Sllajdet E Drejta Dhe Politika

8/10/2019 Sllajdet E Drejta Dhe Politika

1/105

E DREJTA DHE POLITIKA

Literatura : Andrew Heywood (per ligjeratat:

Burokracia, Revolucioni, Politika) Hysamedin Feraj (per ligjeratat: politika, pushteti,

autoriteti, bindja etj)

LIGJERATA E PARE (10/10/2014)

PREZENTIM I SILLABUSIT (HYRJE)


2/105

LIGJERATA E DYTE (19/10/2014)

Per me shume shih:

Hysamedin Feraj : politika dhe politikja ( faqe 111-134)

CKA ESHTE POLITIKA?

Edhe pse eshte shume veshtire ta definojme politiken, sepse ky term eshtepolisemik, ka

definimet te shumta qe i japin fjaloret kesaj fjale.

Ne anglisht kemi fjalen polity, politicsdhe policy

Polity

Mund te definohet si sfera e politikes, do te thote, hapsira e formuar nga aktoret politik. Kynocion eshte i afert me nje tjeter definim te filozofit/sociologut Pierre Bourdieu fushapolitike.

Politics

Nenkupton aktivitetin politik, do te thote angazhimin politik dhe ushtrimin e profesionitpolitik. Ky aktivitet u nenshtrohet logjikave specifike ne raport me aktivitete tjera sociale.

Policy Nenkupton aksionin public dmth, politikat publike dhe veprimin e pushtetit publik ne sektore

te veanta(politika e punesimit, politika e mjedisit)

Pertej ketyre diferencave te kuptimeve te ndryshme te cilat nenkuptojne aspekte tendryshme te politikes, mbetet te gjejme nje definicion qe eshte njekohesisht mjaft i gjere

dhe mjaft


3/105

preciz per te mundesuar te identifikojme se cka eshte politika.

Politika mund te konsiderohet si dicka qe ka te beje me qeverisjen e nje shoqeriene pergjithesi.

Keshtu mund ta definojme nje aktivitet te cilin e gjejme ne te gjitha shoqerite

(edhe ne ato ku aktiviteti politik nuk ka rol te vecante), ne forma te ndryshme, tediferencuara pak a a shume nga aktivitetet tjera dhe qe eshte pak a shume especializuar : aktivitet qeverisje.

Antropologjia diferencon 4 sisteme politike primitive te cilat gjinden jashte cdologjike shteterore :

Bandat e gjahtareve nomad: per shkak te numrit te vogel te tyre si grupe (rreth100 personash) dhe per shkak te mobilitetit te tyre. Keto banda nuk e konsiderojnete nevojshme te krijojne autoritete politike permanenete (Pierre Clastres).

Shoqerite trashigimtarete pershkruara nga antropologu Evans-Pritchard (Nuer). Kysistem nenkupton bashkimin e disa grupeve familiare brenda te cilave me te vjetritkane legjitimitet te vecante dhe te cilet i zgjedhin konfliktet per shkak te

legjitimitetit (shoqeria shqiptare deri ne njefar mase). Shoqerite me shefa karismatikku pushteti mbahet nga disa persona te rrespektuar

per kualitete e tyre morale ose pasurine e tyre. Ne dallim nga shoqeritetrashigimtare, ketu legjitimiteti eshte individual dhe nuk transmetohet ne menyretrashigimtare.

Shoqerite te cilat udheheqen nga shefatku disa individ ushtrojne nje pushtet te

pakontestueshem dhe te trashiguar.


4/105

Politikapra eshte qeverisje e shoqerive, por jo vetem nekuptim institucional. Qeverisje e nje shoqerie ne kuprim tegjere te fjales. Eshte ne fakt, kapaciteti i disa grupeve ose

disa individeve (atyre qe qeverisin) per te a) udhehequr njeshoqeri, b) per te orientuar veprimet e nje shoqerie tecaktuar, c) per te percaktuar rregulla te cilat aplikohen perte gjithe dhe d) per ti bere ata qe ti rrespektojne ato.

Ky definicion eshte preciz sepse pershkruan nje aktivitetsocial specific dhe mjaft te gjere per te perfshire te gjithakuptimet e fjales politike.

Kjo e konsideron politiken si fushe e zhvillimit teaktiviteteve dhe konflikteve perreth ceshtjeve qe kane tebejne me qeverisjen e nje shoqerie. Politika eshte praaktivitet (aktivitet qeverisje ose aktivitet per te influencuarmbi qeverisjen).


5/105

Politika si profesion- profesionalizimi i politikes

Liria e shprehjes eshte kusht i domosdoshem perfunksionim te demokracise ;

Kjo liri e shprehjes te opinionit politik eshte aspektfundamental i demokracise, per te ruajtur lirite publikedhe te drejtat themelore te individeve.

Megjithate kjo liri eshte e kufizuar sepse :

Disa lloj diskursesh jane te ndaluara me ligj per shkakse ato e cenojne integritetin e disa individeve ose

grupeve te individeve dhe per shkak te mohimit te tevertetes historike ;

Diskurset raciste, antisemite, negacioniste,revizionisteetj.


6/105

Historik i shkurter i gares politike Deri ne gjysmen e shekullit 19, gara zgjedhore ka qene e

rezervuar vetem per ata qe kane paguar tatime.

Ky kusht i hyrjes ne treg zgjedhor justifikohet me faktin seper te votuar (per te ushtruar pushtetin), eshte dashur qepersoni te tregoje kapacitete te cilat jane matur me

pasurine e tij (para ose prona). Kjo ka qene koha eshoqerive me predominance rurale;

Brenda ketij sistemi, ka pasur nje lloj nivelizimisepse perte marre pjese ne zgjedhje lokale, taksa ka qene e ulet,kurse per te qene deputet, ajo ka qene deri ne disa qindrahere me e larte.

Ky sistem ka qene i rezervuar per aristokratet (fisniket)dhe ka qene me shume pak konkurence.

Produktet te cilat keta aristokrat u kane propozuarvotuesve te tyre kane qene kryesisht materiale (jo politike).


7/105

KLIENTELIZMI

Eshte mardhenje kembimi ndermjet votuesve dhe kandidateve;

Nga lat. cliere-nenshtrim Te gjitha shoqerite njerzore e kane praktikuar ate, duke ja filluar nga popujt me

primitiv. Madje ne Greqine e vjeter ata kane qene autokton te nenshtruar ngaokupatoret ; anetar te familjeve te varfera te shkaterruara nga lufta; te huaj qekane pasur deshire te vendosen ne nje regjion te caktuar dhe te cilet eshtedashur qe ti sigurojne vehtes mbrojtje per ta bere kete.

Ne kohen e Romes se vjeter, ky ka qene raporti qe e ka bashkuar pronarin epasur me klientin e tij. Klienti pra ka qene individ ne nje pozite sociale modeste

(inferiore). Per te varferit, kjo ka qene menyre e mbrojtjes se vetevehtes nga te pasurit duke

u siguruar ketyere te dyteve ndihme material ne kembim te sherbimeve:perkrahje elektorale, mbrojtje, perkrahje gjate proceseve gjyqesore etj;

Makiaveline vepren e tij Sundimtari (Kapitulli XII-XIV) flet per te huajtduke marre shembull ushtrite e mercenareve.

Ai thote se sundimtari duhet te krijoje ushtri te veten dhe mos tu beje thirrjemercenarevete cilet ne afatgjate kane mundur ti shkaktojne atij shume meshume telashe sesa te mira.


8/105

Te drejtat politike

Keto te drejta jane arritur relativisht vone.Vendet e para qe e adoptojne tedrejten e votes si e drejte politike elementare per meshkuj jane Franca dheGjermania ne vitin 1848. Keto dy shtete e bejne kete shume me herst se disashtete demokratike sic jane Anglia ose Italia te cilat e bejne kete 60 vite me

vone (1910) ; Ne keto dy shtet, e drejta e votes per meshkuj e shumefishon numrin e

votuesve nga 250 000 ne me shume se 8 million. Fillimisht vetem meshkujt mbimoshen 21 vjec votojne .

Afatshkurt, ky sistem eshte i favorshem per te pasurit sepse procesi i edukimitte votuesit do te zgjase shume.

Afatgjate, ky sistem do tumundesoje edhe grupeve tjera (te perjashtuara deriatehere) te hyjne ne gare per zgjedhje.

Keto grupe do te sjellin risi ne jeten politike sepse ato do te deklarohen sirepublikane dhe do te fillojne ti mobilizojne njerzit ne baza politike.

Te pasurit te cilet do ta kontrollojne pushtetin gjate pas arritjes se drejtes se

votes per meshkuj, do te vazhdojne te bejne nje konvertim te burimeve te tyresociale ne vota ;

Partite tjera do te fillojne te propozojne te mira politike ne kembim per voten.

Nga kjo kokurence ndermjet ketyre dy grupeve lindin zgjedhjet bashkekohore.Madje keta te dytet do te promovojne te drejten e femrave per votim.


9/105

Ne kete proces te emancipimit te votuesit dhe te arritjes se votes duhet te ceketkabina e votimit (izoluesja)

Integrimi i kesaj kabine ne votim mundeson materializimin e konceptituniverzal te njevotuesi autonom,ne raport me presionet e mjedisit te tij socialdhe njekohesisht krijon mundesise per votuesin te votoje sipas deshires se tij.

Ky lloj votimi me kabina behet praktike ne fillim te shekullit 20. (France1913).

Si permbledhje : Ajo per te cilen eshte luftuar ketu eshte nje kundershtim ndermjet dy modeleve

konkurente te ndamjes se pushtetit.

Ne njeren ane,per te pasurit, kembimi bazohet mbi te mirat materiale,sherbimet, ndihmat, influencen, madje edhe me kercenime per te fituar voten ;

Ne anen tjeter, menyra e prodhimit bazohet mbi kembimin e te miravesimbolike dhe politike (ideologjive, programeve politike etj.) per te marrevoten ;

Kjo e dyta bazohet tek ajo se per te pasur statusin e qytetarit, duhet teshkeputemi nga mvareshmeria dhe logjika komunotariste dhe te interesohemine politike, me qellim qe te krijojme te mira te perbashketa ;

Kjo hap refleksion mbi modelet e qytetarit demokratik ;

Kjo eshte ajo qe krijon bipolarizim te jetes politike ;


10/105

Intensifikimi i gares zgjedhore

Unifikimi i tregjeve zgjedhore behet paralelisht me arritjen e sedrejten e votes;

Ka disa tendenca historike kryesore : Nder ato, duhet te permendim rritjen e numrit te kandidateve,

gje qe e ben te veshtire qe nje kandidat te zgjedhet ne raundin epare ;

Kjo imponon nje racionalizim te jetes politike : kandidatet janete obliguar te perdorin sondazhenepermjet te cilave ata testojneprogramet dhe propozimet e tyre ;

Kjo provokon lindjen e profesioneve te reja qe eprofesionalizojnepolitiken :

Ekspert dhe institute te sondazheve ; Ekspert te komunikimit politik ; Keshille dhe keshilletare politik te ndryshem etj.

Kemi nje profesionalizim te politikes i cili karakterizohet me njendamje te punes politike te profesionalizuar ;

S d h k l d k k k dh h


11/105

Sondazhet : kane lindur si teknike marketingu dhe per here tepare jane perdore nga disa firma ne SHBA per te matur kerkesate konsumatoreve, me qellim qe te rrisin tregun e tyre.Progresivisht, kufiri ndermjet marketingut dhe politikes eshte

zhdukur dhe ne vitin 1936, gazetari amerikan G.H. Gallup ekrijon Institutin Amerikan per Opinion Publik para zgjedhjevepresidenciale.

Me kohe sondazhet jane perhapur ne gjithe boten. Suksesin etyre me te madh ato e kane arritur permes sondazheve politike.

Kjo edhe per faktin se sondazhet politike perbejne me pak se 1%te te gjitha sondazheve qe realizohen.

Te tjerat sondazhe jane studime marketingu te cilat i porosisinfirmat per te kuptuar tregun.

Ka pas edhe ligje te votuara per te penguar keqperdorimin esondazheve para periudhave zgjedhore me qellim qe mos te keteinfluencim.

Ne shumicen e shteteve demokratike, ka komisione sondazheshte krijuara per te rregulluar ato dhe per te penguar abuzimet

eventuale.

M ji h F h b ll j dhj id i l i i 2007


12/105

Megjithate, ne France per shembull, para zgjedhjeve presidenciale te vitit 2007,ka pasur 293 sondazhe.

Sondazhet jane kritikuar shume nga filozof dhe sociolog te njohur. Keshtu pershembull filozofi/sociologu Pierre Bourdieu konsideron se profesionet para-politike (ata qe bejne sondazhe, gazetaret, hulumtuesit) i perdorin sondazhet

per te imponuar vizionin e tyre te botes, gjithnje duke thene se kane per qellimte masin vullnetin e popopullit:

"Sondazhet qe porositen nga politikantet dhe mediat kane ne fakt me pak per qellim teinformojne mbi opinionin politik, sesa te marrin informacion per ate qe publiku (votuesi)deshiron ta ndigjoje ose ta shohe, me qellim qe te fabrikojne programe politike (ose televizive)te fiksuara mbi keto kerkesa. Me fjale tjera, shtypi dhe politika porosisin dhe publikojne

sondazhe per tu shitur me mire dhe per te ju pergjigjur me mire kerkesave te publikut dhevotuesve te momentit . ( Citim i nxierre nga nje tekst i famshem i Pierre Bourdieui botuar ne vitin 1973 me titull : Opinioni publik nuk egziston )

Kampanjat zgjedhore te sotme si ato ne SHBA kerkojne investime te medha.(Mit Romney deri tani ka shpenzuar mbi 30 milion dollare)

Garat zgjedhore kerkojne investime te medha ; Per kete arsye, shume shpesh edhe ne demokracite popullore ka pasur abuzime

dhe korrupsion per te siguruar mjete (rregullim me ligje i finansimeve te partivepolitike); Retrokomisionet (spjego), Etj.

P ifiki i k i i li ik


13/105

Personifikim i aktiviteteve politike Edhe ne sisteme politike parlamentare, partite kryesore

personifikohen me nje numer te vogel lideresh politik te ciletkane peshe shume me te madhe sesa te tjeret brenda partive dhe

simbolizojne partine ne raport me te tjeret; Ky personifikimeshte rezultat i zhvillimit historik, i strukturimit te partive dhe ibipolarizimit i cili lehteson kristalizimin e zgjedhjeve si nje duelndermjet dy pretendimeve (kjo eshte sidomos karakteristike eshteteve te cilat kane sisteme presidenciale). Ne keto situata,

parlamenti perjashtohet nga roli i tij qendror i ndermjetesuesitpopull-qeveri ;

Ky evoluim eshte interesant te analizohet sepse mediataudiovizuale kane kontribuar ne personifikimin e jetes politikeduke integruar jeten private te personave politik me qellim qe teplotesojne kerkesat e shikuesve te cilet nuk u intereson politikainstitucionale;

Berluskoni dhe femrat, Carla Bruni me Sarkozy, Levinski meKlintonin etj ; Skandalet e familjeve mbreterore ne Angli, Spanje

etj.

K l k i i i i i j li ik


14/105

Kolektivizimi i jetes politike Nenkupton eliminimin e kandidateve te vegjel per shkak te zhvillimit

te firmave te medha politike (partive); Shkak eshte se mimi i kampanjave zgjedhore eshte shume i larte dhe

se notorieteti i personave qe kandidojne nuk u mjafton atyre tezgjedhen nese nuk kane financime per zgjedhje. Mbasandej, kampanjat zgjedhore zvillohen me tema qe e perfshijne te

gjithe shtetin (jo vetem nje regjion te caktuar te shtetit), gje qe e rritecmimin e kampanjes dhe e ben edhe me te veshtire qe nje kandidat te

zgjedhet nese nuk ka mundesi te zvilloje kamapanje ne nivel shteteror; Kjo i obligon kandidatet qe te veprojne nepermjet partive politike te

cila jane te vetmet qe kane mundesi te veprojne ne nivel shteteror.Duhet pra kapital, notorietet kolektiv te akumulaur nga partite ;

Kjo nuk do te thote se nuk duhet kapital politik personal. Ky kapital

mund ta zvogeloje ose ta rrise (kompenzoje) kapitalin kolektiv ; Per kete arsye, kolektivizimidhepersonifikimii kapitalit nuk jane

ne kundershtim, ata kompletohen ;

CKA ESHTE E DREJTA?


15/105

CKA ESHTE E DREJTA?

Ne aspekt politologjik, E drejta mund te definohet si lemi qe perfshin te gjitharregullat te cilat e percaktojne sjelljen e njerzve brenda nje shoqerie, raportetsociale ose me mire te themi, te gjitha rregullat e imponauara ndaj anetareve te njeshoqerie me qellim qe raportet e tyre sociale te evitojne dhunen dhe arbitraren dhe qe keto

sjellje te jene konforme me etiken dominante. Keto rregulla abstrakte dhe te obligueshme tregojne se cka duhet te behet dhe

jane te drejtatdhe obligimette cilat u takojne qytetareve te nje shteti. Keto rregulla mund te rrjedhin nga nje burim superior, i jashtme, si e drejta

natyrore ose e drejta hyjnore.

Fuqia e se drejtes dhe rrespektimi i saj nga shumica implikon qe : A) Burimi i se drejtes te jete i pranuar dhe i mirenjohur dhe legjitim ;

B) Qe ligji te jete i njohur nga te gjithe, gje qe nenkupton se ai duhet te jete ishkruar me qellim qe njerzit te kene qasje ne te. Zakonisht e ndigjojmeshprehjen : askush nuk duhet ta injoroje ligjin ;

C) Aplikimi i ligjit te jete i garantuar nga vete forca e zbatimit e cila behet memarreveshje ndermjet paleve ose nga shteti si institucion i specializuar mekompetenca specifike.

Per kete arsye, ne shoqeri ne te cilat ka ndamje te pushtetit, zbatimi i ligjitrezulton nga bashkepunumi ipushtetit legjislativi cili e definon ligjin,

pushtetit ekzekutiv i cili e mbikqyre aplikimin e tij ne bashkepunim me

qytetaret dhepushtetit gjyqesori cili ka per mision te interpretoje dhe tisanksonoje mangesite ose tejkalimin e kompetencave.


16/105

Sovraniteti


17/105

Sovraniteti

Sovraniteti-nga sovran (autoriteti suprem i nje Monarkie )

Etimologjia- (nga latinishtja superussuperior)

Nenkopton nje te drejte ekskluzive per te ushtruar

autoritetin politik (egzekutiv, legjislativ, gjyqesor) brendanje zone gjeografike ose mbi nje grup popujsh te caktuar.

Koncepti ka lind me lindjen e Shtetit ne Mesjete.

Sovrani ka qene person i identifikuar (perfaqesuesi i

Shtetit, Mbreti) Sovrani shkeputet progresivisht nga personi i Mbretit dhe

behet koncept teorik i pamvarur .


18/105

Sovraniteti

Origjina e sovranitetit mund te jete, sipas tipit te shoqeriseqe observojne:

1) Ose ne instancat e jashtme dhe superiore (doktrinateokratike). Ky sovranitet quhet ndryshe edhe sovraniteti

i se drejtes hyjnore. Ne nje regjim teokratik, sovranitetiti takon perfaqesuesit te Zotit . 2) Ose ne nje dinasti (doktrine e bazuar tek trashigimia,

si per shembull doktrina monarkiste).Ne nje regjimmbreteror, sovraniteti i takon Mbretit.

3) Ose tek trupi social si teresi (doktrina demokratike).Kjo e fundit eshte imponuar ne shumicen e Shtetevedemokratike pas nje evolucioni te gjate.


19/105

Teorite e sovranitetit popullor dhe

kombetar

Eshte praktike sot te behet diferenca ndermjet

popullitdhe kombit, dy lloj sovranitetesh,populloredhe nacionale.

Kjo ndamje ka filluar relativisht vone dhe eshtendertuar mbi dy teori antagoniste te sovranitetit mepasoja juridike te kunderta.

Ne shumicen e kushtetutave te shteteve te botes sotfiguron se sovraniteti nacional i takon popullit ,formule kjo hibride qe i kombinon te dyjat.


20/105

Sovraniteti popullor


Sovraniteti popullor i takon popullit te konsideruar si entitet konkret ;cdo individ ka nje fragment te ketij sovraniteti.

Sovraniteti popullor e ka zanafillen tek revolucionaret radikal. Nefilozofi, ai qe merret si krijuesi i ketij koncepti eshte J.J. Rousseau, ne

vepren e tij: Kontrati social (1762). Sovrani formohet nga individe qe e perbejne ate dhe eshte totaliteti konkret i

individeve .

Secili qytetar mban nje pjese te sovranitetit dhe kjo rezulton zakonishtme nje regjim te demokracise direkte, me nje te drejte vote per secilin

qytetar sepse askujt nuk duhet ti merret sovraniteti qe i takon. Sovraniteti popullor bazohet tek populli (tek te gjithe qytetaret e nje

shteti), dhe per kete arsye, eshte nje teresi reale, ku merren para sysh tegjithe njerzit e gjalle.


21/105


Ne aspekt te ushtrimit te ketij sovraniteti, populli duhet te keteperfaqesues (mandatar) te cilet kane nje mandat imperativ:keta perfaqesues duhte te bejne ate per te cilen jane zgjedhur,duhet te bejne ate qe u thone votuesit, ne fakt kane perobligim te veprojne per te miren e votuesve, dhe nese nukveprojne keshtu, mund te shkarkohen,vullneti i populliteshte qendror. Kjo teori a ka bazen tek principi i barazise. Nekete aspekt, votimi eshte nje e drejte e jo nje funksion.

Sipas ketij principi, populli nuk mund te votoje ligje kunderinteresit te vet dhe per kete arsye, ligji eshte i drejte: eshteprincipi ligjor qe paraprin.

Nuk ka nevoje per ndamje te pushtetit per arsye se populli ikontrollon vet perfaqesuesit e tij. Sovraniteti popullor i jepperparesi absolute ligjit.


22/105

Pasojat

Kjo teori e kundershton perfaqesimin : fakti qe popullieshte posedues i sovranitetit, ai duhet ta ushtroje ate nemenyre te drejtperdrejte. Ne fakt, perfaqesimi behetnepermjet ndermjetesuesve te cilet kane nje mandatimperativ.Sipas kesaj teorie, te gjithe individet sovran duhet tekene mundesi votimi. Vota universale eshte kusht i ketijsovraniteti.

Teorite te cilat e mbrojne idene e sovranitetit popullorjane ma shume te majtakurse ato te cilat e mbrojneidene e sovranitetit kombetar jane me shume te djathta.

S it ti i l (k b t )


23/105

Sovraniteti nacional (kombetar)

Ky nocion eshte zhvilluar ne shk. XVIIe dhe XVIIIengaJohn Locke(1632-1704) dhe Montesquieu (1689-1755)

te cilet e kane shpikur nocionin e ndamjes se pushteteve, sifundament i sistemit perfaqesuese. Sovraniteti i takon kombit,nje entitet abstrakt dhe i pandare. Ky entitet eshte fiktiv sepsenuk limitohet vetem tek qytetaret e sotem por edhe ata te sekaluares dhe te se ardhmes ; eshte superior ndaj atyreindivideve qe e perbejne popullin (Sieyes).

Sovraniteti nacional rezulton me nje regjim perfaqesues sepseKombi nuk mund te qeverise ne menyre direkte per faktin seeshte fiktiv : shprehet nepermjet perfaqesuesve te cilet kanenje mandat. Ata veprojne ne interes te kombit dhe secili ngaata e perfaqeson kombin plotesisht (dhe jo vetem votuesit).Fakti se kombi eshte fiktiv, nuk mundet te kete kontroll mbi ta;per te evituar qe ata te abuzojne me pushtetin, duhet te

krijohen kunder-pushtete (Ndamja e pushteteve)

P i i k b i k k bi i ili


24/105

Pra, sovraniteti kombetar i takon kombit i cili

konsiderohet si entitet abstrakt, i pavdekshem, indryshem nga individet te gjalle ose te vdekur qe e

perbejne ate. Nevoja e perfaqesimit: fakti qe njekomb eshte abstarkt ai duhet te perfaqesohet ngaindivide konkret te cilet bejne qe te ndigjohet zeri i

kombit. Megjithate, kjo teori mbron idene se pershkak se individet nuk jane sovran, nuk kane mundesite ushtrojne sovranitetin. Keshtu, ata nuk kane me cdo

kusht te drejte vote. Ceshtja e te drejtes se votimiteshte e reduktuar. Votimi eshte nje funksion i thjeshtei rezervuar per qytetaret me te ngritur.


25/105

Tipologjia tjeter

Diferencojme : Sovranitetin domestik ose te mbrendshem

I referohet administrimit qe nje qeveri e organizon brendaShtetit. Lidhet me autoritetin (legjitimiteti i nje qeverie dhe teveprimeve te saj nga popullsia mbi te cilen ushtrohet kyautoritet) dhe kontrollit (Policia dhe aplikimi i ligjeve)

Sovraniteti westfalian ose pamvaresia (Paqa e Westfalise1848, sovraniteti teritorial si doktrine e mosperzierjes ne pune tembrendshme te nje Shteti)

Kjo eshteperjashtim i aktoreve te jashtem ne qeverisje tebrendshme. Ky perjashtim eshte, ne princip, reciprok ndermjetshteteve, edhe pse tendenca natyrore eshte te afirmojepavaresine e tij ne nivel te mbrendshem, gjithnje duke tentuar tekete influence tek shtetet fqinje.

Ne teori, pra, ne aspekt te se Drejtes nderkombetare, te gjitha

Shtete jane te barabarta dhe te pavarura.

S i i l i


26/105

Sovraniteti relativ

Ne fakt, sovraniteti i shteteve nuk eshte absolut. Nukmjafton te permendim principet qe ta kemi tegarantuar pamvaresine. shtetet mund te influencohenose te kontrollohen nga shtete tjera (imperializmi,neokolonializmi) : nje kritike qe shpesh behet kunder

SHBA-ve si hiperfuqi pas shkaterrimit te komunizmit. Sovraniteti internacional legal

Ky sovranitet i jep shtetit njohje nderkombetare. Ne

praktike, jane shtete tjera qe e njohin kete sovranitet,me neshkrimin e traktateve nderkombetare.

S r nit ti U hqim r


27/105

Sovraniteti Ushqimor

Nocioni i sovranitetit ushqimor eshte zhvilluar ne vitet 1990dhe nenkupton te drejten e popujve dhe te komuniteteve qe

lemine e bujqesise, punes, ushqimit dhe kontrollit te pyjeve,politikave te ambientit, politikave sociale, ti adaptojne situatavete tyre unike. Kjo nenkupton te derejten e ushqimit dhe teprodhimit te ushqimit dhe nenkupton se te gjithe popujt kane te

drejte ne ushqim te mire dhe te adaptuar kulturave te tyreushqimore. Ky nocion nenkupton te drejten e shteteve qe teplotesojne nevojat ushqimore te shoqerive te tyre.

Sovraniteti ushqimor eshte e drejta e shteve qe te definojne

politikat e tyre bujqesore, te mbrojne dhe te rregullojenprodhimin e tyre dhe autonomine ushqimore me kushte te miraprodhimi.Pervec sigurise ushqimore, ky sovranitet i jep rendesi te vecante

kushteve sociale dhe mjedisit te prodhimit te ushqimit.

Sovraniteti si nocion juridik


28/105

Sovraniteti si nocion juridik

Nga aspekti i brendshem, Sovraniteti eshte nje kontroll mbipopullaten, teritorin, objektet ne raport me te cilet shteti ka njemonopol te kompetencave (drejtesia, shtypja e monedhave,

taksat,). ai ka ekskluzivitetin. Jane pushtetet regaliane tesovranit ne kuptim klasik te termit. Persa i perket dimensionit te jashtem, sovraniteti nenkupton

mos-nderhyrjen ne ceshtjet te brendsheme, pushtetin per tenenshkruar traktate etj.

Gjate kesaj ligjerate do te trajtojme: 1) konceptin : cka nenkupton ? 2) ushtrimin e kompetencave dhe transferimin e tyre; 3) Rendesine e nocionit te sovranitetit persa u perket

Mardhenieve nderkombetare; 4) Principin e mosintervenimit; 5) Principin e legalitetit sovran te shtetve regjimet e

imunitetit;

6) Kompetencat : si manifestohen ato, cilat jane limitet e tyre ?


29/105

Sovraniteti-aspekti tjeter

Principi i sovranitetit


30/105

Principi i sovranitetit

Ideja sipas te ciles sovraniteti implikon nje ekskluzivitet tekompetencave rrjelle nga nje vendim i marre nga nje arbiterunik, Max HUBER, ne nje ceshtje qe ka te beje me

sovranitetin e ishujve Palmas ne vitet 20. Ky konflikt ka qenendermjet SHBA-ve dhe Spanjes. Arbitri thote :

pavaresia e nje shteti nenkupton sovranitetin e tij ne raport me tetjeret dhe dukei vendosur dy nocionet ne nivel te barabarte

thote s pavaresia eshte e drejta per te ushtruar, ne menyre te pavarurfunksionet shteterore .

Raporti ndermjet sovranitetit dhe pavaresise eshte ide qenenkupton nje ekskluzivitet te pushteteve te nje shteti dheperjashtim te te tjereve.Jemi zot ne shtepine te vet dhe i vetmi

zot ne shtepi te vet. Ketu i gjejme bazat e principit te mosnderhyrjes. Shtetet tjera

nuk kane te drejte te intervenojne ne procesin e marrjes sevendimeve te nje shtetit tjeter.

Dy anet e sovranitetit


31/105

Dy anet e sovranitetit Zakonisht i permendim dy anet e sovranitetit :

a) ushtrim ekskluziv i kompetencave mbi nje teritor te caktuar. b) obligim kujdesi per shtete ae teritori i tyre mos te keqperdoret. Kesaj i

referohemi zakonisht si due diligence.

Due diligence a. Principi

Sioasketin principi, nese nje shteti i njihet sovraniteti mbi teritorin e tij, ai nukka vetem te drejta por edhe obligime te cilat jane qe te kete kujdes qe teritori itij mos te perdoret per qellime te cilat kundershtojne te drejtat e te tjereve.

Rasti i ngushtices se Korfuzit:

Pas Luftes se Dyte Boterore, ka nje situate te tensionuar ne Detin Mesdhesepse Shqiperia kerkon te ushtroje nje kontroll me te afirmuar ne ngushticen eKorfuzit dhe mos ti lejoje anijet e huaja te qarkullojne andej. Per Britanine e

Madhe, fuqi ushtarake dhe detare eshte me rendesi ta afirmoje fuqine e vet.Keshtu ajo i kalon anijet e saj luftarake edhe neper ngushticen e Korfuzit.Mirepo, anijet e saj hasin ne mina te cilat shkaktojne demtime te ketyre anijeve.Anglia thote se Shqiperia eshte pergjegjese per kete dhe e akuzon ate paraGjykates Nderkombetare te Drejtesise ne Hage per ta shpallur Shqiperinemosrespektuese e te Drejtes nderkombetare dhe per shkelje te se drejtes

nderkombetare. Per keto shkelje ajo kerkon reparim.

Fillimisht Anglia thote eshte Shqiperia ajo qe i ka


32/105

Fillimisht, Anglia thote eshte Shqiperia ajo qe i kavendosur minat dhe keshtu eshte drejteperdrejtepergjegjese per demtimin e anijeve te Britania. Mirepo,Shqiperia nuk ka anije detare te cilat i mundesojne asaj

vendosjen e ketyre minave dhe keshtu nuk eshtematerialisht pergjgejgese per kete. Dyshimi eshte per tjerashtete (Jugosllavia). Mirepo, gjykata nuk hyn ne kete debatdhe e shqyrton argumentin e dyte te Britanise: edhe nese

Shqiperia nuk i ka vendosur minat, ajo eshte pergjegjesesepse nuk ka siguruar qe teritori i saj mos te perdoret perqellime te kunderta me te drejtat e shteteve tjera, ajo nukka plotesuar obligimin e vigjilences. Ajo duhet teushtroje kontrollin e saj mbi teritorin e vet. Nese minatjane vendosur nga shtetet tjera, ajo eshte dashur ta dijedhe ti pengoje shtete tjera. Shqiperia eshte dashur te mbajkontrollin mbi teritorin e saj ? Gje qe nuk eshte gjithmonematerialisht e mundur.

Gjyakta pranon argumentin e Britanise dhe dergon ne Shqiperi


33/105

Gjyakta pranon argumentin e Britanise dhe dergon ne Shqiperiobservues dhe nje anije per ta kaluar nepermes ngushtice meqellim qe te vertetohet se a mund te observohet vendosja eminave nga bregu?

Observatoret vendosen ne breg te detit. Ata i shohin anijet dukekaluar. Ne fakt, observatoret i shohin anijet dhe vertetohet seShqiperia ka ushtruar mbikqyrje metodike te ngushtices dhe perkete arsye, Shqiperia eshte dashur ti paralajmeroje shtetet te cilat

i kalojne anijet e tyre andej. Kjo analize eshte konkrete edhe pse nuk dihet nese kushtete

meteorogjike kane qene te njetat atehere kur jane vendosurminet etj.

Kemi pra te bejme me obligim mjetesh e jo rezultatesh. Kur njeshtete perdore te gjitha mjetet e veta per te kryer obligimet eveta. Mirepo, ne ditet e sotme shtrohet pyetja se cilat janeobligimet e vigjilences ne luften kunder terorizmit?

Evolucioni i nocionit te sovranitetit


34/105

Evolucioni i nocionit te sovranitetit

Obligimi i vigjilences nenkupton keshtu qe shtetetduhet te marrin masa me qellim qe teritori i tyre moste perdoret per qellime te cilat i cenojne te drejtat eshteteve tjera.

Mirepo, nocioni i sovranitetit ka evoluar. Shtetet duhet

te sigurojne se brenda teritorit te tyre mos te ndodhinfakte ose veprime ne kundershtim me te drejtat esubjeketeve te se Drejtes nderkombetare, duke perfshi

ketu edhe individet/qytetaret.

Shteti sipas kesaj eshte pergjegjes per veprime abstenimi te organeve


35/105

Shteti sipas kesaj eshte pergjegjes per veprime abstenimite organevete veta. Si shembull mund ta marrim ceshtjen e diskriminimit nepune. Nese vertetohet se nje firme praktikon politika diskriminueseraciale ose gjinore ne punesimin e punetoreve dhe Shteti nuk merrmasa per ta ndaluar/reparuar ate, atehere mund te themi se shteti ka

munguar obligimin e vigjilences. Edhe pse subjekti diskriminuesmund te jete privat (nje firme private psh.), fakti se shteti ushtron njekontrolle mbi teritorin e vet, e ben ate pergjegjes. Shteti ka mundesite marre masa. Ne te kunderten, angazhon pergjegjesine e tij sepse kamunguar ne obligimin e vigjilence.

Shteti nuk eshte pergjegjes i cdo akti te nje personi ne teritorin e vetmirepo mund te akuzohet nesevertetohetse ka qene ne dijeni teabuzimeve te ndryshme dhe nuk ka marre masa qe ato te ndalohenose te mos perseriten. Kjo eshte ajo qe quhet aplikim horizontal ite drejtave te individit. Madje, shteti eshte pergjegjes edhe

nderkombetarisht nese nuk e pengon nje politike diskriminuese te njefirme; nese nuk pengon mbi teritorin e vet nje sistem privat tedrejtesise ose nese nuk i ndalon presionet e grupeve private te cilatshteti ka per obligim ti ndaloje.

Nuk eshte keshtu pergjegjes per veprimin e tij aktiv por pasiv (mosveprimi).


36/105

p gj gj p p j p p ( p )

Ne kete kontekst duhet te permendim rastin Velasquez, te trajtuar nga GjykataInteramerikane e te Drejtave te Njeriut me 29 korrik 1988:

Ne nje shtet te Amerikes se mesme (Guatemala) jane kryer krime nga grupe te

caktuara kunder grupeve te cilat e kane luftuar shtetin.Grupet te cilat i kanelufrtuar guerilen jane quajtur eskadronet e vdekjes. Fillimisht ka qene shteti icili i ka organizuar keto eskadrone mirepo, progresivisht eshte terhequr dhe jau ka lene grupeve te caktuara kete pune. Keto grupe kane qene te perbera ngapolice ose agjent te shtetit. Ka pas praktika te ekzekutimit ekstrajuridikngaketo eskadrone.

Nje person nga nje familje e viktimave ka akuzuar shtetin para GjykatesInteramerikane per kete. Vendimi i kesa gjykate thote se edhe pse nuk eshteShteti ai qe e ka zbatuar kete politike, ai ka qene i informuar dhe nuk ka bereasgje per ta ndaluar ate. Edhe pse ka qene ne dijeni se keto eskadrone kaneqene te perbera nga polic dhe agjent sekret te shtetit. Ky verdikt thote se shtetika munguar obligimet e veta.

Keshtu, mund te themi se ka pas nje evolucioni te obligimit te vigjilences.Shteti duhet te siguroje se nuk ushtrohet dhune ndaj tjera subjeketeve, dukeperfshire ketu edhe individet. Nese nuk nderhun brenda teritorit te vet dhekaqene i informuar, kjo dhe ne rast se nuk ka pas mundesi ti ndaloje.

Kompetencat e shteteve


37/105

p

Sovraniteti eshte prezantuar shpesh si koncept absolut. Mirepo a eshte kjo idene perputhje me vete egzistencen e se drejtes nderkombetare? A do te thote kjose nga momenti qe pranojme se ka nje te drejte nderkombetare, kjo do te thotese nuk jemi sovran? Fakti qe jemi te angazhuar nderkometarisht, a nuk do te

thote kjo se kemi te bejme me nje lloj negacioni te sovranitetit? Rasti Steamship Wimbledon, Gjykata e Perhershme e Drejtesise nderkombetare

CPJI), 17/08/1923 Pas Luftes se Pare Boterore, nje anije deshiron te kajone Kanalin e Kiel-it,

kanal ky qe e lidhe Detin e veriut me Detin baltik. Ne tekstin e Traktatit teVersajit, Gjermania kishte pranuar nje qarkullim te lire te anijeve nepermjet

kanalit te Kiel-it. Mirepo, shume shpejte, autoritetet Gjermane fillojne tepengojne kalimin e anijeve te huaja dhe kjo ndodhe me anijen Wimbeldon.Disa shtete qe kishin nenshkruar Traktatin e Versait e cojne kete ceshtej paraGjykates se Hages. Argumenti i Gjermanise eshte se ajo qe i eshte imponuarasaj me traktat nuk eshte

Vendimi i kesaj gjykate do te krijoje precedent sepse ajo thote se: Gjykata nukka mundesi ta obligoje gjermanine qe te respektoje angazhimet e saj, ne keterast, lirine e qarkullimit neper kanalin e Kiel-it.

Faqja 25 e vendimit te gjykates thote : Gjykata refuzon te shoh nenshkrimin enje Traktati si nje lerje pas dore e sovratitetit te tij .

Shtohet pyetja e raportiti me BE-ne persa i perket sovranitetiti.


38/105

Shtohet pyetja e raportiti me BE ne persa i perket sovranitetiti.Kur behet fjale per BE-ne, duhet te bejme diferencen ndermjetbartjes se kompetencave dhe ushtrimit te ketyrekompetencave. Sovraniteti eshte i pandare. Nese i transferojme

kompetencat, e humbin sovranitetin dhe behemi nje llojkonfederate, nese jemi sovran, e mbajme kontrollin mbikompetencat e veta?

Ajo qe e transferojme ne kuader te organizatave nderkombetare

dhe UE ne vecanti eshte ushtrimi i kompetencave. Do te thotese ne nje lemi te vecante, ne kushte te vecanta, ne momente tevecanta, transferojme tjera ushtrime te ketyre kompetencave.

Ajo qe i diferencon eshte se ne cdo kohe mund te nderprejme

kete ushtrim kompetencash. Nese i transferojme kompetencat,atehere nuk mund ti kthejme ato mbrapa.

Kemi mundesi te terhiqemi ne menyre unilaterale nga nje Traktatdhe keshtu ti japim fund ushtrimit te kompetencave.

Sovraniteti dhe kolonializmi / neokolonializmi


39/105

Sov a tet d e o o a / eo o o a Edhe kolonializimi i shteteve te ndryshme ka ndryshuar nga nje

shtet ne tjetrin. Ne formen klasike, shtetet kolonizuese kaneushtruar dominim total i cili implikon nje dimension total te

mohimit te sovranitetit. Mirepo, ne disa raste, Shtetet evropiane ikishin shnderruar kolonite ne protektorate si nje lloj formule nemes .

Protektorati nenkupton nje lloj marreveshje ku nje shtetprotektues nenshkruan me protektoratin. Shteti protektues

siguron ne menyre ekskluzive mardheniet nderkometare teshtetit te mbrojtur ne raport me rrezikun qe i ushtrohet ngajashte. Formalisht, protektoratet mbeten nen prezencen e njeshteti i cili eshte mbrojtes.

Shteti protektorat (i mbrojtur) pranon te transferoje ushtrimin edisa kompetencave tek shteti protektues, gjithnje duke vazhduarte jete i konsideruar formalisht si shtet sovran.

Pushteti i ushtruar nga shteti protektues eshte i ngjashem me atete shtetit kolonial ku shteti protektorat nuk ka personalitet

juridik.


40/105

Pushteti

PUSHTETI


41/105

FERAJ: pushteti, autoriteti, ndikimi faqe 139-156 Per Legjitimitetin shih A. Heywood faqe 193 Politika eshte aktivitet i qeverisjes se shoqerise, do te thote, kapacitet

te cilin e kane disa individ ose grupe individesh per te orientuar sjelljete te gjithe kolektivitetit, per te elaboruar rregulla te cilat u imponohente gjithe shoqerise dhe qe askush nuk mund ti injoroje ose ti shkele.

Keshtu, aktivitetit i qeverisjes eshte i bazuar mbi nje relacion pushtetindermjet te qeverisurvedhe qeverissve.

Per kete arsye, nocioni ipushtetiteshte ne qender te studimit tefunksionimit politik te shoqerive.

Pushtetin duhet fillimisht ta definojme se bashku me nje numerkonceptesh te cilat jane te aferta (ne veanti at t dominimit);

Definimi i pushtetit duhet te behet para se tu pergjigjemi disapyetjeve te thjeshta, por esenciale per lenden tone :

Pse individet nenshtrohen ? Pse u nenshtrohen kerkesave te qeverisesve (dominuesve)? Pse ja u njohin qeverisesve te drejten e te qeverisurit ?

Tri qasjet e pushtetit


42/105

1) Qasja institucionaliste ben qe pushteti te identifikohet me shtetin (ne kete rast e

denoncojme politiken represive te shtetit ; ose dallojmepushtetindhe opozitenkur flasim per Qeverine etj.

Kjo qasje ka nje defekt sepse nuk jane gjithmone ata qe kane zyrtarisht pushtetin tecilet e ushtrojne ate. Per shembull, funksionaret e larte te administrates kane mjaftpushtet : jane ata te cilet i shkruajne tekstet e ligjeve te cilat i voton parlamenti edhe psenuk jane ata te cilet legjiferojne. Per kete arsye, qasja institucionaliste nuk eshte emjaftueshme per te kuptuar se cka eshte pushteti, se se si funksionon ai ne realitet.

2) kemi edhe nje qasje tjeter te pushtetit e cila quhet substancialistedhe e cila ekonsideron pushtetin si dicka qe mund te posedohet (te kesh pushtetin ose te humbesh

pushtetin). Sipas kesaj qasje, pushteti mund te rritet ose te zvoglohet. 3) - Kemi edhe nje qasje te trete e cila eshterelacionale (ose interakcioniste) ku

pushteti konsiderohet si relacion (lidhje,mardhenie) mbi dikend. Kjo eshte zakonishtqasja qe do ta privilegjojme.

Sipas kesaj qasje, pushteti studiohet si relacion ndermjet individeve ose grupeve, dhe jovetem si realitet institucional ose juridik. Ai eshte gjithmone pushtet mbi individetose mbi

grupet. Per kete arsye, ai egziston vetem nese ushtrohet realisht ose me mire te themi,vetem kur ka nje relacion efektiv te pushtetit. Sipas kesaj qasje, pushteti eshte relacion reciprok por i jobarabarte , eshte nje raport

force nga i cili mund te perfitojme me shume se tjetri, mirepo mbetet nje raport kunjeri nuk eshte kurre i pafuqishem perballe tjetrit . Kjo qasje relacionale eshte edhe ajoe M. Foucault-s i cili thote se : Pushteti nuk eshte dicka qe posedohet, grabitet ose ndahet me te

tjeret, dicka qe e mbajme ose qe e leme te na ike, pushteti ushtrohet ne menyra te ndryshme, dhebrenda nje loje te pabarabarte dhe mobile.

Mardhenia e Pushtetit


43/105

A-ja ushtron pushtet mbi B-n kur arrit ta bj B-n q t ndrmarr nj aksion Y t

cilin ky i fundit nuk do ta kishte br zakonisht.

Ky eshte definicioni i famshem i politikologut amerikan Robert Dahl ne librin e tij whoGoverns(1960) i inspiruar nga Max Weber.

R. Dahl niset nga pretendimi se : per te pasur qasje ne poste politike dirigjuese, duhet

te kemi nje numer sic i quan ai burimesh (kualitetesh). Ai i rendit 3 nga ato si me terendesishmet :

a)Pasuria ; b) Kompetencat ; c) Prestigji

Dy mundesi ofrohen ne kete rast : Ose nje grup ose elite i ka te trijat keto burime dhe ne kete rast behet fjale per nje

oligarki.

Ose disa grupe ose elita posedojne secila nje (ose dy ) nga keto burime. Ne kete rastkemi te bejme mepoliarkine. Pushteti politik eshte ne kete rast i ndare ndermjet grupevete ndryshme dominuese te cilat nuk i kane kurre te trijat burime.

Kete studim, Dahl e ben ne New Haven (Connecticut) ku gjindet universiteti i Yale-itku ai konstaton se ka disa elita. Kjo i obligon elitat e ndryshme qe te bashkepunojneper te marre vendime te perbashketa finale. Flasim ne kete rast per nje sistem pushtetipluralist kompetitiv (sepse elitat jane ne kompeticion me njera tjetren per te udhehequrdhe gjithashtu jane te ekuilibruara per arsye se grupet i kane perafersiht te njetatburime.

Interesi i studimit te pushtetit si relacion eshte qe ta beje kete te verifikueshmei iki h d k li difiki j llj k l i i (


44/105

empirikisht, duke analizuar modifikimet e sjelljes se aktoreve te relacionit (qofshin A dhe B individ apo grupe) : cfare urdherash i jep A-ja B-s? Si emodifikon B-ja sjedhejn e tij ne funksion te urdherave te A-s etj.

Mirepo, kjo formule e Dahl-it mbi pushtetin nuk eshte e vlefshme ne nje situate

ku A-ja, per te ruajtur aparencat e pushtetit, i integron mendimet e B-s dheformulon vendime qe jane te pershtatshe paraprakisht per B-n.

Megjithate, ky definicion duhet te thellohet dhe kompletohet. Fillimisht, ashtusikur e kane menduar P. Barach dhe M. Baratz, nese interesohemi tekmanifestimet empirike te pushtetit, duhet te marrim para sysh edhe situatat kupushteti i A-s ushtrohet ashtu qe B-ja abstenohet nga veprimi ose adopton nje

sjedhje tjeter ( keta autor i quajne keto suituata: situata te pazgjedhura-nondecision). Fenomen ky me kompleks qe te observohet, ky fenomen perben njedimension esencial te raportit te pushtetit.

Me ne fund, Stive Lukes thote persa i perket kesaj se relacioni i pushtetit mundte ushtrohet edhe ne menyre me te thelle dhe me te sigurt nese A-ja arrite temodifikoje perceptimin qe B-ja do te kete per intereset e tij ne menyre qe ai

te arrise te identifikoje interesat e tij me ato te A-se . Relacioni ne kete rasteshte edhe me solid dhe me i thelle.

Pushteti dhe Detyrimi


45/105

y

Detyrimi mund te definohet si presion i ushtruar ndaj dikujt per tearritur nje qellim--sinonim me opresionin)

Detyrimi eshte menyre per te imponuar vullnetin e vetbrenda nje raporti shoqeror ? Mirepo, te gjitha detyrimetnuk behen me dhune.

Keshtu shtrohet pyetja se si arrism qe ti shtyjm t tjeret

qe te na nenshtrohen ? Per tu pergjigjur ketyre pyetjeve, teorite e pushtetit, sado

te ndryshme qe jane ato ndermjet tyre, i spjegojne keto

nepermjet dy koncepteve kryesore. Raporti i pushtetitbazohet gjithmone ose:

1) mbi legjitimitetin e atij qe e ushtron ate;

2) mbi detyrimin qe ai arrite ta imponoj pr t plotesuar

vullnetin e tij.

I pari ka te beje me mirenjohje qe i takon atij qe ushtron pushtet, meh h f k h l


46/105

p j j j q j q pmire te themi, eshte pranim i faktit se eshte normale , natyrore , e drejte , e deshirueshme , qe individi te jape urdhera dhe tepercaktoje menyra veprimi (sjellje).

I dyti ka te beje me perdorimin e detyrimit si garancion per ate qe eushtron ate qe te arrise, ne menyra te ndryshme (duke perdorurforcen fizike, jo gjithmone) te triumfoje vullnetin e vet nese nuk e kalegjitimitetin, ose nese legjitimiteti i tij eshte i pamjaftueshem.

Megjithate, ne realitet, legjitimiteti dhe detyrimi nuk jane nekundershim me njeri tjetrin, dhe madje as te ndara me njeri tjetrin.Ata te cilet e ushtrojne pushtetin i kane zakonisht te dyjat keto : kanelegjitmitet per te komanduar dhe kane mjete per ti detyruar njerzit.

Keshtu per shembull, ne nje strukture te hierarkizuar (si per shembull,brenda nje administrate ose firme), superioret hierarkik jane temandatuar qe te japin urdhera atyre qe jane inferior ne hierarki).Madje Max Weber-i thote se vete rekrutimi i funksionareve duhet tebehet ne baza te nenshtrimit ndaj superiorit hierarkik (burokracia).

Legjitimiteti i tyre per tu dhene urdhera te nenshtruareve te tyred b h di


47/105

gj y ymund te bazohet ne disa arsye :

A) Ose per faktin se konsiderohen me kompetent; B) Ose per faktin se kane vete pergjegjesine per ata qe i udheheqin;

C) Ose per faktin se te subordinuarit e tyre i kane integruar regullat ehierarkise dhe e konsiderojne te natyrshme qe shefat e tyre hierarkiktujapin urdhera.

Ne situata te tilla, relacioni i pushtetit perceptohet si natyror dhe

normal. Mirepo, kur raporti i pushteti eshte i konsoliduar (qofte ne kuader te

familjes, profesionit, politikes), raporti i pushteti bazohet gjithmone(pa perjashtim) mbi mundesine e perdorimit eventual te detyrimit.

Keshtu, brenda nje administrate ose firme, superiori posedon mjetesanksioni te cilat mund te jene : intimidim, revokim nga sherbimi kupunon ose ne raste ekstreme edhe leshim nga puna-mjete te cilat kamundesi ti perdore kur ka deficit legjitimiteti per te ushtruar pushteine tij.

Pushteti dhe forca


48/105

Forca eshte kapaciteti i nje individi ose institucioni per te prodhuar

nje efekt. Eshte zakonisht proporcionale me forcen e perdorur, menje sasi energjie. Forca shtrihet deri ne ate mase qe ajo pengohet nganje force tjeter e cila e ndalon ose e cila i kundervihet. Forca eshte njelloj tjeter mardhenie pushteti ose autoriteti dhe pikerisht per faktin senuk eshte nje relacion: pushteti si dominim supozon nje stabilitet, njepermanenece, nje institucionalizim. Pushteti eshte raport ndermjet dyelementeve me force te pabarabarte. Hobbes-i thote

power simply is no more, but the excess of power of one above ofanother (pushteti nuk eshte thjeshte asgje tjeter pervec tejkalimi ifuqise se nje personi mbi nje person tjeter,Elements of Law. I, 8, 4)

Dallimi konceptual ndermjet pushtetit dhe forces nuk mund te jete ingrire mirepo, Mardheniet nderkombetare ne aspektin e tyrekonfliktual,( luftes), ne gjendje te natyres kane te bejne me shumeme nje analize nga aspekti i forces dhe raporti ndermjet forcave kurseraportet politike te brendshme kane te bejne me shume me pushtetin.

Sipas filozofit Spinoza, pushteti arrite nenshtrimin e njerezvej f ik i i il i i l


49/105

jnepermjet frikes supersticioze me te cilen ai manipulon.

M. Weberi thot se pushteti eshte mardhenie e cila supozon qe te dypersonat te jene dakord, ta pranojne dhe te marrin pjese ne keterelacion.

Analiza Weberiane e dominimit nuk ka te beje vetem me institucionetpolitike (partite, sindikatat) por edhe me organizatat fetare ose firmat:shteti eshte institucion i cili posedon mbi nje teritor te caktuar,monopolin e dhunes fizike legjitime. Kjo nuk nenkupton se shtetieshte perdorues i dhunes mirepo eshte i pranuar si autoriteti i vetemper te cilin eshte legjitim qe te perdore dhunen.

Weber-i nenkupton me fjalen dominim, mundesine per urdheraspecifik qe te gjejne zbatim nga nje grup i caktuar individesh .Megjithate, kjo nuk nenkupton cdo lloj oportuniteti per te perdorurfuqine dhe influencen mbi individ tjere dhe per kete arsye,dominimi mund te bazohet mbi motive te ndryshme te nenshtrimit :nga tradita per tu nenshtruar deri tek konsiderimet racionale.

Cdo raport i vertet dominimi permban nje interes, te jashtem ose tebrendshem per tu nenshtruar (Ekonomia dhe Shoqeria, kap. III. I. 1)

Autoriteti dhe Legjitimiteti


50/105

gj Keto dy nocione jane te mvarura nga njera tjetra. Weber-i

perdore fjalen autoritet (autoritat-lat) si sinonim i dominimit(Herrschaft).

Fusha semantike e autoritetit eshte e komplikuar : punimetshkencore te nje mendimtari bejne autoritet, nje diktatureushtarake eshte regjim autoritar i cili dallohet nga nje regjimtotalitar. Dhe ky term ka kuptime te ndryshme: nenshtrim ndajautoritetitsupersiticion sipas Spinozes, autoriteti i babes ne

psikanalize tek Frojdi etj. Mirepo, mosnenshtrimi ndaj ligjit nuk konsiderohet si dicka e

pandershme nese qeveria vete konsiderohet si e pandershme.Madje, nje mosnenshtrim civil masiv mund te shperthej (rasti imosnenshtrimit ndaj lidereve komunist pas ramjes se Murit teBerlinit etj.), nga moment qe nje regjim e humbe legjitimitetin,asnje mase detyrimi nuk mund ti shtyje njerzit ti nenshtrohen atijdhe zakonisht, tentimet e regjimeve ne ramje per te perdorurforcen si mjet te fundit, vetem e keqesojne gjendjen.

LEGJITIMITETI


51/105

Legjitimiteti eshte nje nder konceptet me te rendesishme te shkencave

politike. Ne regjimeve demokratike, legjitimiteti arritet nepernjetvotes. Nje parti politike ose nje koalicion qe i fiton zgjedhjet eshtelegjitim per te marre pushtetin. Mirepo, zakonisht, kur kemi njeregjim te korruptuar, organizohen protesta dhe protestuesit nuk inenshtrohen kerkesave te regjimit te koruptuar.

Ne kohen e mbreterive absolute, legjitimiteti nenkuptonte se Mbretiose Mbreteresha e mbajne pushtetin duke ju falenderuarlegjitimitetit te tyre me lindje. Mirepo, nga Mesjeta, ky term kandrushuar dhe sot nenkupton jo vetem te drejten legale per teqeverisur per edhe te drejten psikologjike per te qeverisur.Legjitimiteti sot i referohet nje bindje ne mendjet e subjekteve sepushteti qeverises eshte i drejte.

Keshtu, edhe nese neve nuk na pelqen Qeveria jone, zakonisht inenshtrohemi. Shumices nuk na pelqen te paguajme taksat por ebejme ate ne shumicen e rasteve ne menyre te ndershme sepsemendojme se qeveria ka te drejte legjitime qe te na taksoje. Problemifillon per Qeverine nga momenti kur kjo ndienje e legjitimitetitzhduket. Njerzit ndiejne me pak obligim ti kryejne detyrat e veta ndaj

qeverise ose ti nenshtrohen ligjit.

Legjitimiteti mund te bazohet, ne pelqimin e te


52/105

gj p qqeverisurve sikur figuron ne Deklaraten e pavaresise seSHBA-ve.

Pa pelqimin e popullit, Qeveria nuk duhet te mbeshtetetne detyrim.

Ne perputhje me kete, nje menyre e mire per te maturlegjitimitetin e nje Qeverie eshte te matet se sa shume

polica ka nje shtet? Aty ku ka nje numer te vogel te policeve, si ne Suedi ose

ne Norvegji, eshte shenje se legjitimiteti eshte i larte. Atyku ka shume police, sic eshte rasti i shteteve autoritare(Kina etj.) eshte shenje se legjitimiteti eshte i ulet.

Ne shume shtete, egzistenca e forcave speciale anti-protestues tregon se regjimi ka nevoje te perdore

detyrimin (forcen) per te mbajtur pushtetin.

Si e arrite nje Qeveri legjitimitetin?


53/105

Se pari nese nje sistem politik ka tradite demokratike. Ne keto shtete

Qeverite jane zakonisht shume te respektuara nga qyteteret e tyre. Kjonuk do te thote se jane popullore por institucioni I qeverisjes eshte Irespektuar. Psh., Fakti qe Kushtetuta amerikane eshte me shume se200 vjet e vjeter tregon se Qeveria amerikane ka legjitimitet te madh.

Ne shtete me me pak tradite kushtetuese, Qeverite kane me paklegjitimitet.

E dyta, nje qeveri mund te fitoje legjitimitet nese qeverise mire. Duke

siguruar rritje ekonomike dhe punesim, mbrojtje nga jashte osezgjedhje te problemeve te brendshme si dhe nese shprendan drejtesite barabarte. Keto elemente i ndihmojne qeverise qe te zhvillojelegjitimitet.

Si shembull mund ta marrim Qeverine e Gjermanise te formuar ne

vitin 1949 e cila fillimisht kishte pak legjitimitet mirepo, zhvillimi ipolitikave ekonomike te sukseshme i ndihmoje asaj te marrelegjitimitet te madh. Ne te kunderten, kemi Qeverine gjermane teWeimar-it, ndermjet dy Lufterave Boterore e cila karakterizohej menje politike ekonomike katastrofike. Madje jostabilitetit politik i saj ihapi rrugen Hitler-it per te marre pushtetin.

Se treti, struktura qeverisese ka mundesi te kontribuoje vete ne


54/105

rritjen e legjitimitetit. Nese njerzit e kane ndienjen se jane teperfaqesuar mire dhe se kane mundesi te ndikojne tek tezgedhurit e tyre, ata i nenshtrohen me lehte kerkesave te

Qeverise. Kjo eshte edhe nje nder arsyet kryesore te zgjedhjes sedeputeteve ne menyre direkte. Kjo nuk do te thote se deputetetbejne pune te mire por ndienja e perfaqesimit eshte faktorlegjitimues ne kete rast.

Dhomat e larta te Parlamenteve te emruara nuk kane shumelegjitimitet.

Kemi edhe raste ku qeverite provojne te forcojne legjitimitetin e

tyre nepermjet manipulimeve me simbole nacionale. Flamujtnacional, monumentet historike, paradat patriotike, fjalimet ezjarrta, kane per qellim te bindin njerzit se Qeveria eshtelegjitime dhe se duhet ti nenshtrohen. Edhe pse, kur qeveria e

humbe legjitimitetin, simbolet nuk mund te krijojne legjitimitet.

Sovraniteti si pushtet Nj j li j t k i t jt it ti j i ht i k t


55/105

Nje nje ligjerate me pare e kemi trajtuar sovranitetin me gjeresisht, mirepo ketu

do te flasim vetem per sovranitetin si pushtet. Per te folur per sovranitetin sipushtet i te gjitha puahteteve, duhet te flasim per terorizmin. Sulmuesit teroristkontestojne jo vetem legjitimitetin e regjimit por edhe legjitimitetin e vet shtetit.

Teroristat mund te kontestojne shtetin e tyre por edhe shtetet tjera. Ata kaneper qellim te shkaterrojne sovranitetin e shtetit te cilin e urrejne dhe tazavendesojne ate me nje shtet tjeter sovran.

Konfliktet mbi sovranitetin jane nder konfliktet me te ashpra qe njeh koha e re.Shume Palestinez per shembull do te kishin deshire te zhdukej shteti i Izraelitdhe te zavendesohej me nje shtet tjeter sovran Palestina. Ne Irlanden e Veriut

kemi pas te bejme me ceshtje sovraniteti. Minoriteti Katolik nepermjet IRA-ska ushtruar dhume teroriste ndaj Shtetit Britanik me qellim qe ta pengoje ate tejete sovran mbi kete teritor. Qellimi i IRA ka qene qe te bashkoje kete pjese teIrlandes me Republiken e Irlandes kurse shumica protestante e Irlandes seVeriut e ka kundershtuar kete me vrull. Si rezultat me shume se 3000 njerezkane vdekur gjate luftes civile e cila ka zgjatur disa dekada.

Shtetet e mbrojne me gjalozi sovranitetin e tyre dhe bejne gjithcka qe eshte emundur per ta mbrojtur ate. Kane ushtri per te dezistuar ushtrite e huaja qe tasulmojne ate, kontrollojne kufijte e tyre me pasaporta, viza et. Ne kete rast,sovraniteti eshte sinonim I mbijeteses se shtetit perballe rreziqeve qe paraqiten.

NeSpanje me basket ke Basket eshte njeta gje. ETA ka ekzekutuarpolic spanjoll dhe zyrtar te shtetit me qellim qe te vendose nje shtet te


56/105

polic spanjoll dhe zyrtar te shtetit me qellim qe te vendose nje shtet tepavarur Bask por Shteti Spanjoll nuk e ka lene kete te ndodhe.

Per kete arsye, sovraniteti dhe legjitimiteti jane te aferta me njeratjetren. Nje mbret ne Mesjete ka mundur te vendose ligjin e vet meshpate por nipat ose nipet e tij ne koherat moderne mund te vendosinpushtetin e tyre vetem nese jane legjitim. Me ramje te legjitimitetitkemi ramje e dhe te sovranitetit.

Rasti i Libanit ka treguar se si nje ceshtje legjitimiteti ka efekt mbiceshtjen e sovranitetit. Pas dekolonizimit, Libani eshte qeverisur ngaminoriteti libanez Katolik edhe pse keta te fundit kane qene minoritetbrenda shtetit. Komunitetet tjera e kane konsideruar Qeverinejolegjitime sepse u ka sherbyer vetem komunitetit katolik. Si rezultat,ka shperthyer nje lufte civile ne vitet 1970 e cila ka rezultuar meokupimin e nje pjese te teritorit te tij nga Siria dhe nje pjese tjeter nga

Izraeli etj. Si rezultat, Libani e ka humbur sovraniteti e vet dhe ka pas veshtiresi

qe ta rikthej ate. Madje nuk ka pas mundesi kurre ti largoje te huajt. Shtetet me legjitimitet te ulet e humbin sovranitetin e tyre dhe mund

te okupohen lehte nga fqinjet e tyre.

Autoriteti A t rit ti n nk pt n ft in nj lid ri p r ti bind r nj rzit q ti n n htr h n


57/105

Autoriteti nenkupton aftesine e nje lideri per ti bindur njerzit qe ti nenshtrohen

kerkesave te tij. Legjitimiteti eshte respekt per nje qeveri, sovraniteti eshterespekt per nje shtet, autoriteti eshte respekt per nje lider individual.

Disa autor dallojne autoritetin nga influenca, manipulimi, bindja dhe forca

(Easton, The Perception of Authority and Political Change, in Authority, ed.Carl J. Friedrich (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1958), pp.178-81).

Vetem Autoriteti (jo influenca, manipulimi, bindja dhe forca) bazohet neobligimin e njerezve per te ju nenshtruar liderit te tyre per hir te pushtetitlegjitim te pozites se tij. Nje ushtar i bindet kapitenit te tij, nje motorist i bindetpolicit te trafikut, nje student i nenshtrohet nje profesori etj.

Por jo te gjithe njerzit i nenshtrohen autoritetit. Disa ushtare jane tepanenshtrueshem, disa motorista vozisin shume shpejt, disa student nuk ebejne pune e kerkusr nga profesori.

Megjithate, shumica e njerezve i nenshtrohen asaj qe e konsiderojne si autoritetlegjitim. Nje lloj autoriteti vjen me pozite por autoriteti mundet gjithashtu te

kultivohet. Sikur legjitimiteti, autoriteti nenkupton edhe nje raport psikologjikndermjet njerezve. Nje Prezident i nje shteti fiton autoritet shume nga pozita e tij mirepo, disa

persona nuk kane autoritet mjaft.

Psh. Kur presidenti amerikan Nkson ne vitet 1970 e


58/105

phumb perkrahjen, koha e tij perfundon dhe ai jepdoreheqje.

Ne kete kuptim, shtrohet pyetja se sa pushtet rrjedhenga frika e ndeshkimit?

Ushtaret mund te vriten, motoristat te burgosen dhestudentet te ndelen per nje kohe te gjate. Kjo shtonnje pyetje : cka u jep autoriteteve kontroll mbi te tjeretqe te japin urdhera qe te tjeret te ndeshkohen?

Kapiteni i ushtrise ka nevoje per nje strukture

komanduese, polici rrugor ka nevoje per nje strukturepenale juridike dhe profesori ka nevoje per njestrukture disciplinuese e cila do te bashkangjitej meurdherat per ndeshkim.

Ne mungese te ketyre strukturave perkrahese, figurat autoritarekane pak p shtet Ushtari perndr she do te kontestonte


59/105

kane pak pushtet. Ushtari perndryshe do te kontestonteautoritetin e superiorit te tij per ti dhene urdher. Mirepo, nese airefuzon urdherat, ai mund te denohet nga gjykatat ushtarake(marciale), te cilat kane mundesi, ne raste te refuzimit te urdheritne kohe lufte, edhe ta gjykojne ate me vdekje dhe ta ekzekutojneper moszbatim te urdherave etj.

Keshtu pra, pozita nuk i jep gjithmone nje personi autoritet. Aiduhet te kete edhe legjitimitet te cilin ja jep institucioni. Edhe ne

keto raste, policet ose oficeret e korruptuar nuk respektohen.Nje autoritet efektiv kerkon lidership te drejte te padiskutueshemdhe te mencur.

Legjitimiteti, Sovraniteti dhe autoriteti jane te lidhura ndermnjettyre. Aty ku e gjejme njeren i gjejme te triat. Kur njera bie,zakonisht bien te triat. Sovraniteti dhe autoriteti jane keshtuforma te legjitimitetit. Nese nje qeverisje eshte legjitime, ajo kasovranitet. Te triat keto mund te grupohen nen terminpushtet

politik.


60/105

Pushteti Politik

Pushteti politik


61/105

Disa njerez nuk e pelqejne konceptin e pushtetitpolitik. Ky pushtet eshte zakonisht sinonim i

detyrimit, pabarazise, dhe here pas here edhe ibrutalitetit. Shpesh denoncohet ajo qe quhet powerpolitics.

Power politics (ne gjermanisht machtpolitik) eshtenje forme e Mardhenieve nderkombetare ku entitetetsovrane i mbrojne interesat e veta duke e kercenuarnjera tjetren me agression ushtarak, presion ekonomik

dhe politik. Ky term eshte shpikur nga Martin Wight(1979) ne librin power politics i cili eshte renditursi nje nder librat me me influence pas Luftes se DyteBoterore.

Power politics eshte kryesisht nje menyre e te


62/105

lexuarit te Mardhenieve nderkombetare : shtetet janene gare me njera tjetren per te kontrolluar burimet

(mineralet, naften, etj) e botes dhe kjo teorikonsideron se eshte ne interes te shteteve qe te jene negjendje te dominojne te tjerat.

Eshte interesi i shteti qe te jete primar ndaj interesit te

shteteve tjera ose bashkesise nderkombetare. Teknikat e power politics nenkuptojne -mirepo nuk

jane te limituara- zhvillim berthamor, sulme

parandaluese, shantazh, grumbullim te forcaveushtarake ne kufij, vendosje te tarifavekomerciale, sanksione ekonomike, shpifje dhehakmarrje, lufte asimetrike etj.

Pushteti politik ne kuptim e tij negativ eshte qeverisje pa pushtet,i j j i hk j h dh f h i dih j


63/105

qeverisje e nje grupi meshkujsh dhe femrash qe i ndihmojnenjeri tretrit per ti rregulluar punet e tyre ne raport me rregullimine shtetit. Mirepo, definicioni klasik Weberian i pushtetit : nje

person i cili e shtyn tjetrin te beje dicka kunder vullnetit te tijeshte i ndertuar mbi vete kondicionin njerezor.

Pse eshte keshtu? Pse disa njerez kane pushtet politik kurse tetjeret jo?

Asnje teoricient nuk ka bere ndonje definicion definitiv tepushtetit politik. Per kete arsye, per te kuptuar pushtetin politikduhet te trajtojme disa nga format e pushtetit qe egzistojne:

1)Biologjik,

2)Psikologjik, 3) Kulturor,

4) Racional,

5) Iracional ,

Pushteti biologjikA l h k f h l k


64/105

Aristoteli : njeriu eshte kafshe politike. Zoon politikon qe

mund te perkthehet si kafshe politike ose : kafshesociale sepse greket e vjeter nuk e kane diferencuar fjalen

polity dhe shoqeri. Ata kane jetuar ne qytete shtete kusistemi shoqeror ka qene i njete me sistemin politik.

Teoria e Aristotelit nenkupton se njerzit jetojne ne menyrenatyrore ne tufe, njesoj si delfinat ose krapojt etj.

Njeriu si kafshe biologjike nenkupton se njerzit kanenevoje per njeri tjetrin biologjikisht, per tu ushqyer dheper te mbijetuar. Eshte natyrore qe te renditen ne renddhe te udheheqen si te gjitha kafshet tjera.

Kjo teori e pushtetit nenkupton se krijimi i sistemevepolitike dhe nenshtrimi ndaj liderve eshte sjellje e lindurtek njeriu, sjellje kjo e trashiguar nga nje gjenerate netjetren nepermjet gjeneve.

Perparesia e kesaj teorie eshte se eshte e thjeshte.

Mangesite e kesaj teorie:


65/105

Mirepo disa pyetje shtrohen: nese themi se qenjanjerezore eshte natyrisht politike, si mund ti spjegojme

grupet disidente te caktuara dhe individet qe nuk inenshtrohen autoritetit?

Ndoshta do te mund ta permirsojme kete teori duke e

modifikuar ate: njerzit jane kafshe politike (sociale)joperfekte.

Ne shumicen e rasteve njerzit krijojne grupe dhe i

nenshtrohen autoritetit, mirepo nganjehere, ne raste tecaktuara nuk i nenshtrohen autoritetit.

Kjo e shtron pyetjen se cilat raste e promovojne ose

nuk e promovojne krijimin e grupeve politike?

Pushteti psikologjik Spjegimet psikologjike mbi politiken dhe nenshtrimin jane te lidhura


66/105

Spjegimet psikologjike mbi politiken dhe nenshtrimin jane te lidhura

ngusht me teorite biologjike. Edhe kjo teori, njesoj si teoria biologjikee parashtron nevojen e brendshme te individit per krijimin e grupeve.Qasja psikologjike e pushtetit me se mirit kuptohet nepermjet

studimeve empirike te disa autoreve. Nje nder keto studime eshte ajoe psikologut Stanley Milgram (1933-1984) i cili ne vitin 1960 fillon njestudim mbi menyren se si individet veprojne kur i nenshtrohenautoritetit? Me shume se 600 persona anonim pergaditen nga njeprofesor i supozuar per te administruar progresivisht shkarkime

elektrike gjithnjen e me te renda ndaj nje viktime te supozuar.Viktima e lidhur ne nje karrige ka qene ne fakt nje aktor i cili kavepruar sikur ka vuajtur. Shumica e subjekteve kane pasur vullnet teadministrojne doza elektriciteti vdekjeprurese vetem per faktin se profesori, nje figure autoriteti i veshur ne te bardhe u kerkon atyre qe

ta bejne ate. Shumica e subjekteve te pyetura se pse e kane bere atekane thene se nuk kane dashur ta lendojne viktimen mirepo kanethene se ata vetem kane zbatuar urdherat e profesorit dhe selendimet e shkaktuara ndaj viktimes jane pergjegjesi e profesorit e joe tyre.

Ky studim tregon se njerzit e dorezojne pavaresine


67/105

dhe mendimin e tyre vetem per shkak se nje figureautoriteti (profesori) u ka kerkuar atyre ta bejne ate.

Eksperienca e Milgram-it eshte perseritur ne raste tjeradhe ne kushte tjera dhe eshte vertetuar.

Keto eksperienca empirike kane konfirmuar se

shumica e njerezve jane natyrisht konformist .

Edhe psikolog tjere kane zhvilluar eksperimentenepermjet te cilave kane vertetuar se nenshtrimi ndaj

autoritetit shpesh con deri tek aprovimi i vendimeveqe nuk jane gjithmone me te mirat.

Nje psikolog tjeter amerikan, Irvin Janis ka zbuluar shume gabime qejane marre ne politika te jashtme dhe te mbrojtjes se SHBA-ve,


68/105

jane marre ne politika te jashtme dhe te mbrojtjes se SHBA ve,vendime keto te marra ne nje klime te groupthinking, situata ne tecilat nje grup lidershipi i thote vehtes se gjithcka eshte ne rregull dhese politika ne pyetje funksionon. Ai tregon se grupet kane tendence

te injorojne sugjerimet racionale duke menduar se ata dine se cka janeduke bere. Groupthinking eshte kur nje grup i jep me shume rendesi

harmonise dhe koherences se grupit te cilit i takon sesa vlersimitkritik dhe racional. Kjo ben qe individet, anetar te nje grupi, marrin

mbrapa nje lidership pa pyetur se a e kane mire apo jo dhe pashkaktuar mosmarreveshje brenda grupit. Nenshtrimi ndaj autoritetit dhe mendimi ne grupe sugjeron se njerzit

kane nevoja te thella (te brendshme ) per tu integruar ne grupe dheper te funksionuar me rregullat e grupit. Mirepo kjo mund te coje

nganjehere edhe ne katastrofa per njerzimin sic ka qene Holokaustietj. Nje nder pyetjet qe shtrohet eshte se pse disa njerez refuzojne

autoritetin dhe shkojne kunder konformitetit te grupit? Pse bejneveprime te cilat jane ilegale, imorale ose thjeshte budallakina?

Pushteti Kulturor Kur kemi te bejme me kulturen atehere duhet te pyesim se sa perqind


69/105

Kur kemi te bejme me kulturen atehere duhet te pyesim se sa perqind

i veprimit njerezor eshte i mesuar (kulturor) dhe sa eshte i trashiguar(biologjik)? Deri ne cfare mase njeriu eshte qenje sociale?

Filozofet kane debatuar mbi kete ceshtje dekada me radhe pa dhenenje defimin perfundimtar.

Ne mesin e shekullit 20, disa teoricient kulturor (cultural theoriststecilet e mbrojne idene se veprimi eshte i mesuar) kane dominuardebatin. Sidomos Antropologet duke eksploruar shoqerite segmentare(primiteive) kane perfunduar se te gjitha diferencat ne veprim jane temesuara.

Si spjegim, kjo teori thote se nese disa shoqeri jane bashkepunuesedhe paqesore, kjo eshte per arsye se femija e tyre jane rritur ne menyrete tille. Komunitetet politike jane krijuar dhe mbahen bashke ne bazate vlerave te perbashketa te trashiguara nga prinderit, shkollat dhemediat masive. Madje, shkenca politike ka zhvilluar nje nen-disciplineqe eshte kultura politike dhe ajo qe hulumtuesit thone eshte se kulturapolitike e nje shteti eshte krijuar nga shume faktor afatgjate : rritja efemijeve, prona e tokes, zhvillimi ekonomik, religjioni, etj. (teoria eAlmondit dhe Verba the civic culture: political attitudes and Democracy

princeton U Press 1965)

Qasja kulturore mbron idene se problemet fillojne kur


70/105

sistemi politik eshte jashte kontrolli. Regani per shembullne Amerike ka fituar zgjedhjet dy heresh me nje argument

mbi vlerat e religjionit, familjes, dhe vetembeshtetjes (selfmade man) te cilat jane te thelluara ne kulturen amerikane.

Teoria kulturore persa i perket jetes politike ka njekomponente optimiste. Nese e gjithe sjellja njerezoreeshte e mesuar, veprimi i keq mund te korigjohet dheshoqeria te permiresohet.

Duke i edukuar te rinjet, sjellja deviante mund te

korigjohet dhe shoqeria te permiresohet. Duke i edukuarte rinjet qe te jene tolerant, bashkepunues dhe te drejtemund te ndryshojme kulturen e nje shoqerie per te mire.

Kritikat kunder qasje kulturore:


71/105

E para eshte : nga vjen kultura? A eshte ajo produkt istruktures klasore sic thote Marx-i apo eshte rezultat i

interakcionit prinderfemije ashtu sikur thote Freud-i,apo eshte pasoje e se kaluares se shtetit ashtu sikurthone historianet?

Nese i gjithe veprimi eshte kulturor, sistemet politikedo te duhej te ishin poaq te ndryhshem sa jane edhekulturat e tyre. Mirepo ne kemi veprime dhe sisteme te

ngjashme politike ne vende me kultura shume tendryshme.

Pushteti Racional


72/105

Nje tjeter shkolle e mendimit e onsideron politiken sirezultat i racionalitetit njerezor qe do te thote se njerzit

dine se cka duan shumicen e kohes dhe se kane arsye temire te bejne ate qe bejne.

Disa filozof klasik si Hobbes-i dhe Lock-u thone senjerzit formojne shoqerine civile sepse fuqia e racios se

tyre u thote se eshte me mire se anarkia. Ne ate qe ketafilozof e quajne the state of nature nuk mund ti besoniaskujt sepse kushdo mund te ju marre jeten ose pronen.

Per kete arsye, per te ruajtur jeten dhe pronen, njerzit

krijojne qeveri per ta mbrojtur vehten. Nese keto qeveribehen abuzuese, njerzit kane mundesi ti shperbejne dhe tekrijojne nje qeveri te re. Kjo ide i ka influencuar babllarete Amerikes.

Per teorite biologjike, psikologjike dhe kulturore, arsyejanjerezore eshte sekondare Njerzit jane ose te lindur ose te


73/105

njerezore eshte sekondare. Njerzit jane ose te lindur ose tekondicionuar per ti bere disa gjera, dhe njerzit rrallemendojne racionalisht.

Mirepo, shtrohet pyetja se si mund ti spjegojne ato situataku njerezit dalin nga konformiteti i grupit dhe japinmendimin e vet ne menyre te pavarur?

Si mund ta spjegojme ndryshimine e mendimit te nje

individit i cili thote une kam qene per Romney derisa epashe programin e tij ekonomik te tmerrshem, tani do tevotoj per Obamen.

Njerzit bejne veprime te tilla gjithe kohen te bazuara

pjeserisht ne aftesine e tyre per te menduar. Perparesia e kesaj teorie te pushtetit eshte se sa me shume

qe nje sistem politik eshte i bazuar ne supozim te raciosnjerezore, aq me shume i jepet shanse me e mire per te

pasur nje qeverisje me te drejte dhe me njerezore.

Pushteti iracional


74/105

Ajo qe sot eshte e njohur si shkolla e iracionalizmit kalindur ne fund te shekullit 19 nga nje grup mendimtaresh

per te spjeguar veprimin njerezor. Duke ja filluar ngamendimi psikologjik se njerzit jane ne esence iracional, tedominuar nga frika primitive dhe stereotipet, iracionalistatkane mbrojtur idene se njerzit me se miri mund teudheheqen nga mitet, simbolet, dhe spektaklet dramatike.Turma eshte e ngjashme me nje kafshe te eger e cila mundte rrihet nga nje lider karismatik i cili ben oferten e tij.

Iracionalistat thone se racionalizmi eshte me shume mitsesa realitet dhe se e vetmja gje qe duhet te behet eshte qenjerzit te ushqehen me mite per ti kontrolluar ata.

Nje nder te paret qe e praktikon kete eshte Musolini, themeluesii fashizmit ne Itali te cilin e merr mbrapa nje numer I madh


75/105

i fashizmit ne Itali te cilin e merr mbrapa nje numer I madhlideresh duke ja filluar me Hitlerin ne Gjermani apo Peron-in neArgjentine.

Edhe Stalini sipas disa autoreve ka perdore teknika iracionalisteper te mbajtur kontrollin mbi popullin sovietik. Lideret komunistkan dashur ta shnderrojne vehten ne zot me qellim qe shumica epopullsise ti adhuroje ata me vullnet.

Shumica e miqeve dhe aremiqeve te Hitlerit e kane pershkruarate si nje gjeni per te kuptuar dhe manipuluar frikat dhe ndjenjatme te thella te Gjermaneve.

Edhe pse mund te kete te vertete ne disa qasje iracionaliste te

veprimit politik njerezor, kjo qasje ka pasoja katastrofike. Liderette cilet perdorin pikepamje iracionaliste fillojne te besojne nepropaganden e tyre dhe i cojne shtetet e tyre ne lufterashkaterruese, ne shkaterime ekonomike dhe skllaveri definitive.


76/105

Organizimi i pushtetit politik

Organizimi i pushtetit politikO i i i i h i li ik f d h


77/105

Organizimi i pushtetit politik merr forma te ndryshme. Mund ti permendim shoqerite e segmentuar tradicionale

te cilat mund te mos posedojne pushtet politik stabil dheti diferencojne ne menyre te qarte funksionet tjerashoqerore.

a) Qytetet e pavarura te antikuitetit (me te njohurat jane

Athina dhe Sparta); b) Perandorite, njesi shume te gjera gjeokrafike brenda te

cilave nje metropole (ose nje qytet i vecante) ka dominuarteritoret periferike te subordinuar te cilat nuk i kane pasurte njejtat te drejta dhe obligime (Perandoria Romake,Perandoria Azteke, Persiane, Perandoria Napoleoniane);

c) Shoqerite feudale te Mesjetes.

Ne shoqerite bashkekohore, pushteti politik bazohetbi j f j i i i h Sh i


78/105

mbi nje forme tjeter te organizimit qe eshte Shteti. Ky lloj organizimi ka lindur ne Evrope ne kuader te

nje procesi i cili fillon ne kohen feudale ( fillon ne shk.IX deri ne shekullin XIII) dhe i cili eshte imponuar simodel unik qeverises i shoqerive bashkekohore.

Sot nuk ka pushtet politik legjitim jashte shtetit. Megjithate, eshte plotesisht e mundur qe te paraqiten

forma tjera te organizimit politik ne te ardhmen dhe te

imponohen. Nje forme e tille eshte Bashkimi Evropian.

Bashkimi Evropian si forme e re e organizimitpolitik


79/105

politik

Eshte konsideruar si objekt politik i paidentifikuar :nje shprehje qe e takojme shpesh per te pershkruar

sistemin politik te Bashkimit Evropian. Faktikisht, BE-ja eshte organizate ne zhvillim konstant

nga krijimi i KEE-se me Traktation e Romes ne vitin 1957deri sot qe ka 28 shtete. Ajo ka karakteristika origjinale qe

nuk hyjne ne kategorite tradicionale te analizes seinstitucioneve. Sistemi politik i BE-se eshte i organizuar perreth asaj qe

quhet trekendeshi institucional : shumica e vendimeve

merren nga a) Keshillit i Bashkimit Evropian kuperfaqesohen shtetet anetare, b) Parlamentit evropian kuperfaqesohen popujt dhe c) Komisioni qe eshte organ ipavarur nga shtetet dhe garant i interesit te pergjithshemte evropianeve.

Komisioni Evropian(organ kolegjial i emruar, i cilikontrollon rrespektimin e se drejtes evropiane nga


80/105

kontrollon rrespektimin e se drejtes evropiane ngashtetet anetare, dhe i rregullon ne menyre te

drejtperdrejte disa lemi te aktiviteteve te BE-se, ka nedispozicion te drejten e iniciatives persa u perketrregullimeve dhe direktivave komunitare);

Keshilli i Ministrave(organ qe bashkon Ministrat e

shteteve anetare nga sektore te ndryshme-bujqesi,ekonomi, Punet te jashtme, Mjedisdhe i cili vendoseper politikat e BE-se shume shpesh me propozim teKomisionit;

Parlamenti evropian(i zgjedhur ne menyre direkte) icili vendose se bashku me Keshillin e ministrave ne njenumer lemishe te kompetencave ;

Pervec ketyre institucioneve, duhet permendur edheGjykaten e Drejtesise se BE se e cila ka mundesi te


81/105

Gjykaten e Drejtesise se BE-se e cila ka mundesi tesanksionoje shtetet per moszbatimin e se drejtesevropiane dhe ta interpretoje kete te drejte) ;

Keshilli Evropiani cili bashkon zakonisht shefat eshteteve dhe te qeverive te shteteve anetare dhe i cili ipercakton orientimet kryesore te ndertimit evropian.

BE-ja ka nje model institucional unik (sui generis)

Ky model institucional origjinal nuk perputhet as memodelin klasik te shtetit federal sic eshte ai i Gjermaniseose i SHBA-ve per shembull, as me tipin e konfederates seshteteve sovrane (shkalla e integrimit eshte shume me emadhe). Per kete arsye, ajo konsiderohet si forme e re eorganizimit politik

.

Kthehemi shkurtimisht tek shteti si objekt kryesor i shprendarjesse pushtetit politik dhe si objekt fundamental i studimit ne shkenca

li ik


82/105

politike. Cilat jane karakteristikat e fenomenit shteteror te identifikuara nga

shkencat politike? Per kete duhet te fokusohemi ne fazat me te rendesishme dhe

dinamikat historike nga fillimi deri ne lindjen e Shtetit-KombdheShtetit te Mireqenjes

Karakteristikat me te rendesishme te fenomenit shteteror

Shteti si institucion monopolistik Pushteti shteteror eshte ndertuar ne shoqerite Perendimore nga nje

numerMONOPOLESHdo te thote, aktivitetesh te cilat vetem ai kamundur ti ushtroje. Keto monopole kane qene burime te cilat vetemai i ka pasur dhe qe asnje grup brenda shoqerise nuk ka mundur te ja

kontestoje. Deri para disa kohesh, keto kane qene : Monopoli i prodhimit te ligjeve, rregullave qe askush nuk nuk eshte

dashur ti injoroje dhe ndaj te cilave gjithkush eshte dashur tenenshtrohet ;

Monopoli fiskal: vetem shteti ka pas mundesi tekerkoje kontribut financiar te qytetareve pa asnje


83/105

kerkoje kontribut financiar te qytetareve pa asnjekompenzim nga ana e tij, monopoli fiskal i ka

mundesura shtetit ti finansoje te gjitha aktivitetet tjerate shtetit.

Nje numer tjeter monopolesh ekonomike si ai esenciali emitimit te monedhave ;

Monopoli gjyqesor(vetem shteti ka te drejte tegjykoje dhe te ndeshkoje)

Monopoli i perfaqesimit kolektiv:vetem pushtetishteteror ka mundesi te marre vendime te cilatangazhojne kolektivitetin ne pergjithesi (te nenshkruajmarreveshje ose te deklaroje lufte per shembull).

Ne Evropen Perendimore, shumica e pozitave monopolistike kaneperfunduar per shkak te transferimit te disa prerogativave ne nivel teB hki i E i


84/105

Bashkimit Evropian. Sistemi politik evropian bazohet sot mbi nje arqitekture hibride e cila

kombinon lemi te cilat u takojne sovraniteteve te shteteve kombe si :

politika e Jashtme, politika Fiskale, politika e Sigurise, ebrendshmeetj. dhe te tjera te cilat jane me afer praktikavefederaliste : politika monetare, politika e rregullimit te konkurencesetj.

Mirepo, monopoli shteteror esencial- ai qe mundeson qe shteti te

dallohet nga te gjitha grupet tjera te organizuara- mbetet edhe sotkryesisht lemi e shtetit nacional : monopoli i dhunes fizike legjitime.Ashtu sikur e kemi spjeguar, cdo pushtet bazohet mbi legjitimitetindhe perdorimin e detyrimit. Per te ushtruar pushtetin afatgjate, duhetqe te jemi te autorizuar nga te qeverisurit per ta ushtruar ate (pra te

disponojme me legjitimitet) mirepo duhet gjithashtu qe te mund tedetyrojme ata te cilet nuk e pranojne ate qe tu nenshtrohen rregullaveose urdherave te dhena.

Per kete arsye, pushteti bazohet, gati gjithmone, mbi forcen fizike. Per kete arsye, monopoli shteteror fundamental eshte ai qe Weberi e

quan monopoli i dhunes fizike legjitime.

Arritja e monopolit te dhunes fizike legjitime eshte sipassociologut Norbert Elias e lidhur ngusht me procesin e


85/105

g g p

civilizimit. Ne librin e tij, civilizimi i sjelljeve ai thote se : Civilizimi te cilin ne e konsiderojme sot si prone

property dhe e cila na ofrohet si e tille pa e pyeturvehten se si e kemi fituar, eshte ne fakt nje proces ku nevete jemi subjekt i tij.

Sipas Elias-it, ky process i civilizimit karakterizohet me nje

reduktim progresiv te dhunes dhe nje rritje te kontrollit tesaj. : Civilizimi ne kete kuptim eshte pra pacifikim.Motori i ketij procesi eshte i dyfishte: ai rezulton ne njerenane me nje monopolizim te dhunes fizike nga shteti(Elias afrohet me kete pike me Weberi-n), dhe ne anentjeter me nje zhvillim te vetedetyrimitku individetushtrojne nje kontroll me te madhe te ndienjave te tyre, tepulsioneve te tyre dhe te agresivitetit te tyre gje qe kaper pasoje te reduktimin e mases se dhunes

nderpersonale, private, brenda shoqerive perendimore.

Elias jep keshtu ne librin e tij disa shembuj te transformimit tesjedhjeve individuale: shprehje publike e emocioneve, raporti


86/105

ndaj trupit, menyra se si te qendrohet pran tavolines pra epacifikimit te shoqerive.

Procesi i civilizimit bazohet pra ne nivel te strukturave socialedhe politike dhe ne nivel te aktoreve individual, te dy niveletgjenden ne interaksion konstant.

Kjo teori e Elias-it e then opoziten sociologjikeHolizem/individualizem

Holizmieshte sistem mendimi i cili konsideron sekarakteristikat e nje personi ose te nje grupi personash mund tekuptohen vetem nese ata studiohen si teresi, ne totalitetin e tyredhe jo kur studijohet cdo person individualisht. Nje personeshte krejtesisht i percaktuar nga teresia ku ai ben pjese, dhe perkete arsye duhet te kuptojme te gjitha karakteristikat e elementitose njesise se studijuar.

Nje sistem kompleks konsiderohet si entitet qe ka karakteristikaqe lidhen me totalitetin e tij dhe karakteristika te cilat nuk mund

te kuptohen nga elementet e studiura ndamas.

Detyrimimbetet megjithate nje burim vendimtar per funksionimin epushtetit shtetror sepse rreguli politik bazohet gjithmone in ekstremis( dh d k i) bi f fi ik il d h i


87/105

(edhe ne demokraci) mbi forcen fizike te cilen e perdore shteti per teimponuar rrespektimin e ligjeve dhe vendimeve te tij.

Kjo eshte ajo qe Weber-i e quan legjitime. Konsiderohet si legjitime

deri ne ate moment kur ajo perdoret ne konformitet me te drejten,deri ne ate moment qe ushtrohet ne kuader te rregullave juridike.

Detyrimi fizik qe aplikohet ne forma legale eshte edhe me pak ikontestuar edhe per faktin se mund te bazohet mbi traditat kulturoreose mbi besimet politike te shprendara mire.

Kjo eshte rasti i shumices se shtetev demokratike perendimore ku kanje koncenzus mbi funksionimin e regjimeve politike dhe ku dhuna eshtetit eshte e kontrolluar, dhe e mbajtur nen nje nivel dhe eproporcionalizuar me kthimin tek nje urdher te pranuar.

Me fjale tjera, qytetaret e nje regjimi demokratik jane dakord perperdorimin e dhunes nga shteti perderisa ajo mundeson te ruhetdemokracia, me kusht qe ajo mos ti kaloje limitet e fiksuara ngaprincipet themeluese te saj.

Shteit si Institucion Burokratik Definicioni weberian inkuadron nje koncept tjeter i cili na


88/105

Definicioni weberian inkuadron nje koncept tjeter i cili namundeson qe ta karakterizojme me mire se cka eshteShteti : nje institucion politik i karakterit institucional .

Ajo qe kerkon Weber-i te sqaroje eshte se afirmimi ishtetit (i cili behet nepermjet krijimit te monopoleve)eshte bere njekohesisht me institucionalizimine tij dheburokratizimin. Weber-i thote se ne kuader te Shtetit

modern, ky dominim bazohet mbi nje administrate tefuqishme te perbere nga funksionar kariere, te specializuarne ceshtje administrative dhe qe per kete arsye, kydominim shtetror eshte bere me anonim dhe jopersonal.

Paraprakisht, ne kuader te shetit feudal, dhe ate temonarkive absolute (XVII- XVIII), pushteti ka qenenjefar pasurie, nje e mire privateper ate qe e ka ushtruarate. Weber-i e quan kete pushteti patrimonial .

Sipas Weber-it, patrimonializmi nenkupton nje situate ku ai qe emban pushtetin ka nje strukture administrative dhe ushtarake

l Mb j i i h i k j l ( h i


89/105

personale. Mbajtesi i pushtetit ka roje personale (ushtrine,policine etj.) dhe mban nje kontroll strikte mbi ekonomine.Krijon monopole nepermjet nje vetemenaxhimi komplet teekonomise nga administrata. Lideri patrimonial u jep pushtetedhe privilegje disa personave duke i bere ata te mvarur ngapasuria e tij.

Kjo ka qene karakteristike e shefave Feudal te cilet e kane

poseduar pushtetin politik sipas vullnetit te tyre. Gjithashtu, nesisteme Monarkie absolute, Shteti ka qene sinonim me mbretin( Shteti jam une , citim i famshem i Mbretit francez Luigjii XIV).

Nuk ka pasur ne kete rast ndamje ndermjet pasurise personale te

Mbretit dhe buxhetit te shtetit. Ne kete sistem, sherbimetjuridike dhe shteterore bleheshin ose shiteshin. Nuk

Sllajdet E Drejta Dhe Politika

Documents

Transcript of Sllajdet E Drejta Dhe Politika