Sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlıkla ilgili temel kavramlar

Kayıhan PalaUludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi

Halk Sağlığı Anabilim Dalıkpala@uludag.edu.tr

FAKÜLTEMİZE HOŞ GELDİNİZ• TIP 1011 Halk Sağlığına Giriş

dersinin amacı, Tıp Fakültesi birinci sınıf öğrencilerini halk sağlığı kavramı ile tanıştırmak, onlara sağlık ve sağlık hizmeti kavramlarını tanıtmak ve sağlığı etkileyen etmenler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır.

TIP1011 HALK SAĞLIĞINA GİRİŞ DERSİ PROGRAMI1 21.09.2010 Halk sağlığına giriş Dr.N. Aytekin

2 28.09.2010 Sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlıkla ilgili temel kavramlar

Dr.K.Pala

3 05.10.2010 Sağlığın belirleyicileri Dr.K.Pala

4 12.10.2010 Sağlık politikaları Dr.K. Pala

5 19.10.2010 Demografi ve Sağlık Dr.N. Aytekin

6 26.10.2010 Üreme sağlığı Dr.N. Aytekin

7 02.11.2010 Sağlık Eğitimi Dr.N. Aytekin

8 09.11.2010 Sağlık İletişimi Dr.N. Aytekin

9 23.11.2010 Sağlığı Koruma Dr.E. İrgil

10 14.12.2010 Sağlıkta Teknoloji Kullanımı Dr.E. İrgil

11 21.12.2010 Temel Sağlık Hizmetleri Dr.A.Turkkan

12 28.12.2010 Sağlıkta Eşitsizlikler Dr.A.Turkkan

13 04.01.2011 Çevre ve İnsan Dr.N. Akış

14 11.01.2011 Sağlıkta Ekip Çalışması ve Toplumu Tanıma Dr.N. Akış

“Sağlık” dendiğinde ne anlıyoruz?

• Bireyin yaşamı (Ömür)

– Yaşadığı süre (yıl)

• Hastalık olmaksızın

– Ağrı olmaksızın

• Sakatlık olmaksızın

• Sağlığın korunması• Sağlığın geliştirilmesi• Hastalıkların önlenmesi• Sakatlıkların önlenmesi• Hastalananların etkin

tedavisi• Sakatlıkların

rahabilitasyonu– Tıbbi rehabilitasyon– Sosyal rehabilitasyon

S A Ğ L I K , YALNIZCA HASTALIK YA DA SAKATLIĞIN BULUNMAMASI DEĞİL, AYNI ZAMANDA BEDENSEL,

RUHSAL ve SOSYAL OLARAK TAM BİR “İYİLİK DURUMU”DUR.

İnsanlar geçen yüzyıllarda ortalama olarak kaç yıl yaşıyorlardı?

DOĞUMDA BEKLENEN YAŞAM ÜMİDİ (Life expectancy):

• İnsanların doğduğu andan başlayarak kaç yıl yaşama olasılıklarının olduğunu gösteren sayı.– İstatistiksel yöntemlerle hesaplanır.– En sık kullanılan sağlık düzeyi göstergelerinden

biridir.

AVRUPA

YIL DBYÜ (Yıl)

1800 33,3

1850 36,3

1900 42,7

1950 64,7

1990 74,2

2001 76,8

SAĞLIKLA İLGİLİ BAZI SORULAR:

• Sağlık “hak” mı, “gereksinim” mi?

• “Hasta” mı, “müşteri” mi?

Hak

• Hak, bireyin, diğer insanların kendi hayatlarını yaşama şekline müdahale etmeden, kendi yaşamına yön verme özgürlüğü

• Hukuk düzeninin kişilere tanımış olduğu yetkiler Hak kavramı bireyler arasında “eşitlik” içerir.

İnsan hakları

• Tüm insanların sahip olduğu varsayılan “Temel hak ve özgürlükler”

• İnsan hakları, ırk, din, dil ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm insanların yararlanabileceği haklardır. Bu hakları kullanmakta herkes eşittir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi

Gereksinim

• İnsanların maddi ve kültürel varlıklarını sürdürmek ve geliştirmek için çeşitli mal ve hizmetlere karşı duydukları istek bu isteğin yarattığı gerginlik ya da açlık. Gereksinim kavramı bireyler arasında “farklılık”

içerir.

Gereksinimin iki temel özelliği:

• Tatmin edildikçe şiddeti azalır.

• Belli sınırlar içinde birbirlerinin yerine

geçebilir.

DSÖ ANAYASASI, 1947

S a ğ l ı k; Irk, din, dil, politik inanç,

ekonomik ve sosyal durum ayrımı gözetilmeksizin doğuşta kazanılan temel bir haktır.

Hükümetler, kendi halklarının sağlığından sorumludur.

Sağlık hakkı

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, 1948

Sağlık hizmetinden yararlanan kişi

Hasta mı, müşteri mi?

Hasta mı, müşteri mi?

Kapitalist sistemde müşteri

“parası olan” ve

“parası kadar alış veriş yapabilme özelliğine

sahip olan kişi” anlamına gelmektedir.

Hasta mı, müşteri mi?

Sağlık hizmeti alması gereken kişiye “Müşteri” dendiği zaman ortaya çıkan iki önemli sonuç şudur:

“Parası olmayan sağlık hizmeti alamaz” “Parası olan da ancak parasının yettiği hizmeti

satın alabilir”

Sağlık hakkı nasıl ele alınmalı?

Sağlık hakkının bileşenleri nelerdir?

“Sağlık hakkı”nın bileşenleri

Sağlığın bir hak olarak kabul edilmesi Standartlar (Yasal düzenlemeler, rehberler, etik

değerler ve protokoller) Araştırma ve geliştirme (Ekonomik, sosyal ve

kültürel konular) Sağlık durumu analizi Kapsayıcı ulusal sağlık planı

“Sağlık hakkı”nın bileşenleri

Her türlü ayrımcılığı reddetme Saydamlık Kültürel farklılıklara saygı Kalite Katılım (politika oluşturulması, uygulama ve

hesap verebilirlik) Ulusal finansman (hakkaniyet ve kanıta dayalı)

“Sağlık hakkı”nın bileşenleri

Uluslar arası boyut (İşbirliği, eşgüdüm) Sağlık insan gücü Sağlıkla ilgili bilgilendirme Sağlığın geliştirilmesi İlaçlar Sektörler arası işbirliği Kamu tarafından yürütülen sağlık eğitimi Değerlendirme, izleme, hesap verme, düzeltme.

Sağlık hizmetleri• Halkın sağlık alanındaki

istek ve gereksinimlerini karşılamak amacıyla ülke düzeyinde örgütlenmiş kurumlarca yapılan hizmetler.

TIBBIN BİLEŞENLERİ

1. Tıbbi bilginin üretimi– Araştırma

2. Tıp eğitimi– Planlama– Yetiştirme– İstihdam

3. Sağlık hizmeti – Koruyucu– Tedavi edici• I.Basamak• II.Basamak• III.Basamak

– Esenlendirici

Hekimliğin amacı

• “Şu yaşanası dünyada, kişinin, olanakların elverdiği ölçüde uzun bir yaşamı, sağlık, mutluluk ve verimli bir çalışma içinde sürdürebilmesini sağlamaktır.”

Prof.Dr.Rahmi Dirican(1928-2010)

SAĞLIK HİZMETİ SUNMA ANLAYIŞI

ÇAĞDAŞ HEKİMLİK UYGULAMALARI

GELENEKSEL HEKİMLİK UYGULAMALARI

SAĞLIK HİZMETİ ANLAYIŞI

Öncelik : Hastalıkların tedavi edilmesi

GELENEKSEL HEKİMLİK Ç A Ğ D A Ş H E K İ M L İ K

Öncelik: Sağlığın korunması ve geliştirilmesi

Hastalanınca hizmet sunumu Herkese sürekli hizmet

Sunum hekim ağırlıklı

Uzman hekim kullanımı ağırlıklı

Toplum pasif konumda

Sağlıktan yalnızca sağlık sektörü sorumlu

“Ekip” anlayışı

Genel pratisyenlere ağırlık

Toplum katılımı

Sektörler arası işbirliği

GelirDüzeyi (Hizmet sunucuları)

A

E

Sağlık hizmeti

gereksinimi

Kişi başına sağlık kuruluşuna başvuru (2008)-Güneydoğu Anadolu : 4,97- Batı Marmara : 7,31

Sağlık hizmeti sunumu

Sağlığın ticareti

Sağlık, ticari bir mantıkla ele alındığı her zaman, temel bir insan hakkı olmaktan çıkar; parası olanın ancak parası kadar satın alabildiği bir meta biçimine dönüşür ki, bugün karşı durulması gereken asıl tehdit bu durumdur.

“İYİ HEKİMLİK” DEĞERLERİMesleki bağımsızlığını korumakMeslektaşları ile iyi ilişkiler kurmakHer zaman bilimsel bilgiyi kullanmakAyrım yapmadan hizmet sunmakKişi özerkliğine saygı göstermekDürüstlük (doğruyu/gerçeği söylemek) İnsanın yaşam, sağlık ve onuruna saygı ve özen göstermekHasta yararını her zaman kendi (ya da kurumsal) çıkarının önünde tutmakMesleki gizliliği korumak, özel yaşama saygı göstermekKaynakların adil ve verimli kullanımına dikkat etmek, kurumsal düzeyde

bunu talep etmekÇıkar çatışmasının ayırdına varabilmek ve kaçınmakTemel olarak toplumun sağlık hakkını, özel olarak sağlık hizmetine erişim

hakkını gözetmekHizmet sunarken sağlığın belirleyicilerini ve toplumsal/kültürel koşulları

dikkate almak