Published by Asian Institute of Technology & Mekong Migration Network

မဟာမေခါငေဒသခြ (GMS)တြင ယခေနာက ပငးႏစမားတြင အထးစးပြြါးေရးဇန (SEZ)မား ဖြ႔ျဖးမႈ တးခ႔လာခ႔ပါသည။ ႏငငျခားရငးႏးျမပႏမႈ ရယရနႏင ေဒသဆငရာ စးပြါးေရးေပါငးစပလပကငျခငး အရန တးျမငလာေစရန ရညရြယခကျဖင ကေမၻာဒယားႏင ငတြင ေနရာ ၃၀ ခန႔၊ ထငးႏငငတြင ၁၀ ေနရာ ႏင အျခား GMS ႏငငမားတြင ေနရာ ၃၀ ေကာႏငအတ ျမနမာႏငငတြင SEZ သးေနရာ တညေထာငထား ပါသည။ ဤေနရာမားတြင အလပသမား အထး လအပျပး ေဒသခြတြင ထငရားေပၚလြငသည စးပြါး ေရး လပငနးတစချဖစေသာ အထညခပလပ ငနးအား လပကငေဆာငရြက ေနႀကပါသည။ SEZ မားသည ရငးႏးျမပႏမႈဆငရာ အထးအခြငအေရး ရျခငး၊ အရညအေသြး ျမငမားေသာ အေျခခအ ေဆာကအအရျခငး၊ အလပသမားမားအတြက ကာ ကြယေစာငေရာကမႈ အခငအမာမရျခငးတ႔ေႀကာင ထတလပမႈ ကနကစာရတႏင အလပသမား ကနက စာရတနညးျခငးက လလားေသာ အထညခပလပ ငနးရငမားအတြက စြေဆာငမႈရေသာ ေနရာမား ျဖစ ေနသည။ အမးသမးမားသည ဤက႑၏ အလပသ မားအငအားစက အမားဆး ကယစားျပေနေသာ လညး အသအမတျပျခငး အနညးဆးခရသည ကြၽမးကငမႈဆငရာ လစာအနမဆး ရရသည အလပ ေနရာမားတြငသာ အမားစ လပကငေနရသည။ အမးသမးလပသားမားသည ေရႊ႕ေျပာငးလပသား မားျဖစသညအခါ ၎တ႔ရငဆငရသည စနေခၚမႈ မားမာ ပမမားျပားလာသည။ အဘယေႀကာင ဆေသာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားသည အျခားသမား ႏငမတသည အကာကြယမ ထခကလြယမႈမားက

ေတြ႔ႀကရေသာေႀကာင ျဖစသည။ GMS အတြငး SEZ မားတြင ကနထတလပမႈလပငနးမားသည ျပညတြငး ႏင နယစပျဖတေကာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား၏ အငအားအေပၚ မားစြာ အေျချပလာသည။

ကေနဒါႏငင၏ International Development Research Center (IDRC) ၏ ပပးကညမႈျဖင Mekong Migration Network (MMN) ႏင Asian Institute of Technology(AIT) တ႔ သည မေခါင SEZမားတြင အလပသမားႏင ေရႊ႕ေျပာငးသြားလာ ျခငးဆငရာ ျပသနာမားက ကား/မအျမင ရႈေထာင ျဖင ေလလာစစမးေသာ သေတသနႏင လႈ႔ေဆာ အားေပးမႈ စမကနးက ၂၀၁၆ ခႏစမ ၂၀၁၉ ခႏစ အထ ပးေပါငးေဆာငရြကခသည။ ဤဇနမားတြင ဖနတးေသာ အလပမားသည အမးသမး ေရႊ႔ေျပာငး လပသားမားအတြက သငေလာေကာငးမြနေသာ အ လပအကင ျမႇငတငေပးျခငး ရမရ ေမးခြနးက အေျခခ၍ ဤသေတသနသည အထညခပလပငနး က အထးအာရစကျပး SEZ မားတြင (case study) ျဖစရပ ေလးခအား ေလလာခပါသည။ သလ၀ါ SEZ (ရနကနတငးေဒသႀကး၊ ျမနမာႏငင)၊ ဖႏြနပင SEZ (ဖႏြနပင၊ ကေမၻာဒးယားႏငင)၊ Manhattan SEZ (Svay Rieng ျပညနယ၊ ကေမၻာဒးယားႏငင) ႏင Tak SEZ (Tak ျပညနယ၊ ထငးႏငင) တ႔ျဖစသည။

၂၀၁၇ခႏစ ေမလ မ ၂၀၁၈ ခႏစ ဇလငလ အထ MMN စမကနး မတဘကအဖြ႔မားသည ေလလာေန ေသာ ေဒသေလးခတြင အထညခပစကရ အလပ သမားမားက စစတမးေကာကခပါသည။ စစတမး ေမးခြနးလႊာက ေျဖႀကားသ ၇၀၀ ဦး ရပါသည။ ရနကန၊ Tak ႏင ဖႏြနပငတြင တစေနရာလင ၂၀၀

ဦးစ၊ Svay Rieng တြင ေနာကထပ ေျဖႀကားသ ၁၀၀ ဦး ရပါသည။ ၂၀၁၈ခႏစ ဇလငလ မ ၂၀၁၉ခႏစ ေဖေဖၚ၀ါရလအထ အထးေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမား (in-depth interviews) က ေရြးခယထားေသာ အမးသမးအထညခပလပသားမားႏငလညးေကာငး၊ အဓကအခကအလကေပးႏငသမားအား ေတြ႔ဆေမး ျမနးျခငးမားက SEZစမခန႔ခြေရးေကာမတ ကယစား လယမားႏငလညးေကာငး၊ အလပရငအသငးမား၊ စကရပငရငမား၊ အလပသမားသမဂၢမားႏင အရပ ဘကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင လညးေကာငး ေဒသ တစခစတြင ျပလပခပါသည။

ေလလာခက၏ ကနဦး ေတြ႔ရခကမား (primary data) အေပၚ သးသပေလလာမႈ၏ ရလဒအား အေျခ ျပျခငးျဖငလညးေကာငး၊ ဘာသာရပဆငရာ စာေပ မားက ျပနလညသးသပျခငးျဖင လညးေကာငး၊ မေခါင SEZ အတြငး အထညခပစကရရ အမးသမး ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားအတြက သငေလာေကာငး မြနေသာ အလပအကငရရရနအတြက အထးဂရစက ရန လအပသည အဓကအေႀကာငးအရာ ေခါငးစဥ ေလးခ ထြကေပၚလာပါသည။ ဤက႑မားမာ အလပလပကငရသည ပတ၀နးကင အေျခအေန၊ အလပသမားအစညးအရး ဖြ႔စညးျခငး၊ ကၽြမးကငမႈ တးတကလာျခငးႏင အသအမတျပခရျခငး ႏင ေစာငေရာကမႈလပငနး တ႔ျဖစသည။ ဤအေႀကာငး အရာမားက ေလလာရာတြင အလပသမား မား၏ ေရႊ႕ေျပာငးသြားလာမႈအေပၚ SEZ ဖြ႔ျဖးတးတကမႈ၏ သကေရာကမႈကလညး မးေမာငးထးျပထားပါသည။ Tak အထးစးပြားေရးဇနအတြက ေတြရခကမားက ေအာကပါအတငး အေလးေပး ေဖာျပထားပါသည။

Tak အထးစးပြားေရးဇန မ ေရႊေျပာငး အထညခ ပ စကရ အလပသမားမား

SEZမားမ အလပအကငမား

SEZ မားႏငအလပသမားမားေရႊ႕ေျပာငးသြားလာျခငး

SEZမားတြင အလပလပကငရသည အေျခအေန

ထငးႏငင ၏ Tak SEZ သည ျမနမာႏငင၏ နယစပျမ႕ ျမ၀တအနးတြင တညရျပး တစစတတစေဒသအားျဖင လကရ ေစးသကသာေနေသာ ေရႊ႕ေျပာငးအလပသမားႏင ေရႊ႕ ေျပာငးသြားလာမႈ ကန႔သတခကရေသာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသား မားအေပၚ အခြငအေရးယႏငရန တညေထာငထားျခငး ျဖစသည။ ဤကသ႔ ျပလပႏငျခငးမာ ႏငငျခားသားအလပ သမား စမခနခြေရးဆငရာ ဘရငအမနျပနတမး B.E.2560 ၏ ပဒမ(၆၄)အရ ယာယေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားအား အလပ ခန႔ျခငးႏင ၎တ႔၏ သြားလာလႈပရားမႈက ေရြးခယထားသည SEZ ျပညနယမားတြငသာ ကန႔သတထားျခငးတ႔အား ခြငျပထားေသာ မ၀ါဒမားေႀကာင ျဖစသည။ ပဒမ(၆၄)အရ ျမဝတၿမ႕တြင အမေထာငစစာရငးရေသာ ျမနမာႏငငသားမား ကသာ ထငးနယစပေဒသတြင ေနထငရနႏင အလပလပ ကငရန နယစပျဖတသနးခြင လကမတအား ကငေဆာငခြငျပ သည။ သ႔ေသာ အျခားျပညနယ/ခ႐ငမား အတြငးသ႔ ေျပာငး ေရႊ႔သြားလာခြငက ခြငမျပေပ။ ထငးနယစပ ေဒသအတြငး ေနထငခြင တစလႏင အလပလပကငခြင သးလ ခြငျပသည။

၎သည အလပရငမားအတြက အလပသမားမား အလြယတက ဌားရမးႏငရန ေမာမနးထားေသာလညး အလပ သမားမားအတြကမ လမႉဖလေရးႏင ႏစရညဌားရမးစာခပ၏ အျခားအက းျမတမားက မခစားရေသာေၾကာင အလပအကင တညၿငမ လၿခမႈ မရၾကေပ။

Tak SEZ တြငမကား ယခင SEZအျဖစ မသတမတခငက လျခစတခရျခငးမရေသာ အလပအကငအစအစဥမားႏင အခြင အေရးခးေဖါကမႈမားသည ပမနျဖစေပၚေနက ျဖစျပး ယခေျဖႀကားသ အမားစသည လပအားခႏင အလပလပကငရသည အေျခအေနမာ အလပသမား ဥပေဒခးေဖါကမႈမား ရေနေႀကာငး ေျဖႀကားပါသည။ ေျဖၾကားသအမားစသည အနမဆးလပခလစာက မရရၾကသကသ႔ ေျဖၾကားသမား၏ ၁၀% ေအာကသည မညသည လစာခစားခြင ရေသာ ခြငအမးစားကမ ခစားခြငမရၾကေပ။ အျခားႏငငမားရ စးပြား ေရးဇနမားႏင ႏႈငးယဥလင Tak အထးစးပြားေရးဇန၏ လပငနး ခြငအေနမားႏင အလပသမားဥပေဒမားသည အျပနအလန ဆးရြား ေသာ အေျခေနမားတြင သကေရာကေနၾကသည။

သေတသနအရ အမးသားစႏႈနးမားအေပၚ မတညသည အလပလပကငရသည အေျခအေနမား ကြျပားျခားနားမႈသည တစ စတတစပငးအားျဖင အစးရႏင SEZ စမခန႔ခြသမားက ၎တ႔၏ အလပသမားအငအားစက မညကသ႔ တနဘးထားျပး ေစးကြကသြငး သနညးဆသည အေျခအေနေပၚ မတညသည။ ဥပမာ-ကေမၻာဒယား ကသ႔ အလပသမားစႏႈနးႏင ကကညရန လလားေသာ ႏငငျခား၀ယ ယသမားအတြက ျပယတေကာငးအျဖစ ထားရရန ရညရြယသေလာ သ႔မဟတ ထငးႏငငကသ႔ အနမဆးအလပသမား ကနကစာရတက လခငသည လပငနးရငမား ေကနပေစမည “စြန႔ပစ၍ရေသာ” အလပသမားမားအျဖစ သတမတမညေလာ။

SEZ မားတြင အလပသမားသမဂၢ ဖြ႕စညးျခငး ထငးႏငငတြင ထငးလမးမဟတေသာ အလပသမားမားသည ကယအပငလပသမားသမဂၢမား ဖြ႔စညးထေထာငခြင မရပါ။ Takအထးစးပြားေရးဇနရ

အလပသမားအမားစသည ျမနမာေရႊ႔ေျပာငးလပသားမား ျဖစသညအတြက ကယပငအလပသမားသမဂၢမား ဖြ႔စညးထေထာငရန မျဖစႏငေပ။ Tak အထးစးပြားေရးဇနရ အလပသမားမား၏ ၁၅%ခန႔သည NGOမား လမႈအဖြ႔စညးမားတြင အကညေတာငးခခၾကေသာလညး ျဖစစဥအမားစကေျဖရငးရာတြင အလပသမားမားသည အလပရငမားႏင တက႐က ညႈႏႈငးေဆြးေႏြးရန တစဥးတစေယာကခငးအျဖစသာ ကနရစရပတညျကရသည။

SEZ မားတြင ကၽြမးကငမႈတးတကလာျခငးႏင အသအမတျပခရျခငး Tak အထးစးပြားေရးဇနရတြင ေျဖၾကားသ အလပသမားမား၏ ၃၀%သည

ကြၽမးကငမႈျမႇငတငေသာ သငတနးအစစဥမားက တကေရာကခြငရၾကသည။ သ႔ေသာ ေျဖႀကားသအမားစ ရရခေသာ ေလကငေရးမားသည အလပခြငေလကငမႈျဖစျပး အထညတစခခခပနညးကသာ အာရျပ ေလကငေပးခသည။ SEZ စကရမားတြင ကၽြမးကငမႈစႏႈနးမား ကငသးေႀကာငး အေထာကအထား အလြနနညးပါးသည။ အလပ သမားမားသည မမတ၏ ကြမးကငမအရညေသြးက ယျကညမရေသာလညး ၎တ႔၏ ကၽြမးကငမႈအား အသအမတျပျခငးမခရ၊ ရာထးတးျခငး သ႔မဟတ လစာတးျခငး အတြကလညး အကးမျပဟ မတခကျပသည။ လပငနးခြငတြင ရာထးတးျမငျခငး ခရေသာ အလပသမားမားရေသာလညး အထညခပလပငနးတြင လပခသည ႏစအေရ အတြကႏင အလပတစခတြင အဆငရာထးတးေပးျခငးသည ဆကစပမႈမရေပ။ ထျပင ရာထးတးျမငခရျခငးနင လကရလပခလစာသညလညး ဆကစပမမ၇ေပ။

သေတသနေတြ႔ရခကအရ အလပသမားမား မမအလပမရေသာ ၀ငေငြတးလာရန နညးလမးမားမာ အခနပနာရ ပမားမားလပျခငး သ႔မဟတ အလပေနာကထပတစခ ေျပာငးျခငးနညးလမးမားသာ ျဖစသည။

ေျဖႀကားသ အမားစသည မမတ႕၏ စတ၀ငစားမႈ သ႔မဟတ အခပအလပတြင ယခငအေတြ႔ အႀကရျခငးေႀကာင အထညခပလပငနးတြင အလပလပရန ေရြးခယချပး အလပခြင၌ ကၽြမးကငမႈမားစြာ တးတကလာေသာလညး လေလာကသည ကၽြမးကငမႈ အသအမတျပျခငး ႏင အသကေမြးပညာ ဖြ႔ျဖးတးတကမႈအတြက အခြငအလမးမား အလြနနညးပါးေနပါသည။

SEZ မားတြင ကေလးသငယ ေစာငေရာကမႈအား အေထာကအပမား ေပးျခငး

အမးသမး အထညခပစကရအလပသမား အမားစသည မးပြါး ႏငေသာ အသကအရြယ ျဖစႀကေသာလညး ေလလာေတြ႔ရခကအရ SEZ မားတြင ကေလးေစာငေရာကေပးေသာပပးမႈ မရေပ။ မားျပား ေသာလပသားမား စြမးေဆာငရသည မခငအခနးက႑အား ေယဘယ အားျဖင အသအမတမျပႀကေပ။ အျကမးဖဥးအားျဖင ေလလာခေသာ ျဖစရပမား၏ တစ၀ကခန႔တြင အမးသမးလပသားမားသည မမတ႔၏ ကေလးမားက ကယတငေစာငေရာကျကညရေနရသညက ျကညျခငး အားျဖင မလေနထငရာဇာတတြင အျခားအမးသမးမား၏ ကေလးသ ငယ ကညေစာငေရာကေပးျခငးမာ အဓကမကေျကာငး ေတြရသည။

အႀကျပခကမား

Tak အထးစးပြားေရးဇနသည အျခားနငငမားရ အထးးစးပြားေရးဇနမား နင ႏငးယဥလင သငေလာေကာငးမြနေသာအလပအကငမား ျဖစလာေစရန လပငနးခြငအေျခေနႏင အျခားကညပပးမႈမားတြင လစဟာလကရသည။ အထး စးပြားေရးဇနမားမ သငေလာေကာငးမြနေသာအလပအကငမား ျဖစလာရန အခြငလမးမား ေထာကပေပးနငမည အလားအလာမားက ေမာလငထားျပး စမ ကနးေတြ႕ရခကမားတြင ၎အလားလာမားက လကေတြ႕အေကာငထညေဖာ လကရေၾကာငး ေဆြးေႏြးတငျပထားသည။ သငေလာေကာငးမြနေသာ အလပ ကငက ျမႇငတငအားေပးေသာ အလပကငအခြငလမးမား ပပးေပးရနႏင အလပ သမားမား၏ အကးခစားခြငႏင အျခားအခြငေရးမားက ဥးစားေပးရန ရညရြယ၍ ေလလာမႈမားမ ေအာကပါ ဥးစားေပး အႀကျပခကမား ေပၚထြကလာခသည။

ထငးႏငငအစးရအဖြ႔သ႔အျကျပခကမား ၁။ စကရမားတြင အနမဆး လပခလစာရရမႈ၊ လစာျဖတေတာကျခငး၊ လစာ ခစားႏငေသာခြငရကမား၊ အခနပလပခလစာႏႈနးထားမား၊ အစမးခန႔အလပသင မား၏ လစာနညးပါမႈ၊ တရားဝင စာရြကစာတမးမား သမးဆညးခရျခငးႏင အလပအာမခ ကနဥးေပးသြငးေငြစနစ အစရသည အလပသမားကစၥရပမား အေပၚ အေလးေပးေသာ စစမးစစေဆးမႈမားႏင ေစာငၾကညစစေဆးမႈမားက အားေကာငးလာေစရန ေဆာငရြကျခငး။

၂။ ေရႊ႔ေျပာငးလပသားမား ကယပငသမဂၢမား ဖြ႔စညးထေထာငႏငရန အလပ သမား ဥပေဒမား ျပငဆငေပးရန။

၃။ ပဒမ(၆၄)က ေအာကပါ အခကမားအရ ျပငဆငေပးရန

(က) အလပသမားအားလးအတြက ေနထငခြငျပမန႔သကတမးက တးျမႇငၾကာ ရညေစျခငးျဖင တညၿငမေသာ အလပကငမားရရရန ခြငျပေပးရမည။

(ခ) ႏငငသားသကေသခစနစထက ပမသကသာေစရန ကနကစရတက ေလာခေပးရမည။

(ဂ) အလပသမားမား၏ မခသမားက ခြငျပေပးရမည။

(ဃ) အလပသမားမားကယတင စာရငးသြငးႏငရနႏင အလပရငႏင မခတ ဆကရဘ ေဆာငရြကနငေစရန ခြငျပေပးရမည။

၄။ အလပသမားမား၏ ကေလးသငယမားအတြက ကေလးသငယ ေစာင ေရာကမႈ အကညမားေထာကပရန။

၅။ ေရႊ႔ေျပာငးလပသားမားအတြက ကြၽမးကငမႈျမႇငတငေသာ သငတနးမား ႏင ကြၽမးကငမႈ ျပနလညေဖာေဆာငေသာ သငတနးမား ေထာကပေပးရန။

၆။ အလပရငမားအတြက အလပသမားဥပေဒဆငရာ အေထာကပမားႏင အလပသငတ႔၏ ခစားခြငမားက ပသရေစရန သငတနးမား ေထာကပ ေပးရန။

၇။ လပငနးခြငပတဝနးကင လၿခမႈႏင ေဘးကငးစတခရမႈက ေသခာေစရန အလပရင၊ အလပသမား၊ သးစြသႏင အစးရအဖြ႔စညးမားပါဝငေသာ လမႈေရး စကားဝငးမားက ပမနေဆာငရြကေပးရနႏင ျမႇငတငရန။

ျမနမာႏငင အစးရအဖြ႔သ႔ အျကျပခကမား

၁။ ပဒမ(၆၄)အရ နယစပျဖတသနးေရး လကမတတြင အကးဝငေစရန "ျမဝတၿမ႕တြင ေနထငေၾကာငး အမေထာငစစာရငး ရရမည"ဟေသာ အခကက ဖယရားေပးရန။ ၂။ ျမနမာအလပသမားေရးရာ သအမတမား၏ တကကြစြာ ပေပါငးေဆာင ရြကမႈမားမတဆင ျမနမာေရႊ႔ေျပာငးလပသားမား၏ လပငနးခြငအေျခေနမားက ေစာငၾကညစစေဆးမႈမား ပမအားေကာငးလာေစရန။ ၃။ အလပသမားေရးရာ အရာရမားထသ႔ တငၾကားလာေသာ အလပသမား မားက အျပညအဝ ကညေထာကပေပးရန။

အလပရငမားသ႔အျကျပခကမား

၁။ အနမဆးလပခလစာေပးေခမႈ၊ အခနပလပခလစာႏႈနးထားမား၊ လစာ ခစားႏငေသာခြငရကမားႏင အစမးခန႔အလပသငမား၏ လပခလစာ အစရသည တတြင သကဆငရာ အလပသမားဥပေဒမားက လကနာရန။ လစာျဖတေတာက ျခငးစနစ မကငသးျခငးႏင အလပအာမခ ကနဥးေပးသြငးေငြစနစက ဖကသမး ေျကာငး ေသခာေစရန။ ၂။ အလပခန႔ထားမႈဆငရာ စာခပမတႏင ေနထငစာခြင စာရငးသြငးထား ေသာ သကဆငရာ စာရြကစာတမးမရငးႏင မတမားက အလပသမားမား၏ လကဝယတြင ပငဆငေၾကာငး ေသခာေစရန။ ၎သည ဥပေဒအရ လအပခက တခ ျဖစသည။ ၃။ အလပသမားမားအတြက ကေလးသငယ ေစာငေရာကမႈမား ပပးရန။ ၄။ အလပသမားမား၏ အကးခစားခြငေကာမတ (Worker's Welfare Committee)မား၏ အလပရငနင အလပသမားၾကား ညႈႏႈငးေဆာငရြကမႈ အစ စဥမား ေဆြးေႏြးပြမားကသ႔ ေဆာငရြကမႈမားက ခြငျပရနႏင ကညပပးေပးရန။ ၅။ အလပသမားမားအတြက သငတနးမား စစဥေပးရနႏင အေတြ႕ႀကႏင ကြၽမးကငမႈ တးတကလာမႈေပၚမတညၿပး လပခလစာႏင ရာထးတးျမႇငေပးေရး အခြငလမးမား တကစြာ စစဥထားရန။ သငတနးကနကစရတအတြက အခြန ကငးလြတခြင အစစဥမားက ကယျပန႔စြာ အသးခသငပါသည။ ၆။ စကရတြငး ကယပငစညးမဥးသတမတခက ယနၷရားတစခ တညေထာင ရန။ သ႔ေသာ အခ႕ေသာ အလပရငမားသည သငေလာေကာငးမြနေသာ လပ ငနးခြငအေျခေနႏင အလပသမားမား၏ ခစားခြငမားႏင ပကသက၍ သကဆင ရာ အလပသမားဥပေဒမားက အမားနညးတ လကနာမ မရေၾကာငး သတျပ မရန အေရးႀကးပါသည။ အလပရငမားအေနႏင တငျကားခကအမားျပားက စစညးရနႏင ကငတြယေျဖရငးရနမာ လအပခကတချဖစပါသည။

Photo credits: IDRC/Panos, Kyoko Kusakabe and Carli Melo