1

MA. LEONARD CARCANISHEKULLI XXI

GJEOPOLITIKA GJEOPOLITIKA E EVROPES

Konferencat pr paqe botrore.

Bota n shek XX

Deri n fillimet e shek XIX nuk ndihej asnj prpjekje pr vendosjen e nj paqe botrore.

Aq m shum pr vendosjen e nj rendi t ri botror.

Bota dhe Evropa ishte e prar edhe n kohn kur turqit osman pushtuan nj pjes t rajonit.

Ndoshta prpjekje ishin pr gjat kryqzatave.

Por edhe kto kishin m shum karakter grabits se paqebrs.

Aq m shum q rol kryesor n kt periudh kishte kisha katolike.

E kundrta ndodhi kur nj evropian si Napoleoni tentoi t bnte nj bashkim qoft edhe t dhunshm t kontinentit plak

Nga ana tjetr kishte tronditur edhe ndarjen e vjetr t bots pasi kolonit ishin ndar mes Anglis,Portugalis dhe Spanjs.

Pikrisht Napoleoni n fakt tronditi rendin e vjetr botror feudal.

Pr kt arsye n 1815 monarkit e Evrops pr t ruajtur rendin e vjetr krijuan lidhjen e Vjens.

Rrjedhoj e ksaj do ishin m pas ngjarjet e Parisit t 1871.

Fundi i shek XIX vihet re q pr t ruajtur paqen botrore bhen kompomise edhe t flliqura.

Kjo kishte t bnte kryesisht me ndarjen e trashgimis osmane.

Por nqs kto gabime patn nj t mir se bn homogjene territoret johomogjene vuln do e vinte ndarja e bots n konferencn e Londrs.

Kshtu rajone me 90% shqiptare si Kosova iu dhan serbve me 10% t popullsis.

Ndoshta brezat do na fajsojn,shprehej Grej ministri i jashtm britanik,por n fund do e kuptojn se ruajtm paqen n bot.

Por kjo nuk do zgjaste as edhe nj vit,pasi ishte krijuar nj bot dy polare.

N nj an Angli,Rusi,Franc.

Ana tjetr Germani dhe Austro-Hungari.

Itali,Greqi asnjanse dhe m pas me Rusin.

Por shprthimi i revolucionit socialist t Tetorit bri q Rusia t trhiqej.

N momentin q Gjermania po fitonte ajo mbyt nndetset amerikane dhe Amerika hyn n luft.

Paqja n Paris n 1919 vendos kushte t rnda pr Gjermanin.

Shum kombe t vogla si shqiptart bhen plak tregu.

Edhe populli kurd u coptua mes Irak,Iran dhe Turqis.

Kriza e rnd ekonomike n ann tjetr dhe falimentimi si edhe kushtet e rnda pr gjermant bn q t ishin faktort kryesor t dukuris Hitler.

Vendet e zhvilluara e shikonin si vend Gjermanin pr ta ndrsyer ndaj Rusis sovjetike.

U tolerua zgjerimi i saj.

Por erdhi momenti q nuk mbante m.

Marrveshja e fsheht me Stalinin oi n ndarjen e Polonis.

Edhe komunistt n mbar botn qndruan neutral derisa Bashkimi Sovjetik u sulmua nga nazistt n qershor 1941 pas dy vjetsh luft.

Deri n kto momente nqs mund t prkufizojm me nj shprehje Evropa fliste gjermanisht.

Sulmi i Perl Harborit nj baz amerikane nga japonezt dhe beteja e Stalingradit shnuan kthesn n luft

Paqja e Jalts do sillte equilibra t reja.

Evropa do ndahej n comuniste dhe capitaliste.

Ndrkoh q deri n fund t shek XX bota niente nga nj luft e ftoht ideologjike mes dy kampeve atij komunist dhe atij kapitalist, pas prmbysjes s komunizmit vendin e zuri nj bot nga dy polare n shum polare.

Nqs do theksonim m qart luft mes nacionalizmave ose m sakt luft qytetrimesh si shprehet Hunington.

Gabimet do ribhen me paqen e Dejtonit.

Por ngjarjet e Kosovs dhe sulmet e 11 shtatorit do e kthenin kt bota prsri n dy pole pro dhe kundr terrorizmit dhe me terrorizm kuptohej fondamentalizmi islamik.

Si edhe pro dhe kundr respektimit t t drejtave t njeriut.

N kt aspekt prsri bota do ndrhynte si trup i vetm ndaj ndonj akti terrorist.

Evropa.Problemet nazionale t saj.

Duket se lidhur me kt problem vet Evropa sht e ndar n dy kampe.

N njrin kamp n at t Lindjes duket se rnia e komunizmit hapi kutin e Pandors s problemeve t minoriteteve.Dhe kjo vihet re n luftrat n Ballkan apo n Kaukaz.

Dhe nga ana tjetr kemi nj qetsi n dukje n perndim pr kto probleme.

Kjo pr shkak t mirqenies s lart ekonomike.

Por kjo sht n dukje,pasi edhe perndimi vlon nga probleme nazionale si ai bask,katalonas.

Madje nqs n lindje kemi luft t hapur ktu kemi luft terroriste si ai i ETA-s s Herri Batasunas.

Por edhe perndimi koht e fundit po prballet me dyndje t emigrantve dhe integrimin e kulturave t tyre n vendet prkatse.

N fund do e prfundojm po me thnien e Hunnigton q vendin e principatave n Evrop do e zen shtetet e vogla nazionale n vend t atyre federale shum kombshe.

Shteti m n perndim Portugalia duket se nuk ka probleme t tilla.

Nj popullsi homogjene mbi 95% portugez t 10milion banorve.

Por ajo po prballet tani me cultura emigransh kryesisht nga ish vendet e saj coloniale si Mozambik,Angola q ve t tjerave dallohen edhe nga ngjyra e tyre e zeshkt.

I vetmi problem q shqetsonte Portugalin, por q e zgjidhi ishte colonia e saj n Kin e Makaos q u zgjidh me nj marrveshje xhentllmensh.

Kurse vet portugalishtja si gjuh flitet nga 200milion njerz n bot kryesisht n Portugali dhe Brazil,por edhe Angol e Mozambik.

Nga ana tjetr Spanja e dalluar nga kombi spanjoll,por jo i shkrir n nj

Kshtu kastiliant prbjn dialektin m t madh prej 70% t popullsis.

Nga ana tjetr 3miliona galician n veri duket se e kan zgjidhur problemin e tyre me nj autonomi administrative

6milion katalonasit ku 40% e flasin gjuhn e tyre jetojn n rajonin m t pasur t Spanjs me kryeqendr Barcelonn.

Ata tani krkojn nj autonomi m t madhe ekonomike.

M t pakta i kan 30mij aragonez dhe probleme integrami kan Andaluziant e Valencias n jug.

Por ajo q shqetson m shum Spanjollt sht problemi bask.

Nj rajon rreth Bilbaos me gjuhn e tyre euzkariane.

Jan 2milion bask me 40% q e flasin gjuhn e tyre.

Organizata e tyre terroriste ETA dhe krahu politik i saj Herri Batasuna krkojn me do mnyr dhe mjet shpalljen e pavarsis

Jan arritur marrveshje,jan prishur prsri dhe e njjta situat.

Nj problem tjetr q e shqetson edhe Spanjn sht integrami i kulturave t emigrantve,kryesisht t ish kolonive t saj si Maroku,etj.

Nga ana tjetr edhe Spanja ka edhe ajo disa coloni t saj n Marok si Keupa q t kujton vendin nga e filloi fushatn e tij generali Franko.

Spanja ka edhe nj problem me Anglin at t Gjibraltarit pre 6.5km2 dhe 30mij banor n jug t Spanjs.

Pr shkak t mirqenies s lart ekonomike edhe me referendum spanjollt ktu asnjher nuk kan dashur t bashkohen me vendin e tyre mm,por gjithnj t qndrojn n Angli.

Probleme m pak t mprehta jan edhe ato me ish kolonit .

Si gjuh Spanjishten e flasin 400milion n bot si Spanj,Amerik qndrore dhe jugore ve lindjes s SHBA,Kanada dhe Brazil.

Ktu theksojm se si relik e mesjets qndron qndron mes dy shteteve t mdha Francs dhe Spanjs,Andorra me 465km2 dhe 40mij banor.

T dy shtetet kan vendosur t respektojn dhe mbrojn sovranitetin e republiks s Andorrs ndr m t vjetrat n Evrop.

Nga ana tjetr lidhur me trajtimin e kulturave Spanja ka dy eksperienca t hidhura at t largimit me dhun t hebrenjve dhe rikonkists ose largimit t arabve,ku si gjurm e tyre ka ngelur nj rac metile e bardh dhe arabe.

Franca vet problemet e saj nazionale i ka m pak t mprehta.

Kjo se ngjizja e nj kombi francez sht m e madhe ktu.

Mgjth jo shum t mprehta jan edhe problemet me 2milion bretont n veri,

1.5milion alsast n kufi me Gjermanin,

800mij flamand dhe veanrisht 700mij bask,300mij korsikan e 200mij katalanas.

Kshtu ethet e ETA-s baske ndoshta jo shum t theksuar jan shtrir edhe n Franc.

Gjithashtu edhe katalonasit.

Nga ana tjetr pas lufts franko-prusiane ku rajoni i pasur me qymyr iu morr Gjermanis dhe iu dha Francs,probleme t alsasve ka edhe ktu.

Pr shkak t ktij rajoni Franca armikun m t madh t saj deri n mes viteve 60 t shek XX

Ka patur Gjeramanin

Por koht e fundit jan br brthama e shtetit t ardhshm evropian.

Krenaria pr Napoleonin i cili ka lindur n Korsik dhe mnyra si u keqtrajtua ai ka br

Q edhe ishulli i vogl prej 8mij km2 t ket ndjenja separatiste.

Ata prbjn 40% t popullsis s ishullit n veri dhe partia q i mbron kto ideale ajo Nazionaliste gjithsesi nuk i ka kaluar m shum se 30% t elektoratit.

Probleme m pak t mprehta jan ato me dominionet si njihen ndryshe ish kolonit francese.

Nga ana tjetr vihet re edhe nj integrim i vshtir i kulturave t emigrantve ku koht e fundit pr shkak t paknaqsis kemi patur edhe djegie t periferis s Parisit t banuar me emigrant.

N ann tjetr Franca tradicionalisht probleme ka patur me Anglin,kryesisht gjat kohs s gjeneralit De Gol,por edhe m par,

pasi krkonin escila dominim n Evrop.

Kujtojm ktu bllokadn continentale t Napoleonit ndaj Anglis.

Gjithsesi kto kontradita koht e fundit jan sheshuar.

S fundi theksojm se rreth 500milion njerz n bot e flasin gjuhn francese.

Kurse ishujt Britanik i prbr nga tre njsi dhe dy shtete kan patur gjithnj problemin kryesor at mes irlandezve katolik dhe anglezve protestant.

Ky problem do ket nj zgjidhje t pjesshme kur n 1923 nj pjes e mir e ishullit irlandez do i njihet pavarsia si shtet i lir i Irlands.

Nga ana tjetr veriu i ishullit irlandez do t kolonizohet me koh me kolon anglez dhe skocez.

Si rrjedhoj irlandezt katolik do prbjn m pak se 30% t popullsis s ktij rajoni.

Do krijohet edhe nj organizm terrorist i tyre me emrin IRA ose ndryshe ushtria lirimtare irlandese e cila do krijoj edhe organizmin e saj politik me emrin Shimfein.

Nga ana tjetr vet ky organizm gjithnj n zgjedhjet politike do marr m pak se 30% tvotave t vet irlandezve t ktij rajoni

q gjithsesi nuk prkrahin dhunn dhe krkojn nj zgjidhje paqsore.

Nga ana tjetr qeveria e Toni Blerit n baz t nj plani u ka ln atyre m shum vetqeverisje q duket se i ka ulur tensionet n kt rajon.

Nj problem m i pakt q krkon gjithsesi m shum vetqeverisje ose m sakt autonomi finanziare jan edhe krkesat e 88skocezve etnik q prfaqsojn gjithsesi 2% t popullsis s vet rajonit skocez.

Nga ana tjetr partia nazionaliste skoceze q krkon m shum autonomi ka arritur t marri deri 40% t votave kryesisht n kohn e Margaret Theer q n at koh quhej dora e hekurt.

Skocezt vet jetojn n veri t Skocis

K y rajoni n veri me ishujt Shetland dallohet pr nxjerrjen e nafts.

Nga ana tjetr uellsiant prbjn 560mij veta ose 25% t popullsis s rajonit krkojn edhe ata autonomi finanziare.

Kjo pr vet faktin se n kt rajon nxirret shum qymyr e pikrisht n rajonin ku shtrihen vet ata n jugperndim.

Nga ana tjetr zemrimi i tyre u shtua me dyshimet pr vrasjen e Ledi Dians nga ana e oborrit mbretror anglez.

Edhe ktu partia nazionaliste e Uellsit ka arritur t marr deri 40% t votave,por gjithsesi krkesat e tyre nuk kan qen aq t egra sa t skocezve.

Nga ana tjetr problemi tjetr q shqetson Britanin sht edhe integrami n Evrop,pasi realisht standarti i jetess s anglezve sht m i lart se ai i pjess tjetr t Evrops.

Kjo sht edhe arsyeja q strlina monedha e saj nuk sht shkrir n Euro.

Nga ana tjetr Anglian nuk ka patur marrdhnie t mira me Francn dhe Gjermanin q koht e fundit jan ulur.

Problem tjetr sht edhe integrimi i emigrantve pasi Anglia ka rreth 1milion emigrant mysliman.

Gjithashtu emigrantt jan edhe nga ish kolonit e saj.

N ann tjetr marrdhniet me ish kolonit e saj ajo i rregullon me ann e nj organizmi q njihet me emrin KOMUNUELTH.

Jan zgjidhur edhe disa probleme si ishujt Falkland apo Malvine me Argjentinn, apo problemi i ish kolonis s saj HongKong.

Kurse sot gjuha angleze sht parsorja n bot ku e flasin 600milion njerz.

Lidhur me Gjermanin theksojm se duket se shteti gjerman nuk ka patur probleme etnike q kur hebrenjt u larguan nga ky shtet gjat represionit nazist.

Ksht serbt lluzhic n lindje rreth 50mij duket se jan integruar.

E njjta situat edhe me frisiant n kufi me Hollandn.

I vetmi problem q ka shqetsuar Gjermanin kan qen rreth 30mij danez n Shelzvig Hollshtain q pr shum koh ishte problem mes dy shteteve Danimark dhe Holland,q koht e fundit sht zgjidhur.

Nga ana tjetr Gjermania pas lufts u prball me ardhjen e refugjatve t Gjermanve etnik nga Volga e rusis ,10milion gjerman t Polonis dhe 3milion gjerman t ekosllovakis.

Numri i tyre ishte 15milion veta .

Kurse problemi tjetr ishte ardhja e refugjatve nga ana e Gjermanis Lindore comuniste si rrjedhoj e gjendjes s keqe ekonomike.

Pikrisht q t mbyllte njher dhe prgjithmon problemet e gjermanve etnik, Gjermania para se t bashkohej nnshkroi nj marrveshje ku deklaroi se nuk kishte pretendime kufitare ndaj Polonis dhe ekosllvakis.

Problemi tjetr q i shqetson gjermant sht integrimi i emigrantve.

Kujtojm ktu se n Germani jetojn 3milion kurd dhe 1milion turq.

Emigrantt shihen nga gjermant si rrezik pr zniet e vndit t tyre t puns.

Si rrjedhoj edhe i problemeve t tyre ekonomike shtohen her pas here edhe radht e partis s ndaluar naziste.

Nga ana tjetr Gjermania i ka mbyllur problemet e saj me Francn duke u br boshti i shtetit t ardhshm evropian.

Nga ana tjetr 100milion njerz n bot e flasin sot gjuhn germane.

Kurse nj problem sht edhe integrimi i gjermanolindorve n shtetin e prbashkt ku ka paknqsi nga perndimort mqs standarti i jetess tek ta sht m i lart.

Shteti i vogl i Luksemburgut prej 2800km2 dhe 400mij banor duket se nuk ka probleme.

Madje tr shtetet prqark jan garant t pavarsis s ktij ish dukati t vogl gjerman

Me nj gjuh mikse mes hollandishtes dhe gjermanishtesh q sht gjuha luksemburgase.

E njjta gj mund t thuhet edhe pr Holandn

Nj shtet homogjen ku 94% hollandez dhe 500mij frisian q problemi i tyre sht zgjidhur me nj autonomi administrative pr rajonin e Frisis.

Kan nj standart t lart jetese.

Problem sot pr ta sht integrimi i 1milion myslimanve n jetn hollandeze.

Hollanda quhet edhe vendi i tulipanve.

I vetmi vend q lejon prdorimin e drogs.

Lidhur me ish kolonit prve integrimit t atyre emigrantve q kan ardhur prej saj nuk ka asnj problem tjetr.

Colonia e saj m e madhe ka qen Indonezia.

Sot n bot gjuhn hollandeze e flasin rreth 50milion njerz.

Prkundrazi Belgjika sht nj shtet heterogjen ku 60% flamand n veri nj deg e hollandezve.

Kurse 30% Valon n jug nj deg e frankofonve.

Kurse n kufi me Gjermanin n rajonin e Ahenit q pr disa koh gjat lufts s II botrore e mbajti t pushtuar Hitleri sht e banuar nga 10% gjerman.

Gjithsesi Belgjika pr shum vjet sht simbol i ktij mirkuptimi.

Kshtu e ndar n dy rajone Flamand dhe valon me kryeqytetin Bruksel q sht neutral dhe gjermant ktu kan nj far autononomie

Nga ana tjetr edhe ktu problem sht integrimi i emigrantve.

Me kolonit nuk ka probleme.

Colonia e saj m e madhe ka qen Zaireja n Afrik.

Edhe Italia duket se i ka zgjidhur problemet e saj t minoriteteve

Kshtu 500mij gjermanve t Tirolit u ka dhn vetadministrim.

Kurse 100mij sllovenve autonomi kulturore.

Italia vet sht prballur me ardhjen e shum italofonve t vendeve fqinj si 500mij italianve t Rjeks,etj.

Problem tjetr q shqetson Italin sht dallimi ekonomik veri-jug ku veriu sht shum i pasur.

Madje partia e tyre Lega Nord bn thirje pr nj Itali Federale ku veriu t quhet Padania, pr nder t nj lumi n veri me kryeqytet Milanon dhe 20milion banor.

Kurse n jug mbizotron krimi i organizuar ose m sakt organizma t ndryshme mafiose.

Q sht br gangrena e shoqris italiane.

Problemi q shqetson Italin sht gjithashtu integrimi i m shum se 800mij emigrantve ku 300mij shqiptar dhe ndalimi i ardhjes s ekstrakomunitarve t tjer.

Kurse n brigjet e Adriatikut egziston republika m e vjetr e bots prej 800vjetsh ajo e San Marinos me 60km2 dhe 60mij banor ,pa probleme raciale dhe etnike e shum e mbyllur.

Dhe mes Francs e Italis egziston nj shtet

Dualist monarkia 2km2 e Monakos me dy qytete Monaco dhe Monte Karlo.

sht nj prej monarkive m t pasura n bot

Por pa problemet e msiprme.

Nga ana tjetr me 0.5km2 egziston nj shtet qendr kryqendr e katolicizmit botror me e ky sht Vaticani me m pak se 1000 banor.

Shtrihet n qendr t Roms.

Vaticani vet nuk sht prfshir shum n problemet ndrkombtare.

Kurse Zvicra n veri t Italis do jet vet nj shtet shumkombsh ku 65% gjerman, 25% francez dhe 9% italian e 1% roman.

Mgjth ky shtet sht simbol i harmonis etnike

Vendi sht ndar n 26 kantone me nj vedaministrim t gjer.

Problemi q shqetson sot Zvicrn sht integrimi i mbi 600mij emigrantve .

Nga ana tjetr standarti i lart i jetess bri q Zvicra ta refuzoj dy her integrimin n Bashkimin Evropia.

Theksojm se sht nj prej republikave m t vjetra.

Zvicra n luftn e ftoht qndroi neutrale.

T njjtin qndrim mbajti edhe n Luftn e dyt botrore

Shteti tjetr n kufi me Zvicrn sht Austria.

M par perandoria Austro-Hungareze ishte nj shtet multi etnik.

Por shteti q u krijua n 1918 ishte nj shtet homogjen.

Kshtu 95% autriak dhe n jug 80mij slloven,30mij kroat,30mij serb,20mij serb.

Pakicave ajo u ka garantuar autonomi kulturore.

Austria nga ana e saj nuk ka shum probleme me emigrantt,pr arsye se sht shoqri e mbyllur.

Theksojm se standarti i lart ekonomik bri q edhe ajo ta refuzoj disa her integrimin evropia.

Austria vet pr gati 10vjet qndroi e pushtuar deri n Vjen nga sovjetikt,por m pas shpalli neutralitetin.

Mes Zvicrs dhe Austris sht nj shtet i dobt e ky sht Lihteshtenji.

Me gati 160km2 dhe 27mij banor,t tr gjerman.

Nj prej shteteve m t vjetra dhe si Zvicra dhe Austria jan br garant t resepektimit t vazhdimsis s ksaj tradite.

N veri t Gjermanis shtrihet shteti i Danimarks.

Ky shtet nuk sht dalluar gjat historis pr probleme nazionale,pr shkak t homogjenitetit t popullsis.Problemi i vetm q ka qen shqetsim ishte problemi i Shelzvig Hollshtainit q si e prmendm m lart sht zgjidhur me respektimin e t drejtave si minoritet t danezve n kt rajon.

Ndoshta i vetmi problem sht shtja e banorve t ishujve Faroe q zgjidhur me autonomin pr kt ishull si edhe me eskimezt n Scandinavi q edhe kjo sht zgjidhur me nj far autonomie.

E njjta gj mund t theksohet edhe pr shtetet e tjera Scandinave q jan Islanda,Suedia,

Norvegjia.

Kjo pr faktin t standartit t lart t jetess.

Probleme mes tyre nuk kan pasi jan mbi 98% vendas dhe ato pak q

jan u respektojn t drejtat.

I vetmi problem etnik q kan sht shtja lapone.

Ky sht nj komunitet prej 100mij vetsh q jeton n veri t ktyre shteteve dhe q e kan zgjidhur me nj far autonomie kulturore.

Lidhur me integrim t kulturave t emigrantve nuk ka ndonj problem, pasi pr shkak t mosprputhjes s kushteve klimaterike sepse jan t ardhur nga vende t ngrohta,n kto shtete nuk ka shum emigrant.

Ndoshta n kt drejtim prjashtim bn Filanda.

Njihet ndryshe edhe shteti i liqeneve.

Pr shkak t shum kohve nn sundimin rus ka nj pakic ruse q gjithsesi ajo e respekton.

Gjat lufts s ftoht u shpall neutrale,por n paktin e Jalts politica e jashtme e saj do kontrollohej nga Moska.

Nga ana tjet problem sot me fqinjt sht ai me Rusin,pr shkak t Karelis nj rajon prej 400mij km2 sa vet Filanda q pas lufts s II botrore pr shkak t bashkpunimit me gjermant t finlandezve iu la Bashkimit Sovjetik.

Pas lufte Stalini shprnguli n Siberi 400mij karelian dhe ata q ishin afr Leningradit.

Dhe sot ka krkesa pr dmshprblim tokash.

Nga ky moment do hyjm n dy zona t nxehta

Njra sht Ballkani i quajtur edhe fui baruti dhe tjetra rajoni i Evrops Lindore dhe ish Bashkimit Sovjetik.

Pjesa m e madhe e ktyre shteteve ka qen ish komuniste.

U duk sikur problemet nacionale n kto shtete u mbylln,por e vrteta sht se komunizmi vetm sa u vuri kapakun e pluhurit.

Pasi sapo u prmbys ky sistem,problemet nazionale ridoln n skena.

Vese prve probleme t vjetra ridoln edhe probleme t reja.

Dhe t rejat ishin lidhur me kolont q kishin ardhur si punonjs n republikat prkatse nga vendi mm.

Kshtu ish shtetet e Bashkimit Sovjetik prballen me 25milion rus t gjendur pas shprbrjes s tij jasht Rusis dhe njohjes s nnshtetsis n kto shtete apo ish vendet jugoslave me rreth 2milion serb jasht Serbis.

Greqia ishte ndr t vetmet shtete t Ballkanit q prfitoi nga pakti Truman dhe s bashku me Turqin nga frika e pushtimit t Bashkimit Sovjetik u prfshin n Perndim.

Greqia problemet me myslimant i zgjidhi me paktin e Lozans ku 600mij mysliman ikn n Turqi dhe 900mij grek erdhn n Greqi nga Azia Vogl.

Por pr shkak t kulturave t ndryshme gjithsesi grekt e Azis s vogl si Izmir,etj nuk u mirpritn shum buzagaz n Greqi.

Madje n disa raste pati edhe konflikte.

Nga ana tjetr sot Greqia t vetmin minoritet q njeh sht ai turk n Thraki.

Kta kan nj administrim special dhe deputet t tyren.

Probleme t tjera ajo ka me Turqin lidhur me ishujt e Azis s Vogl dhe Qipron.

Gjithsesi ajo sot prballet nga komuniteti ndrkombtar edhe me njohjen e minoriteteve t tjera etnike si maqedonas dhe am.

Vet Greqia deklaron se ky problem u zgjidh me largimin e amrve si bashkpuntor me gjermant n vitet 44-45 dhe maqedonasit si bashkpuntor t komunistve n luftn civile greke.

Por nga organizmat ndrkombtare pretendohet q kto minoritete jetojn akoma n Greqi.

Mgjth vet amt pretendojn rikthim n trojet e tyre dhe rikthim t tokave t sekuestruara nga shteti grek.

E njjta situat dhe me maqedonasit.

Por Greqia nuk pranon se i quan si kolaboracionist q n fakt nuk sht e vrtet.

Greqia njeh edhe nj minoritet katolik n ishujt e Egjeut

Nga ana tjetr pas viteve 90 shteti grek po prballet me integrimin e kulturave t rreth 1milion emigrantve.

Ajo akuzohet me mosrespektim t t drejtave t tyre.

Ktu prmendim se vetm pas m shum se 10vjetsh m sbum se 300mij emigrant mysliman n Athin do t ken t drejtn t falen n xhami.

Kurse nga ana tjetr mgjth jo shum e theksuar shteti grek krkon respektim t t drejtave t minoritetit grek n Shqipri

Nga ana tjetr Turqia pr shkak t besimit islamik si popull nuk pranohet nga vet shtete e ish Bashkimit Evropian pasi popullsia e ktij Bashkimi do shkoj 20% islame nqs integrohet n t dhe si rrjedhoj do kemi keqkuptime kulturash.

Por edhe Turqia akuzohet pr shkelje lirish dhe t drejtash t njeriut.

Mes t tjerave edhe pr probleme minoritetesh.

Kshtu Turqia ka nj eksperienc t hidhur lidhur me genocidin nda armenve gjat fundit t Pernadoris Osmane.

Pretendohet vrasja e mbi 400mij armenve q Turqia nuk e pranon.

Aspekti tjetr sht edhe respektimi i t drejtave t minoritetit kurd n juglindje.

Nj popullsi q ktu jeton rreth 3milion dhe jetojn edhe 7milion t tjer n kto shtete si

Irak,Iran dhe Siri pr t cilt ne do flasim m posht.

Kurdt kan edhe nj parti t tyre at t Puntorve me prirje comuniste e panjohur nga shteti turk dhe e akuzuar pr akte terroriste.

Nga ana tjetr ajo e ka shpallur se ideali i saj sht bashkimi i kurdve n nj shtet t vetm.

Kurse problemi i 1milion grekrve n Azin e vogl u zgjidh me shkmbimin e popullsis mes dy shtete,ku sot jetojn vetm 5mij grek n nj lagje t Stambollit Fanar q sht edhe qendr e kishs ortodokse ose patriarkana si njihet ndryshe.

Kurse komunitet myslimane t ardhur nga Ballkani i jani prshtatur kulturs ktu.

Mjafton t kujtojm ktu se rreth 30% e kombit turk sht me origjin nga kto komunitete si 10milion shqiptar ku 4milion nga Kosova e Jugosllavia.1.5milion shqiptar nga Greqia

1milion pomak dhe 500mij boshnjak.

Kurse kemi ktu edhe 500mij armen e 2milion kurd.

Pra kur e tr popullsia turke sht 60milion rreth 15milion jan jo turkes.

Si rrjedhoj kemi nj multi kultur e formuar.

Problemi i vetm i acart mes grekrve e turqve sht Qipro.

Me 9mij km2 ku 70% grek dhe 30% turq.

Zgjidhja e prkohshme ka qen ndarja e ishullit 60 me 40 n favor t grekrve.

Mgjth sot pjes greke sht integruar n Bashkimin Evropian dhe ajo turke jo.

Para se t bhej kjo ndarje ka qen nj rajon multi etnik,kurse sot grekt jan t prqndruar nj jug dhe turqit n veri.

Shqipria sht nj shtet homogjen nga popullsia me mbi 95% shqiptar,mgjth qarqe greke pretendojn mbi 15% grek kur zyrtarisht nuk jan m shum se 3%.

Por pr ta do ortodoks sht grek q n fakt nuk sht e vrtet.

Madje minorateti grek n Shqipri ka organizatn e tij OMONIA ose BASHKIMI dhe partine e tyre at t t drejtave t njeriut.

PBDNJ si edhe t paktn tre deputet gjat ktyre 15vjetve demokraci.

Kurse nj kohn e regjimit komunist kan qen shum t privilgjuar,pavarsisht nga regjimi.

Me komunitete t tjera nuk ka probleme.

N ann tjetr Shqipria prballet me mbrojtjen e t drejtave t shqiptarve jasht shtetit am si Kosov,Macedoni,etj ku n kt drejtim ka patur nj politik t prmbajtur.

Bullgaria vet ka qen disa e prballur me t drejtat e minoritet turk n kt vend.

Ose m sakt jan pomakt q jan bullgar mysliman me ndjenja turke.

Ata prbjn rreth 10% t popullsis dhe mbi 50% n jug n Thraki.

N ann tjetr gjat regjimit komunist t Zhelevit kan vuajtur shum.

Rreth 300mij pomak gjat ksaj kohe jan shprngulur n Turqi.

Gjat plurailzmit kan krijuar nj parti t tyren at Demokratike t turqve n koalicion me forcat e djathta bullgare.

Problem tjetr q has Bullgaria ka t bj me njohjen e kombsis s maqedonasve dhe gjuhs maqedonishtesh q ajo e njeh si dialekt t saj dhe maqedonasit si gjuh m vete.

Rumania problemet n lidhje me pakicat lidhur me at germane i zgjidhi q me largimin e tyre pas lufts n Germani.

Problemi tjetr ka t bj me pakicn hungareze q prbn mbi 10% t popullsis dhe rreth 40% t Transivalnis q prbn 1/3 e siprfaqes.

Nga ana tjetr n kufi me Hungarin prbn mbi 50% n disa rajone.

Ata kan krijuar edhe nj parti q sht e vetmja parti minoritare ktu.

Problem tjetr sht me moldavt.

Ata jan deg e popullit rumun.

N fillim dshirohej bashkimi me ta,por m von mqs kan standart t ult jetese nuk e dshirojn at.

N ann tjetr vet Rumania nuk dshiron tij jap moldavve statusin e kombit m vete.

M pak probleme kan me pakicn serbe n Banat.

Gjithashtu Rumania sht prgjegjse e rreth 2milion rumunve q ndodhen jasht ktij shteti si Ukrahin n Besarabi dhe n lindje t Vojvodins n Banat n distriktet e Alibunarit, Vrsa.

Hungaria vet nuk ka probleme n lidhje me pakicat pasi sht nj komb homogjen.

Por ajo n ann tjetr sht prgjegjse me hungarezt jasht shtetit t tyre am q prbjn 30% t hungarezve total si n Kroaci,Slloveni,Serbi n Vojvodin,Ukrahin,

Sllovaki dhe veanrisht n Transilvani t Rumanis ku jetojn rreth 2milion hungarez.

ekosllovakia pr shkak t kundrshtimit sovjetik u pushtua prej saj n 1968.

Ndarja e ekis dhe Sllovakis n shtetin ekosllovak nuk u b me dhun q ishte sukses

Por edhe shembull si mund t zgjidhen me mirkutpim probleme federale.

Aspekti pozitiv ishte se nuk ishte przierje kombesh si n Jugosllavi dhe BS q kishte impakt pozitiv.

Por shtetet q u ndan do kishin gjithsesi probleme

ekia vet nuk ka patur probleme etnike si brenda edhe me ndojn komunitet ek jasht kufijve t shtetit am

Kjo pr vet faktin se minoriteti gjerman n Sudete q prbnte 1/3 e popullsis s ish ekosllovakis u largua pas lufts s rrjedhoj e bashkpunimit me gjermant.

Por problemi i vetm q egziston ka t bj me kompensimin e gjermanve q jetojn ktu.

Ata jetonin n rreth 30mij km2.

Nga ana tjetr shteti gjerman kur u bashkua n 1990 deklaroi se nuk kishte pretendime ndaj fqinjve mes tyre edhe ekis.

Sllovakia sht shteti q shum analist e pr shkruajn q edhe pasi doli pa gjak nga shprbrja me ekin si edhe nga regjimi komunist u prfashir n nj diktatur post demokraci t Vladimir Meiar.

I vetmi problem q shqetson Sllovakin pr pakicat sht ajo q ka t bj me at hungareze q prbn 10% t popullsis dhe mbi 50% t rajoneve n jug.

Polonia n dallim nga shtetet e tjera lindore sht e besimit katolik kur t tjert jan ortodoks.

M par ajo ishte nj shtet heterogjen ku gjermant zinin 1/3 e popullsi dhe mbi 50% n perndim t saj si Pomerani,Silezi,etj.

Ky problem u zgjidh me shprnguljen e mbi 10milion gjermanve nga Polonia n shtetin am.

Nga ana tjetr si e theksuam edhe m lart gjermant kur u bashkuan theksuan se nuk do kishin pretendime ndaj fqinjve mes tyre edhe polakve.

Sot gjermant gjithsesi krkojn kompensim pr tokn.

Polonia nuk ka edhe probleme n lidhje me minoritete t tjera apo edhe polak jasht vendit.

I vetmi problem i fshehur sht fakti q rreth 50% e Bjellorusis sht ndrtuar me toka polake q sht zgjidhur me marrjen e tokave t gjermanve n perndim.

Gjithsesi jan marr 100mij km2 n perndim e jan dhn 180mij km2.

Nga ana tjetr polakt jan t prmendur pr luftn e par pr demokraci nga organizata q m par u shpall parti Solidarnost.

Ish Jugosllavia dhe shtetet e saj.

Jugosllavia ishte nj shtet artificial i krijuar n vitin 1918 dhe garantuar pas paqes s Versajs.

I prbr nga shum kombe si serbt m i madhi,kroatt,sllovent,boshnjakt, maqedont, malazezt.

Kto ishin kombet slave,kurse jo slave ishin edhe shqiptart dhe hungarezt kryesisht n veri t Vojvodins.

Gjat kohs s para lufts s dyt botrore popullsit shtypeshin egrsisht,kryesisht ato jo slave dhe myslimane,kryesisht nga serbt

Madje nnshkruheshin edhe marrveshje ndrkombtare pr shprnguljen e tyre si ajo me shtetin turk ku parashikohej shprngulja e mbi 400mij vetve,por u arrit deri 300mij dhe kryesisht kta ishin shqiptar

Pas lufts s dyt botrore Jugosllavia nj pjes t probleme t saj me pakicat i zgjidhi duke i shprngulur nj eksperienc e hidhur dhe e lasht me ta.

Kshtu u shprnguln italiant e Istrias dhe gjermant e Vojvodins.

Mgjth sot ndihen pak zra pr dmshprblimin e tyre.

Nga ana tjetr n kt shtet multietnik viheshin re dy vija ajo sloveno-kroate e ardhur nga sundimi austro-hungarez,por m i zhvilluar dhe ajo serbe si rrjedhoj e nj eksperince bizantine m e egr.

Tito udhheqsi i saj komunist kroat,por internacionalist u mundua t mbaj kt ekuilibr.

Madje edhe shqiptarve nj popull i shtypur n Jugosllavi gjat kohrave u dha nj autonomi kur shpalli krahinn autonome t Kosovs.

Vdekja e tij dhe ardhja e Milosheviit shnoi prishjen e ktyre ekuilibrave etnike dhe rivendosjen e hegjemonizmit serb.

Kjo ishte e papranueshme pr popujt e ish Jugosllavis derisa ajo u shprb dhe u krijuan gjasht shtetet prej saj q jan Sloveni,Kroaci,Bosnj,Serbi-Mali Zi q m pas u nda n dy shtete si edhe Macedoni.

S fundi pritet t krijohet edhe Kosova.

Serbia me dshirn pr t krijuar Jugosllavin,por jo t ishte ekuilibruese,por t hegjemonte mbi t filloi nj luft e filluar me Sllovenin dhe prfunduar me Kosovn.

T vetmet shtete q prfunduan pa luft ishin Macedonia dhe Mali Zi udhheqsit e t dyve ktyre dy ish republikave m afr udhheqies serbe.

Karakteristik tjetr pr kto republika sht se t tra kan patur probleme me pakicat e tyre serbe n shtetet prkatse q Serbia me pretekstin e mbrojtjes s tyre i ka prdorur si mjet pressioni pr ti rintegruar n Jugoslavi.

Sllovenia

Standarti i lart ekonomik si rrjedhoj e trashgimis austro-hungareze bnte q t shihej gjithnj me zili nga republika m e madhe Jugoslave q ishte Serbia.

Shtrihet n veri.

Mgjth serbt ktu jan n prqindje pothuajse t paprfillshme 2% Serbia me pretekstin e tyre filloi e para luftn pasi Sllovenia ishte e para q u largua nga shteti jugosllav.

Por me ndrhyrjen e ndrkombtarve lufta nuk zgjati shum rreth 2muaj.

Nga ana tjetr shum italian n Istria dhe gjerman u shprnguln pas lufte se bashkpunuan me nazifashistt.

Sot ka pak zra q krkojn dmshprblim pr tokat e lna.

Nga ana tjetr si rrjedhoj e zhvillimit ekonomik dhe mentalitetit Sllovenia ishte e para q u integrua n Bashkimin Evropian dhe NATO.

Ajo ka sot vetm pak probleme jo shum t mprehta n lidhje me pakicn hungareze si edhe disa probleme t vogla territoriale me Kroacin.

Kroacia

Italiant e zons s Rjeks u larguan q pas lufts s dyt botrore.

Pak probleme ajo ka me pakicn hungareze.

Problemi q ka shqetsuar m shum Kroacin sht ai i pakics serbe .

Kjo pakic q prbnte rreth 15% t popullsis n disa zona si Krajina dhe Sllavonia prbnte shumicn e popullsis.

Me kt pretekst u rifillua nj luft qllimi i t cils ishte riintegrimi i Kroacis n Jugoslavi.

Me ndihmn edhe t forcave serbe t Serbis, serbt e Kroacis filluan nj luft q prfundoi me pushtimin e 1/3 t territorit t saj.

Serbt e Krajins jan vlleh ose m sakt ilir t Dal macis s romanizuar dhe m pas t serbizuar.

Vetm n saj edhe t prkrahjes germane q e shihte edhe ajo si zon t influencs s marks filloi nj luft q u lirua Kroacia.

Mijra serb u larguan nga rajoni i tyre.

Nga ana tjetr si mjet hakmarrje Serbia shprnguli shum kroat t Vojvodins.

Por problemi tjetr q shqetsoi Kroacin kur u shpall si shtet i pavarur ishte edhe shkelja e t drejtave t njeriut nga udhheqsi i saj Franjo Tuxhman q nga shum njerz shihej si diktator.

Vdekja e tij i hapi rrugn integrimit t Kroacis n Bashkimin Evropian dhe NATO.

Bosnja Hecegovina

Shteti q vuajti m shum nga shprbrja e ish Jugosllavis.

Ky shtet kishte nj popullsi heterogjene me toka t diskutueshme.

Prbhej nga tre kombe kroatt q jetonin kryesisht n Hercegovin si edhe serbt dhe boshnjakt.

Nga ana tjetr kolont gjerman dhe italian t Banja Luks u larguan pas lufts.

Madje serbt megjithse prbnin 30% t popullsis shtriheshin n siprfaqe t madhe toke.

Duke marr kt pretekst dhe edhe me ndihmn e forcave t Serbis,si edhe duke prfituar edhe nga fakti se kroatt krkonin rajonet e tyre ata filluan nj luft n Bosnj ku synimi ishte riintegrimi i Bosnjs n Jugoslavi.

U arrit deri aty sa mgjth prbnin rreth 30% t popullsis dhe nuk ishin shumic n m shum se 40% pushtua 75% t territorit,madje edhe ato rajone ku ose serbt ishin n prqindje t pakonsiderueshme ose nuk kishte fare serb.

Kjo edhe fal nj marrveshje t heshtur mes Milosheviit dhe Tuxhman pr ta ndar Bosnjn mes kroatve dhe serbve.

Por ishte pressioni ndrkombtar q bn q boshnjakt dhe kroatt t bashkoheshin e si rrjedhoj t nnshkruhej paqia e Dejtonit ku 49% ta zotroni serbt dhe 51 % federata boshnjako-kroate si edhe rajonet neutrale t Sarajevs dhe Brkos.

Macedonia

N fakt deri n luftn e dyt botrore ishte pjes prbrse e Serbis.

Por me synimin e pretendimeve territoriale ndaj fqinjve,Bulgari,Greqi,pse jo edhe Shqipri dhe pr ti prfshir m pas n Federatn Ballkanike ideali i Titos n nj mbledhje t KAN n nj manastir n Pinj t Vranjs n 1944 u shpall formimi i Maqedonis.

Shteti q u nda pa luft nga Jugosllavia.

Kjo edhe jo vetm pse serbt jan pothuajse t pakonsiderueshm rreth 2% dhe rreth Kumanovs,por edhe sepse udhheqsit maqedonas ishin gjithnj m afr qarqeve serbe.

Problemi kryesor q shqetson kt shtet sht ajo e minoritetit shqiptar q n zonat perndimore dhe veriperndimore prbjn edhe mbi 80% t popullsis.

N drejtim t shqiptarve shte edhe nj eksperienc e hidhur pasi mijra shqiptar jan shprngulur n Turqi,kryesisht n vitet 50-60.

Si rrjedhoj e ksaj paknaqsie n vitin 2001 shprtheu nj kryengritje e shqiptarve q

prfundoi me marrveshjen e Ohrit ku shqiptart fituan m shum t drejta.

Problemi tjetr q shqetson Maqedonin sht edhe shtja e emrit.

Kjo pr arsyen se n Greqi ndodhet nj rajon me t njjtin emr dhe shteti grek e quan si pretendim territorial ndaj saj.

Nga ana tjetr qeveria maqedonase gjithnj prballet me presionin e disa qarqeve pr mbrojtjen e t drejtave t maqedonasve jasht ktij shteti si n Greqi ku shteti grek nuk i njeh,n Bulgari dhe ata mendojn edhe n Shqipri.

Problem tjetr sht edhe njohja e kishs maqedonase q kisha serbe nuk e njeh, apo edhe i gjuhs dhe kombit maqedonas q bullgart i quajn si dialekt dhe pjes t tyren.

Nga ana tjetr jan edhe disa probleme territoriale me shtetin serb rreth Vranjs ku ndodhet edhe manastiri i Pinjs vendi ku u b mbledhja pr formimin e Maqedonis

Mali i Zi

Republika e fundit q u shkput nga Jugosllavia me an t nj referendumi n vitin 2006.

Nj kolonizim i heshtur n pjesn lindore,por edhe qndrore ka ndodhur me serb.

Kjo kryesisht pas vitit 1990.

Kshtu nqs serbt deri 1990 prbnin 15% t popullsis dhe kryesisht n lindje sot prbjn 30%.

Nj eksperienc t hidhur malazezt kan patur me shqiptart,por q koht e fundit jan rregulluar.

Gjithashtu jan rregulluar edhe mardhniet me boshnjakt.

Pakicat prve serbve votuan pro referendumit pr pavarsin e Malit t Zi.

Serbia

Shteti serb dallohet pr nj eksperienc t hidhur me pakicat .

Kujtojm ktu mijra shqiptar t shprngulur q do flasim pak tek kapitulli pr Kosovn.

Gjithsesi edhe me vet shqiptart n Serbi q sot prbjn 1% t popullsis kan patur probleme.

Ata organizuan edhe nj kryengritje q prfundoi me m shum t drejta pr ta n Preshev,Bujanovc,Medvegje n 2002 ku n kto rajone prbjn 70%

Nga ana tjetr probleme ka edhe me myslimant e Sanxhakut q ktu zyrtarisht prbjn rreth 53%,por shum burime flasin pr mbi 2/3.

Krkesat minimale t tyre jan autonomi kulturore dhe maksimale bashkim me shtetin e Bosnjs.

Pak probleme jan edhe me pakicat rumune n Nin dhe njohjen e kombsis bulgare n rajonet rreth Nishit.

Nga ana tjetr shum probleme etnike vihen re n rajonin e Vojvodins.

S pari shum gjerman jan larguar aty dhe sot dgjohet gjithnj e m shum zri pr dmshprblimin e tyre.

Nga ana tjetr krkohet mbrojtja e pakicave rumune n Banat dhe atyre kroate n Srem.

Shum kroat jan shprngulur me dhun gjat lufts serbo-kroate n vitet 90.

Dhe problemi kryesor sht ai i pakics hungareze q ktu prbn 20% t popullsis dhe n rajonin e Baks rreth 60%.

Ata krkojn m shum t drejta deri edhe autonomi t territorit t tyre.

Nga ana tjetr pr shkak t nivelit t lart ekonomik dhe mosprputhje t mentalitetit vet serbt Vojvodins sepse prbjn 55% t popullsis ktu dhe sepse kan qen nn sundimin austro-hungarez dhe ata t Serbis nn sundimin turk krkojn n pamundsi t pavarsis nj autonomi m t lart ekonomike.

Nga 240deputet q ka Serbia 1deputet sht shqiptar,5deputet hungarez,1deputet boshnjak dhe 40 vende jan ruajtur pr shqiptart q aktualisht pr shkak t bojkotimit i kan serbt.

Kosova

Shteti q u njoh zyrtarisht kohet e fundit sht Kosova.

Kundra sht Rusia.

Kjo jo pr shkak t vllazrimt sllav,por pr shkak t njsimit me problemin een.

Nga ana tjetr asaj edhe i intereson pasi do krkoj t njjtat gjra pr pakicat rusofile n shtete e tjera si Gjeorgjia me Abhazin.

Por ajo q pritet t jet tundra deri n fund sht Kina.

Kjo se mos krkohet e njjta gj pr Tibetin,Ujgurt dhe Tajvanin.

Gjithsesi mardhniet mes serbve dhe kosovarve koh pas kohe kan qen shum t vshtira.

Kujtojm ktu mbi 1milion t larguar gjat kohrave dhe 1milion vetm n vitin 1999 q me ndihmn e komunitetit ndrkombtar u kthyen.

Sot kur Kosova sht nn administrimin ndrkombtar dhe po zgjidhet statusi i saj,po krkohen t drejta vedadministruese m t mdha pr pakicat serbe q tani jan t prqndruar n veri duke krijuar edhe nj rajon autonom aty.

Me pakicat e tjera nuk ka probleme ve atij rom q bashkpunuan me serbt n genocidin e vitit 1999.

Sot tr pakicat ve atij rom q bashkpunuan me serbt n genocidin e vitit 1999.

Sot tr pakicat ve serbve jan pro pavarsis s Kosovs.

shtja shqiptare

Populli shqiptar jeton sot n trojet e tij n pes shtete si Shqipri,Kosov,Macedoni,Mali Zi, Serbi dhe n Greqi.

M par territoret shqiptare prfshiheshin n katr vilajete nn sundimin osman q ishin Kosova,Janina,Shkodra dhe Manastiri me nj siprfaqe 90mij km2 ku shqiptart prbnin 60% t popullsis.

Origjinn ky problem e ka q n 1878 kur n Kongresin e Berlinit disa rajone n Veri iu dhan Serbis,Malit t Zi dhe qyteti i Arts n jug Greqis.

Por padrejtsia m e madhe u b n Konferencn e Ambasadorve n Londr n 1913 kur disa rajone thjesht shqiptare si Kosova dhe amria iu dhan Serbis dhe Greqis.

Kshtu 2mij km2 iu dhan Malit t Zi,20mij km2 Serbis dhe 4mij km2 Greqis.

Si rrjedhoj e shprnguljeve t shumta trojet shqiptare sot jan rrudhur shum n 50mij km2 me 5900000banor ku 5240000 shqiptar ose 85% shqiptar ku 1mij km2 n Malin e Zi ku jetojn 50mij banor me 40mij shqiptar, 10mij km2 n Kosov me 1600000 banor ku 1300000 shqiptar 1mij km2 n Serbi me 100mij ku 70mij shqiptar,8mij km2 n Macedoni me 600mij banor ku 400mij shqiptar dhe 2mij km2 n Greqi me 50mij banor ku 30mij shqiptar ortodoks kurse 28mij km2 prfshihen n shtetin e pavarur shqiptar me 3500000banor ku 3400000shqiptar.

Mgjth ata nuk jan aq ekstremist dhe kan qen nj faktor stabilizues n rajon.

Gjithsesi nj zgjidhje e pjesshme sht dhn.

Kshtu shqiptart n Malin e Zi q votuan n referendum pro pavarsis kan fituar shum t drejta.

E njjta situat edhe me shqiptart n Macedoni q me marrvshjen e Ohrit fituan shum t drejta vetadministruese.

Shqiptart e Serbis Jugore ose Kosovs lindore fituan nj autonomi kulturore.

Nga ana tjetr Kosova prballet sot me problemin e statusit pr pavarsi.

Shqiptart e shtetit shqiptar kan nj nivel m t lart ekonomik.

Kurse shqiptart ortodoks t amris prballen sot me njohjen e kombsis shqiptare pasi njihen si grek.

Nga ana tjetr shqiptart mysliman t ktij rajoni prballen me krkesn pr rikthim n trojet e tyre.

Problemi maqedon

N fakt ky problem nuk sht nj problem nacional.

Me termin Maqedoni kuptojm nj krahin prej 70mij km2 q fillon nga liqeni i Ohrit deri n malet Rodope dhe nga deti Egje deri n Vranj sot.

N lashtsi banohej nga tre fise ilirt,trakt dhe n jug nj popull i ngjashm me grekt, por jo grek

N mesjet u dyndn sllavt q asimiluan trakt dhe m pas bullgart.

Gjat sundimit osman ky rajon u prfshi n tre vilajete n Selanik,Manastir dhe sanxhaku i Shkupit n vilajetin e Kosovs.

Nga ana tjet ky rajon u kolonizua shum me turq dhe gjithashtu u turqizua nj pjes e bullgarve q njihen ndryshe pomak si edhe pak shqiptar rreth Manastirit.

Viti 1878 i dha t drejt Bullgaris q n traktatin e Shn Stefanit e prfshiu kt rajon n Bullgarin e madhe.

Kurse viti 1913 e ndau kt rajon n tre pjes

N Bullgarin me 10mij km2 t Pirinit ku shumica bullgar,n Greqin me 34mij km2 me nj popullsi heterogjene bulgaro greke dhe turq.

Kurse rreth 25mij km2 me shqiptar e bullgar i morri Serbia.

Gjat kohrave u shprnguln shum mysliman.

M 1945 udhheqsi jugosllav pr pretendime ndaj fqinjve rajonet macedone n Serbi i shpalli republik m vete

Aktualisht bullgart e ktij rajoni pretendojn se jan komb m vete ai maqedon q nuk njihet nga Bullgaria.

Nga ana tjetr Bullgaria gjuhn macedone e njeh si dialekt t bullgarishtes.

Kurse ajo krkon dhe pavarsin e kishs ortodokse maqedonase q kisha serbe e quan si deg t sajin.

Me shtetin grek problemi sht me emrin Macedoni q ajo e quan si trashgimi t sajin.

Problem tjetr sht njohja e pakics macedone q shteti grek nuk i njeh.

Si edhe njhkohsisht ashtu si popullsia ame edhe maqedonasit krkojn rikthim n trojet e tyre n Greqi q gjat lufts civile greke mbajtn ann e komunistve grek .

Kurse me shtetin shqiptar problem sht popullsia shqiptare n republikn e Maqedonis.

Bashkimi European &Shqiperia1KUR U PRDOR PR HER T PAR

TERMI EVROP ?

Historia e Evrops dhe historia e Bashkimit Evropian nuk jan e njjta gj, edhe pse ka shum pika takimi n momente t ndryshme historike. Termi Bashkim Evropian i prketshekullit XX, ndrkoh q termi Evrop daton shum m hert. Termi Evrop u prdor pr her t par gjat civilizimit grek, por n dy kontekste: njri mitologjik dhe tjetri

gjeografik. Prej etimologjis s ktij termi mund t ngrihen shum hipoteza, por megjithat fjala greke eurus do t thot e gjer, duke e lidhur n kt mnyr Evropn me hapsira t

gjera territoriale.

N aspektin mitologjikEvropakonsiderohej si njfemr shum e bukur, e gjat dheme sy t mdhenj.

Gjithashtu Afriksn at koh i referoheshinshpesh meemrin Libia. Siduket qart, emrate kontinenteve qnjiheshin ather (Evropa, Azia, Afrika)n t gjitha versionetjan femrore.

Kjo tendenc ka rezistuar deri n ditt tona, madje jovetm n lidhje me emrat e kontinenteve, por edhe t shteteveprbrse t tyre.

Nga ana tjetr, n aspektin gjeografik, n lashtsi Evropa shihej si nj territor i ndar nga dy kontinentet e tjera: Azia dheAfrika. Evropa konceptohej si territor i kufizuar n veri nga

Deti i Veriut dhe n lindje nga Ngushtica e Bosforit. Ky ishte konteksti mitologjiko gjeografik i Evrops prgjatcivilizimit grek.

2CILAT ISHIN SHTJET KRYESORE Q DUHETT TRAJTONIN EVROPIANT PAS LUFTS SDYT BOTRORE?

Lufta e Dyt Botrore ishte m e rnda pr njerzimin prsa i prket dmeve materiale dhe n njerz. Edhe pse konfliktipati nj dimension global m t theksuar se n Luftn e Par

Botrore, viktima kryesore e ktij konfrontimi u b Evropa.

Numri i prgjithshm i viktimave arriti n thuajse 40 milion,prej t cilve m shum se gjysma ishin civil. Pas internimevedhe dbimeve q ndodhn gjat lufts, n vitin 1945kishte rreth 20 milion njerz q pritnin t riatdhesoheshin.

Persekutimet e paprecedenta raciale, fetare e politike dhe internimetmasive drejtkampeve t puns dheatyre t prqendrimitkishin shkaktuarshum urrejtje ndrmjetpopujve evropian.

Zbulimi i varreve masiven kampet eprqendrimit u dha nj goditje t rnd bazaveshpirtrore dhe moralet qytetrimit perndimor.

Gjermant ishinprfshir nga ndjenja efajit, e cila u b shkakpr nj debat etik intensiv,por q rezultoivetm n shtimin e rrmujs s prgjithshme q mbizotrontetek kombi i mundur gjerman.

Evropa ishte e shkatrruar dhe n konfuzion t plot: fabrikatdhe rrugt ishin t shkatrruara, tregtia tradicionale ezhvendosur, bujqsia e rrnuar, dhe ndrkoh mungoninlndt e para dhe ushqimet. Lufta po zgjatej prej spastrimevedhe zgjidhjes s llogarive t vjetra, q edhe nj her tjetr pokrijonte ndasi n vendet e liruara. Pajtimi dukej shum ivshtir. Dukej e pamundur q dikur armiqt e djeshm tmund t bashkoheshin n nj organizim t prbashkt.

Popujt evropian u gjendn para tri shtjeve. E para ishteekonomike: Si mund t riparoheshin dmet materiale dhe tringrihej aktiviteti ekonomik n kontinentin e vjetr? shtjae dyt ishte politike: Si mund t parandalohej rikthimi ikonfliktit n Evrop? E treta ishte kulturore: Si mund tsigurohej mbijetesa dhe rilindja e qytetrimit evropian n kuadr t krcnimeve n rritje, t cilat dukeshin semishroheshin n konfliktin ideologjik dhe konfrontiminndrmjet blloqeve fituese t lufts, bllokut amerikan dhe atijsovjetik?

3 CILI ISHTE KONTRIBUTI IPERSONALITETEVE Q NJIHEN SI

BABALLART THEMELUES TBASHKIMIT EVROPIAN, JEAN MONNET(ZHAN MONE) DHE ROBERT SCHUMAN(ROBERT SHUMAN)?

Pr shum evropian krcnimet m t mdha pr paqen dhe sigurin vinin prej nacionalizmit dhe shtetit kombtar,ndrkoh q t dy u diskredituan prej lufts. Gjermania ishteproblemi kryesor argumentohej se paqja ishte e pamundurn rast se Gjermania nuk mund t frenohej dhe fuqia e saj tprdorej pr qllime konstruktive. Kshtu q ekonomia dhe

sistemi politik gjerman do t duhej t rindrtohej n mnyrt till q t mos krcnohej siguria e Evrops.

Ndrkoh, konflikti n rritje ndrmjet Shteteve t Bashkuarat Ameriks dhe Bashkimit Sovjetik krijoi tek evropiantshqetsimin se mos bheshin gur shahu n Luftn e Ftoht

ndrmjet dy blloqeve. Ekzistonte nevoja pr ta mbrojturEvropn Perndimore prej rrezikut sovjetik, por ndihej qartshqetsimi se deri ku mund t arrinte bashkpunimi me

Amerikn dhe se deri n pik mund t varej Evropa prejmbrojtjes amerikane. Ndoshta do t ishte m mir q Evropat kujdesej vet pr sigurin e saj. Por kjo krkonte unitet dhe

synime t prbashkta n nj nivel shum m t lart se ai qEvropa kishte mundur t arrinte ndonjher.

Grupet kombtare pro-evropiane vendosn t organizonin njkonferenc q synonte t bnte publik shkakun e unitetitrajonal. Kongresi i Evrops i mbajtur n Hag n Maj 1948 u

ndoq prej delegatve t 16 shteteve evropiane dhe vzhguesvenga Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja.

Aty u diskutuan shumide ambicioze, por rezultati konkret i kongresit ishte ideja prkrijimin e Kshillit t Evrops. Ky i fundit u zyrtarizua nj vitm pas me nnshkrimin n Londr t nj statuti prej 10shtetesh evropiane. N statut u theksua nevoja pr nj bashkimm t ngusht ndrmjet vendeve evropiane q e dshironin kt dhe shpalli se objektivat e Kshillit prfshinin

Veprimin e prbashkt pr shtjet ekonomike, sociale, kulturore, shkencore, ligjore dhe administrative, por jo pr shtjet e mbrojtjes. Megjithat, edhe pse Kshilli i Evrops u zgjerua duke prfshir m shum antar, ai nuk u b ndonjher m shum se nj organizat e dobt ndr-qeveritare. Kshilli i Evrops kontribuoi n prmirsimin e t drejtave t njeriut, shtjeve kulturore dhe n nj nivel t kufizuar n bashkpunimin ekonomik, por nuk ishte institucioni q dshironin federalistt.

Ndrmjet atyre q krkonin dika m thelbsore n lidhje meintegrimin rajonal ishin biznesmeni francez Jean Monnet dheministri i jashtm francez Robert Schuman. Ata e kuptuan seduheshin ndrmarr hapa praktik q shtriheshin prtejdeklaratave t prgjithshme t organizatave t tilla si Kshillii Evrops dhe ran dakord ndrmjet tyre se piknisja logjike

duhet t ishte zgjidhja e problemit t prhershm tmarrdhnieve franko-gjermane. N vitin 1950 shum vet ekishin t qart se Gjermania Perndimore duhet t lejohej t

rindrtonte industrin e saj, n mnyr q t mund t luantenj rol t dobishm n aleancn perndimore. Nj mnyr prta br kt, por nga ana tjetr t mos lejohej q Gjermania t

shndrrohej n krcnim pr vendet fqinj, ishte ideja qGjermania t rindrtohej n kuadr t nj organizate mbikombtare,e cila do ta lidhte dhe prfshinte Gjermanin nnj proces m t gjer rindrtimi, at evropian.

Duke krkuarnj piknisje domethnse, por jo shum ambicioze,

Monnetu fokusua tek industrit e qymyrit dhe elikut, t cilat ofronin nj potencial t madh pr nj organizim t prbashkt evropian pr disa arsye:

Qymyri dhe eliku ishin bazat mbi t cilat ngrihejindustria, ndrkoh q industria e elikut kishtetendencn e krijimit t karteleve. Bashkpunimi do teliminonte shprdorimet dhe duplikimet, do t shkatrronte kartelet, do ta bnte m efient dhekonkurrues prodhimin e qymyrit dhe elikut, dhe dot stimulonte zhvillimin industrial.

Pr shkak se industrit e rnda t Ruhrit (krahin nGjermani) kishin shrbyer si baz e fuqis gjermanedhe Franca e Gjermania kishin luftuar m par prrezervat e qymyrit n Alsace-Lorraine, krijimi i nj industrie mbi-kombtare qymyri dhe eliku do tafrenonte fuqin gjermane.

Integrimi i qymyrit dhe elikut do t siguronte qGjermania t ishte partner i besueshm n tregtinme pjesn tjetr t Evrops, duke mundsuar njherazirindrtimin e Gjermanis dhe duke fashitur frikn eFrancs nga dominimi industrial gjerman.

Monnet e kuptoi se n rast se Franca nuk do t vepronte shpejt,

Shtetet e Bashkuara do t bheshin fokusi i nj aleance t re transatlantike dhe kundr-sovjetike, q rritja ekonomike dheushtarake gjermane nuk do t mund t kontrollohej dhe qFranca do t eklipsohej, pra do ta humbiste pozicionin e saj trndsishm n arenn ndrkombtare. Monnet propozoikrijimin e nj institucioni t pavarur prej qeverive kombtare: mbi-kombtar dhe jo ndr-qeveritar.

Pas diskutimeve me Monnet dhe kancelarin gjermanoperndimorKonrad Adenauer, Robert Schuman i ngriti ktoide n nj tjetr nivel n Maj 1950, gjat nj konference shtypi.

N at q m von u quajt Deklarata e Schuman-it, aiargumentoi se Evropa nuk do t bashkohej menjher ose sipasnj plani t vetm, por hap pas hapi dhe nprmjet arritjevekonkrete.

Kjo do t krkonte eleminimin e armiqsis ndrmjetFrancs dhe Gjermanis, kshtu q Schuman propozoi qprodhimi francez dhe gjerman i qymyrit dhe elikut tvendosej nn nj Autoritet t Lart t prbashkt, n kuadrt nj organizate ku mund t bnin pjes edhe vende t tjeraevropiane. Ky do t ishte hapi i par drejt nj Evrope federaledhe do ta bnte luftn ndrmjet Francs dhe Gjermanis jothjesht t paimagjinueshme, por edhe t pamundur materialisht.

Propozimi ishte revolucionar, pr arsyen q Franca po ofrontet sakrifikonte pjes t sovranitetit t vet kombtar pr hir tndrtimit t nj autoriteti mbi-kombtar, q mund ti jepte fundrivalitetit t vjetr franko-gjerman dhe t ndihmonte nndrtimin e paqeje t re evropiane. Po t kujtojm Luftn ePar Botrore, gjat s cils konflikti franko-gjerman u zgjidhme fitoren e Francs, kjo e fundit, pas mbarimit t ksaj luftethjesht u knaq me rikthimin e territoreve franceze q ishinpushtuar nga Gjermania dhe me prfitime t tjera monetare,por n asnj mnyr nuk u ngrit ndonj ide pr sakrifikim tsovranitetit francez. Antarsia n Autoritetin e Lart iu ofruat gjitha vendeve t Evrops perndimore, por vetm katrprej tyre pranuan t marrin pjes: Italia, e cila dshironte trespektohej si dhe stabilitet ekonomik dhe politik, vendet eBeneluksit (Hollanda, Belgjika dhe Luksemburgu), q pranuansepse ishin vende t vogla dhe lehtsisht t cnueshme, dukeqen se ishin pushtuar dy her prej Gjermanis, vareshin steprmi nga eksportet dhe e kuptuan se mnyra e vetme prt patur nj z t rndsishm n shtjet botrore dhe pr trritur nivelin e siguris ishte pjesmarrja n nj njsi rajonalem t madhe.

Qeverit e tjera evropiane kishin arsye t ndryshme pr tmos u br antare: Spanja dhe Portugalia ishin diktatura dhenuk ishin shum t interesuara pr bashkpunimin

ndrkombtar; n Danimark dhe Norvegji ishte ende shumi freskt kujtimi i pushtimit gjerman; Austria, Suedia dheFinlanda dshironin t ruanin neutralitetin; Irlanda ishte nj

vend kryesisht bujqsor dhe shum i lidhur ekonomikisht meBritanin; kjo e fundit kishte akoma shum interesa jashtEvrops, ekportonte shum pak prej elikut t saj n Evropn

perndimore, ndrkoh q qeveria e re laburiste sapo i kishtevendosur n pronsi shtetrore industrit e qymyrit dhe elikut dhe e shihte me antipati karakterin mbi-kombtar t

propozimit t Schuman-it.

Qeverit e gjasht vendeve Franca, Gjermania Perndimore, Italia, Hollanda, Belgjika, dhe Luksemburgu nisn negociatatdhe n 18 Prill 1951 nnshkruan Traktatin e Parisit, dukekrijuar n kt mnyr Komunitetin Evropian t Qymyrit dheelikut. Komuniteti qeverisej prej Autoritetit t Lart (nprbrje t tij ishin 9 antar t emruar dhe Jean Monnet ishte

presidenti i par i ktij autoriteti), ndrkoh q vendimetmerreshin prej Kshillit Special t Ministrave (me 6 antar).Asambleja e Prbashkt (78 antar) e ndihmoi Monnet t

qetsonte frikrat e qeverive kombtare lidhur me dorziminpushtetit, ndrsa mosmarrveshjet dhe konfliktet ndrmjetshteteve do t zgjidheshin prej Gjykats s Drejtsis (7antar).

4 KUR LINDI BASHKIMI EVROPIAN?

Shum shpejt u b e qart se sektort e qymyrit dhe elikut,pavarsisht prej rezultateve t arritura, nuk mund tzhvilloheshin n izolim. Nj takim i ministrave t jashtm tvendeve t Komunitetit Evropian t Qymyrit dhe elikut nMesina t Italis n 1955 rezultoi n marrveshjen pr trilanuar iden evropiane. Ata miratuan nj propozim tardhur nga vendet e Beneluksit pr t punuar pr ngritjen enj Evrope t bashkuar nprmjet krijimit t institucioneve tprbashkta, shkrirjes progresive t ekonomive kombtare, vendosjes s nj tregu t prbashkt, dhe harmonizimitprogresiv t politikave sociale.

U ngrit nj komitet q kryesohej prej ministrit t jashtm belgPaul-Henri Spaak pr t marr n shqyrtim alternativat epropozuara. Raporti i komitetit bri t mundur fillimin e nj

raundi negociatash dhe nnshkrimin n Mars 1957 t dy

Traktateve t Roms, njri prej t cilve krijoi Komunitetin

Ekonomik Evropian, ndrkoh q tjetri krijoi Komunitetin

Evropian t EnergjisAtomike (Euroatom).Traktati i Komunitetit Ekonomik Evropian iangazhoi t gjashtvendet pr krijimin e njtregu t prbashkt

brenda 12 vjetsh, dukehequr gradualisht t gjitha kufizimet pr tregtin ndrmjettyre, duke vendosur tarifa doganore t prbashkta pr mallrate ardhura nga jasht Komunitetit, duke hequr barrierat e lvizjes s lir t njerzve, shrbimeve dhe kapitalit ndrmjet shteteve antare, duke zhvilluar politika t prbashkta bujqsore dhe transporti, dhe duke krijuar nj Fond SocialEvropian dhe nj Bank Evropiane Investimesh. Nga ana tjetr,Traktati i Euroatomit luajti nj rol t vogl n procesin dheintegrimit dhe u fokusua kryesisht n krkimin shkencor. Ajoq me t drejt festohet si datlindja e Bashkimit Evropiansht pikrisht data e themelimit t Komunitetit EkonomikEvropian.

5 CILAT JAN TRI SHTYLLAT MBI T CILATNGRIHET BASHKIMI EVROPIAN?

Bashkimi Evropian sht i organizuar n mnyr shum komplekse

dhe kshtu q mund t konceptohet dhe kuptohetme shum m tepr vshtirsi se sa organizimi dhe funksionimii shteteve kombtare. Nj perspektiv q lejon reduktimine kompleksitetit t BE-s pr nj vzhgues sht prdorimi iskems s tri shtyllave: (1) Komunitetet Evropiane; (2) Politikae Jashtme dhe e Siguris s Prbashkt; (3) BashkpunimiPolicor dhe Gjyqsor pr shtjet Penale. Kjo nuk sht thjeshtnj skem analitike, pra e shpikur prej nj vzhguesi pr tlehtsuar procesin e vzhgimit dhe studimit, por ekzistonzyrtarisht n realitetin konkret t organizimit dhe funksionimitt Bashkimit Evropian.

Struktura e shtyllave e kaorigjinn historike tek negociatatq solln Traktatine Maastrihtit. Synimiishte shtimi i pushtetit tKomunitetit n fushat epolitiks s jashtme, siguris,mbrojtjes, azilit emigrimit, bashkpunimitpenal dhe atij gjyqsor.

Megjithat, disa prej shteteveantare e kundrshtuanshtimin e pushtetit

t Komunitetit me arsyetiminse ata ishinshum t ndjeshm ndaj humbjes s sovranitetit kombtar prejprdorimit t metods komunitare dhe se shtje t tilla do tishte m mir t trajtoheshin nga dhe ndrmjet qeverive, kryesishtn kuadr t Bashkpunimit Politik Evropian.

Pr pasoj, kto shtje nuk u prfshin n KomunitetetEvropiane, por u vendos t trajtoheshin jasht tyre (konkretishtprej qeverive t shteteve antare n Konferencat Ndrqeveritare)n formn e dy shtyllave shtes: Politika e Jashtmedhe e Siguris s Prbashkt, dhe Drejtsia dhe Punt eBrendshme. Amendimet q pasuan me Traktatin eAmsterdamit dhe Traktatin e Niss i kan transformuar

shtyllat gjithnj e m tepr n mbi-kombtare. Rndsi tveant n kt drejtim ka tranferimi i politikave t azilit,migrimit, dhe bashkpunimit gjyqsor n shtjet civile tek Shtylla e Komuniteteve Evropiane, gj q u mundsua nga

Traktati i Amsterdamit. Si rrjedhoj, shtylla e tret sht

riemrtuar Bashkpunimi Policor dhe Gjyqsor pr shtjet

Penale. Megjithat ende prdoret termi Drejtsia dhe Punt

e Brendshme pr tiu referuar s bashku, shtylls s tret dhe

fushave t transferuara.

Tabela e mposhtme paraqet n detaje politikat q prbjn

seciln prej shtyllave t Bashkimit Evropian.

Shtylla e par

KomunitetetEvropiane

Bashkimi Doganordhe Tregu Unik

Politika Bujqsore ePrbashkt

Politika ePrbashkt prPeshkimin

E Drejta Evropianepr Konkurrencn

Bashkimi Ekonomike Monetar

Shtetsia Evropiane

Arsimi dhe Kultura

Rrjetet Tej-Evropiane

Mbrojtja eKonsumatorit

Kujdesi Shndetsor

Krkimi Shkencor

E Drejta pr Mjedisin

Politikat Sociale

Politikat e Azilit

Traktati i Shengenit

Shtylla e dyt

Politika e Jashtmedhe e Siguris sPrbashkt

Politika e Jashtme

T Drejtat e Njeriut

Demokracia

Ndihma ehuajPolitika e Siguris

Politika Evropiane eSiguris dhe Mbrojtjes

Grupet e Luftimit tBE-s

Forca Evropiane eReagimit t Shpejt

Ruajtja e Paqes

Shtylla e tret

BashkpunimiPolicor dheGjyqsor prshtjet Penale

Trafikimi i Drogsdhe Kontrabanda eArmve

Terrorizmi

Trafikimi i QenieveNjerzore

Krimi i Organizuar

Ryshfeti dheMashtrimi

Shtylla e par: Komunitetet Evropiane

Shtylla e par prbhet nga tre Komunitetet Evropiane: (a)Komuniteti Evropian; (b) Komuniteti Evropian i Qymyrit dheelikut; (c) Euroatomi. Me themelimin e Bashkimit Evropian,Komuniteti Ekonomik Evropian u emrtua KomunitetiEvropian. Ky ndryshim synonte t shprehte kalimin prej njkomuniteti me karakter trsisht ekonomik drejt nj bashkimipolitik. Prfshirja e t tre komuniteteve n nj shtyll t vetme,megjithat, nuk do t thot se ato jan t unifikuara.

Shtylla e par prfaqson t drejtn komunitare n formn esaj m t lart. Brenda kuadrit t Komunitetit Evropianinstitucionet komunitare (si p.sh. Komisioni dhe ParlamentiEvropian) mund t hartojn normat komunitare n fushatprkatse t veprimtaris s tyre, t cilat zbatohen direkt mbishtetet antare dhe gzojn superioritet ndaj s drejts sbrendshme t shteteve. Vend mjaft t rndsishm nKomunitetin Evropian z tregu unik me katr lirit themeloret tij liria e lvizjes s personave, mallrave, shrbimeve dhekapitalit si dhe rregullat pr konkurrencn.

Shtylla e dyt: Politika e Jashtme dhe e Siguris sPrbashkt

Prpara hyrjes n fuqi t Traktatit t Bashkimit Evropian,bashkpunimi politik ndrmjet shteteve rregullohej ngamarrveshjet e vitit 1970 Mbi Bashkpunimin PolitikEvropian dhe nga Akti Unik Evropian. Kto marrveshjeparashikonin konsultime t rregullta ndrmjet ministrave tjashtm t shteteve antare dhe kontakte t vazhdueshmendrmjet departamenteve qeveritare. Megjithat, t gjithavendimet merreshin me unanimitet. Prsa u prket shtjevet siguris, bashkpunimi kufizohej vetm n aspektet politikedhe financiare. Por krizat ndrkombtare t viteve 90 (Luftae Gjirit Persik dhe Lufta n ish- Jugosllavi) demonstruan sekto instrumenta t politiks s jashtme nuk ishin n gjendjeti siguronin Bashkimit Evropian ndikimin e duhur n arennndrkombtare.

Me Traktatin e Bashkimit Evropian, kryetart e shteteve dheqeverive ran dakord t zhvillonin nj politik t jashtme dhet siguris s prbashkt. Pjesa m e madhe e vendimeve nkuadr t ksaj politike merren ende nprmjet bashkpunimitt shteteve. Megjithat, jan parashikuar nj srinstrumentash t rinj si pozicionet e prbashkta, masat dheveprimet e prbashkta, dhe vendimet kuadr.

Shtylla e tret: Bashkpunimi Policor dheGjyqsor pr shtjet Penale

Bashkpunimi ndrmjet autoriteteve gjyqsore dhe policoret shteteve antare synon tu ofroj shtetasve t BashkimitEvropian liri, siguri dhe drejtsi, duke parandaluar dhe luftuar

bashkrisht krimin, racizmin dhe ksenofobin. Bashkpunimigjyqsor trajton gjithashtu lehtsimin dhe prshpejtimin ebashkpunimit n fushn e zbatimit t vendimeve penale,

lehtsimin e ekstradimit ndrmjet shteteve antare, vendosjene normave penale uniforme n luftn kundr krimit torganizuar, terrorizmit dhe trafikut t drogs.

Ashtu si dhe n rastin e Politiks s Jashtme dhe Siguris sPrbashkt, Bashkpunimi Policor dhe Gjyqsor pr shtjetPenale zhvillohet jasht kuadrit vendim-marrs t KomunitetitEvropian. Megjithat, institucioni deri tani m i rndsishmmbi-kombtar (thn ndryshe komunitar), KomisioniEvropian, mund t paraqes propozime p.sh. n form

programi edhe pr shtje t tilla q dalin jasht fuqis vendimmarrset Komunitetit.

6 KUSH E MBRON INTERESIN E PRBASHKTN BASHKIMIN EVROPIAN?

Detyrn pr t mbrojtur interesin e prbashkt t t gjithashteteve antare t Bashkimit Evropian e ka KomisioniEvropian. sht pikrisht Komisioni q kujdeset pr arritjen

e zgjidhjeve t qndrueshme n koh dhe q marrin parasyshinteresin e prbashkt. Por, pr t kryer kt funksion,

Komisioni Evropian duhet t bashkpunoj me institucionete tjera t BE-s.Emrimi dhe prbrja

Secili vend antar zgjedh nj kandidat pr postin ekomisionerit n Kolegjin e komisionerve. Pra KomisioniEvropian n BE-n me27 shtete antare ka 27komisioner dhe nj

President tKomisionit. Kolegji ikomisionerve ka njmandat 5-vjear, porduhet t paraqitet prtu dgjuar paraParlamentit Evropiandhe t miratohet prej tij.

N rast se njri prejk o m i s i o n e r v ekontestohet ngaParlamenti, ky sht njmosmiratim i Kolegjitn trsin e vet, q sjellnevojn pr t paraqitur nga e para pr miratim gjith Kolegjine komisionerve. N prgjithsi qeverit emrojn nKomisionin Evropian politikan t lart, jo ekstremist, dhe

me prirje pro-evropiane.

Secilit komisioner i caktohet nj portofol, pra nj fushprgjegjsie. Komisionert kan kabinete personale pr tiasistuar n punn e tyre. Posht nivelit t komisionerve

shtrihet burokracia e Komisionit me rreth 22 mij t punsuar.

Organizimi

Njsit organizative m t rndsishme t Komisionit janDrejtorit e Prgjithshme, t cilat jan prgjegjse prmbarvajtjen e fushave t veanta t politikave, ashtu siministrit n shtetet kombtare. Prve tyre funksionojn edheshrbime t tjera, t cilat mund t krahasohen n rastin eShqipris me rolin e institucioneve t pavarura.

N Komision ekziston nj hierarki si vijon:

T gjitha shtjet e rndsishme kanalizohen nprmjettakimeve javore t Kolegjit t Komisionerve. N ktotakime vendimet merren me unanimitet kur sht e mundur,por edhe me shumic votash kur sht e nevojshme.

N fushat e veanta t politikave Komisioneri q ka portofolinmban prgjegjsinkryesore t lidershipit.

Drejtorit e Prgjitshmekryesohen zyrtarisht ngaDrejtort e Prgjithshm,q jan prgjegjs ndaj Komisioneritapo Komisionerveprkats.

Drejtorit kryesohen ngaDrejtort, t cilt i raportojnDrejtorit t Prgjithshm.

Njsit kryesohen ngaKryetart e Njsive, tcilt i raportojn Drejtoritprkats.

Prgjegjsit dhe kompetencat

Komisioni Evropian ka prgjegjsi dhe kompetenca q burojnnga traktatet e BE-s, por edhe t tjera q kan lindur nganevojat praktike dhe krkesat e sistemit t Bashkimit Evropian.Ndr to m t rndsishmet jan: propozimi dhe zhvillimi ipolitikave dhe legjislacionit, funksionet ekzekutive (vendosjae rregullave, menaxhimi i financave t BE-s, mbikqyrja ezbatimit t politikave, dhe rregullimet n prshtatje meprocedurat ose thn ndryshe komitologjia), mbrojtja ekuadrit ligjor nga deformimet dhe shkeljet (p.sh. kur ndonjshtet antar nuk respekton t drejtn e BE-s, kur kompanitshkelin t drejtn e BE-s pr praktikat kufizuese, ose kurkompanit shkelin rregullat e BE-s pr ndihmn shtetrore),

prfaqsimi dhe negociimi n emr t BE-s me pjesn tjetrt bots, ndrmjetsimi dhe pajtimi n rastin e konflikteve,dhe promovimi i interesit t prgjithshm evropian.7 KUSH E PRFAQSON ZRIN E SHTETEVEANTARE T BE-S?

Shtetet antare t Bashkimit Evropian prfaqsohen nKshillin e Ministrave dhe n Kshillin Evropian. Duhet paturkujdes pr t dalluar kto dy institucione prej Kshillit t

Evrops, i cili nuk sht pjes e Bashkimit Evropian.

Kshilli i Ministrave

Prgjegjsit dhe funksionet

Prgjegjsia kryesore e Kshillit t Ministrave (oseshkurtimisht Kshillit) sht t marr vendime pr politikatdhe legjislacionin. Sigurisht q edhe Komisioni dhe ParlamentiEvropian disponojn kompetenca t tilla,por ato jan t pakrahasueshme mepushtetin e Kshillit. Bashkpunimi iKshillit me Komisionin dhe ParlamentinEvropian dhe varsia e tij prej tyre varionn lidhje me llojin e vendimeve q duhenmarr. N prgjithsi Kshilli ka m

shum hapsir pr vendimmarrje nshtylln 2 dhe 3 t BE-s, duke qen sekto jan ndrqeveritare, ndrkoh q nshtylln 1 (Komunitetet Evropiane)Kshilli mund t marr vendime, porvetm pasi Komisioni Evropian t ketbr nj propozim.

N shtylln 1 t BE-s Kshilli i Ministrave sht veanrishti kufizuar n rolin e vendimmarrsit kur shtrohet shtja eprodhimit t legjislacionit. S pari, si u prmend dhe m sipr,Kshilli nuk mund t filloj veprimtarin e tij po t mos ket

nj propozim paraprak nga ana e Komisionit. S dyti, reformate traktateve t BE-s varen mjaft prej Parlamentit Evropian,duke e shndrruar kt t fundit n nj aktor shum trndsishm. Procedura e bashk-vendimmarrjes (co-decisionprocedure) q aplikohet n BE ka krijuar dy legjislator,Kshillin dhe Parlamentin Evropian. Megjithat, do t ishte eparakohshme dhe e prgnjeshtruar nga praktika t thuhejse rolin e iniciuesit t politikave e ka vetm Komisioni dhe seKshilli varet krejtsisht prej veprimeve nismtare tKomisionit Evropian. N fakt ka referenca ligjore (p.sh. Neni208 i Traktatit t Komunitetit Evropian) q krijojn hapsirate nevojshme pr Kshillin q t jet iniciues i politikave ose tanashkaloj Komisionin n kt pik.

Prbrja

Samiti Evropian i Seviljes e reduktoi numrin e llojeve tkshillit nga 16 n 9. Kshtu jan kshillat e mposhtm: (1)shtjet e Prgjithshme dhe Marrdhniet me Jasht; (2)shtjet Ekonomike dhe Financiare; (3) Drejtsia dhe Punt eBrendshme; (4) shtjet e Punsimit, Politikave Sociale,Shndetit dhe Konsumatorit; (5) Konkurrueshmria (Tregu i

Brendshm, Industria dhe Krkimi Shkencor); (6) Transporti,Telekomunikacioni dheEnergjia; (7) Bujqsia dhePeshkimi; (8) Mjedisi; dhe(9) Arsimi, Rinia dheKultura. N secilin prejkshillave t msiprmmarrin pjes ministratprkats t ve antare t

Bashkimit Evropian, si atat Punve t Jashtme,Ekonomis, Financs etj.

Pr tu prmendur janedhe COREPER (Komitetii Prfaqsueve t

Prhershm), qfunksionon si mbshtetjeteknike pr punn eKshillit, dhe SekretariatiPrgjithshm, q mbshtet punn e Kshillit n aspektinadministrativ. Sekretariati i Prgjithshm kryesohet ngaSekretari i Prgjithshm i Kshillit, i cili vepron gjithashtu edhesi Prfaqsuesi i Lart i BE-s pr Politikn e Jashtme dheSigurin e Prbashkt.

Funksionimi i Kshillit

Nj institucion i rndsishm sht Presidenca e Kshillit.

Drejtimi i ktij institucioni bhet me rotacion nga secili prejshteteve antare do gjasht muaj. Presidenca e Kshillit (dukebashkpunuar me Sekretariatin e Prgjithshm) organizon dhedrejton shumicn e takimeve t Kshillit, prpiqet t arrijkonsensus pr iniciativat q ndrmerren, siguron vazhdimsidhe konsistenc n zhvillimin e politikave, dhe prfaqson Kshillin n takimet dhe negociatat me institucionet e tjera.

Kshilli funksionon n baz t nj strukture hierarkike. Nshkalln m t lart t hierarkis jan ministrat, m poshtsht COREPER, dhe n fund jan komitetet dhe grupe punet ndryshme. Pra nj propozim i Komisionit Evropian prKshillin kalon nga grupi i puns tek prfaqsuesit e prhershm (COREPER) dhe n fund tek ministrat, t ciltmarrin vendim t prer.

Sipas traktateve Kshilli ka n dispozicion tri mnyra pr tarritur tek marrja e nj vendimi: votim unanim, shumic tcilsuar, dhe shumic t thjesht votash. Unanimiteti prdoretnga Kshilli n rastet kur trajtohen shtje t Politiks sJashtme dhe Siguris s Prbashkt, Bashkpunimit Policordhe Gjyqsor, shtje kushtetuese, dhe shtje financiare. Poashtu votimi unanim krkohet kur Kshilli dshiron t

ndryshoj nj propozim t Komisionit kundr dshirs s ktijt fundit. Shumica e cilsuar prdoret n shumicn e vendimeveq i prkasin shtylls s par (Komuniteteve Evropiane), dhenj pjese t vogl t dy shtyllave t tjera. Q nj vendim tmerret nprmjet shumics s cilsuar duhet q rreth 2/3 eshteteve antare t votojn pro tij. Shumica e thjesht prdoretvetm n rastet e procedurave dhe tarifave antidumping dhekundr subvencionimit. N kt mnyr votimi secili prejshteteve antare ka nj vot n dispozicion, n dallim prejshumics s cilsuar.

Kshilli Evropian

Antarsia

N Traktatin e Bashkimit Evropian shprehet qart se jan dynivele pjesmarrjeje n Kshillin Evropian: (1) Kryetart eShteteve dhe Qeverive t shteteve antare dhe Presidenti iKomisionit; (2) Ministrat e Jashtm t shteteve antare dhenj antar i Komisionit, q ndjekin samitin pr t ofruarasistencn e tyre.

Megjithat n samite mund t marrin pjesedhe prkthyesit, gjasht zyrtar (dy nga vendi q kaPresidencn e rradhs, nj nga Sekretariati i Kshillit, dhe trenga Komisioni), si dhe nj npuns civil i secilit shtet antar, icili mund t zvendsohet kurdo q shihet e nevojshme prejdikujt tjetr nga delegacioni i shtetit.

Organizimi

Kshilli Evropian sht i detyruar t mblidhet t paktn dyher n vit. Kto dy takime t detyrueshme ndodhin nprfundim t mandatit t Presidencs s Kshillit t secilit shtetantar, pra n qershor dhe dhjetor. Por praktika ka treguar seKshilli Evropian zakonisht mblidhet m shum se dy hern vit, pr t trajtuar shtje q krkojn zgjidhje t shpejt.

do vend q mban Presidencn e Kshillit ka detyrimin qnjrin prej samiteve ta organizoj n Bruksel. Zakonishttakimet e Kshillit Evropianzgjasin nj dit. Prprgatitjen e samiteve rol trndsishm kan kryetari ishtetit q mban Presidencne rradhs, lider t tjer tshteteve antare, dheministrat e jashtm. Janktaaktor q n prgjithsiinfluencojn prmbajtjen eaxhends s samitit.

Rolet dhe Aktivitetet

Temat dhe fushat kryesore qtrajton Kshilli Evropian janpes: (1) Evoluimi i BashkimitEvropian veanrishtreforma kushtetuese dhe institucionale, Bashkimi Ekonomikdhe Monetar, dhe zgjerimi; (2) shtjet kushtetuese dheinstitucionale vendimet lidhur me antarsimet e reja nBE, shtje institucionale specifike, emrime personeli trndsishme, konstitucionalizimi/ formalizimi i integrimitevropian; (3) Politikat ekonomike dhe monetare t BE-s; (4)Marrdhniet me jasht; dhe (5) shtje specifike t politikave

t brendshme q jan politika me ndjeshmri t lart dhekrkojn nj vizion t gjer dhe gjithprfshirs.

8 SI PRFAQSOHEN QYTETART NBASHKIMIN EVROPIAN?

Parlamenti Evropian, i zgjedhur nprmjet vots s qytetarveevropian, kryen funksionin e prfaqsimit t zrit qytetar nprocesin e vendim-marrjes s BE-s. Si shihet, n Bashkimin

Evropian bhet dallimi ndrmjet interesit kombtar (tprfaqsuar nga Kshilli i Ministrave dhe Kshilli Evropian)dhe interesit t prbashkt (t prfaqsuar nga Komisioni

Evropian) nga njra an, dhe interesit t qytetarve evropian,nga ana tjetr.

Kompetencat dhe influenca

Parlamenti Evropian (shkurtimisht Parlamenti) ka nj influenc

jo t vogl n BE, t ciln e ushtron nprmjet procesitlegjislativ, procesitbuxhetor, dhe kontrollite mbikqyrjess ekzekutivit. Parlamentimund t influencojlegjislacionine BE-s n njsr rastesh: (1) Parlamentishpeshmerr pjes n diskutimete politikave sbashku me Komisioninn fazn legjislativet para-propozimit;

(2) Parlamentimund t miratojzyrtarisht idet e veta pr legjislacionin n fjal (raporte iniciuesose ide pr legjislacionin); (3) Cikli buxhetor vjetor krijonmundsi q Parlamenti t ushtroj influenc legjislative; (4)Parlamenti mund t influencoj n mnyr indirekte programinlegjislativ vjetor t Komisionit ky program diskutohetnga komitetet parlamentare n prani t prfaqsuesve tKomisionit Evropian dhe votohet nga Parlamenti; (5) Parlamentika n dispozicion 4 procedura pr t marr n shqyrtimlegjislacionin e rndsishm t BE-s: procedura e konsultimit(Parlamentit i krkohet mendim n lidhje me propozimetlegjislative t Komisionit); procedura e bashkpunimit (pasiKshilli i Ministrave

ka marr nj pozicion t prbashkt lidhurme propozimin e Komisionit, duhet t jap arsyet pr ktpozicion t ndrmarr para Parlamentit dhe t miratohet prejktij t fundit me shumic absolute votash, gj q referohetedhe si leximi i dyt); procedura e bashk-vendimmarrjes (nrast se Parlamenti dhe Kshilli arrijn marrveshje pr propozimin

e Komisionit gjat leximit t par, propozimi miratohetq n kt faz, n t kundrt ngrihet nj komitet pajtimikur Parlamenti e ndryshon propozimin me shumic absolutevotash. Nse komiteti i pajtimit q prbhet nga nj numri barabart antarsh prej Kshillit dhe Parlamentit nuk arrinn marrveshje t prbashkt, propozimi bie; procedura e miratimit(Parlamenti i merr n konsiderat propozimet gjat njleximi t vetm dhe nuk mund t bj ndryshime, por mundt vendos veton).

N lidhje me procesin buxhetor t BE-s Parlamenti mund tpropozoj ndryshime pr shpenzimet e detyrueshme(kryesisht n bujqsi), mund t propozoj ndryshime pr

shpenzimet jo t detyrueshme (shumica e fushave prvebujqsis) dhe, duke dhn arsyet pr kt mund tkundrshtoj projekt-buxhetin e paraqitur dhe t krkoj njt ri.

Roli kontrollues dhe mbikqyrs i Parlamentit Evropian shtm i vshtir pr tu luajtur n krahasim me at q luajnparlamentet kombtare pr dy arsye: s pri, organizimi i BEs

sht shum kompleks pr t mundur t prcaktohet qartprgjegjsia e zbatimit korrekt t politikave; dhe s dyti, prshtje me diapazon t gjer sht e vshtir t dallohet ndarja

e roleve ndrmjet Komisionit, Kshillit t Ministrave dheKshillit Evropian. Pavarsisht ktyre vshtirsive, Parlamentip.sh. ka n dispozicion 8 kompetenca pr t kontrolluar dhe

mbikqyrur veprimtarin e Komisionit: (1) Kandidati prPresident i Komisionit Evropian miratohet nga Parlamenti;(2) I gjith Kolegji i Komisionerve t propozuar duhet tmiratohet nga Parlamenti;

(3) Parlamenti mund ta shkarkojKolegjin me dy t tretat e votave, por nuk mund t shkarkojnj Komisioner t vetm; (4) Diskuton n seanc t hapurraportin e prgjithshm vjetor t drguar nga Komisioni; (5)Komisioni drgon do vit n Parlament (dhe Kshill) t dhnate vitit financiar t kaluar n lidhje me zbatimin e buxhetit;

(6)Komitetet e prhershme parlamentare mund t ushtrojn ndo koh funksionin mbikqyrs; (7) Parlamenti mund tkrijoj komitete t prkohshme hetimore; (8) Parlamenti

mund ti drejtoj pyetje Komisionit. N lidhje me Kshillin eMinistrave dhe Kshillin Evropian roli kontrollues dhembikqyrs i Parlamentit sht shum i kufizuar.

Prbrja

T gjitha shtetet antare t BE-s, n nj raport t caktuar sipas

popullsis q kan, zgjedhin prfaqsuesit e tyre n ParlamentinEvropian. Vendi q ka m shum prfaqsues shtGjermania, dhe m pas vijn Britania e Madhe, Franca dheItalia. Aktiviteti i partive politike ndodh n tri nivele n lidhjeme Parlamentin Evropian: niveli tej-kombtar (transnational),grupet politike nParlamentin Evropian,dhe nivelikombtar. Federatattej-kombtarejan formuar rrethparimeve tprgjithshme dheekzistojn pr synimekoordinimi,propagandimidhe elektorale. Trijan federatat nParlamentin Evropian:Partia e PopullitEvropian, eprbr nga partit qendrs s djatht, Partia Liberale, Demokratike dhe ReformatoreEvropiane, dhe Partia e Socialistve Evropian.

Aktiviteti politik n Parlamentin Evropian kanalizohetkryesisht nprmjet grupeve politike, q duhet t kenminimalisht 14 antar. Jan 8 grupe t tilla: Grupi i Partis sPopullit Evropian dhe Demokratve Evropian, Grupi i Partiss Socialistve Evropian, Grupi i Partis Liberale,Demokratike dhe Reformatore Evropiane, Grupi i TGjelbrve, Grupi Konfederal i S Majts Evropiane, Grupi iBashkimit pr Evropn e Kombeve, Grupi pr nj Evrop tDemokracive dhe Diversiteteve, dhe Grupi Teknik (ku bjnpjes parlamentart q nuk dshirojn t bashkohen me grupete tjera).

Partit politike kombtare prfshihen n aktivitetet q lidhenme Parlamentin Evropian n tri mnyra kryesore: (1) shumicae kandidatve n zgjedhjet pr Parlamentin Evropian zgjidhen

nga partit kombtare; (2) fushatat pr zgjedhjet nParlamentin Evropian jan n thelb fushata q drejtohen ngapartit kombtare; dhe (3) n Parlamentin Evropian ekzistojngrupe t partive kombtare brenda grupeve politike.

9 KUSH GARANTON PAPREKSHMRIN ERREGULLAVE T LOJS N BE?

Ky sht funksioni i Gjykats Evropiane t Drejtsis. sht

ky institucion q ndrhyn n rastet kur raportohet se shtshkelur e drejta e Bashkimit Evropian, d.m.th. traktatet,direktivat, vendimet, rregulloret etj.

Antarsia dhe organizimi

Gjykata Evropiane e Drejtsis sht n Luksemburg dhe nukduhet t ngatrrohet me Gjykatn Evropiane pr T Drejtat eNjeriut q ndodhet n Strasburg. Gjykata Evropiane e

Drejtsis ka n prbrje t saj nga nj gjykats prej secilit shtetantar. Gjykatsit caktohen pr nj mandat 6-vjear, por qsht i rinovueshm dhe pr caktimin e tyre duhet t q gjitha

qeverit e shteteve antare t BE-s tbien dakord. Gjyqtart zgjedhinPresidentin e Gjykats q e kryen ktrol pr nj periudh 3-vjeare. Tetavokat t prgjithshm (secili prej tyreka dy sekretar ligjor) ndihmojngjyqtart n ushtrimin e detyrave t tyre.

Gjykata punson edhe nj staf prej rreth1100 personash q prfshihen nkryerjen e detyrave administrative.

Llojet e shtjeve q paraqiten n

Gjykat

Gjykata nuk mund t filloj vetveprimet. Ajo duhet t pres q shtjetti adresohen. Kjo mund t ndodh n nj sr mnyrash, kum t rndsishmet jan si vijon:

kur nuk plotsohet nj detyrim ligjor i parashikuar n

traktatet e BE-s nga ana e shteteve antare;

kur bhet aplikim pr anullim t veprimeve tndrmarra nga institucionet e BE-s;

n rast mosveprimi t institucioneve t BE-s dheshteteve antare q shkelin t drejtat e personave fizikose juridik;

kur ka nj veprim pr vendosur se kush shtprgjegjs pr dmet e kryera;

kur Gjykats i drejtohen pr t interpretuar shtje qt mundsoj marrjen e vendimit nga ana e gjykatavekombtare;

kur shtja q apelohet del jasht juridiksionit tGjykats s Shkalls s Par (nj tjetr institucion i BEs);

kur jan shkelur rregullat proceduriale, ose shtshkelur e drejta komunitare;

kur Gjykats i krkohet mendim nga Kshilli,

Komisioni ose nj shtet antar nse nj marrveshje e

ardhshme ndrkombtare sht apo jo n prputhjeme dispozitat e traktateve t BE-s.

10 FAR SHT INTEGRIMI EVROPIAN?

Pr t kuptuar integrimin evropian sht e nevojshme t kuptohet

fillimisht se far do t thot integrim. Le t mendojmdika t prbr nga pjes, p.sh. nj institucion. Pjest e institucionitjan sektort q e prbjn at. Kta sektor quhen tintegruar, ather kur efektet q prodhohen tek njri sektorndikojn n funksionimin e sektorve t tjer. Integrimi, ashtusi dhe efektet, mund t jet pozitiv ose negativ, por sht erndsishme t kuptohet q mbi t gjitha, integrim do t thotq pjest e ndryshme nuk mund t jen m t izoluara, krejtsishtt pavarura dhe indiferente. N nj kuptim m t afrtme ndjeshmrit njerzore, integrim do t thot solidaritet:

do t thot gzimi prbashktdhehidhrim i prbashkt.

Por far shtintegrimi evropian?

N rastine integrimitevropian pjestq integrohenjan shtetet kombtare.

Ajoq shtetet kombtarehumbasingjat procesitt integrimit

evropian sht sovraniteti, q do t thot se pr njnumr t konsiderueshm shtjesh vendimet nuk mund tmerren m prej qeverive t shteteve kombtare, por prej institucioneve

t Bashkimit Evropian.

Ndrsa ajo q shtetet kombtarefitojn gjat integrimit evropian sht solidariteti, ikuptuar si treg i prbashkt, mbrojtje e prbashkt, monedhe prbashkt, politik bujqsore e

prbashkt etj.

Nga ana tjetr, solidariteti q rrjedh prej integrimit evropianbazohet n disa vlera themelore t prbashkta, t cilat duhetti respektojn t gjitha shtetet antare t Bashkimit Evropian,si dhe ato vende q dshirojn t antarsohen n t. Ktovlera shpesh grupohen n t ashtuquajturat kritere, si mposht:

Kriteri politik:

Demokracia, Shteti i s drejts, Mbrojtja e t drejtave t njeriut,Mbrojtja dhe respektimi i t drejtave t minoriteveKriteri ekonomik:

Ekonomi tregu funksionale, e aft t prballoj presionetkonkurruese dhe forcat e tregut t BE-s

Kriteri administrativ

Aftsia pr t prballuar detyrimet e antarsimit n Bashkimin Evropian

Kriteri politik thekson faktin q t gjitha shtetet antare tBashkimit Evropian funksionojn mbi bazn e demokracisliberale, shteti i s drejts sht i konsoliduar, t gjith jan t

barabart para ligjit, t drejtat e njeriut jan t shenjta dheminoritetet nuk i nnshtrohen diskriminimit. Prqafimi iktyre vlerave sht vendimtar dhe themelor pr vendet q

krkojn t antarsohen n Bashkimin Evropian. N kto

rrethana, nj pjes e konsiderueshme e ndihms s BE-s pr

Shqiprin synon pikrisht ndrtimin dhe aplikimin e ktyre

vlerave.

Kriteri ekonomik synon t trajtoj shtjen e integrimitekonomik n Bashkimin Evropian. Shqipria, p.sh. duhet tforcoj ekonomin e vet, duhet t fus teknologji t avancuara

dhe t siguroj se produktet dhe shrbimet shqiptare jan tstandardeve dhe cilsis s lart, q nuk jan t dmshme prkonsumatort, n mnyr q t bhet i mundur prballimi i

konkurrencs me ekonomit e shteteve antare t BE-s.

Kriteri administrativ nnvizon nevojn e adoptimit (miratimitdhe zbatimit) t legjislacionit t Bashkimit Evropian nkuadrin ligjor t shtetit shqiptar. Pr kt nuk sht thjesht e nevojshme q Parlamenti shqiptar t miratoj traktatet,direktivat, vendimet, rregulloret dhe akte t tjera ligjore tBE-s si pjes e legjislacionit ton, por n t njjtn kohShqipria duhet t forcoj administratn shtetrore pr t brt mundur zbatimin e legjislacionit t ri.11 FAR SHT MARRVESHJA ESTABILIZIM-ASOCIIMIT?

Marrveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA) sht njmarrveshje ligjore ndrkombtare ndrmjet venditnnshkrues (n rastin ton Shqipris) dhe BashkimitEvropian. Funksioni i saj sht t vendos kuadrin ligjor prbashkpunim ndrmjet t dy palve dhe adoptimin gradualt standardeve evropiane, t tilla si kushtet q duhet tplotsojn mallrat, shrbimet dhe kapitalet shqiptare q tmund t lvizin lirisht n Bashkimin Evropian, apo rregullat

q prcaktojn se si duhet t zhvillohet konkurrenca n treg.

Nj nga karakteristikat kryesore t MSA-s sht prqendrimin krijimin dhe forcimin e parimeve demokratike dhe bashkpunimitmevendet e rajonit tBallkanit. Bashkpunimirajonalsynon vendosjene nj rrjeti marrveshjeshdy dheshumpalshendrmjet vendevet Ballkanit nfushn tregtare,ekonomike, ligjore,politike etj.

Kjo qasje ka prqllim krijimindhe forcimin elidhjeve ndrmjetvendeve ballkanike, duke sjell frymn e bashkpunimit dhepajtimit, pr t mnjanuar tensionet dhe nxitur zhvillimin reciprok.Prfitimet m t rndsishme, t drejtprdrejta ngaMarrveshja e Stabilizim-Asocimit jan n fushn e tregtis,duke lejuar nj hyrje m t lir t prodhimeve vendase ntregun e prbashkt evropian.

Me prmirsimin e kushtevet eksportit lindin mundsi t shumta pr zhvillimin ekompanive shqiptare dhe t ekonomis kombtare nprgjithsi.

Nga ana tjetr, Marrveshja e Stabilizim-Asocimit mundsonnj hyrje m t leht t mallrave europiane pr blersit dhekonsumatort shqiptar, prmes procedurave administrative

m t shkurtra, m efikase dhe me mime m t ulta.

Nnshkrimi i Marrveshjes s Stabilizim-Asocimit gjithashtukrijon mundsin e marrjes s burimeve financiare prejfondeve t ndryshme strukturore t Bashkimit Evropian, si

dhe t ndihms pr ndrtimin e kapaciteteve institucionale,

zhvillimin rajonal dhe pjesmarrjen n mjaft projekte t BEs,si p.sh. programet e shkmbimit pr profesort dhestudentt, ose bashkpunim midis qendrave t krkimit nShqipri me ato t BE-s.

12 SI SHT NDRTUAR MARRVESHJA ESTABILIZIM-ASOCIIMIT?

Marrveshja e Stabilizim-Asociimit sht e ndar n tituj,kapituj dhe nene, prmbajtjen e t cilave do ta prshkruajmshkurtimisht m posht, duke ndjekur nj struktur tngjashme me at t MSA-s.

Dialogu politik

N kuadr t dialogut politik Shqipria duhet t prshtasqndrimet e saj n politikn e jashtme me ato t diplomaciss Bashkimit Evropian, duke humbur n kt mnyr nj pjes

t sovranitetit t vet.

Bashkpunimi rajonal

Bashkpunimi rajonal sht nj nga kapitujt m t rndsishmt MSA-s dhe synon ta integroj Shqiprin sa m tepr nrajonin e Ballkanit dhe m gjer. Ky sht nj proces q

prfshin t gjitha fushat e bashkpunimit, q nga ai politik eekonomik, deri tek bashkpunimi institucional, social ekulturor.

Shqipria duhet t zhvilloj bashkpunimin rajonalme vendet q kan nnshkruar Marrveshje Stabilizim-Asociimi, vendet e tjera t Procesit t Stabilizim-Asociimit dhe

vendet kandidate pr antarsim n BE. Nprmjetbashkpunimit rajonal synohet t krijohet nj zon stabilitetidhe zhvillimi ekonomik n rajonin e Ballkanit. N t njjtnkoh bashkpunimi rajonal paraqet nj shans pr forcimin erolit t Shqipris n rajon dhe m gjer si nj partner ibesueshm n marrdhniet politike dhe tregtare.Hapja e tregutShqipria dhe Komuniteti Evropian do t hapin tregunndrmjet tyre, gj q do t thot se ato do t heqin detyrimetdoganore, kufizimet sasiore dhe masat e tjera q kan ktefekt pr mallrat q do t eksportohen nga Shqipria nKomunitetin Evropian dhe anasjelltas. Nga ana tjetr, Paltnuk do t marrin masa pr mbrojtjen e produkteve kombtare

n tregtin q do t zhvillojn ndrmjet tyre. Gjithashtundalohet vendosja e detyrimeve t reja doganore pr importetose ekportet, si dhe e kufizimeve t reja sasiore, duke synuar

ruajtjen e nivelit ekzistues t hapjes s tregut ndrmjetShqipris dhe Bashkimit Evropian. Hapja e tregut ka edheelement t tjer prve lvizjes s lir t mallrave; q t

sigurohet efektshria e ksaj t fundit parashikohet gjithashtuliria e shqiptarve (dhe europianve anasjelltas) pr t ofruarshrbime, pr t lvizur lirisht kapitalin e tyre, pr tu

vendosur dhe pr t lvizur lirisht n territorin e KomunitetitEvropian. Por kto liri jepen kundrejt plotsimit t nj srkushteve nga ana e Shqipris.

shtje ligjore

Kto jan shtje q lidhen me hapat q duhet t ndrmarr

Shqipria drejt plotsimit t njrit prej kritereve tKopenhagenit (sht fjala pr kriteret q duhet t plotsojnj shtet pr tu br antar i Bashkimit Evropian; kto kritereu shpalln n Samitin e Kopenhagenit t vitit 1993): prfshirjae legjislacionit t Bashkimit Europian n korpusin ligjor tShqipris dhe zbatimi i tij. Marrveshja e Stabilizim-Asociimitnuk e vendos Shqiprin menjher prpara ktij detyrimi,por krkon q Shqipria t hedh hapat e nevojshm pr tuprgatitur pr prfshirjen e plot dhe zbatimin e legjislacionit

t Bashkimit Evropian. Kshtu Shqipris fillimisht i krkohett prafroj legjislacionin e saj me at t Bashkimit Evropiann disa fusha t rndsishme pr funksionimin e tregut dhe

shtetit ligjor.

Drejtsia, liria dhe siguria

N kt fush t Marrveshjes Shqipria duhet tbashkpunoj me Bashkimin Evropian pr t forcuarinstitucionet e saj n t gjitha nivelet, por n veanti atoinstitucione q kan t bjn me zbatimin e ligjit dheadministrimin e drejtsis. Bashkpunimi ndrmjet Palve

synon fuqizimin, pavarsin dhe efektshmrin e funksionimitt sistemit gjyqsor dhe strukturave t tjera prgjegjse prvendosjen dhe respektimin e shtetit ligjor. Bashkpunimi nfushn e Drejtsis, Liris dhe Siguris do t mbshtetet ndy shtylla kryesore. Shtylla e par lidhet me bashkpuniminn fushn e lvizjes s lir t personave dhe parashikon nj

sr dispozitash pr vizat, azilin, migracionin, menaxhimin ekufirit dhe politika t tjera q kan t bjn me lvizjen e lirt njerzve. Shtylla e dyt lidhet me bashkpunimin n luftn

kundr fenomeneve t krimit t organizuar, terrorizmit,pastrimit t parave dhe drogave t paligjshme dhe parashikondispozita sipas t cilave Shqipria dhe Bashkimi Evropian dot angazhojn strukturat e tyre policore dhe gjyqsore n njluft t prbashkt kundr fenomeneve t lartprmendura.

Politikat sektoriale

Politikat sektoriale prfshijn nj numr t madh fushash, disaprej t cilave jan me rndsi strategjike pr Shqiprin, si:transporti, energjia, bankat, turizmi, ndrmarrjet e vogla dhe

t mesme etj. Shqipria do t prfit