Strategjia e Zhvillimit per Territorin e Bashkise Elbasan

STRATEGJIA E ZHVILLIMITPR TERRITORIN E

BASHKIS ELBASAN

Titulli: Strategjia e Zzhvillimit pr Territorin e Bashkis Elbasan

Autorsia dhe kontributet:

Ky dokument u prgatit nga Bashkia Elbasan me mbshtetjen teknike t projektit PLGP t Agjencis s Shteteve t Bashkuara pr Zhvillim Ndrkombtar dhe Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit, nn drejtimin e kryetarit t Bashkis Elbasan, Z. Qazim Sejdini.

Grupi i puns: Zenel Bajrami, Malvina Disha, Rudina Toto, Dritan Shutina, Anila Gjika, Merita Toska, Elton Stafa, Sotir Dhamo, Besnik Aliaj, Iris Hyka, Renisa Muka, Ada Lushi, Arta Alla, Besmira Dyca, Teida Shehi, Rajmond Hazballa, Diamanta Vito, Etleva Kenuti, Silvi Jano, Imeldi Sokoli, Gerti Delli, Ani Shtylla, Kejt Dhrami, Eneida ela, Endri Demneri, Fiona Imami, Fabjola Meaj, Godiva Rrmbeci, Ingrid Xhafa, Aida Ciro, Erialda Zekthi, Mariana Proko, Laureta Memo, Marvis Avllazagaj, Denis Djaloshi, Petrit Lamaj, Dritan Sherali, Gladiola ala, Marsida Musta, Roland Hoxhallari, Lila Karaj, Qemal Tusha, Maksi Gega.

Realizimi grafik: Renisa Muka, Iris Hyka, Ada Lushi, Sonia Jojic.

Redaktimi letrar: Lumnije Hasa.

Shtypur n: Shtypshkronja Pegi.

ISBN: 978-9928-200-54-9

Shnim i rndSiShm

Ky dokument u prgatit nga Bashkia Elbasan me mbshtetjen teknike t Projektit t USAID-it pr Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore dhe Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit.

Pikpamjet e shprehura n kt botim nuk pasqyrojn domosdoshmrisht pikpamjet e Agjencis s Shteteve t Bashkuara pr Zhvillimin Ndrkombtar ose t Qeveris s Shteteve t Bashkuara.

shtjet e analizuara n kt dokument jan diskutuar dhe pr to sht rn dakord me grupet e interesit t Bashkis Elbasan, n proceset e konsultimit publik, n prputhje me detyrimet ligjore, sipas Ligjit nr.107/2014, Pr Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit, i ndryshuar.

preambul

N cilsin e kryetarit t Bashkis Elbasan, dshiroj t prshndes grupin e puns pr hartimin e Strategjis s Zhvillimit t territorit t bashkis son, si nj hap i par drejt Planit t Prgjithshm Vendor pr Planifikimin e Territorit.

Iniciativa e ndrmarr nuk ka ardhur vetm si nevoj pr t prmbushur detyrimet ligjore t prcaktuara n ligjin nr. 107/2014 Pr planifikimin dhe zhvillimin e territorit, i ndryshuar dhe akteve nnligjore prkatse. Ajo vjen mbi t gjitha si nevoj e Bashkis, pr instrumente largpamse, vizionare dhe novatore, q do ta udhheqin zhvillimin e territorit t saj gjat viteve n vazhdim. N kt mnyr, ne synojm t garantojm rritjen e cilsis s jetess s qytetarve tan prmes zhvillimit t qndrueshm t territorit dhe prmes kthimit t ksaj Bashkie n nj vend trheqs pr biznesin dhe konkurues i denj n rajon.

Duke qn t ndrgjegjshm pr sfidat q parashtron procesi i planifikimit dhe mbi t gjitha i kontrollit t zhvillimit t territorit, synojm q prmes hartimit dhe zbatimit t dokumenteve t Planifikimit t Territorit, ti kaprcejm me sukses ato dhe t krijojm mundsi pr nxitje t zhvillimit ekonomik, ruajtje t vlerave dhe pasurive natyrore e territorit t qndrueshm pr brezat e ardhshm. Pr t realizuar kt, stafi i Bashkis do t jet i prkushtuar n plotsimin, prmbushjen ligjore dhe zbatimin e instrumenteve/ dokumenteve dhe udhheqjen e zhvillimit drejt prmbushjes s vizionit ton t prbashkt.

Sipas ligjit, Plani i Prgjithshm Vendor i Bashkis Elbasan, prbhet prej tre dokumenteve baz t planifikimit dhe kontrollit t zhvillimit t territorit:

1. Strategjia e Zhvillimit t Territorit,

2. Plani i Zhvillimit,

3. Rregullorja e Planifikimit.

Prmes ktij dokumenti, ju paraqesim Strategjin. Strategjia ravijzon mundsit e ardhshme strategjike t zhvillimit ekonomik, social dhe mjedisor, t ndrlidhura dhe me ndikim t ndrsjell n territorin e Bashkis Elbasan e m gjer n rajon.

S fundmi, dua t falenderoj t gjitha institucionet, t cilat jan treguar bashkpunuese gjat procesit t hartimit t strategjis, veanrisht Ministrin e Zhvillimit Urban dhe Agjencin Kombtare t Planifikimit t Territorit, ministrit e linjs, njsit administrative t bashkis, si dhe t gjith aktort e prfshir gjat proceseve t konsultimeve publike. Falenderoj USAID-in pr mbshtetjen q na ofron prmes Programit pr Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP), si dhe grupin e puns t prbr nga Drejtoria e Planifikimit t Territorit Bashkia Elbasan, dhe Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit, pr punn cilsore t realizuar deri m tani.

Kryetari i Bashkis

Qazim SEJDINI

parathnie

Q prej qershorit 2015, qeverisja vendore n Shqipri sht prfshir nga reforma administrative-territorial. Si rezultat, jan krijuar 61 bashki t konsoliduara, t cilat prballen me sfidat e pushtetit vendor, t shumfishuara si pasoj e rritjes s siprfaqes dhe kompleksitetit territorial, shtimit t detyrave t reja nga reforma e decentralizimit dhe nevojs gjithmon n rritje pr zhvillim dhe mirqenie sociale dhe ekonomike.

N kto kushte, Bashkia e Elbasanit, pr t`iu prgjigjur sa detyrimeve ligjore, aq edhe sfidave reale, ka punuar intensivisht pr t prgatitur Strategjin e Zhvillimit t saj. Duke pasur parasysh q, jo vetm konceptualisht, por edhe ligjrisht sht pranuar nga palt se planifikimi i territorit prmban njkohsisht edhe dimensionin strategjik dhe at rregullator, kjo strategji prbn hapin e par t hartimit t Planit t Prgjithshm Vendor t Territorit t Bashkis Elbasan.

Dokumenti i Strategjis s Zhvillimit t territorit hartohet nga Bashkia Elbasan me mbshtetjen teknike t Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit, n kuadr t Projektit t USAID-it pr Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP). Prmbajtja e dokumentit t Strategjis s Zhvillimit t territorit mbshtetet n Ligjin nr. 107/2014, dat 31.07.2014, Pr Planifikimin e dhe Zhvillimin e Territorit, i ndryshuar dhe n aktet nnligjore t tij. Veanrisht, si baz referuese sht Vendimi i Kshillit t Ministrave nr. 671, dat 29.07.2015, Pr miratimin e rregullores s planifikimit t territorit.

Megjithat, pr shkak t natyrs mjaft komplekse dhe shum dimensionale q ka ky dokument, duke mbuluar nevoja t territorit urban dhe rural, gjat hartimit t tij jan referuar edhe akte t tjera ligjore e nnligjore si dhe dokumente udhzuese. Ndr m t rndsishmet jan:

Ligji nr. 7850, dat 29.07.1994 Kodi Civil i Republiks s Shqipris, i ndryshuar;

Ligji nr. 8378, dat 22.07.1998 Kodi Rrugor i Republiks s Shqipris, i ndryshuar;

Ligji nr. 9317, dat 18.11.2004 Kodi Hekurudhor i Republiks s Shqipris;

Vendimet e KKT-s n 3 vitet e fundit, n lidhje me prcaktimin e shtjeve, zonave dhe objekteve t rndsis kombtare;

Manuali teknik Planifikimi dhe Zhvillimi i Territorit n Shqipri; etj.

Metodologjia e ndjekur gjat hartimit t ktij dokumenti sht mbshtetur mbi prcaktimet ligjore pr sa i prket strukturs s instrumenteve (dokumenteve t planifikimit) dhe procesit q duhet t ndiqet. Kshtu, pr nga ana prmbajtsore, ky dokument prmban kapitullin e analizave, duke veuar ktu analizn e metabolizmit, por edhe analiza territoriale dhe social-ekonomike, q hapin shtegun pr analizat e thelluara n vijim t hartimit t Planit. M pas, paraqiten prfundimet prfshir edhe analizn e pikave t forta, t dobta, mundsive dhe rreziqeve, si dhe hapa drejt nj vizioni rajonal, pr kontekstin m t gjer, n t cilin ndodhet Bashkia e Elbasanit.

Pjesa e dyt e dokumentit fokusohet n vizionin lokal t zhvillimit territorial, mjedisor e social-ekonomik, s bashku me objektivat dhe programet strategjike t zhvillimit. M pas, sht hartuar plani i veprimit me afate kohore dhe konsiderata financiare si dhe nj list e projekteve prioritare e strategjike t zhvillimit lokal territorial, pr t cilat bashkia ka gatishmrin t aplikoj pr fonde dhe t prgatit projekte teknike.

Ky dokument ndrtohet jo vetm mbi bazn e analizave shkencore e territoriale, por edhe t nevojave dhe dshirave t shprehura nga banor dhe grupet e ndryshme t interesit n Bashkin Elbasan. Gjat periudhs s hartimit t tij, jan realizuar t paktn 3 dgjesa publike, nga nj pr do faz t hartimit t dokumentit (nisma, analiza, vizioni), si dhe jan kryer takime t ngushta me ekspert vendor, prfaqsues t biznesit e aktor t tjer q operojn n kt territor. Po ashtu, jan realizuar shum vizita n terren e institucione publike me qllim grumbullimin sa m t efektshm t informacionit dhe krijimin e bazs s t dhnave n sistemin gjeografik t informacionit.

N vijim, Bashkia e Elbasanit do t punoj ngushtsisht me Projektin PLGP pr t kaluar n hapat ligjor e teknik t hartimit t Planit t Prgjithshm Vendor (PPV) t territorit (prdorimi i toks, infrastrukturat, mjedisi) dhe t rregullores s tij. Finalizimi i planit t prgjithshm t territorit do t jet nj nga arritjet m t para t nj bashkie t re, t krijuar pas reforms territoriale dhe me dshirn e vullnetin pr tiu prgjigjur nevojave edhe afatgjata t qytetarve si dhe pr t prballur sfidat e zhvillimit t qndrueshm t territorit.

TABELA E PRMBAJTJES

1. SfidAT E BAShkiS ELBASAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.1 Tendencat kryesore t zhvillimit t pas viteve `90t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.1.1 Policentrizmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

1.2 Territori dhe mjedisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.2.1 Vlersim i kushteve fizike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.2.2 Metabolizmi i territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.2.3 Mjedisi, ekosistemet dhe ndotja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

1.3 Zhvillimi ekonomik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

1.4 Situata social-ekonomike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

1.4.1 Demografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

1.4.2 Analiza social-ekonomike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

1.5 Prdorimi i toks dhe infrastrukturat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

1.5.1 Sistemet territoriale dhe prdorimi i toks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

1.5.2 Rrugt dhe transporti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

1.5.3 furnizimi me uj dhe ujrat e zeza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

1.5.4 Menaxhimi i Mbetjeve t Ngurta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

1.6 Rndsia kombtare n territor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

1.7 financat vendore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

1.8 Qeverisja dhe prgjegjsia sociale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

1.8.1 decentralizimi i Qeverisjes dhe Strukturat Prkatse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

1.8.2 Vshtirsit e Qeverisjes Vendore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

1.8.3 Perceptimet qytetare n lidhje me qeverisjen e tyre vendore, format e organizimit

komunitar dhe bashksia e OJf-ve, instrumente t transparencs, etj. . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

1.9 Procese dhe dokumente planifikimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

1.10 Mbi drejtimin e zhvillimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

1.10.1 koncepti rajonal i zhvillimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

1.11 Prfundime dhe rekomandime, analiza SWOT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

1.11.1 Prfundime dhe rekomandime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

1.11.2 Analiza SWOT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

2. ViZiONi i T ARdhMES PR ELBASANiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

2.1 Objektiva dhe Programe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

2.2 Konsiderata financiare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

3. PLANi i VEPRiMiT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

3.1 Plani i veprimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

3.2 Sistemet e territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

4. PROJEkTET PRiORiTARE T ZhViLLiMiT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

ShNiME dhE REfERENcA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

LiSTA E fiGURAVE

Figura 1: Pozicioni gjeografik i Bashkis Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

figura 2: fazat e zhvillimit t vendbanimeve n vite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

figura 3: Shtimi i siprfaqes s ndrtuar 1990 - 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

figura 4: Zonat funksionale Urbane n Shqipri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

figura 5: Mbivendosja e izokroneve 45 - Zonat e integrimit t mundshm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Figura 6: Harta e fluksit t energjis n rajon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Figura 7: Harta e fluksit t ujit n rajon (ujrat siprfaqsore dhe nntoksore) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

figura 8: fluksi i energjis n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

figura 9: Njsit Ekonomike familjare sipas llojit kryesor t energjis s prdorur

pr ngrohjen e zons urbane dhe rurale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

figura 10: fluksi i ujit n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Figura 11: Prodhimet Bujqsore (n kton), Bashkia Elbasan 2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Figura 12: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n kton), n Bashkit:Elbasan, Lushnj,

fier, Berat dhe kuov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

figura 13: fluksi i ushqimit n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Figura 14: Prodhimet bujqsore pr periudhn 2012-2013-2014 (n kton), Qarku Elbasan . . . . . . . . . 29

Figura 15: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n kton), n Qarkun: Elbasan, Fier dhe Berat . . . . . . . . 29

Figura 16: Prodhimet bujqsore pr periudhn 2012 - 2013-2014 (n kton), Qarku Elbasan . . . . . . . . 30

Figura 17: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n kton), n Qarkun: Elbasan, Fier dhe Berat . . . . . . . . 30

figura 18: fluksi i mbetjeve n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Figura 19: Burimet ujore dhe akuifert e Elbasanit (Baseni i Shkumbinit, lumenjt kryesor

dhe akuifert) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

figura 20: harta e marrjes s kampioneve pr monitorim n Shkumbin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

figura 21: ph i ujrave t Shkumbinit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

figura 22: Vlerat e Nevojs Biologjike pr Oksigjen dhe Oksigjeni i Tretur n Shkumbin . . . . . . . . . . . 34

figura 23: Lnda e ngurt pezull dhe e tretur n Shkumbin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

figura 24: Amoniaku, nitratet dhe nitritet n Basenin e Lumit Shkumbin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

figura 25: Metalet e rnda n Basenin e Lumit Shkumbin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

figura 26: Metalet e Rnda n Basenin e Lumit Shkumbin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Figura 27: Klasifikimi dhe shtrirja e akuiferve n Qarkun e Elbasanit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

figura 28: Ndotja e ajrit nga zona industriale, Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

figura 29: Vatrat e nxehta mjedisore n territorin e Bashkis Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

figura 30: harta e ndrveprimit ekonomik n Zf Elbasan: Prqendrimi i bizneseve

dhe drejtimi i lvizjes pr pun. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

figura 31: Ndrmarrjet ekonomike n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Figura 32: Klasifikimi n ekonomi agrare ose ekonomi aglomeruese, Bashkia Elbasan . . . . . . . . . . . . . 49

figura 33: Zonat ekonomike n Bashkis Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

figura 34: Struktura e popullsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

figura 35: Struktura Moshore, Bashkia Elbasan, 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

figura 36: Niveli arsimit n Bashkin Elbasan, i krahasuar me Qarkun dhe mesataren kombtare . . . 57

Figura 37: Niveli arsimor prfundimtar fillor dhe 8 ose 9 vjear, i mesm dhe i lart,

INSTAT, 2015 (Censusi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

figura 38: Shprndarja e institucioneve arsimore parauniversitare n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . 58

figura 39: Punsimi sipas nivelit arsimor n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

figura 40: Papunsia n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

figura 41: Papunsia n Bashkin Elbasan, sipas njsive administrative . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

figura 42: Burimi i t ardhurave t NJEf-s sipas njsive administrative n Bashkin Elbasan . . . . . . . . 62

figura 43: Sistemet territoriale n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

figura 44: Sistemi Urban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

figura 45: Sistemi infrastrukturor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

figura 46: Sistemi Bujqsor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Figura 47: Sistemi Hidrografik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

figura 48: Sistemi Natyror . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

figura 49: Sistemet Territoriale, Bashkia Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Figura 50: Prdorimi i toks sipas kategorive kryesore (km) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

figura 51: Mbivendosje t prdorimit t toks, Bashkia Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Figura 52: Transporti ndrqytets (nisja nga Bashkia Elbasan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

figura 53: Ndarja e rrugve sipas kodit rrugor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

figura 54: Zona e mbulimit me shrbimin e ujsjellsit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

figura 55: Zona e mbulimit me shrbimin e kanalizimeve t ujrave t ndotura . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

figura 56: Rndsia kombtare n territor, Bashkia Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Figura 57: Kontributi i njsive administrative n ecurin e t ardhurave totale (pik %, majtas);

Kontributi sipas burimit n t ardhurat totale (pik %, djathtas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Figura 58: Kontributi sipas burimeve (pik %, majtas) dhe i programeve

(pik %, djathtas) n shpenzimet totale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

figura 59: Shpenzimet totale dhe sipas prdorimit dhe funksioneve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

figura 60: Plani Rregulues i Bashkis Elbasan, 1942 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

figura 61: Plani Rregullues i Bashkis Elbasan, 1983 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

figura 62: Zonimi funksional n perspektiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

figura 63: kriteret e prcaktimit t rajonit t studimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

figura 64: Sistemi urban dhe infrastruktura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

figura 65: Sistemi natyror . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

figura 66: Analiza historike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

figura 67: koncepti rajonal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

figura 68: Potenciali turistik dhe zonat n presionin e ndotjes mjedisore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

figura 69: koncepti i zhvillimit t rajonit-rrjeti rrugor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

figura 70: koncepti i zhvillimit t rajonit-korridoret e lvizjes dhe hierarkia e qendrave . . . . . . . . . . . 91

figura 71: koncepti i zhvillimit t rajonit-nnrajonet e lvizjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

figura 72: koncepti i zhvillimit t rajonit-Ndrthurja e sistemeve dhe qendrsive . . . . . . . . . . . . . . . . 92

figura 73: harta e vizionit, Bashkia Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

figura 74: Qendrsit dhe fashat e Zhvillimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

figura 75: Skema e Zhvillimit Ekonomik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

figura 76: Skema natyrore dhe zhvillimi i turizmit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

figura 77: Skema e Lidhjeve infrastrukturore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

figura 78: Ndryshimi i mundshm i sistemeve territoriale, sipas propozimeve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

figura 79: Rehabilitimi dhe prmirsimi i infrastrukturs rrugore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

figura 80: Rehabilitimi dhe ndrtimi i pjesshm i rrugs Tregan-Trepsenisht-Shelan

dhe rehabilitimi i rrugs ekrez-Blerimad-Strstan-Gjinar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

figura 81: Prmirsimi i kryqzimeve rrugore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

figura 82: Shtimi dhe prmirsimi i sitemit t ujsjells-kanalizimeve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

figura 83: Ndrtimi i ujsjellsit t ri t fush Buallit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

figura 84: Rehabilitimi i urave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Figura 85: Programi pr zhvillimin e transportit automobilistik (BRT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

figura 86: Programi pr zhvillimin e transportit hekurudhor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

figura 87: Prdorimi i energjis gjeotermale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

figura 88: Ndrtimi i tregjeve dhe pikave t grumbullimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

figura 89: Rehabilitimi dhe rigjenerimi i ish-fabriks s konservimit dhe zons s metalurgjikut . . . . 137

Figura 90: Konsolidimi i fashs me karakter ekonomik-bujqsor (SME) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

figura 91: Rehabilitimi i shtratit t lumit Shkumbin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

figura 92: Rehabilitimi i shtratit t lumenjve Zaranika, Manazdere, Papr, Gostrim dhe Gostim . . . 143

figura 93: Rehabilitimi i parkut t qytetit, krasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

figura 94: Rehabilitimi i venddepozitimit pran varrezave t qytetit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

figura 95: Prmirsimi i infrastrukturs dhe ndrtimi i objekteve arsimore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

figura 96: Prmirsimi i infrastrukturs s qendrave shndetsore n njsit administrative

Bradashesh, Papr, Gracen, Tregan, Shushic, Zavalin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

LiSTA E TABELAVE

Tabela 1: Ndarja administrative e Bashkis Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Tabela 2: Rezultatet e censusit t Popullsis dhe banesave 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Tabela 3: Bilanci i Energjis Elektrike, 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Tabela 4: Njsit Ekonomike familjare sipas llojit kryesor t energjis s prdorur pr

ngrohjen e zons urbane dhe rurale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Tabela 5: fluksi i ushqimit, prodhimet bujqsore dhe blegtorale n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . 28

Tabela 6: Prodhimet dhe konsumi (treg dhe eksport) pr Qarkun e Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Tabela 7: Ndarja e bashkive sipas sektorit ekonomik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Tabela 8: PBB pr frym e Qarkut t Elbasanit n raport me nivelin kombtar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Tabela 9: Struktura e PBB ndr vite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Tabela 10: PBB pr frym e Qarkut t Elbasanit ndr vite n raport me nivelin kombtar . . . . . . . . . 46

Tabela 11: VShB sipas degve t ekonomis n Qarkun Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Tabela 12: Produktiviteti n sektorin e industris dhe t Shrbimeve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Tabela 13: Ndrmarrjet sipas aktiviteti ekonomik n Qarkun Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Tabela 14: Ndrmarrjet ekonomike n bashkin Elbasan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Tabela 15: Prodhimi sipas kulturave bujqsore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Tabela 16: Prodhimet blegtorale n Bashkin Elbasan dhe n Qarkun Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Tabela 17: Punsimi sipas sektorve ekonomik n Bashkis Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Tabela 18: Niveli i punsimit sipas sektorve ekonomike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Tabela 19: Popullsia n Bashkin Elbasan sipas t dhnave t gjendjeve civile, 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Tabela 20: Popullsia sipas ndarjes s re administrative, 2011-2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Tabela 21: Popullsia sipas gjinis Bashkia Elbasan, pr vitet 2011-2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Tabela 22: Raporti gjinor pr Bashkin Elbasan, 2011-2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Tabela 23: Popullsia rezidente, sipas grup-moshave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Tabela 24: Koeficientt e varsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Tabela 25: Popullsia e Bashkis Elbasan, 2011-2031 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Tabela 26: Numri i institucioneve arsimore dhe raporti nxns/ msues . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Tabela 27: Punsimi sipas sektorve ekonomik, sipas njsive administrasive t Bashkis Elbasan . . . . 59

Tabela 28: Punsimi sipas nivelit arsimor sipas njsive administrative t Bashkis Elbasan . . . . . . . . . . . 60

Tabela 29: Treguesit e shrbimit shndetsor n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Tabela 30: Varfria n Qarkun e Elbasanit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Tabela 31: infrastruktura rrugore e Bashkis Elbasan sipas kodit rrugor t Republiks s Shqipris . . 67

Tabela 32: Mbulimi me sisteme t furnizimit me uj n zonn rurale, Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Tabela 33: Bilanci i krkess pr uj dhe rezervuare n Bashkin Elbasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

16

I. SfIdat e BaShkIS eLBaSaN

1. sfidat e Bashkis elBasan

Bashkia Elbasan shtrihet n pjesn qendrore t Shqipris. Pas Reforms Administrative-Territoriale, t miratuar n maj t vitit 2014 Bashkis s vjetr t Elbasanit i jan bashkuar edhe 12 njsi t tjera administrative. Aktualisht Bashkia Elbasan prbehet nga 13 njsi administrative, Bashkia e vjetr e Elbasanit, Komuna Bradashesh, Komuna Papr, Komuna Gjergjan, Komuna Labinot-Fush, Komuna Labinot-Mal, Komuna Funar, Komuna Gracen, Komuna Tregan, Komuna Shushuic, Komuna Shigjan, Komuna Gjinar dhe Komuna Zavalin.

Siprfaqja e Elbasanit sht 872 km, nga 7,9 km q ishte para Reforms Administrative-Territoriale, 2014. Pra siprfaqja e bashkis sht rritur prafrsisht 110 her. Ndryshimi i kufirit territorial sht sfid pr bashkin n zhvillimin e mtejshm t saj.

Bashkia Elbasan shtrihet n pozicion mjaft strategjik. Kufizohet nga rrug t rndsishme kombtare. Largsia nga Aeroporti Nn Tereza sht 62.5 km, nga Port i Durrsit 83 km, nga pika kufitare e Qaf Thans 65 km dhe nga pika kufitare e Kapshtics 150 km3. Nga pikpamja e mjedisit, prshkohet nga lumenj t shumt si Shkumbini, Manazdere, Papr, Gostrima dhe Zaranika. Qyteti dhe zona industrial (zona e ish-metalurgjikut) shtrihen prgjat lugins s Shkumbinit. N territorin e Elbasanit ndodhen edhe zona t mbrojtura si Sopoti, Stravja dhe Kuturmani. Territori ka kryesisht karakter kodrinor-fushor. Duke qen se shtrirja q ka kjo bashki sht e madhe, ka larmi relievesh. Temperatura mesatare luhatet nga 6.7C-11C n janar, n 23.4C-31.2C n korrik, ndrsa shpejtsia e ers luhatet nga 1.2 m/s n ver. deri n 2.1-2.4 m/s n dimr.

Tabela 1: ndarja administrative e Bashkis elbasan

Burimi: Bashkia elbasan dhe Co-Plan, 2015

Bashkia Qendra e Bashkis

Njsit administrative

prbrse

Siprfaqja (km)1 Fshatrat/Qytetet n prbrje t tyre

2

Elbasan Qyteti Elbasan

Elbasan 22.2 Qyteti Elbasan

Bradashesh 56Bradashesh, Balz Lart, Balz Posht, Kusarth, Kozan, Karakullak, Letan, Rril, Shtemaj, Uln, Katund i Ri, Fikas, Petresh, Shmhill,

Shijon, Rean, Gurabardh

Papr 102 Papr, Broshk, Murras, Valas, Vidhas, Pajun, Bizhut, Papr-Sallak, Vidhas-Hasgjel, Lugaj, Jatesh, Balldre, Ullishtaj

Labinot-Fush 49 Labinot-Fush, Godolesh, Griqan i Siprm, Griqan i Poshtm, Xibrak, Mengel

Labinot-Mal 105.7 Labinot-Mal, Guri Zi, Seric, Lamoll, Ben, Lugaxhi, Qaf, Qerret, Shmil, Dritas

Gjergjan 27.9 Gjergjan, Bujaras, Gjonm, Kshtjell, Kodr Bujaras, Muriqan, Than

Gjinar 89.1 Gjinar, Lleshan, Valesh, Pashtresh, Derstil, Lukan, Sterstan, Xibresh, Maskarth, Kaferr, Pobrat

Gracen 56.8 Gracen, Plangaric, Trba, Bodin, Shingjin, Gjorm, Pajeng, Mamel, Dopaj

Funar 76.6 Branesh, Bixlle, Prec e Siprme, Ceruj, Korr, Mollagjesh, Krrab e Vogl, Prec e Poshtme, Stafaj

Shushic 106.6 Shushic, Shelcan, Mliz, Hajdaran, Fush-Buall, Vasjan, Polis i Vogl, Polis Vale, VreshtajShirgjan 21.6 Shirgjan, Baths, Bujqs, Jagodin, Kuqan, Kryezjarr, Mjeks

Tregan 57.4 Tregan, Blerimas, Bizhdan, Cikallesh, Gurisht, Kacivel, Kyyk, Muan, Shinavlash, Shilbatr, Trepsenisht, TudanZavalin 101.1 Zavalin, Selt, Kamian, Joronisht, Nezhan, Burrisht

17Strategjia e Zhvillimit BASHKIA ELBASAN

1.1 TeNdeNcaT kryeSore T zhvillimiT T paS viTeve `90T

Tendencat e zhvillimit n Bashkin Elbasan kan ndryshuar shum pas viteve 90. Lvizja e lir e njerzve bri q popullsia t zhvendosej drejt qendrave urbane duke ndikuar n shtrirjen e qyteteve dhe shtimin e siprfaqes s ndrtuar. Edhe n Elbasan ndodhi i njjti fenomen: rnia e sistemit komunist solli ndryshime n aspektin ekonomik, territorial dhe mjedisor. Prirjet kryesore ekonomike para viteve 90 n Elbasan ishin t orientuara drejt industris s rnd (Kombinati Metalurgjik, Kombinati i Prpunimit t Drurit, etj.) dhe zonat rurale, t cilat sot jan pjes e bashkis, m t orientuara drejt bujqsis. Kto tendenca ndryshuan duke ia ln vendin sektorit t shrbimeve dhe ndrmarrjeve t vogla e t mesme. N kt mnyr u b nj kalim i menjhershm nga sektori shtetror n mbizotrimit t plot t sektorit privat. Zhvillimi ekonomik, krahas ndryshimeve demografike sht kushtzuar nga faktor t tjer q lidhen me perudhn e tranzicionit. Industria e rnd, sektori kryesor, n t ciln mbshtetej zhvillimi ekonomik, kaloi n sektor t fundit t zhvillimit


Figura 1: Pozicioni gjeografik i Bashkis Elbasan

ekonomik. Sektori q zuri vendin e par n ekonomin e bashkis ishte ai i shrbimeve dhe ndrmarrjet e vogla e t mesme, q vazhdojn t jet edhe sot sektori kryesor ekonomik.

Rritja e popullsis rriti presionin e zhvillimit urban. Prqendrimi i popullsis n qytete solli nevojn e shtimit t ndrtimeve, t cilat u shtuan n shum pak koh duke ndryshuar trsisht pamjen e qytetit. Presioni i lart i zhvillimit, mungesa e reforms s planifikimit, mungesa e kontrollit t zhvillimit, rikthimi i prons tek njerzit dhe lvizjet e lira ishin ndr faktort kryesor q solln pamjen q kemi sot n qytete. N Bashkin Elbasan u ndrtuan banesa individuale nga banort q u zhvendosn duke krijuar zonat informale. N kto zona nj problem kryesor ishte mungesa e infrastrukturs publike dhe fakti se shum ndrtime u ngritn n toka bujqsore. Zhvillimi i vendbanimeve ka tre momente kohore t rndsishme:

Para viteve 1990,

Deri n vitin 2007,

Deri n vitin 2013,

strategjia e Zhvillimit Bashkia elbasan

18


Nga viti 1990 deri n vitin 2007 siprfaqja e vendbanimeve n Bashkin Elbasan sht rritur me 20,2 %, pra, rritja e siprfaqes s vendbanimeve n vit ka qen prafrsisht 1,3 % n vit. Nse krahasojm shtimin e vendbanimeve deri n vitin 2007, vm re q n njsin administrative Bradashesh dhe n qytetin e Elbasanit ka m shum vendbanime t shtuara, ndrsa n njsit administrative Funar, Gjinar, Gracen, Labinot Mal, Shirgjan, Tregan dhe Zavalin shtimi m i lart i vendbanimeve sht para viteve 90.

Shtimi i vendbanimeve n periudhn 2007-2013 ka psuar rnie krahasuar me shtimin e vendbanimeve nga viti 1991-2007.

Shtimi i popullsis prve rritjes s dendsis n territoret ekzistuese, krkoi shtimin e territoreve t reja n zonn urbane. Krijimi i ktyre zonave t reja ka nevoj pr ofrimin e shrbimeve dhe infrastrukturave t nevojshme.

Ashtu si u theksua m lart, presioni i zhvillimit gjat periudhs s tranzicionit dhe paprgatitja e institucioneve qendrore dhe vendore pr tiu prgjigjur ktij zhvillimi nprmjet planifikimit, solli zhvillim t pakontrolluar duke shkaktuar probleme mjedisore si dhe pamundsi pr investime private dhe publike. N vijim do t evidentohen nj pjes e problemeve, potencialet dhe mundsit e Bashkis Elbasan nprmjet analizave. Mbshtetur n kto analiza jan prcaktuar projektet pr zhvillimin e territorit t cilat mund t kapitalizohen nga bashkia apo palt private t interesuara q kan interes t zhvillojn jetn dhe biznesin e tyre n territor.

1.1.1 Policentrizmi

Shtrirja territoriale, dendsia e banimit, komunikimi pr pun e shrbime dhe vazhdimsia e zons s banuar n dy dekadat e fundit, e kan klasifikuar Elbasanin (para ndarjes territoriale) si qendr aglomerati4. Elbasani, s bashku me katr njsit vendore q e rrethonin at para reforms territoriale (Bradashesh, Labinot Fush, Shirgjan dhe Shushic) krijojn aglomeratin e Elbasanit. T pesta kto njsi prfshihen aktualisht n Bashkin e Elbasanit (e krijuar nga trembdhjet ish-njsi vendore) dhe prmbajn 79% t popullsis5 s bashkis pas reforms.

Ky lloj zhvillimi territorial, nse shoqrohet edhe me disa parametra t tjer morfologjik e funksional (PBB, numri i udhtarve me transport publik, numri i studentve, etj.) prcakton llojin e modelit policentrik ose jo t territorit prkats. Studimi i policentrizmit bazohet n rndsin e tij si objektiv i BE6, fillimisht i prezantuar nga nga Perspektiva Evropiane e Zhvillimit Hapsinor (European Spatial Development Perspective-ESDP)7 dhe m pas i zbrthyer n politikn e Bashkimit Evropian (BE) pr zhvillim rajonal, n politikn e transportit, etj. Sipas ktyre dokumenteve, sistemet policentrike jan m efikase, m

Figura 2: fazat e zhvillimit t vendbanimeve n vite



Figura 3: shtimi i siprfaqes s ndrtuar 1990 - 2013

Bradashesh elbasan Funar Gjergjan Gjinar Gracenlabinot Fush

labinot mal

papr Shirgjan Shushic Tregan zavalin

Vitet 2008-2013 175,485 407,647 12,877 130,707 40,623 11,445 67,355 37,229 53,158 225,057 172,916 56,877 5,171

Deri n vitin 2007 6,788,216 5,742,482 400,635 1,101,098 255,637 277,517 866,861 334,168 1,522,206 1,271,856 1,361,389 295,891 134,543

Para viteve 90 1,300,040 3,442,757 491,221 1,173,788 1,233,628 580,270 856,991 1,462,225 762,209 1,913,080 1,298,900 914,154 826,803


t qndrueshme dhe territorialisht m t balancuara se sa ato monocentrike, apo t shprhapura (ESDP, 1999)8. Kto sisteme sigurojn ekonomi t shkalls, kohezion dhe mbrojtje t mjedisit. Pr t studiuar policentrizmin n Shqipri, Co-PLAN u bazua n hartn e 17 aglomerateve shqiptare t INSTAT, duke shtuar edhe informacionin (e prodhuar nga Censusi 2011) mbi lvizjet ditore pr n pun (baseni i punsimit9), e duke krijuar zonat funksionale urbane (ZFU).

Shtat tregues t policentrizmit morfologjik u analizuan pr do ZFU, dhe 7 tregues t policentrizmit funksional u prshkruan10. Treguesit e policentrizmit morfologjik u kombinuan n 3 indekse dhe kto t fundit u kombinuan n indeksin e policentrizmit. N kt kndvshtrim, Shqipria sht tejet monocentrike sa i prket indeksit t madhsis (97 nga 100) dhe t lidhshmris (72 nga 100), pr shkak t prqendrimit t popullsis dhe PBB-s (Prodhimi i Brendshm Bruto) n ZFU-n e Tirans dhe aksesueshmris s lart t ZFU-ve Tiran e La krahasuar

Figura 4: Zonat funksionale Urbane n shqipri

Burimi: instat, 2011; Prgatiti: Co-Plan, 2015

me t tjerat. Por Shqipria sht policentrike (28 nga 100) sa i prket indeksit t vendndodhjes pr shkak t shprndarjes thuajse uniforme n t gjith territorin t 17 qendrave. Pozicionimi i qendrave, edhe pse funksionalisht flasim pr nivel t lart monocentrizmi, sht potencial n favor t mbshtetjes s nj zhvillimi policentrik n nivel vendi dhe duhet shfrytzuar si i till.

ZFU-ja e Elbasanit nuk mbivendoset me ZFU-t fqinje si rezultat i pozicionimit t aglomeratit t saj, t faktit se n qarkun e madh t Elbasanit, kjo bashki sht e vetmja qendr urbane/aglomerati sipas klasifikimit t INSTAT, t numrit t madh t bashkive me natyr/tipologji rurale q e rrethojn at dhe t terrenit t thyer q nuk lejon shtrirjen e basenit t punsimit n thellsi t territorit. Kjo ZFU ka popullsi prej rreth 155,969 banor ose rreth 51% t popullsis s qarkut t Elbasanit. ZFU-ja z rreth 60% t territorit t bashkis, por banort e bashkis s Elbasanit prbjn mbi 94% t popullsis s ZFU-s. Ky fakt dshmon pr nj nivel t theksuar monocentrizmi fizik (ai funksional do t zbrthehet n kapitujt n vazhdim t analizs s zhvillimit ekonomik). Nga ana tjetr, nse shohim hartn e shprndarjes n territor t vendbanimeve (Figura 2) vihet re se fusha e Crrikut dhe ajo e Bradasheshit rrethohet nga nj unaz lvizjeje me shum qendrsi banimi, me nj prqendrim t theksuar n qytetin e Elbasanit. Sistemi vendor i vendbanimeve krijon nj rrjet policentrike me potencial t lart pr shkmbim t funksioneve e shrbimeve, por ende t dobt ekonomikisht dhe nn ndikimin e rrezikut t lart mjedisor (zona industrial e ish-Kombinatit Metalurgjik, Uzina e Ferrokromit, etj.).

Nj tjetr analiz e realizuar sht ajo e policentrizmit potencial, e cila tregon mundsin e nj rajoni pr t qen qendr interesi pr investime e zhvillim, duke ndryshuar kshtu hartn e zhvillimit policentrik e rajonal. Pr kt qllim, pr do qendr aglomerati/ZFU-je u vizatua izokroni 45-minutsh (duke bashkuar t gjitha pikat n hart n t cilat mund t arrihet nga qendra pr 45 minuta udhtim me transport rrugor). Izokroni 45 prcakton hapsirn e lvizjes s pranueshme ditore vajtje-ardhje pr n pun. do bashki sht parimisht e interesuar t investoj brenda nj hapsire t till pr t shtuar infrastrukturat dhe shrbimet e pr t rritur cilsin e tyre, n funksion t ekonomis s shkalls dhe zhvillimit ekonomik. Izokroni 45-minutsh i Elbasanit mbulon pjesn m t madhe t territorit t Elbasanit, shtrihet deri n Gramsh, mbulon thuajse t gjith Crrikun e Peqinin (n kufi me qarkun e Fierit) dhe zgjatet prgjat Shkumbinit deri n Prrenjas. Ky sht nj nga izokronet me shtrirje m t madhe, por pr t njjtat arsye si pr ZFU-n, ka mbivendosje vetm me izokronin e Lushnjes dhe t Tirans dhe kjo mbivendosje ndodh jasht kufijve t bashkis s Elbasanit.

20


Analiza e policentrizmit (aktual e potencial) e paraqet Bashkin e Elbasanit si nj zon relativisht qendrore nga ana morfologjike (popullsia dhe PBB), por ende periferike nga pikpamja e policentrizmit potencial. Elbasani ka komunikim ditor t rregullt me Tirann dhe flukse t konsiderueshme t lvizjes shtrihen deri n Gramsh e Rrogozhin, por pengesat natyrore q qndrojn mes tij dhe qendrave t tjera t aglomerateve pengojn fuqizimin e qendrsis si tipar t ksaj bashkie. Nga ana tjetr, tregues si numrit i studentve, vlera e shtuar bruto, numri i hoteleve e numri real i lvizjeve jan n vlera mesatare e t larta, ka prforcon faktin se pozicionimi jo shum konkurrues (pr momentin) mund t thyhet lehtsisht nga interesi i njerzve pr aktivitet ekonomik n Elbasan. Pengesat natyrore po ashtu mund t eliminohen prmes akseve t reja rrugore. Faktikisht, Elbasani ka mundur deri diku t eliminoj mitin e rrugs si faktori i vetm n zhvillim, q do t thot se investimi n infrastruktur rrugore mund ta kthej lehtsisht n nj bashki shum konkurruese edhe prtej rajonit t saj.

1.2 TerriTori dhe mjediSi

1.2.1 Vlersim i kushteve fizike

Bashkia Elbasan, si u prmend edhe msipr, shtrihet n zonn qendrore t vendit. Territori i bashkis prshkohet nga rrjedha e mesme e Lumit Shkumbin dhe degve t shumta q furnizojn at, si Lumi i Gostrims, Lumi i Zaraniks, Lumi i Kushes dhe Zalli i Paprit. Nj pjes e mir e tyre pothuajse shkarkohen shum pran qytetit t Elbasanit, ku Lumi i Zaraniks sht kryesori, i cili kalon npr qytet. Gjithashtu, n territorin e Bashkis Elbasan ka edhe shum monumente natyrore, si pem t lashta, si dhe zona t mbrojtura, si Sopoti, Stravaj dhe Kuturmani. I gjith territorit ka nj karakter tipik kodrinor-fushor. Zona fushore ndodhet n njsin administrative Funar, ku ndodhet fusha e Funarit. Midis fushs s Funarit dhe prroit t Zaraniks ndodhet masivi kodrinor i Letanit, Rrils, Pres s Poshtm, Pres s Siprm, Cerunj, deri tek Qafa e oobonit dhe kodrat e Balzs. N kt zon kemi nj burim natyror q sht shkmbi i Letanit, i cili sht tipik glqeror dolomite dhe q prdoret si lnd e par pr Fabrikn e imentos11. N njsin administrative Gjergjan relievi sht i kombinuar me fusha dhe kodra, t cilat shtrihen gjat lugins t Lumit Shkumbin, si fushat e Muriqanit dhe e Thans, kodrat e Gjomnit, Gjergjanit dhe Bujarasit12.

Qyteti i Elbasanit sht i ndrtuar mbi nj pjes t fushs s Elbasanit n sektorin Labinot-Papr, n nj gryk t ndrtuar nga formacione molosike. N pjesn veriore qyteti kufizohet nga zona kodrinore e fshatit Godolesh, i cili sht ndrtuar nga formacione molosike t Pg3 (Palogjeni i siprm). N jug kufizohet nga shtrati i Lumit Shkumbin i prbr nga depozitime lumore copzore. N lindje kufizohet nga kodra e Krasts e ndrtuar nga formacione glqerore t Cr2 (kretaku i siprm) dhe n perndim kufizohet nga fusha e Bradasheshit, e prbr nga depozitimet poluviale t Lumit Shkumbin13.

N lidhje me strukturn dhe morfologjin, qyteti i Elbasanit sht vendosur n nj tarrac lumore, ku shkallt jan t formuara nga depozitimet poluviale t Lumit Shkumbin gjat periudhs kuaternare (Q4 pl), si pasoj e krijimit t shtratit t tij. Kjo tarrac sht e ndrtuar nga depozitime t prbra nga formacione argjilore, konglomeratike aleorolitore me ranore t rrall. N prerjen trthore t depozitave vrehen alternime t ktyre depozitimeve.

Kto lloj formacionesh litologjike dshmojn se kemi t bjm me formacione gjeologjike t nj qndrueshmrie mekanike t vogl. Duke pasur parasysh kt fenomen gjeologjik t zons, rekomandohet q pr t gjitha

Figura 5: Mbivendosja e izokroneve 45 - Zonat e integrimit t mundshm

Burimi: instat, 2011; Prgatiti: Co-Plan, 2015


ndrtimet duhet t grmohen themele deri n thellsin ku formacioni sht i njtrajtshm dhe me qndrueshmri t lart. Kjo thellsi luhatet, ku madhsia e saj rritet nga pjesa veriore n at jugore t zons s qytetit, si dhe m pak nga lindja n perndim14. Megjithat ky sht nj rekomandim q do t plotsohet m tej gjat hartimit t Planit t Prgjithshm Vendor, kur t prcaktohen zonat ndrtimore t Bashkis.

Bashkia Elbasan, sipas ndarjes klimatike n Shqipri, bn pjes n zonn mesdhetare kodrinore dhe nn-zonn mesdhetare kodrinore qendrore. Kjo bashki ka nj larmi relievesh dhe shtrirja e saj e gjer veri-jug ndikon n regjimin e elementeve klimatike. Temperatura mesatare luhatet nga 6.7C-11C n janar, n 23.4C - 31.2C n korrik15.

Pr sa i takon errave, Elbasani karakterizohet nga vlera t larta t qetsis (rreth 53%) dhe shpejtsi minimale 1.2 m/s gjat vers dhe shpejtsi mesatare maksimale 2.12.4 m/s n dimr. Errat q fryjn nga verilindja jan dominuese gjat gjith vitit dhe vlern maksimale e arrijn n dimr me 4.7 m/s. Nse periudha e dimrit dominohet nga errat verilindore, gjat periudhs s pranvers errat kan drejtim jugperndimor, i cili vazhdon edhe gjat periudhs s vers. Gjat stins s vjeshts errat forcohen me drejtim veriperndimor, por ndikimi i tyre sht i paprfillshm.

Pjesa m e madhe e reshjeve bien gjat stins s vjeshts dhe dimrit (65.8% e reshjeve totale) dhe m pak n periudhn e vers dhe pranvers (34.2% e reshjeve totale) pr shkak t aktivitetit ciklonik. Sasia totale e reshjeve vjetore sht rreth 1,148 mm shi n vit, ndrsa maksimumi i reshjeve n 24 or sht 134.9 mm. Muaji m i lagsht i vitit sht nntori me 141 mm, kurse muaji me i that sht korriku me 25 mm shi. N territorin e Bashkis Elbasan reshjet e dbors jan t rralla me nj mesatare 1.2 dit n vit me reshje16.

Rrezatimit diellor karakterizohet nga nj sasi vjetore rreth 1,448.5 kWh/m2, ku vlera m e ult ndodh n muajin Dhjetor me 50.1 kWh/m2, dhe vlera m e lart n korrik me 202.1 kWh/m2. Gjat gjith vitit kemi afrsisht 2,441 or me diell, ku vetm korriku numron rreth 326 or me diell, ndrsa dhjetori vetm 111 or t tilla17.

1.2.2 Metabolizmi i territorit

Analiza e Metabolizmit trajton flukset n territor/qytet urban. Sipas Nenit 2 t VKM nr. 671 Pr miratimin e Rregullores s Planifikimit t Territorit, metabolizmi i territorit sht nj model q prdoret pr identifikimin dhe analizn e flukseve t materialeve dhe energjis brenda

territoreve t caktuara. Ky model u ofron studiuesve nj kuadr nprmjet t cilit t studiojn ndrveprimet e sistemeve natyrore dhe njerzore n rajone t caktuara. Flukset e analizuara jan: fluksi i energjis, fluksi i ujit, fluksi i ushqimit dhe fluksi i mbetjeve. Flukset analizohen nprmjet identifikimit t hyrjeve dhe daljeve pr secilin fluks q merret n analizim. Hyrjet dhe daljet e secilit fluks krijojn nj tablo t plot t mnyrs s funksionimit t territorit, duke evidentuar potencialet dhe burimet q e bjn territorin t funksionoj si nj i tr. Fluksi i energjis dhe fluksi i ujit do t analizohen si fillim n nivel rajoni dhe m pas n nivel bashkie. Burimet e energjis kan ndikim dhe menaxhohen n rang kombtar, pavarsisht territorit ku ndodhen. Uji q gjendet n nj sistemin urban (uji q analizon fluksi i ujit), vjen nprmjet burimeve nntoksore (q nuk i prkasin territorit t nj bashkie nga ana administrative) apo burimeve siprfaqsore, duke kaluar n disa sisteme t ndryshme urbane. N kt rast, kur kalon n sisteme t ndryshme urbane (rasti i lumenjve), sjell me vete edhe ndotje q merr gjat rrugs. Burimet ujore, menaxhohen n nivel baseni ujmbledhs dhe n nivel kombtar.

energjia n rajon

Rajon q prbhet nga bashkit: Rrogozhin, Divjak, Fier, Lushnje, Peqin, Belsh, Crrik, Patos, Mallakastr, Ura Vajgurore, Kuov, Berat, Gramsh, Elbasan, Prrenjas, Librazhd, Pogradec18, ka burime t shumta energjie. Pjesa kryesore e energjis q prftohet nga hidrokarburet n Shqipri sht e prqendruar n kt zon. Kompanit q operojn n kt territor pr nxjerrjen e nafts jan: Bankers Petroleum (Patos-Marinz), TransAtlatic (Ballsh, Cakran, Gorisht, Delvin), Sherwood (Kuov), Transoilgroup (Visok); Phoenix (Amonic). Energjia e hidrokarbureve z pjes t rndsishme. Po ashtu, energjia hidrike vazhdon t mbetet nj nga burimet kryesore e energjis.

Lumenj si Shkumbini, Osumi, Devolli prdoren pr prodhimin e energjis hidrike nprmjet hidrocentraleve t instaluar dhe atyre q po ndrtohen. Energjia hidrike, vazhdon t mbetet burim kryesor energjie pr konsumatort familjar por edhe pr bizneset industrit apo institucionet.

Burimet alternative t energjis si dielli, era, energjia gjeotermale shfrytzohen shum pak. Potencialet q ka pr tu prdorur kto energji jan t mdha. Energjia e ers ka potencial t prdoret n ultsirn perndimore, Divjaka, Rrogozhina dhe Fieri (zona veri-perndimore) mund t prdoret pr prodhimin e energjis.

Energjia diellore sht potencial thuajse n t gjith pjesn perndimore t Shqipris. Rrezatimi arrin vlera nga 1,450

22


Figu

ra 6

: Har

ta e

fluk

sit

t e

nerg

jis

n r

ajon

Bur

imi:

Co-

Pla

n d

he P

lGP2

0 , 20

15

23Strategjia e Zhvillimit BASHKIA ELBASANFi

gura

7: H

arta

e fl

uksi

t t

ujit

n

rajo

n (u

jra

t si

prf

aqs

ore

dhe

nnt

oks

ore)

Bur

imi:

Co-

Pla

n d

he P

lGP2

1 201

5

24


disa burime energjie t cilat jan t mbishfrytzuara.

Potencialet energjetike dhe prodhimi i energjis n territorin e Bashkis Elbasan: Territori i Elbasanit shtrihet n nj zon me pasuri ujore, siprfaqsore dhe nntoksore. Pr kt arsye ka dhe nj shfrytzim t lart t ujrave t lumenjve pr prodhimin e energjis hidrike. Gjithashtu, parashikohet q mbi Lumin Shkumbin t ndrtohen hidrocentrale t vegjl (>1MW) dhe hidrocentrale t mdhenj (80 C. Prdorimi i ksaj energjie prve efekteve pozitive, ka ndikim n mjedis dhe ekosistem, por nse prdoren teknologjit e duhura kto pasoja jan minimale. Nga prdorimi i energjis gjeotermale efektet m t shpeshta negative jan ndotja e ajrit (nga gazrat q lirohen) dhe ndotja e toks.

Uji n rajon

Rajoni sht i pasur m ujra nntoksore dhe siprfaqsore. Ky territor prshkohet nga lumenj t rndsishm si Shkumbini, Seman, Devolli, Osumi, Vjosa dhe lumenj t m t vegjl. Pasurit e mdha ujore bjn q shfrytzimi i tyre t jet i lart, n kt zon jan propozuar t ndrtohen pjesa m e madhe e HEC-eve.

Shtresat nntoksore ujmbajtse, akuifere ndrkokrrizore me prcjellshmri t lart uji, t cilat dallohen pr nj cilsi t lart t ujrave nntoksore, gjenden kryesisht n pjesn verilindore t ktij territori. Kto shtresa shfrytzohen nprmjet burimeve pr uj t pijshm apo prdorime t tjera. Shtresat nntoksore, akuifere me porozitet karst-arje dhe prcjellshmri uji shum t ndryshueshme shum t lart e t lart, gjenden n zona t zhvilluara si qyteti i Elbasanit, qyteti i Kuovs (zona urbane) dhe n pjesn jugperndimore t Bashkis Fier. Kto shtresa nntoksore jan cnuara nga ndotja. Puset e prqendruara kryesisht n akuiferet karst-arje ndikojn n primin e ndotjes n shtresat nntoksore.

analiza e metabolizmit n Bashkin elbasan

Analiza e metabolizmit t territorit n Bashkin e Elbasanit merr n konsiderat disa faktor kryesor, q ndikojn n flukset e energjis, ujit, ushqimit dhe mbetjeve. Elbasani ka n siprfaqe prej 872 m dhe popullsi 144,382 banor22. Flukset e analizuara n kuadr t analizs s metabolizmit jan: energjia, uji, ushqimi dhe mbetjet. Analizimi pr seciln rrym ndjek t njjtn metodologji n parim, por pr shkak t mungess s informacioneve t caktuara, analiza pson modifikime nga fluksi n fluks. Pr t analizuar flukset jan vzhguar hyrjet dhe daljet pr secilin fluks, me qllim t kuptuarin e problemeve mjedisore dhe humbjeve.

Fluksi i energjis

Fluksi i energjis tregon sasin e prodhuar dhe konsumin e energjis n territorin e Bashkis Elbasan. Ky fluks tregon edhe pr energjin potenciale q mund t prdoret, duke minimizuar n kt mnyr disa burime energjie t cilat kan konsum m t lart duke minimizuar n kt mnyr


Konsumi i energjis elektrike nga familjet (2,587,535)/nr. e familjeve (722, 600) = Energjia elektrike q konsumon nj familje pr nj vit (3.6 MWh). Pr t gjeneruar energjin e konsumuar pr do km, shumzojm nr. e familjeve n at siprfaqe me vlern mesatare vjetore t konsumit t energjis elektrike.

Nj sasi e konsiderueshme e energjis s konsumuar shkon pr ngrohje. Sipas t dhnave t INSTAT, burimi kryesor i energjis s prdorur pr ngrohje n Qarkun Elbasan, nga njsi ekonomike familjare (NjEF), vazhdon t jet energjia e prftuar nga drut e zjarrit. 77% t NjEF-ve n Qarkun Elbasan prdorin drut e zjarrit pr tu ngrohur, ndjekur nga gazi (13%) dhe m pas nga energjia elektrike (7%)27.

Tabela 2: Rezultatet e Censusit t Popullsis dhe banesave 2011

Burimi: instat, 2011 dhe prpunime t autorve Burimi: instat, 2011

Burimi: Bashkia elbasan dhe Co-Plan28, 2015

Tabela 3: Bilanci i energjis elektrike, 2011

I Propozuar

N ndrtim

Ekzistues

%

%

HEC

II

IV

ZONAT E MBROJTURA NATYROREKATEGORIT

Ndrtesat

Kufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

Industri

T TJERA

KONSUMI I ENERGJIS ELEKTRIKE PR FAMILJE/VIT (MWh/familje/vit)

8.75 - 57.75

57.76 - 124.25

124.26 - 217.00

217.01 - 338.62

338.63 - 527.62

527.63 - 880.25

880.26 - 1279.00

1279.01 - 4476.50

4476.51 - 6409.37

6409.38 - 12775.00

Figura 8: fluksi i energjis n Bashkin elbasan

emrtimi energjia (mWh)energji n dispozicion (Burimet) 7,532,055

Prodhimi neto vendas 4,057,089

Termocentrale 0

Hidrocentrale 4,057,089

Importi bruto (energji n marrje) 3,474,966

Eksporti bruto (energji n dhnie) 300,544

konsumi i energjis elektrike 7,210,731

Humbjet n rrjet 2,179,157

Familjet 2,587,907T tjera 2,443,667

popullsia banuese gjithsej 2,821,977Numri gjithsej i Njsive ekonomike Familjare

722,600

26


Tabela 4: njsit ekonomike familjare sipas llojit kryesor t energjis s prdorur pr ngrohjen e zons urbane dhe rurale

Burimi: INSTAT, 2011(Censusi)

Burimi: instat, 2011 dhe prpunime t autorve

Figura 9: njsit ekonomike familjare sipas llojit kryesor t energjis s prdorur pr ngrohjen e zons urbane dhe rurale

lloji kryesor i energjis s prdorur pr ngrohjezona urbane dhe rurale

Gjithsej Urbane rurale Gjithsej 73,044 31,564 41,480 Dru 56,004 15,750 40,254

Energji elektrike nga rrjeti 4,883 4,646 237 Gaz 9,655 9,095 560 Lloj tjetr energjie(panel diellor, qymyr, naft, etj.) 203 125 78 Pa ngrohje 2,299 1,948 351

Fluksi i ujit

Fluksi i ujit tregon pr bilancin e prodhimit t ujit nga burime siprfaqsore dhe nntoksore n territorin e Bashkis Elbasan dhe sasin e konsumit t tij. Uji prdoret pr qllime teknologjike, pr pirje, imbotilim (uji i mbushur n shishe), dhe prdoret nga banort, bizneset, industrit, institucionet etj. Pr t br nj llogaritje t prafrt t sasis s ujit q ndodhet n organizmin urban (n kt rast, territorin e Bashkis Elbasan) mund t marrim sasin totale t ujrave n territor (burime siprfaqsore dhe nntoksore) dhe sasin e prdorimit t ujrave. Sasia ujrave nntoksore llogaritet nga burimet q shfrytzohen n territor29.

Qyteti, zona industriale, zona ekonomike dhe tokat bujqsore, ku ndodhin zhvillimet m t mdha shtrihen mbi shtresa nntoksore ujmbajtse.

Ujrat siprfaqsore zn nj siprfaqe prej 22.7 km n t gjith territorin e Bashkis Elbasan30. N ujrat siprfaqsore t Elbasanit bjn pjes lumenjt Shkumbin, Zaranika, Papr, prrenjt dhe degzimet e tyre si dhe t gjitha kanalet ujitse.

Territori i Elbasanit sht i pasur me ujra nntoksore. Qyteti i Elbasanit, zonat ekonomike dhe industriale shtrihen mbi akuifer me porozitet ndrkokrrizore dhe prcjellshmri uji shum t lart-t lart. Burimet e ujrave nntoksore ndodhen kryesisht n kto shtresa

nntoksore. Edhe shpimet jan br n kto shtresa. Sasia e ujit q shfrytzohet nga burimet ujore sht 1,441.1-2080.09 l/sek. (Harta Hidrografike, Shrbimi Gjeologjik Shqiptar - SHGJSH)31.

Pr t kuptuar prdorimin e ujit nga qytetart dhe bizneset, i referohemi studimit t sistemit t furnizimit me uj t pijshm dhe t largimit t ujrave t zeza. Nga t dhnat e marra nga ndrmarrja e ujsjells-kanalizimeve, Bashkia e Elbasanit ka mbulim t mir t shrbimit t ujsjellsit32. T gjitha njsive administrative iu ofrohet shrbimi i ujsjellsit, prve njsis Funar, e cila nuk mbulohet me shrbimin e ujsjellsit. N zonat q nuk ofrohet ky shrbim, banort e sigurojn ujin nprmjet puseve individuale, burimeve ose krojeve malore. Sistemi i furnizimit me uj t pijshm UK Elbasan sha33, shfrytzon tre pellgje ujmbajtse nntoksore, n Mengel, Krast e Vogl dhe Frigoriferi. Sasia totale e ujit q shfrytzohet nga kto pellgje sht 910 l/sek, ku pellgu ujmbajts Mengel shfrytzohet 63% (280 l/sek), pellgu ujmbajts Mengel shfrytzohet 107% (385 l/sek) dhe pellgu ujmbledhs Krasta e vogl shfrytzohet 68% (325 l/sek)34.

Pr t llogaritur konsumin e ujit t pijshm n nivel bashkie jemi mbshtetur n t dhnat UK Elbasan dhe n t dhnat e INSTAT, Censusi 2011 (Grid) pr popullsin, numrin e banorve pr do km n t gjith territorin e Bashkis Elbasan. Konsumi mesatar ditor i ujit t pijshm pr konsumatort familjar (banor) sht 100 litra/banor/dit35.

Fluksi i ushqimit

Fluksi i ushqimit analizon t dhnat pr importin, prodhimin, prpunimin, konsumin, humbjen dhe eksportin e ushqimeve. Pr sa i prket fluksit t ushqimit n Bashkin Elbasan, analizojm t dhnat bujqsore dhe blegtorale, q prodhohen n territor, pasi zn nj pesh kryesore n fluksin e ushqimit. Importet realizohen n nivel kombtar dhe nuk ka shifra t sakta pr prthithjen e tyre n nivel vendor. T dhnat pr prthithjen e produkteve bujqsore dhe blegtorale jan n nivel qarku. N kt rast pr t


llogaritur fluksin e ushqimit mund t fokusohemi m tepr n t dhnat mbi produktet bujqsore dhe blegtorale si dhe infrastrukturat ndihmse, si jan pikat e grumbullimit dhe t prpunimit t ktyre produkteve, sasin e produkteve q shkon n treg dhe sasin e produkteve q shkon pr eksport. Sipas t dhnave t Bashkis Elbasan, n territorin e ksaj bashkie prodhohen bujqsore (kryesisht drufrutor) dhe blegtorale q ndikojn n zhvillimin ekonomik37.

Toka bujqsore n Bashkin Elbasan z nj siprfaqe prej 17,600 ha, ndrsa zona natyrore, e cila mund t prdoret pr mbjelljen e pemve frutore, z nj siprfaqe prej 62,900 ha38. Kjo tregon q Bashkia Elbasan ka territor t prshtatshm pr kultivimin e pemve frutore dhe t perimeve t ndryshme.

Pr t llogaritur fluksin e ushqimit jan prdorur t dhnat t INSTAT (prodhimet) dhe t dhnat e Ministris s Bujqsis, Zhvillimit dhe Administrimit t ujrave (sasia q shkon n treg dhe eksport). Fluksi i ushqimit sht realizuar vetm pr disa kultura, pasi t dhnat nuk jan t


Figura 10: fluksi i ujit n Bashkin elbasan

SISTEMI I FURNIZIMIT ME UJ T PIJSHM

Zona e mbulimit me uj t pijshm

Ndrtesat

Kufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

I Propozuar

N ndrtim

Ekzistues

%

%

HEC

T TJERA

KONSUM UJI (L/BANOR/DIT)

27280.1 - 42570.04257.1 - 66330.0

1100.0 - 7260.07260.1 - 15620.015620.1 - 27280.0

66330.1 - 110660.0110660.1 - 217360.0217360.1 - 562760.0562760.1 - 805750.0805750.1 - 1606000.0

Dimensionet e tubacionevekryesore (DM, mm)

1 - 6164 - 7576 - 8990 - 110111 - 140141 - 160161 - 225226 - 300301 - 400

0

1051 - 5424192

Stacionet e pompimit (m)

Rezervuart e ujit (m)

Burimet e marrjes s ujit (Water intakes) (m/ dit)

500 - 2000

0 - 65

plota dhe nuk mund t kuptohen hyrjet dhe daljet. Sasia e produkteve q konsumohet (treg dhe eksport) sht m e lart se sasia e produkteve q prodhohen n territorin e Bashkis Elbasan. Kjo ndodh sepse nj pjes e produkteve q konsumohen nuk prodhohen n territorin e Elbasanit. Arsye tjetr sht se burimi i t dhnave sht i ndryshm. Prodhimet jan prcaktuar nga INSTAT, ndrsa t dhnat pr treg dhe eksport jan marr nga Ministria e Bujqsis, Zhvillimit Rural dhe Administrimit t Ujrave.

Fluksi i mbetjeve

Fluksi i mbetjeve analizon sasin e mbetjeve q importohen, prodhohen, riciklohen dhe prpunohen. Shrbimi i grumbullimit t mbetjeve urbane ofrohet pr territorin e qytetit (Bashkia e Elbasanit para ndarjes territoriale). Edhe n kt territor shrbimi ofrohen n nivelin 60-70%. Venddepozitimi i mbetjeve n Elbasan ndodhet 75 m larg brigjeve t Lumit Shkumbin n pjesn jugore t qytetit. Ky venddepozitim sht klasifikuar si jo sanitar, mbetjet t cilat depozitohen aty jan mbetje t ngurta urbane, por edhe mbetje te tjera.

28


Tabela 5: fluksi i ushqimit, prodhimet bujqsore dhe blegtorale n Bashkin elbasan


prbrs Niveli i prbrs Niveli ii prodhim Njsia hapsinoreBurimi i t

dhnave

prodhim Bimor

Prodhimet e araveDrithra (ton) 6,490

Bashkia Elbasan (61_njsi) Bashkia Elbasan

Perime (ton) 15,613 Bashkia Elbasan

(61_njsi) Bashkia Elbasan

Patate (ton) 4,833 Bashkia Elbasan


Fasule (ton) 583 Bashkia Elbasan


Bim industriale (ton) 1,269 Bashkia Elbasan


Foragjere (ton) 107,125 Bashkia Elbasan


Prodhime n serra Perime (ton) Bashkia Elbasan


Drufrutor Pem frutore (ton) 5,864 Bashkia Elbasan


Ullinj (ton) 1,899 Bashkia Elbasan


Agrume (ton) 985 Bashkia Elbasan


Rrush gjithsej (ton) 784 Bashkia Elbasan


prodhimi blegtoral

Prodhim blegtoral Qumsht (ton) 50,212 Bashkia Elbasan


Mish (ton) 2,425 Bashkia Elbasan


Lesh (ton) Bashkia Elbasan


Vez (kokrra) 15,340,000 Bashkia Elbasan


Mjalt (ton) 261 Bashkia Elbasan



Figura 11: Prodhimet Bujqsore (n Kton), Bashkia Elbasan 2014 Figura 12: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n Kton), n Bashkit: elbasan, lushnj, fier, Berat dhe kuov

Burimi: Bashkia elbasan, fier, Berat, lushnje, kuov dhe Co-Plan, 2015


Figura 15: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n Kton), n Qarkun: elbasan, fier dhe Berat

6 pika grumbullimi frutash (Moll)

Pik grumbullimi frutash (Hurma, limon, sheg)

Pik grumbullimi frutash (Moll)

Pik grumbullimi frutash (Moll, Sheg)

Ndrtesat

Kufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

T TJERA

Llojet e Tokave

Tok ar e kultivuarDru frutorTok bujqsore me bimsi natyroreTok pa ujitjeUllishteKullotaTok me ujitjeVreshta

Pika Grumbullimi


Burimi: instat 2014, prpunoi: Bashkia elbasan dhe Co-Plan, 2015 Burimi: instat 2014, prpunoi: Bashkia elbasan dhe Co-Plan, 2015

Figura 13: fluksi i ushqimit n Bashkin elbasan

Figura 14: Prodhimet bujqsore pr periudhn 2012-2013-2014 (n Kton), Qarku Elbasan

30


Tabela 6: Prodhimet dhe konsumi (treg dhe eksport) pr Qarkun e Elbasan

Burimi: INSTAT (Prodhime) dhe MBZHRAU (Treg dhe Eksport) 2014; Prpunoi: Bashkia Elbasan dhe Co-PLAN, 2015

prbrs Niveli i prbrs Niveli iihyrje poTeNcialeT prodhUeSe

prodhim Treg eksport

prodhim Bimor

Prodhimet e arave

Drithra (ton) 93,095

Perime (ton) 75,165 500,128 31,560

Patate (ton) 31,756

Fasule (ton) 4,509

Bim industrial (ton) 2,007

Foragjere (ton) 666,154

Prodhime n serra Perime (ton) 5,522 56,924 13,170

Drufrutor

Pem frutore (ton) 28,470 209,821 15,210

Ullinj (ton) 14,833 60,960 1,850

Agrume (ton) 1,666 15,370 260

Rrush gjithsej (ton) 25,492 218,940 5,600

prodhimi Blegtoral

Prodhim blegtoral

Qumsht (ton) 142,254 177,361 300,432

Mish (ton) 17,100 33,818

Lesh (ton) 391

Vez (kokrra) 77,559,272 46,318,000

Mjalt (ton) 329 2,212

Pr t llogaritur gjenerimin e mbetjeve urbane n territorin e Bashkis Elbasan, jemi mbshtetur srish n rrjetin e INSTAT pr t dhnat e popullsis n do km. Sasia mesatare e mbetjeve q gjeneron nj person n dit sht 0.7 kg41. Sasia m e madhe e mbetjeve t gjeneruara ndodh normalisht n zonat m t populluara, si sht qyteti i Elbasanit. Sasia e gjeneruar n zonn urbane t qytetit t Elbasanit arrin n vlern 1,604-3,197 ton/vit pr km.

N territorin e Bashkis s Elbasan operojn gjasht kompani ricikluese. Kompania GDS sh.p.k operon n diferencimin dhe grumbullimin e mbetjeve t paketimit. Kompania KURUM, e cila ndodhet n Bradashesh, dhe Kompania Larti sh.p.k, riciklojn metale. Nj tjetr kompani, Gold Plus sh.p.k, grumbullon skrap. N Bashkin Elbasan operojn edhe kompani pr riciklimin e vajrave dhe nnprodukteve t tyre, Impuls-95 sh.p.k. dhe kompania Dritan Elezi, pr prpunimin e mbetjeve t ndrtimit40.

Figura 16: Prodhimet bujqsore pr periudhn 2012 - 2013-2014 (n Kton), Qarku Elbasan

Figura 17: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n Kton), n Qarkun: elbasan, fier dhe Berat

Burimi: Bashkia elbasan dhe Co-Plan, 2015 Burimi: Bashkia elbasan, fier, Berat, lushnje, kuov dhe Co-Plan, 2015


Ndotja q iu shkaktohet ujrave nntoksore nga mbetjet urbane sht e lart pr shkak t deprtimit t lngut t ndotur t mbetjeve nga vend depozitimi (jo sanitar) i vendosur pran shtratit t lumit, pra n zonn ku akuiferi afrohet maksimalisht me siprfaqen e toks. Po ashtu, shpimet pr puse dhe gropa septike n territor ulin nivelin e filtrimit t ndotjes para mbrritjes n shtresat nntoksore dhe rritin ndotjen n ujrat nntoksore.

Riciklimi i mbetjeve bashkiake (organike, druri, letre, kartoni, LD plastike, HD plastike, qelqi, produkte kauuku) n territorin e Bashkis Elbasan sht prafrsisht 75 %, ndr t cilat peshn m t madhe e zn mbetjet organike me 46.5%, 14.3% plastika dhe 13.4% letra. Procesi i riciklimit sht i komplikuar pr arsye se mbetjet nuk ndahen q n burim dhe nuk ka stimuj pr realizimin e ktij procesi42.

prfundime

Sasia e energjis s konsumuar pr ngrohje n Qarkun Elbasan sht e lart, ku 77% e NjFE-ve, prdorin drut e zjarrit pr tu ngrohur, 13 % prdorin gazin dhe 7% prdorin energjin elektrike. Nse prdoren t gjitha burimet alternative t energjis, do t kemi nj konsum m t ult

t energjis q prftohet nga drut e zjarrit apo energjia elektrike. Elbasani ndodhet ndrmjet izolinave 1,450-1,550 kW/m, energji potenciale pr tu prdorur pr ngrohjet e banesave. Elbasani shtrihet n zonn gjeotermale Kruja dhe ka potencial pr prdorimin e energjis gjeotermale nprmjet burimeve gjeotermale t Kozani-8 dhe Llixhave t Treganit. Fuqia q mund t instalohet n pusin Kozani-8 sht e konsiderueshme, 2,070kW. Energjia e eksportuar n nivel kombtar prbn vetm 8,6% t energjis s importuar. Ky sht nj tregues q prve humbjeve n rrjet, burimet alternative t energjis nuk shfrytzohen.

Sistemi i furnizimit me uj mbulon 100% t popullsis n qytetin e Elbasanit, por ky shrbim nuk shtrihet n t gjith territorin e bashkis. Sistemi i furnizimit me uj sht pjesrisht konvencional (kryesisht n zonn urbane dhe nj pjes n zonat rurale). Ky sistem duhet t shtrihet n zonat ku mbulimi me uj sht problematik (ofrohet shrbimi pjesrisht ose nuk ofrohet fare), ndrsa nj pjes (n rastet kur sht e mundur) mund t prdoren puset. Krkesa aktuale pr uj n Bashkin Elbasan sht 1,699 m/or, ndrkoh q sasia e ujit t prodhuar sht 2,875 m/or, pra gati dyfishi i krkess. Ky sht nj tregues

!c !a!

31

2

4

Figura 18: fluksi i mbetjeve n Bashkin elbasan


Ndrtesat

Kufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

Industri

T TJERA

1

2

3

Ish-Kombinati Metalurgjik

Cianidet n Balz

Zonat rreth vend depozitimeve t mbetjeve

4 Ndotje nga Industrit

!

!

Zonat problematike

Pika Ricikluese

Vend Depozitime Mbetjesh

Nivelet e ndotjes n siprfaqet ujoreNiveli m i lart i ndotjes

Niveli i mesm i ndotjes

Ndotje nga bujqsia

Niveli m i ult i ndotjes

14.46 - 31.09

GJENERIMI I MBETJEVE PR BANOR N VIT(TON MBETJE/BANOR/VIT)

2.19 - 14.45

31.10 - 54.31

54.32 - 84.75

84.76 - 132.05

132.06 - 220.31

220.32 - 432.74432.75 - 1120.40

1120.41 - 1604.18

1604.19 - 3197.40

Riciklimi mbetjet e paketimit

Riciklimi i vajrave dhe produkteve t tij

Riciklimi i metaleve

!a

!b

!c

Riciklimi i mbetjeve inerte!d

32


i kapaciteteve t larta prodhuese t ujit t pijshm. Nj menaxhim m i mir i ofrimit t shrbimit do t siguroj uj t pijshm n t gjith territorin e Bashkis Elbasan. Zona ujmbajtse shtrihet prgjat qytetit t Elbasanit, ku ndodhin aktivitetet m t mdha industriale, ekonomike dhe sociale. Kjo rrit mundsin e ndotjes s ujrave nntoksore dhe ndotjes s toks.

Fluksi i ushqimit tregon q n territorin e Elbasanit produktet bujqsore q kan prodhime t larta jan drithrat perimet, foragjert dhe drufrutort. Sipas Ministris s Bujqsis, Zhvillimit Rural dhe Administrimit t Ujrave, kulturat m t prshtatshme bujqsore jan: drithrat, perimet e serave, fasulet, duhani, foragjert, drufrutort (vreshta, ullinj, pjeshk). Prodhimin m t lart nga produktet blegtorale e ka qumshti.

1.2.3 Mjedisi, ekosistemet dhe ndotja

Burimet Ujore Siprfaqsore

Bashkia e Elbasanit ka nj rrjet t pasur hidrik. Territori i bashkis prshkohet nga baseni i Lumit Shkumbin, i cili mbetet trupi ujor kryesor n bashki. Ai prshkon Bashkin e Elbasanit nga lindja n perndimi n nj gjatsi prej 39 km. Lumi hyn n bashki nga fshatrat Labinot Fush e Shushic, vazhdon ndrmjet fshatrave Mjeks e Bradashesh dhe Papr dhe del nga territori i bashkis pr t vazhduar n drejtim t qytetit t Crrikut. Brenda territorit t bashkis, Shkumbini mbledh ujrat e nj sr lumenjsh t ndryshm si Lumi i Gars q kalon n Labinot Fush, Prroi i Manazders, Prroi i Zaraniks, Prroi i Baltzs, Prroi i Kushes, Zalli i Paprit, t cilt ndodhen n ann e majt t Lumit Shkumbin sjell me vete edhe ujrat e nj numri t madh lumenjsh jasht territorit t bashkis (Lumit t Gjuraqit, vazhdim i degzimeve Shmill dhe Shpell n degzimin e tij djathtas, Zallit t Kostenjs (ish Lumi i Lunikut), degzimi i Mesit, dhe Zallit t Qarrishts (ose Rrapunit). Ky i fundit bashkohet n veri me Zallin e Gjurait, afr Librazhdit. Pjesa jugore e bashkis preket edhe nga deg t Lumit Devoll (Baseni i Semanit). Ky degzim sht Prroi i Zallit t Gostims (ndrmjet Gostims dhe Stermenit), dhe Zalli i Kaivelit t cilt shrbejn si deg ushqyese kryesore t Devollit. Prve lumenjve, bashkia ka edhe nj numr liqenesh e rezervuarsh si jan Liqeni i Treganit, ujmbledhsi i Funars dhe burimet termale n Tregan. Ndr rezervuart dallohen tre ujmbledhs n zonn e Funarit t rrethuar me kodra t veshura me pyje pishe. N zonn e Funarit mund t prmendim edhe liqenet e Seferanit, Merhojs, etj.

Si rrjedhoj e mangsive n menaxhimin e lumit apo keqprdorimit t brezit t tokave prgjat tij, n rrjedhn

e mesme dhe t ult t Shkumbinit, zona ripariane ka psuar dmtime t theksuara (sht ngushtuar, mungojn t gjith brezat e bimsis s nevojshme si bimt e ulta deri tek ato t larta, ose nuk ekziston). N disa raste, zona ripariane sht kultivuar si tok bujqsore. Kjo ka ndikuar tek pamundsia pr t mbrojtur tokn nga prurjet e lumit (prmbytjet), dhe mosndalimin e shkmbimit t ndotjes mes tokave bujqsore e zonave t banimit kundrejt lumit nga njra an dhe ujrave siprfaqsore dhe akuiferit nga ana tjetr. Kjo sht shum e rndsishme duke ditur se akuiferi kokrrizor dhe me kapacitet t lart ujmbajts shtrihet veanrisht posht qytetit t Elbasanit dhe fushave t Bradasheshit e Crrikut. Gjithashtu, gjat brigjeve t lumenjve vihet re shembja/dmtimi i brigjeve ose grryerja e tyre, q ka rezultuar n humbje t siprfaqes s toks. Pr m tepr, dmtime t zons ripariane, t shkaktuara nga proceset gjeologjike e grryese t vet lumit si dhe ato nga ndrhyrja e njeriut n territor nprmjet bujqsis e urbanizimit, jan vn re prgjat gjith shtrirjes s trupit ujor n Bashkin Elbasan duke filluar n Labinot Fush, e cila sht edhe hyrja e Lumit Shkumbin n territorin e bashkis e deri n daljen e tij n Papr.

Duke pasur si qllim prcaktimin e cilsis s ujrave siprfaqsore n disa lumenj t Shqipris qendrore dhe lidhjen e ksaj cilsie me prdorimin e toks n territorin e bashkis apo jasht saj, Co-PLAN44 kreu edhe monitorimin e cilsis s ujrave t basenit t Shkumbinit, n 11 pika t tij. Disa nga pikat e monitorimit45 dhe disa parametra kimik46 jan t prbashkt me monitorimet q kryen Agjencia Kombtare e Mjedisit. Pr interpretimin e rezultateve jan marr parasysh si standardet shqiptare ashtu edhe direktiva t ndryshme t Bashkimit Evropian.

Lidhur me rezultatet, nga monitorimi i kryer u vu re se ujrat e Lumit Shkumbin jan alkalin (pH >7)47 n t gjitha pikat e monitorimit, brenda dhe jasht territorit t bashkis (Figura 21), gjetje kjo q prputhet me rezultatet e monitorimit t ujrave nga AKM48.

N Lumin Shkumbin, thellsia e deprtimit t drits nuk prbn problem sepse thellsia e lumit sht e vogl pothuajse gjat gjith rrjedhs s mesme dhe t poshtme t lumit. Njkohsisht, lumi ka ujra t rrjedhshme t cilat kan aftsi t pastrohen me shpejtsi. Prueshmria elektrike sht brenda parametrave mjedisor (nn 500 hos/cm)49 me prjashtim t pikave 10-11 q prkojn me segmentin lumor nga Rrogozhina deri n grykderdhje, t cilat tregojn vlera m t larta se normat e lejuara duke krijuar nj mjedis t paprshtatshm ujor pr zhvillimin e biodiversitetit. Vlerat tregojn qart nj lidhje t drejtprdrejt t prueshmris elektrike me pH-in, ku ujrat bazik kan vlera brenda normave t lejuara mjedisore.


Burimi: Bashkia Elbasan dhe Co-PLAN (burimet ujore), 2015 dhe SHGJSH (akuifert)

Figura 20: harta e marrjes s kampioneve pr monitorim n shkumbin

Burimi: Co-Plan, PlGP 2015

Figura 19: Burimet ujore dhe akuifert e Elbasanit (Baseni i Shkumbinit, lumenjt kryesor dhe akuifert

34


normave t lejuara56. N rast se bazohemi n standardet e prdorura nga AKM57, vlerat e nitrateve, nitriteve dhe amoniakut jan brenda normave t lejuara n t gjitha pikat e monitorimit me prjashtim t piks s Rrogozhins, ku vlerat e amoniakut dhe nitriteve klasifikohen si t kategoris s tret (gjendje e moderuar). Krahasuar ndrmjet tyre, Shkumbini ka prmbajtje t lart nitrati, t ndjekur nga amoniaku dhe nitritet. Azoti s bashku me prbrsit e tij sht nj ndr lndt kryesore ushqyese pr bimt dhe kafsht, por i mbiprdorur n bujqsi si pleh kimik dhe pr shkak t derdhjeve industriale, t ujrave t zeza e t gropave septike, gj q shkakton ndotjen e ujrave t lumenjve. Sulfatet n Shkumbin jan n nivele t ulta krahasuar me vlerat e lejuara58. Prania e tyre rritet gradualisht nga Kombinati Metalurgjik deri n grykderdhje t Shkumbinit edhe pse vlerat mbeten gjithmon brenda normave.

Nivele t larta t ndotjes n Shkumbin hasen pr sa i prket bakterieve koliforme dhe metaleve t rnda. Koliformet jan mbi nivelin e lejuar (200 Cfu/100ml)59 n t gjitha pikat e monitorimit.

Rezultatet e monitorimit jan tregues t nevojs pr monitorim t mtejshm t ujrave t Shkumbinit pr t prcaktuar nse ujrat e tij jan t prshtatshme pr ujitje dhe not.

Metalet e rnda jan monitoruar n dy pika monitorimi (prpara Uzins s Metalurgjikut dhe tek Ura e Paprit) t cilat jan n territorin e Bashkis. Ujrat jan t ndotur me plumb (Pb), kadmium (Cd), nikel (Ni), arsenik (As), hekur (Fe), bakr (Cu), dhe krom (Cr)60.

Vlerat e NBO550 jan brenda norms51 n t gjitha pikat

e monitorimit, rezultate t cilat ndryshojn me gjetjet e AKM52 vetm pr segmentin Toplias- grykderdhje, ku vlerat jan t nj cilsie t tret. Megjithat, duke pasur parasysh derdhjen e ujrave t zeza n lum, vlerat e NBO5 tregojn qart nevojn pr ta analizuar kt parametr n lidhje me faktor t tjer q ndikojn vlerat e ktij parametri n ujrat e lumenjve (vendndodhja e burimeve kryesore t ndotjes n lum si industria, pikat e derdhjes s ujrave t zeza t zonave t banuara, prmbajtja e metaleve t rnda n uj, etj.). Prania e klorins dhe metaleve t rnda n uj ngadalson, ose zvoglon ndjeshm NBO5, sepse pengon aktivitetin e mikro-organizmave.

Lnda e ngurt pezull sht


Ndrkoh, vlerat e zinkut (Zn) dhe t arsenikut (Hg) jan brenda parametrave mjedisor.

prfundimet

Rezultat e analizave dhe studime t mparshme tregojn se ujrat e Shkumbinit nuk jan n nivelin e duhur mjedisor pr prdorim n bujqsi dhe argtim, sidomos pas kalimit t lumit n Librazhd e m tej. Kjo mund t ndikoj negativisht n prdorimin e ktij aseti t rndsishm pr zhvillimin e bujqsis dhe turizmit n Elbasan. Nj tjetr faktor q vlen t studiohet pr Shkumbinin (nga pikpamja mjedisore dhe e zhvillimit t turizmit) sht mundsia e ndrprerjes s rrjedhs s tij nga pengesat fizike, prkatsisht hidrocentralet (HEC-et) n degzimet e tij. HEC-et q ndrpresin Shkumbinin n prodhim, n ndrtim, ose t projektuara, ndodhen jasht dhe brenda kufijve t bashkis. Sipas riverwatch.eu61, jan s paku 7

HEC-e ekzistuese, 7 n ndrtim dhe mbi 56 t planifikuara n Shkumbin dhe degt e tij furnizuese. Kto HEC-e kan kapacitete t ndryshme nga m pak se 1MW deri mbi 50MW. Shum prej HEC-eve t vogla jan planifikuar n degt kryesore t Shkumbinit q deprtojn deri n burimet e tij n Shebenik-Jabllanic (zon e mbrojtur) dhe n Valamare. HEC-et mund t ndikojn n shtimin e erozionit detar, pr shkak t uljes s sasis s sedimentit t transportuar (HEC si penges fizike) n grykderdhje, zvoglimin e materialeve t ngurta t transportuara n det, si dhe n pengimin e lvizjes s peshqve dhe t emigrimit t fauns n rrjedhn e lumit mbas pengess. Pr m tepr, ato ndikojn n tjetrsimin e ekosistemit (jo vetm lumor) t zons n t ciln ndrtohen. Si rrjedhoj, rivlersimi i ndrtimit t ktyre HEC-eve, dhe mundsisht shmangia e disa prej tyre, prfshir edhe projekte pr shmangien e ndotjes nga lumi (p.sh. derdhjen e ujrave t zeza dhe mbetjeve industriale) apo rehabilitimin e tij, duhet t ken prparsi pr bashkin. N kto projekte, Elbasani duhet t krijoj nisma bashkpunimi me bashkit e tjera q preken nga Baseni i Shkumbinit me qllim menaxhimin e integruar t ktij baseni dhe zonave prreth.

Burimet Ujore Nntoksore62

Qarku i Elbasanit ka nj rrjet t pasur pellgjesh ujore nntoksore (akuifer) (Figura 19). Akuifert shtrihen n zona me prbrje t ndryshme gjeologjike. Si rrjedhoj, ata kan kapacitet t ndryshm ujmbajts. N Bashkin

Burimi: Co-Plan dhe PlGP, 2015

Figura 25: Metalet e rnda n Basenin e lumit shkumbin

Figura 26: Metalet e Rnda n Basenin e lumit shkumbin

36


e Elbasanit mbizotrojn akuifert ndrkokrrizor me prcjellshmri t lart dhe mesatare t ujit. Akuifert ndrkokrrizor dhe me arje-karst dallohen pr kapacitet t lart ujmbajts dhe prbjn burimet kryesore t furnizimit me uj t industris, bujqsis, dhe Bashkis s Elbasanit, Peqinit, Belshit dhe Gramshit (Figura 27).

Akuiferi me porozitet ndrkokrrizor (t shkrift) sht formuar nga grumbullimi i zhavorreve dhe materialeve t tjera nga Lumi Shkumbin dhe Devoll63. N kt akuifer dallohen zona me prcjellshmri shum t lart-t lart t ujit (zona Vidhas-Bujqs), zona me prcjellshmri t lart t ujit, e cila prfshin Fushn e Elbasanit (nga Fush-Labinoti deri n Papr64), zona me prcjellshmri mesatare dhe t ult t ujit q prfshin Fushn e Peqinit dhe Luginn e Devollit (nga Gramshi n Dshiran). Ky akuifer ka lidhje hidraulike t mir t ujrave nntoksor dhe siprfaqsor dhe rezerva uji t konsiderueshme pr shfrytzim. Ujrat nntoksor ushqehen kryesisht nga Lumi Shkumbin dhe kullohen n perndim drejt Rrogozhins-Karin65. Nga ky akuifer furnizohen me uj t pijshm Bashkin e Peqinit, Belshit dhe Gramshit nprmjet shpimeve. Nj pjes e mir e qytetit t Elbasanit shtrihet mbi akuiferin ndrkokrrizor t ndodhur prgjat Lumit Shkumbin, nga Miraka deri n Papr (Figura 19). N territorin juglindor t bashkis ndodhen pjes t konsiderueshme t akuiferit me porozitet arje-karst, me prcjellshmri t ndryshueshme nga shum e lart n t ult t ujit (p.sh. Masivi Karbonatik i Polisit) me shtrirje nga Llnga n afrsi t Librazhdit-Hotolisht n veri. Dukuria e karstit n kto akuifer sht e zhvilluar, ndrsa ujmbajtja e tyre sht e konsiderueshme. Nga ky akuifer dalin shum burime (Burimi i Llngs, Burimet e Radiins, Burimet e Brzheshts n Librazhd dhe Burimi i Gjurajt n Librazhd). Burimi i Grigjanit ka furnizuar rrethin e Elbasanit me uj pr m se tridhjet vjet dhe del 2.5 km n lindje-verilindje t fushs s Mengelit n kuotn 200 m. Burimi i Byshekut (Shushic) shfrytzohet pr furnizimin e centralizuar t disa fshatrave dhe objekteve blegtorale.

Prve furnizimit me uj t popullsis, akuifert shrbejn edhe pr furnizimin me uj t industris, ujitjen e tokave bujqsore dhe furnizimin me uj t qytetarve. Akuifert shfrytzohen edhe ilegalisht duke rrezikuar ndotjen e tyre. Akuifert ndrkokrrizor dhe me arje-karst dallohen pr nj kapacitet t lart ujmbajts. Kta akuifer, t gjendur drejtprdrejt mbi vendbanimet urbane, jan shum t ndjeshm ndaj ndotjes mjedisore nga pus-shpimet pr uj, derdhja e ujrave t zeza, mbetjet e industris dhe ato urbane, si dhe aktiviteti bujqsor. Akuiferi nuk prkon me kufijt administrativ dhe ndotjet mund t shkaktohen nga zona t ndryshme. Gjithsesi, Bashkia e Elbasanit duhet t krijoj nj inventar t hollsishm t territoreve dhe pikave burimore (brenda territorit t saj) me rrezik ndotjeje pr akuiferet dhe mbi kt baz t ndrmarr projekte parandaluese dhe rehabilituese. Njkohsisht, lipset q kjo bashki t bashkpunoj me bashkit e tjera pr mbrojtjen e akuiferve nga ndotja e shkaktuar prtej kufijve t saj.

ajri

Para viteve 90-t, zona e Elbasanit ishte nj ndr qendrat m t mdha t industris s rnd n vend. Ndonse n ato vite konsiderohej si nj nga zonat m t ndotura, prsri edhe n ditt e sotme normat e ndotjes s ajrit jan akoma t larta dhe shqetsuese pr zonn. Ato jan pik referimi dhe krahasuese jo vetm pr Shqiprin, por edhe pr Evropn.

N 2014, AKM ka montoruar66 cilsin e ajrit urban n Elbasan nprmjet matjes s parametrave PM10, PM2.5, NO2, SO2 , O3, CO dhe Benzene, n tre stacione. N baz t rezultateve t nxjerra, AKM raporton se nga t dhnat e monitoruara, cilsia e ajrit urban n qytetin e Elbasanit nuk sht e nj niveli shum t mir. Ndotsit kryesore t cilsis s ajrit urban n Elbasan jan pluhurat me diametr 10 dhe 2.5 mikrometr (PM10 dhe PM2.5) dhe NO2 n stacionet e trafikut. Nj shqetsim jo i vogl pr qytetin e Elbasanit mbetet prmbajtja e metaleve t rnda n prbrjen e aerosolit (metalet e rnda q gjenden si pjes prbrse e grimcave PM10 dhe PM2.5. Me prmbajtje t lart, mbi nivelin e lejuar gjendet plumbi (Pb), mbi nivelin e lejuar prej 1 g/m3 dhe metale tw tjera (K, Fe, Zn). M konkretisht, nga monitorimet e kryera rezulton se:

pm10: Vlerat mesatare vjetore e PM10 n Elbasan tejkalon vlern kufi t BE-s prej 40g/m3 n tre stacione monitorimi n stacionin e Elbasanit. Vlera m e lart ditore sht monitoruar n muajin Prill dhe sht 142.55 g/m3 nga 50 g/m3 q sht standarti ditor i BE-s. Nga monitorimi rezulton nj numr i lart ditsh ku tejkalohet standarti ditor i BE-s (50 g/m) q korrespondon me 63% (57 dit) t ditve t monitoruara. Burimi: SHGJSH, 2014

Figura 27: Klasifikimi dhe shtrirja e akuiferve n Qarkun e Elbasanit


prbrjen e aerosoleve (pm10): n stacionin e Elbasanit, vihen re q pr disa nga elementet e normuar jan matur prqendrime mjaft t larta, p.sh. n disa nga mostrat e matura prqendrimi i plumbit (Pb) sht mbi nivelin e lejuar prej 1 g/m3. Disa elemente (Ca, Ti) kan vlera t prqendrimit n nivele t prafrta me t njjtt element n stacionet e Tirans, ndrsa disa element t tjer (K, Fe, Zn, Pb) jan n prqendrime mjaft m t larta (rreth 100 her m t larta se n Tiran) pasi lidhen me shkarkimet e industris metalurgjike.

So2 (d

Strategjia e Zhvillimit per Territorin e Bashkise Elbasan

Documents

Transcript of Strategjia e Zhvillimit per Territorin e Bashkise Elbasan