saxelmwifo biujeti da misi monitoringis meTodebi · saxelmwifo finansebi qveynis ekonomikis...
Transcript of saxelmwifo biujeti da misi monitoringis meTodebi · saxelmwifo finansebi qveynis ekonomikis...
saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia
saxelmwifo biujeti da misi monitoringis
meTodebi
gzamkvlevi
Tbilisi
2005
2
winasityvaoba
winamdebare gzamkvlevi momzadebulia saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa
asociaciis mier proeqtis “biujetis monitoringis” farglebSi, romelic
xorcieldeba britaneTis saqvelmoqmedo organizacia ”OXFAM”-is
saqarTvelos warmomadgenlobis mxardaWeriT.
proeqtis mizania saqarTvelos saxelmwifo biujetis, quTaisis qalaqis
biujetis monitoringis gziT qveyanaSi saxelmwifo finansebis xarjvis
sajaroobisa da gamWirvalobis donis uzrunvelyofa da zegavlena sabiujeto
procesebze.
gzamkvlevi gankuTvnilia arasamTavrobo da sazogadoebrivi organizaciebis,
aseve sxva dainteresebuli pirebisaTvis, romlebsac surT CaerTon qveynis
sabiujeto procesis yvela etapis samuSaoebSi da ganaxorcielon biujetis
monitoringi, raTa uzrunvelyofil iqnes gamWirvaloba aRniSnul sferoSi da
dacul iqnes sazogadoebis interesebi.
gzamkvlevSi asaxulia sabiujeto procesis yvela ZiriTadi etapi da
procedura, aseve biujetis monitoringisa da analizis meTodebi.
3
Sinaarsi
Sesavali I. saqarTvelos sabiujeto sistema 1.1. ra aris biujeti 1.2 sabiujeto mowyobis principebi
II. biujetis Semosulobebi 2.1 sagadasaxado Semosavlebi 2.2 arasagadasaxado Semosavalebi 2.3 kapitaluri Semosavlebi 2.4 grantebi 2.5 deficitis dafinansebis wyaroebi
III. biujetis gadasaxdelebi 3.1 saxelmwifo biujetis gadasaxdelebis funqcionaluri klasifikacia 3.2 saxelmwifo biujetis gadasaxdelebis ekonomikuri klasifikacia
IV. biujetis formirebis procesi 4.1 biujetis proeqtis momzadeba da wargena 4.2 biujetis proeqtis ganxilva da damtkiceba 4.3 biujetis Sesruleba 4.4 biujetis angariSgeba da kontroli
V. sabiujeto Tanxebis moZraoba da sagadasaxado Semosavlebis ganawileba 5.1 sabiujeto Tanxebis moZraoba 5.2 sagadasaxado Semosavlebis ganawileba
VI. sabiujeto procesis monitoringi 6.1 biujetis monitoringis saxeebi 6.2 biujetis monitoringis Catarebis procesi
terminTa ganmarteba
4
Sesavali
saxelmwifo finansebi qveynis ekonomikis erT-erTi umniSvnelovanesi nawilia.
saxelmwifo axdens fuladi resursebis mobilizebas, raTa isini garkveuli
valdebulebebis da funqciebis Sesasruleblad gamoiyenos.
saxelmwifo biujeti asaxavs saxelmwifos socialuri da ekonomikuri
politikis prioritetebs. igi pirdapir an iribad axdens gavlenas yvela
moqalaqis keTildReobaze. mosaxleobis cxovrebis done didad aris
damokidebuli iseT gadawyvetilebebze, romlebic exeba jandacvis,
ganaTlebisa da sxva sferoebis dafinansebas.
biujeti uSualod sazogadoebrivi interesebidan unda gamomdinareobdes.
sabiujeto procesSi ki ZiriTadad saxelisuflo organoebi arian CarTulni,
Sesabamisad arsebobs riski, rom sabiujeto politika srulyofilad ver
asasxavdes sazogadoebis prioritetul saWiroebebs.
sabiujeto procesi da sistema qveynis demokratiulobisa da gaxsnilobis
xarisxis ganmsazRvrel faqtors warmoadgens. metad mniSvnelovania, rom
arasamTavrobo organizaciebisa da mas-mediis warmomadgenlebma imuSaon
aRniSnuli faqtorebis gamovlenis kuTxiT da xeli Seuwyon biujetis
Sesaxeb informaciis sajaroobasa da gavrcelebas sazogadoebaSi. biujetis
gamWirvalobis uzrunvelyofis ZiriTadi meqanizmi aris sabiujeto procesis
yvela etapis sazogadoebrivi monitoringi.
monitoringi unda ganxorcieldes saxelmwifo biujetis formirebisa da
aRsrulebis yovel etapze. biujetis monitoringis Sedegebis analizi
aucilebelia gasagebi iyos sazogadoebis farTo wrisTvis, gansakuTrebiT ki
politikosebis, arasamTavrobo organizaciebisa da mediis
warmomadgenlebisTvis.
sabiujeto monitoringSi samoqalaqo sazogadoebis aqtiuri CarTva
uzrunvelyofs saxelmwifo finansebis gamWirvalobasa da sabiujeto
procesis sazogadoebis moTxovnilebebTan Sesabamisobas. saqarTveloSi
TandaTanobiT iqmneba sxvadasxva tipis monitoringis, maT Soris, saxelmwifo
da adgilobrivi biujetebis monitoringis gamocdileba.
gzamkvlevi miznad isaxavs wvlili Seitanos biujetis monitoringis iseTi
meqanizmis CamoyalibebaSi, romelic samoqalqo sazogadoebis wevrebs
saSualebas miscems mudmivad iyvnen CarTuli sabiujeto procesebSi.
5
I. saqarTvelos sabiujeto sistema
ra aris biujeti
sityva biujeti momdinareobs inglisuri sityvisgan budget, rac tomaras
niSnavs. rodesac inglisis parlamentSi mTavroba TemTa palatas fuls
sTxovda, xazinis kancleri xsnida portfels (tomaras), sadac saxelmwifo
Semosaval-gasavlis xarjTaRricxvis kanonproeqti ido. amas uwodebdnen
biujetis gaxsnas. Tanamedrove gagebiT biujeti Semosavlebisa da xarjebis
erTianobas warmoadgens. igi saxelmwifo finansebis erT-erTi mTavari
komponentia; saxelmwifo finansebi Tavis mxriv qveynis finansuri sistemis
ZiriTadi nawilia, romelic saxelmwifos ekonomikuri, politikuri da
socialuri funqciebis ganxorcielebis instrumnetia.
“saqarTvelos sabiujeto sistemis Sesaxeb” kanoni biujets ganmartavs,
Semdegnairad: “saqarTvelos centraluri xelisuflebis, avtonomiuri
respublikebis xelisuflebisa da adgilobrivi xelisuflebis Semosulobebis,
agreTve maTi funqciebisa da valdebulebebis Sesrulebis mizniT gasawevi
gadasaxdelebis nusxa”.
saxelmwifo biujeti aris politikuri da finansuri dokumenti, romelsac
saqarTvelos parlamenti amtkicebs kanonis saxiT. masSi asaxulia
gansazRvruli RonisZiebebis dafinanseba Semosulobebis gaTvaliswinebiT.
biujeti aris sxvadasxva donis, romelTa erTianoba qmnis sabiujeto
sistemas. saqarTvelos sabiujeto sistema moicavs saqarTvelos saxelmwifo
biujets, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri erTeulebis biujetebsa da
adgilobriv biujetebs. amasTan, finansuri politikis formirebisas
gamoiyeneba “naerTi biujeti”, romelic aerTianebs arsebul biujetebs da ar
warmoadgens normatiul aqts.
“saqarTvelos sabiujeto sistemis Sesaxeb” kanonis mixedviT “saxelmwifo
biujeti warmoadgens centraluri xelisuflebis biujets, romelic moicavs
sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebis Semosulobebsa
da gadasaxdelebs. adgilobrivi biujeti es aris saqarTvelos teritoriuli
erTeulis biujeti, romelic Sedgeba Sesabamisi Semosulobebisa da
gadasaxdelebisgan.”
adgilobrivi biujetebi moicavs:
soflis, Temis, dabis da raionis SemadgenlobaSi Semavali qalaqis
biujetebs;
6
im qalaqebis biujetebs, romlebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi;
raionul biujetebs.
praqtikaSi agreTve gamoiyeneba “raionis konsolidirebuli biujeti”,
romelic aerTianebs raionul da raionis SemadgenlobaSi Semavali
TviTmmarTveli erTeulebis biujetebs da ar warmoadgens normatiul aqts.
avtonomiuri erTeulebis biujeti warmoadgens afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri erTeulebis naerT biujets, romelic moicavs avtonomiuri
respublikebis respublikur da avtonomiuri respublikebis SemadgenlobaSi
Semaval teritoriuli erTeulebis (sofeli, daba, Temi, raioni, raionuli
daqvemdebarebis qalaqi da qalaqi) biujetebs, maT Semosulobebs da
gadasaxdelebs.
2005 wlamde saqarTvelos sabiujeto sistema moicavda aseve centralur
biujets da saxelmwifo specialur fondebs, romelTa erTianoba saxelmwifo
biujets qmnida. arsebobda ori fondi _ socialuri dazRvevis erTiani
saxelmwifo fondi da erTiani saxelmwifo sagzao fondi. Tumca
“saqarTvelos sabiujeto sistemis Sesaxeb” kanonSi Setanili cvlilebebis
Sedegad1 saqarTvelos sabiujeto sistema sxva saxiT Camoyalibda.
1.2 sabiujeto mowyobis principebi
sabiujeto sistema aregulirebs biujetis proeqtis momzadebis, biujetis
damtkicebis, Sesrulebis, angariSgebisa da kontrolis procesebs, agreTve
centraluri, avtonomiuri respublikebisa, da adgilobrivi xelisuflebis
sabiujeto urTierTobasa da pasuxismgeblobas.
“saqarTvelos sabiujeto sistemis Sesaxeb” kanonis Tanaxmad saqarTvelos
sabiujeto mowyoba efuZneba 7 mTavar princips:
1. yovlismomcveloba _ biujetis yvela Semosulobebi da gadasaxdelebi
srulyofilad unda aisaxos Sesabamisi donis biujetebSi;
2. gamWvirvaloba _ biujetebis proeqtebis sakanonmdeblo organoebSi
ganxilvis procedurebi unda iyos sajaro sazogadoebisa da masobrivi
informaciis saSualebebisaTvis; damtkicebuli biujetebi da maTi
Sesrulebis Sesaxeb angariSebi unda iqnes gamoqveynebuli; biujetis
Sesaxeb informacia (garda saidumlo informaciisa) xelmisawvdomi unda
iyos nebismieri pirisaTvis;
1 29 dekemberi, 2004 weli
7
3. angariSvaldebuleba _ sabiujeto procesSi monawile yvela piri
pasuxismgebelia mis mier ganxorcielebul saqmianobaze da biujetis
Sesaxeb warmodgenil informaciaze;
4. damoukidebloba _ centraluri biujeti, avtonomiuri respublikebis
respublikuri biujetebi da adgilobrivi biujetebi damoukidebelia,
rasac uzrunvelyofs sakuTari Semosavlebis wyaroebi da sakuTari
xarjebis damoukideblad gansazRvris ufleba;
5. erTianoba _ xelmZRvaneloba unda moxdes centraluri, avtonomiuri
respublikebis da adgilobrivi xelisuflebebis mier saerTo
safuZvlebiT, erTiani sabiujeto klasifikaciiT, angariSTa erTiani
CamonaTvaliT, sabiujeto dokumentaciiT, saqarTvelos kontrolis
palatis zedamxedvelobiT saxelmwifo finansuri kontrolis erTiani
principebiT;
6. universaloba – biujetis yvela Semosuloba unda miimarTos saerTo
gadasaxdelebis dasafinanseblad. amasTan, arc erTi Semosuloba,
donorebis mier dafinansebuli Semosulobebis garda, ar unda iqnes
mimarTuli miznobrivad, konkretuli xarjis an RonisZiebebis
dasafinanseblad;
7. konsolidireba – yvela saxelmwifo Semosuloba unda aisaxos xazinis
erTian angariSze, romelic imarTeba saxelmwifo xazinis mier da
ganTavsebulia saqarTvelos erovnul bankSi. xarjebis gaweva unda
xdebodes kanonmdeblobiT dadgenili wesiT.
II. biujetis Semosulobebi
saxelmwifos centraluri xelisufleba, aseve adgilobrivi xelisuflebis
organoebi axali sabiujeto wlis dawyebamde iwyeben muSaobas momavali wlis
biujetze. aRniSnuli saqmnianobis erT-erTi ZiriTadi mimarTuleba aris
Semosavlebis prognozireba, rac SemdegSi xelisuflebis funqciebisa da
valdebulebebis Sesrulebas unda moxmardes. nebismieri ojaxi, mcire sawarmo
da privovneba gegmavs sakuTar Semosavlebs da xarjebs. Tu aRmoCnda, rom
Semosavlebi gacilebiT naklebia vidre dagegmili xarjebi, maSin SeiZleba
scadon sesxis aReba. analogiurad mTavroba muSaobs momavali wlis
biujetze. Tavdapirvelad ganisazRvreba Tu ra raodenobis finansuri
saxsrebis miRebaa SesaZlebeli momaval wels, saidan moxdeba maTi
mobilizeba, da bolos, ra miznebisTvis daixarjeba. qveynis ekonomikuri da
socialuri ganviTareba damokidebulia saxelmwifo xelisuflebis unarze,
ramdenad kargad dagegmavs da zustad gaakeTebs qveynisTvis aucilebeli
gadasaxdelebis dasafinanseblad saWiro Semosulobebis prognozs.
8
saxelmwifos mier mobilizebuli finansuri saxsrebis erToblioba qmnis
biujetis Semosulobebs. “saqarTvelos sabiujeto sistemis Sesaxeb” kanoni
biujetis Semosulobebs ganmartavs, rogorc biujetis angariSebze misaRebi
yvela saxis fuladi saxsrebis erTobliobas.
biujetis Semosulobebi moicavs biujetis Semosavlebs, grantebsa da
deficitis dafinansebis wyaroebs.
Semosulobebi = Semosavlebi + grantebi + deficitis dafinansebis wyaroebi
biujetis Semosavlebi kanonmdeblobis Sesabamisad aris biujetebis
angariSebze misaRebi fuladi saxsrebi, romelTa dabruneba da anazRaureba ar
xdeba. Semosavlebi SeiZleba iyos sagadasaxado, arasagadasaxado da
kapitaluri. Semosavlebi ar SeiZleba iyos miznobrivi da mibmuli
konkretul xarjze.
2.1 sagadasaxado Semosavlebi
“saqarTvelos sabiujeto sistemis Sesaxeb” kanonis Sesabamisad sagadasaxado
Semosavlebi warmoadgens qveynis kanonmdeblobiT gansazRvruli gadasaxadebis
Sesabamisad mobilizebuli Tanxebis erTobliobas.
qveynis xelisuflebas ekonomikuri procesebis dasaregulireblad gaaCnia
berketebi, romelTa meSveobiTac igi zemoqmedebs ekonomikaze. maT Soris
gamoirCeva gadasaxadebi, romlebic saxelmwifos arsebobisaTvis saWiro
finansuri resursebis mobilizebis erT-erTi mTavari wyaroa. gadasaxadi ar
warmoadgens biujetis formirebis erTaderT wyaros, Tumca saxelmwifo
biujetis formirebaSi maT mniSvnelovani roli eniWebaT.
“saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi” gadasaxads ganmartavs Semdegnairad:
“saqarTvelos saxelmwifo, avtonomiuri respublikebisa da adgilobriv
biujetebSi savaldebulo, upirobo fulad Senatans, romelsac ixdis
gadasaxadis gadamxdeli gadaxdis aucilebeli, araekvivalenturi da
usasyidlo xasiaTidan gamomdinare”.
gadasaxads gaaCnia ori principi:
samarTlianobis principi
efeqtianobis principi
samarTlianobis principi pirobiTad SesaZlebelia daiyos or nawilad:
samarTlianoba horizontalurad da samarTlianoba vertikalurad.
9
horizontaluri samarTlianobis principis safuZvels Tanabar pirobebSi
myofi gadasaxadis gadamxdelebis Tanabarzomieri dabegvra warmoadgens.
vertikaluri samarTlianobis principis safuZvelia erTmaneTisagan
gansxvavebul pirobebSi myofi gadasaxadis gadamxdelebis pirobebis Sesabamisi
(mag. Semosavlebis odenoba)sagadasaxado tvirTis daweseba.
efeqtianobis principi ganisazRvreba sazogadoebisaTvis gadasaxadebis
dawesebiT miRebuli danakargebisa da mis safuZvelze miRebuli dadebiTi
efeqtis TanafardobiT.
gadasaxads gaaCnia ori ZiriTadi funqcia:
fiskaluri funqcia
maregulirebeli funqcia
gadasaxadebis fiskaluri funqciis meSveobiT xelisufleba axdens
saxelmwifos funqcionirebisaTvis saWiro fuladi resursebis mobilizebas.
maregulirebeli funqciis arsi mdgomareobs imaSi, rom gadasaxadebis
meSveobiT xorcieldeba Semosavlebis gadanawileba, xdeba calkeuli
ekonomikuri procesebis stimulireba an Seneleba, Zlierdeba an sustdeba
kapitalis dagroveba, izrdeba an mcirdeba mosaxleobis
myidvelobiTunarianoba.
zemoaRniSnuli funqciebis gansaxorcieleblad arsebobs mravali saxis
gadasaxadi, romelic SesaZlebelia daiyos sxvadasxva niSnis mixedviT.
arsebobs pirdapiri da arapirdapiri xasiaTis gadasaxadebi.
pirdapiri gadasaxadi wesdeba uSualod Semosavalze an qonebaze, rasac
dabegvris pirdapir formas uwodeben. am saxis gadasaxadebs miekuTvneba:
saSemosavlo gadasaxadi, romelic gulisxmobs fizikuri piris
Semosavlis dabegvras;
mogebis gadasaxadi, romliTac ibegreba iuridiuli piris mogeba;
socialuri gadasaxadi, romliTac ibegreba damqiraveblis mier
gacemuli xelfasi;
qonebis gadasaxadi, romelic gulisxmobs fizikuri da iuridiuli
pirebis sakuTrebaSi arsebuli qonebis dabegvras;
saTamaSo biznesis gadasaxadi, romliTac ibegreba azartuli da sxva
saTamaSo biznesi.
10
arapirdapiri gadasaxadi warmoadgens dabegvris iseT formas, rodesac
kanonmdeblobiT dadgenil gadasaxads saqonlis an momsaxurebis SeZenisas
ixdis momxmarebeli. am tipis gadasaxadebi Sedian saqonlis fasSi an
momsaxurebis tarifSi da saqonlis mflobels misi (saqonlis)
realizaciidan miRebuli gadasaxadis odenoba Seaqvs biujetSi. arapirdapir
gadasaxadebs miekuTvneba:
aqcizi - dawesebulia calkeul saqonelze da kanonmdeblobiT ixdis
saqonlis mwarmoebeli an importiori;
damatebuli Rirebulebis gadasaxadi _ dawesebulia saqonlisa da
momsaxurebis yvela saxeobaze (Tu ganTavisuflebuli ar aris
kanonmdeblobiT) da gadaixdeba saqonelbrunvis nebismier etapze;
sabaJo gadasaxadi - gadaixdeba saqonlis importioris mier
importisas;
gadasaxadebi iyofa agreTve fiqsirebul da advalur gadasaxadebad.
fiqsirebuli gadasaxadi warmoadgens dabegvris obieqtze konkretulad
dafiqsirebuli Tanxis gadaxdis valdebulebas, miuxedavad
saqonlis/momsaxurebis Rirebulebisa da Semosavlis odenobisa.
advaluri gadasaxadi warmoadgens Semosavlis an Rirebulebis mimarT
procentul maCvenebelSi dafiqsirebul gadasaxads.
imis mixedviT Tu vin gansazRvravs ama Tu im gadasaxadis dawesebas anda
SemoRebas, ganasxvaveben saerTo-saxelmwifoebriv da adgilobriv gadasaxadebs.
saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadebia:
- saSemosavlo gadasaxadi;
- mogebis gadasaxadi;
- damatebuli Rirebulebis gadasaxadi;
- aqcizi;
- socialuri gadasaxadi.
adgilobrivi gadasaxadebia:
- qonebis gadasaxadi;
- saTamaSo biznesis gadasaxadi.
sabaJo gadasaxadi _ gansazRvrulia sabaJo kanonmdeblobiT. igi warmoadgnes
saxelmwifo biujetSi savaldebulo Senatans saqarTvelos sabaJo sazRvarze
saqonlis gadaadgilebisaTvis da gamoiTvleba saqonlis saxeobisa da sabaJo
Rirebulebis mixedviT.
11
2.2 arasagadasaxado Semosavalebi
biujetis Semosavlebis erT-erT mniSvnelovan wyaros gadasaxadebis garda
warmoadgens arasagadasaxado Semosavlebi _ mimdinare daniSnulebis yvela
sabiujeto Semosavali, garda sagadasaxado da kapitaluri Semosavlebisa.
arasagadasaxado Semosavlebi moicavs 10 ZiriTad jgufs, romlebic Tavis
mxriv klasificirebulia ufro detalurad Semosavlis TiToeuli
konkretuli wyaros mixedviT.
arasagadasaxado Semosavlebi moicavs Semdeg jgufebs:
mosakreblebi _ sabaJo, salicenzio, sanebarTvo, saxelmwifo
sertifikatis, saregistracio, saxelmwifo saeqspertizo mosakreblebi,
saxelmwifo baJi da sxva.
saxelmwifo qonebis ijaridan miRebuli Semosavlebi _ is Semosavali,
romelic miiReba saxelmwifo qonebis ijariT an gaqiravebiT. aq
erTiandeba miwis ijaridan miRebuli Semosavlebi, Senoba-nagebobebis
ijariT miRebuli Semosavlebi, manqana-danadgarebisa da mowyobilobebis
ijariT miRebuli Semosavlebi.
momsaxurebis gawevis safasuriT miRebuli Semosavlebi _ saxelmwifo
mmarTvelobis organoebisaTvis, an saxelmwifo mmarTvelobis organoebis
saqveuwyebo dawesebulebebisa da sabiujeto organizaciebisaTvis
gadaxdili safasuri, romelic gadaixdevineba momsaxurebis gawevisaTvis.
Semosavali araZiriTadi (Tanmdevi) gayidvidan _ araZiriTadi (Tanmdevi)
gayidvidan miRebul Semosavalebi, romlis TviTRirebulebis dadgena
SeuZlebelia. magaliTad, bileTebis, safosto markebis realizacia da
sxva.
Semosavali dividendebidan da erovnuli bankis mogebidan _ saxelmwifo
wilobrivi monawileobiT Seqmnili sawarmoebidan miRebuli dividendebi
da erovnuli bankis mogeba.
roialti _ safasuri sasargeblo wiaRiseulis mopovebisa da
teqnogenuri warmonaqmnebis gadamuSavebis procesSi wiaRiT sargeblobis
uflebisaTvis, saavtoro uflebebis, programuli uzrunvelyofis,
patentis, naxazis an modelis, savaWro niSnisa da sxva Tanmdev
uflebaTa gamoyenebisaTvis an gamoyenebis uflebisaTvis, samrewvelo,
savaWro an samecniero-kvleviTi gamoyenebisaTvis an gamoyenebis
uflebisaTvis, nou-haus gamoyenebisaTvis, kinofilmebis, videofilmebis,
xmis Canawerebis an sxva saSualebaTa gamoyenebisaTvis an gamoyenebis
uflebisaTvis.
12
saxelmwifo sesxis, depozitis, veqsilis da sxva saxis procenti
(sargebeli) _ saxelmwifos mier gacemuli sesxebidan da kreditebidan
procentebis saxiT miRebul Semosavlebi. aq ar aRiricxeba sesxebis
(kreditebis) ZiriTadi Tanxis dabruneba.
jarimebiTa da sanqciebiT miRebuli Semosavlebi _ yvela im
administraciuli jarimebiTa da sanqciebiT miRebuli Semosavali,
romelic dgindeba administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsiT.
gacemuli kreditebis dabruneba _ qveynis SigniT (saxelmwifo
mmarTvelobis sxva doneebze, arasafinanso saxelmwifo sawarmoebze,
safinanso institutebze da sxva pirebze gacemuli kreditebi), aseve
qveynis gareT (sxva qveynis mTavrobebsa da saerTaSoriso
organizaciebze gacemuli kreditebi) gacemuli kreditebis dabruneba.
sxva arasagadasaxado Semosavlebi – am kategoriaSi aRiricxeba yvela
is arasagadasaxado Semosavali, romelic ar Sedis zemoT CamoTvlil
jgufebSi.
2.3 kapitaluri Semosavlebi
kapitalur Semosavlebs miekuTvneba saxelmwifos kuTvnili materialuri da
aramaterialuri aqtivebis gayidvidan miRebuli Semosavlebi, magaliTad,
sawarmoebis, sawarmoebSi arsebuli wilebis, Senoba-nagebobebis, manqana-
danadgarebis realizaciidan miRebuli Semosavlebi. aRniSnuli Semosavlebi
2004 wlamde biujetis deficitis dafinansebis wyaros warmoadgenda, amJamad
ki igi SemosavlebSia gadatanili.
2.4 grantebi
biujetis Semosavlebis Sevsebis erT-erT wyaros warmoadgens grantebi,
romlebic ar eqvemdebarebian dabrunebas. wlebis ganmavlobaSi saqarTvelos
biujeti mniSvnelovnad iyo damokidebuli grantebze. arsebobs fuladi da
sasaqonlo grantebi. grantebi SeiZleba daiyos miRebis wyaroebis mixedviT:
sxva qveynis mTavrobebidan miRebuli grantebi;
saerTaSoriso organizaciebidan miRebuli grantebi;
sxva sagareo arasaxelmwifoebrivi wyaroebidan miRebuli grantebi;
saxelmwifo mmarTvelobis sxva doneebis organizaciebidan miRebuli
grantebi;
sxva araklasificirebuli grantebi.
13
2.5 deficitis dafinansebis wyaroebi
biujeti arsebobs deficituri da proficituri. im SemTxvevaSi, rodesac
biujetis Semosavlebi aRemateba mis xarjebs, biujeti proficituria. xolo
rodesac Semosavlebi xarjebze naklebia adgili aqvs biujetis deficits.
biujetis deficitic da proficitic mTavrobis mier winaswaraa
gansazRvruli da mas amtkicebs parlamenti.
rodesac saxelmwifo biujetis gadasaxdelebi aRemateba Semosavlebs,
sxvaobis dabalanseba xdeba sesxis aRebis anu deficitis dafinansebis xarjze.
biujetis deficiti SeiZleba dakavSirebuli iyos qveynis ekonomikuri
ganviTarebis mizniT msxvili investiciebis gamoyofasTan, aseve stiqiur
ubedurebebTan, omTan da sxva SemTxvevebTan. deficiti orgvari xasiaTisaa:
cikluri da struqturuli. cikluri deficiti warmoebis cikluri dacemis
Sedegia, xolo struqturuli deficiti dakavSirebulia xelisuflebis mier
xarjebis Segnebulad gadidebasTan. deficituri biujetis dagegmvisas
gasaTvaliswinebelia, rom izrdeba saxelmwifo vali, ramdenadac deficitis
dafinansebis ZiriTad wyaros sesxebi warmoadgens.
deficitis dafinansebis ZiriTad wyaroebs warmoadgenen:
• ucxouri kreditebi da sesxebi;
• Sida kreditebi da sesxebi, maT Soris saxelmwifo saxazino
valdebulebebidan mobilizebuli Tanxebi.
III. biujetis gadasaxdelebi
biujetis gadasaxdelebi biujetis angariSebidan gasacemi yvela saxis
fuladi saxsrebis erTobliobaa. saxelmwifo, avtonomiuri respublikebisa da
adgilobrivi biujetebis gadasaxdelebi moicavs: xarjebs, dakreditebas,
saaqcio kapitalSi monawileobas da valis amortizacias _ sesxis ZiriTadi
Tanxis dafarvas.
gadasaxdelebi = xarjebi + dakrediteba + valis dafarva
biujetis xarjebi warmoadgens centraluri, avtonomiuri respublikebisa da
adgilobrivi xelisuflebis mier maTi amocanebisa da funqciebis
ganxorcielebis mizniT gamoyenebul fulad saxsrebs.
14
gadasaxdelebis aRricxvisa da analizisaTvis SemuSavebulia klasificirebis
sistema, romlis mixedviTac saqarTveloSi damtkicebulia gadasaxdelebis
asaxvis erTiani ekonomikuri da funqcionaluri klasifikatori. amasTan
erTad, biujeti mtkicdeba RonisZiebebisa da organizaciuli klasifikaciis
WrilSi.
3.1 saxelmwifo biujetis gadasaxdelebis funqcionaluri klasifikacia
funqcionaluri klasifikaciis sistema gaTvaliswinebulia saxelmwifo
xarjebis saCveneblad, romlebic miimarTeba farTo erovnul miznebis
dasafinanseblad. funqcionaluri klasifikaciis sistema mTavrobas
saSualebas aZlevs dagegmos, gaanawilos da gaanalizos xarjebi ZiriTadi
funqcionaluri kategoriebis mixedviT (mag., ganaTleba, jandacva da a.S.). am
sistemis saSualebiT aseve SesaZlebelia sxvadasxva qveynebis analogiuri
msxvili kategoriebis xarjebis erTmaneTTan Sedareba.
saqarTvelos biujetebis xarjebis funqcionaluri klasifikaciis pirveli
done aerTianebs xarjebs, romlebic dakavSirebulia ZiriTadi saxelmwifo
funqciebis SesrulebasTan, xolo meore doneze xarjebi gaSlilia miznebis
msgavsobis mixedviT.
saqarTvelos biujetebis xarjebis funqcionaluri klasifikacia Sedgeba
pirveli donis 14 ZiriTadi jgufisagan:
1. saerTo daniSnulebis saxelmwifo momsaxureba;
2. Tavdacva;
3. sazogadoebrivi wesrigi da uSiSroeba;
4. ganaTleba;
5. janmrTelobis dacva;
6. socialuri dazRveva da socialuri uzrunvelyofa;
7. sabinao-komunaluri meurneoba;
8. dasvenebis organizacia da saqmianoba kulturis, sportis da
religiis sferoSi;
9. saTbob-energetikuli kompleqsi;
10. soflis meurneoba, satyeo meurneoba, meTevzeoba da monadireoba;
15
11. samTomompovebeli mrewveloba da sasargeblo wiaRiseuli saTbobis
gareSe, gadamamuSavebeli mrewveloba, mSenebloba;
12. transporti da kavSirgabmuloba;
13. sxva momsaxureba, romelic dakavSirebulia ekonomikur
saqmianobasTan;
14. sxva momsaxureba, romelic ar aris dakavSirebuli funqcionaluri
klasifikaciis xarjebis sxva ZiriTad ganyofilebebTan.
3.2 saxelmwifo biujetis gadasaxdelebis ekonomikuri klasifikacia
sabiujeto klasifikaciis ekonomikur WrilSi kodireba exmareba parlaments
da aRmasrulebel organoebs Seafason saxelmwifo xarjebis gavlena
ekonomikaze da dasaxuli miznebis gansaxorcieleblad dagegmili xarjebis
siswore da miznobrioba. biujetis gadasaxdelebis ekonomikuri klasifikacia
erTiania yvela donis biujetis, mxarjavi dawesebulebis da sabiujeto
organizaciisaTvis.
ekonomikur klasifikaciaSi xarjebi dayofilia oTx jgufad:
mimdinare xarjebi; kapitaluri xarjebi;
dakrediteba; valebis dafarva.
mimdinare xarjebSi aRiricxeba qveynis samTavrobo organizaciebis mier
dagegmili mimdinare saqmianobis operaciebi. mimdinare xarjebi iyofa Semdeg
kategoriebad:
• xarjebi saqonelze da momsaxurebaze _ muSa-mosamsaxureTa Sromis
anazRaureba, damqiraveblidan anaricxebi (socialuri gadasaxadis
gadaxda), mivlinebebi da sxva saqoneli da momsaxureba. es ukanaskneli
muxli sakmaod mniSvnelovania, radgan masSi mocemulia: ofisis, kvebis,
komunaluri, rbili avejisa da uniformis SeZenis, samedicino,
transportis Senaxvisa da momsaxurebis xarjebi.
• procentebis gadaxda _ gadasaxdelebi nasesxebi fuladi saxsrebiT
sargeblobisaTvis. am muxliT xdeba Sida da sagareo valis procentis
dafarva.
• subsidiebi, subvenciebi da mimdinare transfertebi _ mimdinare
miznebisaTvis saxelmwifos mier usasyidlod, daubruneblad gacemul
16
daxmareba (subsidiaSi SesaZlebelia asaxul iqnes fuladi an
naturaluri saxiT gacemuli daxmareba); gansazRvruli
RonisZiebebisaTvis miznobrivad gamoyofili fuladi daxmarebebi,
romelic miznobriobis an vadis darRvevis SemTxvevaSi eqvemdebareba
dabrunebas (subvenciebi); sabiujeto organizaciebze, saojaxo
meurneobebze da mmarTvelobis sxva doneebze saTanado wesiT
usasyidlod gacemuli daxmarebebi (mimdinare transfertebi). amave
kategoriaSi aRiricxeba aseve sagranto xelSekrulebis mixedviT
saxelmwifos saxeliT gacemuli grantebi.
kapitaluri xarjebi iTvaliswinebs qveynis ekonomikis ganviTarebis ZiriTad
amocanebs. kapitalur xarjebs miekuTvneba yvela sabiujeto xarji, romelic
miimarTeba sainvesticio da sainovacio programebis dasafinanseblad. agreTve
kapitalis gazrdisaken mimarTuli yvela sxva xarji.
kapitalur xarjebSi Sedis:
ZiriTadi kapitalis SeZena _ xarjebi im saqonelze, romlis
saeqspluatacio vada aRemateba 1 wels an/da romelTa Rirebulebac
aRemateba 150 lars;
manqana danadgarebis, mowyobilobebis, satransporto da sxva ZiriTadi
saSualebebis SeZena; Senoba-nagebobebis SeZena, mSenebloba da
rekonstruqcia; manqana-danadgarebis, satransporto saSualebebisa da
Senoba-nagebobebis kapitaluri remonti (kapitaluri remonti moicavs
ZiriTadi fondebis, maT Soris Senoba-nagebobebis, satransporto
saSualebebis da manqana danadgarebis aRdgenis Rirebulebis xarjebs);
donorebis kreditebiTa da grantebiT dafinansebuli investiciuri
proeqtebis Tanadafinansebisa da Tanamonawileobis xarjebi _ xarjebi,
romlebic Tanadafinansebisa da Tanamonawileobis SemTxvevaSi,
miekuTvneba kapitaluri xarjebis kategorias;
saxelmwifo maragebis Sesaqmnelad saqonlis SeZena _ sagangebo
rezervebisa da sasaqonlo maragebis SeZenis xarjebi, romelsac
qveynisaTvis aqvs strategiuli da socialuri mniSvneloba;
aramaterialuri aqtivebis SeZena (patentebis, kompiuteruli
programebis, SeZena);
miwis SeZena - miwis, tyis, Siga wylebisa da sasargeblo wiaRiseulis
SeZenasTan dakavSirebuli xarjebi;
17
kapitaluri transfertebi _ xidebis, gzebis, kulturis obieqtebis,
saavadmyofoebis, skolebis da sxva Senobebis mSeneblobis
dasafinanseblad gacemuli transfertebi. kapitalur transfertad
iTvleba saxsrebis usasyidlod gadacema, romelic atarebs erTjerad
da araregularul xasiaTs rogorc mimRebisaTvis, aseve gamcemisaTvis;
dakrediteba, saaqcio kapitalSi monawileoba. sabiujeto krediti
sabiujeto xarjebis dafinansebis formaa, romelic iTvaliswinebs
saxsrebis gadacemas sxva donis biujetebze, finansur da arafinansur
organizaciebze, usasyidlod an sargeblis ukan dabrunebis pirobiT. dakrediteba SeiZleba iyos saSinao da sagareo;
valis amortizacia _ sesxis ZiriTadi Tanxis dafarva. xSirad
xelisuflebas ar yofnis sakuTari Semosavlebi da iZulebulia aiRos
sesxi sxva wyarodan. aseT dros xdeba saxelmwifo valis warmoqmna.
saxelmwifo ixdis sesxis procents, aseeve, aqvs valdebuleba dafaros
valis ZiriTadi Tanxa. swored aRniSnuli muxliT xdeba gadaxdili
valdebulebebis aRricxva. valis amortizaciaSi Sedis rogorc saSinao,
aseve sagareo valebis dafarva.
IV. biujetis formirebis procesi
saqarTveloSi sabiujeto weli kalendarul wels emTxveva. momavali wlis
biujetis formirebis procesi iwyeba mimdinare wlis dasawyisSi. biujetis
proeqtis momzadebaze, Sesrulebaze da angariSgebaze pasuxismgebelia
aRmasrulebeli xelisufleba, xolo biujetis proeqtis ganxilvaze,
damtkicebasa da kontrolze uflebamosilia sakanonmdeblo xelisufleba.
saxelmwifo biujetis proeqtis momzadebasa da wardgenas koordinacias
uwevs da pasuxismgebelia finansTa saministro (ix. sqema #1; cxrili #1).
sabiujeto procesi grZeldeba 33 Tvis ganmavlobaSi. aqedan, dagegmvis faza
moicavs 7 Tves, ganxilvisa da damtkicebis faza _ 3 Tves, Sesrulebis faza
_ 12 Tves (sabiujeto weli Seesabameba kalendarul wels). angariSis
momzadebisa da damtkicebis procesi moicavs 11 Tves.
18
sqema #1. sabiujeto procesis etapebi
4.1 biujetis proeqtis momzadeba da wargena
momavali wlis biujetis proeqtis momzadebis procesi iwyeba mimdinare wlis
1 marts, rodesac saqarTvelos finansTa saministro ekonomikuri
ganviTarebis saministrosTan da erovnul bankTan erTad (SesaZlebelia
mTavrobis gadawyvetilebiT sxva saministroebTan) iwyebs muSaobas ZiriTadi
monacemebisa da mimarTulebebis dokumentze. es ukanaskneli moicavs
saSualovadian makroekonomikur prognozs, saSualovadian fiskalur
prognozs da sabiujeto da sagadasaxado politikis ZiriTad mimarTulebebs.
saSualovadiani makroekonomikuri prognozis safuZvels warmoadgens qveynis
socialur-ekonomikuri ganviTarebis indikaturi gegmis proeqti. igi moicavs
mTlian Sida produqts, inflacias, xelfasebis cvlilebebs, warmoebas
seqtorebis mixedviT, sagadamxdelo balanss, valutis kurss, monetarul
maCveneblebs da sxva ZiriTad elementebs.
biujetis proeqtis momzadeba
proeqtis wardgena
proeqtis ganxilva
biujetis damtkiceba
biujetis Sesruleba
biujetis angariSgeba da
kontroli
Sesrulebuli biujetis
damtkiceba
19
saSualovadiani fiskaluri prognozi aris saSualovadian makroekonomikur
prognozze dafuZnebuli Semosavlebis, xarjebis da dafinansebis ZiriTadi
elementebis prognozi.
sabiujeto da sagadasaxado politikis ZiriTadi mimarTulebebi moicavs:
mimdinare biujetis mdgomareobas; winadadebebs biujetis strategiis Sesaxeb,
romelic gamomdinareobs mTavrobis politikisa da prioritetebisagan;
ZiriTad fiskalur da finansur direqtivebsa da miznebs; Semosavlebisa da
xarjebis ZiriTad kategoriebs (sabiujeto wlisaTvis). igi efuZneba
saSualovadian makroekonomikur prognozs, saSualovadian fiskalur
prognozs, mimdinare wlis fiskaluri mdgomareobisa da strategiis angariSs.
ZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis dokuments finansTa saministro
saqarTvelos mTavrobas warudgens 15 aprilamde. 1 maisamde, prezidentTan
SeTanxmebiT, saqarTvelos mTavroba aRniSnul dokuments parlamentis
ekonomikuri profilis komitetebs warudgens. 1 ivnisamde safinanso-
sabiujeto komiteti Sesabamisi komitetebis daskvnebze dayrdnobiT amzadebs
daskvnas da ugzavnis saqarTvelos mTavrobas. 15 ivnisamde ki saqarTvelos
mTavroba amtkicebs kadrebisa da xarjebis zRvrul moculobas. momdevno 5
dRis ganmavlobaSi saqarTvelos finansTa saministro yvela ZiriTad mxarjav
erTeuls ugzavnis sabiujeto cirkulars (sabiujeto ganacxadi), sadac
miTiTebulia saStato erTeulisa da xarjebis zeda zRvari konkretuli
sabiujeto wlisaTvis. parlamentisa da kontrolis palatis saStato
erTeulebis da xarjebis zeda zRvars gansazRvravs mTavroba prezidentTan
SeTanxmebiT (parlamentis mier wardgenili proeqtis safuZvelze).
mxarjavi dawesebulebebis xelmZRvanelebi sabiujeto cirkularze
dayrdnobiT amzadeben sabiujeto ganacxadebs da 15 agvistomde warudgenen
saqarTvelos finansTa saministros. sabiujeto ganacxadi unda Seicavdes
Semdeg informacias:
gasuli sabiujeto wlis faqtobrivi Semosulobebi da gadasaxdelebi,
mimdinare wlis mosalodnel Semosulobebi da gadasaxdelebi, dasagegmi
sabiujeto wlis Semosulobebisa da gadasaxdelebis prognozebi;
sabiujeto klasifikaciis mixedviT momavali sabiujeto wlis da kidev
Semdgomi 2 sabiujeto wlisaTvis gaangariSebuli Semosulobebi da
gadasaxdelebi;
informacia biujetidan dasafinansebeli TanamSromlebis moTxovnili
odenobis Sesaxeb;
Semosulobebisa da gadasaxdelebis prognozebis dasabuTeba;
20
informacia mxarjavi dawesebulebebis mier miRebuli an misaRebi
arafuladi grantebis Sesaxeb.
saqarTvelos finansTa saministro sabiujeto ganacxadebs amowmebs da mxarjav
dawesebulebebTan erTad ixilavs 30 agvistomde. mxarjav dawesebulebas da
saqarTvelos finansTa saministros Soris SeuTanxmeblobis SemTxvevaSi
gadawyvetilebas iRebs saqarTvelos mTavroba.
15 seqtembramde saqarTvelos finansTa saministro saqarTvelos mTavrobas
gansaxilvelad warudgens biujetis proeqts, xolo 1 oqtombramde
saqarTvelos mTavroba prezidentTan SeTanxmebiT saxelmwifo biujetis
kanonis proeqts warudgens parlaments.
4.2 biujetis proeqtis ganxilva da damtkiceba
saqarTvelos saxelmwifo biujetis kanonproeqtis ganxilva iwyeba
parlamentis komitetebSi. sakomiteto mosmenebis Semdeg kanonproeqti
ganixileba saqarTvelos parlamentis plenarul sxdomaze. biujetis proeqtsa
da mimdinare wlis saxelmwifo biujetis Sesrulebis Sesaxeb moxsenebas
waradgens saqarTvelos premier-ministri an mTavrobis wevri premier-
ministris davalebiT. parlamenti aseve ismens kontrolis palatisa da
parlamentis safinanso-sabiujeto komitetis moxsenebebs.
saqarTvelos parlamenti saxelmwifo biujets amtkicebs erTi mosmeniT xmaTa
ubralo umravlesobiT. saqarTvelos parlaments SeuZlia mxari ar
dauWiros saxelmwifo biujetis Sesaxeb warmodgenil kanonproeqts. am
SemTxvevaSi saqarTvelos mTavroba saqarTvelos prezidentTan SeTanxmebiT 2
kviris vadaSi warudgens parlaments kanonproeqtis axal variants, romlis
daumtkiceblobis SemTxvevaSi prezidents ufleba aqvs daiTxovos parlamenti
da dekretiT daamtkicos saxelmwifo biujeti.
im SemTxvevaSi, Tu saqarTvelos parlamenti axali sabiujeto wlis
dawyebamde ver daamtkicebs biujets, aRmasrulebeli xelisuflebis
organoebs ufleba eZlevaT nakisr valdebulebaTa Sesasruleblad
aucilebeli xarjebi gawion TveSi wina wlis asignebebis moculobis erTi
meTormetedis odenobiT, miRebuli Semosavlebis farglebSi.
qveyanaSi sagangebo situaciis Seqmnis SemTxvevaSi, parlamenti uflebamosilia
daamtkicos mTavrobis SemoTavazebuli da prezidentTan SeTanxmebuli
21
sagangebo biujeti sagangebo mdgomareobis xarjebis dasafinanseblad. aseve
SesaZlebelia SemoRebuli iqnes damatebiT gadasaxadebi, mosakreblebi, Tu
saWiro gaxdeba damatebiTi Semosavlebis mobilizeba.
saqarTvelos saxelmwifo biujetis Sesaxeb kanonSi cvlilebis Setanis
saWiroebis SemTxvevaSi, mTavroba prezidentTan SeTanxmebiT saqarTvelos
parlaments dasamtkiceblad warudgens aRniSnul cvlilebebs.
iseTi kanonis an normatiuli aqtis proeqti, romelic gavlenas moaxdens
saqarTvelos saxelmwifo biujetiT dadgenil Semosulobebsa an/da
gadasaxdelebze, parlamentis mier SeiZleba ganxiluli iqnes mxolod im
SemTxvevaSi, Tu maT axlavs saqarTvelos saxelmwifo biujetis Sesaxeb
kanonSi cvlilebebis proeqti. aRniSnuli kanonproeqtebi parlamentma
SeiZleba daamtkicos mxolod mTavrobis Tanxmobis Semdeg.
4.3 biujetis Sesruleba
wliuri sabiujeto kanonis miRebisa da prezidentis mier misi
xelmowerisTanave, saqarTvelos finansTa saministro TiToeul mxarjav
dawesebulebas awvdis informacias masze gamoyofili asignebebis Sesaxeb.
amasTan erTad, finansTa saministro muSaobas iwyebs sabiujeto saxsrebis
ganweraze. ganwera aris dokumenti, romelSic biujetis Semosulobebi da
gadasaxdelebi gaSlilia kvartlebis mixedviT, biujetis kanonisa da
klasifikaciis Sesabamisad. ganwerili xarjebi da Semosavlebi unda iyos
dabalansebuli. aRniSnuli dokumenti saWiroa imisTvis, rom ar moxdes
disbalansi xarjebsa da Semosavlebs Soris wlis sxvadasxva periodSi.
ganwera saxelmwifo biujetis Sesaxeb kanonTan erTad ZiriTadi dokumentia,
romelsac iyenebs saxazino samsaxuri xarjebis dasafinanseblad. saxazino
samsaxurs ufleba ar aqvs gasces Tanxa, Tu amas ar iTvaliswinebs ganwera.
saxelmwifo biujetis Sesrulebis procesSi Tu aRmoCnda, rom wlis pirvel
naxevarSi biujetis wliuri prognozirebuli Semosavlebi da grantebi
ganicdis 10 procentze met danaklis, mTavrobam prezidentTan SeTanxmebiT
parlaments unda warudginos mimdinare wlis bujetis kanonSi Sesabamisi
cvlilebebis proeqti.
22
4.4 biujetis angariSgeba da kontroli
biujetis angariSgeba da kontroli sabiujeto procesis erT-erTi
mniSvnelovani nawilia. finansTa saministro yoveli Tvis 20 ricxvamde
saxelmwifo xazinis meSveobiT amzadebs angariSs saxelmwifo biujetis
Semosulobebis, gadasaxdelebisa da deficitis dafinansebis wyaroebis
Sesaxeb.
yoveli kvartlis dasrulebidan erTi Tvis ganmavlobaSi finansTa saministro
saqarTvelos parlaments warudgens saxelmwifo biujetis mimoxilvas,
romelic unda moicavdes Semdeg informacias: makroekonomikuri da
sabiujeto sferoSi mimdinare movlenebi; Semosulobebis, gadasaxdelebis da
deficitis dafinansebis wyaroebis faqtobrivi moculobis Sedareba wliuri
sabiujeto kanoniT damtkicebul moculobasTan da ZiriTadi gansxvavebebis
ganmartebebi.
finansTa saministros instruqciebisa da dadgenili vadebis Sesabamisad
mxarjavi dawesebulebebi amzadeben sakuTar saboloo angariSebsa da
angariSgebas, romlis safuZvelzec saqarTvelos finansTa saministro
amzadebs erTian wliur angariSsa da angariSgebas. erTiani wliuri angariSi,
angariSgeba da kontrolis palatis Sesabamisi daskvna parlaments
waredgineba saqarTvelos konstituciiT dadgenil vadebSi. finansTa
saministro angariSs amzadebs sabiujeto wlis damTavrebidan sami Tvis
vadaSi. kontrolis palatis daskvna, romelic asaxavs Tu ramdenad swori
da zustia warmodgenili angariSebi, parlaments waredgineba finansTa
saministros angariSis mosmenis Semdeg.
saxelmwifo biujetis Sesrulebis wliuri angariSebis ganxilvisa da
saqarTvelos kontrolis palatis moxsenebis Semdeg saqarTvelos parlamenti
ara ugvianes 1 noembrisa gamoscems dadgenilebas misi damtkicebis an
daumtkiceblobis Sesaxeb. saxelmwifo biujetis Seusruleblobis
SemTxvevaSi, Tu saqarTvelos parlamentma ar daamtkica saxelmwifo
biujetis Sesrulebis angariSi, prezidenti ganixilavs mTavrobis
pasuxismgeblobis sakiTxs da parlaments erTi Tvis vadaSi acnobebs
dasabuTebul gadawyvetilebas. saqarTvelos parlaments biujetis
Sesrulebis procesSi kanonierebis darRvevis SemTxvevaSi ufleba aqvs
mimarTos prezidents sabiujeto saxsrebis xarjvis SeCerebis moTxovniT.
23
cxrili #1. saxelmwifo biujetis procesis kalendari
# vadebi procesi
1. 1 marti
finansTa saministro ekonomikis saministrosTan da
erovnul bankTan erTad iwyebs muSaobas ZiriTadi
monacemebisa da mimarTulebebis dokumentze
2. 15 aprilamde
finansTa saministro saqarTvelos mTavrobas
warudgens ZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis
dokuments
3. 1 maisamde
mTavroba prezidentTan SeTanxmebiT ZiriTadi
monacemebisa da mimarTulebebis dokuments
warudgens parlamentis ekonomikuri profilis
komitetebs
4. 1 ivnisamde
safinanso-sabiujeto komiteti Sesabamisi
komitetebis daskvnebze dayrdnobiT amzadebs
daskvnas da ugzavnis mTavrobas
5. 15 ivnisamde saqarTvelos mTavroba amtkicebs kadrebisa da
xarjebis zRvrul moculobas
6.
me-5 punqtis
Sesrulebidan 5 dRis
ganmavlobaSi
finansTa saministro yvela ZiriTad mxarjav
erTeuls ugzavnis sabiujeto cirkulars
7. 15 agvistomde
sabiujeto cirkularze dayrdnobiT, mxarjavi
dawesebulebebis xelmZRvanelebi sabiujeto
ganacxadebs warudgenen finansTa saministros
8. 30 agvistomde
finansTa saministro sabiujeto ganacxadebs
amowmebs da ixilavs mxarjav dawesebulebebTan
erTad
9. 5 seqtembramde
mxarjav dawesebulebas da finansTa saministros
Soris SeuTanxmebeli sakiTxebi waredgineba
mTavrobas saboloo gadawyvetilebis misaRebad
10. 15 seqtembramde finansTa saministro amzadebs biujetis proeqts da
warudgens mas saqarTvelos mTavrobas
11. 1 oqtombramde
mTavroba prezidentTan SeTanxmebiT parlaments
dasamtkiceblad warudgens saxelmwifo biujetis
Sesaxeb kanonproeqts TandarTuli masalebiT
12. yoveli Tvis 20
ricxvamde
finansTa saministro xazinis meSveobiT amzadebs
angariSs saxelmwifo biujetis Semosulobebis,
gadasaxdelebis, deficitisa da dafinansebis
wyaroebis Sesaxeb
13.
yoveli kvartlis
dasrulebidan 1 Tvis
ganmavlobaSi
finansTa saministro saqarTvelos parlaments
warudgens saxelmwifo biujetis mimoxilvas
24
14.
sabiujeto wlis
damTavrebidan ara
ugvianes 3 Tvisa
mxarjavi dawesebulebebi amzadeben sakuTar
saboloo angariSebsa da angariSgebas, romlis
safuZvelzec finansTa saministro amzadebs erTian
wliur angariSsa da angariSgebas
15. mTavrobis angariSis
wardgenis Semdeg kontrolis palata waradgens daskvnas
16 1 noembramde parlamenti gamoscems dadgenilebas saxelmwifo
biujetis damtkicebis an daumtkiceblobis Sesaxeb
17. me-16 punqtidan erT
TveSi
saxelmwifo biujetis Seusruleblobis SemTxvevaSi
Tu saqarTvelos parlamentma ar daamtkica
saxelmwifo biujetis Sesrulebis angariSi,
prezidenti ganixilavs mTavrobis pasuxismgeblobis
sakiTxs da parlaments acnobebs dasabuTebul
gadawyvetilebas
V. sabiujeto Tanxebis moZraoba da sagadasaxado Semosavlebis ganawileba
5.1 sabiujeto Tanxebis moZraoba
saxelmwifo biujetSi Semosavlebis miReba da sxvadasxva RonisZiebebis
dafinanseba xorcieldeba finansTa saministros saxazino samsaxuris
meSveobiT. saxazino samsaxurs erovnuli bankis saTao ofisSi gaxsnili aqvs
Semosavlebis erTiani angariSi, amasTan arc erT sabiujeto organizacias ar
aqvs ufleba xazinis nebarTvis gareSe romelime bankSi gaxsnas angariSi.
amasTan, xazinas ufleba aqvs gaauqmos adre gacemuli nebarTva da gasces
brZaneba gaxsnili angariSebis daxurvaze. saxelmwifo xazina pasuxismgebelia
saxelmwifo, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis da
teritoriuli erTeulebis biujetebis SemosulobaTa da saxelmwifo
biujetis gadasaxadebis srul da swor aRricxvaze. xazinas ufleba aqvs
avtonomiur respublikebTan da adgilobriv xelisuflebasTan SeTanxmebiT
moemsaxuros maT saxsrebisa da angariSebis marTvis proesSi, aseve
moxsenebebis momzadebisas.
2004 wlis 5 aprilamde saqarTveloSi sabiujeto Tanxebi Semdegnairad
moZraobda (ix. sqema #2): gadasaxadis gadamxdeli momsaxure komerciuli
bankis an misi filialis meSveobiT ixdida biujetis kuTvnil Tanxas (amasTan,
SesaZlebeli iyo biujetSi naRdi fulis didi odenobiT Setana erovnul
bankSi an mis filialSi). momsaxure komerciuli banki (filiali) biujetSi
gadasaricx Tanxebs Sida angariSsworebis wesiT gadascemda Tavis saTao
ofiss. komerciuli bankis saTao ofisi angariSsworebas axdenda maTTvis
erovnul bankSi gaxsnil sakorespodento angariSidan, Sedegad, Tanxebi
25
iricxeboda erovnuli bankis saTao ofisSi an mis filialebSi, regionebis
mixedviT. erovnuli bankis saTao ofisi an misi filiali Tanxas anawilebda
saxelmwifo da teritoriul biujetebs Soris. adgilobriv mmarTvelobasa
da TviTmmarTvelobas Soris Tanxas anawilebda komerciuli banki.
mobilizebuli sabiujeto Semosavlebis aRricxvisa da saxsrebis biujetebze
ganawilebis mizniT erovnul bankSi gaxsnili iyo daaxloebiT 42 000-mde
angariSi.
26
sqema #2. Semosavlebis moZraobis Zveli sqema
2004 wlidan aseTi sqema ukve Seicvala da Tanxebi moZraoba Semdegnairad
xdeba (ix. sqema #3): gadamxdeli gadasaxads ixdis raionis komerciuli
bankis filialSi, komerciuli bankis filialidan Semosavlebi gadaecema mis
saTao ofiss, xolo Semdeg aRniSnuli Tanxebi miemarTeba erovnul bankSi.
erovnul bankSi ganTavsebulia xazinis erTiani angariSi sadac akumulirdeba
mTeli Tanxebi. erTiani angariSis qveangariSebia sagadasaxado da sabaJo
departamentis sarezervo fondebi da depozitebi.
sqema #3. reformis Semdgomi Semosavlebis moZraobis modeli
gadamxdeli
erovnuli
bankis
filiali
komerciuli
bankis saTao
ofisi
raionis
komerciuli
banki
erovnuli
bankis saTao
ofisi
komerciuli
banki
saxelmwifo
biujeti
mmarTveli
erTeulis
biujeti
TviTmmarTveli
erTeulis
biujeti
gadamxdeli
erovnuli
bankis saTao
ofisi
komerciuli
bankis saTao
ofisi
raionis
komerciuli
banki
xazinis erTiani angariSi
sarezervo
fondebi
(3%; 0,5%)
saxelmwifo
biujeti
avtonomiuri
respublikis
biujeti
depoziti
teritoriuli
erTeulis
biujeti
27
finansTa saministros saxazino samsaxuris mier xarjebis gaweva sami
etapisagan Sedgeba(ix. sqema #4): valdebulebis aReba, damowmeba da saxsrebis
gadaxda. sabiujeto organizacia biujetiT damtkicebuli saxsrebis misaRebad
saxelmwifo xazinaSi waradgens Semdeg dokumentacias:
1. valdebulebis dokumenti;
2. damowmebis dokumenti; 3. sagadasaxado davaleba.
sqema #4. xarjebis moZraobis modeli
5.2 sagadasaxado Semosavlebis ganawileba sagadasaxado Semosavlebis biujetebs Soris ganawileba xorcieldeba kanoniT
dadgenili wesiT1. adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetebSi srulad
Cairicxeba qonebis da saTamaSo biznesis gadasaxadebi. qalaqis, romelic ar
Sedis raionis SemadgenlobaSi, biujetSi srulad Cairicxeba rogorc
adgilobrivi, aseve saSemosavlo da mogebis gadasaxadebi. biujetebs Soris
saerTo saxelmwifoebrivi gadasaxadebis ganawileba mocemulia cxril #2 –
Si.
1 saqarTvelos kanoni “sagadasaxado, arasagadasaxado da kapitaluri Semosavlebis
biujetebs Soris ganawilebis Sesaxeb”
biujetis kanoniT
damtkicebuli
gegma
valdebuleba
damowmeba
sagadasaxado
davaleba
fulis Camowera
xazinis
angariSidan
28
cxrili #2. saerTo saxelmwifoebrivi gadasaxadebis biujetebs Soris
ganawileba
Semosavlebi saxelmwifo
biujeti
afxazeTis
a/r biujeti
aWaris a/r
biujeti
sxva teritoriuli
erTeulebis
biujetebi
saSemosavlo gadasaxadi 100.0 100.0 100.0 mogebis gadasaxadi 100.0 100.0 100.0 damatebuli Rirebulebis
gadasaxadi
saqarTvelos sagadasaxado
organoebis mier mobilizebuli
(garda aWaris avtonomiuri
respublikis)
100.0
aWaris avtonomiuri
respublikis sagadasaxado
organoebis mier mobilizebuli
100.0
afxazeTis avtonomiuri
respublikis sagadasaxado
organoebis mier mobilizebuli
100.0
importirebul produqciaze 100.0 aqcizi saqarTvelos teritoriaze
realizebul produqciaze 100.0
importirebul produqciaze 100.0 sabaJo gadasaxadi 100.0 socialuri gadasaxadi 100.0
29
VI. sabiujeto procesis monitoringi 6.1 biujetis monitoringis saxeebi
sabiujeto procesSi erT-erTi mniSvnelovani adgili ukavia monitorings.
biujeti ar warmoadgens ubralo finansur gegmas, radgan igi atarebs
kanonis xasiaTs. Sesabamisad, dauSvebelia kanoniT gansazRvruli sabiujeto
Tanxebis aramiznobrivi xarjva. sabiujeto procesis monitoringi biujetis
Semosulobebisa da gadasaxdelebis Sefasebis, aseve gakontrolebis qmediTi
intrumentia.
monitoringi SesaZlebelia Catardes sabiujeto procesis yvela etapze -
Sedgena, ganxilva, damtkiceba, aRsruleba, kontroli da angariSgeba.
monitoringi xorcieldeba biujetis rogorc saSemosavlo, aseve xarjviTi
nawilis mimarT. SesaZleblia Catardes biujetis sxvadasxva tipis
monitoringi.
biujetis finansuri monitoringisas aqcenti unda gakeTdes biujetis
Semosulobebsa da gadasaxdelebze sabiujeto procesis etapebis mixedviT.
cxrili #3. finansuri moinitoringisTvis saWiro informacia
sabiujeto
procesis etapebi Semosulobebi gadasaxdelebi
Sedgena
finansTa saministros mier
momzadebuli winaswari
parametrebi, dasabuTeba,
cvlilebebi, romelic
ganxorcielda kanonproeqtis
parlamentSi wardgenamde
mxarjavi erTeulebis mier
mowodebuli finansuri
saxsrebis ganacxadebi. finansTa
saministrosa da mxarjav
erTeulebs Soris dialogis
procesSi Setanili
koreqtirebebi
ganxilva da
damtkiceba
biujetis proeqtSi mTavrobis
da parlamentis mier Setanili
cvlilebebi da biujetis
saboloo damtkicebuli
varianti
biujetis proeqtSi mTavrobis
da parlamentis mier Setanili
cvlilebebi da biujetis
saboloo damtkicebuli
varianti
aRsruleba
mTavrobis perioduli
angariSebi sabiujeto
Semosulobebis mobilizebis
Sesaxeb, mTavrobis dasabuTeba,
saxazino samsaxuris
momimdinare informacia
mTavrobis perioduli
angariSebi gadasaxdelebis
Sesaxeb, mTavrobis dasabuTeba,
saxazino samsaxuris momimdinare
informacia
kontroli da
angariSgeba
mTavrobis da kontrolis
palatis angariSebi.
mTavrobis da kontrolis
palatis angariSebi. mxarjavi
30
sagadasaxado da sabaJo
saqveuwyebo dawesebulebebis
angariSebi
erTeulebis angariSebi
biujetis monitoringi SesaZlebelia Catardes efeqtianobis kuTxiT, rac
danaxarjebTan Sedegis urTierTTanafardobis analizs gulisxmobs. Tumca
aseTi tipis analizi mniSvnelovan sirTuleebTan aris dakavSirebuli, radgan
qveyanaSi biujetis programuli dagegmvis principi faqtobrivad ar
arsebobs da dasaxuli konkretuli amocanebis da Sefasebis maCveneblebis
gamoyeneba rTulia. konkretul sferoSi seriozuli muSaobis Sedegad
SesaZlebelia iseTi monitoringis Catareba, romelic gamoavlens sferoSi
sabiujeto xarjebis efeqtianobas.
sqema #5. monitoringi efeqtianobis kuTxiT
resursebSi moiazreba rogorc finansuri aseve sxva tipis resursebi
produqti aris biujetidan gaweuli xarjebis Sedegad Seqmnili saqoneli an
momsaxureba. magaliTad: axali skolis aSenebis sabiujeto xarjebiT
dafinansebisas, produqti iqneba axali skola. produqtisagan gansxvavdeba
socialuri Sedegi. zemomoyvanili magaliTis SemTxvevaSi socialuri Sedegi
SesaZloa iyos moswavleTa garkveuli raodenobisaTvis saswavlo pirobebis
Seqmna an gaumjobeseba. monitoringis dros erTmaneTs unda SevadaroT
resursebi da Seqmnili produqti an Sedegi. Sefaseba unda moxdes imis
mixedviT Tu ramdenad efeqtianad ganxorcielda dagegmili RonisZieba.
resursebi
produqti
Sedegi
31
kanonierebis kuTxiT biujetis monitoringi gulisxmobs sabiujeto
procesesis mimdinareobisas sakanonmdeblo da normatiuli aqtebis
Sesabamisad realuri qmedebebis urTierTSedarebasa da gadaxrebis
gamovlenas.
sqema #6. monitoringi kanonierebis kuTxiT
politikuri kuTxiT monitoringi gulisxmobs sabiujeto procesze
sxvadasxva politikuri jgufebis zegavlenis Sefasebas. mocemuli sqema
SesaZloa gamoyenebul iqnes sabiujeto procesis TiToeul etapze.
sqema #7. monitoringi politikuri kuTxiT
kanonebiT da
normatiuli aqtebiT
gansazRvruli normebi
realuri
faqtebi
Sefaseba
realuri suraTis gadaxra
normatiuli aqtebiT gansazRvruli
normebisagan
politikuri
jgufebi poziciebi,
gadawyvetilebebi,
qmedebebi
zegavlena
procesze analizi,
Sefaseba
32
mmarTvelobiTi kuTxiT monitoringi gulisxmobs sabiujeto procesTan
dakavSirebuli gadawyvetilebebis mimRebi saxelmwifo struqturebis
mmarTvelobiTi rgolebis mier miRebuli administraciuli gadawyvetilebis
zegavlenis analizs
cxrili #8. monitoringi mmarTvelobiTi kuTxiT
6.2 biujetis monitoringis Catarebis procesi
monitoringis Catarebis procesi moicavs Semdeg ZiriTad etapebs:
1. monitoringis obieqtis gansazRvra; 2. monitoringis miznebis Camoyalibeba;
3. monitoringis dagegmva; 4. informaciis Tavmoyra; 5. Sedegebis analizi da daskvnebis SemuSaveba;
6. analizis Sedegebis gavrceleba da gamoyeneba.
monitoringis obieqtis gansazRvra
monitoringis procesis ganxorcielebisaTvis upirveles yovlisa, mkafiod
unda ganisazRvros monitoringis obieqti (mag. sfero, programa, saqmianobis
saxe, procesi, organizacia).
monitoringis miznebis Camoyalibeba
zustad unda ganisazRvros monitoringis mizani. miznis Camoyalibeba
gulisxmobs monitoringis strategiis zust SerCevas, radganac SesaZloa
biujetis finansuri, Sinaarsobrivi, dasmuli amocanebis Sesrulebis,
samarTlebrivi, miznobriobis, efeqtianobis da sxva tipis monitoingis
Catareba.
mmarTveli
rgoli sabiujeto
gadawyvetilebebi
zegavlena
procesze
analizi,
Sefaseba
33
monitoringis dagegmva
monitoringis dagegmvisas saWiroa Sedges dokumenti, romelSic aisaxeba
Semdegi sakiTxebi:
• monitoringis miznebi;
• monitoringis obieqti;
• monitoringis procesis ZiriTadi arsi da aqcentebi;
• monitoringis vadebi;
• monitoringisaTvis saWiro informaciis nusxa;
• informaciis mopovebisa da damuSavebis formebi;
• monitoringis Catarebis detaluri samuSao gegma;
• monitoringis etapobrivi Sefasebis meqanizmi;
• monitoringis procesis menejmenti;
• monitoringis mosalodneli Sedegebi;
• monitoringis ganxorcielebisaTvis saWiro resursebi.
informaciis Tavmoyra
monitoringis procesSi SesaZlebelia gamoyenebul iqnes informaciis
mopovebis Semdegi ZiriTadi meTodebi:
• dokumentaciis Seswavla;
• dakvirveba;
• anketireba;
• interviu.
dokumentaciis Seswavla moicavs sakanonmdeblo, statistikuri, finansuri
da sxva oficialuri dokumentaciis Tavmoyrasa da Seswavlas. aRniSnuli
formis gamoyenebisaTvis saWiroa momzaddes dokumentaciis nusxa, Semdgom
ganisazRvros, Tu ra formiT da meTodiT moxdeba maTi mopoveba,
sistematizacia da damuSaveba.
dakvirveba gulisxmobs monitoringis jgufis mier garkveul movlenebsa da
faqtebze dakvirvebas. magaliTad, Tu biujetiT gaTvaliswinebuli iyo
garkveul teritoriaze gzis safaris Secvla, an raime Senobis aSeneba,
jgufs SeuZlia daaTvalieros aRniSnuli adgili da Seafasos, ramdenadaa
Sesrulebuli dagegmili amocana. rig SemTxvevebSi dakvirveba informaciis
miRebis yvelaze efeqturi saSualebaa. dakvirvebisaTvis winaswar unda
ganisazRvros dakvirvebis obieqtebis nusxa, miznebi da amocanebi. aseve,
unda daigegmos vin da ra vadebSi ganaxorcielebs mas. mizanSewonilia
dakvirvebis procesi garkveuli teqnikuri saSualebiT (foto, video, audio
saSualebebi) aRibeWdos.
34
anketireba _ anketirebisaTvis saWiroa Seiqmnas kiTxvari, ganisazRvros
miznobriv respodentTa jgufi. winaswar unda dadgindes ra informaciis
miRebaa saWiro, aseve unda SeirCes kiTxvebi, maTi dasmis formebi da
Tanmimdevroba.
interviu informaciis miRebis kargi saSualebaa iseT SemTxvevebSi, rodesac
sakanonmdeblo da normatiuli baza da sxva saxis dokumentacia qmnis
gaurkvevlobebs da saWiroa detaluri informaciis miReba konkretuli
pirebisagan.
monitoringis Sedegebis analizi da daskvnebis SemuSaveba
mopovebuli informacia unda damuSavdes monitoringis miznebis Sesabamisad.
damuSavebisaTvis sasurvelia winaswar momzaddes modeluri analizis
formebi. analizis safuZvelze unda momzaddes rekomendaciebi da ZiriTadi
daskvnebi.
35
terminTa ganmarteba
adgilobrivi biujeti _ saqarTvelos teritoriuli erTeulebis biujeti,
romelic Sedgeba Sesabamisi Semosulobebisa da gadasaxdelebisgan.
avtonomiuri erTeulebis biujeti _ afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
erTeulebis naerTi biujeti, romelic moicavs avtonomiuri respublikebis
respublikur da maT SemadgenlobaSi Semavali teritoriuli erTeulebis
(sofeli, daba, Temi, raioni, raionuli daqvemdebarebis qalaqi da qalaqi)
biujetebs.
arapirdapiri gadasaxadi _ dabegvris iseTi forma, rodesac kanonmdeblobiT
dadgenil gadasaxads saqonlis an/da momsaxurebis SeZenisas ixdis
momxmarebeli. am tipis gadasaxadebi Sedian saqonlis fasSi an momsaxurebis
tarifSi da saqonlis mflobels misi (saqonlis) realizaciidan miRebuli
gadasaxadis odenoba Seaqvs biujetSi.
arasagadasaxado Semosavlebi _ mimdinare daniSnulebis yvela sabiujeto
Semosavali, garda sagadasaxado da kapitaluri Semosavlebisa.
asigneba _ biujetidan gansazRvruli fuladi Tanxis gamoyofa damtkicebuli
xarjebis gasawevad.
biujeti _ saqarTvelos centraluri xelisuflebis, avtonomiuri
respublikebis xelisuflebisa da adgilobrivi xelisuflebis
Semosulobebis, agreTve maTi funqciebisa da valdebulebebis Sesrulebis
mizniT gasawevi gadasaxdelebis nusxa.
biujetis deficiti _ biujetis xarjebisa da dakreditebis gadameteba
Semosavlebsa da fulad grantebze.
biujetis proficiti _ biujetis Semosavlebisa da fuladi grantebis
gadameteba xarjebsa da dakreditebaze.
biujetis Semosulobebi _ biujetis angariSebze misaRebi yvela saxis
fuladi saxsrebis erToblioba.
biujetis Semosavlebi – kanonmdeblobis Sesabamisad biujetebis angariSebze
misaRebi fuladi saxsrebi, romelTa dabruneba da anazRaureba ar xdeba.
biujetis gadasaxdelebi _ biujetis angariSebidan gasacemi yvela saxis
fuladi saxsrebis erToblioba.
36
biujetis xarjebi _ centraluri, avtonomiuri respublikebisa da
adgilobrivi xelisuflebis mier maTi amocanebisa da funqciebis finansuri
uzrunvelyofis mizniT gamoyenebuli fuladi saxsrebi.
gadasaxadi _ saqarTvelos saxelmwifo, avtonomiuri respublikebisa da
adgilobriv biujetebSi savaldebulo, upirobo fuladi Senatani, romelsac
ixdis gadasaxadis gadamxdeli gadaxdis aucilebeli, araekvivalenturi da
usasyidlo xasiaTidan gamomdinare.
granti _ oficialuri usasyidlo transferti, romelic moicavs rogorc
mimdinare, aseve kapitalur transfertebs da gaaCniaT miznobrivi xasiaTi.
kapitaluri Semosavlebi warmoadgens saxelmwifo qonebis, maT Soris
aramaterialuri aqtivebis gayidviT miRebul Semosavlebs.
mxarjavi dawesebuleba _ biujetis xarjebis organizaciuli klasifikaciis
mixedviT pirveli Tanrigis dawesebuleba, romlisTvisac biujetiT
gaTvaliswinebulia asigneba an saSemosavlo prognozi da igi pasuxismgebelia
xarjebisa da Semosavlebis marTvaze.
pirdapiri gadasaxadi _ gadasaxadis iseTi tipi, romelic wesdeba uSualod
Semosavalze.
sabiujeto sistema _ saxelmwifo finansuri resursebis mobilizaciisa da
gamoyenebis maregulirebeli sakanonmdeblo da kanonqvemdebare aqtebis,
safinanso-sabiujeto politikis, sabiujeto procesisa da saxelmwifo,
avtonomiuri respublikebisa da sxva teritoriuli erTeulebis biujetebis
erToblioba.
sabiujeto procesi _ sabiujeto sistemis monawileTa saqmianoba, romelic
moicavs biujetis proeqtis momzadebas, wardgenas, ganxilvas, damtkicebas,
biujetis Sesrulebas, angariSgebasa da kontrols.
sabiujeto organizacia _ mxarjavi dawesebuleba an mis daqvemdebarebaSi
myofi erTeuli, romelic axorcielebs sakuTari biujetis proeqtis
momzadebas, biujetis Sesrulebasa da angariSgebas dadgenili normebis,
standartebisa da wesebis Sesabamisad.
sagadasaxado Semosavlebi _ qveynis kanonmdeblobiT gansazRvruli
gadasaxadebis Sesabamisad mobilizebuli sabiujeto Tanxebis erToblioba.
37
saxelmwifo biujeti _ centraluri xelisuflebis biujeti, romelic
moicavs sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis
Semosulobebsa da gadasaxdelebs.
fiskaluri politika _ saxelmwifos mier gadasaxadebis da xarjebis
sferoSi miRebuli gadawyvetilebebis erToblioba.