Sanat Tarihine Giriş Sanat Tarihine Giriş Yrd. Doç. Dr. Cenk BerkantYrd. Doç. Dr. Cenk Berkant

Sanat, insanın duygu ve düşüncelerini ifade etmesidir. Yani Sanat, insanın duygu ve düşüncelerini ifade etmesidir. Yani sanat düş gücü, yaratıcılık ve yetenek gerektiren bir insan sanat düş gücü, yaratıcılık ve yetenek gerektiren bir insan etkinliğidir. Başka deyişle bir duygunun, bir düşüncenin, bir etkinliğidir. Başka deyişle bir duygunun, bir düşüncenin, bir tasarının veya güzelliğin anlatımında kullanılan yöntemler tasarının veya güzelliğin anlatımında kullanılan yöntemler sonucu ortaya çıkmış üstün yaratıcılıktır.sonucu ortaya çıkmış üstün yaratıcılıktır.

Sanat Sanat eseri ise, kieseri ise, kişşinin kendi duygu ve yaratinin kendi duygu ve yaratıcılıkıcılık sürecinin sürecinin ürünüdür. Bir nesnenin sanatürünüdür. Bir nesnenin sanat eseri sayeseri sayıılabilmesi için belirli labilmesi için belirli özelliklerinin olmasözelliklerinin olmasıı gerekir. Bunlardan en önemlisi özgün ve gerekir. Bunlardan en önemlisi özgün ve tek olutek oluşuşudur. Örnedur. Örneğğin seri olarak üretilen fabrika ürünleri sanat in seri olarak üretilen fabrika ürünleri sanat eseri deeseri değğildir. ildir. İİnsanlarnsanlarıın bir takn bir takıım maddi ihtiyaçlarm maddi ihtiyaçlarınıını karkarşışılamak amaclamak amacııyla yapyla yapıılan dokumaclan dokumacııllıık, ak, aşçılık, şçılık, marangozluk, marangozluk, duvarcduvarcııllıık gik gibi faaliyetlere pratik sanatlar (zanaat) denir. Güzel bi faaliyetlere pratik sanatlar (zanaat) denir. Güzel sanatlar ise; resim, heykel, mimari, edebiyat, müzik, opera, sanatlar ise; resim, heykel, mimari, edebiyat, müzik, opera, sinema, tiyatro gibi etkinlikler yoluyla, insanlarda hoş ve güzel sinema, tiyatro gibi etkinlikler yoluyla, insanlarda hoş ve güzel etkiler oluşturmak için yapılan faaliyetlerdir. etkiler oluşturmak için yapılan faaliyetlerdir.

Sanatçı ise, güzel sanatların her hangi bir dalında yaratıcılığı Sanatçı ise, güzel sanatların her hangi bir dalında yaratıcılığı olan ve bu yeteneğini ortaya koyan kişidir.olan ve bu yeteneğini ortaya koyan kişidir.

Sanat türlerinin her birinin malzeme,Sanat türlerinin her birinin malzeme, teknik ve konu teknik ve konu özellikleriözellikleri birbirinden farklbirbirinden farklııddıır. Sanatr. Sanat eserleri eserleri incelenirken bu özellikler göz önüne alincelenirken bu özellikler göz önüne alıınnıır. Güzel r. Güzel sanatlar asanatlar aşağışağıda verilen türlere ayrda verilen türlere ayrııllıır:r:

Plastik sanatlar (Görsel-Biçimsel): Resim, Plastik sanatlar (Görsel-Biçimsel): Resim, Heykel, MimariHeykel, Mimari

Fonetik Sanatlar (sessel): Müzik, EdebiyatFonetik Sanatlar (sessel): Müzik, Edebiyat

Dramatik ve Ritmik Sanatlar: Dans, Tiyatro, Dramatik ve Ritmik Sanatlar: Dans, Tiyatro, Opera, BaleOpera, Bale

SANAT TARiHi NEDiR?SANAT TARiHi NEDiR? Sanat Tarihi; tarihsel akış içinde plastik sanatlar olarak da adlandırılan Sanat Tarihi; tarihsel akış içinde plastik sanatlar olarak da adlandırılan

mimari, heykel, resim ve çeşitli süsleme sanatlarının ortaya çıkışını, bu mimari, heykel, resim ve çeşitli süsleme sanatlarının ortaya çıkışını, bu sanatların gelişimini, kendi aralarında ve toplumla ilişkilerini inceleyen bilim sanatların gelişimini, kendi aralarında ve toplumla ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Geçmişten günümüze kadar gelen tüm medeniyetlerin sanatını dalıdır. Geçmişten günümüze kadar gelen tüm medeniyetlerin sanatını inceleyen sanat tarihinin konuları önceleri felsefe ve tarih bilimi içinde yer inceleyen sanat tarihinin konuları önceleri felsefe ve tarih bilimi içinde yer alırken, giderek bağımsız bir bilim dalı niteliği kazanmıştır.alırken, giderek bağımsız bir bilim dalı niteliği kazanmıştır.

Türkiye’de sanat tarihi, bir bilim dalı olarak 20. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Türkiye’de sanat tarihi, bir bilim dalı olarak 20. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Ancak bu alanda yapılan çalışmalar, adı ‘sanat tarihi’ olmasa da geçmiş Ancak bu alanda yapılan çalışmalar, adı ‘sanat tarihi’ olmasa da geçmiş dönemlerde de mevcuttur. Osmanlı İmparatorluğu döneminde ve öncesinde, dönemlerde de mevcuttur. Osmanlı İmparatorluğu döneminde ve öncesinde, zengin kültür hayatımızın ve bu kültürü oluşturan pek çok eserin kayıtları zengin kültür hayatımızın ve bu kültürü oluşturan pek çok eserin kayıtları devlet arşivlerine alınmıştır. Dönemin belirli olaylarını belgeleme amacıyla devlet arşivlerine alınmıştır. Dönemin belirli olaylarını belgeleme amacıyla tutulan bu kayıtlar doğal olarak bir ‘sanat tarihi’ anlayışını ortaya çıkarmıştır. tutulan bu kayıtlar doğal olarak bir ‘sanat tarihi’ anlayışını ortaya çıkarmıştır.

Ayrıca ‘Batılılaşma’ süreci içinde askeri okullar, sanat ve sanat tarihi Ayrıca ‘Batılılaşma’ süreci içinde askeri okullar, sanat ve sanat tarihi eğitiminin gelişmesine büyük katkılar sağlamışlardır. Sanat tarihi eğitiminin eğitiminin gelişmesine büyük katkılar sağlamışlardır. Sanat tarihi eğitiminin temelleri bu okullarda (Mühendishane-i Berri Humayun 1795, Mekteb-i temelleri bu okullarda (Mühendishane-i Berri Humayun 1795, Mekteb-i Harbiye 1834) atılmıştır. Özellikle, 1882’de, sanat tarihçisi, arkeolog, müzeci, Harbiye 1834) atılmıştır. Özellikle, 1882’de, sanat tarihçisi, arkeolog, müzeci, ressam Osman Hamdi Bey ressam Osman Hamdi Bey (1842-1910)(1842-1910) tarafından kurulan Sanayi-i Nefise tarafından kurulan Sanayi-i Nefise Mektebi, Türkiye’de akademik anlamda sanat tarihi eğitiminin başlamasına Mektebi, Türkiye’de akademik anlamda sanat tarihi eğitiminin başlamasına öncülük etmiştir.öncülük etmiştir.

Cumhuriyet’in ilk on yılında uygulanan eğitim ve kültür politikasına bağlı Cumhuriyet’in ilk on yılında uygulanan eğitim ve kültür politikasına bağlı olarak sanat tarihi alanındaki çalışmalar hız kazanmıştır. Milli Eğitim olarak sanat tarihi alanındaki çalışmalar hız kazanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Eski Eserler Müdürlüğü oluşturulmuştur. 1924’de Bakanlığı’na bağlı Eski Eserler Müdürlüğü oluşturulmuştur. 1924’de Topkapı Sarayı onarılarak ziyarete açılmış, 1927’de Ankara Etnografya Topkapı Sarayı onarılarak ziyarete açılmış, 1927’de Ankara Etnografya Müzesi kurulmuş, Süleymaniye’de Evkaf-ı İslamiye Müzesi ise Türk İslam Müzesi kurulmuş, Süleymaniye’de Evkaf-ı İslamiye Müzesi ise Türk İslam Eserleri Müzesi adıyla yeniden düzenlenmiş ve Ayasofya Camii müzeye Eserleri Müzesi adıyla yeniden düzenlenmiş ve Ayasofya Camii müzeye çevrilmiştir (1934). çevrilmiştir (1934).

Darülfünun, Atatürk’ün isteği üzerine 1933’te yapılan büyük reform hareketinde, batılı bir sisteme göre yeniden düzenlenmiş ve İstanbul Üniversitesi adını almıştır. Aynı yıl bu üniversitenin Edebiyat Fakültesi’nde Arkeoloji Bölümü kurulmuştur. Bu bölümde yalnız arkeoloji değil sanat tarihi dersleri de verilmiştir.

ilk Sanat Tarihi Bölümü ise yine İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ilk Sanat Tarihi Bölümü ise yine İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde 1943 yılında Viyana Üniversitesi’nden Profesör Dr. Ernst Diez bünyesinde 1943 yılında Viyana Üniversitesi’nden Profesör Dr. Ernst Diez (1878-1962) tarafından kurulmuştur. Avusturyalı ve Alman profesörlerin (1878-1962) tarafından kurulmuştur. Avusturyalı ve Alman profesörlerin önderliğinde Türkiye’de kurulan bu ilk Sanat Tarihi Bölümü’ndeki eğitim önderliğinde Türkiye’de kurulan bu ilk Sanat Tarihi Bölümü’ndeki eğitim daha çok, Türkiye’deki sanat yapıtlarını belgelemeyi hedefleyen ve ayrıntılı daha çok, Türkiye’deki sanat yapıtlarını belgelemeyi hedefleyen ve ayrıntılı katalog bilgisine dayanan, karşılaştırmalı değerlendirmelere yer veren bir katalog bilgisine dayanan, karşılaştırmalı değerlendirmelere yer veren bir metodolojinin yerleşmesini sağlamıştır.metodolojinin yerleşmesini sağlamıştır.

SANAT TARİHİNİN DİĞER BiLiM DALLARIYLA İLİŞKİSİSANAT TARİHİNİN DİĞER BiLiM DALLARIYLA İLİŞKİSİ TARİHTARİH: Bir toplumun kendi içinde ya da diğer toplumlarla arasında meydana gelen olayları, gelişmeleri; : Bir toplumun kendi içinde ya da diğer toplumlarla arasında meydana gelen olayları, gelişmeleri;

yer ve zaman göstererek neden-sonuç ilişkilerini araştırıp, inceleyen bilim dalıdır. Toplumları etkileyen yer ve zaman göstererek neden-sonuç ilişkilerini araştırıp, inceleyen bilim dalıdır. Toplumları etkileyen tarihsel olaylar sanat eserlerini de etkiler. tarihsel olaylar sanat eserlerini de etkiler.

COĞRAFYACOĞRAFYA: İnsanların yaşadıkları yerlerin iklim koşulları, bitki örtüsü, yeryüzü şekilleri sanat eserlerinin : İnsanların yaşadıkları yerlerin iklim koşulları, bitki örtüsü, yeryüzü şekilleri sanat eserlerinin yapıldığı malzemeyi, eserin biçimini etkiler. yapıldığı malzemeyi, eserin biçimini etkiler.

ARKEOLOJİARKEOLOJİ: Toprak veya su altında kalmış geçmiş uygarlıklara ait olan kalıntıları ve eserleri saptayarak : Toprak veya su altında kalmış geçmiş uygarlıklara ait olan kalıntıları ve eserleri saptayarak ortaya çıkaran bilim dalıdır. ortaya çıkaran bilim dalıdır.

ARKEOMETRİ ARKEOMETRİ : Fen ve doğa bilimlerine dayalı sayısal sonuçların arkeolojik buluntular ile birlikte : Fen ve doğa bilimlerine dayalı sayısal sonuçların arkeolojik buluntular ile birlikte değerlendirilmesidir. Örneğin sanat eserlerinin tarihlerinin belirlenmesinde arkeometriden yararlanılır.değerlendirilmesidir. Örneğin sanat eserlerinin tarihlerinin belirlenmesinde arkeometriden yararlanılır.

ANTROPOLOJİANTROPOLOJİ: İnsanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen : İnsanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bilim dalıdır. bilim dalıdır.

PALEOGRAFPALEOGRAFİ: Eski yazıların okunmasını sağlayarak günümüze kadar gelen belgelerin açıklanmasana İ: Eski yazıların okunmasını sağlayarak günümüze kadar gelen belgelerin açıklanmasana yardımcı olur. Bilinen bütün yazıları ve yazı metodlarını kapsayan bir bilim dalıdır.yardımcı olur. Bilinen bütün yazıları ve yazı metodlarını kapsayan bir bilim dalıdır.

EPİGRAFEPİGRAFİ: Taş ve metal gibi kalıcı malzemeler üzerindeki yazıtları (kitabe) inceleyen bilim dalıdır. Bir İ: Taş ve metal gibi kalıcı malzemeler üzerindeki yazıtları (kitabe) inceleyen bilim dalıdır. Bir sanat eserinin ne zaman ve hangi amaçla yapıldığının bilinmesini sağlar.sanat eserinin ne zaman ve hangi amaçla yapıldığının bilinmesini sağlar.

NÜMİZMATİKNÜMİZMATİK: Madeni paraları inceleyen bilim dalıdır. Eski paraların ve eserlerin tarihlendirilmesinde : Madeni paraları inceleyen bilim dalıdır. Eski paraların ve eserlerin tarihlendirilmesinde yardımcı olur.yardımcı olur.

KRONOLOJİKRONOLOJİ: Zaman bilimidir. İncelenen eserlerin ve sanat olaylarının hangi zaman dilimi içinde : Zaman bilimidir. İncelenen eserlerin ve sanat olaylarının hangi zaman dilimi içinde gerçekleştiğini saptar ve sıralarını düzenler. gerçekleştiğini saptar ve sıralarını düzenler.

ETNOGRAFYETNOGRAFYA: Kavimleri karşılaştırarak inceleyen, kültür oluşumlarını araştıran bilim dalıdır. Etnografik A: Kavimleri karşılaştırarak inceleyen, kültür oluşumlarını araştıran bilim dalıdır. Etnografik eserler (çini, keramik, halı, giysi, takı, vb.) bir toplumun kültür etkinliklerini yansıtır.eserler (çini, keramik, halı, giysi, takı, vb.) bir toplumun kültür etkinliklerini yansıtır.

Sanat tarihinin ayrıca turizm, din, politika, sosyoloji, mitoloji, edebiyat, psikoloji, felsefe ve estetik ile de Sanat tarihinin ayrıca turizm, din, politika, sosyoloji, mitoloji, edebiyat, psikoloji, felsefe ve estetik ile de ilişkisi vardır.ilişkisi vardır.

İlk Sanat Eserleriİlk Sanat Eserleri

Bilim adamlar, insanla ilgili ilk izlerin ortaya çıkışından, yazının Bilim adamlar, insanla ilgili ilk izlerin ortaya çıkışından, yazının bulunuşuna kadar (yaklaşık M.Ö. 3000) olan dönemi Tarih Öncesi Çağlar bulunuşuna kadar (yaklaşık M.Ö. 3000) olan dönemi Tarih Öncesi Çağlar (prehistorik), yazının bulunuşundan sonraki dönemi Tarih (prehistorik), yazının bulunuşundan sonraki dönemi Tarih ÇaÇağğlarlarıı (historik) olarak iki ana grupta toplar.(historik) olarak iki ana grupta toplar.

PALEOLİTİKPALEOLİTİK(Eski Taş Çağı)(Eski Taş Çağı)

DÖNEM SANATIDÖNEM SANATI

M.Ö.600.000-12.000M.Ö.600.000-12.000

Tarihte bilinen ilk resim örnekleri ise Kuzey İspanya’daki Altamira mağarasında Tarihte bilinen ilk resim örnekleri ise Kuzey İspanya’daki Altamira mağarasında bulunmaktadırlar. bulunmaktadırlar. M.Ö. 16000-9000 yılları arasında yapıldığı tahmin edilen resimler Kuzey İspanya dağlarındaki mağaraların iç kısımlarında yer aldığı için su ve rüzgarın yıkıcı etkilerine maruz kalmamış ve çok az değişiklik geçirmiştir. Duvar resimlerinin yanı sıra araç-gereçler, yemek kalıntıları, ocaklar buradaki yerleşik hayatın işaretleridir. Altamira'nın tavanında yüzlerce hayvan resmi (geyik, yaban domuzu, at) ve işaretler vardır ve çizimlerde bizonların (yaban öküzü) ağırlıkta olması sebebiyle bizonun avcılıkta önemli bir yere sahip olduğu sonucuna ulaşılabilir. 

Ayrıca insanoğlunun doğadan boya elde etmesinin ilk örnekleri de bu mağara resimlerinde görülmektedir. Bu resimler renkli toprak ve kil kullanılarak yapılmış, ayrıca hematit, kömür, demir oksitle renklendirilmiş kil kullanılarak renkler oluşturulmuştur. Resimlerde boyalar kullanılarak yoğunluk farkları, gölgelendirmelerin de yapılmış olması, bazen tek bir hayvanın çiziminde üç rengin kullanılması mağara sanatının çok üstünde bir teknik becerinin işaretidir. 

Altamira Altamira MağarasıMağarası

Altamira MağarasıAltamira Mağarası

Altamira MağarasıAltamira Mağarası

Altamira MağarasıAltamira Mağarası

Lascaux MağarasıLascaux Mağarası Fransa’nın güney batısında bulunan Lascaux Mağarası günümüzden Fransa’nın güney batısında bulunan Lascaux Mağarası günümüzden

17.000 yıl öncesine tarihlenmektedir. Galerilerden oluşan mağara, 250 m 17.000 yıl öncesine tarihlenmektedir. Galerilerden oluşan mağara, 250 m uzunluğunda bir koridor mağaradır.uzunluğunda bir koridor mağaradır.

Lascaux MağarasıLascaux Mağarası

Tarihte bilinen ilk heykel 1908 yılında Avusturya Willendorf’ta bulunmuş Tarihte bilinen ilk heykel 1908 yılında Avusturya Willendorf’ta bulunmuş olan ve Willendorf Venüsü olarak isimlendirilen 11 cm yüksekliğindeki olan ve Willendorf Venüsü olarak isimlendirilen 11 cm yüksekliğindeki heykeldir.heykeldir.Willendorf Venüsü, kireçtaşı malzemeli, y. 11 cm, Viyana Doğa Tarihi Willendorf Venüsü, kireçtaşı malzemeli, y. 11 cm, Viyana Doğa Tarihi Müzesi, M. Ö. 25.000-21.000 arasına tarihlenmektedir.Müzesi, M. Ö. 25.000-21.000 arasına tarihlenmektedir.

MEZOLİTİKMEZOLİTİK(Orta Taş Çağı)(Orta Taş Çağı)DÖNEM SANATIDÖNEM SANATI

M.Ö.12.000-8.000M.Ö.12.000-8.000

İnsan Figürlerinin İnsan Figürlerinin KullanımıKullanımı

Kobistan (Azerbaycan)Kobistan (Azerbaycan)

Zarutkamar-ÖzbekistanZarutkamar-Özbekistan Bhimpetka Bhimpetka (Hindistan)(Hindistan)