da

treba „uvesti neke predmete koji će se baviti probematikom kreiranja poslovnih

pisama, pravljenja biografije i ostalih stvari, a sve u cilju bar osnovnog opismenjavanja

iz pravno-birokratske struke, stručnih tekstova, iz oblasti tehnike, prava, medicine“.

Nedostatak prakse, veze podučavanih sadržaja i sveta rada i praktične upotrebe svih

sadržaja

Između mnogih komentara o potrebi za stručnom praksom, postoje i oni koji govore o

nedovoljnoj praksi vezanoj za obrazovanje nastavnika. „Ako neko odluči da se bavi

nastavom, trebalo bi da mu fakultet obezbedi bolju praksu, korisnije predmete u domenu

psihologije pedagogije i više predmeta koji bi se bavili ovim pozivom.“


Organizacija i osavremenjivanje programa i nastave

Studenti podvlače obimnost programa i nespecifikovanost studija koja njihovu pažnju

čini rasutom, po njihovom mišljenju, te ih ometa u postizanju nivoa znanja jezika koji bi

bio primenjiv u svetu rada. „Većina studenata nakon završetka studija nije kompetentna

da se služi jezikom koji studira, jer je program studiranja preobiman, i student ne može da

se posveti jeziku u dovoljnoj meri.“ „Mislim da je naš studijski program zastareo, ne prati

ni programe na evropskim fakultetima, a ni društvene, ekonomske promene u našoj zemlji,

u smislu saradnje sa državom čiji jezik studiram.“ Studenti smatraju da je neophodno

menjati i način rada i prenošenja znanja, podsticati kritičko mišljenje, a sugerišu i manje

grupe, mentorski rad, razvijanje timskog rada, socijalizaciju. „Više obratiti pažnju na

svakodnevnevnicu i na sadržaje koji se odnose na aktuelni život.“„Čitaju se knjige

prevedene na srpski jezik, na časovima se predaje na srpskom jeziku, odgovara se na

srpskom...“.

Nastava jezika

Studenti smatraju da jezik koji uče nije u dovoljnoj meri savremen, da nije povezan sa

realnošću. Za poboljšanje stanja u toj oblasti predlažu povećanje broja „stranih

profesora i stranih lektora, pojačan kontakt sa profesorima čiji se jezik izučava i veći

akcenat na govornom jeziku, umesto velikog broja časova književnosti“. Takođe, studenti

smatraju da „je nastavni sadržaj skoro u potpunosti okrenut ka standardnim jezicima, dok

se govornom jeziku posvećuje izrazito malo pažnje. Studenti tako izlaze sa fakulteta u

potpunosti osposobljeni jedino za knjišku i sasvim formalnu upotrebu jezika. Nedostaje im

znanja realnog upotrebnog jezika koji studiraju, zato što studijski programi i nastavnici

koji ih izvode forsiraju sasvim veštačke, formalne standardne jezike“.

Novi predmeti

Studenti najčešće izražavaju potrebu da se radi poboljšanja nastave uvedu predmeti

koji će se baviti temama kao što su npr. akademsko pisanje, retorika, veštine javnog

nastupa, osnove biznisa, ekonomije, prava, kompjuterska pismenost, kreativno pisanje.

„Često smo tokom studiranja imali razne domaće zadatke, seminarske radove ili sl. gde se

od nas očekivalo da već znamo da se koristimo veštinama akademskog pisanja a da nam

prethodno nije bilo ponuđeno“.

Ekstrakurikilarne aktivnosti, razmena studenata

Smatraju se neophodnim „upoznavanje sa zemljom i kulturom, ne samo sa jezikom, više

mogućnosti za ekskurzije, razmene studenata, putovanja”.


Opremljenost

Smatraju da „nema dobrih uslova za rad (premale učionice, od uslova za rad imamo samo

knjige, table, krede i klupe, nema jezičkih laboratorija)“.

Dodatak diplomi

Svega nešto više od polovine trenutnih studenata (55%) je upoznato sa tim šta je

dodatak diplomi.

Stepen ličnog (ne)zadovoljstva izborom filološke struke i dalji planovi

Dve trećine ispitanika sebe smatra izuzetno ili pretežno zadovoljnim u pogledu

izbora struke (68%), delimično zadovoljnih ima 25%, dok je svega 7% pretežno ili izuzetno

nezadovljno svojim studijskim opredeljenjem. Nastavak studija u inostranstvu planira

40% studenata filologije, dok još 41% ne isključuje takvu mogućnost. Jedna petina

studenata (19%) nema nameru da studije nastavi u inostranstvu. Tri četvrtine ispitanika ne

planira promenu fakulteta, 11% prihvata mogućnost eventualne promene, dok je 14%

donelo odluku da promeni fakultet.

U dosadašnjem toku studija najveći broj ispitanika nije preko fakulteta boravio u

zemlji čiji jezik studira (62% nije imalo priliku, 8% je bilo u mogućnosti, ali nije

prihvatilo, dok je 10% konkurisalo za boravak u inostranstvu ali nije bilo izabrano).

Sopstvenu profesionalnu perspektivu i mogućnosti za profesionalni razvoj

najveći broj studenata procenjuje kao izuzetno ili relativno dobre (69%), osrednjim ih

smatra 25%, dok je svega 6% mišljenja da su mogućnosti ograničene, slabe ili čak nikakve.

U profesionalnom smislu, budući filolozi sebe u gotovo izjednačenom

procentualnom udelu vide u ulozi profesora jezika (41%), odnosno prevodioca (42%). Od

preostalih 17% najveći broj ispitanika nije se mogao odlučiti za jednu od ove dve profesije,

već se opredelio za obe.

Za najveći broj ispitanika bilo bi izuzetno ili relativno važno pronaći posao u struci

(91%), svega 4% smatra rad u struci nevažnim, dok 5% nema izgrađen stav o važnosti rada

u struci.

Nastavnici

Podaci o profesionalnom iskustvu

Osim reprezentativnosti uzorka ispitanika, pouzadnost informacija potkrepljuje i

činjenica da su odgovori dobijeni od nastavnika sa znatnim predavačkim iskustvom.

Najveći broj anketiranih nastavnika zaposleno je na univerzitetu između 6 i 15 godina

(50%), slede nastavnici sa stažom u dužini od 16 do 25 godina (29%), potom dolazi


kategorija najmlađih zaposlenih – do 5 godina (14%). Kategorije zaposlenih u nastavi sa

stažom od 26 do 35 godina, kao i onih koji rade na univerzitetu preko 35 godina

zastupljene su sa 4%.

Najveći broj ispitanika predaje lingvističke predmete, baveći se bilo teorijskom

(41%) bilo primenjenom lingvistikom (43%). Praktičnu nastavu jezika izvodi 59%

ispitanika. Književno-teorijske i kulturološke predmete predaje 43% ispitanika (ukupan

procentualni iznos prelazi 100%, budući da najveći broj nastavnika predaje više od jedne

filološke oblasti).

Poznavanje Zajedničkog evropskog referentnog okvira za žive jezike (ZEO)

Prema očekivanju, većina ispitanika angažovanih u nastavi književnosti ne poznaje i

ne koristi u nastavi ZEO, mada među njima ima i onih koji navode da shvataju značaj

standardizacije nastave stranog jezika za studije filologije. Osim što korišćenje ZEO nije u

značajnoj korelaciji sa vrstom predmeta koji ispitanici predaju, on se ne može dovesti u

vezu niti sa starosnom dobi ispitanika niti sa nivoom studija na kojem predaju.

Ipak, iznenađujuća je činjenica da gotovo polovina predavača lingvističkih disciplina

ili uopšte ne poznaje ili tek sporadično koristi ZEO. Među onima koji aktivno koriste ovaj

dokument, tj. udžbenike i ostale jezičke materijale koji su na njemu zasnovani, ima i autora

okvira i dokumenata za nacionalnu i širu upotrebu, testova, prijemnih ispita, učesnika u

komisijama za reformu i standardizaciju nastave stranih jezika, manjinskih jezika i srpskog

kao stranog, kreatora i realizatora programa za stručno obrazovanje nastavnika.

Tabela 7. Poznavanje ZEO među nastavnicima Broj

odgovora

%

Redovno ga koristim kad planiram nastavu i provere znanja 19 34%

Jednom ili dva puta sam koristila/koristio navedeni ili s njim povezane

priručnike 7 13%

Koristim udžbenike ili standardizovane testove koji su zasnovani na

ZEO 7 13%

Znam da postoji ali ga nisam koristila/koristio 21 38%

Nije mi poznat 2 4%


Procena potreba za reformama

Na pitanje šta treba najpre reformisati u nastavi stranih jezika na Vašoj katedri

kako bi studenti lakše pronalazili i obavljali posao u struci, mišljenja se kreću od relativno

sporadičnog tradicionalističkog stava da treba intenzivirati nastavu klasičnih teorijskih

filoloških disciplina (npr. kao privilegiju uskog kruga studenata nadarenih za književno

prevođenje), pa do reformističkog koji očekuje sasvim novi – tržišno orijentisani pristup

studijama jezika, uključujući povezanost univerzitetske nastave i prakse izvan institucije.

Većina ispitanika ističe značaj povezivanja nastave i prakse, intenziviranje

nastave govorne produkcije i razvoja komunikativne kompetencije (između ostalog ističu

potrebu za upotrebom stranog jezika i u okviru nastave drugih teorijskih disciplina, kao i

pojačavanje saradnje sa stranim lektorima). Nastavnici relativno retko iskazuju zahtev za

boravkom u inostranstvu kao preduslovom za pospešivanje usvajanja stranog jezika (pri

čemu je moguće da ih je i sama postavka ankete ili formulacija pitanja usmeravala

prevashodno na refleksiju o potrebama unutar lokalnog konteksta – fakulteta, uže i šire

socijalne zajednice). Neki od ispitanika vide mogućnost za poboljšanje nastave i u

određenim materijalnim pretpostavkama, kao što je nabavka različitih tehničkih pomagala,

kao i u organizacionoj reformi (npr. upisivanje manjeg broja studenata i formiranje manjih

grupa).

Najučestaliji predlozi odnose se na izmenu strukture nastave uopšte, sa naglaskom

na intenziviranju nastave uže stručnih predmeta koja bi omogućila modularizaciju i

profesionalizaciju filoloških zvanja, struka i profila. U ovom kontekstu se, očekivano –

budući da je anketa i sprovedena u okviru projekta za koji ispitanici znaju da ima za cilj

reformulaciju filološkog kurikuluma usmerenu ka tržištu rada i osnivanju prevodilačkih

smerova – najviše nastavnika eksplicitno založilo za reformu nastave prevođenja

(književnog i neknjiževnog). Većina iznosi stav o neophodnosti nastave stručnog

prevođenja, uvođenja nastave stručne terminologije (politika, ekonomija, trgovina, pravo,

bankarstvo, turizam), nastave simultanog i konsekutivnog prevođenja (koja bi obuhvatila

isključivo najbolje studente i bilingvale). Osim toga, neki od ispitanika ističu značaj

otvaranja mogućnosti višepredmetnih studija, i to ne samo tzv. velikih stranih jezika,

smatrajući da je neophodno i svrsishodno marketinški podržati prednosti studiranja

manjinskih i regionalnih jezika, u perspektivi integracija na regionalnom i evropskom

nivou, kao i uvođenje profila lektora srpskog jezika kao stranog.

U pogledu izmena visokoškolskih didaktičkih formi, ispitanici preporučuju

interaktivni način rada, neophodnost stručnog usavršavanja univerzitetskih nastavnika,

kao i smanjenje broja časova teorijskih predmeta (naročito književnosti i istorije jezika) i

faktografskih ispitnih zahteva.

Na pitanje šta najbolje funkcioniše u nastavi stranih jezika na Vašoj katedri i ne

treba menjati, većina nastavnika ističe značaj pristupa CLIL na filološkim studijama, tj.

činjenicu da se veliki broj predmeta na svim studijskim grupama predaje na jeziku koji se


studira. Kao jedna od prednosti reformisanih studija navode se i određeni izborni predmeti

koji studentima omogućavaju da studije delimično oblikuju i prema sopstvenim željama i

interesovanjima. Ipak, kao najbolji segment nastave većina ističe jezičke lektorske

vežbe koje obuhvataju kombinaciju veština i lingvističke kompetencije, vežbe prevođenja i

analize tekstova. Takođe se ističe stručnost, ozbiljnost i obučenost nastavnog osoblja, kao i

timski rad, saradnja profesora i asistenata.

Neki nastavnici, međutim, smatraju i da je reforma univerziteta po usvajanju novog

zakona dovela i do opadanja kvaliteta nastave, što se pre svega odnosi na probleme

organizaciono-administrativne prirode.

Na pitanje da li bi nastavu filologije trebalo proširiti u domenu poznavanja

stručne terminologije ili nekih drugih oblasti ili veština, većina ispitanika ističe

neophodnost bavljenja stručnom terminologijom i ovladavanjem osnovnom leksikom iz

najrazličitijih oblasti – ekonomije, prava, politike, tehnike, kulture, obrazovanja, ističući

istovremeno da je nemoguće ponuditi studentima apsolutno sve što bi im kasnije moglo biti

neophodno, ali da ih je na studijama svakako moguće precizno obučiti na koje načine mogu

samostalno dolaziti do neophodnih informacija, koristeći konvencionalne i elektronske

rečnike, leksikone, enciklopedije i glosare. Uviđa se i povezanost vladanja terminologijom i

pronalaženjem profesionalnog angažmana sa uspešnim obavljanjem različitih, ne samo

prevodilačkih poslova: ,,Isto tako, veštine konsekutivnog i simultanog prevođenja veoma su

tražene na tržištu u Srbiji, tako da bi im i sticanje tih veština bilo od velike pomoći.”

Dodatak diplomi

Čak 91% nastavnika smatra da je dodatak diplomi koristan poslodavcima pri izboru

kandidata.

Procena potrebe za usklađivanjem studija filologije s potrebama tržišta rada

Nastavnici se deklarišu kao izrazito tržišno orijentisani – 78% smatra da studije u

potpunosti, odnosno u značajnoj meri treba da uvažavaju potrebe tržište rada. Svega 4%

mišljenja je da studije ne treba da budu tržišno usmerene. Ostalih 18% smatra da ova vrsta

odnosa treba da bude umerena.

Poslodavci

Podaci o poslovanju

Najveći broj anketiranih preduzeća posluje u sektoru trgovine i usluga (preko 6%),

dok je po 3% ili više preduzeća iz prehrambene industrije, građevine, prerađivačke


industrije, izdavačke delatnosti, konsaltinga i turizma. Nešto manje zastupljeni su

bankarski sektor, auto industrija i sektor informacionih tehnologija.

Gotovo polovina preduzeća osnovana je nakon 2001. godine (45%), 25% osnovano

je između 1991. i 2000. godine, a 29% do 1990. godine. Više od polovine anketiranih

preduzeća posluje samo u Srbiji (59%), nešto manje posluje i u Srbiji i u inostranstvu

(40%), dok svega 1% posluje samo u inostranstvu.

Svega nešto više od polovine preduzeća ima web stranicu na stranom jeziku

(55%), i to u velikoj većini na engleskom jeziku (oko 42%). Gotovo polovina (49%) onih

koji imaju web stranicu na stranom jeziku su za taj posao posebno angažovali prevodioca,

dok je u 30% slučajeva stranicu preveo prevodilac preduzeća.

Podaci o radnim mestima za diplomirane filologe

U više od pola (55%) anketiranih preduzeća ima radnih mesta za koje je nužno

poznavanje jednog stranog jezika, dok kod više od petine preduzeća postoji potreba za

radnicima koji poznaju veći broj stranih jezika.

Kad su u pitanju poslovi za koje je potrebna kombinacija poznavanja stranih

jezika, književnosti i kultura, u 58% preduzeća takve pozicije ne postoje. Kod preduzeća

gde takvi poslovi postoje, 60% navodi da je u pitanju potreba za kombinacijom poznavanja

jezika i kulture, a u 23% slučajeva to su poslovi gde je potrebno poznavanje i jezika, i

književnosti i kulture.

Od anketiranih preduzeća, u čak 65% nema zaposlenih diplomiranih filologa. Tamo

gde ih ima, u preko 9% preduzeća obavljaju isključivo poslove prevođenja, u 6% preduzeća

rade na pozicijama koje uključuju prevodilačke i slične poslove, ali i druge zadatke, dok su

sve ostale pozicije ukupno zastupljene u manje od 1%.

Procena znanja jezika prilikom zapošljavanja

Na pitanje šta zahtevaju od kandidata kao potvrdu o znanju za poslove gde je

važno znanje stranih jezika, najveći broj preduzeća (po više od 15%) zahteva samo

certifikat (koji u 68% slučajeva mora biti međunarodno priznat), samostalno sprovodi

testiranje kandidata ili traži preporuku (u preko 85% slučajeva, podjednako preporuka

bivšeg poslodavca ili poznanika/prijatelja). U svega nešto više od 3% preduzeća traži se

diploma fakulteta filološkog usmerenja, čak u manjem procentu nego što se traži završen

kurs u školi stranih jezika (oko 10%).

Na pitanje da li u situacijama kada zapošljavaju osobu za posao za koji je potrebno

znanje stranih jezika i poznavanje neke druge oblasti daju prednost kandidatima koji

vladaju jezikom ili onima koji vladaju strukom, čak 82% navodi da daje prednost osobi koja

vlada strukom.


Dodatak diplomi

Svega nešto više od polovine preduzeća upoznato je s tim šta je dodatak diplomi

(59%), a oni koji su upoznati u velikom broju (86%) smatraju da je koristan.

Procena potreba za znanjem stranih jezika za poslove u struci

Ispitanici procenjuju da je u prosečnim poslovima koji se nude filolozima najčešće

potrebno obavljanje telefonskih razgovora na stranom jeziku, kao i formalna prepiska

putem pisama, faks poruka i e-pošte.

Procena potreba za dodatnim veštinama u svakodnevnom obavljanju posla

Neki od najčešće navođenih odgovora na pitanje o tome koje su dodatne veštine

potrebne za radno mesto za koje je potrebno znanje stranih jezika su: rad na računaru,

timski rad, organizacija rada, korespondencija, veštine komunikacije i veštine prezentacije.

ZAKLJUČAK

Na osnovu dobijenih rezultata, može se zaključiti da se kod svih anketiranih grupa

jasno vidi potreba za uvođenjem novih i reformom postojećih nastavnih sadržaja u okviru

studija stranih jezika.

Zanimljivo je da je veliki broj diplomiranih filologa koji se nalaze na birou za

nezaposlene ipak izuzetno zadovoljan izborom filološke struke, a u velikom broju navode i

da im je važno da obavljaju posao u struci, što možda govori o nepostojanju svesti o

mogućnosti i potrebi da studije budu usklađene sa realnim potrebama tržišta rada.

I kod bivših i kod trenutnih studenata kao razlog za upis studija preovlađuje

interesovanje za strani jezik, a preduzeća poslove gde je potrebno znanje jezika (bez

kulture i književnosti) navode kao najpotrebnije, što bi, zaključuje se, trebalo da bude

smernica u određivanju težišta nastavnih programa.

Takođe je zanimljivo da kod trenutnih studenata i nastavnika gotovo postoji

saglasnost o tome šta treba promeniti u nastavi stranih jezika – potrebno je uvesti više

stručnog prevođenja, obrazovne profile konsekutivnog i simultanog prevodioca, uvesti

stručnu praksu, povećati broj časova na kojima se stiču praktična znanja, ali i poboljšati

materijalne uslove izvođenja nastave i sl.

U slučaju preduzeća, utvrđeno je da postoji veoma mali broj poslova za koje se traži

diploma stranih filologija, da se pri izboru između kandidata koji vlada jezikom i onog koji

vada strukom u velikoj većini slučajeva bira kandidat koji vlada strukom, kao i da se kao


dokaz o poznavanju jezika uglavnom traže certifikati, diplome škola jezika ili preporuke. Na

osnovu toga može se zaključiti da postojeći studijski programi uglavnom ne pružaju

mogućnost studentima da se nakon diplomiranja zaposle u malim i srednjim preduzećima

(najveći deo uzorka), kao i da znanje stečeno kroz neformalno obrazovanje u praksi često

biva dovoljno za zapošljavanje na poziciju gde je potrebno poznavanje stranih jezika.

Zanimljivo je i napomenuti da postoji veliki nesklad u poznavanju dodatka diplome

među preduzećima (oko 60%) i ideji o njegovoj korisnosti među nastavnicima (preko

90%). Takođe je neobično da gotovo polovina trenutnih studenata ne zna šta je dodatak

diplomi.

Rezultati istraživanja odnosa između studijskih programa na univerzitetima i

tržišta rada u Srbiji u skladu su sa očekivanjama i predviđanjima projekta, i biće

snažna osnova za osmišljavanje i sprovođenje reformi nastave stranih jezika u Srbiji.

UČESNICI AKTIVNOSTI

Rukovodilac projekta: Jasmina Nikolić, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Koordinator aktivnosti: Jelena Gledić, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Kreiranje upitnika, struktuiranje

uzorka i anketiranje

Nacionalna služba za zapošljavanje

Tatjana Arsić Milanović

Vesna Buha

Nevena Letić

Nikola Atanacković

Savetnici za zapošljavanje

Univerzitet u Beogradu

Jasmina Nikolić

Jelena Gledić

Julijana Vučo

Olja Durbaba

Ana Vlaisavljević

Divna Tričković

Ivana Mali

Ivana Trbojević Milošević

Izabela Beljić

Jana Pavlović

Jasmina Jovanović

Jelena Ginić

Jelena Kamarić

Jelena Matić

Jelena Raćić Berić

Jelica Novaković

Jovan Čudomirović

Katarina Tomić

Ljiljana Bajić

Ljiljana Marković

Ljubiša Rajić

Mirjana Ćorković

Mirjana Marinković

Mirko Cvetković

Nađa Soldatić

Nailje Imami

Nataša Šofranac


Nataša Vukajlović

Sandra Buljanović

Svetlana Todorović

Tatjana Kojić

Tatjana Milenković

Darko Marijančević

Ana Barbatesković

Univerzitet u Novom Sadu

Pavle Sekeruš

Snežana Gudurić

Tamara Valčić Bulić

Maja Marković

Vladislava Gordić Petković

Biljana Radić Bojanić

Nikolina Zobenica

Laura Spariosu

Marija Stefanović

Mihal Harpanj

Mirjana Jovanić

Kristina Ivšić

Univerzitet u Nišu

Vladimir Jovanović

Vladan Pavlović

Ljiljana Mihajlović

Dejan Marković

Univerzitet u Kragujevcu

Milan Milanović

Tatjana Grujić

Katarina Melić

Anđelka Pejović

Jelena Danilović

Aleksandar Nedeljković

Marina Petrović Julih

Marija Andrejević

Državni univerzitet u Novom Pazaru

Slobodanka Kitić

Slobodan Vuksanović

Jasmin Delimeđac

Sibela Eminović

Privredna komora Beograd

Jovana Majstorović

Jelena Ćupina

Iva Mihailović

Bojana Duduk

Jelena Radić

Ljubica Matić

Milica Matić

Dejan Dragović

Danijela Sofronijević

Marija Radević

Regionalna privredna komora Niš

Svetislav Pantić

Zoran Marković

Dragana Radenković

Regionalna privredna komora

Kragujevac

Dušan Puača

Ljiljana Cvetić

Marija Stojanović

Dubravka Marković


Obrada rezultata

Julijana Vučo, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Olja Durbaba, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Zorana Lužanin, Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Novom Sadu

Vesna Buha, Nacionalna služba za zapošljavanje

Jelena Gledić, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Iva Mihailović, Privredna komora Beograd

Jasmina Nikolić, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Posebnu zahvalnost dugujemo rektorima univerziteta, dekanima fakulteta,

rukovodiocima privrednih komora i Nacionalne službe za zapošljavanje, koji su svojom

podrškom doprineli uspešnom sprovođenju ove aktivnosti. Zahvaljujemo se i partnerskim

institucijama iz Evropske unije na pomoći pri osmišljavanju plana rada i sugestijama

prilikom izrade upitnika. Napokon, zahvaljujemo se i svim ispitanicima, bez kojih ovo

istraživanje ne bi bilo moguće.

This project has been funded with support from the European Commission.

This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be

held responsible for any use which may be made of the information contained

therein.

REFLESS

TEMPUS projekat Reforma nastave stranih jezika u Srbiji

www.refless.rs

STUDIJE FILOLOGIJE I POTREBE TRŽIŠTA RADA -...

Documents

Transcript of STUDIJE FILOLOGIJE I POTREBE TRŽIŠTA RADA -...