1. 1. PJ II(HISTORIA)
2. 2. Historia Historia e Shqipris n t vrtet nuk prfshin vetm t dhnat historike t hapsirs gjeografike mbi t ciln gjenden territoret shqiptare por edhe hapsirat e tjera t banuara me shqiptar e q kan mbetur jasht kufijve t Shqipris s sotme e q n t kaluarn kan qen nj trsi. Apolonia
3. 3. Lashtsia Mendohet q rrjedha parahistorike e shqiptarve t jet nga nj fis i strlasht indo-evropian t cilt historiani grek Herodoti i prshkruante me emrin "pellazg". Shum njerz i quajn shqiptart pasardhs t drejtprdrejt t nj fisi t lasht ilir, me emrin "Albani",ose "Albant" i cili ishte i vendosur n Shqiprin e sotme. Disa t tjer mendojn se Shqiptart dhe ilirt jan pasardhs t pellazgve, q kan jetuar mijra vjet para Krishtit. Prania e tyre mund t shikohet shum mir n ndrtimin politik n shekullin e 6 p.e.s. Metalpunues dhe lufttar t shklqyer, ilirt krijuan shum mbretri t vogla brenda vendit t tyre, duke luftuar ndrmjet njeri-tjetrit pr kohn m t madhe t historis s tyre. Vetm gjat shekullit t 6 p.e.s, t gjitha mbretrit u bashkuan pr t mbrojtur vendin nga fqinjt: nga mbretria e Molosianve n veri te Shqipris, mbretria e Maqedonis dhe nga mbretria e Pionis.
4. 4. Pellazgt Pellazgt ishin nj popull i lasht indo-evropian q sipas disa shkrimeve t lashta t lna nga (Homeri, Herodoti, Tukididi etj.) jetonin n pellgun e Egjeut dhe n bregdetin perndimor t Azis s Vogl, n Peloponez, n Greqin Qendrore, n Thesali dhe n afrsi t ktyre viseve.N mesin e mijvjearit t tret dhe n fillim t mijvjearit te dyt para Krishtit erdhn nga stepat e Lindjes grupe t reja popujsh q merreshin me blegtori. Ktu u przien me banort vends dhe kshtu u krijua bashksia e re kulturore e Gadishullit Ballkanik. Kjo popullsi mendohet t jet popullsia e lasht pellazge. Sipas shum studiuesve shqiptar e t huaj, pellazgt ishin paraardhsit e ilirve.
5. 5. Vija Egnatia
6. 6. Ilirt Ilirt, paraardhsit dymij vjear t kombsis s sotme me prejardhje gjenetike t grupeve fisnore t familjeve t mdha shqiptare si n zonat urbane e rurale si dhe nga studimet mbi shum individ me lidhje gjaku 99% shqiptare, vrtetuar edhe nga studimet e botimet e fundit nga institutet krkimore shkencore nga Evropa kontinentale, SHBA e Kanada, nga specialistt e huaj dhe shqiptar t shkencave antropologjike, gjenetike e arkeologjike, banonin q nga pjesa veri-perndimore e Detit Adriatik deri n Detin Jon, si dhe prgjat kufirit toksor t Gadishullit Ilirik me Dalmatt, Maqedonasit dhe Grekt.
7. 7. Shqipria nn sundimin osman Sulmet e ushtrive osmane pr pushtimin e viseve shqiptare nisn n mesin e viteve 80 t shek. XIV. T udhhequra nga bejlerbeu i Rumelis, Timurtash Pasha, n vitin 1385 ushtrit osmane, pasi morn Sofjen, u futn n Shqipri dhe pushtuan qytetet e Shtipit, t Prlepit, t Manastirit dhe t Kosturit. N dokumente perndimore dhe osmane t shek. XIV-XV pr qytetet e Shkupit, t Manastirit, t Kosturit, t Janins etj., si dhe pr Fush-Dardanin shprehimisht sht shnuar se ato ishin "n Shqipri" apo "n tokat shqiptare".
8. 8. Sknderbeu Gjergj Kastrioti ishte djali m i vogl i Gjon Kastriotit dhe i princeshs Vojsava, fmija i fundit midis 4 djemve dhe 5 vajzave. Mendohet se lindi m 6 maj 1405 n Diber. U mor peng si nizam pas thyerjes s t atit nga Sulltan Murati m 1421 dhe u drgua n oborrin e Sulltanit n Adrianopoj. Atje, zgjuarsia dhe shkathtsia e uan Gjergjin n shkolln e sulltanit (iogllanve) q prgatiste komandant e npuns.Natyra i kishte dhn dhunti mendore e fizike. Atje mori emrin Isknder (Aleksandr). Pas mbarimit t shkolls, Gjergj Kastrioti "(Sknderi)" kreu detyra ushtarake n Ballkan e n Azin e Vogl, duke u dalluar pr trimri dhe pr kt arsye iu dha titulli bej q do t thot princ ose fisnik pra Sknderbeg do t thot Aleksandri princ ose fisnik. Ai nuk e harroi vendin e tij t dashur dhe priste me padurim rastin t kthehej n tokn q e lindi. Me vdekjen e t atit, ai shpresonte t'i zinte vendin, por n fakt sulltani e emroi sanxhakbej jasht tokave shqiptare. Sknderbeu nuk hoqi dor nga ideja pr t'u kthyer n Shqipri n fronin e t atit, deri n vitin 1443 kur ai u nis kundr Janosh Huniadit nn komandn e bejlerbeut t Rumelis.M 3 nntor 1443 n afrsi t Nishit, u ndeshn dy ushtrit. Ushtria osmane u shpartallua dhe u trhoq n panik. Sknderbeu filloi t zbatonte planin e kryengritjes, s bashku me 300 kalors shqiptar e me t nipin Hamza Kastrioti, u kthye n Dibr, ku populli e priti si lirimtar. Mori masa pr prforcimin e rrugve nga mund t vinin osmant, dhe prej andej iu drejtua Krujs.
9. 9. Me nj ferman t rrem shtiu n dor qytetin e garnizonin dhe kshtu m 28 nntor 1443 u shpall rimkmbja e principats s Kastriotve. Mbi kshtjelln e Krujs u ngrit flamuri me shkabn e zez dykrenare i Kastriotve. Kryengritja u prhap shpejt n viset e tjera dhe feudalt e tjer u ngritn gjithashtu. Gjat dhjetorit, Shqipria e Mesme dhe e Veriut u spastruan nga forcat osmane, u liruan njra pas tjetrs kshtjellat e ksaj zone. Sknderbeu ishte organizatori i Kuvendit t Arbrit, n t cilin u zgjodh si prijs i Lidhjes Shqiptare t Lezhs. Ai u martua me t bijn e Gjergj Arianitit me Donika Arianitin pr t forcuar lidhjet e tij me principatat e tjera.N janar t vitit 1468 Sknderbeu u smur gjat zhvillimit t nj Kuvendi t thirrur nga ai, n t cilin ishin t ftuar t gjith princat shqiptar. Vdiq me 17 Janar 1468 n Lezh. I mbuluar me lavdi, ai u varros n Lezh. Shqiptart humbn prijsin e lavdishm q i udhhoqi pr 25 vjet rresht. E shoqja me t birin emigruan, sikurse edhe nj pjes e paris shqiptare, pr n Itali. Rreth prkrenares ekziston ideja se e ka mbajtur pr nder t Pirros s Epirit, pasi edhe ai ka mbajtur po t njjtn prkrenare.
10. 10. Sknderbeu
11. 11. Marshimi I Sknderbeut n Kruj
12. 12. Rilindja Kombtare Nga mesi i shekullit t 19-t Turqia ishte n ethet e "shtjes Lindore", n kohn q ballkanasit, duke prfshir edhe shqiptart, krkonin t plotsonin ndrrn e tyre kombtare. Pr t mbrojtur dhe prkrahur interesat e tyre kombtare, shqiptart u mblodhn n Prizren, nj qytet i Kosovs, n vitin 1878 dhe krijuan Lidhjen Shqiptare t Prizrenit t njohur m shpesh sot siLidhja e Prizrenit. Lidhja kishte dy qllime kryesore, at politike dhe at kulturore. S pari, u prpoq (pa sukses) t bashkonte t gjitha trojet shqiptare - at kohe t ndara n katr vilajete, ose krahina, e Kosovs, e Shkodrs, e Manastirit, e Janins - n nj shtet vetqeveriss brenda sistemit t Perandoris Osmane. S dyti, mprehu nj lvizje pr zhvillimin e gjuhs shqipe, letrsis, arsimimit, dhe kulturs. N vij me programin e dyt, n vitin 1908 udhheqsit shqiptar u takuan n qytetin e Manastirit dhe prshtatn nj alfabet kombtar. Ai bazohej m s shumti n shkrimin latin, ky zvendsoi disa alfabete t tjera, duke prfshir alfabetin arab dhe grek, q ishin gjer n at koh n prdorim.Ne 28 Nentor 1912 Shqiperia nen drejtimin e Ismail Qemalit shpalli pavaresine nga Perandoria Osmane.Ismail Qemali dhe njerezit e tij krijuan nje qeveri katermbedhjete mujore qe veproi ne kushte shume te veshtira.Ne 1913 ne Konferencen e ambasadoreve ne Londer u njoh shteti shqiptar dhe kufijte e sotme te tij.
13. 13. Pamja e sotme e kompleksit, ku u mbajt Lidhja e Prizrenit
14. 14. Lufta e Par Ballkanike dhe Shqipria Lufta e Par Ballkanike, prderisa drejtohej kundr Turqis dhe kishte pr qllim bashkimin kombtar t popujve ballkanik, objektivisht kryente nj funksion prparimtar, ajo u drejtua nga qarqet shoviniste t vendeve t Ballkanit dhe u kthye n nj luft grabitqare, pushtuese, sidomos ndaj Shqipris e Maqedonis.Shqiptart ishin po aq t interesuar sa edhe popujt e tjer t shtypur t Ballkanit pr tu liruar nga zgjedha osmane. Prfaqsuesit e tyre bn prpjekje pr tu lidhur me fqinjt n luftn e prbashkt kundrosmane, por kto prpjekje dshtuan pr faj t krerve t Aleancs Ballkanike, t cilt nuk dshironin ti kishin shqiptart si pal me t drejta t barabarta n kt aleanc, sepse ishin marr vesh ndrmjet tyre pr coptimin e Shqipris. Prandaj, shqiptart nuk hyn n nj aleanc, krert e s cils synonin ti prdornin ata si mish pr qente n luftn kundr Perandoris Osmane. Pjesmarrja e shqiptarve n kt aleanc, pa u njohur zyrtarisht t drejtat e tyre, do t ishte nj vetvrasje.Planet aneksioniste t Serbis, t Malit t Zi e t Greqis kundrejt Shqipris ishin plane q filluan t viheshin n jet me shprthimin e Lufts s Par Ballkanike, ishin krijim i nj politike t pajustifikueshme armiqsore ndaj nj populli fqinj, q kishte br nj luft t vazhdueshme kundr sundimit shekullor osman dhe kishte treguar se ishte nj aleat i sigurt n luftn kundr armikut t prbashkt. Shtetet ballkanike jo vetm drgonin ushtart e tyre t vriteshin me shqiptart, q ishin t vendosur t mbronin deri n fund lirin e trsin e toks s tyre, por edhe u jepnin Fuqive t Mdha nj arm t fort n dor pr t ndrhyr n punt e Ballkanit, q t vinin n orbitn e tyre si popullin shqiptar, ashtu edhe popujt fqinj. Pr kt arsye, Lufta Ballkanike krijoi n Shqipri nj gjendje shum t ndrlikuar e kontradiktore. Nga njra an, n masat popullore vazhdonte t ishte gjall fryma e lufts kundr zgjedhs osmane, nga ana tjetr, po bhej gjithnj m i qart rreziku q krcnonte Shqiprin nga fqinjt ballkanik, t cilt pas dbimit t turqve nga gadishulli synonin t zinin vendin e Perandoris Osmane n t dhe t fshinin kombin shqiptar nga harta politike e Ballkanit.Ndryshe nga vendet e tjera ballkanike, Shqipria edhe ksaj radhe, n kto aste tepr kritike, u ndodh vetm, me armikun e vjetr n vatr dhe e sulmuar nga agresor t rinj.
15. 15. Ky rrezik kombtar vuri n lvizje t gjitha klasat e shtresat shoqrore t vendit. Prpara tyre u ngrit n mnyr m serioze shtja e fatit t Shqipris, e qndrimit q duhej mbajtur ndaj konfliktit ballkanik, e mnyrave dhe e mjeteve pr ta shptuar Shqiprin nga katastrofa q krcnonte Turqin.Qysh n fillim t tetorit gazeta Liri e Shqipris, q prfaqsonte opinionin e kolonis shqiptare t Sofjes duke parashikuar ngjarjet, u drejtohej shqiptarve me thirrjen: ... t marrim armt dhe t mbrojm kufijt e mmdheut ton, duke krkuar autonomin e Shqipris. Po kjo gazet u drejtohej shqiptarve tu prmbaheshin udhzimeve t Sami Frashrit n veprn Shqipria ka qn, sht e do t bhet ?, d.m.th. ti jepnin nj goditje t fort Turqis pr t mos u rrokullisur me t n gremin.Ndryshe e vlersuan gjendjen kolonit shqiptare t mrgimit n ShBA. Ato u nisn nga fakti se Turqia, megjithse ishte armike e Shqipris, u kishte njohur shqiptarve disa t drejta kombtare, kurse pjestart e Aleancs Ballkanike synonin ta coptonin at krejtsisht. Prandaj mbledhja e prfaqsuesve t kolonive shqiptare t ShBA-s, q u b m 6 tetor 1912 n Boston, duke ... marr n sy at q po mundet Turqia, e q shtetet e Ballkanit do ta ndajn Shqiprin n mes tyre, deklaronte: sht detyr e atdhetarve shqiptar t jen plotsisht t bashkuar me guvernn (qeverin - shn. i aut.) otomane kundr armiqve t Mbretris. Ndonse frymzohej nga qllime patriotike, qndrimi i kolonive shqiptare t ShBA-s prmbante n vetvete nj rrezik t madh pr vendin. Prkrahja pa kushte q shqiptart do ti jepnin Turqis n luftn kundr Aleancs Ballkanike do t sillte si pasoj q Shqipria t psonte t njjtin fat q do t psonte Turqia n Ballkan dhe do tu jepte nj argument t fort qeverive t Aleancs Ballkanike pr t mbrojtur prpara opinionit publik ndrkombtar planin e coptimit t Shqipris si nj provinc e thjesht turke.Brenda n Shqipri nismn pr nj veprim politik, q ta nxirrte vendin nga gjendja e vshtir dhe e ndrlikuar e krijuar nga Lufta Ballkanike, e morn shoqrit atdhetare, Komiteti Shptimi dhe Shoqria e Zez pr Shptim q ishte krijuar n Shkup.
16. 16. . Prfaqsuesit e tyre Sali Gjuka, Nexhip Draga, Bedri Pejani, Mithat Frashri etj., organizuan n Shkup m 14 tetor 1912 nj mbledhje, pr t ciln ishte marr qysh prpara edhe miratimi i Hasan Prishtins e i Bajram Currit, q kishin shkuar n front pr organizimin e mbrojtjes s tokave shqiptare.Mbledhja e Shkupit arriti n prfundimin se Perandoria Osmane do ta humbiste luftn dhe vendosi tu njoftonte Fuqive t Mdha se populli shqiptar po i kapte armt jo pr t forcuar sundimin e Turqis n Ballkan, por pr ti dal zot trsis toksore e liris s Shqipris. Pra, vijonte deklarata, shqiptart nuk do t pranonin pr katr vilajetet vese nj form t vetme qeverisjeje. Ky vendim prputhej me at q ishte shprehur nga gazeta Liri e Shqipris dhe ishte vendimi m i drejt e m realist q mund t merrej n kto rrethana. Ai iu dorzua prfaqsuesve t fuqive t huaja n Shkup m 16 tetor.Mbledhja e Shkupit caktoi edhe nj delegacion, i cili do t shkonte n Malsi t Madhe pr ti shkputur malsort nga bashkpunimi me Malin e Zi. Ky delegacion u autorizua gjithashtu t merrej vesh me krahinat e tjera t vendit pr organizimin e nj kuvendi kombtar q do t vendoste pr fatin e atdheut. Por ai nuk mundi t arrinte n Malsi t Madhe; ngjarjet n frontin e lufts ishin zhvilluar me nj shpejtsi t till, q e detyruan t ndalej prkohsisht n Pej e n Gjakov, ku mori autorizimin nga popullsia pr ta prfaqsuar at n veprimtarit q po ndrmerreshin kundr coptimit t vendit. Prej ktej delegacioni i Kosovs u drejtua n Shqiprin e Mesme e t Jugut, ku ishin marr nisma nga rrethet atdhetare lokale pr organizimin e kuvendit kombtar dhe kishte filluar zgjedhja e delegatve. Ushtrit e aleatve ballkanik brenda nj kohe t shkurtr e shpartalluan ushtrin turke n t gjitha frontet. Trupat bullgare, pasi thyen qndresn e forcave turke, t prqendruara n Trakn Lindore, iu drejtuan Adrianopojs. Forcat e Malit t Zi, t ndara n tri kolona, sulmuan dy n drejtim t Shkodrs dhe njra n drejtim t Pejs. Brenda tri javsh ato pushtuan Pejn dhe iu drejtuan Shkodrs.
17. 17. Mbreti Nikolla i Malit t Zi, ndrsa u premtonte malsorve se do t respektonte flamurin shqiptar, n thirrjen drejtuar popullit malazez e ftonte kt tu jepte dorn vllezrve nn zgjedh t Malsis, t cilt prej m shum se dy vjetsh luftonin pr t drejtat e lirin e tyre dhe pr bashkimin me Malin e Zi. Kur doli n shesh mashtrimi i mbretit malazez dhe kur n tokat shqiptare t pushtuara, n vend t flamurit kombtar u ngrit ai i Malit t Zi, malsort, q kishin marr pjes aktive n kt luft krahas ushtrive malazeze, u trhoqn n mas nga lufta.Edhe mbreti serb Pjetr, n manifestin q shpalli n fillim t fushats ushtarake serbe, deklaronte n mnyr demagogjike se do tu sillte edhe shqiptarve lirin, vllazrin dhe barazin.M 15 tetor filloi msymja e trupave serbe n rajonin e Vranjs, ndrsa m 18 tetor u hodh n sulm gjith ushtria prej 286 000 vetash, n drejtimin Nish-Manastir-Elbasan, Nish-Manastir-Selanik dhe Kurshunli- Prizren-Durrs. Forca t tjera sulmuan nga veriu, n drejtimin Rashk-Mitrovic-Pej dhe Javor-Priepolje.Turqia u gjend e paprgatitur pr luft. Qeveria turke vendosi t formonte repartet e armatosura vullnetare shqiptare, q do t pajiseshin me arm nga depot e shtetit. Doli edhe nj urdhr i ministrit t Lufts pr tu drguar shqiptarve 50 000 pushk. Megjithat nuk u drgua asgj, shqiptart u lan pa arm, n mshirn e fatit. Qeveria xhonturke nuk qe n gjendje t prfitonte nga forca e madhe e shqiptarve dhe nga gatishmria pr t mbrojtur atdheun e vet. Shqiptart e Kosovs, veanrisht ata t Llapit dhe t krahinave prreth, u qndruan me vendosmri n luftimet e Merdarit (14-18 tetor), n veri t Podujevs, forcave t Armats s par dhe t tret serbe. Ushtria turke nj dit para betejs braktisi frontin n disa pika. Luftimet n Merdar ishin t ashpra. Serbt e morn at pas humbjeve t mdha. Edhe mbrojtja e kufirit nga Rashka n Podujev u mbeti vullnetarve shqiptar, t udhhequr nga Isa Boletini. Me organizimin e mbrojtjes n veri t Prishtins u mor Hasan Prishtina, ndrsa n Gjakov, Plav e Guci Bajram Curri.
18. 18. Pasi morn Merdarin, forcat serbe t Armats s par deprtuan n Podujev dhe, s bashku me ushtrit e Armats s tret, m 20 tetor filluan sulmin mbi Prishtinn. Vullnetart shqiptar luftuan me vendosmri, por pr munges t municionit u trhoqn nga qyteti, q ra po at dit n duart e serbve. M 23 tetor u pushtua Vuiterna dhe pas saj Mitrovica. Me organizimin e forcave vullnetare shqiptare n zonn e Gjilanit, t Moravs e t Karadakut u mor Idriz Seferi, q arriti t grumbulloj 6 000 lufttar, t cilt u hodhn n kufirin me Serbin, ku s bashku me forcat e vendit u bn ball njsive t Armats s tret serbe. Luftimet n kt trev juglindore t Kosovs vazhduan 7 dit, duke filluar nga koha e sulmit t ushtris serbe m 15 tetor. Pasi theu qndresn e shqiptarve n kufirin juglindor t Kosovs, ushtria serbe mundi t pushtonte m 24 tetor qytetin e Gjilanit. M 23 tetor serbt pushtuan Vuiternn dhe pas saj Mitrovicn.Pas pushtimit t Prishtins ushtria serbe filloi veprime t tjera n prmasa t mdha, t cilat kishin si objektiv t par pushtimin e Ferizajt, t Kumanovs e t Shkupit, pr t vijuar m tej marshimin drejt jugut dhe drejt pjess perndimore t Shqipris.Natn e 23-24 korrikut Armata e tret serbe filloi nj marshim drejt Shkupit e Kumanovs. M 24 tetor pushtoi Lipjanin dhe po n kt dit iu afrua Ferizajt. Edhe mbrojtja e tij u mbeti rreth 10 000 vullnetarve shqiptar. N mesditn e 25 tetorit ushtria serbe filloi sulmin e prgjithshm mbi qytetin, t cilin e pushtoi n mbrmjen e 25 tetorit. Forcat shqiptare u trhoqn drejt Kaanikut. Por luftimet m t mdha u bn n Grykn e Carralevs. Pas dy dit lufte me 2 000-3 000 vullnetar shqiptar, forcat serbe, pasi lan ktu shum ushtar t vrar e t plagosur, m 26 tetor e pushtuan kt gryk. M 30 tetor u pushtua Prizreni. Beteja m e madhe e trevs s Kosovs ishte ajo e Kumanovs (22-24 tetor), ku serbt hodhn ushtrin e Armats s par, t prbr nga 126 000 veta. Armata turke e Vardarit kishte vendosur n kt front 50 000 lufttar. Midis tyre kishte edhe disa mijra ushtar shqiptar, prve forcave vullnetare t ardhura nga treva e Kumanovs e rrethet e tjera.
19. 19. M 24 tetor ushtria turke u thye prfundimisht n Kumanov. Pas pushtimit t Kumanovs, m 26 tetor forcat e Armats s par serbe pushtuan pa luft Shkupin. Me pushtimin e Shkupit prfundoi faza e par e Lufts Balkanike. Periudha e dyt ishte ajo e lufts pr pushtimin e territoreve shqiptare n pjesn perndimore t vilajetit t Kosovs, n vilajetet e Manastirit, t Shkodrs e t Janins.Sikurse shkruajn gjeneralt turq, pjesmarrs n kto beteja, shqiptart luftuan me trimri t madhe pr t mbrojtur atdheun e vet, tokn amtare. Ata nuk e braktisn asnjher frontin dhe shpesh luftuan edhe pasi ushtria turke kishte braktisur vijn e lufts. N Betejn e Kumanovs u vra gjith efektivi i batalionit t ushtarve t Gjilanit. Ndrsa numri i prgjithshm i shqiptarve, q u vran n kt betej, arrin n 10 000 veta.Pas pushtimit t Shkupit, ushtria serbe vazhdoi msymjen drejt pjess perndimore t vilajetit t Kosovs (drejt Prizrenit, Pejs, Gjakovs etj.), drejt vilajeteve t Manastirit (pushtuan Manastirin), t Shkodrs e t Janins. Ata kaluan npr luginn e Drinit, pushtuan Lumn, Mirditn e Matin, doln n Lezh dhe u dyndn n Shqiprin e Mesme. Nj pjes e tyre iu drejtua Durrsit, kurse kolona t tjera u nisn drejt veriut dhe, s bashku me forcat malazeze q kishin marr Shngjinin, plotsuan rrethimin e Shkodrs. Shqiptart, t braktisur nga ushtrit osmane, edhe pse luftuan kudo me trimri, nuk qen n gjendje t ndalnin sulmin e kombinuar t aleatve ballkanik, t prgatitur ushtarakisht prej dhjetra vjetsh dhe t armatosur deri n dhmb. N fillim t dhjetorit t vitit 1912 ushtrit serbo-malazeze kishin pushtuar pjesn m t madhe t Shqipris dhe arritn n jug deri n luginn e Shkumbinit, n vijn Durrs- Kavaj-Peqin-Elbasan-Pogradec-Strug.
20. 20. Menjher pas sukseseve t para qeveritart e Serbis, t Malit t Zi dhe t Greqis, si edhe shtypi i tyre, filluan ti deklaronin gjithnj m hapur qllimet e veta ndaj Shqipris, duke i justifikuar ato me argumentet absurde t paaftsis s fiseve t egra e barbare shqiptare pr t formuar shtetin e vet.Kto deklarata u shoqruan me nj veprimtari gjakatare, terroriste, shfarosse t ushtrive malazeze e serbe dhe m von greke kundr popullsis shqiptare, q nuk mshiruan as grat, as fmijt e as pleqt. Pushtimi i Kosovs e i viseve t tjera t Shqipris u shoqrua me vrasje n mas t lufttarve kosovar dhe me masakrimin e me shprnguljen e popullsis. Qllimi i Beogradit ishte q Serbia t bhej shtet i pastr, thjesht serb, nacional. Proklamatave t mbretit t Serbis, pr barazin e shqiptarve me serbt n shtetin e Serbis, ua zun vendin pas fillimit t lufts urdhrat pr shfarosjen e shqiptarve. Gjeneralt serb pranonin haptazi ather se ne i linim t qet turqit, por vram sa mundm 'qen shqiptar. Deviza e ushtris serbe ishte: T shfarosim shqiptart !. Kudo q shkeln, n fshatrat e qytetet e Kosovs dhe t t gjith Shqipris, serbt mbolln vdekje e shkatrrime. Vetm n dy muajt e par t lufts, n tetor-nntor 1912, u vran 25 000 shqiptar. Vrasja e shqiptarve ishte programuar zyrtarisht nga Beogradi, q kishte urdhruar t mos lihej asnj gjurm shqiptare n ato vise. Qytete t tra, si Prishtina, Vuiterna, Ferizaj, Gjilani, Kumanova, Presheva, Prizreni, Peja etj., iu nnshtruan shkatrrimeve. Fshatrat prreth ktyre qyteteve u bn shkrumb e hi, ndrsa banort e tyre, pa kursyer as grat, pleqt e fmijt, u vran ose u dogjn t gjall, n zjarrin e shtpive t tyre.
21. 21. Ushtria malazeze plakiti Gjakovn dhe dogji pazarin e saj. Sikurse pohonte sekretari i N. Pashiit, n rrugn midis Prizrenit dhe Pejs kishte vetm fshatra t djegura, ndrsa banort e tyre ishin masakruar. N Pej vriteshin do dit 25 shqiptar. Pasi shtypn qndresn e 2 000 lumjanve, serbt, n tetor 1912, masakruan popullsin e Lums, 700 veta, duke prfshir pleqt, grat, fmijt e madje edhe ata t sapo lindur q u therrn ose u dogjn t gjall n shtpit e tyre, dogjn e rrafshuan me tokn thuajse t gjitha fshatrat e Lums. Fshati Nishor, n veriperndim t Prizrenit u rnua nga goditjet e artileris, ndrsa popullsia u masakrua, u vran gjith burrat. Bashkkohsit shkruanin se n fshatra t tra t Kosovs nuk mbeti i gjall asnj njeri.N territorin midis Kumanovs e Shkupit, sipas njoftimeve t shtypit t kohs, u vran 3 000 veta, nga t cilt 2 000 n rrethin e Shkupit. Terrorit t papar iu nnshtrua edhe popullsia e qytetit t Shkupit. do dit oficert serb organizonin ekspedita n fshatrat rreth Shkupit pr t terrorizuar dhe pr t masakruar fshatart. Mijra njrz t pambrojtur vinin nga Kumanova e nga Presheva, duke shpresuar t gjenin shptim n Shkup. Por edhe ktu i priste vdekja nga ushtart serb ose nga uria. Masakra t mdha u bn n Malin e Zi t Shkupit, ku u dogjn 29 fshatra shqiptare. Pas pushtimit t Ferizajt, u vran ktu 1 200 veta. Gjat ksaj fushate persekutimesh ndaj shqiptarve u arrestuan n rrethet e Shkupit, n muajin nntor, Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Idriz Seferi, Sait Hoxha, Kosum Seferi dhe mjaft udhheqs t tjer t lvizjes shqiptare, t cilt, meq nuk pranuan t nnshkruanin deklaratat e besnikris ndaj Serbis, u hodhn n burgjet e Beogradit, ku u mbajtn deri m 16 maj 1913.Pushtimi i Kosovs u shoqrua me shprngulje n mas t popullsis shqiptare nga trojet e tyre amtare. Vetm n periudhn e Lufts s Par Ballkanike u shprnguln nga vise t ndryshme t vilajetit t Kosovs rreth 150 000 shqiptar.
22. 22. Trheqja nga Shkupi 1912
23. 23. Kuvendi i Vlors. Kur Perandoria Osmane filloi t humbte sundimin e saj n Ballkan pr shqiptart zgjidhja m e drejt nuk ishte autonomia , por pavarsia e plot.Me prparimin e forcave serbe n Shqiprin e mesme gjt Lufts s I Ballkanike m 28 nntor 1912 n orn 14 u hap Kuvendi Kombtar i Vlors.Kryetar u zgjodh Ismal Qemali dhe sekretar L.Gurakuqi.N fjaln q mbajti Ismail Qemali ndr t tjera tha se e vetmja udh e shqipris ishte ndarja nga Perandoria Osmane. Ismal Qemali
24. 24. Shpallja e Pavarsis s Shqipris(Prmbledhje) Shpallja e Pavarsis ose Deklarata e Pavarsis sht shpallja e pavarsis s Vilajetit shqiptar nga Perandoria Osmane. Shqipria u vetshpall e pavarur n Vlor m 28 nntor 1912 nga Ismail Qemali. N shpalljen pavarsis morn pjes 83 delegat nga t gjitha trevat shqiptare. Menjher pas shpalljes s pavarsis, Asambleja e Vlors formoi qeverin e par t Shqipris s Pavarur t drejtuar ngaIsmail Qemali si dhe Pleqsin. Njohja ndrkombtare e pavarsis si dhe prcaktimi i kufijve t Shqipris u b pas nj viti n Konferencn e ambasadorve n Londr, vendim i s cils qe shpallja ePrincipats shqiptare sovrane nga Perandoria Osmane nn mbikqyrjen e Komisionit Ndrkombtar t Kontrollit dhe lnia e gjysms s territoreve t shtetit t porsaformuar jasht kufijve t tij administrativ.
25. 25. Ismail Qemali n 1-vjetorin e shpalljs s Pavarsis nVlor
26. 26. Shpallja e Pavarsis s Shqipris Fitoret e rrufeshme t shteteve ballkanike i detyruan Fuqit e Mdha t rishikonin vendimin e tyre pr t mos lejuar ndryshimin e statusit t quo-s n Ballkan. Qysh n fund t tetorit n rrethet diplomatike dhe n shtypin evropian filloi t flitej pr nevojn e ndryshimeve territoriale n t mir t aleatve ballkanik. N kto kushte, patriott shqiptar q ndodheshin jasht atdheut vendosn t ndrmerrnin nj veprim t ri politik krahas atij t Shoqris s zez pr shptim e t rretheve t tjera atdhetare brenda vendit. Qllimi i ktij veprimi do t ishte t shptohej Shqipria nga coptimi, t ruhej trsia e saj toksore e t mblidhej nj kuvend kombtar q do t vendoste pr fatin e saj. Nismn pr kt veprim t ri e morn Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, t cilt mendonin se do t kishin prkrahjen e Lidhjes Tripalshe. Ata u nisn nga Stambolli dhe arritn n Bukuresht, ku m 5 nntor 1912 organizuan mbledhjen e kolonis shqiptare t atjeshme. Aty u vendos t themelohej nj komitet drejtonjs q t merrte n dor qeverin e vendit; t krijohej nj komision q do t shkonte n Evrop pr t mbrojtur prpara qeverive t Fuqive t Mdha t drejtat kombtare e lokale t popullit shqiptar dhe nj komitet n Bukuresht, q do t bashkrendonte veprimtarin e komiteteve t tjera brenda e jasht Shqipris pr ti ardhur atdheut n ndihm. Mbledhja e Bukureshtit n vendimin e saj nuk prcaktoi qart nse do t krkohej autonomi a pavarsi. Kjo do t prcaktohej, si duket, nga zhvillimi i mtejshm i ngjarjeve dhe nga qndrimi q do t mbanin kundrejt shtjes shqiptare Fuqit e Mdha. Pr kt qllim Ismail Qemali me shok shkoi n Vjen, ku bisedoi me ambasadorin anglez, Berhtoldin, dhe me ambasadorin italian. Gjat rrugs ose ndoshta n kryeqytetin austriak Ismail Qemali u njoftua pr lvizjen q kishte filluar n Shqipri pr mbledhjen e nj kuvendi kombtar.
27. 27. Ai i deklaroi m 10 nntor ambasadorit anglez se do t nisej s shpejti pr n Vlor pr t marr pjes n nj mbledhje t krerve shqiptar, se shqiptart ishin t vendosur t ruanin vendin e tyre, se ata do t luftonin deri n pikn e fundit t gjakut pr t mos lejuar nj coptim t tij dhe se krijimi i nj Shqiprie m vete do t mnjanonte nj ndrhyrje t Austris dhe t Italis.Ideja pr mbledhjen e nj kuvendi n Shqipri, q do tu paraqiste Fuqive t Mdha krkesat e popullit shqiptar, kishte gjetur prkrahjen e qeveris austro-hungareze. Berhtoldi e njoftoi Ismail Qemalin se Vjena ishte pr nj Shqipri autonome. I till ishte edhe opinioni q mbizotronte n rrethet diplomatike t Fuqive t tjera t Mdha. Por autonomia n kuadrin e Perandoris Osmane tashm nuk kishte asnj kuptim. Ushtria osmane n Ballkan ishte shpartalluar n t gjitha frontet. Trupat serbe, malazeze e greke kishin hyr thell n tokn shqiptare.N kto kushte e vetmja zgjidhje e drejt e shtjes shqiptare ishte ajo e shpalljes s pavarsis. N kt prfundim arriti grupi i atdhetarve i kryesuar nga Ismail Qemali, i cili m 19 nntor deklaronte n Trieste, ku kishte arritur bashk me shokt, se: ... menjher pas mbrritjes s tij n Shqipri do t shpallej pavarsia e Shqipris dhe do t zgjidhej qeveria e prkohshme. Nga Triestja komisionit q ishte formuar n Vlor pr prgatitjen e mbledhjes s kuvendit kombtar iu drgua nj telegram, me an t t cilit krkohej q t merreshin masa pr thirrjen e delegatve.Ideja e pavarsis s Shqipris dhe lajmi i mbledhjes s kuvendit kombtar u pritn me entuziazm t madh n Shqipri, ku gjetn nj truall t prgatitur qysh m par nga rrethet atdhetare t vendit. Kto rrethe kishin vendosur lidhje ndrmjet tyre dhe kishin caktuar Vlorn si qendr ku do t bhej mbledhja e prfaqsuesve t kombit shqiptar.Grupi i kryesuar nga Ismail Qemali arriti n Durrs m 21 nntor. S bashku me atdhetart durrsak ai vendosi t ngrinte n qytet flamurin kombtar. Por autoritetet osmane, t ndihmuara nga armiku i Lvizjes Kombtare Shqiptare dhespot Jakovi, arritn, ndonse prkohsisht, ta pengonin kt veprim. Komanda turke e Janins u orvat nga ana e saj ta kapte Ismail Qemalin gjall ose vdekur, por shum shpejt u detyrua t hiqte dor nga ky vendim.
28. 28. Administrata turke n krahinat e Shqipris, t papushtuara ende nga ushtrit ballkanike, n prgjithsi nuk ishte n gjendje ta pengonte lvizjen shqiptare. Ajo i trembej shum nj konflikti t armatosur me shqiptart, n nj koh kur po ndiqej kmba-kmbs nga aleatt ballkanik dhe kur e vetmja rrug trheqjeje n perndim ishte Shqipria.T shoqruar nga delegatt e Durrsit, t Shijakut, t Tirans e t Krujs, Ismail Qemali me shokt e tij u nisn pr n Kavaj. Prej andej npr Karatoprak kaluan n Fier, ku u takuan me delegatt e Kosovs, dhe m 25 nntor arritn n Vlor. Ktu delegatt e popullit shqiptar u pritn me fest. Nj zjarr i shenjt patriotizmi, - shkruan Ismail Qemali n kujtimet e tij, - kishte pushtuar qytetin ku kisha lindur dhe populli m prshndeste kudo me entuziazm dhe gzim.Puna e par e udhheqsit patriot qysh m 26 nntor ishte organizimi i forcave t armatosura. Pr kt qllim ai ngriti nj komision organizues dhe u drgoi pleqsive t katundeve nj qarkore, me ann e s cils porositeshin t mobilizonin njerzit e aft pr arm dhe ti mbanin ata n gatishmri. Ndrkoh, ushtria serbe po prparonte me shpejtsi n tokat shqiptare. Ajo po i afrohej Durrsit, Tirans, Krujs dhe Elbasanit. Rrethet atdhetare t ktyre qyteteve vendosn ta shpallnin sa m par pavarsin pr ti vn autoritetet ushtarake serbe prpara faktit t kryer. M 25 nntor Elbasani shpalli i pari pavarsin. T nesrmen at e shpalln Durrsi e Tirana dhe m 27 nntor Kavaja, Peqini e Lushnja. Pr shkak t prparimit t pandalur t ushtrive serbe, gjendja n Shqipri po bhej gjithnj m kritike. Kjo ishte arsyeja q n mbrmjen e 27 nntorit delegatt q ndodheshin n Vlor, ndonse nuk kishin arritur ende prfaqsuesit e disa krahinave, vendosn t mblidhnin t nesrmen kuvendin kombtar.M 28 Nntor 1912, n orn 14, u hap n Vlor Kuvendi Kombtar. N mbledhjen e par t Kuvendit morn pjes 37 delegat, t cilt u shtuan gjat ditve q pasuan duke arritur n 63 veta, q prfaqsonin t gjitha viset shqiptare. Pjesa m e madhe e tyre ishin udhheqs e veprimtar t Lvizjes Kombtare Shqiptare. Prve Ismail Qemalit merrnin pjes Luigj Gurakuqi, Isa Boletini, Sali Gjuka, Bedri Pejani, Rexhep Bej Mitrovica, Vehbi Agolli, Nikoll Kaorri, Jani Minga, Abdi Bej Toptani, Pandeli Cale, Dud Karbunara, Lef Nosi, Mit'hat Frashri, Mehmet Pash Deralla, Hasan Hysen Budakova, Ajdin Draga, Sherif efendi Dibra, Dhimitr Mborja, Dhimitr Zografi, Shefqet Bej Daiu, Rexhep Ademi, Dhimitr Berati, Kristo Meksi, Xhelal Bej Koprencka, Spiro Ilo, Ilias Bej Vrioni, Sami Bej Vrioni, Hajredin Cakrani, Shefqet Bej Vrlaci etj. Isa Boletini mbrriti me 400 lufttar kosovar m 29 nntor, i pritur me gzim t madh nga popullsia dhe nga delegatt e Kuvendit.
29. 29. Nga udhheqsit e tjer kosovar, pr shkak t rrethanave t lufts, nuk mundn t merrnin pjes Hasan Bej Prishtina, Nexhip Draga,Idriz Seferi, Sait Hoxha etj., q ndodheshin n burgun e Beogradit, si edhe Bajram Curri, i cili, ndonse u nis pr n Kuvend, u pengua nga luftimet gjat rrugs. Pjesmarrja n Kuvend e delegatve nga t gjitha qytetet e Shqipris, duke prfshir edhe ato q ndodheshin t pushtuara nga ushtrit serbe, malazeze e greke, i dha atij karakterin e nj asambleje kombtare mbarshqiptare. Kjo ishte njherazi shprehje e vendosmris s t gjith shqiptarve pr tu bashkuar n shtetin e vet kombtar, n t cilin do t prfshiheshin t gjitha viset shqiptare.Kuvendi zgjodhi si kryetar Ismail Qemalin, i cili foli pr t kaluarn e Shqipris nn sundimin osman dhe pr luftrat e shqiptarve pr t fituar t drejtat e tyre. Ai vuri n dukje se n rrethanat e krijuara nga Lufta Ballkanike e vetmja udh shptimi ishte ndarja e Shqipris nga Turqia.Propozimi i kryetarit u miratua njzri nga delegatt, t cilt nnshkruan dokumentin historik pr Pavarsin e Shqipris, ku thuhej: ... Shqipria me sot t bhet m vehte, e lir e mosvarme. Pastaj u ngrit madhrisht flamuri kombtar i Shqipris prpara mijra njerzve q ishin mbledhur jasht selis s Kuvendit e q e pritn kt ngjarje historike me brohoritje entuziaste, ndrsa populli prshkonte duke knduar rrugt e qytetit, oratort atdhetar, si Jani Minga, Murat Toptani etj., me fjalimet e zjarrta evokonin luftrat e popullit shqiptar pr liri.Nga Kuvendi i Vlors doli gjithashtu qeveria e prkohshme e kryesuar nga Ismail Qemali.
30. 30. Kopje e aktit t pavarsis e br nga Lef Nosi
31. 31. Delegatt Berat Sami Bej Vrioni, Ilias Bej Vrioni, Taq Tutulani, Bab Dud Karbunara; Skrapar: Xhelal Koprencka: Hajredin Bej Cakrani Lushnj: Qemal Bej Mullai, Ferit Bej Vokopola, Nebi Efendi Sefa; Dibr: Myfti Vehbi Dibra, Sherif Lengu; Mat: Ahmet Bej Zogu (m von Zogu I), Riza Bej Zogolli, Kurt Ag Kadiu: Ohr dhe Strug: Zyhdi Ohri, Dr. H. Myrtezai, Nuri Sojlliu, Hamdi Bej Ohri, Mustafa Baruti, Dervish Hima; Durrs: Abaz Efendi elkupa, Mustafa Ag Hanxhiu, Jahja Ballhysa, Dom Nikoll Kaorri; Tiran: Abdi Bej Toptani, Murat Bej Toptani; Shijak: Xhelal Bej Deliallisi, Ymer Bej Deliallisi, Ibrahim Efendiu; Kruj: Mustafa Merlika-Kruja; Elbasan: Lef Nosi, Shefqet Bej Daiu, Qemal Bej Karaosmani, Dervish Bej Biaku; Peqin: Mahmud Efendi Kaziu; Gramsh-Tomorric: Ismail Qemali Gramshi (jo Ismail Bej Vlora); Gjirokastr: Azis Efendi Gjirokastra, Elmaz Boe, Veli Harxhi, Myfid Bej Libohova, Petro Poga: Jani Papadhopulli; Prmet: Veli Bej Klcyra, Syrja Bej Vlora; Tepelen: Feim Bej Mezhgorani; Janin: Kristo Meksi, Aristidh Ruci; amria: Veli Grra, Jakup Veseli, Rexhep Demi, Azis Tahir Ajdonati; Delvin: Avni Bej Delvina; Kor: Pandeli Cale, Thanas Floqi, Spiro Ilo, Pogradec: Hajdar Blloshmi; Kosov, Gjakov dhe Plav-Guci: Rexhep Bej Mitrovica, Bedri PejaniM Salih Gjuka, Midhat Frashri, Mehmet Pash Deralla, Isa Boletini, Riza Bej Gjakova, Hajdin Bej Draga, Dervish Bej Ipeku, Zenel Bej Begolli, Qerim Begolli; Shkodr: Luigj Gurakuqi; Vlor: Ismail Qemali, Zihni Abaz Kanina, Aristidh Ruci, Qazim Kokoshi, Jani Minga, Eqrem Bej Vlora;
32. 32. Pavarsia, vepr e mbar kombit shqiptar. N themelet e kuvendit t Vlors dhe t aktit t tij historik qndrojn idet e rilindsve dhe kryengritjet e viteve 1909-1912.Shpallja e Pavarsis shqiptare nuk ishte thjesht nj fryt i kombinacioneve diplomatike t Fuqive t Mdha.Duhet vn n pah ndihmesa dhe roli i luftrave t popullit shqiptar n afrimin dhe prgatitjen e situatave t favorshme q bn t mundurshtrimin dhe zgjidhjen e shtjes shqiptare.Kjo duhet pasur parasysh jo vetm prkundrejt pushtuesve osman, por eshe synimeve shoviniste t monarkive ballkanike dhe politikave t Fuqive t Mdha. Isa Boletini Idriz Seferi
33. 33. Trojet etnike shqiptare
34. 34. VAZHDON