saxviTi da gamoyenebiTi xelovneba - mes.gov.ge V klasi... · 4. Zveli egvipturi samkauli 6....
Transcript of saxviTi da gamoyenebiTi xelovneba - mes.gov.ge V klasi... · 4. Zveli egvipturi samkauli 6....
moswavlis saxelmZRvanelo
saxviTi da gamoyenebiTixelovneba
jana (darejan) kaxianiTamar kiknaZe
qeTevan davlianiZe
grifminiWebulia saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier 2018 wels
Semecneba
Tbilisi2018
saxviTi da gamoyenebiTi xelovneba
xelovneba daSemoqmedeba
moswavlis saxelmZRvanelo
V klasi
xelovneba da SemoqmedebamexuTe klasimoswavlis saxelmZRvanelosaxviT da gamoyenebiT xelovnebaSi
jana (darejan) kaxiani (jgufis xelmZRvaneli) – ilias saxelmwifo universitetis asocirebuli profesori, fsiqologiis da pedagogikis mecnierebaTa doqtori Tamar kiknaZe – bavSvTa fsiqologi, skola `XXI saukunis~ saswavlo programis xelmZRvaneli qeTevan davlianiZe _ mxatvari redaqtori _ TaTia mTvareliZe
dizaini da dakabadoneba _ manana maWavariani, zurab wereTeli
yvela ufleba daculia.am saxelmZRvanelos arc erTi nawili aranairi formiTa da saSualebiT, iqneba es eleqtronuli Tu meqanikuri, ar SeiZleba gamoyenebul iqnes gamomcemlis werilobiTi nebarTvis gareSe.saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.
grifminiWebulia saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier 2018 wels
ISBN 978-9941-428-79-1
© j. kaxiani, T. kiknaZe, l. gorgaZe, m. CubiniSvili, 2018
© gamomcemloba `Semecneba~, 2018 q. Tbilisi, antonovskaias q., 9b telefoni: 995 32 260 23 15; 995 599 55 05 54
© gamomcemloba palitra L, 2018 q. Tbilisi, iosebiZis q., 49 telefoni: 995 32 238 38 71
meore gamocema, 2018
saxelmZRvanelosgamoyenebis instruqcia
gakveTilisnomeri
gverdisnomeri
gverdisnomeri
saSinaodavaleba
gakveTilissaTauri
avtorissaxeli da
gvari.namuSevris
saxelwodeba
ilustraciateqsti
SekiTxvebinimuSi
muSaobis etapebi
daimaxsovre
s a r C e v i
I Tavi. pirvelyofili adamianebis xelovneba
1-2. mRvimeebis mxatvroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
II Tavi. Zveli egvipte
3. Zveli egvipte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184. piramidebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205. sarkofagebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226. reliefi da kedlis mxatvroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247. qandakeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268. tansacmeli da samkauli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289. damwerloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3010. Tavisufali Tema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
III Tavi. Zveli saberZneTi
11. Zveli saberZneTi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3812. arqiteqtura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4013. qandakeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4214. keramika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4415. olimpiuri TamaSebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4616. Teatri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4817. Cacmuloba da varcxniloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5018. literatura, damwerloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5119-20. msoflios Svidi saocreba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
IV Tavi. Zveli romi21. Zveli romi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5822. arqiteqtura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6023. qandakeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6224-25. freska, mozaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6426. Cacmuloba, varcxniloba, samkauli . . . . . . . . . . . . . . 6627. garToba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6828. Zveli romis memkvidreoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
V Tavi. gotikuri xelovneba
29. gotika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7630. arqiteqtura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7831. qandakeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8032. vitraJi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8233-34. Cacmuloba. raindebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
VI Tavi. renesansi
35. renesansi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9036. mxatvroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9237. qandakeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9438. arqiteqtura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9639. portreti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9840. leonardo da vinCi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10041. miqelanjelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10242. rafael santi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10443. ticiani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10644. muzeumebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108
VII Tavi. saqarTvelos kulturuli memkvidreoba
45. saqarTvelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11446. oqromWedloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11647. arqiteqtura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11848. monumenturi ferwera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12049. damwerloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122danarTi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124danarTi b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128
Sesavali
wlidan wlamde Sen ufro mets swavlob da igeb xelovnebis
Sesaxeb. mniSvnelovania, icode xatva, Zerwva, konstruireba,
sxva dasxva masalisa da teqnikis gamoyeneba namuSevarSi.
aseve mniSvnelovania, gaecno xelovnebis sxvadasxva dargsa
da Janrs, gaigo, Tu rogori iyo sxvadasxva droisa da epoqis
xelovneba, misi Taviseburebebi da damaxasiaTebeli niSnebi. sax-
elmZRvanelo dagexmareba, gaigo, Tu rogor moxatavda pirve-
lyofili adamiani Tavis sacxovrebels, mRvimes, rogor samarx-
ebs aSenebdnen Zveli egviptelebi, gaecnobi Zveli berZnebisa da
romaelebis xelovnebasa da kulturas, gotikuri periodis taZ-
rebs da aRorZinebis epoqis bumberaz xelovanTa Semoqmedebas.
geqneba SesaZlebloba, gaecno amave periodis saqarTvelos
xelovnebisa da kulturis ganviTarebis gzas.
sxvadasxva epoqis xelovnebisa da kulturis nimuSebis gac-
nobiT, didi xelovanebis Semoqmedebis SeswavliT ki mogecema
saSualeba, dainaxo da aRiqva samyaros mravalferovneba da si-
lamaze _ gaxde ufro ganaTlebuli, saintereso da mravalmxri-
vi adamiani!
rac ufro mets iswavli, miT met sainteresos gaigeb.
gisurveb warmatebas!
pirvelyofili adamianebisxelovneba
altamiris mRvimis mxatvroba
pirvelyofili adamianebisxelovneba
1-2.mRvimeebismxatvroba
3. tasilin-ajerisplatos mxatvroba
1.
2.
4.
sul raRac 100 wlis win iTvleboda, rom msoflios xelovnebis uZve-lesi kera egvipte iyo. mogvianebiT, dedamiwis sxvadasxva kuTxeSi arqeo-logebma aRmoaCines uZvelesi adamianebis namosaxlarebi, gamoqvabulebi, sadac arqeologebma miakvlies qvisa da Zvlis iaraRebs, romlebzec sx-vadasxva naxati da maT Soris adamianis figurebi iyo gamosaxuli. es nax-atebi xelovnebis pirvel nimuSebs warmoadgenen.
yvelaze mniSvnelovani mainc gamoqvabulebis kedlebze Sesrulebu-li naxatebia, romlebzec cxovelebi da nadirobis scenebia gamosaxuli. gasaocaria oci aTasi wlis winandeli mxatvrebis ostatoba, romlebic didi sizu stiT gadmoscemdnen cxovelis sxeulis siluets, proporcias, moZra obas.
12
mRvimeebis mxatvroba1-2
1, 2, 7. altamiris mRvimis mxatvroba
8.
4. 5, 6, 8. laskos qvabulis mxatvroba
gamoqvabulebSi aRmoCenil naxatebs mecnierebma mRvimuri mxatvroba uwodes. mRvimuri mxatvrobis nimuSebi naxSiriTaa Sesrulebuli. zogi-erTi maTgani ki gacocxlebulia saRebavebis feradovani laqebiT.
pirvelyofili adamianis mxatvroba gva r wmunebs imaSi, rom xelovnebi-sadmi si y va ruli gaCnda uxsovari droidan da Tan sdevs adamians arsebo-bis yvela etapze.
5.
7.
6.
13
davalebaSeqmeni namuSevari `pirvelyofili adamiani~.
• aRwere mRvimuri mxatvrobis nimuSebi.
• romeli cxovelebia gamosaxuli?
• ra ferebia gamoyenebuli?
• ramdenad realurad, bunebrivadaa cxovelebi gamosaxuli?
• ra STabeWdileba moaxdina Senze am mxatvrobam?
Zveli egvipte
kedlis mxatvroba
Zveli egvipte
3. Zveliegvipte4. piramidebi5. sarkofagebi6. reliefidakedlis mxatvroba7. qandakeba8. tansacmelida samkauli9. damwerloba10.TavisufaliTema
1. gizis didi piramida da sfinqsi
2. Zveliegvipturidamwerlobis nimuSi 3. Zveliegvipturi fila (reliefi)
Zveli msoflios erT-erTi yvelaze saintereso da mniSvnelovani civi-lizacia Seqmnes Zvelma egviptelebma. termini civilizacia umTavresad gamoiyeneba im xalxebis mimarT, romlebmac miaRwies ganviTarebis garkveul dones _ daaarses qalaqebi, Seqmnes kanonebi, damwerloba, kalendari da kulturis mniSvnelovani nimuSebi.
Zveli egvipte mdebareobda afrikis CrdiloeTSi, mdinare nilosis nay-ofier napirebze. Tavis qveyanas Zveli egviptelebi kemets uwodebdnen, rac Sav miwas niSnavs.
egviptis saxelmwifo daaxloebiT 5000 wlis win gaCnda. mas marTavdnen mefeebi _ faraonebi.
18
Zveli egvipte3
daimaxsovre!piramida _ faraonis
akldama ZvelegvipteSi.
Zveli egviptis kultura imdenad mniSvnelovania, rom Seiqmna special-uri mecniereba _ egviptologia, romelic swavlobs Zveli egviptis isto-riasa da kulturas.
4. Zveli egvipturi samkauli
6. samarxis kedlis mxatvroba
5. faraon tutanxamonis oqros niRabi
7. skami (tutanxamonis samarxidan)
19
daimaxsovre!arqeologia _ mecniereba,romelic Zveli xalxebis
kulturas da yofa-cxovrebasswavlobs SemonaxulinivTebis _ Zeglebis
mixedviT.
• daakvirdi Zveliegvipturi xelovnebis nimuSebs, aRwere isini.
• xelovnebis romel dargs miakuTvneb maT?
• isaubre STabeWdilebebze.
davalebadaxate zRapruli qalaqis quCa.
1. gizis didi piramidebi
Zveli egviptis xsenebaze pirvelad ra gaxsendebaT? albaT, piramidebi. swored piramidebi gadaiqca egviptis simbolod. maT faraonebis samudamo gansasveneblad agebdnen. amiT faraonebi cdilobdnen sakuTari saxelis ukvdavyofas.
piramidebs aSenebdnen uzarmazari qvis lodebisgan, TiToeuli maTgani 2,5 tonas iwonida.
egvipteSi 30-ze meti piramidaa, romelTagan yvelaze cnobilia gizis piramidebi, sadac sami faraoni da maTi colebia dakrZaluli. maT Soris yvelaze didia xeofsis piramida. igi agebulia 2 milionze meti lodisgan da misi simaRle 146 metria.
piramidebs Soris uZve-lesia joseris piramida. is safexurovani piramidis saxeliTaa cnobili. sxva piramodebis msgavsad isic Tlili qviTaa nagebi.
20
4 piramidebi
2. joseris piramida
5. dedofal hatSefsutis taZari (dair-el-bahri, egvipte)
3.
4.
3, 4. sfinqsi
6. hatSefsutis qandakebebi
xeofsis piramidasTan TiTqos mis dasacavad dgas uzarmazari qandakeba _ sfinqsi. mas adamianis Tavi da lomis sxeuli aqvs da erTiani kldisganaa gamo-kveTili.
es taZaric Zveli arqiteqturis nimuSia. igi kldeSia gamokveTili.
21
• ra STabeWdilebas tovebs Senze kldeSi gamokveTili ta Za ri? xom ar ici rame msgavsi arqiteqturuli nimuSis Sesaxeb?
• rogor fiqrob, ratom aSenebdnen egviptelebi uzarmazar piramidebs?
• Seni azriT, ras gamoxatavda es fantastikuri arseba _ sfinqsi?
davalebayuradRebiT daakvirdi sfinqsis qandakebas
da Seecade, daxato igi.
3. anubisi 4. mumificireba (kedlis mxatvroba)
1, 2. muzeumebSi daculi mumiebi
1.
2.
Zvel egviptelebs sjerodaT, rom sikvdilis Semdeg adamianis suli mxo lod kargad Senaxul sxeulSi dabrundeba, amitom cdilobdnen, sxeuli ucvlelad SeenaxaT. aqedan warmoiSva azri, gardacvlili adamianis sxeulis sagangebod damuSavebis, mumificireba _ mumiad qcevis Sesaxeb. specialuri xsnarebiT da surnelovani zeTebiT gaJRenTili saxvevebiTa da tilos naWrebiT gardacvlilis sxeuls mWidrod axvevdnen. saxvevebs Soris Zvirfas qvebs ayolebdnen. am wesiT damuSavebulma mumiebma gauZles saukuneebs. arqeologebi dResac pouloben maT arqeologiuri gaTxrebisas.
mumificirebas 70 dRe sWirdeboda da es imdenad rTuli da mniS-vnelovani procesi iyo, rom mas specialurad ganswavluli adamiani atarebda, romelsac Tavze turisTava mumificirebis RmerTis – anubi-sis niRabi exura.
22
5 sarkofagebi
daimaxsovre!sarkofagi _ qvis an
xis samarxi.
9. muSaobis etapebi
daarbile Tixa da mieci mogrZo forma.
miRebuli forma miamsgavse sarkofags.
moxate sarkofagi.
5.
8.5_8. sarkofagebi
6. 7.
egviptelebi mumiebs aTavsebdnen sagangebod damzadebul kuboebSi _ sarkofagebSi. sarkofagi adamianis sxeulis formas imeorebda. mis saxur-avze amoWrili iyo saxis nakvTebi da xelebi. sarkofagebi mdidrulad iyo morTuli, moxatuli, inkrustirebuli Zvirfasi qvebiT.
23
daimaxsovre!inkrustacia _ gamosaxuleba
an ornamenti, romelic keTdeba sagnis zedapirze Camagrebuli sxvadasxva masalis firfitebiT.
• ratom amzadebdnen mumiebs?
• yvelas SeeZlo mumiis damzadeba?
• rogor iyo morTuli sarkofagebi?
davalebadaxate mumificirebis RmerTi _ anubisi.