Social Policy

STANBUL TCARET ODASI

SOSYAL POLITIKADA YERELLESME

1

Prof. Dr. Halis Yunus ERSZ

YAYlN NO: 2010- 99 stanbul, 2011

Copyright TO (stanbul Ticaret Odas) Tm haklar sakldr. Bu yaynn hibir blm, yazarn ve TO'nun nceden yazl izni olmakszn mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya herhangi bir ekilde oaltlamaz. Eserin baz blmleri veya

paragraflar, sadece aratrma veya zel almalar amacyla, yazann ad ve TO belirtilmek suretiyle kullanlabilir.

ISBN 978-9944-60-826-8 (Basl) ISBN 978-9944-60-821-3 (Elektronik)

TO ARI MERKEZi Tel: (212) 444 O 486

TO yaynlar iin ayrntl bilgi Bilgi ve Dokman Ynetimi ubesi

Dokmantasyon Servisi'nden alnabilir.

Tel : (212) 455 63 29 Faks :(212)5120641 E-posta : [email protected] nternet : www.ito.org.tr

Odamz yaynlarna tam metin ve cretsiz olarak internetten ulaabilirsiniz.

YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CLT Altnoluk Yayn San. A..

Tel: (212) 671 07 07 Fax: (212) 671 07 17 [email protected] www.erkammatbaasi.com

SOSYAL POLITIKADA YERELLESME ,

Prof. Dr. Halis Yunus ERSZ 968 ylnda Karabk'te dodu. 992 ylnda stanbul niversitesi ktisat

Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likiler Blmn bitirdi. 993 ylnda ayn niversitede aratrma grevlisi olarak greve balad.

994 ylnda .. Sosyal Bilimler Enstits, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Programnda yksek lisans, 2000 ylnda doktora eitimini tamamlad.

997 ylnda, bir yl sreyle Amerika Birleik Devletleri, Comeli niversite-sinde aratrmac statsnde almalar yapt.

stanbul niversitesinde 2002 ylnda Yardmc Doent, 2005 ylnda Sosyal Politika alannda Doent ve 201 O ylnda Profesr oldu.

2006-2009 dneminde .. ktisat Fakltesi Faklte Kurulu yelii grevini yerine getirdi. Drt yl sreyle Sosyal Siyaset Konferanslar Dergisinin editrl-

n yrtt. 2009 ylnda stanbul niversitesinde dari ve Mali iler Daire Bakanl grevinde bulundu.

2009 ylnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nda alma hayat ve istihdam konularndan sorumlu Mstear Yardmcl grevine getirildi.

Bakanlktaki grevi sresince Ulusal stihdam Stratejisi hazrlk almalarn koordine etti. "UMEM Beceri O" Projesini hazrlad ve bu projenin Bakanlk

adna cra Kurulu Bakanln yrtt. alma alanlar; sosyal politika, alma ekonomisi, emek piyasalar, sendika-clk ve toplu pazarlk, refah devleti, yerel ynetimler, zelletirme ve yoksulluktur.

Bu alanlarda yaynlanm 7 kitab ve 50'nin zerinde aratrma ve makalesi bulunmaktadr.

iiNDEKilER Tablolar Listesi ................................................................................................... O

Ksaltnalar ....... ~ .................................................................................................. 2

Sunu .................................................................................................................. 5

nsz ................................................................................................................. 7

Giri .................................................................................................................... 2

. Sosyal Politika-Yerel Ynetimler likisi ..................................................... .27 1.1. Sosyal Politikann Temelleri, Douu ve Geliimi ................................. 27

... lkDnem ..................................................................................... 27 . .2. Endstri Devriminden kinci Dnya Savana .............................. 30

1.1.3. 945- 97 5 Keynesyen Mdahaleci Sosyal-Refah Devleti Dnemi ........................................................................................ 34

. .4. N eo-liberalizm ve Yeni Araylar ................................................. 3 8

. .5. Kresel Krizde Yeniden Mdahaleci Devlet ve Sosyal Politikalarn Gelecei ................................................................... 4

. .6. ktisadi Krizler ve Sosyal Politikalar ........................................... .43 1.2. Sosyal Politika Kavram ve Tanm.. ...................................................... ..4 7

.2. . Sosyal Politika Kavram .............................................................. .4 7

.2... Dar Anlamda Sosyal Politika ....... :50 .2. .2. Geni Anlamda Sosyal Politika ....................................... 52

.3. Sosyal PolitikannAma ve Alan ........................................................... 53

.4. Sosyal Politika Kurumlar ....................................................................... 54

1.5. Yerel Ynetimler ..................................................................................... 57

1.5 .I. Yerel Ynetimlerin Nitelik ve zellikleri ..................................... 57

1.5.2. Yerel Ynetimlerin Sosyal Politikadaki Rol ............................... 65

1.5.2.1. Endstri Devrimi ncesi ................................................. 66

1.5.2.2. Endstri Devrimi Dnemi ............................................... 68

1.5.2.3. Refah Devleti Dnemi ..................................................... n

2. Yerel Ynetimlerde Fonksiyonel Deiim ve Yeni BelediyecilikAnlay. .... 83

2.1. Yerel Ynetimlerde Fonksiyonel Deiime Yol Aan Faktrler ............. 84

2.1.1. Nfus Art, G ve Kentleme .................................................. 84

2.1.2. Ekonomi Politikalar ..................................................................... 85

2.1.3. Kreselleme ve Rekabetin Yerellemesi .................................... 86

2.1.4. Yeni Ynetim Paradigmalar ........................................................ 87

2.1.5. AB ve Uluslar Aras Belgeler.. ...................................................... 88

2.1.5. 1. Avrupa Kentsel art ....................................................... 89

2. 1.5 .2. Yerel Gndem 21 ............................................................. 91

2.2. Yeni BelediyecilikAnlay ve HizmetAlanlar ...................................... 93

2.2.1. Genel Sorumluluk Anlay: Yerel Ekonomik, Sosyal ve Fiziki Kalknmadan Sorumlu Belediyecilik Anlay ............................. 93

2.2.2. Hizmetlerin Salanmasnda Piyasalama Eilimi: zel Sektr ve STK Merkezli Hizmet retirii ............................. 95

2.2.3. Ynetirnde Ortaklk: Katlmc ve Etkin YnetimAnlay.. ........ 96

2.3. ada Belediyecilik Hizmetleri ............................................................ 98

2.3.1. Gelimi lkelerde Yerel Ynetim Hizmetleri ............................. 98 2.3.2. Gelimekte Olan lkelerde Yerel Ynetim Hizmetleri ................. 99

3. Trkiye' de YerelYnetimler ........................................................................ 03

3. 1. YerelYnetimlerin Geliimi ................................................................. 03

3.1.1. 923- 1945 Dnemi ................................................................... 104

3 .1.2. 946- 980 Dnemi ................................................................... 108

3.1.3. 1980 Soruas Dnem .................................................................. 2

3.2. Yerel Ynetimlerin Trleri ve Organlar ............................................... 6

3.2.1. l zel daresi ve Organlar ......................................................... 116 3.2. . . l Genel Meclisi ............................................................. 119 3.2. 1 .2. l Encmeni ................................................................... 9

3.2..3. Vali ................................................................................ 20

3.2.2. Belediye Ynetimi ve Organlar ................................................. 121

3.2.2.. Belediye Meclisi ............................................................ 25

3.2.2.2. Belediye Encmeni ....................................................... 126

3.2.2.3. Belediye Bakan ........................................................... 126

3.2.3. Ky Ynetimi ve Organlar ........................................................ 27

4. Trkiye'de Yerel Ynetimlerin Sosyal Politika Fonksiyonlar .................... 13 1

4.1. Yasal Dzenlemelere Gre Sosyal Politikalar.. .... _. ................................ 13

4. . . Belediye Yasas. ............................................ : ............................. 32

4. .2. Bykehir Belediye Yasas ....................................................... 134

4.1 .3. l zel dare Yasas ..................................................................... 135

4.2. Trkiye'de Belediyelerin Grev ve Fonksiyonlarndaki Deiim Sreci ...................................................................................... 142

4.2. 1. Genel Deiim Sreci ................................................................. 142

4.2. 1. 1. Trkiye' de Sosyal Belediyeciliin Douu ve Geliimi ......................................................................... 14 3

4.2. 1 .2 Trkiye' de Sosyal Belediyecilik Dzeyi ve Kurumsallama .............................................................. 144

4.2.2. Salk Alanndaki Grev ve Fonksiyonlarda Deiim Sreci ..... 146

4.2.3. Eitim Alanndaki Grev ve Fonksiyonlarnda Deiim Sreci. 14 7

4.2.3 .I. l zel dareleri ............................................................. 152 4.2.3.2. Belediyeler .................................................................... 153

4.2.4. Konut Alanndaki Grev ve Fonksiyonlarnda Deiim Sreci .. 156

4.3. Trkiye'de Bykehir Belediyelerinin Sosyal Politika Fonksiyonlar ....................................................................................... 159

4.3.1. YoksullukMerkezli Hizmetler.. .................................................. 160

4.3.1.1. Sosyal Yardmlar ........................................................... 160

4.3.1.2. Sosyal Hizmetler ........................................................... 167

4.3. 1 .2. 1. Yal ve zdlere Ynelik Sosyal Hizmetler ...................................................... 1 69

4.3.1.2.2. Korunmaya Muhta ocuklara Ynelik Hizmetler ...................................................... 1 77

4.3.1.2.3. Kadn ve Aileye Ynelik Hizmetler. .............. I 79

4.3.2. Kadnlar, Genler, zrller ve Yallar Merkezli Genel Hizmetler ......................................................................... 1 82

4.3 .3. Temel Sosyal Politika Alanndaki Hizmetler.. ............................ 89

4.3.3.1. Salk ............................................................................. 89

4.3.3.2. Eitim ........................................................................... 193

4.3.3.3. Konut ............................................................................ 204

Sonu ............................................................................................................... 207

Kay:iaka .......................................................................................................... 2 3

TABlOlAR liSTESi Tablo 1: Ekonomik Gstergeler, 1960- 1975, (yzde) .................................... 37

Tablo 2: Sosyal Kurumlar, rgtlenme Biimleri ve Fonksiyonlar ............... 56

Tablo 3: YerelYnetimler ve Refah Devletinin Geliim Trendi. ..................... 77

Tablo 4: 1930- 1935 Dneminde Merkezi dare ve Yerel Ynetimlerin Gelir ve Giderleri, (Milyon TL) ................................ 108

Tablo 5: Yllar tibariyle Trlerine Gre Belediye Says ............................. 122

Tablo 6: Belediye Nfusunun Toplam Nfus indeki Pay, (yzde) ............ 123

Tablo 7: Nfus Byklklerine Gre Belediyeler.. ...................................... .124

Tablo 8: Belediye Projeleri Kredileri ............................................................ 159

'Tablo 9: Belediye Projeleri Kredileri, 1992-2008 ......................................... 159

Tablo 10: stanbul Bykehir Belediyesi Ayni Yardmlar, 2009 .................... 164

Tablo 1 1: Balca Sosyal Yardm Trleri ......................................................... 166

Tablo 12: Balca Sosyal Hizmet Trleri ......................................................... 169

Tablo 13: 2009 Ylnda zdlere Ynelik Hizmetler ................................... 177

Tablo 14: BB Kadn ve Aile Sal Hizmetleri ............................................. 188

Tablo 15: Yllar tibariyle Kadn ve Aile Sal Hizmetleri ........................... 189

Tablo 16: BB, Ayaktan Tehis ve Tedavi Hizmetleri ..................................... .192

Tablo 17: Antalya Bykehir Belediyesi Ayakta Tehis ve Tedavi Hizmetleri ........................................................................... 193

Tablo 18: Bykehir Belediyelerinin Yaygn Eitim Faaliyetleri .................. 95

Tablo 9: Ankara Bykehir Belediyesi B ELMEK Kursiyer Says ............. 97

Tablo 20: SMEK'te Eitim Verilen Branlar ve Ders Saatleri ....................... 99

Tablo 2: Yllara Gre KiPTA'n rettii Kentsel Dnm Amal Konut Saylar .................................................................... .205

KI SALTMALAR a.g.e. : Ad geen eser

AB : Avrupa Birlii

ABD : Amerika Birleik Devletleri

bkz. : Baknz

BM , : Birlemi Milletler

B ELMEK : Ankara Belediyesi El Becerileri ve Meslek Edindirme Kurslar

BELTEK : Belediye Teknik Eitim Kurslar

C. : Cilt

DKASUM : Kadn Sorunlarn Aratrma ve Uygulama Merkezi ev. EC

Edit.

Haz.

S MEK ILO

YMEK IULA

TO KKM

KOB

: eviren : European Commission (Avrupa Komisyonu)

: Editr 1 Yayma hazrlayan

: Hazrlayan

: stanbul Sanat ve Meslek Eitim Kurslar

: International Labour Organization (Uluslararas alma rgt- U)

: stihdama Ynelik Meslek Edindirme Kurslar

: Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii

: stanbul Ticaret Odas : Kadn Koordinasyon Merkezi

: Kk ve Orta Boy letmeler

KPTA No.

NGO

OECD

Publ.

RG

s

s.

STK

TK UN

UNDP

: stanbul Konut imar Plan Sanayi ve TicaretAnonim irketi :Number (Numara)

: Non Governmental Organizations (Hkmet D Organizasyonlar) : Organization for Economic Cooperation and Development

(Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat) : Publications 1 Publishing (Yaynlar/Yayn)

: Resmi Gazete

: Say

: Sayfa 1 Sayfalar

: Sivil Toplum Kuruluu

: Trkiye statistik Kurumu : United Nations (Birlemi Milletler)

: United Nations Development Programme

(Birlemi Milletler Kalknma Program)

vb. : ve benzerleri

vd. : ve dierleri 1 ve devam

Vol. : Volume (Cilt) Yay. : Yayn /Yaynlar

SUNU Sosyal politikalarn uygulanmasnda merkezi ynetimlerin dnda katkda

bulunan kurumlardan biri de kamu ynetim sisteminin bir paras olan yerel yne-timlerdir. Bununla birlikte; gnll kurulular, zel sektr, iletmeler ve dini orga-nizasyonlar da sosyal politikalarn salanmasnda nemli oranda katk salamaya balamlardr.

Gerek sosyal politika ve gerekse yerel ynetimler srekli deiim ve kar-lkl etkileim iinde bulunan alanlardr. Gelimi lkelerde olduu gibi lke-mizde de yerel ynetimler giderek daha fazla nemli sosyal politika fonksiyonla-

rn yerine getirmektedirler. lkemizdeki belediyelerin 1990'l yllarn ortalarna kadar kaynak yetersizlii bata olmak zere hzl nfus art, g ve kentlemeden dolay artan kentsel hizmet talebi nedeniyle sosyal politikalar ihmal ettikle-rini sylemek mmkndr.

1990'l yllarn ortalarndan itibaren zellikle baz Bykehir belediyeleri-nin grev ve fonksiyonlarnda byk bir art ve deiim meydana gelmitir. Bu Bykehir Belediyeleri asli grevleri olan kentsel hi{metlerin yansra zellikle sosyal hizmetler, eitim, salk, konut gibi sosyal politika alanlarnda daha nce-den hi ilgilenmedikleri hizmetlere ynelmilerdir.

Bu yeni gelimede en nemli sorun bykehir belediyeleri ve snrl saydaki il ve ile belediyeleri dndaki zellikle kk lekli birok il ve ile belediyele-rinin maddi yoksunluk nedeniyle temel hizmetleri dahi yeterince karlayamazken bu tr sosyal politikalara ynelememeleridir. Bununla birlikte, Trkiye' de kentsel hizmetlerin yrtlmesinin yansra sosyal politikalardan sorumlu bir belediyeci-lik anlaynn giderek daha fazla yaygnlamas bizlere gelecee ynelik olarak umut vermektedir.

lkemizde sosyal politikalara olan ilginin artmasna ve yerel ynetimlerin sosyal politika fonksiyonlarnn genilemesine katkda bulunmas arzu edilen "Sosyal Politikada Yerelleme" adl yaynmzn, konuya alaka duyan tm ilgili-

lere faydal olmasn diler, almay Odamz adna gerekletiren Prof. Dr. Halis Yunus Ers z' e teekkr ederim.

Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

NSZ 2008 ylnda balayan ve gelimi birok lkede hala etkileri devam eden kre-

sel kriz, sosyal politikann nemini daha da artmtr. Yoksulluun ve isizliin artna yol aan kriz sosyal politika ve sosyal refah hizmetlerine ihtiya duyan kitle-nin hzla bymesine yol amtr. Finansal piyasalarda balayan krizin dnyann her yerinde azalan tilleetim ve retimle reel ekonomiyi etkilernesi gecikmemi ve OECD lkelerinin birounda igc talebinde byk bir d yaanmtr. gc talebindeki azalma dnya genelinde isiz saysna 34 milyon kiinin eklenme-sine yol amtr. sizlik, 2007-2009 dneminde spanya'da yzde 8,6'dan yzde

8,9'a,ABD'de yzde 4,8'den yzde O'a, Fransa'da yzde 7,6'danyzde o, 'e, ngiltere'de yzde 5, 'den yzde 7,8'e, lkemizde ise yzde 0,3'ten yzde 4'e ykselmitir. Kukusuz her lerizde olduu gibi birok lkede krizden en fazla etki-lenen kesim alanlar olmu ve isizlik hzla artmaya balamtr.

Kriz sadece isizliin artna yol anakla kalmam reel cretlerdeki azalma gnde ,25 dolar geliri e yaayan alan yoksullarn saysnn 2 5 milyon artarak 849 milyona, gnde 2 dolar gelirle yaayan alanlarn saysnn ise 85 milyon artarak .36 milyona kmasna ve dk gelirli gruplar arasnda yoksulluun yaylmasna neden olmutur.

Buna karlk, zellikle geen yzyln son eyreinden itibaren balayan sosyal politika hizmetlerinin ve sosyal harcamalarn snrlandrlmas dncesi, krizle birlikte deiime uramaya balamtr. Nitekim, kresel ekonomik krize kar devletler, neo-liberal kimliklerinin sorgulanmasna yol aacak nitelikler tayan politika ve tedbirleri uygulamaya koymulardr. Bu yaklam nmzdeki dnemde sosyal politika hizmetlerinin artarak devam edeceinin iareti olarak

deerlendirilebilir.

Dier taraftan, sosyal politika hizmetlerinin ne dzeyde, hangi yntemlerle ve hangi kurumlar tarafndan salanacana ynelik tartma devletin ekonomik ve sosyal hayattaki rol ve konumundaki deiiklie paralel olarak iki yz yldr srmektedir.

Douundan gnmze sosyal politikann salanmasnda yerel ynetimle-rin etkinlii ise byk lde merkezi devletin sosyal politikalara yaklarnma bal olarak biimlenmektedir. Merkezi ynetim, ulusal dzeyde sosyal harcama-

lar artrdnda, yerel ynetimler dzeyinde de sosyal hizmetlerin tr, kapsam ve nitelii genilemektedir. Gelimi lkelerde, 1945-1975 dneminde ulusal dzeyde devletler refah devleti niteliine sahip olurken yerel dzeyde yerel ynetimler, yer,ine getirdikleri fonksiyonlar nedeniyle, "yerel refah devleti" ve "refah beledi-yesi" olarak nitelendirilmilerdir.

Dier bir tartma alan ise sosyal politikalarn mahalli nitelikli hizmetler olup olmad ve bu hizmetlerin hangi dzeyde karlannasyla etkinlik ve verimliliin

salanabilecei zerinedir. Yerel ynetimler alanndaki almalarda bu ynetim aygtnn mahalli dzeydeki kamu hizmetlerinin halka dorudan ve etkin olarak salanmasnda merkezi ynetime gre daha baarl olduu ileri srlmektedir.

Bu veriler nda almada, yerel ynetimlerin sosyal politika hizmetlerinin salanmasndaki rol ve etkinlii gelimi lke uygulamalar ve lkemiz bykehir belediyeleri rnekleri incelenerek ortaya konulmaya allmtr.

Sosyal politika ve yerel ynetimler alanyla ilgili ok geni bir literatr bulun-masna ramen, yerel ynetimlerin sosyal politika fonksiyonlarn inceleyen alma says yok denecek kadar azdr. stelik lkemizde sosyal politika, ii

snf merkezli politikalar balamnda dar anlamyla tartlmakta ve refah hizmet-leri balamnda deerlendirilmemektedir. Bu nedenle almann nemli bir ihti-yac karlayaca dnlmektedir.

almann gerekletirilmesi, stanbul Ticaret Odas Ynetim Kurulu'nun deerleri yeleri, Bakan Sayn Dr. Murat YALINTA ve Genel Sekreter Sayn Dr. Cengiz ERSUN'un destekleri ile mmkn olabilmitir. Kendilerine ve Ekono-mik ve SosyalAratrmalar ubesi'nden Sayn Dr. lkay apraz ve proje raportr

Sayn Cem Akgn bata olmak zere emei geeniere gsterdikleri ilgi ve almaya verdikleri destekten dolay teekkrlerimi sunarm.

Bu almann, lkemiz bilim yaamna yeni boyutlar getirmesi, sosyal poli-tikalara olan ilginin artmas ve yerel ynetimlerin sosyal politika fonksiyonlarnn

genilemesine katkda bulunmas en iten dileimdir.

Prof. Dr. Halis Yunus ERSZ

GiRi Sosyal politika ve yerel ynetimler alan olduka geni bir kapsama sahip aka-

demik disiplinlerdir. Gerek sosyal politika ve gerekse yerel ynetimleri eitli yn-leriyle ortaya koyan ok sayda akademik alma, geni bir literatr mevcuttur. Bu almalar genel olarak incelendiinde, snrl saydaki rnekleri dnda yaplan aratrma ve almalarn, yerel ynetimlerin sosyal politika alanndaki fonk-

siyanlarna odaklanmad anlalmaktadr. Sosyal politika alanndaki almalar daha ok ulusal devletler dzeyinde yerine getirilen sosyal politikalar incelemeye younlarken, yerel ynetimler alanndaki almalar ise bu kurumlarn ynetsel ve mali yaplar, merkezi idare-yerel ynetim ilikileri ve kentsel nitelikli fonksi-yonlar merkezlidir.

Gerekten, sosyal politika, gerek kavram gerek kapsam ve gerekse bu poli-tikalarn belirlenmesi ve uygulanmasnda rol alan kurumlar bakmndan snrlar kesin izgilerle belirlenememi bir alma alandr. Sosyal politika kavram Kta Avrupa's ve Kuzey Amerika literatrnde nispeten farkl anlamlara gelmektedir. yle ki, bu kavram kta Avrupa'snda "sosyal politika" Kuzey Amerika literat-rnde ise daha ok "sosyal refah politikas" olarak kullanlmaktadr. Baz yazar-lar her iki kavramn ayn anlama geldiini belirtmekte, bazlar, sosyal politikay ok eitli politikalan ieren ve sosyal refah politikalarn da kapsayan ereve bir kavram olarak deerlendirmektedir. Benzer ekilde sosyal politikalar uygula-maya koyan devletlere kta Avrupa'snda sosyal devlet, Kuzey Amerika'da refah devleti denilmektedir.

Dier taraftan, literatrde sosyal politikann kapsam ile sosyal-politikalar salayan kurumlar bakmndan da farkl deerlendirmelerin yapld grlmekte-dir. ou almada sosyal politika, ii snf merkezli politika ve tedbirler btn olarak alglanp balangc endstri devrimine dayandrlmakta, kapsam ise ii

snf ile snrlandrlmaktadr. Sosyal politikaya endstri devriminin ortaya kard se fal et ve yoksulluk ile ar alma koullarna kar alanlar korumak ama-cyla bavurulmaya baland ileri srlmektedir.

Bir dier husus ise almalarn ounda sosyal politikann, sadece devlet tara-fndan hayata geirilen politikalar olarak ele alnmas ve deerlendirmelerin sosyal politika hizmetleri dzeyinde deil, toplam kamu harcamalarnn mukayesesine

dayal olarak yaplmasdr. Oysa, devletin dnda sosyal politikann salanmasna katlan kurumlar ile bu kurumlarn olduka nemli dzeye ulaan katlm ve kat-klarn ortaya koyan ok geni bir literatr mevcuttur.

Sosyal politikann salanmasna katlan kurumlardan biri de kamu ynetim aygtjnn bir paras olan yerel ynetimlerdir. Ayrca, bata sivil kesim olmak zere gnll kurulular, zel sektr, dini organizasyonlar ve iletmeler sosyal politika-

larn salanmasnda rol oynamaktadr.

Birok almada, devletin dndaki kurumlarn sosyal politikann belir-lenmesi ve uygulanmas srecine katlm ve katks ihmal edildii gibi, devletin bu alandaki rol ve etkinlii de kamu ynetim aygtn oluturan merkezi devlet, yerel ynetimler ve dier kamu birimleri zelinde ayr ayr ele alnmamaktadr. Bir lkede tm kamu ynetim aygt tarafndan yerine getirilen tedbir ve nlemler sadece merkezi ynetim leinde deerlendirilmektedir. Kamu ynetim aygtnn merkezi ynetimden sonra ikinci byk ynetim birimi olan yerel ynetimlerin bu alandaki katklarna yeteri dzeyde vurgu yaplmamaktadr. Kukusuz bunda, yerel ynetim birimlerinin sosyal politika fonksiyonlarnn tespit ve deerlendirilmesindeki gln etkili olduu dnlmektedir. Ulusal dzeyde kamu harca-

malar mukayeseli almalar iin eriilebilirlii kolay veriler iken yerel ynetim-ler dzeyindeki karlatrmann rnek uygulamalar zerinde yaplmas mmkn olabilmektedir.

Dier taraftan yerel ynetimler yap, fonksiyon ve nitelikleri bakmndan farkl zelliklere sahip ynetim birimleridir. Yerel ynetimlerin yap ve fonksi-yonlar lkeden lkeye deimekte, merkezi ynetim-yerel ynetim ilikisi, lke-lerin toplumsal yaps, tarihi miras ve geleneklerine gre ekillenmektedir. yle ki, baz lkelerde yerel ynetimler demokratik olarak ynetilen, zerk, halka yakn ve halka duyarl ynetim birimleri olarak ortaya karken, baz lkelerde merkezi idarenin bir alt birimi olmann tesinde bir fonksiyon stlenememektedirler. Baz

lke yerel ynetimleri geni sosyal politika fonksiyonlarna sahip olup, bu politi-kalarn mahalli dzeyde uygulanmasnda zerk kararlar alabilen kurulular iken

ou lkede yerel ynetimlerin grev ve sorumluluklar tek tek yasa ile saptanm bulunmaktadr. Gelimi lkelerde bu ynetimler, kanunla baka bir kamu kuru-muna devredilmemi mahalli nitelikteki tm ihtiyalarn yerine getirilmesinde ''genel yetkili" olan kurululardr. Bu lkelerde yerel ynetimler eitim, salk, konut gibi temel sosyal politika hizmetleri ile toplumda kendi kendine bakama-yan bireylere ynelik sosyal yardm ve sosyal hizmetlerin salanmasnda merkezi idarelere gre daha etkindirler.

Ancak, yerel ynetimlerin sosyal politikalarn salanmasndaki rol ve etkin-lii, ulusal dzeyde devletin sosyal politikalara yaklam ile biimlenmektedir. Ulusal dzeyde sosyal devlet/refah devleti anlayna sahip devletlerin ortaya kt dnemde, yerel ynetimlerin mahalli dzeydeki sosyal politikalarn salanma

sndaki rol genilemekte, neo-liberal politikalar ve son kresel kriz ise bu kurum-lar, sosyal politika fonksiyonlarnda deiime zorlamaktadr. Kreselleme ve yerelleme olgusu ise yerel ynetimleri, lkelerin ynetim sistemleri iinde nemi artan kurulular olarak n plana karmaktadr.

Nitekim, gelimi refah devletlerinde 1970'li yllarn ortalarna kadar sosyal politikalarn mahalli dzeyde uygulanmas sorumluluunu yerine getiren yerel ynetimler baz yazarlar tarafndan yerel refah devleti olarak nitelendirilecek dzeyde gelimilerdir. Buna karlk, neo-liberal politikalarn zelletirme ve kamu harcamalarnn kslmas olarak somutlaan ilkeleri merkezi devletin eko-nomik ve sosyal hayattaki konumunu sndandrd gibi, yerel ynetimler ze-rinde de etkili olmutur.

Ksacas, gerek sosyal politika ve gerekse yerel ynetimler srekli deiim ve karlkl etkileim iinde bulunan alanlardr.

Bu almada, yerel ynetimlerin sosyal politikann salanmasndaki rol ve etkinlii ele alnacaktr. almann birinci blmnde sosyal politika yerel yne-timler ilikisi incelenmektedir. Sosyal politika kavram ve tanm ile sosyal politi-

kann ama ve alannn tanmland ilk blmde yerel ynetimlerin nitelii ile bu kururnlarn sosyal politika alanndaki rol ve fonksiyonlar irdelenmitir.

almann "yerel ynetimlerde fonksiyonel deiim ve yeni belediyecilik anlay" baln tayan ikinci blmnde deiime yol aan faktrler ile gelimi ve gelimekte olan lke yerel ynetimlerinin sosyal politika fonksiyonlar ele alnmtr. Bu blmde, "yerel ekonomik, sosyal ve fiziki kalknmadan genel sorumluluk anlay", "hizmetlerin salanmasna STK ve zel sektrn katld piy

SOSYAL POLITIKA

YEREL YONETIMLER ILISKISI ,

l. Sosyal Politika -Yerel Ynetimler ilikisi 1.1. Sosyal Politikann Temelleri, Douu ve Geliimi 1.1.1. ilk Dnem

S o~yal ~~litika,. sosyal_ re~ah hizmetleri balamn~a el_e alndnda u~un br tarh gen e sahp br aratrma alandr. Bu tr hzmetler medenyetin balangcndan beri salanmaktadr. nk, tm toplumlarda yetimler, krler, zrller, yoksullar, akli dengeleri bozuk olanlar ve hastalar gibi kendi kendine bakamayan, ihtiyalarn gidererneyen bireyler bulunmaktadr. Bu gruplarn ihti-yalarn karlamak iin eitli yntemler gelitirilmesi ise btn toplumlarn kar-

lat en nemli problemierin banda gelmitir 1

Btn toplumlarda, ayn dzeyde olmamakla birlikte, sosyal refah hizmetleri-nin karlanmasna ynelik bir fikir birliinin douunda, dier bir ifadeyle sosyal politikalarn temelinde hmanist ve hayrsever duygular yatmaktadr. Bu duygular, ikinci dnya savandan sonra refah devletinin tesis edilmesinde temel motivas-yonu oluturan duygulardr2 . Sosyal politika ve daha zelde sosyal refah hizmet-leri, dinler ve hmanizmde derin kklere sahip olup, bireyler bu hizmetlere dini emir ve duygular ile insan sevgileri nedeniyle ynelmektedir. Bugn sosyal poli-tika kurumlar ve hizmetlerinin tm, toplumun hmanist ve hayrsever duygula-rnn kurumsallamasnn bir sonucudur.

Baz aratrmaclar tarafndan sosyal refah hizmetlerinin balangcnn 19. yzyl olarak belirlenmesi, yardmseverlik duygusunun insan varlnn bir par-

as olarak ilk alardan beri var olduu gereine aykr dmektedir. Hayrsever eylemler biiminde aa kan hayrsever ve hmanist duygular daima insan olma niteliinin ayrlmaz bir paras olarak bulunmaktadr.

Ancak, tarih boyunca, hayrsever hareketlerin performans gnll organi-zasyonlar ve devletin koruma ve destei altnda artm ve fakat yardm yapmann

Charles Zastrow, Introduction to Social Work and Social Welfare, Califomia: Brooks - Cole, Fifth Edition, 1993, p. 14.

2 Tom Burden, Social Policy and Welfare: A Clear Guide, London: Pluto Press, 1998, p. 2

28 STANBUL TCARETODASI

gereklilii ve bu konudaki sorumluluk daima topluma ait olmutur. Dier bir ifa-deyle, sosyal politika veya sosyal refah hizmetleri birey - toplum merkezli poli-tikalardr. ou zaman bu politikalar insanlarn merhametinin bir sonucu olarak ortaya kmtr. Fakat, belirtildii gibi toplumun bu duygularndan maksimum dzeyde yararlanmasnda, devlet ve gnll organizasyonlarn yaldamlar etkili olmaktadr.

te yandan, daima, belirsizlik, sava ve mcadelelerle dolu dnyada bir top-lumll varln srdrebilmesinde, bireyler aras rekabetten daha ok ibirliine ihtiya duyulmas, sosyal refah hizmetlerine bavurulmasndaki dier bir moti-vasyondur. Karlkl yardm insan topluluklarnn temel bir zelliidir ve insan-

lk tarihinin balangcndan beri, bireyler arasnda karlkl yardm sz konusudur.

Sosyal politika ve sosyal hizmetlerin karlanmasnda rol alan kurumlar ince-lendiinde, tarm toplumunun ilk dnemlerinde bata geleneksel geni aile olmak zere, dini kurumlar ve komularn etkin olduu grlmektedir. Planl tarma

geile birlikte, zellikle geni aile, yelerinin ihtiyac olan sosyal refah hizmet-lerini karlamaya balamtr.

rnein, hasta yeler, anasz babasz kalan ocuklar ve yal aile bireyleri dier aile yeleri tarafndan korunmulardr. Bu dnemde, geni ailelerden oluan kabile tipi kk toplum birimlerinde resmi biimde organize edilmi bir refah sistemine ihtiya duyulmamtr. Herhangi bir kimsenin aileden yardm almas, o gnn geleneklerine gre bir hak olarak grlmekteydi. Geni aile, kk kabile ve toplum yaps iinde hayrseverlik temeline dayal olarak kurumsallaan kar-

lkl yardm, ortaa boyunca sosyal refah hizmetlerinin karlanmasnda etkili olmutur.

Avrupa' da, ortaada, feodal yapnn ortaya kmasyla, topraklarnda kirac konumunda bulunan aileler, temel ihtiyalarn dahi karlayamayacak duruma dmler ve feodallordlar insanlarn ihtiyalarn karlamlardr. Kasabalarda ise kk zanaat sahipleri lancalarda rgtlenmilerdir. Loncalar, yeleri iin, snrl dzeyde de olsa birtakm sosyal refah dzenlenrneleri yapmtr. Her lonca al-

SOSYAL POLTKADA YERELLE ME 2 9

amayacak duruma den yeleri ve len yenin ailesi iin bir tr sosyal gvenlik planna sahipti. Ancak, plandan yararlanma tm kasaba sakinleri iin deil sadece ye olanlar iin mmknd. Lancalarn bu dzenlemeleri, karlkl yardm esa-

sna dayanan bir eit ekonomik ve sosyal koruma teebbsdr3 .

Ortaa Avrupa'snda ktlk, sava, salgn hastalklar ve kimi blgelerde feodal yapnn bozulmas nedeniyle korunmaya muhta insan saysnn ok byk miktarlara ulamas, ilk defa devletin dorudan mdahalesini berabe-rinde getirmitir. nk, daha nceki dnemde etkin olan dini kurumlar ve aile-lerin, kendi kendine bakamayan ok saydaki insann ihtiyalarn karlayabilmesi mmkn deildi.

Bu amala, ngiltere'de 300'l yllarn ortalarndan 800'l yllarn ortala-rna kadar bir dizi Yoksulluk Yasas yaplmtr. Bu yasalardan en nemlisi ve I. Kralie Elizabeth tarafndan 6o ylnda yaplm olup, ngiltere ile birlikteAme-rikan kolonilerinde de uygulanm)4 ve her iki lkedeki sosyal refah politikala-rnn bi imlenmesinde nemli etkiler yapmtr5 Ancak, ilgin olan husus 60 tarihli bu Yasann sosyal bir problem haline gelen yoksulluu hafifletmekten daha ok, hakim snflarn dilencilik konusundaki ikayetlerinin ortadan kaldrlmasn amalam olmasdr6

Nitekim, alabilecek durumda olduu halde dilenenierin veya yardm iste-yenlerin iyerlerinde altnlmasna yer veren maddeler bulunmaktayd. yle ki, alabilecek durumda olan fakirler, hafif ilerde almak zorundayd. al

may reddetme si halinde ise hapsedilecekti ve dier vatandalarn bunlara yardm etmesi yasaklanmt. almayacak durumdaki fakirler ise, "yallar, krler, sarlar, ocuklu anneler ve fiziki veya zihni zrller" olarak belirtilmekte ve bunla-

3 Charles S. Prigmore- Charles R. Atherton, Social Welfare Policy: Analysis and Formulation, Massachusetts: D. C. Heath and Company, Second Edition, 1986, p. 8-20.

4 Zastrow, Introduction to Social Work and Social Welfare, a.g.e., p. 14. 5 Zastrow, Introduction to Social Work and Social Welfare, a.g.e., p. 14 -Maurice Bruce, The Rise

of the Welfare State: English Social Policy, 1601-1971, London: Cox- Wyman, 1973, p. 1-5. 6 Zastrow, Introduction to Social Work and Social Welfare, a.g.e., p. 14 - Bruce, The Rise of the

We1fare State: English Social Policy, 1601- 1971, p. 1-5.


rn kentlerdeki Almshouse ad verilen kurumlarda barndrlmalar ngrlmek-teydi. Yardm alan dier bir grup da baml ocuklard. Ailesi tarafndan baklamayan kz ve erkek ocuklar, rak veya ev ilerinde altnlmak zere dier aile-lere verilecekti.

Bu Yasann nemli bir yn de, yoksullukla mcadele nlemlerini uygulama ykmlln yerel ynetimlere vermi olmasdr.

_-Endstri devrimine kadar sosyal politika veya sosyal refah hizmetlerinin salanmas byk lde informal tarzda ve dini kurumlar, aileler, mesleki birlikler ve gnll organizasyonlar tarafndan salanmaya allmtr. Zaten, bu dnem-lerde insanlarn genel yaam koullar ve ihtiya ve beklentileri ok yksek olma-d gibi, ok az saydaki kii dnda toplumun en st ve en alt kesimi arasndaki gelir ve yaam fark da ok byk deildi.

1.1.2. Endstri Devriminden ikinci Dnya Savana Sosyal politikadaki asl gelime endstrileme ile birlikte ortaya kmtr.

nk, endstri devrimi ekonomik ve sosyal hayatta byk deiiklikler yapm, mevcut sosyal yaplar derinden etkilemi ve yeni sosyal snf ve tabakalarn do

masna, retim ve alma ilikilerinin yeniden ekillenmesine yol amtr. Tarma dayal geleneksel retim biimi, yerini ktlevi retimin yapld fabrikalara; gele-nel

SOSYAL POLTKADA YERELLEME 31

Endstrileme bir yandan iktisadi refah hayal edilemez boyutlarda artrrken, dier yandan ii snf iin o zamana kadar grlmemi byk bir se faletin ortaya kna sebep olmutur8 . Gerekten, endstri devrimi ve ona elik eden liberal ekonomi anlay, snrl saydaki iverenlerin servetlerini artrmalarn salarken, iilerin giderek yoksullamasna yol amtr. yle ki, endstrilemenin ilk yl

larnda iiler, ok dk cretler le ve salksz i koullarnda gnde 14-16 saate kadar almak zorunda kalmlardr. Bu dnemdeki alma koullar iiler ze-rinde ok byk tahribatlar yapm, iiler ok erken yalarda alma glerini kaybeder hale gelmitir. Meslek hastalklar, i kazalar birok iinin alamamasna, yetersiz beslenme ve hayat artlar ise ii snfnn ortalama yaam sre-sinin ksalmasna sebep olmutur. Dille cretler, kadn ve ocuklar da i piya-

sasna girmeye ve uzun alma sreleriyle fiziki glerinin ok zerindeki ar ilerde almaya zorluyordu9 Ayrca, kadnlarn ok uzun sreyle ve gece ilerinde almaya balamas, aile ve toplum ilikisinin zayflamas ve ailenin dal

mas sonucunu dourmutur10 .

Bu dnemde bir yandan temel sosyal politika kurumlarnn banda gelen aile ve akrabalk kurumu dalr k en, dier yandan, insann yardmseverlik ve insan sev-gisi duygularn snrlandran ve bireysellii ne karan "Protestan Ahlak" dne-min hakim dncesi haline gelmiti. Bu tema ayn zamanda sosyal politikaya da nemli etkiler yapmtr.

Protestan ahlak esas olarak bireysellii savunur ve bu dncede, bireyin ok almas ve kendi menfaatini en st dzeyde salamaya almas ok deerlidir. Protestan ahlak insanolunu maddi refahn artrmaya tevik eder ve bireyler kiilik ve davranlarndan ziyade elde ettii maddi refahn byklne gre deerlendirilirler. Yoksulluk ise bireyin kendi hatas olarak grlr. 8 Meryem Koray, Endstri ilikileri, stanbul: B asisen Eitim ve Kltr Yaynlar, Yayn No: 22,

1992, s. 22. 9 Sami Gven, Sosyal Politikann Temelleri, Bursa: Ezgi Kitapevi, 1995, ss. 35-39. 10 Orhan Tuna- Nevzat Yalnta, Sosyal Siyaset, stanbul, Filiz Kitabevi, 1988, s. 22.


Yine bu dnemde, Darwin'in evrim teorisine dayanan sosyal darwinizmle pro-testan ahlak en yksek gayri insani dzeyine ulamtr. Bu dneeye gre gl

(varlkl) stn olduu iin hayatta kalrken, zayf (fakir) yok edilmeyi hak eder ve zayflarn korunmas bir hatadr. Toplumda zayflarn yok edilmesi dncesi asla taraftar bulmamakla birlikte, bu teori, sosyal politika programlarnn gelimesini olumsuz ynde etkilemitir.

te yandan, alma ilikilerini ve daha da nemlisi iiyi koruyan yasalarn bulurimamas ve liberal doktrini benimsemi devletin alma hayatna mdahale edecek nitelik ve anlaya sahip olmamas, ii snf ile iveren snf arasndaki

eitsizliklerin, atma ve mcadelelerin artmasna, toplumsal huzursuzluklarn mevcut dzeni tehdit edecek boyutlara ulamasna yol amtr.

Sanayilemenin balangcnda kentsel alanlarda yaayan kiilerin ihtiyalarnn karlanmasnda ncelikle dini gruplarn ve din adamlarnn ban ektii zel nitelikli gnll organizasyonlarn etkin hale geldii grlmektedir11 . Nitekim, birok yazar tarafndan refah fonksiyonlarnn ncelilde aile ve kabiledekurumsal-

lat ve endstrileme ile birlikte yaanan toplumsal deiimin bir rn olarak tedrici bir ekilde ailenin dnda oluan organizasyonlara dnt ileri srl-mektedir12.

Ancak, bu dnemde zamanla mdahaleci devlet anlay domaya balam ve devletler sosyal politika nlemlerinin yerine getirilmesinde dier aktrlerin nne gemeye balamlardr. nk, endstri devriminin yol at se fal et, ancak kamu erkine sahip olan kamu ynetim birimlerinin sistemli bir mcadelesi ile giderile-bilecek boyutlara erimiti. stelik, sosyal politika nlemlerinin tr, kapsam ve niteliklerinde meydana gelen deiiklikler, sivil sektrn veya gnll organizas-

yonlarn 19. yzyldaki potansiyelleri ile karlayamayacaklar bykle ulamt. Bu dnemde gnll organizasyonlar ile balayan nlemler, ayn yzyln sonunda, bu kurumlarn devletin etkinliini gelitirici giriimleriyle devlet mer-kezli nlemler haline gelmitir. ll Zastrow, Introduction to Social Work and Social Welfare, a.g.e., p. 16. 12 Prigmore- Atherton, Social Welfare Policy: Analysis and Formulation, a.g.e., p. 12


Nitekim, ilk sosyal politika tedbirlerinden sonra, sanayilemenin daha da gelitii 800'l yllarn son eyreinde sosyal politikada nemli bir deiim meydana

gelmitir. 880-1920 dneminde ngiltere ve Kanada'daki, hmanist-hayrsever sosyal reform hareketleri bu deiimin dinamiklerini oluturmutur. Bu dnemde sosyal politikadaki deiim, bu politikann yasaklayc sosyal politikadan, tanmlayc sosyal politikaya dnmesidir. Laissez-faire prensibine gre mdahalede bulunmamas gereken devlet, cret artlarndaki alternatifleri bastrmak ve alan

snflarn faaliyetlerini byk lde ya yasaklamak yada snrlandrmak suretiyle yasaklayc politikalara bavurmaktayd. Buna karlk, tanmlayc sosyal politi-kann amac, eitim, gelir destei ve sosyal yardm gibi programlarla alan sn

fn yaamn biimlendirmekti. Bu dnemde ngiltere'de sosyal politika ve fakir-lik, fakirliin kiinin deil sosyal koullarn bir rn olduu anlay balamnda devlet alannn dnda gelimitir. Devlet, sosyal politikann oluumunda, nispe-ten ikincil ve ounlukla da pasifbir partner grlmtr. Valverde, sosyal poli-tikada devletin etkinliinin artrlmas isteinin devlet brokrasisi yerine refor-mstlerden geldiini ve gnll organizasyonlarn devleti bu alanda glendirme konusunda, devlet grevlilerinden daha fazla aba iinde olduklarn belirtmekte-dir. Ayn dnemde Kanada'da paralel gelimeler ortaya kmtr. Sosyal reform hareketi, kadn organizasyonlar, orta snf reformistler, kilise ve emek snf tem-silcileri tarafndan biimlendirilmeye balamtr. Hayrseverler, dnrler, poli-tika belirleyiciler refah meselesinde yoksulluktan, yalnzca yoksulun kendisi-nin sorumlu olmad dncesine ulatlar. Bu yeni dnce, devlet faaliyetleri-nin artan bir ekilde sosyal problemleri nlemeye veya ortadan kaldrmaya ynel-mesine yol at. Dier taraftan, Almanya, Fransa ve ABD' de de sosyal politika ve sosyal teoride benzer deiimler meydana gelmitir. Ksacas, 18 80- 920 dnemi,

gelimi kapitalist lkelerde devletin sosyal politikadaki etkinliini artrma eilimde olduu bir dnemdir13 13 Alan Sears, Before the Welfare State: Public Health and Social Policy, Canadian Review

Sociology&Anthropology, Vol. 32, Issue. 2, May 1995, p. 174.


1.1.3. 1945-1975 Keynesyen Mdahaleci Sosyal-Refah Devleti Dnemi kinci Dnya Sava sonrasndan 1970'1i yllarn ortalarna kadar sosyal

politikada devletin rol olduka genilemitir. Gelimi lkelerde, o gne kadar takip edilen ve 1929 ekonomik bunalm nedeniyle ar eletirilere urayan liberal iktisat politikalar, yerini Keynesyen politikalara brakm ve bu lke-lerde sosyal/refah devleti anlay hakim olmaya balamtr. Devletin mda-hale, anlaynn gelimesi ve sosyal politika nlemlerinin tr ve kapsam olarak

genileyerek, batl endstrilemi lkelerde "sosyal devlet" veya "refah dev-leti" olarak adlandrlan devlet tipinin ortaya knda iki nemli olay etkili

olmutur. Bu iki olay, liberal dneeye dayal olarak devam etmekte olan devlet ve ekonomi arasndaki ilikileri btnyle deitirmitir. Bunlar," 1929 dnya ekonomik bunalm" ve "kinci Dnya Sava'dr" 14 Bunalm, ekono-mik ve sosyal problemierin devlet tarafndan stlenilmesi gereini kuvvetlen-dirirken, sava esnasnda devletin stlendii ekonomik rol, kamu sektrnn bu grevleri yerine getirme gcne sahip olduunu kantlamtr15 .

Gerekten, gnmzde daha sklaarak ve etkileri daha hzl bir ekilde yaylarak grlen modern iktisadi krizierin balangc olan 1929 ylndaki Byk Bunalm, daha sonraki yllarda yaanan krizlerde de sonularn cid-diyetini gstermek asndan bir referans olarak gsterilmitir. Bata ABD olmak zere dnyann pek ok lkesinde hissedilen krizin etkileri ar olmutur. 1929 ylndaki krizin sebepleri ve sonular akademik literatrde olduka

geni bir yer tutmakla birlikte burada ksaca lerizin sosyal politikalar ile olan ilikisi incelenecektir.

Yaanan iktisadi lerizin sebepleri arasnda cret katl ve kartelleme gibi eitli faktrler ileri srlmekle birlikte bu konuda tam anlamyla bir gr bir-lii yoktur. Byk Bunalm ile ilgili grlerden biri de alanlarn kazanlarnn yeterli talebi oluturmamas nedeniyle ortaya byle bir krizin kt yn n-

4 Peter Kalmbach, Daha ok zel Teebbs Daha Az Devlet, Bir Baka ktisat, kinci Bask, (Der. Alpaslan Ikl), stanbul, Alan Yaynclk, 987, s. 9. 5 Glten Demir, Devlet- Ekonomi ilikisinde Dnm, stanbul, B eta Yaynlar, 1994, s. .


dedir. zerinde gr birlii bulunan konu ise krizin yol at sosyal sorunlar-dr. Bu sosyal sorunlarn temelinde ise isizlik yatmaktadr. Krizin etkilerinin zellikle hissedildii ABD' de 193 3 ylna gelindiinde igcnn yzde 25 'inin

isiz olduu belirtilmektedir. Bu durum, yaklak olarak dier gelimi lkeler iin de geerlidir.

isizliin bu denli yaand bir ortamda gelir dalmnda yaanan denge-sizlik ve emeklerinden baka kazanlar olmayan geni bir kitlenin iine dt durum kamu otoritelerini harekete geirmi tir. zellikle ABD' de isizliin yol at zararlar azaltmak amacyla oluturulmu federal programlar 1930'lu

yllardaki federal btenin en nemli kalemini oluturmutur. Roosevelt tarafndan uygulamaya konan New Deal politikalar kapsamnda birok sosyal politika hayata geirilmitir. Bu politikalardan belki de en nemlisi varln bugnde sr-dren Sosyal Gvenlik Yasasdr. Yallara, zdlere ve isiziere ynelik dzen-lemeleri ieren yasa 193 5 ylnda kabul edilmitir. Kta Avrupas 'ndan refah devleti gelenei asndan kkl ayrlklar gsteren ABD'nin en nemli sosyal politika uygulamasnn bir iktisadi kriz esnasnda ortaya kmas ve bunun daha sonra devam etmesi krizierin sosyal politika zerine etkisi asndan nemli bir rnektir.

Byk bunalm sresince dier lkelerde de ABD'de yaanan sorunlarn birou ayn ekilde ortaya kmtr. Ykselen isizlik ve den retimAvrupa lkelerini de nlemler almaya itmitir. zellikle Almanya ve Avusturya' da etki-sini gsteren iktisadi kriz N azi rejiminin iktidar ele geirmesinde etkili olmutur. Dolaysyla refah devletinin altn yllar olarak kabul edilen 2. Dnya Sava

sonrasndaki dnemde bata FederalAlmanya olmak zere birokAvrupa lkesi tarafndan uygulamaya konan sosyal politikalarn balca amalarndan biri totaliter ynetimlerin bir daha olumasna imkan vermemek olarak grlebilir. Avrupa'da refah devleti geleneinin kkleri 19. yzyln ikinci yarsna dayan-makla birlikte modem anlamdaki refah devleti 1950'lilerden itibaren ortaya kmaya balamtr. Bu balamda 1929 Byk Bunalmnn yol at sorunlarn toplumun geni bir kesimi tarafndan tecrbe edilmesi ve gzlemlerrmesi neti-


cesinde yeni sosyal politikalarn tesisinde toplumsal uzla nispeten kolay bir ekilde salanabilmitir16

kinci Dnya Savandan sonra ortaya kan refah devleti ise ksaca, sosyal refahn salanmas amacyla devletin ekonomiye youn bir ekilde mdahale etme-sini ngren devlet anlay olarak tarif edilebilir. Refah devleti ekonomik buna-

lm ve krizlere ynelik mdahalelerle ekonomik refahn artrlmas ve daha da n~mlisi, artan refahn retim faktrleri arasnda adil ekilde datlnasn salayan devlet tipidir. Hatta, ngiltere ve ABD' de refah kavram gelir ve kamusal hiz-metlerin devlet tarafndan salanmasnn sinonimidir17

Bu dnemde mdahaleci refah devletlerinin en byk avantaj ise gelimi lkelerde, kinci Dnya Sava sonrasndaki 30 yl, yani 1970'lerin ortalarna kadar olan dnemde, hzl bir ekonomik bymenin gereklemi olmasdr. Refah yl

lar (altn dnem) olarak adlandrlan bu dnemde devletlerin vergi gelirlerindeki art geni apl sosyal politika harcamalarna olanak tanm ve devletler, sosyal politikalarn salanmasnda birincil aktr haline gelmitir. OECD lkelerinin bir-

ounda, btnyle devlet tarafndan yerine getirilen eitim, salk, konut ve tam istihdam politikalar ve sosyal refah sistemi oluturmak iin saysz yasal deiiklikler yaplmtr.

16 John Joseph Wallis- Daniel K Benjamin, (1981), Public Relief and Private Employment in the Great Depression, The Journal of Economic History, Vol. 41, No. 1, March 1981. & http:// www.socialsecurity.gov/history/35act.html & V. V. Chari- Petrick J. Kehoe- Ellen R. McGrattan, (2002), Accounting for the Great Depression, The American Economic Review, Vol. 92, No. 2, May 2002. & http://encarta.msn.com/media_ 461546193/unemployment_during_the_depression. html

17 Steven Pinch, Worlds of Welfare: Understanding the Changing Geographies of Social Welfare Provision, London, Routledge Press, 1997, p. 5.

SOSYAL POLTKADA YERELLEME 3 7

Tablo 1: Ekonomik Gstergeler, 1960- 1975, (yzde) Byme Oranlar Fiyat Art sizlik

lkeler 1960- 70 1970- 75 1960- 70 1970-75 1960- 70 1970-75 Danimarka 4,9 2,0 5,9 9,3 1,2 2,4 Fransa 5,6 3,8 4,0 8,8 1,5 3,1 Almanya 4,7 1,9 2,7 6,1 0,8 1,3 Yunanistan 7,7 5,2 2,1 12,5 - 2,3

talya 5,6 2,4 3,9 11,5 3,2 5,9 Hollanda 5,3 3,4 4,0 7,2 1,1 1,7 spanya 7,5 5,5 6,1 12,5 1,5 2,4 sve 4,6 1,2 4,1 8,0 1,2 1,8 ngiltere 2,8 1,9 4,1 13,2 1,6 2,8 ABD 3,4 2,2 2,8 6,8 4,5 6,1 OECD 4,8 3, 3,2 8,8 - 3,8

Kaynak: Vic George, The Future of the Welfare State, European Welfare Policy, (Ed. Vic George- Peter Taylor- Gooby), New York, St. Martin's Press, 1996, p. 4.

Bylesi bir yap iindeki OECD lkelerindeki ekonomik ve sosyal gsterge-ler 1950- 1975 yllar arasnda gelimi lkelerin sorunsuz bir dnem geirdikle-rini ortaya koymaktadr. Talep ynnden demografik faktrler gelimenin lehine,

isizlik oranlar olduka dk ve boanmalar ise nemsiz denebilecek dzeydeydi. Arz ynnden ekonomik byme olduka yksek, enflasyon dk ve d bor-lar sorun olacak dzeye ulamamt. Daha da nemlisi, halkn kamusal hizmetle-rin eit ve kalitesine ilikin beklentisi, zellikle sava dneminde baz lkelerde

ar vergilere alkn olunduu iin ok yksek deildi 18 .

Dier taraftan, kamu harcamalarnn art ise pozitifbir gelime olarak kabul edilmitir. yle ki, harcamalarn hem sosyal bakmdan tutarl bir toplum ve tm bireyler iin minimum standartlarn salanabilmesineyardmc olaca ve hem de 18 Vic George, The Future of the Welfare State, European Welfare Policy, (Ed. Vic George- Peter

Taylor- Gooby), New York, St. Martin's Press, 1996, p. 2- 3.

3 8 STANBUL TCARET ODASI

ekonomik byrneyi tevik edecei anlay iinde sosyal politikalara ynenilmitir19. Bylece gelimi lkelerde kamu harcamalar ve bu harcamalar iinde sosyal politikalara ayrlan pay hzla artarken sosyal politikalar tr ve kapsam olarak geni

lemitir.

Bu dnemde sosyal devlet dzeyine erimi lkelerde sosyal politika anlay dahi deimitir. yle ki, Endstri devriminden kinci Dnya Savana kadar olan dnemde daha ok ii snf merkezli olan sosyal politikalar, toplumun tm kesim-lerini kapsayc hale dnmtr. nk, bu lkelerdeki yksek verimlilik ve kar-

llk temeline dayal hzl iktisadi byme, ii snfnn ve rgtlerinin talepleri-nin kolaylkla kamu ve zel kesim iverenleri tarafndan karlanabilmesine imkan vermitir. Yine ayn refah art, devletin yoksullarn, yardma ve bakma muhta kimsesizlerin ve engeliiierin ihtiyalarn karlayabilecek idari ve kurumsal yaplar tekil edebilmesini salamtr. Dier bir ifadeyle, ii snfnn ve kendi ken-dine bakamayan kiilerin problemleri byk lde zlm ve sosyal politika ilgisi daha geni toplum kesimlerine ve daha farkl konulara doru ynelmitir. Bu dnemde, daha ok eitim ve salk hizmetlerinde daha st hizmet dzeyine erime ile zellikle devletin yal bakm ve kadnlarn igcne katlmn artrmak ama-cyla okul ncesi ocuk bakrnma ynelik kre, yuva, anaokulu kurma giriimleri n plana gemitir. Yine, genlik ve kadn sorunlar, evrenin korunmas ve ayrm

clk ve cinsiyet ayrmcl gibi konular refah devletinin ajandasnda ilk sralara yerlemitir. Yoksulluk ve isizlik bu dnemde sorun olmaktan nispeten kmtr.

Gelimekte olan lkelerde ise kukusuz refah devleti dzeyine ulalamamtr. Ancak, bu dnemde gelimekte olan lkelerde de sosyal politikalarn salanmas konusunda bir gr birliinin var olduu sylenebilir.

1.1.4. Neo-liberalizm ve Yeni Araylar 970'li yllarn ortalarna gelindiinde, dnya birinci ve ikinci petrol oklarn

dan kaynaklanan yeni bir iktisadi krizle karlamtr. 973 krizi toplumsal snflar arasndaki sosyal politikalara ynelik uzlann bozulmasna yol amtr. Kre-19 George, The Future ofthe Welfare State, a.g.e., p. 2-3.

SOSYALPOLTKADA YERELLEME 39

selleme ve artan rekabetle somutlaan yeni ekonominin koullar erevesinde devletin ekonomik ve sosyal hayattaki rol ve konumu yeniden biimlendirilirken karlar daralan iverenler, karlarn artrmak iin yeni retim ve ynetim teknikleri

arayna girmiler ve sosyal taraflar arasndaki uzlama yerini atmaya brakmtr. Bu deiiklikten bata alan kesimler olmak zere sosyal politikalardan yararlanan tm dezavantajl gruplar olumsuz etkilenmilerdir20 .

B!l yllarda srekli artan kamu harcamalar, kronik bte aklar, yksek vergi yk ve enflasyon tm dnya lkelerinin ortak problemleri haline gelmitir. Btn bu olumsuz gelimelerin sorumlusu ise "devlet" (refah devleti) ilan edilmitir. Dev-letin piyasalara mdahalede bulunduu politikalarn nitelii youn bir ekilde eletirilmeye ve piyasa yanls grler hzla yeniden gndeme gelmeye balamtr. Devlet, hem ilemlerindeki etkinlik ve hem de faaliyet alan bakmndan yeniden sorgulanmaya balanmtr. Refah devleti teorik ve pratik bazda zayflatlmtr. Hem Marxist ve hem de neo - liberal politikalar benimseyenler, refah devletinin problemierin kayna olduunu ve insanlarn ihtiyalarna kar duyarszlat

eletirisinde hemfikirdiler. Bunlarn talebi, refah devletiyle zel refahn yer deitirmesi olarak biimlenmitir. Refah devletini paternalist, anti-liberal, istihdam yaratamayan ve yoksulluk sorununu daha da derinletiren bir sistem olarak tanm

lamlardr21. Bu eletirilere yol aan sosyo-ekonomik deiikliklerden balcalar; nfusun yalanmas, istihdam yaps (yksek isizlik oranlar) ve aile yapsndaki

deiikliklere (artan boanmalar sonucu tek ebeveynli ailelerdeki hzl byme) bal olarak refah harcamalarn srdrme ve gelitirme ynndeki talep artdr22 .

Bu dnemde, bir yandan devletin, klasik liberalizmdeki gibi tanmlanmas, kltlmesi, dier yandan devletin ve yerel dzeydeki ekonomik ve sosyal poli-

tikalarn uygulanmasnda nemli fonksiyonlar yerine getiren yerel ynetimlerin 20 Halis Yunus Ersz- enol Kurt, Kresel Kriz ve Sosyal Politikalara Muhtemel Etkileri, Kamu da

Sosyal Politika Dergisi, Yl, 3, Say 8, 200911, s. 50. 21 K. L. Tang, The Case for the Privatization of Social Welfare: Three Decades of Public Opinion

Evidence from Great Britain and The United States, Scandinavian Journal of Social Welfare, Volume 6, No 1, January 1997, p. 34-35.

22 Peter Taylor-Gooby, W elfare Outside the State, British Social Attitudes, ll th report, 1994, p. 27.


bu fonksiyonlarnn bata sivil toplum kurulular olmak zere zel sektr ve sivil sektre transfer edilmesi talepleri ykselmitir. rnein, neo-liberal politikalarn en youn uyguland ngiltere'de devletin sosyal politikadaki rol ve etkinliini

azaltc drt temel deiiklik meydana gelmitir. Birincisi, hkmet beyanatlarnda, refah hizmetlerinin salanmasnda gnll faaliyetlerin nemine vurgu yaplmaya balanmtr. Bu aklamalarda "toplumun bakm ve korunmasnda temel unsurun yine toplumun kendisi olduu" belirtilmitir. Yine muhafazakar bakanlar, vatanda

olma!ln mkellefiyetinin, aktifvatandalk anlay gereince hayrsever ilerde bulunulmasn kapsacln ileri srmler ve bireylerin katlmn artrmay ama-

lamlardr. Sivil toplum kurulular, eitim, salk ve konut alannda daha byk bir rol stlenmesi iin tevik edilmitir.

kinci olarak zel ticari sektr; zel emeklilik, eitim ve salk hizmetlerin-deki desteini artrmas iin tevik edilmitir. Bir dieri ise byk iverenlerden, birok dier Avrupa lkesinde olduu gibi, alanlarna zel emeklilik imkan-

lar, salk ve tbbi bakm sigortalar salamak suretiyle, sosyal refah hizmetle-rinde daha nemli bir rol stlenmeleri beklenrnesidir. Sonuncusu, sosyal refah hizmetlerinin en temel kurumu olan ailelere ynelik beklentinin artm olmasdr. Bu deiiklikler, ngiltere' de refah devleti dneminin kapandna iaret etmekte-dir. Bunun yerini, devlet dndaki kurumlarn daha byk rol stlendii, oulcu karma bir refah ekonomisi almaktadr23

Refah oulculuu (welfare pluralism) olarak ifade edilen bu yaklama gre, kamu ynetim birimleri, sosyal refah hizmetlerinin retim ve datmn dier aktrlere brakmal, hizmetlerin salanma sorumluluunu, planlanmasn, finans-mann ve denetimi grevlerini stlenmeye devam etmelidir24

Sonuta, 1980 samasnda genel eilim nceden uygulanan sosyal politika uygulamalarnn mmknse piyasaya ve sivil toplum kurulularna btnyle braklmas, mmkn olmad durumlarda ise salanma sorumluluu devlette 23 Peter Taylor-Gooby, Welfare Outside the State, a.g.e., p. 28. 24 Julian Le Grand, Paying for or Providing Welfare, The Cost ofWelfare, (Ed. Nicholas Deakin-

Robert Page), Aldershot, Avebury, 1993, p. 87.


kalmak kouluyla piyasa koullar iinde retilmesi ve datlmas dr. Bu nedenle de devletler klme politikas erevesinde zelletirme ve kamu harcamalar

nn kslmas politikalarn hayata geirmilerdir. Son eyrek asrdr devletlerin sosyal politikalara yaklam, sosyal yardm ve sosyal hizmetlere ayrlan kaynak-larn srekli azaltlmas, sosyal politikalardan yararlanma koullarnn arlatrlmas ve srdrlmek durumunda kalnan sosyal politikalarn ise piyasa koul

lar iinde salanmasdr.

1 :1.5. Kresel Krizde Yeniden Mdahaleci Devlet ve Sosyal Politikalarn Gelecei Dnya ekonomisi, kapitalist ekonomik dzen eyrek yzyllk periyotlada yapsal, daha ksa srelerle konjonktrel krizlerle karlamaktadr. Yapsal kriz-ler dnya ekonomilerinde kkl dnmlere ve sosyal, siyasi ve kltrel yap

deiikliklerine yol aabilmektedir. ABD finansal piyasalar ve bankaclk sekt-rnde balayan ve giderek tm dnya lkelerine etkileri yaylan yeni kresel kriz ise 929 byk bunalmndan sonraki en byk ekonomik kriz olarak nitelendiril-mektedir. Bir ok lkede ve zellikle gelimi lkelerde finans sektr kurumlar bir bir batmaleta ve kriz reel sektre hzla yaylmaktadr. Dnya ekonomisi dur-gunluk iine girmi bulunmakta ve refah ve ekonomik byme dneminin sona

erdii anlalmaktadr.

Krizin almas ise ekonomik ve sosyal hayata mdahale etmemesi gerektii savunulan devletlerden beklenmekte ve tm lkelerde hkmetler kriz paketleri aklamakta, finansalpiyasalara ve reel sektre kaynak aktarmaktadr. Yine balangta finansal kurulular arasndaki borlanma piyasalarnda likidite sorunu olarak ortaya kan kriz, finansal kurululara gvensizlik sorunu ile byrken reel sek-trde, 929 bunalmnda olduu gibi, talep yetersizlii ile somutlamtr.

Krizin etkileri ise giderek isizlii ve yoksulluu krldeyerek sosyal politika-lara ihtiya duyan kitleyi ve sosyal gvenlik, eitim, salk, sosyal yardm ve konut harcamalarndan oluan sosyal harcamalar artrmasdr. Nitekim, finansal piya-salarda balayan krizin dnyann her yerinde azalan tketim ve retimle reel eko-nomiyi etkilernesi gecikmemi ve OECD lkelerinin birounda igc talebinde


byk bir d yaanmtr. gc talebindeki azalma isizliin 2007-2009 dne-minde spanya' da yzde 8,6' dan yzde 1 8,9'a, ABD' de yzde 4,8 'den yzde 1 O' a, Fransa'da yzde 7,6'dan yzde o, 'e, ngiltere'de yzde 5, 'den yzde 7,8'e k

masna yol amtr. stelik bu lkelerde isizlik 20 O yl verilerine gre artmakta-dr. 2009 nisan ayna gre 20 O nisannda isizlik Fransa' da yzde 9,3 'ten O, ' e; ABD'de yzde 8,9'dan 9,9'a; spanya'da yzde 7,7'den 9,7'ye ykselmitir25 .

Ksacas, dnyada sosyal politikalara ihtiya duyan kitle hzla bymektedir.

Kukusuz burada iki dilemma vardr. Birincisi, eyrek asr aan bir sredir eko-nomik ve sosyal hayata mdahale etmekten uzak duran ve sosyal politikalar dier aktrlere devretme eiliminde olan devlet anlaynda hzl bir deiimin ortaya

kma zorluu, ikincisi ise sosyal politika harcamalar artarken ekonomik daral-mann vergi gelirlerini azaltc etkisidir. nk, kriz dnemlerinde eitim, salk ve sosyal yardm harcamalarndan oluan sosyal harcamalar genellikle azalmak-tadr. rnein, lkemizde sosyal harcamalarda 994 krizinde nemli oranda, 200 krizinde ise ksmi bir azalma olmutur.

stelik, devletlerin ekonomideki durgunluu amak iin iflasn eiine gelen finans ve reel sektrdeki iletmelere kaynak aktarmak zorunda kalmas, alan

snflarn korunmas ve isizliin nlenmesi bakmndan faydal olmakla birlikte zellikle sosyal yardm ve sosyal hizmetlere ynelik ek kaynak tahsisinde mitsiz-

lie yol amaktadr. Buna karlk, lerizin tketici talebinin artrlmas ile alabileceille ynelik tespitler ve dolaysyla hkmetlere destei dorudan iletmelere yapmak yerine, talebi artrmaya ynelik politikalar hayata geirmesine ynelik neriler, sosyal politika harcamalarnn artacann iaretleridir. nk, marjinal tketim eilimi grece daha yksek olanlar alt gelir grubuna dahil toplum kesimle-ri dir. Yine devletin eitim, salk ve sosyal yardm harcamalarndan oluan sosyal

harcamalar artrmas, ekonomide talebi artrc bir etki yapacaktr.

Sosyal politikalar asndan dier bir frsat ise 9. yzyldan beri en nemli sosyal politika aktr olan devletin mdahaleci niteliininyenid~n ortaya lcrnas-25 Euro s tat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY PUBLIC/3-020720 0-AP/EN/3-020720 0-

AP-EN.PDF


dr. Devletlerin, 1929 bunalm ve zellikle kinci Dnya Sava sonrasnda olduu gibi ekonomik hayat biimlendiren aktrler haline gelmeleri, zaten byk lde nitelii gerei devredilmesi ok kolay olmayan sosyal politikalar alanndaki kat

lm ve katksnn genilemesine yol aacaktr. Zaten, 1 970'li yllardan sonra da toplumsal tepkiler nedeniyle sosyal politikalarn btnyle devletin sorumluluu

dna karlmas mmkn olamamtr. zellikle, yoksullara, yallara, engelli-lere, kadn ve ocuklara ynelik sosyal yardm ve hizmetler byk lde devlet-ler tarafndan salanmaya devam edilmitir. Bu hizmetler ok fazla zelletirmeye konu olmam, salanma sorumluluu, dier bir ifadeyle planlanmas, finansman ve denetimi kamu kesiminde kalmalda birlikte retim ve datmnda sivil toplum

kurulularndan yararlanlmtr. nk, zellikle yal, engelli ve hasta bakm gibi sosyal hizmetler temeli gnlllk olan hizmetlerdir ve ancak, gnlller tarafndan etkin bir biimde salanabilir.

te yandan, sosyal politikalar bakmndan krizin derinlemesi ve sresi-nin uzamasnn ve buna bal olarak yardma muhta kitlenin hzla byme-sinin ciddi bir tehdit oluturabilecei dnlmektedir. Bu durumda devletler, laiz ncesinde olduu gibi, sosyal yardm ve hizmetlerden yararlanma koulla

rn gletiren veya bu hizmetlerin kapsamn zamanla daraltan kararlar almay srdrebileceklerdir26 .

1.1.6. iktisadi Krizler ve Sosyal Politikolar Sosyal politika ve iktisadi laiz kavramlar birbiriyle yakndan ilikili kavram-lardr. Sosyal politikalara bavurulmasndaki temel amacn ortaya kan birtakm toplumsal sorunlarn zmlenmesi olduu ve bu sorunlarn byk oranda birey-lerin gelir dzeyleriyle ilikili bulunduu dikkate alndnda, iktisadi lerizler ile sosyal politika arasndaki organik ba hemen grnr hale gelmektedir. Baz yazar-lar tarafndan kapitalizmin kanlmaz bir yan rn olarak kabul edilen iktisadi krizlerin, zellikle sabit gelirliler ve cretliler zerindeki olumsuz etkileri, gn-mze dein yaanm olan birok iktisadi laizde tecrbe edilmitir. 26 Ersz- Kurt, Kresel Kriz ve Sosyal Politikalara Muhtemel Etkileri, a.g.e., s. 51-52.


Gerekten, iktisadi krizler ncelikle finans piyasalarnda balamakta ve ksa srede retim ve yatrm dzeyinde azaimalara yol aarak reel sektre yaylma eilimi tamaktadr. Daha sonra krizden igc piyasalar etkilenmekte ve isizlik artmakta; krizler salk, eitim ve sosyal yardm kalemlerinde ksntlara yol amakta ve dolaysyla yoksulluk ve gelir dalm gstergeleri bozulmaktadr. Ayrca, krizierin sosyo-ekonomik etkileri bunlarla snrl kalmamakta ve derinli-

ine bal olarak su oranlarnda arta, aile ii ve genel olarak beeri ilikilerin bozulmasna sebep olmaktadr.

Sosyal politika uygulamalarnn btnyle iktisadi krizierin rn olduunu sylemek ise mmkn deildir. Sosyal politikalarn hedefindeki genellikle yoksul-lar, yallar, ocuklar ve tek ebeveynli aileler gibi gruplarn kriz dnemleri dnda da eitli riskiere daha yksek oranda maruz kaldklar bilinmektedir. Dolaysyla iktisadi krizierin bu yksek riskli gruplar zerindeki etkisi, riskierin gerekle me ihtimalini artrmas eklindedir. ktisadi krizierin sosyal politika ile bir dier ilikisi de kriz neticesinde daha nce sosyal politikalarn hedefinde bulunmayan, baka bir deyile maddi adan sorunlu olmadklar iin kamusal veya zel hibir sosyal yardma gereksinim duymayan baz bireylerin veya ailelerin artk sosyal politika-nn hedefkitlesinde yer almalardr.

Bu balamda sosyal politika ve iktisadi kriz ilikisini bir hedefkitle deiimi veya hedefkitle genilemesi zerinden yorumlamak mmkndr. Sosyal politika-lara konu olan sorunlarn varlklar kriz dnemlerinde varolduu gibi greli olarak az da olsa nceki dnemlerde de mevcuttur. Dolaysyla krizierin yol at sorun-lar halihazrda mevcut sorunlarn derinlemesi ve genilemesi eklinde gereklemektedir. ktisadi refahn yksek olduu dnemlerde, toplumdaki riskli gruplara ynelik transferierin finansman grece olarak sorunsuzdur. Nitekim refah devle-tinin altn yllarn yaad 2. Dnya Sava sonrasnda yaanan iktisadi byme ve ona elik eden sosyal refah harcamalarndaki genilemenin toplumsal gruplar

arasnda ciddi bir atmann ortaya kmamasnda nemli bir pay vardr. Bu refah ortamnn srdrlebilirliinin sorgulanmaya balamasnn kresel iktisadi kriz-ler ile ayn dneme rastlamas ise tesadf deildir. ktisadi krizler ncesinde top-


lurnun nemli bir ksm tarafndan tartlmayan sosyal politikalarn yeterlilii ve\ veya etkinlii sorgulanmaya balanmaktadr.

Sosyal politikalan bu balamda dnemsel olarak 3 'e ayrmak mmkndr. Kriz ncesi, kriz dnemi ve kriz somas sosyal politikalar. ktisadi krizler nce-sindeki sosyal politikalarn hedefinde yukarda da belirtildii gibi gelir yetersizlii ya da salk nedeniyle srekli risk altndaki bireyler ya da aileler bulunmaktadr. Bu g~plara ynelik sosyal politikalarn oluumunda lkedeki kamusal kaynakla-

rn miktar, siyasi tercihler, gl sendikalarn mevcudiyeti gibi birtakm unsurlar etkili olmaktadr. Uygun siyasi ve iktisadi bir ortamn mevcudiyeti halinde ihti-ya halindeki gruplara yeterli lde yardm yaplmas ve bu gruplar iin politika-lar gelitirilmesi mmkndr. ktisadi krizin mevcut olmad bir ortamda sosyal politikalarn ynn byk lde toplumdaki snflarn abalan belirleyecektir. Bu dnemde uygulanan sosyal politikalarn hedefindeki kitlelerin yallar, kronik

isizler ve zrller gibi sosyal temsili dk gruplar olmas sosyal politikalarn mahiyetini daraltc bir etkide bulunabilmektedir.

ktisadi kriz ihtimalinin belirmesi veya aniden iktisadi bir krize srklerril-mesi durumunda kriz ncesinde olumu snflar aras dengenin bozulmas muh-temeldir. Sosyal politikann bu dnemine damgasn vuraqk gereklik, kriz iin-deki lkenin toplumsal snflarndan hangisinin bu dengeyi kendi lehine evire-bileceidir. Ayrca bu dnemde sosyal politika uygulamalarndan ilk defa yarar-lanmak zorunda kalacak gruplarn etkinlii de yeni dengenin olumasnda belir-leyici olacaktr.

Kriz dneminde daha nceki dnemden farkl olarak iki yeni durumla kar-lalmaktadr. Bunlardan birincisi daha nceden uygulanan sosyal politika-larn srdrlmesindeki finansman zorluudur. zellikle sosyal politikalarn vatandalk haldo olarak grld lkelerde daha nceden uygulanan yardm

larn srdrlmesi kamusal kaynak balamnda skntlara neden olabilmekte-dir. Sosyal politika uygulamalannn yasal nedenlerle yrrlkten kaldnlarna

d durumlarda devletler, verilen hizmetlerin kalitesini drerek ya da nakit yardmanna enflasyon altnda art salayarak zayftatma yoluna gidebilmek-


tedirler. Finansman sknts nedeniyle oluabilecek bu durum eskiden beri bu yardmlardan yararlanan gruplarn honutsuzluuna yol aaca aktr. kinci durum ise daha nce sosyal politika uygulamalar kapsamnda olmayan gruplarn tespiti ve bu gruplara ynelik zel uygulamalarn gerekip gerelcmediinin belir-lenmesidir. Kriz nedeniyle ortaya kan gruplarn yaps, ihtiyalar ve bu ihti-yalarn karianma ekilleri dier gruplardan farkllk gsterebilir. Dolaysyla bu gruplarn ivedi bir ekilde belirlenmesi gerek ihtiyalarn tespiti gerekse top-lumsal uzlamann bozulmamas asndan nemlidir. rnein iktisadi skntlar nedeniyle g etmek zorunda kalan bireyler ve aileler hem terk ettikleri mem-leketlerinde hem de g ettikleri yerlerde zel sosyal politikalara ihtiya duya-bilmektedirler. Kriz dnemlerinde oluan bu gruplarn krizden nce tespit edil-mesi, ortaya kmas muhtemel birok sorunu engelleyecektir. Bununla birlikte bu her zaman mmkn deildir.

Bu dnemde yeni sosyal politikalarn oluturulmas, mevcut sosyal politika-larn revize edilmesi veya tamamyla ortadan kaldrlmas mmkndr. Kriz dne-minde mevcut sosyal politikalarn revizyonu yukarda da belirtildii zere genel-likle zayftatma eklinde gereklemektedir. Bu dnemde oluturulan politikala-rn temelinde ise mmkn olduunca kapsayclk ve geni bir ihtiyatllk olmas gerekmektedir. Hedeflenen kitlenin artmas kapsaycl gerektirirken, oluan yeni kitlenin geici bir kitle olduu ve kriz nedeniyle kamusal kaynaklara baml bir kitlenin meydana gelmemesi gerektii de ihtiyatllk balamnda dildcate alnma

ldr. Nitekim byle bir kitlenin meydana gelmesi kriz sonras dnemde kamusal kaynaklar asndan olumsuz sonulara yol aacaktr.

Krizin sona erdii dnem sosyal politikalar asndan bir deerlendirme ve yeniden yaplandrma dnemi olarak adlandrlabilir. Bu dnemde kriz sresince

etleilenmi gruplarn uradklar kayplar, yaadklar sorunlar ve bu sorunlara ynelik uygulamalarn ne kadar baarl olduklar tespit edilmelidir. Kriz sonra-

sndaki dnem yeni sosyal politikalarn toplumun geni bir ksm tarafndan kabul grmesi iin belki de en uygun dnem olarak grlebilir. ktisadi refah dneminde baz sosyal politikalara ynelik olumas beklenen muhtemel toplumsal muhalefe-


tin kriz sonras dnemde daha az olmas beklenebilir. Etkileri lke genelinde hisse-dilen bir iktisadi kriz, daha nce sosyal politikalarn gereklilii konusunda yeterli derecede hassas olmayan gruplar bu konuda daha lml hale getirebilir. Bununla birlikte kriz dneminde geici olarak uygulanabilecek birtakm sosyal politikala-

rn daimi olarak uygulanmas ise olumsuz sonular verebilir. Dolaysyla sosyal politikalarn belirlenmesinde konjonktr dild

4 8 STANBUL TCARET ODASI

Sosyal politika kavramnn, literatrde "sosyal siyaset", "sosyal ekonomi", "toplumsal politika", "alma ekonomisi", "endstri ilikileri", "refah politikas" vb. farkl adlarla da ifade edildii grlmektedir. Kavram, ilk defa XIX. yzyln ikinci yarsnda, Almanya'da Profesr Wilhelm Heimich Riehl tarafndan lculla-nlmtr. Fakat, 1873 'lerde Alman Sosyal Siyaset Dernei 'nin kurulmas ve ikti-sat biliminin akademik bir disiplin haline gelmesine kadar, devletin burjuva kesimi karsnda almas gereken nlemleri belirten dar ve politik bir kavram olarak alg

lann, ancak bu gelimelerle birlikte nce iktisat politikas iindeki yerini alm, daha so ma bamsz bir bilim dal haline gelrnitir30

Konunun bir bilim dal haline gelii ise, 911 ylnda Alman Otto v. Zwiedi-neck-Sdenhorst'un yazd "Sosyal Politika" adl eserle birlikte gereklemitir. lkemizde ise, kavrarnn 1917 ylnda Ziya Gkalp'in banda bulunduu "ktisadiyat" dergisi tarafndan kullanld grlmektedir. Ancak, terimin Trk termino-lojisine girii, 1933- 934 ylnda gerekletirilen niversite Reformu ile lkemize gelenAlman profesrler, zellikle Prof. Dr. Gerhard Kessler, araclyla olrnutur31

Sosyal politika kavram iki ayr anlama sahip olup, hem bir akademik disip-linin adn, hem de sosyal refah salamak iin yaplan toplum dzenlernelerini belirtrnek iin kullanlmaktadr.

Sosyal politikay aklamaya ynelik giriimler incelendiinde, ok eitli tanmlarn yapld grlecektir. yle ki, bir tanrnda sosyal politika, devletin sosyal koul ve imkanlara mdahale biimi olarak tanmlanarak32 geni bir er-eve iinde deerlendirilirken, bir dierinde sadece alma ilikilerine ynelik mdahaleler saylrnaktadr.

Titmuss sosyal politikay alan snflar, emekliler, kadn ve ocuklar gibi zayf gruplar iin fayda veya refah amal bir yaklamla, daha fazla refahn ve daha fazla faydann salanmasndaki bir ara olarak tanmlamakta ve sosyal po li-30 Tuna- Yalnta, Sosyal Siyaset, a.g.e., s. 21 - 22. 31 Tuna- Yaln ta, Sosyal Siyaset, a.g.e., s. 1 - 29. 32 Tom Burden, Social Policy and Welfare: A Clear Guide, a.g.e., p. XL

SOSYALPOLTKADAYERELLEME 49

tikaya kaynaklar yeniden datc bir ilev yklemektedir. Sosyal politikay zen-ginden fakire gelir transferi ve refah amal bir ara olarak nitelendirmekte, bu iki unsuru tamayan politikalar ise sosyal politika kapsamna dahil etmemektedir.

rnein, LatinAmerika lkelerinde uygulanan sosyal sigorta programlarnn, sosyal snflar arasndaki eitsizlii artrc etkiye sahip olduu iin sosyal politika nlemleri iinde deerlendirilemeyeceini belirtmektedir33

Di'er bir tanmda, Marshall, sosyal politikay, hizmet ve gelir salamak sure-tiyle vatandalarn refahna dorudan tesir eden hkmet politikalar34 olarak grrken, benzer bir ekilde Hagenbuch, toplumdaki tm bireylere minimum stan-dart ve belirli frsatlarn salanmas arzusu olarak tanmlamaktadr35

Yine, sosyal politika, "hkmetin toplumdaki eitsizlikleri dzeltme, avantaj-sz gruplarn artlarn gelitirme ve zayflarayardm salama amacyla mdaha-lelerde bulunmasdr" eklinde tanmlanmaktadr36 Dier yandan, kimi yazarlarca sosyal politikann kinci Dnya Sava ncesinde, endstri toplumlarndaki fakir-Iere ve avantajsz gruplara fayda salama fonksiyonu grd, savatan sonra ise daha ok kaynaklarn yeniden dalm veya akna tesir etmeye balad ifade edilmektedir37

Tanmlar artrmak ve eitlendirrnek mmkndr. Ancak, tanm farkllklarna ramen hemen her tanmda baz ortak zellikler bulunmaktadr. Bunlar, sosyal politikalarla vatandaara refah salama amac gdlmesi ve bu politikalarn geli-rin yeniden dalmna ynelik nlemler iermesidir38 Bir dier unsur da, sosyal politika nlemlerinin uygulanmasnda genellikle devlete grev verilmi olmasdr. 33 Richard M Titmuss, Social Policy: An Introduction, (Ed. Brian Abel - Smith- Kay Titmuss),

London, GeorgeAlien- Unwin Ltd, 974, p. 26. 34 Robert Morris, Social Policy of the American Welfare State, New York: Longman, Second

Edition, 985, p. - 2. 35 Titmuss, Social Policy: An Introduction, a.g.e., p. 29. 36 Morris, Social Policy of the American W elfare State, a.g.e., p. . 37 Morris, Social Policy of theAmerican Welfare State, a.g.e., p. 2. 38 Titmuss, Social Policy: An Introduction, a.g.e., p. 29.


Dier taraftan, sosyal politikalar, toplumsal dzenin korunmas ve sosyal barn srekliliinin salanmas iin hayata geirilmektedir. Kukusuz karia

lmas kanlmaz olan bu sorunlara duyarsz kalnmas, kendi kendine ihtiyala-rn gidererneyen bireylere destek olunmamas toplumsal yaama entegre olama-yan su ve iddet eilimi yksek bir kitlenin varln beraberinde getirmektedir. Gerekten, liberal ekonomik politikaya ramen devletlerin ilk sosyal politika ted-birlerine bavurmasnda endstri devrimi sonrasndaki ii hareketlerinin, grev-leriri, gsterilerin sanayilemi lkelerde mevcut dzeni sarsacak boyutlara erinesi etkili olmutur.

Yukardaki deiik i fadelerin tesinde sosyal politika, iki tarif kategorisine ayrlarak deerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi, geni anlamda sosyal poli-tika, dieri ise dar anlamda sosyal politikadr.

Dar anlamda sosyal politika 19. yzylda endstrileme ve kentlemenin yol at tehlike ve sefalete kar iileri korumak amacyla km olup, ilgisini

ii- iveren snflar arasndaki ilikileri dzenlemeye, kar atmalarn ortadan kaldrnaya ve alma barnn tesis edilmesine yneltirken, yukardaki tanmlarn hemen hemen tamamnda ifade edilen geni anlamda sosyal politika ise genel olarak refah dzeyinin ykseltilmesi, toplumdaki tm zayf ve gszlerin korun-mas ve adil bir gelir dalmnn salanmas amac tamaktadr.

1.2.1.1. Dar Anlamda Sosyal Politika Dar anlamda sosyal politika endstrilemeyle birlikte balam olup, tmrilgi-

sini sadece iki snf ilikilerini dzeltmeye yne Itmitir. Bu snflar, endstrilemeden fazlasyla yararlanan ve sermayeyi temsil eden iverenler ile her deiim ve

gelimede olduu gibi, bu gelime trendinden yeterince faydalanamayan ve eme-inden baka geliri bulunmayan ii snfdr.

yle ki, bu dnemde sosyal politika daha ziyade hzl sanayileme ve kent-leme nedeniyle ortaya kan tehlike ve sefalete kar iileri korumak amacyla alnan tedbirler btn olarak deerlendiriliyordu. i snf iinde eitli sol ide-olojilerin yerlemeye balamas gibi nedenler dar anlamda sosyal politika tedbir-


lerinin uygulanmasn salamtr. ki snf arasndaki eitsizliklerin ve dolaysyla sefaletin artt ve atmalarn iddetlendii kapitalist ekonomilerde, ekonomik

artlarn ii snflehine deitirilerek, atmann bar yollarla zmlenmesi ve sosyal barn temini dar anlamdaki sosyal politikann esasn tekil etmektedir.

Prof. G. Kessler ise sosyal politikay, sosyal snflarn hareketleri, tezatlar ve mcadeleleri karsnda devleti ve hukuk dzenini korumaya ve devam ettir-

mey~ ynelik bir siyaset olarak tarif etmitir. Benzeri bir tarifte Prof. Yalnta, dar manada sosyal siyaseti kapitalist ekonomi dzeninde iki snf arasndaki tezat-

lar ve mcadeleleri ha:ffletmeye, mmkn olduu takdirde bunlar ortadan kaldrmaya, mevcut ve yrrlkteki dzeni devam ettirmeye ve salamlatrmaya ynel-

mi bir politika olarak nitelendirmektedir.

Dar anlamda sosyal politika;

Kapitalist toplum yapsn ve iktisat dzenini esas almakta,

Bu dzen iinde sadece iki snf (ii snf ve iveren-sermaye) ve bu iki snf arasndaki ilikiler ile bu snflar arasndaki elikilerden yola kmalda,

Hzl sanayilemenin ortaya kard sosyal sorunlar zmeye ve zel-likle ii snfn bu sorunlardan korumaya almakta,

Mevcut dzeni koruma amac tamaktadr.

Bu balamdaki sosyal politikann yegane sorumlusu ulusal lekte yasama, yrtme ve yarg erkine sahip olan devlettir. Devletin dndaki dier kamu-zel rgtlenmelerinin hibiri ekonomik ve sosyal koullar ii snf lehine

deitirecek kapasite, yetki ve genellikle de byle bir anlaytan yoksundur.

lkemizde sosyal politika bilimi ve bu alandaki yaznn ise daha ok dar anlamda sosyal politika yaklam erevesinde gelitii grlmektedir. Sosyal politikann kapsam alma ilikileri merkezli politikalarla snrl olarak

deerlendirilmi ve alandaki almalar ii snfnn sorunlarn incelemenin te-


sine ok fazla gememitir. Hatta bir ok sosyal politika eseri i hukuku ve toplu pazarlk hukuku alanlar arlkl olumaktadr. Bunda kukusuz, kinci Dnya

Sava sonrasnda Hitler rejiminden kaarak Trkiye'ye snan ve lkemizde sosyal politika biliminin kurucusu olan Prof. G. Kessler 'in almalarnn etkisinin belirleyici olduu dnlmektedir. Kessler ktaAvrupas sosyal politika anlay

nn lkemizde gelimesinde etkili olmutur. Ayrca, bu dnemde lkenin ekonomik gelime ve endstrileme dzeyinin bu alandaki yaznn daha ok ii snf mer-kezli sosyal politika anlay erevesinde ortaya kmasna yol at sylenebilir.

1.2.1.2. Geni Anlamda Sosyal Politika Geni anlamda sosyal politika, toplumsal yaamda ortaya kan ve bu bilim dalnn kapsamna giren tm problemlerle ilgilenir. Bu problemierin nitelii itiba-riyle, geni anlamda sosyal politikann alann insanlk tarihinin ilk dnemlerine kadar gtrmek mmkndr.

"Geni anlamda sosyal politika", ad stnde btn sosyal alanlar ve btn sosyal gruplarn sorunlar ile ilgilenmekte ve zmler retmektedir. Bu anlamda sosyal politika, sosyal gelime, sosyal adalet, sosyal denge ve sosyal btnleme hedeflerini iermektedir. alma ilikilerinden kaynaklanan sosyal politikalar daha yeni olmasna karn, geni anlamdaki sosyal politikalar insanlk tarihi kadar eskidir.

Bu balamda sosyal politika, ilk ve orta alardaki klelik rejimi ile feodal sistem iindeki serflerin problemlerinden, kyl snfnn veya esnaf ve kk

sanatkarlarn ve iyerlerinin korunmas ve gelitirilmesine kadar olduka geni sorunlar yelpazesiyle ilgilenmektedir. Daha ak bir ifadeyle geni anlamda sosyal politikann, ii ve iveren snf ve bu snf dndaki tm sosyal snflarn prob-lemleriyle ilgilendii sylenmektedir39

Dier taraftan, zellikle kinci Dnya Savandan sonra gelimi batl lke-lerde sosyal devlet- refah devleti anlaynn benimsernesiyle birlikte sosyal politikada ii snf merkezli politikalardan tm topluma ynelik politikalara 39 Tuna- Yalnta, Sosyal Siyaset, a.g.e., 26-30.


doru bir deiim meydana gelmitir. nk, Keynesyen ekonomik politika-larla bu lkelerde ii snfnn refah dzeyi olduka ykseldii gibi, ekonomik

gelime beraberinde ok eitli yeni problemler getirmitir. rnein, kadnlarn igcne katlmnn artmas onlarn ocuklarnn bakmn gerekletirecek kurumlarn oluturulmasn gerektirmitir. Dier yandan, zellikle son yllarda bu lkelerde boanma oranlarndaki art ve aile balarnn zayflamas tek ebe-veynli (anne-ocuk/ocuklar, baba-ocuk/ocuklar) aileler ve onlarn sorunlar ile te~ anneli veya ebeveyni belirsiz kimsesiz ocuklar sorununu sosyal politika gndeminin merkezine tam tr. Yine bu lkelerde nfus hzla yalanmakta ve yal bakm ve hizmetleri en nemli sosyal politika konular iinde yer almakta-

dr. 21. yzyln ilk yllarnda ise byk lde isizlikten ve istihdamla birlikte dk cretlerden kaynaklanan yoksulluk tm dnyada global arelerin arand en byk problem haline gelmitir.

1.3. Sosyal Politikann Ama ve Alan Sosyal politika nlemleri, endstrilemeyle birlikte toplumsal gelime -dei

meye paralel olarak genilemitir. 19. yzyl boyunca devlet tarafndan ii snf merkezli nlemleri ieren politikalar uygulanmaya balanmtr. alma koul

larnn iyiletirilmesi, sosyal gvenlik, alma hayatndaki kadn ve ocuklarn korunmas gibi konular sosyal politika alannn temel konular haline gelmitir.

Oysa bugn sosyal politika, geliri yeniden datan bir mekanizma olarak olduka farkl bir ilev grmektedir. zerinde ittifak edilen sosyal politika konu-

lar ise, "gelirin muhafazas veya sosyal gvenlik, eitim, salk, konut ve kiisel sosyal hizmetler" olarak sralanmaktadr. Bu temel konulara ilaveten "cinsi-yet ayrmcl ve evre politikalar" konularnn da bu bilim sistematii iinde ele

alnd grlmektedir0

Bylesi kapsaml bir uygulama alanna sahip olan sosyal politika, zellikle kinci Dnya Sava 'ndan sonra sosyal devlet veya refah devleti anlay ile birlikte gelimitir. Ayrca, bu dnemde sosyal politika kavram, gerekkavram ve gerekse 40 Christine Halleti, Social Policy: Continuities and Change, Women and Social Policy; (Ed. Cillis-

tine Halleti), London: Prentice Hall, 1996, p. 2.


uygulama olarak sosyal refahla zdelemekte ve sosyal refah etkileyen her konu ve sorun sosyal politikann kapsamna girmektedir.

Sosyal politikann hedef gruplarn ise toplumun kadnlar, genler, yallar, ocuklar ve engelliler gibi zel politikalar retilmesi gereken kesimleri meydana getirmektedir. Bu kesimler ncelikli olmakla birlikte sosyal politika toplumdaki tm bireyler iin sosyal gvenlik, eitim ve salk hizmetlerinin gelitirmesi ve nitelikli, konut ihtiyacnn karlanmas konular ile ilgilenmektedir. kinci Dnya

Sava 'ndan s oma Batl gelimi lkelerde yaanan refah ve byme dneminde rgtlenme ve toplu pazarlk hak ve zgrlnn geniletilmesi bata olmak zere alan snflarn talepleri btnyle karlanabilmitir. Tm riskleri ve tm

alanlar kapsayan sosyal gvenlik sistemi kurulurken, istihdam tam istihdama seviyesine ykselmitir. Kukusuz bu dnemde sosyal politikalar kadnlarn igcne katlmn destekleyen, alma yaamnda cinsiyet eitliini salamaya al

an politikalar haline dnmtr.

Bu geni ereve iinde kapitalist toplumlarda serbest piyasa mekanizmasnn meydana getirdii sosyal eitsizliklerin giderilmesi, sosyal politikann temel

amacdr. stelik, hem geni ve hem de dar manadaki sosyal politika, toplumda ekonomik adan zayf olanlar korumak suretiyle, sosyal atmalarn azaltlmasna ve dolaysyla sosyal dengenin korunarak mevcut dzenin srekliliine hizmet etmektedir.

1.4. Sosyal Politika Kurumlar Sosyal refah hizmetlerinin medeniyetin balangcndan beri var olduu olgusu,

bu hizmetlerin salanmasnda, ok eitli kurumlarn rol aldn ortaya koymak-tadr. lk dnemlerdeki sosyal problemierin giderilmesi ve kendi kendine bakama-yan kiilerin bu ihtiyalarnn karlanmasnda, karlkl yardm ilkesi ereve-sinde, sivil kesim olarak adlandrlan aileler, dini kurumlar ve hayr kurumlar etkin iken, ekonomik ve sosyal gelimeyle birlikte, sosyal problemler ve sosyal refah hiz-metlerine ynelik beklentilerin artmas ve eitlenmesi, bata devlet olmak zere kamu ynetim birimlerinin, kar amac gtmeyen kurulularn ve hatta zel sekt-

SOSYALPOLTKADA YERELLEME 5 5

rn bu hizmetlerin karlanmasnda grev almaya balamalarna neden olmutur. Sosyal politika kurumlarnn sosyal refah ve kolektifhizmetlerin karlanmasndaki fonksiyonlar, rol ve etkinlikleri birbirinden olduka farkllklar gstermekte ve katlm dzeyleri, tarihi sre iinde toplumlarn gelime dzeyi ve kalknma seviyesine bal olarak ortaya kmaktadr.

Tabloda grld gibi balca sosyal politika kurumlar sivil kesim, dini kurum1ar, zel sektr, iletmeler, sivil toplum kurululan ve yerel ve blgesel ynetimlerden oluan devlettir. Yerel ynetimler de sosyal politikada kamu yne-tim aygtnn bir paras olarak fonksiyon yklenmektedir. Bu kurumlardan ilki olan sivil kesim aile, alaabalk, komuluk ve arkadalk gibi unsurlardan meydana gelmektedir. Sivil kesimin temelini ise aile oluturmaktadr. Aile hala bugn dahi bireylerin ihtiyalannn giderilmesinde ilk mdahalede bulunan kurum niteliini srdrmektedir. Benzer ekilde dini kurumlarda sosyal refah hizmetlerinin salanmasna ilk dnemlerden itibaren katlan ve muhtemelen katklar, insanolu yer-yznde varolduu srece devam edecek olan kurumlardr. Buna karlk, iletmeler ve zel sektrn katks 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren palayp kriziere bal olarak deiime urarken, yakn gelecekte sivil toplum kurulularnn etkin-

liinin artarak srecei ifade edilebilir1

Sosyal politika nlemlerinin alnmasnda grev alan kurumlarn en nemlisi ve bu politikann gelimesinde en etkili olan phesiz devlettir. Yaptrm gcne sahip olan devlet, her dnem ve her sistemde toplumsal yapya yn veren, nemli ekonomik ve sosyal rol ve ilevler stlenmitir. Refahn salanmas amacyla kay-naklann ynlendirilmesi ve datlmas ise modem devletin en nemli grevleri

arasnda saylmaktadr2

41 Halis Yunus Ersz, Douundan Gnmze Sosyal Politika Anlay ve Sosyal Politika Kurumla-rnn Deien Rol, .. ktisat Fakltesi Mecmuas, 53. Cilt, Say 2, 2003, s. 130-142.

42 Neil Gilbert- Paul Terrell, Dimensions of Social W elfare Policy, Massachusetts, Allyn- Bacon, F ourth Edi tion, 1998, p. 1 1.


Tablo 2: Sosyal Kurumlar, rgtlenme Biimleri ve Fonksiyonlar Sosyal rgtlenme Temel Sosyal Refah

Kurumlar Biimleri Fonksiyonlar Fonksiyonlar

Aile, akraba, rene, sosyallene, Baml yelerinin bakm, Sivil Kesim koruma, dostluk, arkada, komu nanevi destek aile ii mali destek

yelerine refah, salk, Din Dini kurumlar Ruhi gelime eitim, sosyal hizmetler

salamak ve danmanlk

letme organizasyonlar stihdam stihdam denekleri

Piyasa (zel reticiler (firma)

Mal ve hizmetlerin Ticari nitelikli sosyal refah Sektr) ve tketiciler (hane deiimi nallar ve hizmetleri

halk)

Sivil Toplum Gnll kurulular, Karlkl yardm, Kendi kendine yardm, insan sevgisi, gnlllk, topluma ynelik Kurulular gruplar yardmseverlik sosyal hizmetler

Merkezi ynetimler, Toplumsal amalarla Yoksulluun nlenmesi, Devlet blgesel ve yerel kaynaklarn ekonomik gvenlik, salk, ynlendirilmesi ve ynetimler datlnas eitim ve konut hizmetleri

Kaynak: Neil Gilbert- Paul Terrell, Dimensions of Social W elfare Policy, Massachu-setts, Allyn Bacon, Fourth Edition, 1998, p. 3.

Ancak, devlet ou tarm toplumunda byk bir idari ve siyasi ynetim birimi olarak gelimekle birlikte, genellikle snflar aras eitsizliklerin giderilmesi, yani yoksullar korumak iin kaynak transferi fonksiyonu stlenememitir. Devletin sis-tematik biimde bu tr faaliyetler stlerrmesi endstri devriminden sonra, devlet

anlaynda deimeye yolaan birok faktrn etkisiyle ortaya knt-43 .

1 9. yzylda birok endstrilemi devlet, insani - dini, askeri, ekonomik, kl-trel sebepler ve ii snfnn basksyla, alna saatlerini dzenlemek, konutla-

rn kalitesini gelitirrnek ve toplum saln tehdit eden problemleri ortadan kal-43 Pranab Chatterjee, Approaches to the Welfare State, Washington D.C., Nasw Press, 1996, p. 9.


drmak iin eitli yasalar yapmtr. Gerekten, refah devletinin temellerini oluturan gelimeler 19. yzyl ve 20. yzyln ilk dneminde ortaya kmtu44 .

Bununla birlikte endstrilemi toplumlarn ounda devlet, transfer fonksi-yonunun saland ilk yer olmamakla birlikte, aile, din ve toplum gibi birimlerin bu fonksiyonu yeterli dzeyde yerine getirememelerinden dolay transferi salayan tek kurum haline gelmitir45 .

K:amu ynetimi aygtnn nemli bir paras olan yerel ynetimler ise devlet tarafndan stlenilen, bata gelirin yeniden dalm olmak zere eitim, salk, konut gibi temel sosyal politikalarn yerel dzeyde salanmasnda ve kendi birim-lerindeki vatandalarn refahnn bizzat kendi faaliyetleri ile artrlmasnda etkin bir kurum olarak grev almlardr.

almada, yerel ynetimlerin sosyal politika alanndaki rolnn ortaya konul-mas amalandndan ve devletin rol de ayrntl bir biimde incelendiinden sadece yerel ynetimler ele alnacaktr.

1.5. Yerel Ynetimler 1.5.1. Yerel Ynetimlerin Nitelik ve zellikleri Yerel ynetimler temelde belli bir corafi snrlar iinde yaayan halkn yarar-lanabilecei blgesel ve ortak nitelikteki hizmetleri salayan kurululardr. Bu kurulular devletin, kamu ynetimi aygtnn, bir paras olarak kamu hizmetle-rini salamaktadrlar.

Buna gre yerel ynetimler, belirli bir corafi alanda birlikte yaayan bireyle-rin birarada bulunmalarndan kaynaklanan ve en ok ihtiya duyduklar ortak hiz-metleri salamak amacyla kurulan ve bu hizmetleri salamak iin rgtlenen kamu tzel kiileri o larak tarif

Social Policy

Documents

Transcript of Social Policy