NJ MUNDSI PR T MBROJTUR PYJETPAULONIA Druri i pinceshs apo Mbreti i drurve.Ing. Gjon Fierza

Agjencia kombetare e Mjedisit

Pyjet shqiptare, pr fat t keq, tashm nuk arrijn t realizojn njrin ndr dy funksionet kryesore t tyre - at t plotesimit t nevojave t vendit me material drusor. Ka shum arsye objektive dhe subjektive q kan uar n kt gjndje. Ne kemi siprfaqe t konsiderueshme me pyje, por ato kan nj fuqi lendore t pakt dhe cilsisht t ult, prodhimtaria e tyre sht e vogl. Sipas studimeve t kryera disa viteve m para dhe inventarit t fundit t pyjeve (2002-2004) rezulton; se akoma vazhdojm t presim (shfrytzojm) n mnyre; legale dhe ilegale 2.5-3 her lnd drusore m shum se rritja mesatare vjetore e tyre. Kemi nj bilanc negative q cenon rnd parimin e zhvillimit t qndrueshm t pyjeve, si nj ndr burimet natyrore me t rendsishme t vendit. Duhet konsideruar se tashm kur energjia elektrike do paguhet rregullisht dhe n fshat, do t jen pyjet ato q do t prballojn plotsimin e nevojave t shtuara pr ngrohje e gatim n zonat fshatare, etj. Plotesimi i nevojave pr lnd punimi nga pyjet e vendit ton sht n sasi teper t vogel, ndrkoh q krkesat pr dru industrial jan n rritje.Krkesat pr lnd drusore sidomos pr dru zjarri t zonave fshatare dhe t disa qyteteve t medha si: Korca, Shkodra, Pogradeci, Kukesi, Peshkopia, Kamza, etj, plotsohen nga pyjet natyrore. Esht kjo nj ndr arsyet, pasi afr zonave t banuara, afr rrugve auto deri n thellsi t masivet pyjore, gjithnj e m tepr siperfaqet pyjore po paksohn, ato zhvishen duke ju nnshtruar kshtu erozionit dhe degradimit t tyre. Pr fat t keq thuaj se nuk zbatohet asnje kriter silvikulturor n shfrytzimin e marrjen e druve t zjarrit q prdoren nga fshatarsia. Nga viti n vit pagesat e tarifes pr to ka rn sa thuaj se ajo nuk paguhet fare. Kjo vler n nj vit prllogaritet t jet mbi 10 milion dollar. Kjo sasi dhe vler jo vetem nuk paguhet nga fshatarsi, por as nuk llogaritet e evidentohet gjkundi t paktn si kontribut i pyjeve n jetn sociale t popullsis. Marrja e masave pr shptuar e prmirsuar pyjet q kan mbetur, favorizimi i riprtritjes natyrore, sigurisht duhet t jet n prioritetin e politikave dhe veprimeve n pyje. Kaq nuk mjafton! A duhet t kemi dhe nj alternativ tjeter pr t mundsuar plotsimin e nevojave pr material drusor, pr t paksuar presionin mbi pyjet natyror- sigurisht po. N raportet e inventarizimit t pyjeve, n konferenca e samite t ndryshme ku sht diskutuar pr pyjet, pr krkesat n rritje pr lend drusore, sht nnvizuar si domosdoshmeri mundsimi i pyllezimeve me drur pyjor me rritje t shpejt i tokave t veshura, i tokave bujqsore t braktisura t hapura nga shpyllzimet, pse jo dhe atyre tokave bujqesore q sot apo n kto 20 vite nuk jan prdor nga bujqsia. E vlersoj si t rndsishme kultivimin e nj druri pyjore q n gjendje natyrore nuk rritet tek ne. N shqip mund ti themi Paulonia nga emri latinisht Paulonia (Njihen disa lloje pauloniash si: Paulonia tomentosa, P.giabrata, P.elongate, P.fargesii, P.fortunei, P.taiw-aniania, etj. Si vnd i origjines ksaj bime konsiderohet Azia. Nga pamja paulonia, ngjason shum me katalpen e cila tek ne rritet si dru zbukurues n parqe e lulishte. Paulonia sht kultivuar pr here t pare n Europ n fillim t viteve 1800 e importuar nga Azia. Pema paulonies e lulzuar sht shum e bukur. sht mbjell n mjediset e gjelbra dhe shpesh me dedikim pr persona t vecant pasi ajo rritej shpejt. Edhe ne kopshtin e gruas s bukur aristokrate ruse- Anna Pavlovna u mbolln disa bim paulonie. Ajo, jo vetem e pelqeu por e promovoj shum zhvillimin e saj duke dhn emrin Paulonia, kshtu sht quajtur Pema e Princeshs. N Japoni, vijon tradita; pas lindjes s nj vajze, mbillet nj paulonia, nga kjo do merret druri pr mobilje t nuses, etj. N vlersim t saj paulonia sht quajtur dhe Pema e zogut Phoenix, ose Pema e njerzimit, kjo fal cilsive botanike si druri me rritje m t shpejt sot n bot. Pr lloje t kesaj gjinie jan kryer shum studime Numerosi studi hanno cercato di adattare la Paulownia ai diversi climi per promuoverne la coltivazione in tutto il mondo, per il rimboschimento, l'utilizzo del legno e la produzione di energia, dimostrando che costituisce sicuramente un'alternativa valida alle colture agricole su terreni semi-aridi. ku jan prodhouar kultivar t ndryshm, pr t prshtatur pr klima t ndryshme n gjith botn.

Me kt shkrim, dua q t jem nj z m shum n mbshtetje t disa nismave private q duan t fillojn t kultivojne kt dru n Shqipri. Nga strukturat shteterore n nivel qndror dhe vendor, nismat duhen mbshtetur jo vetm n lehtsim t procedurave administrative por dhe me financime. Fermert shqiptar (ata q pr nj mij e nj arsye i ln tokat djerr) t mund t njihen me ket kultur drusore, me vlerat, cilesit q zoteron, t njohin praktikat agropyjore dhe t fillojn ta kultivojn. Se pari t mund t plotsojne nevojat e tyre me lnd drusore, pastaj t jn t aft t futn n treg.Ky dru, tashm n bot po kultivohet n siprfaqe t madhe, plantacione me paulonie po shtohen; n toka me pronsi private dhe ato shteterore ku permenden: Kina, Japonia, Spanja, Italia, Bullgaria, Serbia, etj, n dy vitet e fundit dhe n Maqedonia. Dy vite m par dhe n komunen Bushat-Shkoder ka pas nj nism private, n siperfaqe t vogel sht kultivuar paulonia. Nuk dihet sa pati mbeshtetje dhe far sht arritur deri sot. Paulonia sht e vlersuar per rritjen e shpejt n nj koh t shkurter dhe volumin e madh t biomass q ofron, krkesat ekologjike modeste, me prshtshmeri t madhe ndaj ekstremeve t temperturave, cilesin e lart t drurit dhe mjedisit t lulzuar q krijon. Mundsia q t kultivohet n toka me cilsi t ndryshme, rezistenca ndaj temperaturave ekstreme, qendrueshmeria ndaj smundjeve t ndryshme t bimve, ka zgjeruar kultivimin e saj n tr botn. Paulonia sht mjaft e prshtatshme q t mbillet n hapsirat e mdha industriale, n zonat e djegura, terrenet rrshqitse dhe vendet ku jan prer drunjt, etj.

Kultivimi nuk krkon shum njohuri teorike dhe investime t mdha. Ajo llogaritet si kultur drusore me efektivitet t lart ekonomik, diku krahasohet dhe rezulton se sht rreth 1.5 her m e leverdishme se ulliri. Ajo prve biomass, prodhon sasi t madhe t nektarit t cilin blett e mbledhin pa vshtirsi ku prej tij prodhojn mjalt cilsor, nj bim e rritur e paulonies llogaritet t jep mbi 50 kilogram nektar. Vlera e prdorimit, n zonat industriale sht; se kjo pem liron dhjet her m shum oksigjen se do dru tjetr duke krijuar nj mjedis m t pastr. Pas disa cikle prdhimi n nj siperfaqe, paulonia mundson s teprmi edhe prmirsimin e cilsis s toks pr kultura t tjera. Rritja shum shpejt, prodhimi i konsiderueshm i biomass duke arrit deri 400 m3/ha, kapaciteti pr t fiksuar shum gaz karbonik dhe vlera zbukuruese jan cilsi q ja rrisin vlern paulonies. Sasia e gazit karbonik (CO2) fiksuar nga nj pyll paulonie me gjethe, pas nj viti e gjysm jet, arrin n 10 -11 ton pr hektar. Questi valori sono estremamente considerevoli se vengono comparati con altre specie di rapida crescita che si sviluppano nelle stesse condizioni.Kto vlera jan jashtzakonisht t rndsishme, ato jan shum t mdha, t krahasuara me specie t tjera me rritje t shpejt q zhvillohen n t njejtat kushte ekologjike.Vlera e industriale dhe tregtare q zotron ky dru fabrik konsiston kryesisht cilesit e drurit t prer, si nj lnd shum e prdorshme, me rezistenc t lart, q duron lagshtirn, prdorim n prodhim mobiliesh, n industrin e anijeve, prodhimin e instrumenteve muzikore, prodhimin e peleteve pr ngrohje, etj. Kultivimi i paulonies n siprfaqe t gjer dhe nga shum vende n bot, ka nxitur krkuesit shkencor, kultivuesit dhe tregtaret, q jen t organizuar n institucione profesionale dhe shoqata t ndryshme, q promovojn dhe mbshtesin rritjen e saj. Tashm ofrohen pr kultivim, paulonia hibride t ertifikura e t patentuara, ato kan kapacitet t pazvendsueshm n prodhim biomase, n prodhimin e oksigjenit. Gjethet e saj prodhojn edhe pleh natyral (humus) shum cilsor.Skema e mbjelljes dhe agroteknika q do zbatohet, varn nga qellimi final q do ket plantacioni. N kushte t mira t krijimit t plantacionit me 600 drur pr hektar, druri do t arrij lartsin mbi 20 metra me perimetr t trungut 42-45 centimetra. N nj periudhn prej 5 -7 vjet, do t jet i gatshm pr prdorim industrial. Pas prerjes se gjith drurve (vjeljes materialit drusor) n kt mosh, plantacioni do t riprtrihet nga llastrt q dalin nga rrnjet e mbetura n tok. Kshtu nga e njejta rrenj fillestare mund t kemi shtat apo dhe m shum cikle prodhimi. Pas nevojs pr qarkullim t siprfaqes, rrenjet duhet t shkuln prdorn e perpunohen pr energji. U tha shkurt pr paulonien, mund t thuhet dhe hulmtohet gjat, tashm pr t ka mjaft botime dhe prvoja t kultivimit. Edhe nismetart q duan t mbeshtesin dhe mundsojn kultivimin e saj n Shqipri, kan filluar dhe po publikojn materiale pr prdorim praktik pr t kultivuar kt, ata ofrojne material mbjelles dhe asistenc teknike n kultivimin e paulonies. N histori kjo u quajt si Pema e Pinceshes, por sot ajo po kultivohet dhe perdoret gjrsisht duke u emertuar si Pema e njerzimit. Edhe n Shqipri sht e mundur dhe e nevojshme t kultivohet n siprfaqe t medha sa m shpejt kjo pem. Disa nevoja sidomos per lend djegese plotesohen shpejt nga ky lloj I kultivuar, duke paksuar prerjet e pyjeve natyrore t Shqiperis.