Six SigmaWie het laatst lacht...

Regering over OCAP’Graag meer CO2 -projecten’

• Universiteit Utrecht:

lachen inderdaad gezond

• Pijnbestrijding in de

topsport: wolkje CO2

• Groene stomerijketen:

eerste vijf filialen open

• Paradoxale CO2-

schaarste voorbij

• Crucell: security

dankzij cryobanken

• Pernis plotseling plat.

En toen?

Over gassen en bedr i j f sprocessen, nu en morgenUitgave na jaar 2005 ffff

Het zijn vragen waar onze studenten, docenten en onderzoekers graag hun tanden in zetten. Dat leidt

vaak tot nieuwe gezichtspunten. Die opnieuw bediscussieerd, getoetst en doorgegeven worden. Want

onderzoek hoort bij onderwijs. En andersom. Het zijn de twee pijlers waarop onze universiteit rust.

De Universiteit Utrecht wordt internationaal erkend als toonaangevende onderzoeksuniversiteit. Volgens

de ranglijst van beste universiteiten, recent gepubliceerd door de Shanghai Jiao Tong University for Higher

Education, zijn we nummer 1 in Nederland. Binnen Europa bekleedt de Universiteit Utrecht de zesde posi-

tie, wereldwijd staan we op nummer 41.

De Universiteit Utrecht onderscheidt zich door het brede scala aan wetenschappelijke disciplines dat zij

in huis heeft en door de samenwerking tussen die disciplines. Juist op het snijvlak van wetenschappelijke

disciplines vindt innovatief onderzoek plaats dat leidt tot nieuwe inzichten.

Bij de Universiteit Utrecht is wetenschap nooit af.

1

24

77

303030

101010

161616

Six Sigma. Wie het laatst lacht... 18

• Dilbert aarzelt

• Zo werkt het

• Siemens, arbeidsmarkt en Duitse media

• General Electric: Europese aanpak vanuit Nederland

• Jack Welch maakte het heel groot

• DAF betrekt leveranciers erbij

• HoekLoos: meer projecten, meer black belts

• Column: Peter Stocks, directielid Linde Gas

NieuwsFlow• Raatliggers van tien ton 2• Paradoxale CO2-schaarste voorbij 3• OCAP is ’de Senseo voor de glastuinbouw’ 4• Specialist voor Europese elektronicaproducenten 7• NO helpt tegen bloedvatvernauwing in longen 9• Groene stomerijketen: eerste vijf filialen open 10• Universiteit Utrecht: lachen is inderdaad gezond 13• Van Doorne’s Transmissie groeit door 14• Crucell: security dankzij cryobanken 16• Pernis plotseling plat. En toen? 24• Xenon: veilig vergrijzen vergt feller verlichten 27

Wereldwijd• Groen alternatief voor ’stone washed’-procédé 28• Joint venture in Shanghai voor cd/dvd-productie 29• Autorijden boven de wolken 29

Altijd & overal• Pijnbestrijding in topsport: wolkje CO2 30

HoekLoos• Nieuwe directeur HoekLoos Medical 9• Naw-gegevens Benelux 29

Dit is een ’raatligger’. Denaam verwijst naar de zes-hoekige structuur, bekendvan de honingraat. Per stukbijna veertig meter lang enruim tien ton zwaar. Dezeconstructie is voor een dakvan een sporthal. Klantenvragen om deze vormuiteraard omdat die sterk is,maar ook om de esthetischekant ervan. Het ziet ergewoon mooier uit...

Deze constructie is gemaaktdoor Smulders Staalwerken.De klus was uniek, vanwegede ronde vorm van de bal-ken. Het hoogteverschil datdaardoor onstond was meerdan een meter. Er zijn eracht gemaakt. Het transportvan Helmond naar DenHaag (Houtrustweg) wasnatuurlijk ook ’exceptionnel’.

Smulders Staalwerken begonin 1966 als eenmanszaak.Het is nu een internationalegroep van 12 zelfstandigebedrijven, met totaal dui-zend medewerkers, aan-gestuurd vanuit Mierlo(Brabant).Om deze constructie te kun-nen maken, moet Smulderseerst autogeen snijden.Daarna wordt gelegd engelast. Voor deze processenwerkt het bedrijf met gassenvan HoekLoos. x

Nadere informatie:Over staalconstructies:www.smuldersgroep.com

Over las- en snijgassen:metaal@hoekloos.nlTel. 010 2461470

Tien ton per stuk

2

nieu

ws

In de zomer stijgt de vraagnaar CO2 explosief. Dat heeftuiteenlopende oorzaken. Bij-voorbeeld de consumptie vanbier en koolzuurhoudendedranken. Zoals bekend staanin België en Nederland diverse

grote, exporterende bedrijvenop dat gebied. Andere oor-zaak: in de zomer groeit devraag naar koeling. Voorbepaalde producten (bijvoor-beeld deeg en champignon-mest) gebeurt dat met vloei-bare of vaste CO2 (droogijs).Derde oorzaak: de kachel gaatuit. Ook in een deel van deglastuinbouw. In die sectorhaalt men ’s winters CO2 uitde eigen stookinstallatie. Inde zomer gebruikt menigetuinder extra CO2. Maar diemoet er dan wel zijn.

AmmoniakGassenbedrijven halen CO2

uit de industrie, die er graagvanaf wil. Maar in de meesteschoorstenen zit (zwaar) ver-vuilde CO2. Het reinigendaarvan zou veel kosten metzich meebrengen. Enigszinsschoon CO2 is te halenbij kunstmestfabrieken. Die

maken eerst ammoniak, metkoolzuur als bijproduct.

Boeren hebben in de zomervrijwel geen vraag naar kunst-mest. De fabrieken gaan indat seizoen dus op een laagpitje, of zelfs dicht. Kortom:het hoogtepunt in de vraagnaar CO2 valt samen met hetdieptepunt in het aanbod. Jaarin, jaar uit. Om dat probleemop te vangen, worden in hetvoorjaar grote voorraden CO2

aangelegd, zowel bij groot-verbruikers, als bij leveran-ciers. Elk jaar is de hoop dat dievoorraden groot genoeg zijn.

Een jaar of drie geleden gingdat ’goed fout’. Het voorjaarwas toen zo nat, dat boerengeen kunstmest konden uit-rijden over hun land. Hier-door ontstond een overschotaan kunstmest. De productieervan werd dus drastisch ver-minderd. Bovenop deze ont-wikkelingen ontstonden – losvan elkaar – technische proble-men bij ammoniakfabriekenin Noorwegen, Duitsland enFrankrijk. Toen was in heelNoordwest-Europa vrijwelgeen druppel meer te krijgen.

Internationale CO2-schaarste voorbijNieuwe fabriek geopendGebrek aan CO2? Het klinkt ongelooflijk. Toch kan heel Noord-west-Europa erover meepraten. Ondanks het wereldwijde over-schot aan CO2. Met de opening van een speciale CO2-fabriek inde Rijnmond is aan die paradoxale situatie een eind gekomen.Nu zijn alle kwaliteiten en hoeveelheden permanent leverbaar.

door Jurjen de Jong

3

Alle gassenbedrijven moestenklanten teleurstellen.

HACCP en GMPIn die zomer heeft HoekLooseen besluit genomen. Als ver-uit grootste leverancier vanCO2 in de Benelux is besloten,om een bron aan te borenbuiten de kunstmest-/ammo-niakindustrie. Die bron iszeer dicht bij huis gevonden:Shell Pernis. Daar komt CO2

uit een grote waterstoffabriek.Die kent geen zomerdip.Uiteraard kan ook die fabriekeen keer uitvallen. Toevalliggebeurde dat afgelopen zomer(zie pagina 24). Maar juist diecalamiteit, die heel Pernisraakte, bewijst hoe goed Shellzo’n storing kan opvangen.Na een paar weken draaide defabriek weer. Dat brengt dekoolzuurlevering niet directin gevaar. De nieuwe fabriekis dus eigenlijk geen produ-cent van CO2. Er staan instal-laties die het gas vloeibaarmaken en zuiveren conformde eisen van de klant. Het vol-doet aan normen als HACCP(voedingsmiddelen), GMP (me-dicinaal) of de specifieke wen-sen van bepaalde laboratoria.

OCAP is ’de Senseo voor de glastuinbouw’

Overheid en bedrijfsleven zijn het erover eens: OCAP is

meer dan een CO2-pijpleiding van de Rijnmond naar de

glastuinbouw. Diverse prominenten hebben bij de

opening van het project hun licht erover laten

schijnen. De een ziet het als de eerste stap

richting een veel groter CO2-netwerk.

De ander prijst de samenwerking

tussen bedrijven en overheid.

Een bloemlezing.

J.P. Balkenende: ’Ga zo door!’

’Het is van groot belang dat de kennisvan kenniscentra, universiteiten en hbo-instellingen aansluit bij de behoefte vande markt. Het is van belang om goedeideeën te kunnen vermarkten, bruikbaarte maken in de maatschappij. Dit projectis een goed voorbeeld, waarbij kennis isgecombineerd met de behoefte van demarkt. Ik ben onder de indruk van ditproject, omdat er zoveel voordelen mee tebehalen zijn. Hoe kun je efficiënteromgaan met zaken als energie? Sluit hetaan bij de nieuwe behoefte van de markt?Ga door met het bedenken van zulkefantastische initiatieven!’

Minister van EZ, Brinkhorst: ’Prachtig!’

’OCAP bevordert duurzaamheid, onder-nemerschap, samenwerking en het isinnovatief. Duurzaamheid is een essen-tieel element van de Nederlandse kennis-economie. Je economisch handelen moetniet tot verslechtering van het milieuleiden. Daar is dit project een prachtigvoorbeeld van. Hoera voor OCAP’.

Staatssecretaris van VROM, P. van Geel, namens de regering: ’Milieu is niet alleen een probleem, maar ook een kans’

’Dit project kent veel winnaars. Ik sluitme volledig aan bij de positieve bewoor-dingen van de andere twee bewinds-lieden. CO2 neemt toe. Het klimaat zalveranderen. Het moet wel beheersbaarblijven en daar hebben we onze handenvol aan. De winnaars zijn:

– Het milieuDit project sluit aan bij het zogenoemde’schoon fossiel’, wat door de regeringopnieuw op de agenda is gezet. Dekomende tientallen jaren zal het gebruikvan fossiele brandstof dominant blijven,wat we ook doen aan energiebesparing

4

Besparing aardgas door tuinders: 95 miljoen m3/jaar(even veel als Zoetermeer gebruikt).Vermindering CO2-uitstoot: 170.000 ton/jaar (zou passen in7.000 tankwagens, een rij van het Westland naar de Duitsegrens). Gemiddelde snelheid CO2-levering: 160 ton/uur.

Aantal nu deelnemende glastuinbouwbedrijven: ruim 400.Totale oppervlakte van deze deelnemers: 1.300 ha.Totale oppervlakte tuinbouw in Nederland: 10.000 ha.Omzet van de sector: 8,5 miljard euro.

OCAP-regio: vooralsnog alleen tussen Rotterdam en Den Haag.Lengte hoofdleiding Rotterdam - Amsterdam: 85 km.Nieuw aangelegde vertakkingen tot nu: 150 km.Investering door HoekLoos en VolkerWessels: 100 miljoen euro.

Kerngetallen

o voor de glastuinbouw’

M, P. van Geel, namens de regering: m, maar ook een kans’

geweest. Zij is alleen randvoorwaardelijkvan belang. Ik vind dit een project omtrots op te zijn.Bij innovaties moeten we niet steedsdenken aan ict en laboratoria. Daar waarkennis, kunde en krachtige sectoren alsbijvoorbeeld de tuinbouw bij elkaarkomen, wordt ons land ’smart’, econo-misch sterk, sociaal sterk. Ik wil ubedanken voor wat u heeft gedaan en nogmeer voor wat u in de toekomst gaatdoen.’

en duurzame energie. Jammer, maar hetis zo. Via afvang en opslag van CO2

kunnen we de gevolgen daarvan beperken.Er zijn veel initiatieven op internationaleschaal die dit toepassen, onder anderevan de Amerikanen. Wij doen daar ookaan mee. Dit project is een eerste stapom uiteindelijk een CO2-infrastructuurin ons land te krijgen. We hebben dekennis, de technologie, lege gasvelden,veel kassen. Dat geheel kunnen we gebrui-ken om het milieu te helpen.

– De tuinders en de landbouw Zij krijgen hoogwaardige CO2.

– VolkerWessels en HoekLoosZij hebben een nieuwe tak van sportontwikkeld. Zij zijn infrastructuur aanhet bouwen die broodnodig is voor detoekomst.Dit project is een voorbeeld van milieuals een kans. Milieu moet niet alleenworden geassocieerd met een probleem,een bron van regels en beperkingen. Hetis ook een kans om een eco-efficiënteeconomie op te bouwen, die concur-rerend is, ook in het kader van de mooieLissabon-strategie.Het mooie van dit project is, dat de over-heid hier geen initiatiefnemer van is

5

n

De start van OCAP vond plaats bij Bunnik Plants. Koningin Beatrixkreeg er een rondleiding van de directie.

FOTO

: C

AR

EL K

RA

MER

6

’Van oudsher zijn bouwers aannemers.Steeds meer aannemers worden ookondernemer. Voor dit project moest ereen nieuwe onderneming komen, die ditvernuftige idee van Hans Tiemeijer enJacob Limbeek de komende 25 jaarexploiteert. Wij realiseerden ons alspoedig dat wij een partner nodig hadden.

Bij dit project is er niet één klant, maarzijn het er meer dan 400 (de tuinders).Het omgaan met CO2 was iets dat wijniet kenden. HoekLoos was een logischekeus. Zoals Philips en Douwe Egbertszijn wij twee heel verschillende, elkaaraanvullende bedrijven, die samen meteen succesvol nieuw product komen.

Raad van Bestuur VolkerWessels, A. de Jong:’Welwillendheid, ook van de overheid, was hartverwarmend’

OCAP zou je dan ook de Senseo voor deglastuinbouw kunnen noemen.Terugkijkend is ook de samenwerkingmet de diverse overheden bijzonder tenoemen. Of het nu ging om gemeenten,waterschappen of de provincie, de wel-willendheid was hartverwarmend. Onge-twijfeld had dat ook te maken met het feitdat iedereen het grotere belang zag vande aanzienlijke milieuwinst.Ook de ministeries van EconomischeZaken, LNV en Financiën bleken, mededoor de steun vanuit VROM, voortvarendte willen meewerken. Na een relatief kortetijd kregen we eind 2004 de definitievetoezeggingen, die het project ookeconomisch haalbaar maakten.’

’Als wij gassen via een pijpleiding leveren,zijn we gewend dat te doen op basis vancontracten die minstens vijftien jaarlopen. En met slechts enkele afnemers,die dan wel in zeer grote getallen denken.Bij OCAP lopen de contracten aanzien-lijk korter. En we hebben te maken methonderden afnemers, allen zelfstandigeondernemers. Ook het feit dat we samen-werken met VolkerWessels is voor onsuniek. Of, zoals dat tegenwoordig heet:deze business case voldeed niet aan hetmodel dat wij hanteren.Dan is er visie en durf nodig om toch aaneen dergelijk project te beginnen en hetondernemingsrisico te dragen. Dit projectpast uitstekend in ons nadrukkelijke

streven naar ruimere aandacht voorhet thema maatschappelijk verantwoordondernemen.Niemand verwacht van een commercieelbedrijf, of dat nu HoekLoos of Volker-

General manager HoekLoos, D. Huberts:’Dit past in ons streven naar maatschappelijk verantwoord ondernemen’

Wessels is, dat het uitsluitend om milieu-redenen een aanzienlijke investeringdoet. Maar als het milieu zo’n belangrijkerol gaat spelen, mag je de economischemaatstaven wel wat anders leggen.’ x

’De olieraffinage in Rijnmond en deglastuinbouw zijn twee hoofdsectorenvan de Zuid-Hollandse economie. Beidezijn van strategisch belang in termen vanexportwaarde, technologie en werk-gelegenheid. Niet voor niets heeft ditkabinet de glastuinbouw in Zuid-Hollandin de nota Ruimte de status gegeven vanmainport, waarmee het op gelijke voet is

geplaatst met de traditionele havenacti-viteiten in het Rijnmondgebied.

Als we de kansen van onze sterke troeven– havendistributie en glastuinbouw –werkelijk willen uitbuiten, zullen markten overheid stevig moeten inzetten op declustering van kennis en innovatie.Afgelopen juni hebben de Greenports,

Commissaris der Koningin van Zuid-Holland, J. Franssen:’Markt en overheid moeten stevig inzetten op de clustering van kennis en innovatie’

als economische clusters van glastuin-bouw en sierteelt, een convenant gesloten,met als doel een sectorbrede samenwer-king op het vlak van onderzoek, onder-wijs en strategie voor de lange termijn.Deze samenwerking zie ik als een door-braak die van groot belang is voor de eco-nomie van Zuid-Holland en de geheleRandstad.’

FOTO

’S:

CA

REL

KR

AM

ER

Koningin Beatrix en Don Huberts begroeten elkaar. Midden: de topman van Linde Gas,Aldo Belloni, en de refinery manager van Shell Pernis, Jan van Dijk.

nieu

ws

Een nieuwe joint venture in de gassenindustrie richt zich uit-sluitend op elektronicaproducenten in Europa. Niet alleen metgassen, ook met alle bijbehorende apparatuur en services.

door Jurjen de Jong

Specialist voor Europese elektronicaproducenten

Bij het maken van bijvoor-beeld zonnecellen, chips, oflcd-schermen zijn veel specialegassen nodig, zoals diborane(B2H6) of silane (SiH4). Ofgewonere gassen in extreemhoge zuiverheid, zoals99,99999% zuivere stikstof.

Ook al geen standaard-product. Omgang daarmee,en met de bijbehorende appa-ratuur, vereist speciale kennis.Een nieuwe joint venture,gevestigd in Duitsland, be-schikt daarover. De eigenarenzijn Linde Gas (51%) enNippon Sanso. Dit Japansebedrijf is al tientallen jarensuccesvol leverancier vanelektronicaproducenten. Hetis opgericht in 1910 en vooralsterk op hun Aziatische thuis-markt. Linde Gas is een vande grootste gassenbedrijventer wereld, met als thuismarktEuropa (in Nederland onderde naam HoekLoos). De joint

venture draagt de naam ’LindeNippon Sanso’.

ASMLNederland speelt op een paarmanieren een rol in dit ver-haal. Een van de grootsteproducenten ter wereld van

apparatuur om chips mee teproduceren, is ASML in Veld-hoven. Deze multinationalheeft de zorg voor de gassengeheel overgedragen aanHoekLoos. Op het terrein vanASML produceert HoekLooshoogzuivere stikstof. Demeeste andere gassen wordenin cilinders geleverd, watvraagt om uitgekiend voor-raadbeheer. Medewerkers vanHoekLoos zijn enkele dagdelenper week in Veldhoven omalles in goede banen te leiden(Total Gas Management). InNederland is het laboratoriumvan HoekLoos in Dieren alvele jaren een belangrijke

7

producent van speciale gassen,in toenemende mate ook voorexport. Speciale gassen worden,net als de bijbehorende appa-ratuur, geleverd onder denaam HiQ. x

Nadere informatie:• Speciale gassen:

HiQ Helpdesk: 0313 49 04 40hiq@hoekloos.nl

• Total Gas Management:tel. 0181 65 26 26 marjolein.pop@hoekloos.nl

FOTO

: A

SM

L

FOTO

: LI

ND

E G

AS

8

9

door Philip Supèr

In de Benelux komen elk jaarhonderden baby’s ter wereldmet respiratoire insufficiëntie(HRF). Op bepaalde plekkenin de longen zijn hun bloed-vaten verkrampt. Hierdoorzijn de longen niet in staat omvoldoende zuurstof aan hetbloed af te staan. HRF is een zeer ernstig ziekte-beeld, niet zelden met dode-lijke afloop. Peter Dezaeger,general manager van INOTherapeutics Benelux, legt uitdat er nog maar weinigbehandelmogelijkhedenbestaan.

Hart/long-machine’De traditionele behandelingis zeer ingrijpend en belastendvoor een pasgeborene. Diekomt erop neer dat hetlichaam van de baby moetworden geopend om het bloedvan extra zuurstof te voorzienmet een hart/long-machine.

De toediening van INOmax isdaarentegen vrij eenvoudig.Het medicijn is een mengselvan lucht, zuurstof en stikstof-monoxide. Dat wordt door debaby ingeademd en heeft eenontspannende werking op desamengetrokken bloedvatenin de longen. Zo kan het bloed weer vrijstromen en zuurstof opnemen.Na een periode van één ofenkele dagen kan in de regelhet inhaleren van INOmax

worden afgebouwd. Dan zijnde longen sterk genoeg gewor-den om het werk zelf te doen.’

OnderzoekEen belangrijk onderzoeknaar de werking van stikstof-monoxide bij pasgeborenenmet HRF vond al plaats in1997. De Neonatal InhaledNitric Oxide Study Group (YaleUniversity School of Medicine,VS) vergeleek twee groepenbaby’s met HRF. De enegroep werd behandeld metstikstofmonoxide, de andereniet. De onderzoekers hebbengevolgd hoeveel baby’s inbeide groepen óf overleden,óf aan de hart/long-machinemoesten. In de stikstofmonoxide-groepwas dat 46%, in de anderegroep 64% (New England

Journal of Medicine, 1997,vol. 336).Medicinale stikstofmonoxideis officieel als geneesmiddelgeregistreerd. In de VerenigdeStaten in 1999 door de Foodand Drug Administration(FDA), in Europa in 2001 doorde European Agency for theEvaluation of MedicinalProducts (EMEA).

INO TherapeuticsIn 1998 werd INO Therapeu-tics opgericht, producent vanINOmax, een stikstofmonoxide-preparaat. Het bedrijf is een dochter van

Linde en heeft zijn hoofdkan-toor in Clinton, New Jersey(VS). Er zijn op dit momentacht regionale kantoren inEuropa en een productie-unitin Porcheville (Frankrijk). Inde Benelux zijn de activiteitenonlangs geheel geïntegreerdin die van HoekLoos Medicalin Eindhoven, marktleider ophet gebied van medicinalegassen. x

Nadere informatie:www.inotherapeutics.comTel. 040 282 58 01medical@hoekloos.nl

Nobelprijs voor geneeskunde bevestigt:

NO helpt tegen bloedvatvernauwing in longenHet gas stikstofmonoxide (NO) werkt als krachtig medicijn tegenbloedvatvernauwing in de longen. Dit inzicht werd ontwikkeld inde jaren ’80/’90 en kreeg de Nobelprijs voor geneeskunde in1998. Sindsdien is er een geneesmiddel voor (te) vroeggeborenbaby’s met levensbedreigende longaandoeningen. De verkrijg-baarheid van dat middel in de Benelux is recent verbeterd.

Nieuwe directeur Medical

Ir. Ruud Schmeink is sinds 1oktober 2005 directeur vanHoekLoos Medical, markt-leider op het gebied vanmedische en medicinale gas-sen. Zijn voorganger, EugèneHageman, is nu met pensioen.

De heer Schmeink (1966)werkte sinds 1997 bij DSMFood Specialties en daarvoorin de bouwwereld. Bij DSM

bekleedde hij vooral functiesop het gebied van commercieen business development,laatstelijk die van directeurmarketing en sales vande business unit SavoryIngredients.Schmeink is afgestudeerd inWageningen in food science,met de vakken businessadministration en marketingmanagement. x

FOTO

: IN

O T

HER

AP

EUTI

CS

10

Het einde van de huidige stomerijenkomt in zicht. De Europese milieu-eisen worden steeds strenger.Ondanks de verplichte dampdichtewanden en vloeren, die de bodemmoeten beschermen, lekt hetgevaarlijke en vervuilende ’per’ inhet milieu. Mogelijk 170.000kg/jaar, alleen in Nederland. Maarer is hoop, een groen alternatief:reiniging met vloeibare kooldioxide.Hangers is de eerste stomerijketenin Europa die deze techniekcommercieel toepast.

door Karen de Jager

Directeur Paul Stoffels viel voor decommerciële mogelijkheden van de

groene techniek.’We werken metgerecyclede CO2

in plaats vanper, gebruikenminder stroom

en de kleding slijtminder. Dat heeft meerwaarde.

Textielreiniging kent sinds tijden geeninnovaties en staat zwaar onder drukvan de traditionele en verontreinigendetechniek.’Het uitvoeren van de beperkende maat-regelen voor het gebruik van per zijnbelastend. Milieuvergunningen, regel-matige controles, het bedrijfsmilieuzorg-systeem. Dan is er de ’dreiging’ van debodemsanering, als gevolg van de per-verontreiniging van bodem en grond-water. Daarvoor is dit jaar het ConvenantBodemsanering Textielverzorgings-branche getekend. Bedrijven diechemisch reinigen, moeten op eigenkosten een inventariserend onderzoeklaten doen naar mogelijke ernstige ver-ontreiniging van hun bedrijventerrein.

Daarna volgt het saneren van de grond.Nog strengere regels voor gebruik vanper zijn niet uitgesloten. Duitsland heeftal een paar keer overwogen een per-verbod in te stellen. Er geldt al een ver-bod in enkele staten van de VerenigdeStaten, zoals Californië.

Hoeveel kilo?Hoeveel per lekt jaarlijks in Nederlandhet milieu in? Daarover bestaat geenhard getal. Paul Stoffels, directeur vanHangers: ’De European ChlorinatedSolvent Association (ECSA) zegt, dat demoderne stomerijmachines per 100 kg.

In 2001 ging het mis inPapendrecht. Bij een stomerijontsnapte 80 liter per. Eenpublicatie van de TU Delftmeldt: ’Toen de eigenaar zijnzaak binnenkwam, raakte hijmeteen bedwelmd. Omdathet plafond in de wasserijniet voldoende gasdicht was,kon het perchloorethyleendoordringen in de boven de

wasserij gelegen woningen.Vijftien mensen werden metademhalingsproblemen in hetziekenhuis opgenomen.Direct na dit incident organi-seerde VROM een groot-scheepse inspectie. Daarbijbleek dat meer dan 60% vande in een woonomgevinggelegen chemische wasserij-en niet aan de veiligheids-

eisen voldoet. In veel gevallenworden zelfs zonder lekkageal te hoge concentraties pergemeten in de boven gelegenwoningen.

Per staat voor perchloor-ethyleen. ’Langdurige bloot-stelling levert risico’s op voorhet centraal zenuwstelsel ende nieren, en verhoogt de

kans op kanker’, aldus eenrapport van De Chemie-winkel van de RijksUniver-siteit Groningen. ’Nadeligeeffecten kunnen al optredenbij concentraties beneden dehuidige norm van 0,25 mg/m3

in 2007. Volgens branche-organisatie Netex kan dehelft van haar leden daar nietaan voldoen.’

Zo schadelijk is per

Kleding schoon, milieu vervuild? Dat hoeft niet meer

Netex weten dat de zaak ’politiek gevoeligligt’.

Serie onderzoekenToch zijn velen het erover eens dat er watmoet gebeuren. Niet voor niets wordt veelgeld geïnvesteerd in onderzoek. Door’Brussel’, dat in 2005 een pilot afsloot inhet Friese Gorredijk, als onderdeel vanhet Europese project DETECTIVE(DEmonstration TExtile CO2 TreatmentIntroduction Validation Effort). Dit waseen vierde onderzoek in een serie naaralternatieve textielreiniging. Deelnemers aan het project waren België,Denemarken, Duitsland, Engeland,Nederland en Zweden. In Nederlanddeden Electrolux, Krom Textielreiniging,TNO, de TU Delft en HoekLoos mee.Netex gaf de laatste jaren 600.000 eurouit aan onderzoek, deels onder supervisievan TNO. Branchevereniging Netex is inde Volkskrant van 22 januari skeptisch

over de resultaten van reinigenmet CO2. Het vindt deinvesteringskosten tehoog en twijfelt aan de

waskracht van de was-middelen. Toenmalig

projectleider Walther denOtter is in het blad Tex-

tielverzorging in april daar-entegen enthousiast over

reinigen met CO2: ’Deze concurrerende,duurzame nieuwe reinigingsmethode isrijp voor de praktijk: milieuvriendelijk,30 tot 90% minder textielslijtage, weinigkrimp; het textiel voelt na behandelingprettig aan, is geurvrij en heeft een goedevuil- en vlekkenverwijdering. De kost-prijs is bovendien 20% lager dan reinigenmet per.’

TegenlobbyEen CO2-machine is relatief duur: zo’n120.000 euro. Toch is deze methode opde lange termijn ook zakelijk interessant.Paul: ’Als je de CO2-machine 50 of 60%

11

kleding 1 kg. per verliezen. Cinet, deEuropese branchevereniging, meldde opinternet dat de stomerijbranche inNederland per jaar 17.000 ton ’stoom-goed’ verwerkt. Omgerekend betekentdat jaarlijks 170.000 kilo per.’Branchevereniging Netex, waarbij de

traditionele stomerijen zijn aangesloten,heeft op dit gebied geen cijfers: ’Wijweten niet waar het per naartoe gaat.Zo lang dat niet nodig is, houdenwij dat niet bij. Registratie is welverplicht per bedrijf, maar die boek-houdingen gaan niet naar ons.’ Ook laat

gingsproces op basis van kool-zuur. Dat laatste is een groenalternatief voor het chemischreinigen met per. De Europeselicentie voor het Hangers-

concept is van Linde.De eerste NederlandseHangersvestigingopende in november2004 haar deuren in

Amersfoort. Inmiddels

Groene stomerijketen in opbouwreinigingskosten voor deklant zijn vergelijkbaar metdie van de traditionelestomerij.

Meer informatie:www.hangerseurope.com

zijn er vijf winkels in deomgeving bijgekomen:Baarn, Bussum, Hilversum,Nijkerk en Zeist. Het strevenis een keten door heelNederland, met per provincieéén productieunit. In Amers-foort wordt de kledinggereinigd uit alle zes locaties.De vijf winkels zijn alleen eeninname- en uitgifteloket. De

Hangers is een kledingreini-gingsketen met activiteitenin Europa en de VS. HetEuropese hoofdkantoor is inStockholm. Naast natreinigen– gewoon wassen in eengrote machinemet water enzeep – biedtHangers eeninnovatief reini-

n, milieu vervuild? ft niet meer

n

van de dag kuntinzetten, dalende variabelekosten door

besparingen op ener-gieverbruik, onderhoud en de

afvoerkosten van vuil. Zo verdien je de

machine terug. Het Hangersconcept gaatdan ook uit van franchisenemers diesamen gebruik maken van een centraleproductieunit, zoals in de regio Amers-foort. Investeringskosten spelen dan eenminder grote rol. Toch werken nog maar weinig bedrijven

met deze nieuwe methode. Paul Stoffels:’De lobby hiertegen is sterk. Bovendiengaat het vaak om kleine familiebedrijvenen grote investeringen. Ook Palthe, degrootste stomerijketen met 43 filialen,bestaat voor een groot deel uit dergelijkebedrijven.’ x

12

Ing. Paul Stoffels (48), sinds mei 2004 directeur en grootaandeelhouder van de Nederlandsehoofdvestiging van Hangers in Amersfoort. Studeerde Chemische Procestechnologie. Werktebij de gassenbedrijven AGA en HoekLoos. Sinds 1998 nauw betrokken bij ontwikkelingen ophet gebied van reinigen met CO2. Als European business manager verantwoordelijk voor hetverkennen van de Europese textielreinigingsmarkt.

De was gaat in een was-trommel (capaciteit 15 kg.),die vacuüm wordt getrokken.Dan vult de trommel zichmet 120 kg. vloeibaar kool-zuur. De wastrommel draaitrond en schudt het textieldoor elkaar, zodat het vuilloslaat. De temperatuur wordtniet hoger dan 15 °C. In detrommel zit geen water.

Kooldioxide (CO2) is ondernormale druk niet vloeibaar.Het wasgoed komt daardoordroog uit de machine. Degebruikte CO2 gaat na afloopvan het proces naar hetdestilleervat en wordt gas-vormig. Vuil en resten zeepblijven achter in een vuillade. Het grote verschil metgewoon wassen zit in de

complexiteit van de was-trommel en het gebruik vankooldioxide. In de machinezitten stalen vaten, diebestand zijn tegen hogedruk. De machine is eengesloten systeem. CO2 wordtgedestilleerd en hergebruikt.Slechts een klein percentagegaat verloren bij het openenvan de wastrommel en het

Reinigen met CO2verwijderen van het wasgoed.De CO2-wasmachine is ont-wikkeld door Electrolux, insamenwerking met Linde(patenthouder) en HoekLoos.

niet meer beter worden’, ver-telt Doosje tijdens een lezingbij HoekLoos Medical. ’Deomgeving in het ziekenhuisbeviel hem niet. Zijn ietwatnaïeve overtuiging was: ’Als ikme verplaats naar een betereomgeving, word ik ook beter.’Hij ging naar een hotel enkoos voor veel vitamine C en’humorinjecties’. Hij rede-neerde: ’Als ik vrolijk word, isdat vast ook beter voor mijntoestand. En wat bleek: zijnbloedbezinking verbeterde enhij genas van zijn chronischeziekte. Dit waargebeurde verhaalheeft heel veel onderzoek ingang gezet naar de gezond-heidseffecten van humor.Helaas heeft dat ook veel`maar de reden om dit onder-werp te onderzoeken wordtdaar niet minder van.’

’Een van de onjuiste bewerin-gen is, dat humor de aanmaakvan de pijnstiller endorfinein het lichaam zou stimu-leren. Maar dat is nog nooitwetenschappelijk aangetoond.Humor doet wel iets met pijn-waarneming en dat lijkt mebelangrijk.

Een van de meer robuusteonderzoeksresultaten op ditpunt komt uit de ’cold pres-sure test’. Tijdens die testmoesten mensen een hand ineen bak met ijswater stoppen.Dat is zo koud, dat je dat maarkort zult volhouden. Het gaatpijn doen aan je hand. Zelieten de testpersonen ditdoen in een filmzaal onderverschillende omstandigheden.Tijdens het vertonen vanhumoristische films, walge-lijke films, ’neutrale’ films engeen films. De uitslag was datde handen het langst in hetwater bleven bij het zien vande humoristische of de walge-lijke films. Kennelijk kondenze de pijn onder die omstan-digheden beter verdragen.’

Verschillen per groep’Lachen ontspant de spieren.Iedereen weet het. Dit is getestin drie situaties. Lachen, nietlachen en nadoen van lachen.Bij lachen was de ontspan-nende werking het grootst.

De Cliniclowns werken aanhet opwekken van de lach.Humor bevordert een positiefklimaat, creativiteit en hetwelzijn. Je voelt je er lek-kerder bij. Dit werkt niet bijzwarte, of cynische humor.Humor is geen medisch gas,maar wel een belangrijkflankerend principe.Daarbij moet je wel goedinschatten wat iemand leukvindt. Vrouwen houden overhet algemeen niet van mop-pen, mannen wel. Jongerenhouden van hardere grappen;ouderen van meer relativering.Nationaliteit speelt ook eenrol, net als sociale klasse.Woordspelletjes zijn meergeschikt voor de hoger opge-leiden. Als je in een bedrijfmeer aandacht aan humorwil besteden, zijn al dezegegevens van belang.’

’Hoek Loos Medical hanteerteen ’total care’-principe. Ikdenk dat total care ook humormoet bevatten. Er moet ’lach-gas komen uit de mensen’.

Daartoe heb ik enkele tips, dieik u meegeef als huiswerk:– lach: want zien lachen, doet

lachen– verzamel humor die u leuk

vindt uit films, kranten, watdan ook

– denk associatief (de basisvan humor), combineerschijnbaar onmogelijke ver-schijnselen

– transformeer: zie de humorin ellende, creëer humo-ristisch perspectief

– maak een lijst van vijf voor-werpen, situaties, of beel-den die u doen glimlachen,als een medicijn voor som-bere tijden.’ x

13

nieu

ws

Humor werkt als smeerolie in besluitvormingsprocessen. Hetkan stress reduceren en heeft zelfs invloed op fysieke gezond-heid. Wat is op dit gebied wetenschappelijk bewezen? Maken wewel maximaal gebruik van humor? Drs. Sibe Doosje, gezond-heidspsycholoog van de Universiteit Utrecht, buigt zich dagelijksover dergelijke vragen.

Universiteit Utrecht onderzoekt humor

Lachen is inderdaad gezond

door Jurgen de Jong

’Iemand leed aan een ernstigeziekte in het ruggenmerg. Opeen gegeven moment lag hijin het ziekenhuis. Hij zou

van cvt voorzien, bijvoorbeeld de NissanMurano, 100% cvt (3,5 liter, v6 met 350Nm). Het systeem heeft in Japan tegen-woordig een marktaandeel van 30%. Ookin de USA en West-Europa zal komendejaren het aantal cvt-modellen toenemen.Van Doorne’s Transmissie (VDT), sinds1995 onderdeel van Bosch, levert ruim75% van alle duwbanden voor cvt-systemen wereldwijd. De enige concurrent met een zekereomvang is het Duitse LuK, met eenmarktaandeel van zo’n 20%, dat vooral denationale industrie (Audi) bedient. Maarde eveneens Duitse Mercedes A- en B-klasse zijn uitgerust met een cvt metduwband van VDT.’Tilburg’ produceert duwbanden inverschillende maten, ontworpen naar het

14

De Renault racebolide in de hal vanVan Doorne’s Transmissie heeftniets mogen laten zien bij deFormule 1. Niet omdat hij te lang-zaam is, integendeel. De metcontinu variabele transmissie (cvt)uitgeruste machine is zeker snellerdan zijn concurrenten met eengetrapte automatische versnelling.Maar wegens de te grote voor-sprong werd de techniek verboden...Files zijn echter gunstig voor deafzetmarkt voor cvt. Want wie wil ernu de hele tijd die pook bedienen enzijn linkervoet optillen? Daarnaast iseen cvt zuiniger dan welk andertransmissiesysteem ook. ProducentVan Doorne Transmissie (VDT)heeft het tij dus mee. Het Tilburgsebedrijf maakt de stalen duwbandenwaarmee een cvt is uitgerust enontwerpt samen met afnemers debijbehorende transmissiesystemen.

door Felix Speulman

Europeanen blijven een moeilijk teverklaren voorliefde houden voor’sportief rijden’. En dat is vreemd, wantin de racesport zijn supersnelle auto-matische versnellingsbakken al langgemeengoed. Misschien is het zuinigheid. Een traditio-nele automaat kost meer dan een hand-geschakelde versnellingsbak en is zo’n7% duurder in gebruik. Maar daarbijsteekt een continu variabele transmissie(cvt) weer gunstig af; ten opzichte vantraditionele 3- of 4-traps automaten isdeze zo’n 15% zuiniger. Ook de meergeavanceerde 5- en 6-traps automatenworden ingehaald; deze verbruiken nogaltijd 7 tot 10% meer brandstof. Een cvtneemt altijd de optimale overbrengings-verhouding aan, waardoor bij elke snel-heid het motorvermogen zo efficiëntmogelijk wordt benut.

DAF VariomaticDe cvt kleefde lange tijd een suf imagoaan, met de DAF Variomatic in de hoofd-rol. Tot enkele jaren terug lag het maxi-male motorvermogen dat de duwbandenaankonden op 250 Nm. Tegenwoordigvormen ook grote motoren geen probleemmeer, en zijn zelfs Japanse auto’s meteen cilinderinhoud van meer dan 3 liter

FOTO

’S:

VA

N D

OO

RN

E’S

TR

AN

SM

ISS

IE/B

OS

CH

GR

OU

P

Van Doorne’s Transmissie groeitnaar zes miljoen duwbanden per jaar

wordt toegepast. De snaren maakt VDTvan een apart soort staal (zie kader). Maarhoe hoogwaardig de nieuwe generatieduwbanden ook is, VDT onderzoektaltijd methoden en materialen om hetproduct duurzamer en sterker te maken.

Driekwart naar JapanMeer dan driekwart van de zes miljoenduwbanden die VDT dit jaar produceert,gaat naar afnemers in Japan, zoals Nissan,Honda, Toyota, Mitsubishi en Subaru.Automatische transmissie is er standaard.

Net als in Noord-Amerika, met hetbelangrijke verschil dat daar flink is geïn-vesteerd in productielijnen voor traditio-nele automaten. Toch kan VDT er voetaan de grond krijgen. Doordat Ameri-kaanse producenten terrein verliezen aande Japanse concurrentie. En door aan-scherping van de milieunormen, diefabrikanten onder druk zet over testappen op de productie van zuinigerauto’s. Jatco (klant van VDT), de grootstecvt-producent van de wereld, heeft vorigjaar een fabriek in Mexico gebouwd enzal dit jaar met de productie voor deNoord-Amerikaanse markt beginnen. InEuropa is de industrie er onderhand welvan overtuigd dat cvt de ideale oplossingis voor automatische transmissie. Dekortstondige prestaties van de Renault-bolide op het circuit hebben daaraanzeker bijgedragen. Alleen de Europeseautomobilist moet mentaal nog over-schakelen. x

15

Bij elke voertuigsnelheid het optimaletoerental met het beste koppel aan-nemen, dat is de essentie van cvt. Deduwband loopt in doorsnee enigszinstaps toe, en past precies tussen twee paarconische schijven, die zijdelings kunnenverschuiven op de assen waarop ze zijngemonteerd. Door de zijdelingse afstandtussen de schijven groter te maken,neemt de omtreksnelheid af en anders-om. Zo kan bij elke voertuigsnelheid hetoptimale motortoerental worden aan-gehouden. Een computersysteem stuurt de afstandtussen de schijven via een hydraulischsysteem, rekening houdend met deinput van rem- en gaspedaal en de rij-omstandigheden.

Hoe werkt cvt?

Van rol tot snaarEen duwband van VDT bestaat uit 400schakels van 1,8 mm dik, gestanst uithoog belastbaar staal met een toleran-tie van enkele microns (1 micron is0,001 mm.). Een set van 9 of 12 snarenvan slechts 0,18 mm dikte houdt deschakels bij elkaar. Die snaren bestaanuit staal dat onder meer in de ruimte-vaart wordt toegepast. Dit staal komtvan het Franse bedrijf Imphy Alloys,onderdeel van de Arcelor Group, waar-mee VDT samenwerkt op R&D-gebied.De samenstelling is geheim. VDT ver-werkt het basismateriaal, geleverd oprollen, tot snaren. Eerst wordt het staaltot buizen van 80 mm. doorsnee gelastmiddels een microplasma-lasproces.Dit proces gebruikt lage stroomsterk-tes, waardoor het dunne materiaal niette heet wordt, en verbranding zoukunnen ontstaan.

Met behulp van een high-speed came-ra van Linde, die 15.000 beelden perseconde opneemt, heeft HoekLoosvorig jaar het lasproces gefilmd. On-regelmatigheden konden zo gemak-kelijk worden opgespoord, waardoorflink op kosten is bespaard. De buizenworden ten slotte gesneden in ringenvan 10 tot 12 mm. breed, die wordenopgerekt tot snaren van 200 mm.

Nadere informatie:HoekLoos Metaal en IndustrieTel. 010 2461470metaal@hoekloos.nl

vermogen dat moetworden over-

gebracht. ’Hetzit op degrens vanwat je van-daag de dagin de indu-strie kunt

produceren’,zegt Klaus

Maeder, direc-teur R&D. De

warmtebehande-ling die VDT het

staal geeft, is heel bij-zonder, zo stelt hij,

omdat deze in massa-productie nog maar weinig

missie groeitnden per jaar

16

Groei in ’cryobanken’’Zonder security-opslag ben je te kwetsbaar’

Ziekenhuizen, KI-centra, universiteiten en de farmaceutische industriehebben steeds meer behoefte aan vriesruimte voor de opslag van biologischmateriaal, zoals bloed, sperma, vaccins, beenmerg en organen. Oorzakenvan deze groeiende vraag zijn onvoldoende ruimte, te weinig deskundigpersoneel, of de behoefte aan reserve-opslag om het bedrijfsrisico tespreiden. Dit laatste speelt bij Crucell.

door Karen de Jager

Onderzoek, de tussenresultaten en deeindresultaten zijn het kapitaal van deonderneming. Alle stappen in onderzoeken productie worden schriftelijk vastge-legd en staan onder strenge controle vande afdeling Quality Affairs. Deze afdelingbewaakt de kwaliteit, ontplooit initiatie-ven om die kwaliteit te verbeteren, en isuiteindelijk verantwoordelijk voor hetvrijgeven van de producten. Alle tussen-producten en basisproducten zijn opge-slagen in een eigen cryogene (zeer koude)opslag. Een risicoanalyse eind 2003 leer-de, dat een externe reserve-opslag nood-zakelijk was om financiële risico’s tespreiden. Sindsdien heeft Crucell eeneigen cryogene opslag in de cryobank vanHoekLoos Cryoservice in Gelderland.

Het is voor de ’security-opslag’ van cel- en virusbanken en kritische DNA-constructen (samengesteld DNA).

Unieke codeJolande Schoemaker, director QualityAffairs: ’Het is eigenlijk net als metelektronisch databeheer. Geen enkelbedrijf bewaart dat meer op slechts éénlocatie. Dat is verspreid opgeslagen.Anders ben je te kwetsbaar. Dat geldt ookvoor onze producten. Neem bijvoorbeeldkritisch DNA. Dat zijn grote moleculendie uit een heleboel stukjes bestaan, diesamen een unieke code voor eiwittenbevatten. Als je die code kunt lezen, kunje die eiwitten maken. Wij ontwikkelenstukjes DNA om specifieke eiwitten tebouwen. Dat aan elkaar plakken van diestukjes DNA in die speciale volgorde isarbeidsintensief, en daarmee duur. Dusop het moment dat we een belangrijkestap hebben gezet in de constructie vanzo’n DNA, vriezen we dat in en slaan het

op in onze eigen cryobank, maar ook bijHLC in Hedel. Regelmatig sturen wemateriaal daarheen op. Daar wordt hetvolgens een vast protocol opgeslagen.’

De kansen en risico’s in de bio-technologie zijn groot. Tegen de eco-nomische trend in groeide de omzet indeze sector vorig jaar wereldwijd met17%. Het aantal Nederlandse biotech-bedrijven verdubbelde in de laatste vijfjaar. Hun kosten zijn zeer hoog. Nogmaar eenderde van de biotechbedrij-ven maakt winst. Een bedrijf als Cru-cell, dat zich richt op het ontwikkelenvan vaccins en antistoffen, moet eerstflink investeren in onderzoek, voor hethaar eerste producten kan verkopen.

Biotech

FOTO

: C

RU

CEL

L H

OLL

AN

D B

.V./

WW

W.C

RU

CEL

L.C

OM

Jolande Schoemaker, director Quality Affairs.

17

FlexibelJolande Schoemaker: ’We hadden en heb-ben ook nog steeds een reserveopslag(alleen voor de celbanken) in Engeland.

Verzendingen daarheen gaan per vlieg-tuig en vergen veel organisatie. In Hedelstaat precies dezelfde apparatuur als bijons. Ze weten waar ze over praten. Dat ismakkelijk. HLC stelt zich verder flexibelop. Het kan veel van onze wensen hono-reren. Zoals een eigen opslagtank inplaats van een hoekje in een vriesruimtedie ook door anderen wordt gebruikt.Dat biedt voldoende ruimte voor uitbrei-ding van de opslag. HLC was ookonmiddellijk bereid het materiaal op teslaan en te beheren volgens GMP, ’good

manufacturing practice’. Bovendien vol-doet HLC aan onze strikte eisen watbetreft permanente bewaking. Altijd eenback-up freezer, zodat in geval van noodhet materiaal opnieuw kan worden opge-slagen. Geheimhouding en goede traceer-baarheid. Overigens kennen we hetmoederbedrijf van HLC al tien jaar. Onzeeigen cryogene opslagtanks en benodigdeleidingen, apparatuur en gas zijn doorHoekLoos geleverd.’ x

Nadere informatie:www.crucell.comHoekLoos CryoserviceTel. 073 599 61 61

HLC biedt het hele proces van cryogeneverwerking, opslag van biologisch mate-riaal en bijbehorende transporten.Materiaal wordt opgeslagen in containersmet vloeibare stikstof of in ultra-lowvriezers op temperaturen tussen –79ºCen –196ºC. Dag en nacht is er bewaking.Een elektronisch systeem meet de tem-peratuur, controleert en rapporteert. Hetinvriezen gebeurt volgens het invries-protocol van de klant. Daarna zijn erverschillende mogelijkheden: het productmeenemen en zelf cryogeen opslaan,

HoekLoos Cryoserviceopslaan in de cryobank van HLC, oflaten verzenden naar de gewenstebestemming. HLC biedt ook trainingen op maat entijdelijk, gespecialiseerd personeel.Klanten van HLC: ruim zestig procentbiotechnische en farmaceutischebedrijven, veertig procent ziekenhuizenen universiteiten.

Nadere informatie:Tel. 073 599 61 61cryoservice@hoekloos.nl

Crucell NV is een biotechnologiebedrijf dat zich richt op het ontwikkelen vanvaccins en antistoffen tegen onder meer influenza, het West-Nijl virus, Ebola,

malaria en hondsdolheid. Het is beursgenoteerd (AEX en Nasdaq). Crucellopereert op eigen kracht, maar gaat ook samenwerkingsverbanden aan, zoals met

DSM en Sanofi Pasteur. Onlangs ontving het, samen met de Harvard MedicalSchool, een subsidie van 15,9 miljoen euro van het Amerikaanse ministerie van

gezondheid voor het ontwikkelen van een nieuw vaccin tegen HIV/AIDS. In de eerste helft van 2005 boekte Crucell een omzet van 16,1 miljoen euro.

Er werken 250 mensen.

FOTO

: C

RU

CEL

L H

OLL

AN

D B

.V./

WW

W.C

RU

CEL

L.C

OM

18

Wie het laatst lacht...Het lachen om Six Sigma zal wel nooit overgaan.

Wie noemt mensen nou ook ’green belt’ of ’master black belt’?Maar dat lachen verstomt bij het zien van de resultaten.

Of het groeiende aantal vacatures voor black belts.Dit blijkt toch niet ’alweer een voorbij vliegende rage’.

General Electric is er al tien jaar mee bezig en niet van plan te stoppen. Voor Six Sigma geldt: wie het laatst lacht...

door Jurjen de Jong en Roel Mazure

Nederlandse media schrijvenopvallend weinig over SixSigma. Het gezaghebbendeDuitse WirtschaftsWoche doetdat wel. Het blad sprak meteen aantal black belts en con-stateerde enkele invloedenervan op de arbeidsmarkt. Zozijn vooral geschoolde technicimet langdurige ervaring intechnische processen uit ophet bereiken van de rang vanblack belt. Dat is vaak eeninteressante stimulans voorhun carrière. Wirtschafts-Woche citeert een tevredenelektrotechnisch ingenieur vanSiemens Power Generation,producent van elektriciteits-centrales, waar vijf jaargeleden met Six Sigma isbegonnen: ’Als black belt hebik geen vaste taakomschrij-ving meer, maar ben ik steedsmet andere aspecten van debedrijfsvoering bezig. Dat

houdt het werk erg interessant.’

120 projecten in vijf jaarIn vijf jaar tijd was hij bijSiemens Power Generationbij niet minder dan 120 pro-jecten betrokken. Hij haastzich overigens te verklaren dathet lang niet altijd omingewikkelde, technische pro-cessen ging. ’In een aantalgevallen constateerde ik datde grootste kans op fouten ineen proces te maken had metde communicatie tussenverschillende afdelingen.’ Om dergelijke problemen opte lossen, is niet zo zeer tech-nisch inzicht nodig, maarvooral mensenkennis.’Ik breng dan de betrokken af-delingen bij elkaar om de tafelen zoek dan gezamenlijk naareen verbetering van het proces.’Dat valt niet altijd mee, omdat

er bij veel medewerkers aan-vankelijk veel argwaan blijktte zijn.

ArbeidsplaatsenHun grote angst is, dat blackbelts vooral in het aantalarbeidsplaatsen willen snoeienom op die manier de producti-viteit te verbeteren. De inge-nieur van Siemens verweertzich kranig tegen deze aantij-ging. ’Ik denk dat black beltsjuist arbeidsplaatsen veilig-stellen!’, zegt hij. ’Door pro-cessen te verbeteren, wordt dedienstverlening beter. Daar-mee blijft het bedrijf gezonden aantrekkelijk voor haarklanten.’ Overigens laat een woordvoer-der van Siemens weten dathet bedrijf in Nederland nietsdoet met Six Sigma. Dat looptdus parallel met de media-aandacht.

19

Zo werkt hetIets moet 5 cm. lang zijn, maar blijkt

4,9 cm. of 5,1 cm. In de statistiek

wordt die spreiding van 2 x 0,1 cm.

met het Griekse teken sigma (s) aan-

geduid. Hoe kleiner de spreiding, hoe

meer exemplaren voor de klant bruik-

baar zijn, en des te groter zijn tevre-

denheid over de leverancier.

Het percentage exemplaren dat afwijkt

van de ideale maat wordt aangeduid

met het sigmaniveau. Zo wil 3 sigma

zeggen dat 6,7% van de exemplaren

buiten de tolerantiegrenzen valt. Als

een proces het 6 sigma-niveau heeft

bereikt, zijn slechts 3,4 van de miljoen

exemplaren onbruikbaar. De verbeter-

methodiek Six Sigma streeft naar deze

hoge graad van perfectie.

De kracht van Six Sigma is het project-

matige karakter ervan. De methodiek

streeft ernaar processen te verbeteren

door de variatie in output aantoon-

baar te reduceren. Six Sigma schrijft

daartoe twaalf stappen voor, verdeeld

over vijf fases. Deze vaste volgorde

van werken geeft een projectteam

houvast.

Definitiefase

Selectie van proces en projectleider,

’black belt’. Die kiest green belts die

hem gedurende het project onder-

steunen.

Meetfase

Selectie van een meetbare karak-

teristiek (de CTQ – Critical To Quality)

van het proces. Specificatie van de

tolerantiegrenzen en toetsing van de

betrouwbaarheid van de meet-

methode.

Analysefase

Meten van het actuele gedrag van de

CTQ. Vastleggen van een kwantitatieve

doelstelling. Bepalen van parameters

die invloed hebben op CTQ.

Verbeterfase

Onderzoek naar de belangrijkste

invloedsfactoren. Ontwerp en invoering

van verbeteracties.

Controlefase

Borgen van het nieuwe proces door

het kwaliteitsbeheerssysteem aan te

passen.

Zo’n honderd grote Duitse organisaties hebben Six Sigma omarmd. Een van de gevolgen daarvan iseen groeiende belangstelling voor ’black belt’-opleidingen.

Invloed op werk en opleiding merkbaar

FOTO

: A

NP

FO

TO

n

20

Tien jaar geleden voerde General Electric (GE) de verbetermethodiekSix Sigma in. Wereldwijd. De gevolgen zijn groot. Nog steeds leidenverbeteringen tot een jaarlijkse productiviteitswinst van zo’n 3 à 4%.Alleen al in de Europese hoofdvestiging van GE Plastics in Bergen opZoom werken 25 black belts en 5 master black belts.

gebruik van het CAPmodel (ChangeAccelaration Process). Dat is een stap-penplan voor culturele veranderingen,zoals het implementeren van Six Sigma.’

Draagvlak’CAP gaat uit van de gedachte dat iedereverandering voor betrokkenen in eerste

instantie bedreigend is. CAP probeert barrièresweg te nemen door mensen

bewust te maken van denoodzaak tot verandering,

draagvlak daarvoor te creërenen geleidelijk tot een nieuwevisie te komen.’Aanvankelijk was het imple-menteren van Six Sigma dushet belangrijkste doel vanGE. Als een van de eerste mas-ter black belts binnen GEherinnert Kranenburg zich

Ook de Amerikaanse vracht-wagenfabrikant Paccar, sinds1996 eigenaar van DAF-trucks,werkt met Six Sigma. Bijvoor-beeld voor het lasproces. Inéén van haar fabrieken bleekeen grote variatie te bestaan inde tijd die nodig was om com-ponenten te lassen. Als gevolgdaarvan ontstonden wachttij-den in de productiestroom.Door de lastijden nauwkeurig

te meten en vervolgens deorganisatie en de inrichting vande laseenheden aan te passen,wist Paccar de variatie in las-tijden significant te verkleinenen wachttijden vrijwel teelimineren.Paccar is voor een belangrijkdeel afhankelijk van leveran-ciers van componenten. Daar-om stimuleert Paccar ook haarleveranciers om Six Sigma te

gebruiken. Het bedrijf wil opdie manier vertragingen en uit-val door gebruik van ondeug-delijke componenten vermin-deren, schrijft het bedrijf ineen eigen Six Sigma-brochure. Enkele jaren geleden isHoekLoos hiermee geconfron-teerd. Het gassenbedrijf vol-deed aan de eisen en is, mededaardoor, nog steeds ’prefer-red supplier’.

Linde Gas: recente, snelle startIn 2004 begonnen de eersteSix Sigma-projecten bij LindeGas. Dertien tegelijk, demeeste gerelateerd aan deDuitse organisatie, één in deBenelux. Voorjaar 2005 gingenzeventien projecten van start,waarbij ook vestigingen in bij-voorbeeld Hongarije, Italië,Polen, Slowakije, Spanje enTsjechië zijn betrokken. Ruud Sijs, de eerste black belt

Internationale ’master black belt’ van General Electric:

’Keuze van projectgroep leden is heel belangrijk’

De beslissing om wereldwijd Six Sigmate gaan gebruiken, is op het allerhoogsteniveau genomen door Jack Welch, dietoen ’president’ was. ’Die optimale steun vanuit de top van hetbedrijf betekent niet dat Six Sigma in allevestigingen even makkelijk werd inge-voerd’, vertelt Marcel Kranenburg, masterblack belt bij GE Plastics in Europa.’De impact van Six Sigmaop de cultuur van eenorganisatie is groot.Als een van degrootste bedrijventer wereld heeft GEte maken met veelculturen. Six Sigmais een typischAmerikaans mana-gementsysteem.Gelukkig maaktenwe binnen GE

nog goed, dat niet alle managers evengoed bijdroegen aan de verbetertrajecten:’Dan vroeg ik voor een projectteam debeste twee mensen, maar kreeg ik detwee die op dat moment het best gemistkonden worden. Dat werkte niet altijdoptimaal.’

Objectieve kijkDe keuze van projectgroepleden ziet

’Mister S ix Sigma’Dit is Jack Welch, volgens velen ’mister SixSigma’. Die eer komt hem ten dele toe. Deverbetermethodiek Six Sigma werd in 1987door Bob Galvin ontwikkeld, toenmalig top-man van het eveneens Amerikaanse Moto-rola. Het bedrijf boekte er onmiddellijksucces mee. Maar de grote vlucht kwaminderdaad pas toen Jack Welch, topmanvan General Electric, in 1995 besloot dat

FOTO

’S:

GEN

ERA

L EL

ECTR

IC

Producten van GE Plastics zijn terug te vinden in de meest uiteenlopende voorwerpen.

DAF laat leveranciers meedoen

21 21

handen neemt. Een belangrijke vuist-regel is, dat je ook medewerkers kiest diede gevolgen van een veranderingsprocesaan den lijve zullen ondervinden. Teneerste zijn dat de mensen die het betref-fende proces werkelijk van binnenuitkennen.Bovendien zijn dat ook degenen diehet nieuwe proces uiteindelijk dagelijksmoeten ’dragen’. Voor het eindresultaatis hun inbreng dus cruciaal.’

Het belang dat GE stelt in Six Sigma valtnauwelijks te overschatten. Tekenend is,dat zo’n 15% van de medewerkers vanhet bedrijf inmiddels een Six Sigma-certificaat heeft gehaald.’Alleen al in Bergen opZoom werken 25actieve black belts,die gemiddeldmet drie pro-jecten tegelijkbezig zijn.’Daarbij gaathet nietalleen omproductie-processen,

bij HoekLoos: ’Six Sigmawordt nu breed ingezet: bijverkoop, distributie, productie,intern transport, omgang metklachten, factuurafhandelingen in magazijnen.’ Het eerste project in deBenelux betrof bulkdistributieen tankplaatsingen. Intussenheeft HoekLoos ook haartweede black belt in huis,afkomstig van General Electric,

en zijn ruim tien medewerkersals green belt actief.Van de diverse Six Sigma-projecten van dit moment valthet project in IJmuiden op,omdat hier de klant, Corus,nauw bij betrokken is. Doel isom vraag en aanbod van zuur-stof beter op elkaar af te stem-men en daarmee verliezen enkosten te besparen. ’Voor heteind van het jaar zullen we dit

doel grotendeels bereiken’,aldus Sijs. Duidelijk is dat SixSigma ook bij HoekLoos eenblijvende invloed heeft. ’Teke-nend is het aantal deelnemersaan onze Six Sigma-trainin-gen. Vorig jaar waren dat erzes, dit jaar zijn het er al elf.Meer en meer afdelingenzullen met Six Sigma te makenkrijgen, tot het overal in onsbloed zit.’

e, snelle start

zijn gigantische organisatie binnen vijf jaareen Six Sigma-bedrijf moest worden. Degrote successen van GE worden voor eengroot deel aan Six Sigma toegeschreven. Veel Amerikaanse organisaties hanterensindsdien de methodiek. Hun Europesevestigingen doen meestal mee. Vervolgens zijn ook Europese bedrijven demethodiek gaan omarmen.

ack belt’ van General Electric:

p leden is heel belangrijk’

FOTO

: A

NP

FO

TO

Kranenburg als een van de belangrijkstetaken van een black belt. ’Een black beltis in de eerste plaats facilitator van hetSix Sigma-proces. In feite hoeft hij zelffeitelijk geen verstand te hebben van hetproces dat hij onder handen heeft. Vooreen objectieve kijk is het zelfs beter alshij dat proces niet kent! Daarnaast heb jemensen nodig die juist wel intensiefbetrokken zijn bij het proces dat je onder

GE manifesteert zich wereldwijdals een van de belangrijkste’evangelisten’ van Six Sigma. InNederland neemt GE deel aanSix Sigma Summits. Daarin doen inmiddels achttien grote orga-nisaties mee, waaronder DAF,HoekLoos, KPN en Philips. ’Tijdens de vele openbarecongressen en seminars over SixSigma hoor je vooral de succes-verhalen’, vindt Kranenburg.

’In de beslotenheid van dezeSummit, die een aantal keren perjaar wordt gehouden, kunnen’master black belts’ ook hunminder geslaagde ervaringen uit-wisselen. Daar leren we allemaalveel meer van.’

Nadere informatie:www.generalelectric.com

Succesverhalen?S ix Sigma’

n

Marcel Kranenburg

FOTO

: A

LBER

T JO

OS

EN

maar ook om administratieve of com-merciële processen. Six Sigma is in prin-cipe op ieder proces toepasbaar.

ProductiviteitswinstIn bepaald opzicht ging het tien jaargeleden makkelijker. Toen had je nogeenvoudige verbeterpunten: het ’lowhanging fruit’. Inmiddels is dat welgeplukt. Toch levert Six Sigma jaarlijks nog steedseen productiviteitswinst op van 3 à 4%.Dat is mede te danken aan het feit dat deorganisatie inmiddels ook leveranciersén afnemers stimuleert om de metho-diek te implementeren.

HoekLoos SECCURA®: het nieuwe gemakrond de verantwoordelijkheid voor uw cilindervoorraad.

De turnkey oplossing voor aanvullen en aansluiten van uw gascilinders en -pakketten.

Waarschijnlijk zijn één of meer mensen binnen uw organisatie verantwoordelijkvoor een optimale gassenvoorziening. Maar wat gebeurt er bij ziekte of vakantie?Wie bestelt dan bijtijds de gassen? En hoe is de veiligheid gewaarborgd?Of nog iets heel anders: heeft u er ooit bij stilgestaan wat het zou kunnen gaankosten als uw (productie)processen helemaal stil zouden komen te vallen, alleenomdat het gas op is?

Het nieuwe HoekLoos SECCURA-pakket is even simpel als doeltreffend: wijkunnen uw gassenvoorziening op het gebied van cilinders en cilinderpakkettenvan u overnemen. Waarbij we de voorraad bewaken, die eventueel aanvullen, legecilinders verwisselen voor volle en een controle doen op lekkage. U uw werk, wijhet onze.

De voordelen zijn helder: gemak voor u, besparingen op onnodige eigenpersoneelskosten, geen stilstand door een tekort aan gas en de grootst mogelijkeveiligheid dankzij onze getrainde chauffeurs.Zekerheid op alle fronten, da’s de belofte van SECCURA. Bel nu voor een afspraakdie u tot niets verplicht.

HoekLoos. Ideas become solutions.

HoekLoos B.V. | Havenstraat 1 | Postbus 78 | 3100 AB SchiedamTel. 010 2461470 | Fax 010 2461506 | info@hoekloos.nl | www.hoekloos.nl

205.1241 AdvSeccuraHL 19-10-2005 15:58 Pagina 1**eendracht **Opmaak 3 HD:private:tmp:501:TemporaryItems:

23

Micro c.v.

Peter Stocks, 48 jaar, geboren in Düsseldorf,vader van twee kinderen. Is manager West-Europa enlid Raad van Bestuur vanLinde Gas.

Studeerde, na het gymnasium, bedrijfsweten-schappen in Keulen enPennsylvania.

Werkte vijftien jaar bij hetstroom- en gasbedrijf VEBA(opgegaan in E.On) en wasdirecteur van de gassen-bedrijven Air ProductsDeutschland en Messer Griesheim.

Op

pers

oonl

ijke

titel daar een goed voorbeeld van. Dit project

richtte zich op de transporten voor hetvullen van bulktanks bij klanten. Daarinwaren verbeteringen mogelijk en die zijninmiddels aangebracht. Zo hebben diversetankwagens een optimalere standplaatsgekregen. De distributie is daardoor aan-toonbaar verbeterd. Hoewel dat project is afgerond, stopt hetproces daarmee niet. Want de omstan-digheden veranderen voortdurend. Daar-om blijven we het distributieprocesmonitoren en waar nodig aanpassen. Datis de kracht van Six Sigma; het helptprocessen te verbeteren en stimuleert omdie verbeteringen te borgen.

Dat is ook precies wat klanten van onsmogen verwachten. We zijn misschienniet altijd de goedkoopste leverancier,maar bieden wèl meerwaarde. Bijvoor-beeld in de vorm van flexibiliteit enreactiesnelheid. Eén telefoontje is vol-doende om ons te mobiliseren. Daarinkunnen we, met hulp van Six Sigma,steeds verder verbeteren. Dat stelt onzeklanten in staat om hùn klanten tevredente maken. En dat is uiteindelijk onsgemeenschappelijk doel. x

Toen ik voor het eerst van Six Sigmahoorde, was ik daar sceptisch over. Mijnreactie was: het zoveelste nieuwemanagementinstrument, uitgevondendoor consultants die er veel geld aanwillen verdienen. Toen ik me echtermeer in de methode verdiepte, ontdekteik al snel het potentieel van Six Sigma. Ik besefte hoe fundamenteel de uitgangs-punten ervan waren, en dat veel goedgeleide, succesvolle organisaties onbe-wust al lang Six Sigma-achtige methodentoepasten. Want waar gaat het uit-eindelijk bij Six Sigma om? De klant!

Een belangrijk uitgangspunt van SixSigma is, dat het steeds om kortlopende,afgeronde projecten gaat, die in enkelemaanden aantoonbare resultatenopleveren. Die successen zijn de bestestimulans om verder te gaan. Ik moettoegeven, dat we bij Linde met veel tecomplexe projecten begonnen. Daarhebben we van geleerd. Aanvankelijk werkten we ook sterk van-uit de directie. Nu is commitment van dedirectie uiteraard belangrijk. Maar deverantwoordelijkheid en de budgettenzijn dit najaar naar operationeel niveauovergeheveld. Want Six Sigma gaat overde problemen van alledag op de’werkvloer’ heen. Six Sigma is vooral eenmentaliteit, deel van de dagelijkse realiteit. Het eerste Six Sigma-project dat vorigjaar bij HoekLoos werd uitgevoerd, is

Aantoonbare resultaten

FOTO

: LI

ND

E G

AS

Henk Zorge was die ochtend aanwezigop Pernis: ’Ik zat in vergadering. Hetlicht knipperde een paar keer en viel toenuit. Er was net een presentatie aan degang met gebruikmaking van een laptop.Die werkte door op de accu, maar debeamer niet. Wij konden niet vermoedenwat er aan de hand was, dus onze discussieging gewoon door. Ruim een uur laterwas het lunchtijd en pleegde een van deaanwezigen wat telefoontjes. Die hoordetoen wat er gebeurd was en vroeg mij omte komen helpen.’

– Wat heeft dat nog een tijd geduurd...Zorge: ’Ach, je kunt in dat uur wel alle-maal op de fabriek gaan staan dansen,maar dat heeft niet veel zin. Je moet inzo’n fase vooral de ingebouwde beveili-gingen hun werk laten doen. Ze moetenvan hun druk en temperatuur af. Danpraten we over 60 bar en op 1.300 graden.Het zijn fabrieken met een enormeinhoud, dus dat duurt even.’

– Je weet natuurlijk niet zeker of die fasegoed gaat verlopen. Was er geen oekaze omallemaal de schuilkelder op te zoeken?Zorge: ’Nee. Maar dat eerste uur is inder-daad wel onzeker. Dat had niemand ooitmeegemaakt; dus je weet niet wat erop je afkomt. Maar als dat eerste uurgoed gaat, dan geeft dat wel heel veelvertrouwen.’

– Hoe kunnen fabrieken dat langzamestoppen veilig en rustig doen, zonder dat zestroom hebben?Zorge: ’Alle kleppen hebben hun ’veiligeactie’. Een koelwaterklep zal zonder aan-sturing altijd open vallen. Een stoomklep

Pernis plotseling platdoor Jurjen de Jong

Grootste van Europa, een van degrootste ter wereld. Kan 44.000 literruwe olie per minuut verwerken. Pro-duceert voornamelijk benzine, die-sel, lpg, kerosine, nafta, smeerolieen scheepsbrandstof.

Op Pernis bevinden zich ook belang-rijke fabrieken van Shell NederlandChemie en derden.

(bron: www.shell.nl)

Shell NederlandRaffinaderij

24

Meer dan vijftig fabrieken die ineens uitvallen als nasleep van een stroom-storing. Niet in New Orleans of deDerde Wereld, maar ’gewoon’ in Pernis,juli 2005. Dat is uniek in de geschiedenisvan Shell. Installaties worden afzonderlijkwel op zo’n calamiteit getest. Klep voorklep. Maar niet tientallen fabriekentegelijk. Hoe doorstonden ze dat?

Direct na het uitvallen van de fabrieken opPernis moest Shell grote hoeveelhedenbrandbaar materiaal ’affakkelen’. De vlammen waren kilometers ver te zien.ANP-foto was direct ter plaatse.

Henk Zorge werkt tien jaar bij Shell Pernis en is verantwoordelijk voor alle operationeleprocedures met betrekking tot stops, testen en starten van de installaties die samen de water-stof leveren.

zal van zichzelf altijd dichtvallen. Eenfakkelklep gaat uit zichzelf open. Dat isallemaal precies wat bij uitval gebeurenmoet, en is verankerd in het design. Maar daarbij kunnen wel dingengebeuren die je niet had verwacht. Deprocesoperators beschikten wel overnoodstroom. Die konden het procesvolgen. Onregelmatigheden meldden zijaan een inmiddels gevormd crisisteam.

Dat is overigens vooral bezig met de vol-gende fase. Daarin moeten allerleicontroles uitgevoerd worden. Er zijnonderdelen die niet nat mogen worden.Bepaalde leidingen moeten gespoeldworden met stikstof, het zogeheten

Een van de lastigste klussen tijdensde stops bij Shell is het explosievrijmaken van de propaanunit. Bij destop in 2000 was dit onderdeel oor-zaak van de vertraging van de helestop. Dus werd de propaanunitspeerpunt in de evaluatie. Voor het explosievrij maken, gaanvele liters stikstof door de leidingen,die propaan verdrijven. Stikstof isvloeibaar in de tankwagen (ongeveer–180 graden). Een verdamper maakthet gasvormig, maar het is dan altijdnog koud. Daardoor is het propaanook vloeibaar en dus lastiger weg tekrijgen. Conclusie (het laat zichraden): purgen met warme stikstof.

Daarvoor heeft HoekLoos in 2004speciale apparatuur meegenomen,waarvan de temperatuur traploosgeregeld kan worden, zelfs tot hon-derden graden boven nul.Henk Zorge van Shell vertelt of datbeviel: ’De propaanunit was nu deeerste installatie die we kondenvrijgeven voor werkzaamheden. Dusdeze verbetering handhaven we.’

Purgen met warme stikstof

purgen. In die fase heb je heel veel werk,zeker ook voor HoekLoos. Eerste prio-riteit is om de utilities (stoom, stroom,lucht, gassen, water...) weer op orde tehebben. Zo lang daar één van ontbreekt,kun je helemaal niets. Maar zodra hetweer werkt, begint het opnemen van deschade. In ons deel van Pernis is die ver-waarloosbaar; elders valt dat ook erg mee.Dat geeft ook veel vertrouwen. En datmaakte, dat we snel weer kondenopstarten.’ n

(Over de precieze oorzaak van de stroom-storing was bij het ter perse gaan vandeze editie nog geen informatie bekend.)

’Dit had

niemand

ooit

meegemaakt’

25

De moeder aller stops vond in 2004plaats. Groot onderhoud, een paarnieuwbouwprojecten, plus grote aanpas-singen. Daardoor was het bijzonder drukop de raffinaderij. ’Alle verloven wareningetrokken, ook bij de meeste van devijftig bedrijven (contractors) die wijinhuren’, vertelt Henk Zorge.De voorbereiding van de stop in hetnajaar van 2004 begon voor Zorge ruimanderhalf jaar eerder. Voor dat momentis al op veel hoger niveau bekekenwanneer Pernis in onderhoud kan. Datheeft alles te maken met de productie-planningen van Shell wereldwijd. Destops van fabrieken overal ter wereldhebben invloed op elkaar. Bovendienzijn fabrieken op een raffinaderij ineen keten aan elkaar gekoppeld, dienaadloos doorloopt naar fabrieken van

klanten. Zitten die klanten toevallig ophetzelfde moment om een stop verlegen?Dat wordt allemaal meegenomen in deplanning.’

VeiligheidUiteraard werkt Shell vaak met dezelfdespecialisten, maar die moeten wel tijdigworden vastgelegd. ’We kunnen niethebben dat zij in die periode door eenconcurrent zijn geboekt.’Elke onderhoudsstop begint met eenstartinstructie, waar Shell de contractorsbrieft over de details van de installatie,de veiligheidsvoorschriften, specifiekerisico’s en beheersmaatregelen. Dieinstructie is verplicht voor alle aan-nemers. Daarna leggen de operators vanShell de fabriek stil volgens een vast-staande ’shut down’-procedure. Vervol-gens moeten de gevaarlijke stoffen uit deleidingen. Daarvoor wordt HoekLoosingehuurd.’ Als de installatie is vrijgegeven, wordt dehele fabriek stap voor stap gedemon-teerd, geïnspecteerd en schoongemaakt.Maar dat vrijgeven gebeurde in 2004 als-maar niet. Men kon de installatie nietloskoppelen van de eeuwig brandendefakkels. De oorzaak was niet voor dehand liggend: zoutafzetting in leidingen.Cruciale afsluiters hadden ook een zout-laagje en gingen daardoor niet meerdicht. Het betrof de leidingen voorbrandbare restgassen. Die leidingenvormen een netwerk, dat uitmondt ineen fakkelpijp. Dergelijke zoutophopingdaarin is zeer ongebruikelijk. De eerste dagen van de shutdownmoesten technici de fabriek separerenvan de fakkel. Daarna was het zaak hetzout te verwijderen. Contractors waren alop het terrein, stonden eigenlijk klaarvoor heel ander werk. Shell als geheel zaldit niet gauw nog eens meemaken. Wanthet evaluatierapport van een stop wordtwereldwijd verspreid. Dus de geleerde

lessen kunnen direct overal worden toe-gepast.

TestenNadat alle instrumenten zijn gekali-breerd en alle installaties weer gemon-teerd, volgt het testen. Zorge: ’Eenbelangrijk onderdeel daarvan is decontrole, met HoekLoos, of de appara-tuur gasdicht is. Pas daarna mogeninbedrijfstellers de regelkringen – zelf-standige delen van de installatie – testen.Door op deze manier de hele installatiedeel voor deel te testen, is de kans hetgrootst dat de fabriek als geheel strakszonder problemen weer kan wordenopgestart.’Maar als de fabriek weer draait, is hetwerk van Zorge en zijn collega’s nog nietklaar. ’Alle bevindingen van een onder-houdsstop worden in rapporten vast-gelegd. Daar ben ik na een stop nog weleen maand of drie mee bezig.’ Intussenkijkt hij natuurlijk ook al weer twee jaarvooruit naar de volgende onderhouds-stop? ’Ja, en veel verder. De grote stopsstaan vaak al tien jaar van te voren op deplanning. En vergeet alle kleinere stopsniet, die tussen de grote onderhouds-stops gepland zijn. ’x

De ’geplande stop’ is een soort APK voor fabrieken. In Pernis vergt die jaren vangedegen voorbereiding. Uiteindelijk zijn gedurende enkele weken bijna tweeduizendexternen over de vloer, met al hun apparatuur. Hoe goed georganiseerd ook, een stopblijft een vat vol verrassingen. De laatste keer was er acht dagen vertraging. Dat is veelen kost geld.

(LNS). Een jaar of vijf geleden begon ditbedrijfsonderdeel als HoekLoosIndustrial Services. De activiteitenstrekten zich al snel uit over heel Euro-pa, met uitschieters naar bijvoorbeeldBrazilië en Singapore. De klanten zijnveelal multinationals, bij wie de naams-bekendheid van Linde groter is dan dievan HoekLoos; vandaar de naams-wijziging. Het hart van deze organisatieblijft in Schiedam, maar er komensteeds meer satellietvestigingen in hetbuitenland.

Nadere informatie:Tel. 010 2461460industrialservices@hoekloos.nlinfo@linde-nitrogen-services.com

Nieuwe naam:Linde Nitrogen ServicesPurgen (het spoelen van leidingen) engrondvriezen (bijvoorbeeld voortunnelbouw) zijn twee van de hoofd-activiteiten van Linde Nitrogen Services

26

Ook geplande stop is vat volTweeduizend externen over de vloer

verrassingenverrassingen

27

nieu

ws

Veilig vergrijzen vergt feller verlichten

De vergrijzing van de samen-leving gaat nog jaren durenen krijgt steeds meer invloedop verkeersveiligheid. Onderandere door de afname vanhet gezichtsvermogen vande gemiddelde weggebruiker. Volgens sommige statistiekenheb je op je veertigste twee-maal zoveel licht nodig als opje twintigste om hetzelfde tezien. Op je zestigste zou dat albijna zes keer zoveel zijn. Enop je zeventigste zelfs tienkeer. Dit beïnvloedt uiteraardniet alleen hen die slechterzien, maar evenzeer degenendie slechter gezien worden.Voor behoud van hetzelfdezicht (op de weg) moet eenvergrijzende samenleving dusbeter verlichten.Een xenonlamp geeft zekertweemaal zoveel licht als devoor auto’s gebruikelijke halo-geenlamp en gebruikt minderenergie. De prijzen van de lampendalen, inmiddels naar zo’nhonderd euro. Terwijl delevensduur van xenonlampenveelal wordt omschreven als’een autoleven lang’. Er zijninmiddels dan ook Japansemiddenklassers met dit typeverlichting.Maar die lamp moet danwel in een goed armatuurbevestigd worden. Dat gebeurtniet altijd. Een Zweeds auto-blad – in Scandinavië is lichtecht een issue – testte ooitnegen auto’s op dat laatste.Eenvoudig door de lengte ende breedte van de dimlicht-bundel te meten. Een Renaultkwam er toen het slechtst af,zelfs slechter dan diverseauto’s zonder xenonlicht. EenVolvo scoorde extreem goed,veel beter ook dan andereVolvo’s.Philips Automotive Lightingproduceert vele honderden

miljoenen autolampen perjaar en is daarmee een zeerbelangrijke speler op dewereldmarkt. De grote Philips-fabriek in Aken werkt ookvoortdurend aan innovatie. Zois er nu de XenEco-lamp,gemaakt van milieuvriende-lijke materialen.

Xenon is een edelgas. Hetvormt 0,0000087% van de

lucht. Dit gas isoleren uitlucht vergt gespecialiseerdeapparatuur. Een luchtsplitservan HoekLoos beschikt daar-over en levert dit edelgas aanPhilips in Aken.

Nadere informatie:Speciale gassen: HiQ HelpdeskTel. 0313 490440hiq@hoekloos.nl

Met halogeenkoplampen.

Met xenonkoplampen.

28

Wer

eldw

ijd

Gekreukeld, gerafeld, gebleekt...als het maar is aangetast. Datis een must voor bepaaldekledinglijnen. Die noemt menbijvoorbeeld ’stone washed’.Meestal heeft het productie-proces van die kleding meerte maken met chemischebehandelingen (vooral zuren)dan met stenen. En daar

wordt het milieu doorgaansniet beter van. Een alternatiefis kleding bestralen met kei-harde korrels bevroren CO2.Die lossen na gebruik meteenweer op in de lucht. Je kunt erook figuren mee aanbrengenop kleding. De methode heefteen gedeponeerde handels-naam, CryoTex. x

Nadere informatie:Droogijsstraalmachines in diverse maten: HoekLoos CryoCleanTel. 010 2461542 www.cryoclean.com

De bijbehorende droogijskorrels(Icebitzzz):Tel. 020 5811211

’Kapot’ is cool

29

Adresgegevens

HoofdkantoorTel. 010 246 16 16 e-mail: info@hoekloos.nl

Tonnage & On-site ProductieTel. 010 246 12 70 e-mail: tonnage@hoekloos.nl

HoekLoos MedicalTel. 040 282 58 25 e-mail: medical@hoekloos.nl

HoekLoos ChemieTel. 010 246 14 70 e-mail: chemie@hoekloos.nl

HoekLoos VoedingTel. 010 246 14 70 e-mail: voeding@hoekloos.nl

HoekLoos Metaal & IndustrieTel. 010 246 14 70 e-mail: metaal@hoekloos.nl

HoekLoos CryoCleanTel. 010 246 15 42 e-mail: cryoclean@hoekloos.nl

HoekLoos CryoserviceTel. 073 599 61 61e-mail: cryoservice@hoekloos.nl

Linde Nitrogen ServicesTel. 010 246 14 60

Linde Gas BelgiumTel. +32 388 08 500 e-mail: contact@linde-gas.be

Colofon

Halfjaarlijks magazine voor relaties vanHoekLoos.

Hoofdredactie:Jurjen de Jong Communicatie, AmstelveenTel. 020 641 39 37 e-mail: info@dejongcom.nlwww.dejongcom.nl

Redactie:P.B. de Bruine, P.H. Kuipers, H.J. Meeder, P.A.M. Ripson

Concept en vormgeving:Niek Wensing, Huis ter Heide (U.)

Fotografie:Hans de Lijser (tenzij anders vermeld)

Opmaak/litho/druk:Drukkerij De Eendracht, Schiedam

Productie:HoekLoos, afd. Communicatie, P.B. de Bruine

Redactiesecretariaat/informatie:HoekLoos, afd. Communicatie,Postbus 78, 3100 AB Schiedam. Tel. 010 246 13 56, fax 010 246 13 69E-mail: flow@hoekloos.nl

Overname van artikelen en/ofafbeeldingen uit ’Flow’ is uitsluitend toegestaan na toestemming van het redactiesecretariaat.

Cd’s en dvd’s zijn gemaaktvan polycarbonaat. BayerMaterialScience heeft eengrote polycarbonaatfabriekneergezet in het ShanghaiChemical Industrial Park, een

van de snelst groeiendebedrijventerreinen voor che-mie van heel China. Diefabriek kan alleen draaien alser voldoende koolmonoxideen waterstof beschikbaar zijn.

Made in ChinaBayer heeft daartoe eencontract gesloten met eenjoint venture van Linde Gasmet de Shanghai Coking &Chemical Corporation. x

Hoogste brug ter wereldAutorijden boven de wolken.Dat kan regelmatig op deMillau-brug in Zuid-Frankrijk,onderdeel van de autoroutenaar Barcelona. De afstandtussen het wegdek en hetlaagste punt van het dal er-onder is 270 meter. Maar detitel ’hoogste brug ter wereld’ontleent de Millau aan dehoogte van een van de zevenpijlers: 343 meter. De lengtevan de brug is 2,5 km. Hijging vorig jaar open, na driejaar bouwen.Aan de bouw is bijgedragendoor betonspecialist Samt

Armaturiers. Dat bedrijf heeftLinde benaderd voor het gasCorgon 18 (een argon-/CO2-

mengsel). Daarmee is debetonbewapening van depijlers gelast. x

www.hoekloos.nl

30

Altij

d&

over

alzomaar een gastoepassing

De wedstrijd is in volle gang.De druk is hoog. Opeens gaathet mis. Heftige pijn! De eerstehulp snelt toe. Conclusie: nietsgebroken. Op zich kan de wed-strijd verder. Maar die pijn isniet weg. En te hevig voor hetleveren van de gewenste top-prestatie. Pijnstillers, zoals pil-len of injecties, zijn verboden.De tijd dringt; de wedstrijdmòet door. Dan rest maar éénoplossing; een paar wolkjesgas. Kwestie van een paarseconden. Het is niet meerdan gevolgen bestrijden, maaro zo praktisch. In de topsportweten ze er alles van. Vooral

bij voetbal, hockey, tennis enin de draf- en rensport.Het wolkje gas is CO2 in deallerhoogste, medicinale kwa-liteit. In de cilinder is hetvloeibaar. Het komt via deverstuivers gasvormig naarbuiten. Die expansie, vanvloeibaar naar gasvormig,onttrekt energie (warmte) aande omgeving, waardoor hetkoud wordt. Die kou verdrijftde pijn. Lang genoeg om dewedstrijd af te maken...Overigens zijn fysiothera-peuten de grootste afnemersvan dit product. Zij gebruikenhet bij de behandeling van:

• verstuikingen• bloeduitstortingen• rugpijn ten gevolge van ver-

groeiingen• postoperatief oedeem• tendinitis (ontsteking van

pezen) en• sciatica (lage rugpijn).

Uiteraard is van belang om teweten wat de temperatuur vande huid is en hoe die veranderttijdens het spuiten. Daaruitvalt immers af te leiden hoelang gespoten moet worden.Dergelijke temperatuurmetin-gen zijn mogelijk met infra-roodtechnologie. Het merk

Psssssst. Weg pijn!

FOTO: DE PERSONEELZAAK B.V.

Easycryo levert geïntegreerdetemperatuurmeting in de spuit-apparatuur. Een lcd-schermpjemeldt de temperatuur van deopperhuid voor en tijdens debehandeling. De gasvoorraaddie aan de Easycryo is gekop-peld kan variëren. Van een for-se fles tot aan een kleine in deEHBO-tas, om snel mee hetveld op te hollen. x

Nadere informatie:Over het proces: www.easycryo.comen www.stim-form.comOm te bestellen: info@linde-gas.be