T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

RİSKLİ YAPILAR VE KENTSEL DÖNÜŞÜM ÇALIŞMALARI, TUNCELİ ÖRNEĞİ

Özcan KINAŞ

Danışman Dr. Öğr. Üyesi Mehmet FENKLİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ YAPI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

ISPARTA-2019

© 2019 [Özcan KINAŞ]

TAAHHÜTNAME

Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim.

Özcan KINAŞ

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

İÇİNDEKİLER ..................................................................................................................................... i ÖZET ................................................................................................................................................... iii ABSTRACTS ...................................................................................................................................... iv TEŞEKKÜR ......................................................................................................................................... v ŞEKİLLER DİZİNİ ........................................................................................................................... vi ÇİZELGELER DİZİNİ ..................................................................................................................... vii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ................................................................................. viii 1. GİRİŞ................................................................................................................................................ 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ ................................................................................................................... 3 3. MATERYAL VE YÖNTEM ...................................................................................................... 10

3.1. Materyal .............................................................................................................................. 10 3.1.1. Türkiye’de Deprem Tarihine Bir Bakış ........................................................... 10 3.1.2. Tunceli İli.................................................................................................................... 13

3.1.2.1. Tunceli ili ve çevresinde deprem riski .................................................... 14 3.1.2.2. Bölgenin tektonik özellikleri ve aktif faylar .......................................... 15

3.1.2.2.1. Bölgenin depremselliği ve 08.03.2010 Kovancılar depremi 16 3.1.2.2.2. Bölgenin depremselliği ve 2003 Pülümür depremi ................. 17

3.1.3. Kent .............................................................................................................................. 18 3.1.3.1. Kentsel dönüşüm ............................................................................................. 18 3.1.3.2. Türkiye’de kentsel dönüşümün yasal dayanakları ............................ 19 3.1.3.3. Kentsel dönüşümün hedefleri .................................................................... 19 3.1.3.4. Kentsel dönüşümde kullanılan uygulama biçimleri .......................... 20 3.1.3.5. Kentsel dönüşümün tarihsel gelişimi ...................................................... 21 3.1.3.6. Dünyada ve Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları ................. 22

3.1.4. Dünyadan Kentsel Dönüşüm Projesi Uygulamaları ................................... 23 3.1.4.1. Hiroşima – Danbara kenti kentsel dönüşüm projesi (Japonya) .... 23 3.1.4.2. Trafalgar meydanı kentsel dönüşüm projesi (İngiltere) ................. 24 3.1.4.3. Postdam meydanı kentsel dönüşüm projesi (Almanya) .................. 25 3.1.4.4. La Defense kentsel dönüşüm projesi (Fransa) .................................... 26 3.1.4.5. Guangzhou Pearl nehri kentsel dönüşüm projesi (Çin) ................... 27 3.1.4.6. Solidere ( Beyrut Tarihi Kent Merkezi) kentsel dönüşüm projesi

(Lübnan) ............................................................................................................. 28 3.1.4.7. Rio kenti gecekondu sağlıklaştırma programı (Brezilya) ............... 30

3.1.5. Yapı ............................................................................................................................... 31 3.1.5.1. Riskli yapı ........................................................................................................... 32 3.1.5.2. Riskli yapı tespiti ............................................................................................. 32

3.1.5.2.1. Riskli yapı tespiti için gerekli belgeler .......................................... 32 3.1.5.2.2. Riskli yapıların tespit edilmesine yetkili kuruluşlar ................ 32

3.2. Metot .................................................................................................................................... 33 3.2.1. Riskli Yapıların Tespit Edilmesine (RYTE’ Ye) Göre Yapılarda Riskli

Yapı Tespit Raporu ................................................................................................ 33 3.2.1.1. RYTE’ ye yığma yapılarda riskli yapı tespit raporu ........................... 33

3.2.1.1.1. RYTE ve DBYBHY göre riskli yapı analizi ..................................... 33 3.2.1.1.2. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli ..... 33 3.2.1.1.3. Taşıyıcı duvar malzemesinin belirlenmesi .................................. 34

ii

3.2.1.1.4. Yığma binaların taşıyıcı sistem ve malzeme özelliklerinin belirlenmesi ........................................................................................... 34

3.2.1.1.5. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi ...... 37 3.2.1.2. RYTE’ ye göre ahşap, kerpiç ve taşıyıcı özelliği olmayan

yapılarda riskli yapı tespit raporu ........................................................... 38 3.2.1.2.1. RYTE ve DBYBHY göre riskli yapı analizi ..................................... 38 3.2.1.2.2. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi ...... 38

3.2.1.3. RYTE’ye göre betonarme yapılarda riskli yapı tespit raporu ........ 39 3.2.1.3.1. Yapı fotoğrafları ve uydu fotoğrafı .................................................. 39 3.2.1.3.2. Bilgi Düzeyi Katsayısı ........................................................................... 39 3.2.1.3.3. Kritik katın belirlenmesi ..................................................................... 39 3.2.1.3.4. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli ..... 40 3.2.1.3.5. Tahribatlı olarak donatı tespiti (RYTE 3.2) ................................. 41 3.2.1.3.6. Tahribatsız olarak donatı tespiti ..................................................... 41 3.2.1.3.7. Tahribatsız olarak beton dayanımı tespiti (RYTE 3.2) ........... 42 3.2.1.3.8. Tahribatlı olarak beton dayanımı tespiti ..................................... 43 3.2.1.3.9. Karot alınması ve donatı tespitinin fotoğraflanması ............... 45 3.2.1.3.10. Karot alınan ve donatı tespiti yapılan elemanların rölöve

üzerinde işlenmesi .............................................................................. 46 3.2.1.3.11. Riskli yapı tespit raporuyla alakalı, bütün rapor, analiz ve

fotoğraflar CD ortamında verilmeli .............................................. 47 3.2.1.3.12. Riskli Yapı Tespitinin A.R.A.A.D.NET Sistemine İşlenmesi . 52

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ..................................................................................................... 53 4.1. 2013-2017 Yılları Tunceli Bölgesinde Riskli Yapılar İncelenmesi

(Örnek Çalışma) ............................................................................................................... 53 5. SONUÇLAR ve ÖNERİLER .................................................................................................... 58 KAYNAKLAR .................................................................................................................................. 59 ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................................... 62

iii

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

RİSKLİ YAPILAR VE KENTSEL DÖNÜŞÜM ÇALIŞMALARI,

TUNCELİ ÖRNEĞİ

Özcan KINAŞ

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Yapı Eğitimi Ana Bilim Dalı

Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet FENKLİ

Türkiye’de meydana gelen depremler ve depremlerin neden olduğu can ve mal kayıplarının minimum seviyeye düşürülmesi için riskli yapıların tespit edilmesi gereklidir. Çalışmada Tunceli İli örnek seçilerek riskli yapılar tespit edilmiş ve mevcut durum değerlendirilmiştir. Çalışma bölge insanının gelecekte yaşayabileceği olası can ve mal kaybının önüne geçmesi yönünden önemlidir. Bu amaçla, Çevre Şehircilik Bakanlığı Altyapı ve Kentsel dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğünün çıkardığı Afet riski altındaki Alanların Dönüştürülmesi hakkındaki kanun kapsamında Tunceli ilinde halkının istekleri doğrultusunda mevcut yapı stoku içindeki yapıların risk tespiti oranları belirlenmiş ve belirlenen bu oranlara bakılarak risk değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışma alanı olarak Tunceli merkez ve ilçeleri Hozat, Pertek, Çemişgezek, Nazimiye, Pülümür, Mazgirt ve Ovacık ilçeleri seçilmiştir. Yapılan tespitler sonucunda risk oran değerlerine bakarak mevcut yapıların güçlendirme çalışması yapılmasına ya da yıkılıp yerlerine yeni projeler uygulanmasına karar verilmiştir. Betonarme, yığma ve kerpiç yapıların tamamı riskli tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Betonarme, deprem, karot, kentsel dönüşüm 2019, 62 Sayfa

iv

ABSTRACTS

M.Sc. Thesis

RISKED BUILDINGS AND URBAN TRANSFORMATION WORKS,

TUNCELI SAMPLE

Özcan KINAŞ

Süleyman Demirel University Graduate School of Natural and Applied Sciences

Building Education

Supervisor: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet FENKLİ

The work is important in terms of preventing the future of the people in the region, In order to determine the risky structures for decreasing the life and goods caused by earthquakes and to the minimum level, it was evaluated that risky structures were determined by selecting Tunceli samples. For this purpose, the Ministry of Environment and Urbanization General Directorate of Urban Infrastructure and Urban Transformation Services for the purpose of the transformation of areas under the risk of disaster in the scope of the disaster in the province of Tunceli in accordance with the wishes of the people in the existing building stock the risk assessment rates of the structures determined by looking at the rate of risk assessment was made. As the study area, the districts and districts of Tunceli were selected as Hozat, Pertek, Çemişgezek, Nazimiye, Pülümür Mazgirt and Ovacik. As a result of the determinations made, it was decided that the existing structures will be strengthened or new projects will be applied in the places they are considered. Reinforced concrete, yigma and mud brick structures were found to be risky. Key Words: Reinforced concrete, earthquake, coring, urban transformation 2019, 62 Pages

v

TEŞEKKÜR

Bu araştırma için beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile aşmamda yardımcı olan değerli danışmam hocam Dr. Öğr. Üyesi Mehmet FENKLİ’ye teşekkürlerimi sunarım. FYL 2018-6740 No’lu Proje tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı’na teşekkür ederim. Tezimde bana yardımcı olan Tunceli Çevre Şehircilik Bakanlığı Çalışanlarına teşekkür ederim. Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme ve eşime sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.

Özcan KINAŞ ISPARTA, 2019

vi

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa

Şekil 3.1. Türkiye diri fay haritası ......................................................................................... 10 Şekil 3.2. Tunceli ili deprem haritası .................................................................................... 15 Şekil 3.3. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli ........................ 34 Şekil 3.4. Yığma binada kullanılan yapı malzemesi ........................................................ 34 Şekil 3.5. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi ......................... 37 Şekil 3.6. RYTE’ ye göre ahşap, kerpiç ve taşıyıcı özelliği olmayan yapılarda

riskli yapı tespit raporu ......................................................................................... 38 Şekil 3.7. Yapı fotoğrafları ve uydu fotoğrafı ..................................................................... 39 Şekil 3.8. Kritik katın belirlenmesi ........................................................................................ 40 Şekil 3.9. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli ........................ 40 Şekil 3.10. Tahribatlı olarak donatı tespiti (RYTE 3.2) ................................................. 41 Şekil 3.11. Tahribatsız olarak donatı tespiti ...................................................................... 41 Şekil 3.12.Tahribatsız olarak beton dayanımı tespiti .................................................... 43 Şekil 3.13. Tahribatlı olarak beton dayanımı tespiti ...................................................... 44 Şekil 3.14. Karot alınması ve donatı tespitinin fotoğraflanması ............................... 45 Şekil 3.15. Karot alınan ve donatı tespiti yapılan elemanların rölöve üzerinde

işlenmesi ................................................................................................................... 46 Şekil 3.16. Kritik kat, kolon perdelerinin risk sınır kontrolü...................................... 50 Şekil 3.17. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi ...................... 52

vii

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa

Çizelge 3.1. Türkiye’de meydana gelen önemli depremler ......................................... 12 Çizelge 3.2. Tunceli ve çevresinde görülen önemli depremler .................................. 16 Çizelge 3.3. Çeşitli Kurumlarca depremin yeri, büyüklüğü ve derinliğine

ilişkin Bilgiler ........................................................................................................ 17 Çizelge 3.4. RYTE ve DBYBHY Göre Riskli Yapı Analizi ................................................. 33 Çizelge 3.5. Serbest Basınç dayanımı bilinmeyen duvarların basınç emniyet

gerilmeleri .............................................................................................................. 35 Çizelge 3.6. Narinlik oranına göre emniyet gerilmeleri için azaltma katsayıları 35 Çizelge 3.7. Duvarların çatlama emniyet gerilmesi ........................................................ 35 Çizelge 3.8. τem=τo+µ*σ değerleri .......................................................................................... 36 Çizelge 3.9. Yığma duvarların kat kesme kapasite kontrolü ....................................... 36 Çizelge 3.10. Kayma Kapasite Kullanım Oranı Durum .................................................. 36 Çizelge 3.11. Binalar İçin Bilgi Düzeyi Katsayıları .......................................................... 39 Çizelge 3.12. Tahribatsız olarak donatı tespiti ................................................................. 41 Çizelge 3.13. Duvarların çatlama emniyet gerilmesi ..................................................... 43 Çizelge 3.14. Beton basınç dayanımı .................................................................................... 44 Çizelge 3.15. Riskli Yapı Tespit Analiz ................................................................................. 47 Çizelge 3.16. Hareketli yük aktarım katsayısı .................................................................. 47 Çizelge 3.17. Kritik kat duvar etkileri değerlendirmesi ................................................ 48 Çizelge 3.18. Kritik kat kolonları sınır değerleri.............................................................. 48 Çizelge 3.19. Kritik kat duvar etkilerinin değerlendirmesi ......................................... 49 Çizelge 3.20. Riskli binaların tesbiti yönetmeliğine göre yapının kontrolü .......... 50 Çizelge 3.21. kat kesme kontrolü ........................................................................................... 50 Çizelge 3.22. Riskli binaların tespiti yönetmeliğine göre yapının kontrolü .......... 51 Çizelge 3.23. sınır değer kontrolü ......................................................................................... 51 Çizelge 4.1. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2013- 31.12.2013

tarihleri arasında 13 yapının risk tespit analizi ...................................... 53 Çizelge 4.2. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2014- 31.12.2014

tarihleri arasında 60 yapının risk tespit analizi ...................................... 54 Çizelge 4.3. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2015- 31.12.2015

tarihleri arasında 56 yapının risk tespit analiz ........................................ 55 Çizelge 4.4. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2016- 31.12.2016

tarihleri arasında 32 yapının risk tespit analizi ...................................... 56

viii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

Asx :x yönünde deprem katılım oranı Asy :y yönünde deprem katılım oranı BAF :Batı Anadolu Fay Hattı cm :Santimetre cm2 :santimetre kare DAF :Doğu Anadolu Fayı fem :Basınç emniyet gerilmesi Hz :Frekans I :Bina bilgi katsayısı KAF : Kuzey Anadolu Fayı m :Metre mm :Milimetre Mpa :basınç dayanımı N :Newton Ra :Kat Kesme RYTE :Riskli Yapıların tespit edilmesine S :Periyot To :Duvar çatlama emniyet gerilmesi TOKİ : Toplu Konut İdaresi Başkanlığını, TS :Türk standartları TSE : Türk Standartları Enstitüsü σ :Gerilme

1

1. GİRİŞ

Türkiye’de son 70 yılda çeşitli doğal olaylarından hasar gören konut sayısı

650.000 civarındadır. Bu toplamın %67’sı depremlerden; %15’i su

baskınlarından, %9’u yer kaymalarından, %7’si kaya düşmelerinden ve %2’si

meteorolojik olaylardan (çığ düşmesi vb.) kaynaklıdır. Bu doğal afetlerden en

önemli olanı depremlerdir. Türkiye topraklarının % 98’i deprem riski

altındadır. Ülkemizde meydana gelen depremler gelişmiş ülkelere oranla daha

fazla yıkım ve can kaybına sebep olmaktadırlar.

Doğal afetlerde, can ve mal kayıpların önlenmesi için yapıların risk tespitlerinin

yapılması gerekmektedir. Tespit edilen yüksek riskli yapıların yıkılıp yerine

depreme dayanıklı yapılar tasarlanmalıdır. Risk oranı az olan yapıların

güçlendirme yapılarak depreme karşı daha dayanıklı yapılara dönüştürülerek

oluşabilecek can ve mal kayıplarının önüne geçilmelidir.

Yerleşim yerleri, özellikle kentler, toplumsal yaşam mekânları olarak birer canlı

organizmaya benzetilebilir. Dolayısıyla her canlı organizma gibi zaman geçtikçe

yaşlanır ve yıpranırlar. Dünyada ve ülkemizde, kentlerin yenilenmesi ve tekrar

yaşanır hale gelmesi amacıyla kentsel dönüşüm modelleri planlanır ve

uygulanır.

Avrupa ve Amerika’da 19. yüzyılın başlarından itibaren kentsel planlamada bir

uygulama aracı olarak kullanılan kentsel dönüşüm; zaman içinde farklı

uygulamalara sahne olmuştur. Tarihi doku korunarak geniş cadde ve

meydanların açılmasını içeren ilk uygulama örneklerinden, ütopist modellere;

sosyal konut üretme amaçlı yenileme operasyonlarından, yakın zamanda

uygulanan büyük ölçekli kentsel projelere kadar kentsel dönüşüm uygulamaları

sonuçları itibariyle büyük nüfus gruplarının yerinden edilmesi, sosyal dışlanma

gibi birçok soruna neden olmuştur.

Türkiye'de ise Kentsel dönüşüm Riskli yapı stoku ortadan kaldırarak, modern,

insan yaşamına uygun ergonomik yapılar tasarlanabildiği gibi insanı ve toplumu

2

dışlayan, yalnızca yapı stokunu arttırarak kentsel rantı arttıran bir araca

dönüşebilir. kentsel planlama, kentsel alanların yalnızca genişletilmesini

kolaylaştıran, yatırımların bu amaçla yönlendirilmesini sağlayan bir anlayıştan

uzak durulmalıdır.

Çalışma Giriş ile birlikte beş bölümden oluşmuştur. İkinci bölümde konu ile ilgili

yapılmış önceki bilimsel çalışmalara yer verilmiş, üçüncü bölümde materyal ile

uygulanan yöntemler tanımlanmış, dördüncü bölümde araştırmadan elde edilen

bulgular sunulmuş ve benzer çalışmalar ile sonuçları tartışılmış, beşinci

bölümde ise ulaşılan sonuçlar özetlenerek önerilerde bulunulmuştur.

3

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Arpat ve Garoğlu (1972)’na göre, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat

Bölümü’nde kalan incelme alanı tektonik açıdan Doğu Anadolu Fayı (DAF) ile

Karakoçan Fayı’nın kesişme noktasında yer almaktadır. DAF, Arap-Afrika

levhası ile Avrasya levhası arasındaki kıta kıta çarpışması sonucu Kuzey

Anadolu Fayı (KAF) ile birlikte ortaya çıkmış bir transform faydır. DAF,

Karlıova-Antakya arasında kuzey doğu –güney batı doğrultusunda, toplam 580

km uzunluğunda ve sol yanal atımlıdır.

Eyidoğan (1988), Batı Anadolu Fay Hattı (BAF)’nın Ege Bölgesi’nde ve Güney

Marmara çöküntü alanlarının kenarlarında yer aldığını belirtmiştir. Büyük

Menderes, Küçük Menderes ve Gediz Grabenleri İzmir Körfezi kıyıları, Bakırçay

Grabeni, Edremit Körfezi kıyıları, Ulubat ve Manyas Gölleri, Bursa, Yenişehir,

İnegöl, İznik depresyonlarının oluşumuna neden olan faylar bu kuşakta yer alır.

Doğu-batı doğrultusunda uzanan ve yaklaşık 1500 km uzunluğunda olan Kuzey

Anadolu Fayı (KAF) tarafından oluşturulmaktadır. KAF’nin yaklaşık 200 km’lik

kısmı ise Marmara Denizi içindedir. KAF İzmit Körfezi’nin doğusunda 3 ana dala

ayrılarak Marmara bölgesine ilerler. Bu 3 ana kırık hattının ayırmış olduğu

yerkabuğu blokları sağ-sol ve yukarı-aşağı yönlü hareketler yaparlar. Jeolojik ve

sismolojik çalışmalar sağ-sol yönlü hareketlerin yılda 2-2,5 cm’ye kadar

eriştiğini saptamıştır. Marmara bölgesinde yerkabuğu deformasyonları yılda 7,0

mm’lik hızla kuzey-güney yönünde açılmakta, 10 mm’lik hızla sıkışmakta ve 20

mm’lik bir hızla sağ yönlü faylanma şeklinde meydana gelir.

Tombul (1990) tarafından, DAF, tarihsel ve aletsel dönemde yıkıcı özelliklerde

büyük depremler üretmiş olup tarihsel dönemlerde fay zonuna yakın

yerleşmelerde büyük can kayıpları yaşandığı ve yıkımlar meydana geldiği

belirlenmiştir. Bu depremlerin büyük bölümünün magnitüd değeri 5-7 arasında

değişmektedir. İnceleme alanı ve çevresinde geçmişte önemli depremlerin

yaşandığı ve gelecekte de şiddetli depremlerin görülebileceği yapılan diğer

çalışmalarda ortaya konulmuştur.

4

İlhan (2000)’a göre, ölçüm yapılacak yüzey temiz, düz ve kuru bir satıh

olmalıdır. Bunun için beton yüzeyi boya, yağ, toz gibi maddelerden arındırılarak

düzgün bir hale getirilmelidir. Temizleme işlemi çekiç ile birlikte verilen

zımpara taşı ile yapılabilir. Hiçbir şekilde sıva üzerinden ölçüm alınmamalıdır.

Mevcut bir betonun karakteristik basınç dayanımının tespiti, en gerçekçi olarak,

betondan karot numunesi alınıp bu numunenin serbest basınç deneyine tabi

tutulmasıyla yapılabilmektedir. Ancak karot numunesi alımı mevcut yapıyı

tahrip ettiğinden en son tercih edilmesi gereken ve mutlaka ehil kişiler

tarafından yapılması gereken bir yöntemdir.

Akçay (2000)’a göre, yapıdan alınan karot numunesi ile betona ait yoğunluk, su

emme, alkali agrega reaktivitesi, çekme dayanımı ve benzeri bilgilerde elde

edilebilir.

Roberts (2000)’e göre dönüşüm, faaliyet alanı ve doğası gereği mevcut şehrin

yapısına ve burada yaşayan insanların fiziksel, sosyal ve ekonomik geleceği

üzerine ve buna bağlı olarak da kentin bütün geleneklerine etki edebilmektedir.

Bu nedenle, bütün planlama çalışmalarında, sosyologlar, ekonomistler,

mühendisler, mimarlar, plancılar ve peyzaj mimarları gibi farklı disiplinlerin

birlikte çalışması gerekmektedir. Kentsel dönüşüm, beş temel amaca hizmet

etmek üzere tasarlanmalıdır:

Kentin fiziksel koşulları ile toplumsal problemleri arasında doğrudan bir

ilişki kurulmasıdır. Kentsel alanların çöküntü alanı haline gelmesindeki en

önemli nedenlerden birisi toplumsal çökme ya da bozulmadır. Kentsel dönüşüm

projeleri, temelde toplumsal bozulmanın nedenlerini araştırmalı ve bu

bozulmayı önleyecek önerilerde bulunmalı.

Kentsel dönüşüm; kent dokusunu oluşturan birçok öğenin fiziksel olarak

sürekli değişim ihtiyacına cevap vermelidir. Bir başka deyişle, kentsel dönüşüm

projeleri kentin hızla büyüyen, değişen ve bozulan dokusunda ortaya çıkan yeni

5

fiziksel, toplumsal, ekonomik, çevresel ve altyapısal ihtiyaçlara göre, kent

parçalarının yeniden geliştirilmesine olanak sağlamalı.

Kentsel refah ve yaşam kalitesini artırıcı bir ekonomik kalkınma

yaklaşımını ortaya koymalı.

Fiziksel ve toplumsal bozulmanın yanı sıra, kentsel alanların çöküntü

bölgeleri haline gelmelerinin en önemli nedenlerinden birisi, bu alanların

ekonomik canlılıklarını yitirmesidir. Kentsel dönüşüm projeleri fiziksel ve

toplumsal çöküntü alanları haline gelen kent parçalarında ekonomik canlılığı

yeniden getirecek stratejileri geliştirmeyi ve böylece kentsel refah ve yasam

kalitesini artırmayı amaçlamalı.

Kentsel alanların en etkin biçimde kullanımına ve gereksiz kentsel

yayılmadan kaçınmaya yönelik stratejilerin ortaya koyulmasıdır. Kentsel

Dönüşüm projelerinde bölgenin sorunlarının ve potansiyellerinin niteliğine

bağlı olarak, bu hedeflerden biri veya bir kaçı ön plana çıkabilmektedir.

Sasaki (2002)’ye göre, dünyada ve Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları

incelendiğinde; Guangzou kenti kentleşme hızı dünyadaki her yerden çok daha

fazla olan Pearl Nehri deltasının merkezinde yer alır ve dünyadaki birçok

endüstriye ev sahipliği yapar. Bu endüstrileşmiş bölgeye doğru hızlı bir

dönüşüm oluşmuştur. Bu dönüşümün sonucunda kentte arazi kullanımı ve

çevresel kaynaklar açısından büyük bir baskı oluşturmaktadır. Bu baskıya

karşılık devlet burada bölgesel bir planlama safhası oluşturmuştur. Böylece

deltanın gelişimi daha iyi koordine edilecektir. Bu safha sonucunda kentin

Güneydoğusunda 370 kilometrekarelik bölgede 65 kilometre uzunluğundaki

Pearl Nehri boyunca tarım alanları, köyler, tarihi bölgeler ve adalar

oluşturulmuştur.

Gürler (2003)’e göre, kentsel dönüşüm uygulamaları ilk olarak, 19. yüzyılda

Avrupa’da yaşanan kentsel büyüme hareketleri sonucunda, bazı bölgelerin

yıkılıp yeniden yapılması (kentsel yenileme) şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu

6

dönemde kamu sektörü yönetimli Şişman ve Kibaroğlu liderlik modeli ile

gerçekleştirilen kentsel dönüşüm süreçleri iki farklı temele dayanmaktadır.

Bunlar 1851’de İngiltere’de çıkarılmış olan ve kentsel politikalar üreten Konut

Kanunu ve 1851 ile 1873 yılları arasında Fransa’da, Paris kenti için gelişim

müdahaleleri gerçekleştiren Haussmann’ın operasyonlarıdır.

Douaidy (2003), 15 yıllık iç savaş döneminde hasar görmüş veya tamamen yok

edilmiş olan Beyrut’un geleneksel kent merkezinin yeniden inşası için objektif

bir proje geliştirmiştir. Sonuç olarak, projeyle bölgede ticari hareketliğin

arttırılması, Lübnan’ın kalbi olan başkentin yeniden şekillenmesi ve kent

bağlamında bölgede önemli bir konuma ulaşılması hedeflenmiştir.

Ersoy (2004)’a göre, La Défense bölgesindeki kentsel dönüşüm projesinin

yüksek binaları yaygınlaştırması, geleneksel yol dokusunu ortadan kaldırması,

yaya ve otomobil akışını birbirinden ayrılması şeklinde üç temel ilkesi

bulunmaktadır.

Epöztürk (2004), nehir, dağ, orman ve çeltik ekosistemlerinin birbiriyle

bağlantılı olduğunu belirtmiştir. Çalışmasında, Nehir kenti olgusunu oluşturmak

amacıyla, Pearl River ve çevresindeki nehirleri, geliştirmeyi planlamıştır.

Dünyada gözde bir bahçe ve su ekosistemi elde etmek amacıyla kırsal ve kent

arasında ortak bir yaşamı önermiştir. Geleneksel çeltik tarlaları ve balık

çiftliklerinin su ihtiyacını karşılayan su iletim yolları ile nehir boyunca uzanan

yerleşim alanlarının bütünlüğüne vurgu yapılmıştır.

Tadmori (2004) tarafından, Beyrut merkez bölgesinin geliştirilmesi ve yeniden

yapılanması amacıyla bölgedeki mülkiyet hakkı sahipleriyle yatırımcıların

ortaklığında oluşan SOLIDERE (The Lebanese Campany for Development and

Reconstruction of the Beirut Central District s.a.l) adında bir Lübnan anonim

şirketinin kurulduğu ifade edilmiştir.

Eres (2004)’e göre, Lübnan’ın savaş sonrası ulus olma yolundaki çabalarıyla

çelişmektedir. Bu bağlamda temel konulardan biri de kentin sosyal dokusunun

7

bütünleştirilmesidir. Bunu sağlamanın en iyi yolu olarak da, kent merkezinin;

yenilenerek kentin doğu ve batı tarafının birbirine bağlanması, merkezin,

ticaretin yanı sıra sosyal ve kültürel aktivitelerle de tüm kentlileri buraya

çekmesi ve böylece kentin yakasında yaşayanların burada bir araya gelmesi

hedeflenmiştir.

Kayalar (2006)’a göre, Trafalgar meydanı, Londra’nın en hareketli ve bilinen

kamusal alanlarından birisidir. 1805 yılnda Trafalgar savaşının anısına yapılmış

olan meydan, günümüzde politik toplantılar, yeni yıl kutlamaları, sivil toplum

örgütlerinin çalışmaları gibi çeşitli aktivite ve organizasyonların yapıldığı bir

odak noktası haline gelmiştir. Trafalgar meydanı trafik yollarıyla çevreli bir ada

gibi düzenlenmiş olması, her zaman yaya geçişlerini ve meydanla kentlinin

ilişkisini engelleyici bir unsur olmuştur. Bu işgal hem meydanın tarihi önemini

ve özelliğini yitirmesine neden olmuş hem de kentlilerin ve turistlerin mekanı

kullanma eğilimini azaltmıştır.

Demirsoy (2006) tarafından, mekanın tüm yayalar tarafından kolay erişilebilir

olması, meydanın tüm mekanlarının belli ölçüde kullanılmasının sağlanması, yıl

içinde meydanın Londralılar ve ziyaretçiler tarafından günlük kullanımının

sağlanması ve meydana gelecekte onun kullanımından çıkarım sağlayacaklar

için yeterli mekanın olmasının sağlanması için kentsel dönüşüm projesi

hazırlanmıştır. Projenin diğer hedefleri arasında meydanın ana kamusal alan

olarak düzenlenmek, bina, heykel ve boş alanlarla mekansal organizasyonunun

kurulması ile mekanı eğlenceli ve kullanabilir kılmak ve tarihi çevrelerin kalıcı

çağdaş kentsel aktivitelerle donatmak da mevcuttur. Proje örgütlenme

modelinin kurulmasında kamu ve özel sektör ile sivil toplum örgütleri birlikte

rol almışlardır. 1996’da Westminister Şehir Konseyi ve Büyük Londra Otoritesi,

projeyi başlatmıştır. Daha sonra Kültür, Medya ve Spor Departmanı (DCMS),

İngiliz Mirası ve Londra Hükümet Ofisi’nin içinde bulunduğu komite projeyi

devam ettirmiştir. Proje Londra Ulaşım İdaresi ve Heritage Lotter Fund

tarafından finanse edilmiştir.

8

Sekmen (2007) tarafından, birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de, özellikle

1980 sonrası büyük ölçekli ulusal ve uluslararası sermayenin kar güdüsünün ön

planda olduğu konut projeleri sonucunda, kentlerin gereksiz yayılmasına,

kültürel, tarihi ve doğal zenginliklerin tahribine, ekonomik, toplumsal ve

çevresel sürdürülebilirlik ilkesine karşı, kamu kaynaklarının verimsiz

kullanımına, aynı zamanda israfına, yerele özgü olmayan, toplumsal eşitsizliği,

dışlamayı ve kutuplaşmayı artıran kentsel mekanların türemesine yol açtığı

bildirilmiştir.

Bu sebeplerle oluşan kentsel mekanlar dönüşüme ve yenilenmeye ihtiyaç

duymaktadır. Ülkemizde hemen hemen her ilde düzenli kent gelişimine

uymayan, teknik altyapı ve diğer donatılardan yoksun, ekonomik olarak zayıf ve

sosyal olarak çöküntü çerisinde olan suç oranlarının yükseldiği alanlar

mevcuttur. Bu alanlar gerçek anlamda kentsel dönüşüme ihtiyaç duymaktadır.

Ülkemizde 1980’lerde kent merkezleri ve gecekondu bölgelerinde dönüşüm

kavramı gündeme gelmiştir. 1984 yılında, 2981 sayılı “İmar ve Gecekondu

Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar

Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkındaki Kanun”, gecekondu

dönüşüm sürecinde önemli rol oynamıştır. Söz konusu kanun ile gecekondu

alanları için ıslah imar planları yapma imkanı doğsa da, sonuçta gerçekleştirilen

kentsel dönüşümler, fiziksel dönüşümün ötesine geçememiştir. 1980’lerin

sonunda, ıslah imar planlarının yanı sıra kentsel dönüşüm projeleri de

belediyelerin gündeminde yer almaya başlamıştır. Dikmen Vadisi Kentsel

Dönüşüm Projesi, gecekondu bölgeleri için hazırlanan ilk kentsel dönüşüm

projesi örneğidir.

Polat ve Dostoğlu (2007), çalışmasında Endüstri Devrimi sonrası, Avrupa’nın

büyük kentlerinde işçi sınıfının içinde bulunduğu insanlık dışı koşulların birçok

düşünürü ve plancıyı etkilediğini ve ilk kentsel dönüşüm fikrinin ortaya

çıkmasını hızlandırdığını belirtmiştir.

Şişman (2008)’a göre, ülkemizde cumhuriyet döneminde başlayan kentleşme

hareketleri, 1950’lerde kırdan kente göçe bağlı olarak hızlanmış, kentler bu

9

duruma hazır olmadığından sağlıksız kentleşmenin tohumları atılmıştır.

1950’lerde sanayi sektörü yükselişe geçerken tarım sektöründe gerileme

yaşanmıştır. Tarımda makineleşmeye bağlı olarak işgücü talebinin azalması, bu

sektörde çalışan işgücünün kente göçünü tetiklemiştir. Sanayileşmenin

hızlandırdığı kentleşme süreci, beraberinde özellikle yoğun göç alan Ankara,

İstanbul, İzmir gibi kentlerin kontrolsüz bir biçimde büyümesini de getirmiştir.

Böylesine büyük bir nüfus artışına hazır olmayan büyük kentlerde göçe bağlı

olarak konut sorunu ortaya çıkmış, bu da beraberinde göç edenlerin kendi

konut sorunlarını kendilerinin çözmesini yani gecekonduları getirmiştir.

Üçüncü (2014) tarafından, 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen Van

depremi 7,2 büyüklüğünde belirlenmiştir. Bu deprem de DAF’ında meydana

gelen kırılma sonucu oluşmuştur. Deprem nedeniyle 601 kişi hayatını

kaybetmiş, 4.152 kişi yaralanmış, 2.262 bina tamamen yıkılmış ve 10.601 bina

hasar almıştır. Van Depremi’nin ardından 9 Kasım 2011’de Van’ın Edremit

ilçesinde 5,6 büyüklüğünde ikinci bir deprem meydana geldi. Bu depremde de

32 kişi hayatını kaybetmiştir.

Muti (2014)’e göre, riskli yapı belirli bir alan içerisinde veya dışında olup

ekonomik ömrünü tamamlamış, yıkılma veya ağır hasar görme riski olan, ilmi ve

teknik verilere dayanılarak tespit edilen yapılardır.

Sancar (2017) tarafından, Malatya fayı olduğu, bu fay hattının kırılmasıyla

tarihin en büyük depreminin yaşanacağı belirtilmiştir. Ovacık fayı üzerinde

beklenen deprem fay hattının 110 kilometre olan uzunluğu dikkate alındığına

yaklaşık olarak 7.4 olarak tahmin edilmektedir. Söz konusu fay hatları üzerinde

olacak depremler Malatya ve Tunceli illerinde ciddi zararlar verebilecek

boyuttadır.

10

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

3.1.1. Türkiye’de Deprem Tarihine Bir Bakış

Türkiye; Alp-Himalaya kuşağı olarak bilinen dağ oluşum silsilesi üzerinde

bulunmaktadır. Ülkemizin bulunduğu bölgede Hindistan’ın Asya kıtasını

sıkıştırması ile kuzey ve batıdan da Avrupa kıtasının baskısı sonucu aktif, genç

tektonik hareketler olmaya devam etmektedir. Bu baskılar yerkabuğu içinde

stres gerilmelerine sebep olmakta, stres yoğunlaşması da bir süre sonra fay

kırılması (deprem) olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türkiye’de sismik hareketlilik oluşturan üç ana fay hattı bulunmaktadır. Bunlar

Doğu Anadolu Fay Hattı, Batı Anadolu Fay Hattı ve Kuzey Anadolu Fay Hattıdır.

Şekil 3.1. Türkiye diri fay haritası

Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF) batıda Hatay’dan başlayarak Kahramanmaraş,

Adıyaman, Malatya ve Elazığ’dan geçerek doğuda Bingöl’e uzanır. Bu fay hattı

Bingöl’ün Karlıova bölgesinde KAF ile birleşir.

11

Batı Anadolu Fay Hattı (BAF) Ege Bölgesi’nde ve Güney Marmara çöküntü

alanlarının kenarlarında yer almaktadır. Büyük Menderes, Küçük Menderes ve

Gediz Grabenleri İzmir Körfezi kıyıları, Bakırçay Grabeni, Edremit Körfezi

kıyıları, Ulubat ve Manyas Gölleri, Bursa, Yenişehir, İnegöl, İznik

depresyonlarının oluşumuna neden olan faylar bu kuşakta yer alır.

Doğu-batı doğrultusunda uzanan ve yaklaşık 1500 km uzunluğunda olan Kuzey

Anadolu Fayı (KAF) tarafından oluşturulmaktadır. KAF’nin yaklaşık 200 km’lik

kısmı ise Marmara Denizi içindedir. KAF İzmit Körfezi’nin doğusunda 3 ana dala

ayrılarak Marmara bölgesine ilerler. Bu 3 ana kırık hattının ayırmış olduğu

yerkabuğu blokları sağ-sol ve yukarı-aşağı yönlü hareketler yaparlar. Jeolojik ve

sismolojik çalışmalar sağ-sol yönlü hareketlerin yılda 2-2,5 cm’ye kadar

eriştiğini saptamıştır. Marmara bölgesinde yerkabuğu deformasyonları yılda 7,0

mm’lik hızla kuzey-güney yönünde açılmakta, 10 mm’lik hızla sıkışmakta ve 20

mm’lik bir hızla sağ yönlü faylanma şeklinde meydana gelir. ( Eyidoğan,1988).

KAF’nin Marmara Denizi içindeki kısmında 7 ve üstü Rihter ölçeğinde

depremler meydana getirecek uzantıları olduğu bilinmektedir. 7 Rihter

ölçeğinden daha büyük depremler bilimsel olarak “büyük deprem” sınıfına

girmektedir.

Bu büyüklükteki depremlerin yıkıcı etkileri çok fazladır. Türkiye’nin içinde

olduğu bölge deprem hareketliliği açısından tarih boyunca hep aktif olmuştur.

Bölgede MÖ 2100 yılından başlayarak 5 ve üstü büyüklüğünde 1285 tane

deprem tespit edilmiştir, bu depremlerin 49 tanesinde de can kaybı yaşanmıştır.

12

Çizelge 3.1. Türkiye’de meydana gelen önemli depremler Numara Tarih Yer Kayıplar Büyüklük((M)w)

1. 13 Aralık 115 Antakya 260000 7,5 2. 19 Mayıs, 526 Antakya 250,000 8 3 1268 Antakya 60,000 7 4. 10 Eylül, 1509 İstanbul 10,000 7.2 5. 17 Ağustos, 1668 Anadolu 8,000 8 6. 29 Nisan, 1903 Malazgirt, Muş 600 67 7. 9 Ağustos, 1912 Mürefte, Tekirdağ 216 7.3 8. 4 Ekim, 1914 Burdur 300 69 9. 13 Eylül, 1924 Horasan. Erzurum 60 68

10. 31 Mart, 1928 İzmir 50 65 11. 18.Mayıs: 1929 Suşehri, Sivas 64 61 12. 4 Ocak, 1935 Erdek, Balıkesir 5 64 13. 19 Nisan, 1938 Kırşehir 160 6.6 14. 22 Eylül, 1939 Dikili İzmir 60 6.6 15. 26 Aralık, 1939 Erzincan Bigadiç, 32,700 7.8 16. 15 Kasım, 1942 Balıkesir 16 6 1 17. 20 Aralık, 1942 Erbaa. Tokat 3000 7.0 18. 20 Haziran, 1943 Hendek. Adapazarı 336 6.6 19. 26 Kasım, 1943 Ladik. Samsun 4000 7.4 20. 1 Şubat, 1944 Gerede, Bolu 3959 7.5 21. 6 Ekim, 1944 Ayvalık, Balıkesir 30 6.8 22. 17 Ağustos, 1949 Karlıova, Bingöl 450 6.8 23. 13 Ağustos. 1951 Kurşunlu, Çankırı 50 6.9 24. 18 Mart, 1953 Yenice. Çanakkale 265 7.2 25. 16 Temmuz, 1955 Söke, Aydın 23 6.8 26. 25 Nisan, 1957 Fethiye, Muğla 67 7.1 27. 26 Mayıs, 1957 Abant, Bolu 52 7.1 28. 6 Ekim, 1964 Manyas, Balıkesir 23 7.0 29. 19 Ağustos, 1966 Varto, Muş 2396 6.7 30. 22 Temmuz, 1967 Adapazarı 89 7.2 31. 3 Eylül, 1968 Bartın 29 6.5 32. 28 Mart, 1969 Alaşehir, Manisa 53 6.5 33. 28 Mart, 1970 Gediz, Kütahya 1086 7.2 34. 22 Mayıs, 1971 Bingöl 1000+ 6.9 35. 6 Eylül, 1975 Lice, Diyarbakır 2385 6.6 36. 24 Kasım 1976 Muradiye, Van 3840 7.5 37. 30 Ekim, 1983 Erzurum 1155 6.9 38. 13 Mart, 1992 Erzincan 498 6.8 39. 1 Ekim, 1995 Dinar. Afyon 90 6.l 40. 27 Haziran, 1998 Ceyhan, Adana 146 6.2 41. 17 Ağustos, 1999 İzmit 17,118 7.4 42. 12 Kasım, 1999 Düzce 894 7.2 43. 3 Şubat, 2002 Sültandağı, Afyon 44 6.5 44. 27 Ocak, 2003 Pülümür. Tunceli 1 6.l 45. 1 Mayıs, 2003 Bingöl 177 6.4

13

Çizelge 3.1. Türkiye’de meydana gelen önemli depremler(devam)

46. 8 Mart, 2010 Karakocan-Elazığ 41 6.4 47. 19 Mayıs2011 Simav. Kütahya 2 5.8 48. 23 Ekim, 2011 Tabanlı, Van 601 7.2 49. 9 Kasım, 2011 Edremit, Van 5 5.6

Toplumsal hafızamızda tazeliğini koruyan en önemli deprem 17 Ağustos

1999’da yaşanan 7,4 büyüklüğündeki Gölcük Depremi’dir. Bu deprem KAF’ında

oluşan bir kırılmanın sonucunda meydana gelmiştir. Bu depremde 17.118 kişi

hayatını kaybetmiş 43.935 kişi yaralanmış, 285.211 konut ve 42.902 işyeri

hasar görmüştür. Bu depremin ardından 87 gün sonra da 12 Kasım 1999’da 7,2

büyüklüğünde Düzce depremi yaşanmıştır. Düzce depremi de KAF’ında Gölcük

Depremi’nin etkisi sonucu 10 meydana gelen bir depremdir. Bu depremde 894

kişi hayatını kaybetmiş, 4.948 kişi yaralanmış, 16.334 konut ve 2.450 işyeri

hasar görmüştür.

23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen Van depremi ise 7,2 büyüklüğündedir.

Bu deprem de DAF’ında meydana gelen kırılma sonucu oluşmuştur. Deprem

nedeniyle 601 kişi hayatını kaybetmiş, 4.152 kişi yaralanmış, 2.262 bina

tamamen yıkılmış ve 10.601 bina hasar almıştır. Van Depremi’nin ardından 9

Kasım 2011’de Van’ın Edremit ilçesinde 5,6 büyüklüğünde ikinci bir deprem

meydana geldi. Bu depremde de 32 kişi hayatını kaybetmiştir ( Üçüncü, 2014)

3.1.2. Tunceli İli

Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte 25 Aralık 1935 tarih ve 2884 sayılı kanunla

önce Dersim sonra da Tunceli adıyla il yapılmıştır. Yeni kurulan Tunceli iline,

Erzincan'ın Pülümür, Elazığ'ın Nazımiye, Hozat, Mazgirt, Pertek, Ovacık ve

Çemişgezek ilçeleri bağlanmıştır. Nüfusu 37123 'dur. Tunceli Merkez ilçenin

Çemişgezek'e uzaklığı 123 km, Hozat'a uzaklığı 96 km, Mazgirt'e uzaklığı 33 km,

Nazımiye'ye uzaklığı 37 km, Ovacık'a uzaklığı 58 km, Pertek'e uzaklığı 52 km,

Pülümür'e uzaklığı 67 km'dir. Nüfusun yüzde 34,03'ünün köy ve beldelerde

yaşadığı Tuncelililerin temel ekonomik etkinliği tarım ve hayvancılıktır. Tarıma

elverişli alanlar oldukça kısıtlıdır. Geleneksel el sanatları arasında bugün için

14

kaybolmaya yüz tutmakla birlikte dokumacılık, çömlekçilik ve dericilik

yapılmaktadır. Çeşitli kesimlerinde jips içeren cevher yataklarına rastlanan

Tunceli, Pülümür yöresindeki tuz, krom ve mermer madeni, Ovacık vadisinde

altın, krom madeni, Çemişgezek ilçesinde Demir madeni bulunmaktadır yer altı

kaynakları bakımından da zengin olan ilde terörden dolayı madencilik

faaliyetleri kısmi yapılmaktadır.

3.1.2.1. Tunceli ili ve çevresinde deprem riski

Tunceli bölgesinde geçen fay zonları üzerinde yapıları araştırmalarda diri olan 3

ayrı fay zonunun tespit edilmiştir. Yapılan çalışmaların ilki Bingöl'ün Yedisu

İlçesi ile Erzincan'ın Üzümlü İlçesi arasında yer alan, yaklaşık 75 kilometre

uzunluğundaki Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun Erzincan'ın Üzümlü ile Bingöl'ün

Yedisu ilçesi arasında kalan kısmı Tunceli'nin Pülümür İlçesi'nin bir kısmını da

içerisine alıyor. Deprem potansiyeli olduğu bütün uzmanlar tarafından kabul

edilen bir fay hattıdır. Bu fay hattının yakın zamanda bir deprem üretebileceği

de tahmin edilmektedir. Kuzey Anadolu fay zonu son yüz yılda en son 1939

Erzincan depreminden sonra nerdeyse her tarafı kırıldı. Kırılmayan iki

noktadan biri ise, Yedisu fayıdır.

Tunceli için ikinci ciddi deprem riskinin Malatya fayı olduğu, bu fay hattının

kırılmasıyla tarihin en büyük depreminin yaşanacağı uzmanlarca

belirtilmiştir. Ovacık fayı üzerinde beklenen deprem fay hattının 110 kilometre

olan uzunluğu dikkate alındığına yaklaşık olarak 7.4 olarak tahmin

edilmektedir. Söz konusu fay hatları üzerinde olacak depremler Malatya ve

Tunceli illerinde ciddi zararlar verecek boyuttadır (Sancar, 2017).

Tunceli için üçüncü ciddi deprem riskinin Doğu Anadolu fay zonu olduğu

bilinmektedir. Bu fay Bingöl Karlıova’da başlayarak Bingöl, Palu, Hazar gölü

üzerinden devam etmektedir. Bu fay hattının uzunluğu 67 kilometre olup bu hat

üzerinde uzmanlar tarafından ciddi depremler beklenmektedir

15

Şekil 3.2. Tunceli ili deprem haritası

3.1.2.2. Bölgenin tektonik özellikleri ve aktif faylar

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde kalan incelme alanı tektonik

açıdan Doğu Anadolu Fayı (DAF) ile Karakoçan Fayı’nın kesişme noktasında yer

almaktadır. DAF, Arap-Afrika levhası ile Avrasya levhası arasındaki kıta kıta

çarpışması sonucu Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ile birlikte ortaya çıkmış bir

transform faydır. DAF, Karlıova-Antakya arasında KD-GB doğrultusunda, toplam

580 km uzunluğunda ve sol yanal atımlıdır (Arpat ve Garoğlu,1972).

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde kalan bu bölge Kuzey

Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Faylarının Karlıova'daki birleşme noktası

batısında, Erzincan-Karlıova-Elazığ üçgeni olarak adlandırılan ve aktif fayların

yoğun olarak bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Tanımlanan bu alan

içerisinde Kuzey Anadolu Fayının Yedisu segmenti ile Doğu Anadolu Fayının

Bingöl-Karlıova segmenti, Ovacık Fayı, Bingöl-Karakoçan fay zonu, Sancak-

Uzunpınar fay zonu en önemli aktif faylar niteliğindedir Bu ana fayların dışında

bölgede uzunlukları 10-25 km arasında değişen çok sayıda aktif fay

bulunmaktadır.

Belirtilen bu faylardan Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Fayları üzerinde

tarihsel dönemlerde magnitüdü 7'den büyük yıkıcı depremler olmuştur. Kuzey

Anadolu Fayı üzerinde bölgede meydana gelen en son depremler 1939 Erzincan

16

(7.9), 1966 Varto ( 6.9) ve 1992 Erzincan ( 6.8) depremleridir. Doğu Anadolu

Fayı üzerinde ise 1971 Bingöl ( 6.8) depremi meydana gelmiştir. Bunların

dışında bu üçgen içerisinde Kiği yöresinde yer alan faylar üzerinde son yüzyılda

orta büyüklükte depremlerin meydana geldiği bilinmektedir.

3.1.2.2.1. Bölgenin depremselliği ve 08.03.2010 Kovancılar depremi

DAF, tarihsel ve aletsel dönemde yıkıcı özelliklerde büyük depremler üretmiş

olup tarihsel dönemlerde fay zonuna yakın yerleşmelerde büyük can kayıpları

ve yıkımlar meydana gelmiştir. Bu depremlerin büyük bölümünün magnitüd

değeri 5-7 arasında değişmektedir İnceleme alanı ve çevresinde geçmişte

önemli depremlerin yaşandığı ve gelecekte de şiddetli depremlerin

görülebileceği yapılan diğer çalışmalarda ortaya konulmuştur (Tombul, S.,

1990) (Tablo 3.2).

Çizelge 3.2. Tunceli ve çevresinde görülen önemli depremler

Lokasyon Tarih Enlem Boylam Şiddet Magnitüd Palu 29.05.1789 VII 7.0

Karlıova 12.05.1866 - 7.2 Hazar Gölü Güneyi 1866 38.7 39.2 - 5.5

Palu-Hazar Gölü 03.05.1874 IX 7.1 Maden-Diyarbakır 1874 38.8 38.8 - 6.1 Keban-Haza r-Sineik 27.03.1875 VI 6.7

Karlıova-Palu 1875 39.0 41.0 - 6.1 Palu 1889 38.39 40.50 V 4.3

Hazar Gölü-Sincik 02.03.1905 - 6.8 Karlıova 17.08.1949 IX 6.7 Pülümür 26.07.1967 VII 5.1

Bingöl 22.05.1971 VIII 6.8(7.1) Lice 06.09.1975 VIII 6.6 Palu 25.03.1977 - 5.1

Doğanşehir 05.05.1986 VIII 5.9 Doğanşehir 06.06.1986 VIII 5.6

Pülümür 15.03.1992 VII 5.8 Kiğı 05.12.1995 VI+ 5.7

Karlıova 13.04.1998 VI 5.0 Pülümür 27.01.2003 VII 6.2

Bingöl 01.05.2003 VIII 6.4

17

3.1.2.2.2. Bölgenin depremselliği ve 2003 Pülümür depremi

27 Ocak 2003 günü yerel saat ile 07.26 da, dış merkez üssü Tunceli ili Pülümür

ilçesi yakınlarına rastlayan orta büyüklükte bir deprem olmuştur. Çeşitli

Deprem Araştırma Enstitüleri tarafından depremin büyüklüğüne ilişkin farklı

değerlendirmeler yapılmaktadır. Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma

Enstitüsü depremin büyüklüğünü Md 6.5, derinliğini ise 10 km olarak

vermektedir. USGS ve ETHZ gibi yabancı araştırma enstitüleri ise depremin

büyüklüğünü Ms 5.8 olarak belirlemişlerdir. Çeşitli Kurumlarca depremin yeri,

büyüklüğü ve derinliğine ilişkin bilgiler aşağıda gösterilmiştir. (Tablo 3.3)

Çizelge 3.3. Çeşitli Kurumlarca depremin yeri, büyüklüğü ve derinliğine ilişkin Bilgiler

KURULUŞ ADI ENLEM BOYLAM DERİNLİK(KM) BÜYÜKLÜK KOERİ 39.4560 39.7738 10 Md:6.5 USGS 39.52 39.78 10 M:5.8 ETHZ 39.50 39.80 10 Ms:5.8

Aletsel verilere göre depremin dış merkez üssü Pülümür ilçesinin yaklaşık 8-10

km batısına rastlamaktadır. Bu bölge Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu

Faylarının Karlıova'daki birleşme noktası batısında, Erzincan-Karlıova-Elazığ

üçgeni olarak adlandırılan ve aktif fayların yoğun olarak bulunduğu bir alanda

yer almaktadır.

Depreme ilişkin aletsel veriler, depremin, tanımladığımız bu üçgen içerisinde

Ovacık fayı ile Kuzey Anadolu Fayının Kazan-Tanyeri bölümü arasında kalan bir

bölgede gerçekleştiğini göstermektedir. Deprem merkezine yakın bölgede iki

aktif fay sistemi bulunmaktadır. Bunlardan, Pülümür kuzeyinde, Kuzey Anadolu

Fayının uzanımına paralel olarak KB-GD doğrultusunda yaklaşık 20 km

uzunluğundaki Dağyolu Fayı sağ yönlü doğrultu atımlıdır. Pülümür batısına

rastlayan Heltepe Fayı ise 25 km uzunluğunda olup KD-GB doğrultusunda

uzanmaktadır. Dağyolu Fayı'nın aktivitesine ilişkin jeolojik ve jeomorfolojik

veriler belirgindir. Heltepe Fayı ise Avcıdağları (3345 m) yükselimini doğudan

sınırlandıran çizgisel bir uzanım sunmaktadır. Buzul aşındırması nedeniyle

18

fayın aktivitesine ilişkin morfolojik bulgular net olarak izlenememektedir. Fayın

kuzey bloğu morfolojik olarak yukarıdadır. Sol yönlü doğrultu atımlı Ovacık

Fayı'na paralel uzanması nedeniyle Heltepe Fayı'nın normal bileşenli sol yönlü

doğrultu atımlı olduğu düşünülmektedir. Depremin dış merkez üssü ve artçı

şoklar Heltepe Fayı yakın çevresine rastlamakta olup, hasar dağılımı hakkında

henüz yeterli bilgi mevcut değildir. Dolayısıyla, Heltepe Fayı'nın uzanımı ile

hasar dağılımı arasında şimdilik bir deneştirme yapılamamaktadır. Ancak, ana

şok ve artçı şokların dağılımı göz önüne alındığında 23 Ocak Pülümür

depreminin Heltepe Fayı'ndan kaynaklanmış olması muhtemeldir (Anonim,

2018a).

3.1.3. Kent

Milattan önce Aristo; şehirleri, insanların daha iyi bir yaşam sürmek için

toplandıkları yerler olarak tanımlarken, bugün şehir kavramının

tanımlanmasında istihdam yapısı, ekonomik faaliyet, nüfus yoğunluğu gibi çok

daha farklı kriterler kullanılmaktadır. Özellikle sanayi devrimi ile birlikte

kentsel mekanların biçim ve işlevlerinin değişmesi, bu nedenle sosyoloji, tarih,

coğrafya ve ekoloji gibi birçok bilim dalının inceleme alanına girmesi ile kentin

tanımlanmasında çok farklı yorumlar ortaya çıkmıştır. Günümüzde ise bir

ülkenin topraklarında asayişi sağlayan ve hizmet veren yönetim merkezleri

olarak karşımıza çıkıyor.

3.1.3.1. Kentsel dönüşüm

Kentsel dönüşüm, bozulma ve çökme olan kentsel alanın ekonomik, toplumsal,

fiziksel ve çevresel koşullarının kapsamlı ve bütünleşik yaklaşımlarla

iyileştirilmesine yönelik olarak uygulanan strateji ve eylemlerin bütününü ifade

ediyor. Kısaca ifade etmek gerekirse eski yapı stoku yerine insanların rahat

ikame edebilmesi için ergonomik yapılar tasarlama işi de denilene bilir.

19

3.1.3.2. Türkiye’de kentsel dönüşümün yasal dayanakları

Türkiye’de Kentsel dönüşüm projelerine ve aynı yaklaşımda farklı adlarla

hayata geçirilen projelerde aşağıda sıralanan yasalar dayanak olarak

alınmaktadır.

• 3194 sayılı İmar Kanunu,

• 2981 sayılı İmar Affı Kanunu,

• 5104 sayılı, “Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi” kanunu,

• 5366 sayılı, “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların

Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması” kanunu,

• 2005 5393 sayılı, “Belediye Kanunu”nun 73. maddesi.

• 2012 6306 sayılı “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi

Hakkındaki” kanun

3.1.3.3. Kentsel dönüşümün hedefleri

Dönüşüm, faaliyet alanı ve doğası gereği, mevcut şehrin yapısına ve burada

yaşayan insanların fiziksel, sosyal ve ekonomik geleceği üzerine ve buna bağlı

olarak da kentin bütün geleneklerine etki edebilmektedir. Bu nedenle, bütün

planlama çalışmalarında, sosyologlar, ekonomistler, mühendisler, mimarlar,

plancılar ve peyzaj mimarları gibi farklı disiplinlerin birlikte çalışması

gerekmektedir. Kentsel dönüşüm, beş temel amaca hizmet etmek üzere

tasarlanmalıdır.

1. Kentin fiziksel koşulları ile toplumsal problemleri arasında doğrudan bir

ilişki kurulmasıdır. Kentsel alanların çöküntü alanı haline gelmesindeki en

önemli nedenlerden birisi toplumsal çökme ya da bozulmadır. Kentsel dönüşüm

projeleri, temelde toplumsal bozulmanın nedenlerini araştırmalı ve bu

bozulmayı önleyecek önerilerde bulunmalı.

2. Kentsel dönüşüm; kent dokusunu oluşturan birçok öğenin fiziksel olarak

sürekli değişim ihtiyacına cevap vermelidir. Bir başka deyişle, kentsel dönüşüm

20

projeleri kentin hızla büyüyen, değişen ve bozulan dokusunda ortaya çıkan yeni

fiziksel, toplumsal, ekonomik, çevresel ve altyapısal ihtiyaçlara göre, kent

parçalarının yeniden geliştirilmesine olanak sağlamalı.

3. Kentsel refah ve yaşam kalitesini artırıcı bir ekonomik kalkınma

yaklaşımını ortaya koymalı.

4. Fiziksel ve toplumsal bozulmanın yanı sıra, kentsel alanların çöküntü

bölgeleri haline gelmelerinin en önemli nedenlerinden birisi, bu alanların

ekonomik canlılıklarını yitirmesidir. Kentsel dönüşüm projeleri fiziksel ve

toplumsal çöküntü alanları haline gelen kent parçalarında ekonomik canlılığı

yeniden getirecek stratejileri geliştirmeyi ve böylece kentsel refah ve yasam

kalitesini artırmayı amaçlamalı.

5. Kentsel alanların en etkin biçimde kullanımına ve gereksiz kentsel

yayılmadan kaçınmaya yönelik stratejilerin ortaya koyulmasıdır. Kentsel

Dönüşüm projelerinde bölgenin sorunlarının ve potansiyellerinin niteliğine

bağlı olarak, bu hedeflerden biri veya bir kaçı ön plana çıkabilmektedir

(Roberts, 2000).

3.1.3.4. Kentsel dönüşümde kullanılan uygulama biçimleri

Kentsel dönüşüm, mevcut kent yapısının yenilenmesi için yapılan uygulamaları

içinde toplayan genel bir kavramdır. Ancak bu uygulama biçimlerinin

tanımlanmasında pek çok farklı görüş ortaya çıkmaktadır. Bunun en önemli

nedeni dünyanın farklı ülkelerindeki bilim insanlarının çeşitli isimlerle

tanımladığı bu uygulama biçimlerinin Türkçeye çevrilmesinde uzman kişi ve

kurumların oluşturduğu bir dil birliğinin olmamasıdır. Kentsel dönüşümün

içinde barındırdığı dokuz farklı uygulama biçimi aşağıdadır: Yenileme (renewal)

Sağlıklaştırma (rehabilitation) Koruma (conservation) Yeniden canlandırma

(revitalization) Yeniden geliştirme (redevelopment) Düzenleme (improvement)

Temizleme (clearance) Boşlukları doldurarak geliştirme (infill development)

Tazeleme parlatma (refurbishment)

21

3.1.3.5. Kentsel dönüşümün tarihsel gelişimi

Kentsel dönüşüm uygulamaları ilk olarak, 19. yüzyılda Avrupa’da yaşanan

kentsel büyüme hareketleri sonucunda, bazı bölgelerin yıkılıp yeniden

yapılması (kentsel yenileme) şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu dönemde kamu

sektörü yönetimli Şişman ve Kibaroğlu liderlik modeli ile gerçekleştirilen

kentsel dönüşüm süreçleri iki farklı temele dayanmaktadır. Bunlar 1851’de

İngiltere’de çıkarılmış olan ve kentsel politikalar üreten Konut Kanunu ve 1851-

1873 yılları arasında Fransa’da, Paris kenti için gelişim müdahaleleri

gerçekleştiren Haussmann’ın operasyonlarıdır (Gürler, 2003).

Endüstri Devrimi sonrasında, Avrupa’nın büyük kentlerinde işçi sınıfının içinde

bulunduğu insanlık dışı koşullar, birçok düşünürü ve plancıyı etkilemiş ve ilk

kentsel dönüşüm fikrinin ortaya çıkmasını hızlandırmıştır (Polat ve Dostoğlu,

2007).

Zaman içinde kentsel dönüşüm sürecinin politik ve ekonomik yapısı, ulusal

gelişimden, küresel bütünleşme hedefine yönelerek, kentsel planlama sürecini

de değiştirmiştir. Bu nedenle, dünyadaki kentsel dönüşüm uygulamalarında

farklı dönemlere farklı yaklaşımlar sergilendiği söylenebilir (Gürler, 2003).

Ülkemizde cumhuriyet döneminde başlayan kentleşme hareketleri, 1950’lerde

kırdan kente göçe bağlı olarak hızlanmış, kentler bu duruma hazır olmadığından

sağlıksız kentleşmenin tohumları atılmıştır. 1950’lerde sanayi sektörü yükselişe

geçerken tarım sektöründe gerileme yaşanmıştır. Tarımda makineleşmeye bağlı

olarak işgücü talebinin azalması, bu sektörde çalışan işgücünün kente göçünü

tetiklemiştir. Sanayileşmenin hızlandırdığı kentleşme süreci, beraberinde

özellikle yoğun göç alan Ankara, İstanbul, İzmir gibi kentlerin kontrolsüz bir

biçimde büyümesini de getirmiştir. Böylesine büyük bir nüfus artışına hazır

olmayan büyük kentlerde göçe bağlı olarak konut sorunu ortaya çıkmış, bu da

beraberinde göç edenlerin kendi konut sorunlarını kendilerinin çözmesini yani

gecekonduları getirmiştir (Şişman, 2008).

22

Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de, özellikle 1980 sonrası büyük ölçekli

ulusal ve uluslararası sermayenin kar güdüsünün ön planda olduğu konut

projeleri sonucunda, kentlerin gereksiz yayılmasına, kültürel, tarihi ve doğal

zenginliklerin tahribine, ekonomik, toplumsal ve çevresel sürdürülebilirlik

ilkesine karşı, kamu kaynaklarının verimsiz kullanımına, aynı zamanda israfına,

yerele özgü olmayan, toplumsal eşitsizliği, dışlamayı ve kutuplaşmayı artıran

kentsel mekanların türemesine yol açmıştır.

Bu sebeplerle oluşan kentsel mekânlar dönüşüme ve yenilenmeye ihtiyaç

duymaktadır. Ülkemizde hemen hemen her ilde düzenli kent gelişimine

uymayan, teknik altyapı ve diğer donatılardan yoksun, ekonomik olarak zayıf ve

sosyal olarak çöküntü çerisinde olan suç oranlarının yükseldiği alanlar

mevcuttur. Bu alanlar gerçek anlamda kentsel dönüşüme ihtiyaç duymaktadır.

Ülkemizde 1980’lerde kent merkezleri ve gecekondu bölgelerinde dönüşüm

kavramı gündeme gelmiştir. 1984 yılında, 2981 sayılı “İmar ve Gecekondu

Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar

Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkındaki Kanun”, gecekondu

dönüşüm sürecinde önemli rol oynamıştır. Söz konusu kanun ile gecekondu

alanları için ıslah imar planları yapma imkânı doğsa da, sonuçta gerçekleştirilen

kentsel dönüşümler, fiziksel dönüşümün ötesine geçememiştir. 1980’lerin

sonunda, ıslah imar planlarının yanı sıra kentsel dönüşüm projeleri de

belediyelerin gündeminde yer almaya başladı. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm

Projesi, gecekondu bölgeleri için hazırlanan ilk kentsel dönüşüm projesi örneği

oldu (Sekmen, 2007).

3.1.3.6. Dünyada ve Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları

Kentsel dönüşüm, “fiziksel/tasarım, sosyal, ekonomik ve yasal/yönetsel” olmak

üzere birbirleriyle örtüşen dört temel boyutu içinde barındıran bir kavramdır.

Fiziksel boyut, bölgenin içinde bulunduğu kent ile ulaşım bağlantıları, konut

stoku, teknik ve sosyal altyapı ve çevresel problemler ile ilgilenir. Tasarım

boyutu, fiziksel olarak kentsel gelişim, değişim ve korumayı yönlendiren kentsel

tasarım sürecini içerir.

23

Sosyal boyut, sağlık, eğitim, konut ve kamu Hizmetlerine erişim, suç, toplumdan

dışlanma, proje sürecine kamu ve özel sektörün, yerel halkın ve gönüllülerin

katılımı gibi koşullarla ilgilenir. Ekonomik boyut, seçilen alan ve çevresindeki iş

olanaklarının nitelik ve niceliklerini yükseltmeyi içerir. Yasal/yönetsel boyut,

yerel karar verme mekanizmasının yapısı, yerel halkla ilişkiler, diğer çıkar

gruplarının katılımı ve liderliğin türü gibi koşulları içerir (Polat ve Dostoğlu,

2007).

3.1.4. Dünyadan Kentsel Dönüşüm Projesi Uygulamaları

3.1.4.1. Hiroşima – Danbara kenti kentsel dönüşüm projesi (Japonya)

6 Ağustos 1945’te Hiroşima şehri üzerine, dünyanın ilk atom bombası atılması

140.000 kişinin ölümü ve 13 kilometrekarelik bir alanın tamamen yerle bir

olmasına sebep olmuştur. Böylesi bir yıkım bölgeyi kaçınılmaz bir yeniden

yapılandırmayla karşı karşıya bıraktı. Hiroşima kentsel dönüşüm projesi,

dünyanın en güzel ve endüstriyel olarak üretici şehrini yaratmak için

uygulanmıştır. Yeşillikleri, nehirleri ve kültürü ile dünya barışına hizmet

verecek örnek bir yerleşim yeri oluşturulmak istenmiştir. Danbara yeniden

gelişim projesi, şehrin en eski bölgelerinde çok iyi planlamış, yaratıcı ve etkin

bir tarzda gerçekleştirilen küçük ölçekli bir yeniden doğuş hareketinin

başlangıcıdır. Danbara projesi, bölgeye sadece fiziksel ve çevresel gelişim değil,

aynı zamanda endüstriyel ve kültürel bir gelişim sağlamak için planlanmıştır.

Bölgeyi yeniden yaşamak ve çalışmak için çekici hale getirmeyi amaçlanmıştır.

Proje 1973 yılında onaylanmış, 1983 yılında başlatılmış ve 1995 yılında

tamamlanması hedeflenmiştir. Binaların yüzde 62’si üzerinde bu tarihe kadar

çalışılmıştır. Proje, kamu, özel sektör ve yerel halk işbirliği ile

gerçekleştirilmiştir. Dönüşüm alanındaki 461 bina özel sektör tarafından inşa

edilmiştir. Bu binalar genel olarak ana yollar üzerinde, 7 ila 10 katlı, yerleşim

yeri olarak veya ticari amaçlı kullanılan binalardır. Projenin toplam maliyeti

283.800.000 dolardır. Maliyetin %38’i yerel yönetimlerden, %57’si Hiroşima

şehrinden ve %5‘i diğer özel kaynaklardan sağlanmıştır. Danbara bölgesinin

temel ihtiyaçlarından biri de gençler ve yetişkinler için dinlenme imkânı

24

sağlayacak mekânlardır. 1995 yılı itibari ile Danbara 5 park alanı (10.002.500

metrekare),2 yeşil alan ve 13 oyun parkına kavuşmuştur. Bütün yeni parklar ve

oyun alanları bölgenin geleneksel karakterini yansıtacak şekilde dizayn

edilmiştir. Ayrıca proje kapsamında 4.761 metre uzunluğunda ana yol, 10.457

metre uzunluğunda ikinci derecede önemli yol inşaatı gerçekleştirilmiştir.

Projeye halk tarafından kurulan örgütler de katılmıştır. 21 örgüt kurulmuş,

bunların 12 si yapılan planların karar aşamasında etkin rol oynamışlardır. Kara

aşamalarında halk örgütlerinin yer alması, özellikle fakir yerleşim alanlarında

yapılan çalışmalara estetik katmıştır.

3.1.4.2. Trafalgar meydanı kentsel dönüşüm projesi (İngiltere)

Trafalgar meydanı, Londra’nın en hareketli ve bilinen kamusal alanlarından

birisidir. 1805 yılında Trafalgar savaşının anısına yapılmış olan meydan,

günümüzde politik toplantılar, yeni yıl kutlamaları, sivil toplum örgütlerinin

çalışmaları gibi çeşitli aktivite ve organizasyonların yapıldığı bir odak noktası

haline gelmiştir. Trafalgar meydanı trafik yollarıyla çevreli bir ada gibi

düzenlenmiş olması, her zaman yaya geçişlerini ve meydanla kentlinin ilişkisini

engelleyici bir unsur olmuştur. Bu işgal hem meydanın tarihi önemini ve

özelliğini yitirmesine neden olmuş hem de kentlilerin ve turistlerin mekânı

kullanma eğilimini azaltmıştır (Kayalar, 2006).

Mekanın tüm yayalar tarafından kolay erişilebilir olması, meydanın tüm

mekanlarının belli ölçüde kullanılmasının sağlanması, yıl içinde meydanın

Londralılar ve ziyaretçiler tarafından günlük kullanımının sağlanması ve

meydana gelecekte onun kullanımından çıkarım sağlayacaklar için yeterli

mekanın olmasının sağlanması için kentsel dönüşüm projesi hazırlanmıştır.

Projenin diğer hedefleri arasında meydanın ana kamusal alan olarak

düzenlenmek, bina, heykel ve boş alanlarla mekânsal organizasyonunun

kurulması ile mekânı eğlenceli ve kullanabilir kılmak ve tarihi çevrelerin kalıcı

çağdaş kentsel aktivitelerle donatmak da mevcuttur.

25

Proje örgütlenme modelinin kurulmasında kamu ve özel sektör ile sivil toplum

örgütleri birlikte rol almışlardır. 1996’da Westminister Şehir Konseyi ve Büyük

Londra Otoritesi, projeyi başlatmıştır. Daha sonra Kültür, Medya ve Spor

Departmanı (DCMS), İngiliz Mirası (EH), ve Londra Hükümet Ofisi’nin içinde

bulunduğu komite projeyi devam ettirmiştir. Projeyi Londra Ulaşım İdaresi ve

Heritage Lotter Fund finanse etmiştir (Demirsoy, 2006).

Trafalgar meydanındaki araç trafiği ve yay akışı arasındaki sorunların

çözülmesiyle, mekânın sosyal amaçlı aktiviteler açısından kullanılabilirliğini

arttırmak projenin temel hedefi olmuştur. Proje, yarışma yoluyla edinilmiş,

uygulaması kamu tarafından gerçekleştirilmiştir. Projenin uygulanması

sürecinde halkın ve sivil toplum örgütlerinin konuya ilgisi de göz ardı

edilmemiştir

3.1.4.3. Postdam meydanı kentsel dönüşüm projesi (Almanya)

Avrupa’nın ünlü meydanlarından olan ve Almanya’nın başkenti Berlin’de

bulunan Postdam meydanı, savaş döneminde yerle bir olmuş ve savaş sonunda

da doğu ve batı Almanya’nın sınırında kalarak ikiye bölünmüştür. Postdam

meydanı, İkinci Dünya savaşı öncesi önemi hatırlanarak ve meydanın kaybettiği

değerini geri kazanabilmesi için kentsel dönüşüm çalışmalarına konu

oluşturmuştur. Postdam Meydanı Projesi, Berlin senatosunun da etkisiyle, savaş

öncesi meydan dokusuna uygun, çok disiplinli, büyük ölçekli bir kentsel

dönüşüm uygulamasıdır (Demirsoy, 2006). Duvarın yıkılmasıyla birlikte

Berlin’in tam ortasında kalan uçsuz bucaksız, dümdüz ve ürkütücü Postdam

meydanı, dönüşüm projesinde özel sektöründe yer alması amacıyla, Daimler

Benz, Sony gibi büyük şirketlere satılmıştır. Postdam meydanı için kentsel

tasarım yarışması açılmış ve çok amaçlı kullanıma sahip, gece-gündüz yaşayan,

alışveriş birimleri, kültürel yapılar, küçük işyerleri, konut alanları ve büro

alanlarından oluşacak bir metropol merkezi yaratılması beklenmiştir. Projede

örgütlenme modeli olarak özel sektör yönetimli liderlik modeli seçilmiştir. Proje

modeli çerçevesinde özel sektöre devredilen kentsel arsalar, açılan kentsel

26

tasarım yarışmasının konseptine uygun olarak canlandırılmış, bu arada kamu;

yönlendirme ve denetleme işlevi ile, meslek odaları ve sivil toplum örgütleri ise

halkın temsilcisi olarak projede aktif rol üstlenmiştir (Demirsoy, 2006).

Kamusal alan olan proje alanı, özel sektör yönetimli liderlik şeklindeki

örgütlenme modeli ile özel sektöre devredilmiştir. Proje alanında yer seçen

dünyaca ünlü şirketler projenin finansmanını oluşturmuştur. Postdam Meydanı

kentsel dönüşüm projesi bütününde 3500 kişilik sinema salonu, mağaza,

restoran, kafe, tiyatro ve otel gibi ekonomik aktiviteyi sağlayıcı işlevler

bulunmaktadır. Bununla birlikte üst ve orta sınıfa hitap edecek konut alanları vb

çok fonksiyonlu kentsel alan yaratımı da sağlanmaktadır.

3.1.4.4. La Defense kentsel dönüşüm projesi (Fransa)

La Défense, Neulily köprüsünün uzantısında, eski banliyö merkezlerinden

Courbevoie ile Puteaux ortasında 130 hektarlık bir alanda kurulmuş ve bu gün

bir üniversite kenti olan Nanterre kadar uzanmaktadır (Demirsoy, 2006).

La Défense bölgesindeki kentsel dönüşüm projesinin yüksek binaları

yaygınlaştırması, geleneksel yol dokusunu ortadan kaldırması ve yaya ve

otomobil akışını birbirinden ayrılması şeklinde üç temel ilkesi bulunmaktadır

(Ersoy, 2004).

Proje, %70 kamu, %30 özel sektör oranında, kamu ve özel sektör ortaklığı ile

gerçekleştirilmiştir. Projenin başlangıcında, kamu sektörü rol oynamış,

ekonomik açıdan projenin kendi kendini finanse etmesi konusu

önemsenmemiştir. Proje alanında, tarihi kentsel alan üzerinde, ekonomik

aktivitelerin baskısını azaltarak yeni bir mekân yaratılmaya çalışılmıştır. Uzun

soluklu bir sürece sahip olan proje ile Paris’in mevcut tarihi kent merkezi

yitirilmeden yeni bir merkez oluşturulmaya ve bu yeni merkezin, eski merkez

ile bağlantısının kurulmasına gayret edilmiştir.

27

3.1.4.5. Guangzhou Pearl nehri kentsel dönüşüm projesi (Çin)

Dünyada ve Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamaları Guangzou kenti

kentleşme hızı dünyadaki her yerden çok daha fazla olan Pearl Nehri deltasının

merkezinde yer alır ve dünyadaki birçok endüstriye ev sahipliği yapar. Bu

endüstrileşmiş bölgeye doğru hızlı bir dönüşüm oluşmuştur. Bu dönüşümün

sonucunda kentte arazi kullanımı ve çevresel kaynaklar açısından büyük bir

baskı oluşturmaktadır. Bu baskıya karşılık devlet burada bölgesel bir planlama

safhası oluşturmuştur. Böylece deltanın gelişimi daha iyi koordine edilecektir.

Bu safha sonucunda kentin Güneydoğusunda 370 kilometrekarelik bölgede 65

kilometre uzunluğundaki Pearl Nehri boyunca tarım alanları, köyler, tarihi

bölgeler ve adalar oluşturulmuştur. (Sasaki, 2002) Bu alanda uygulanan proje

öncellikli olarak koruma ve sürdürebilirlik olguları üzerine kurulmuştur. Proje,

Guangzhou kentinin kültürel birikimini ve tarihsel zenginliğini vurgulamak için

hazırlanmıştır. Projenin hedefleri; 21. yy için sürdürülebilir kent yaratmak

üzere hedeflerin belirlenmesi, Çin’in (Asya’nın) en modern stilini kurgulamak,

21. yy endüstrisi için yeni bir merkez yaratmak, buradaki ekosistem üzerine

araştırmalar yapabilecek ve bunları kullanabilecek şirketleri buraya çekmek,

Nehir, dağ, orman ve çeltik ekosistemlerinin birbiriyle bağlantılı, dünyanın en

büyük eco koridorunu oluşturmak ve bunu sumak, Nehir kenti olgusunu Pearl

River ve çevresindeki nehirleri kullanarak geliştirmek ve yaymak, dünyanın

birinci botanik bahçe eco sistemini ve su ekosistemini yaratmak, kırsal yerleşim

ve kentsel yerleşim arasındaki ortak yaşamı teşvik etmek, geleneksel çeltik

tarlaları, balık çiftlikleri ve suyolları ile nehir boyunca uzanan yerleşim

alanlarının bütünlüğünü ve önemini vurgulamak olarak belirlenmiştir

(Epöztürk, 2004).

Bölgede uygulanacak kentsel dönüşüm konseptinin örgütlenme modelinde ise

kamu önderlikli kentsel dönüşüm modeli benimsenmiştir. Kamu önderliğinde

kentsel dönüşüm modelinin benimsenmesi ile oluşturulan sürdürülebilir

kentsel dönüşüm modelinin içeriğine bakıldığında ise; yeni gelişim bölgesi,

turizm bölgeleri, tarım alanları, kültürel ve tarihi bölgeleri birbirine bağlayan

28

yeşil akslar, halkı bölgeye çekecek metro, otobüs, feribot yolları ve yeni endüstri

alanlarında oluşmaktadır (Demirsoy, 2006).

3.1.4.6. Solidere ( Beyrut Tarihi Kent Merkezi) kentsel dönüşüm projesi

(Lübnan)

Savaşın sona ermesiyle artık Beyrut’un başka bir deyişle Lübnan’ın yeniden

doğması için ilk adımlar atılır. İnsanları savaşın bittiğine inandırmak

gerekmekte, bunun yolu da savaş öncesinde Beyrut’un geleneksel olarak idari,

ticari, kültürel çekirdeğini oluşturan Merkez bölgesinin yenilenmesi

geçmektedir. . Tüm bu endişelerin ışığında, 1994’te Beyrut merkez bölgesinin

geliştirilmesi ve yeniden yapılanması amacıyla bölgedeki mülkiyet hakkı

sahipleriyle yatırımcıların ortaklığında oluşan SOLIDERE (The Lebanese

Campany for Development and Reconstruction of the Beirut Central District

s.a.l) adında bir Lübnan anonim şirketi kurulur (Tadmori K, 2004)

Savaş sonrası Beyrut’ta karşılaşılan sorun yalnızca fiziksel yapının değil sosyal

yapının da büyük ölçüde hasar görmüş olmasıdır. Kentin geleneksel kimliğine

uymayan bir biçimde ikiye bölünerek dine dayalı bir ayrıma gidilmiş olması,

Lübnan’ın savaş sonrası ulus olma yolundaki çabalarıyla çelişmektedir. Bu

bağlamda temel konulardan biri de kentin sosyal dokusunun bütünleştirilme-

sidir. Bunu sağlamanın en iyi yolu olarak da, kent merkezinin; yenilenerek

kentin doğu ve batı tarafının birbirine bağlanması, merkezin, ticaretin yanı sıra

sosyal ve kültürel aktivitelerle de tüm kentlileri buraya çekmesi ve böylece

kentin yakasında yaşayanların burada bir araya gelmesi hedeflenmiştir (Eres,

2004).

Proje objektif bir şekilde, 15 yıllık iç savaş döneminde hasar görmüş veya

tamamen yok edilmiş olan Beyrut’un geleneksel kent merkezinin yeniden inşası,

ticari aktiviteyi bu bölgeye çekmek, Lübnan’ın kalbi olan başkentin yeniden

şekillenişi ve yerleşimi ile bölgede yarışan meydan okuyan kent bağlamında yer

edinmeyi hedeflemektedir (Douaidy, 2003).

29

Projenin temel hedefleri aşağıdaki gibidir:

· Tarihi binaların ve koruma alanlarının restore edilmesi,

· Yeni geliştirilecek alanlar için kentsel tasarım çerçevesinin çizilmesi,

· Proje alanı bütününde deniz görünümünün maksimum seviyeye

ulaştırılması,

· Denize açık bir kentsel alan oluşturulması,

· Bütüncül modern altyapı sisteminin sağlanması,

· Kamusal alanların yaratımı, seyir terasları, gezi alanları ve yay yollarının

yapımı ve organizasyonu,

· İşyeri ve bu kurumlara ait yerleşkeler, kültürel ve rekreasyon imkanları

gibi geniş ve çok fonksiyonlu kullanım imkanları yaratmak,

· Sağlam kalmış binaları ve şehir manzarasını korumak,

· Modern ve geleneksel mimari arasında harmoni yaratmak, Şişman ve

Kibaroğlu

· Şehrin dokusunu ve komşuluk ilişkileri yeniden kurmak,

· 24 saat yaşayan bir kentsel alan oluşumu,

· Pazarlama ve gelişme olguları bütününde sürdürülebilir çevre yaratımını

cesaretlendirmek ve bunun için esnek öneriler getirmek,

· Şehir merkezinin yenilenmesi için mıknatıs etkisi gösteren cazibe

olanakları yaratmak (Anonim, 2018b).

191 hektarın üzerinde ve 4.69 milyon metrekare inşaat alanını kapsayan proje,

iki fazdan oluşmaktadır. 1994-2004 yıllarını kapsayan dönem birinci faz, 2005-

2020 dönemi ise ikinci faz olarak tanımlanır. Her iki fazın uygulama süreçleri ise

Lübnan hükümeti tarafından kurulan, yarı özel ve özerk bir kuruluş olan

Solidere şirketi tarafından yürütülmektedir (Demirsoy, 2006).

2005 yılı itibariyle projenin ilk etabı tamamlanmış ve herhangi bir aksaklılarla

karşılaşılmamıştır. Projenin başarısında kamu özel sektör işbirliğinin payı

büyüktür. Bölgede uygulanacak kentsel dönüşüm projesi kapsamında ilk önce

mevcut mülkiyet haklılığı tespit edilmiş, bu alanların toplam varlığı Solidere

şirketi tarafından 1.2 milyar amerikan doları olarak tespit edilmiş ve bu değer A

grubu hisse senedine çevrilmiştir. Kentsel dönüşümün uygulanması ve yeni

30

bölgenin imar süreçleri için gerekli olan 650 milyon Amerikan doları ise B

grubu hisse senedi karşılığı nakit olarak yeni yatırımcılardan temin edilmiştir.

Proje alanına iç savaş döneminde yerleşmiş olan mülteci ve fakir halk için

herhangi bir yasal hak sahipliği olmamasına rağmen, uzlaşmacı yaklaşımla ve

sosyal dengeyi oluşturmak için tespit edilen tazminatlar ödenerek işgal ettikleri

alanları boşaltmaları sağlanmıştır (Demirsoy, 2006).

Solidere kentsel dönüşüm projesi ile tarihi kent merkezi ve yeni liman bölgesi

birbirine bağlanmış ve bu yeni bölgede güçlü bir finans özelliği oluşturulmuştur.

Hem bu özelliği ile hem de örgütlenme modelinde kullanılan sistem nedeniyle,

proje kendi kendini finanse ederek kamuya herhangi bir ek yük getirmemiştir..

Proje, hem bu özelliği, hem de kaybedilen kimlik değerlerinin yeniden

kazanılmasının zorluğunu göstermesi açısından dünya çapında önemli bir

örnektir.

3.1.4.7. Rio kenti gecekondu sağlıklaştırma programı (Brezilya)

Rio de Janerio, 5.9 milyonluk nüfusuyla, Brezilya’nın ikinci büyük kentidir.

Yaklaşık nüfusun üçte biri çok kötü şartlarda gecekondu alanlarında (favelas)

yaşamaktadır. Gecekondu alanlarının büyük çoğunluğu, şehrin en merkezi ve en

değerli yerinde yamaçlara yerleşmiştir. Gecekondu alanlarında yaşayan halkın

sadece bir kısmı su, elektrik gibi ihtiyaçlarına ulaşabilmektedir. Gecekondu

alanlarında, kanalizasyon alt yapısı olmaması, çöplerin toplanmaması gibi

nedenlerden dolayı ciddi bir kirlilik problemi yaşanmaktadır. Gecekondu

alanlarında yaşayan halkın ağır yaşam koşulları çeşitli sosyal problemleri de

beraberinde getirmektedir. Bölgede suç oranı artmaktadır. Halkın fakirlikle

savaşması, çalışma imkanlarının kısıtlı olması, eğitim imkanlarının olmayışı

beraberinde çeşitli sosyal eşitsizliği de getirmektedir. Gecekondu alanlarında

özellikle uyuşturucu çeteleri yüzünden birçok sorun yaşanmaktadır. Yaşam

şartlarındaki olumsuzluklar, çeşitli sosyal ve ekonomik sorunlar, şehrin kalbi

sayılan alanda oluşan görüntü ve çevre kirliliği bölgede bir sağlıklaştırma

hareketi kaçınılmaz hale getirmiştir. Projenin amacı, program çerçevesinde,

konut alanların iyileştirilmesi ve gelecek nesil düşünülerek kapasitelerinin

31

oluşturulması, sosyal problemlerinin giderilmesi, fırsat eşitliği sağlamak için iş

ve eğitim olanaklarının artırılması ve bütün bunlar sayesinde bölgede yaşam

şartlarının düzeltilmesidir. Ayrıca halkın örgütlenmesi sağlanarak, onların

kapasitesinden yararlanmak da projenin amaçları arasındadır. Öncellikle temel

altyapı, kanalizasyon, su ve elektrik dağıtımı gibi halkın temel ihtiyaçlarının

karşılanması, çöp toplanmasıyla çevre kirliliğinin ortadan kaldırılması

hedeflenmiştir. Halk meydanları, spor faaliyetleri için merkezler, çocuk bakım

merkezleri inşa ederek sosyal imkanları geliştirilecektir. Ancak proje, kişisel ev

ihtiyaçlarının karşılanmasını kapsamamaktadır. Bölgede yaşayan halkın kendi

paralarıyla veya banka kredisi alarak kendi evlerinin inşaatını

gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Program, bu bağlamda kamu ve yerel halk

işbirliği ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca programın sosyal bileşenin ağır

basması çeşitli ortaklıkların kurulmasına da neden olmuştur. Özel sektör ve

çeşitli yerel örgütler programın çeşitli aşamalarında, programa dahil olmuştur.

Program, İnterAmerikan Bankası ve yerel yönetimler tarafından finanse

edilmektedir 180 milyon dolarlık kısım İnterAmerikan bankası tarafından, 120

milyonluk kısım ise yerel yönetim tarafından karşılanmıştır. 1994-1998 yılları

arasında gerçekleştirilen projenin ilk etabında 300 milyon dolarlık yatırım

yapılmış, 62 yerleşim alanı yenilenmiş ve 250.000 kişinin ihtiyaçları

karşılanmıştır. 1998-2005 yılları arasında gerçekleştirilen ikinci etapta ise yine

300 milyon dolarlık yatırım yapılmış ve 106 yerleşim alanı iyileştirilirken

350.000 kişinin yenileşme çalışmasında faydalanması sağlanmıştır. Programın

3. etabı tamamlandığında ise gecekondularda yaşayan 1 milyon kişinin yaşam

kalitesi yükselecek ve ihtiyaçları karşılanacaktır. Bölgeye 1 milyon dolarlık bir

yatırım yapılmış olacaktır (Anonim, 2018c).

3.1.5. Yapı

Yapı kendi başına kullanılabilen, insanların oturma, çalışma, dinlenme, ulaşım,

eğlenme ve ibadet etmelerine yarayan, hayvanların ve eşyaların korunmasını

sağlayan, karada ve suda, daimi veya geçici, yer altı ve yer üstü inşaatı il

bunların tamirlerini içine alan tesislere yapı denir.

32

3.1.5.1. Riskli yapı

Riskli yapı riskli alan içerisinde veya dışında olup ekonomik ömrünü

tamamlamış olan ya da yıkıma veya ağır hasar görme riski taşıdığı ilmi ve teknik

verilere dayanılarak tespit edilen yapılıdır. ( Muti, 2014)

3.1.5.2. Riskli yapı tespiti

Mevcut yapılarda yıkılma, göçme, kayma gibi tehlikeleri önceden tespit edilme

işlemine denir.

3.1.5.2.1. Riskli yapı tespiti için gerekli belgeler

- Lisanslı Firmanın İl Müdürlüğüne Dilekçesi

- Malikin Talep Dilekçesi

- Malikin Tapu Belgesi Sureti

- Malikin Kimlik Belgesi Sureti

- Güncel Tapu Takyidat Belgesi

- Vekaletname (Malik Adına Vekaleten İşlem Yapılması Durumunda)

-Yapının A.R.A.A.D.NET’ten Alınacak İnceleme Formu

- Emlak Vergisi Bina Bildirimi

- Bakanlık Teknik Eğitimine Katılım Belgesi Sureti

3.1.5.2.2. Riskli yapıların tespit edilmesine yetkili kuruluşlar

- Çevre ve şehircilik il müdürlükleri

- İl özel idaresi

- Üniversiteler

- Belediyeler

- Özel yapı denetim firmaları

33

3.2. Metot

3.2.1. Riskli Yapıların Tespit Edilmesine (RYTE’ Ye) Göre Yapılarda Riskli

Yapı Tespit Raporu

Binada taşıyıcı sitemine göre yığma yapılar, ahşap ve kerpiç (taşıyıcı özelliği

olmayan) yapılar ve betonarme yapılar olmak üzere üç guruba ayrılır.

3.2.1.1. RYTE’ ye yığma yapılarda riskli yapı tespit raporu

3.2.1.1.1. RYTE ve DBYBHY göre riskli yapı analizi

Çizelge 3.4. RYTE ve DBYBHY Göre Riskli Yapı Analizi

3.2.1.1.2. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli

Binanın Taşıyıcı sistemleri bulunarak proje haline getirilir. Proje haline getirilen

yapının 3 boyutlu modeli oluşturulur.

RYTE Sadece DBYBHY Çizelge 3.5. ‘Diğer Binalar’ 25 m ve 8 Katı Geçmeyen

Betonarme ve Yığma

DBYBHY

Sadece DBYBHY Çizelge 3.5. ‘Diğer Binalar’ 25 m ve 8 Katı Geçmeyen

Betonarme ve Yığma

Sadece Çizelge 3.5. ‘Diğer Binalar’ Haricindeki Yapılar

DBYBHY Çizelge 3.5. Performans Hedefleri

34

Şekil 3.3. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli

3.2.1.1.3. Taşıyıcı duvar malzemesinin belirlenmesi

Yığma binada kullanılan yapı malzemesi (Ateş tuğlası, Yığma tuğla, Taş duvar

vb.) belirlenir.

Şekil 3.4. Yığma binada kullanılan yapı malzemesi

3.2.1.1.4. Yığma binaların taşıyıcı sistem ve malzeme özelliklerinin

belirlenmesi

Yığma binanın kritik katında düşey hatıllar ve dolgu duvarların yerleşimi,

uzunluğu, boşluğu ve kalınlıkları röleve planında belirtilecek. Binanın kat adeti

ve yüksekliği de rölevede bulunacaktır. Yığma binalarda asgari bilgi düzeyi

katsayısı kullanılacaktır. Duvar malzemesinin türü sıva kazınarak tespit

edilecektir. Bina dayanım hesapları Ra=2 alınarak hesaplanacaktır.

35

S(T1)=2,5 Ra=2,0 alınarak belirlenen deprem yüklerinin bina duvarlarında

oluşturduğu kayma gerilmesi hesaplanacak ve izin verilen sınır değerlerini

aşmaması sağlanacaktır. Bu tür hesaplar kerpiç binalarda yapılmayacaktır.

Çizelge 3.5. Serbest Basınç dayanımı bilinmeyen duvarların basınç emniyet gerilmeleri

Duvarda Kullanılan Rai gir Birim Cinsi ve Harç Duvar Basınç Emniyet Gerilmesi fem (MPa )

Düşey delikli blok tuğla (delik oranı %35'dcn az çimento takviyeli kireç harcı ile) 1.0

Düşey delikli blok tuğla (delik oranı %35- 45 arasında, çimento takviyeli kireç harcı) 0.8

Düşey delikli blok tuğla (delik oranı %45'den fazla, i k i li ki h il )

0.5 Dolu blok tuğla veya harman tuğlası (çimento takviyeli

ki h il ) 0.8

Taş duvar (çimento takviyeli kireç harcı ile) 0.3 Gazbeton (tutkal ile) 0.6

Dolu beton briket (çimento harcı ile) 0.8

Çizelge 3.6. Narinlik oranına göre emniyet gerilmeleri için azaltma katsayıları

Narinlik oranı 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 Azaltma katsayısı 1.0 0.95 0.89 0.84 0.78 0.73 0.67 0.62 0.56 0.51

Çizelge 3.7. Duvarların çatlama emniyet gerilmesi

Duvarda Kullanılan Kargir Birim Cinsi Duvar Çatlama Emniyet Gerilmesi τo (MPa)

Düşey delikli blok tuğla (delik oram %35’den az, çimento takviyeli kireç Karcı ile) 0.1*

Düşey delikli blok tuğla (delik oram %35'den fazla çimento takviyeli kireç harcı ile) 0.12

Dolu blok tuğla veya harman tuğlası (çimento takviyeli kireç harcı ile) 0. 1*

Taş duvar (çimento takviyeli kireç harcı ile) 0.10

Gazbeton (tutkal ile) 0.15

Dolu beton briket (çimento harcı ile) 0.20

36

Çizelge 3.8. τem=τo+µ*σ değerleri

Kat İ

smi

Depr

em Y

önü

Qi(T

on)

E(m

)

Mbi

Qtbi

(Ton

)

∑Vr D

uvar

(Ton

)

∑Ve(

Ton)

Yete

rsiz

∑Vr(

Ton)

Yete

rsiz

∑Ve(

Ton)

∑Wa

∑Wn

Yete

rsiz∑

n

Ve/Q

bi(%

)

Bodrum Kat

X-X 72.2582 0.14 28.60 74.94 198.27 74.94 0 0 12.19 21 0 0

Y-Y 72.2582 0.16 11.63 73.72 175.37 73.72 0 0 10.64 14 0 0

Zemin Kat

X-X 97.20 2.81 272.94 127.46 231.61 127.46 0 0 10.95 24 0 0 Y-Y 97.20 0.15 14.79 98.57 139.20 98.57 57.93 75.56 5.78 20 6 76.70

Çizelge 3.9. Yığma duvarların kat kesme kapasite kontrolü

Yığma Duvarların Kat Kesme Kapasite Kontrolü (Ra=2) X Y Yetersiz Kesme

Kapasite Oranı Kat ∑Vr ∑We ∑We(Ve›Vr) ∑Vr ∑We ∑We(Ve›Vr) 1 164.18 265.53 265.53 174.05 265.53 265.53 %100 Göçme Bölgesi 2 133.36 192.74 165.21 187.08 192.74 114.35 %86 Göçme Bölgesi

Çizelge 3.10. Kayma Kapasite Kullanım Oranı Durum

Duva

r Adı

Duva

r Mal

z.

Duva

r Boy

u (m

)

Duva

r Kal

ınlığ

ı (m

)

Duva

r Düş

ey Y

ükü

(t)

Duva

r Düş

ey

Geri

lmes

i

Çatla

ma

Emni

yet

Geri

lmes

i (M

pa)

Duva

ra e

tkiy

en

Kesm

e Ku

vvet

i (t

Duva

r Kay

ma

Geri

lmes

i Mpa

Kaym

a Em

niye

t Ge

rilm

esi (

Mpa

)

Kaym

a Ka

pasi

te

Kulla

nım

Ora

nı

Duru

m

W127 7 58 0 23 12.738 0 07 0 15 12 28 0 07 0.14 %50 Ok W128 3 32 0 23 3 473 005 0.15 538 0.07 0.13 %54 Ok W129 7.29 0.23 17.687 0.11 0.15 11.8 0.07 0.15 %46 Ok W130 1.62 0.11 1.253 0.07 0.15 0 0 0.14 %0 Ok W131 1.62 0.11 1.282 0.07 0.15 0 0 0.14 %0 Ok W132 1 0 23 5 454 0 2J 0 15 6.24 0 27 02 %135X W133 1.1 0.23 7.72 0.31 0.15 5.72 0.23 0.23 %100 Ok W134 1.7 0.23 8.289 0.21 0.15 10.62 0.27 0.19 %141 X

37

3.2.1.1.5. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi

Yukarıda elde Edilen veriler Çevre ve şehircilik Bakanlığınca hazırlanan

A.R.A.A.D. NET Programına işlenerek Riskli yapı raporu elde edilir.

Şekil 3.5. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi

38

3.2.1.2. RYTE’ ye göre ahşap, kerpiç ve taşıyıcı özelliği olmayan yapılarda

riskli yapı tespit raporu

3.2.1.2.1. RYTE ve DBYBHY göre riskli yapı analizi

Bu tür yapılar %85 Riskli yapı olduğundan bu yapılar herhangi bir işleme Tabi

tutulmadan riskli olduğu varsayılır.

3.2.1.2.2. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi

Şekil 3.6. RYTE’ ye göre ahşap, kerpiç ve taşıyıcı özelliği olmayan yapılarda riskli

yapı tespit raporu

39

3.2.1.3. RYTE’ye göre betonarme yapılarda riskli yapı tespit raporu

3.2.1.3.1. Yapı fotoğrafları ve uydu fotoğrafı

Yapının Ayrıntılı Fotoğrafları çekiler ve Uydudan yeri tespit edilerek işaretlenir.

Şekil 3.7. Yapı fotoğrafları ve uydu fotoğrafı

3.2.1.3.2. Bilgi Düzeyi Katsayısı

Yapı hakkında bilgi düzeyi katsayısı belirlenir.

Çizelge 3.11. Binalar İçin Bilgi Düzeyi Katsayıları

Bilgi Düzeyi Katsayısı 0,90 1,00

3.2.1.3.3. Kritik katın belirlenmesi

Binada inceleme yapılacak kritik kat veya katlar belirlenir.

40

Şekil 3.8. Kritik katın belirlenmesi

3.2.1.3.4. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli

Binanın Taşıyıcı sistemleri bulunarak proje haline getirilir. Proje haline getirilen

yapının 3 boyutlu modeli oluşturulur.

Şekil 3.9. Taşıyıcı sistem proje veya rölövesi ve üç boyutlu modeli

41

3.2.1.3.5. Tahribatlı olarak donatı tespiti (RYTE 3.2)

Şekil 3.10. Tahribatlı olarak donatı tespiti (RYTE 3.2)

3.2.1.3.6. Tahribatsız olarak donatı tespiti

Rontgen (Ferroscan) cihazı sayesinde, binanızdaki donatının çapları ve ara

mesafeleri, etriye aralıkları, paspayı değerleri varsa beton içindeki işçilik

hatalarından dolayı oluşan boşluklar tespit edilir

Şekil 3.11. Tahribatsız olarak donatı tespiti

Çizelge 3.12. Tahribatsız olarak donatı tespiti Kolon

Adı

Kolan Boyutları

(cm) Donatı

Adeti Donatı

Çapı(mm)

Donatı Alanı (cm2)

Kolon Enkesit Alanı

(cm2)

Donatı Oranı

S101 25 50 6 14 9,23 1250 0,007 S102 25 50 6 14 9,23 1250 0,007 S103 25 50 6 14 9,23 1250 0,007 S104 25 50 6 14 9,23 1250 0,007 S105 25 50 6 14 9,23 1250 0,007 S108 25 50 6 14 9,23 1250 0,007

TOPLAM 55,39 7500,00 0,007 ORTALAMA KOLON

DONATI ORANI 0,007

42

3.2.1.3.7. Tahribatsız olarak beton dayanımı tespiti (RYTE 3.2)

Ölçüm yapılacak yüzey temiz, düz ve kuru bir satıh olmalıdır. Bunun için beton

yüzeyi boya, yağ, toz gibi maddelerden arındırılarak düzgün bir hale

getirilmelidir. Temizleme işlemi çekiç ile birlikte verilen zımpara taşı ile

yapılabilir. Hiçbir şekilde sıva üzerinden ölçüm alınmamalıdır (İlhan, 2000). Her

bir örnek yüzeyden en az 9 en fazla 25 okuma alınmalıdır. 300 mm x 300 mm’yi

geçmeyen bir alan üzerinde 20 mm – 50 mm’lik karelajlar yapılmalı, bunların

kesiştiği yerler okuma noktaları olarak alınmalıdır (TSE, 1978). Ayrıca

kenarlara 40-50 mm’den fazla yaklaşılmamalıdır. Schmidt çekici uygulaması

aşağıdaki şekilde yapılır:

-Zımpara taşı ile yüzey temizlenir,

-Hafifçe basınç uygulayarak darbe çubuğu serbest bırakılır,

-Beton çekici test yüzeyine dik bir şekilde yerleştirilir,

-Darbe tetikleninceye kadar çekiç ile test yüzeyine yavaşça bastırılır,

-Tetiklenmeden sonra alt tarafta bulunan düğmeye basarak darbe çubuğu

kilitlenir,

-Göstergeden geri tepme sayısı R okunur,

-Her test yüzeyi için 10 ayrı okuma yapılıncaya kadar yukarıdaki işlemler

tekrarlanır.

Okuma yaptıktan sonra en büyük ve en küçük değerler ihmal edilerek kalan

okumaların aritmetik ortalaması alınır. Böylece o test yüzeyini temsil eden

ortalama bir R değeri elde edilmiş olunur. Bulunan R değeri o test yüzeyini

temsil eden dönüşüm eğrisinde yerine konularak R değerine karşılık gelen

beton basınç dayanımı bulunur.

43

Şekil 3.12.Tahribatsız olarak beton dayanımı tespiti

Çizelge 3.13. Duvarların çatlama emniyet gerilmesi

Yapı Elamanı

Test Çekici Uygulanan

Beton Yaşı

(Gün)

Beton Test Çekici Geri Tepme (RM) Değerleri R Otl.

Ortalama Basınç

Dayanımı N/mm2(Mpa)

Zemin kat kolon zs10 7200 20 20 24 24 26 26 24 24 26 26 24.00 10.29

Zemin kat kolon zs12 7200 24 26 28 28 24 24 24 20 20 24 24.20 10.50

Zemin kat kolon zs13 7200 24 22 24 26 26 24 26 26 22 24 24.40 10.71

Zemin kat kolon zs16 7200 26 26 24 26 26 28 24 26 28 26 26.00 12.35

Zemin kat kolon zs14 7200 30 30 28 28 30 28 28 32 32 30 29.60 13.18

Zemin kat kolon zs6 7200 30 30 28 28 26 28 28 30 32 32 29.20 15.65

Zemin kat kolon zs7 7200 28 28 30 30 28 26 26 28 26 26 27.60 14.00

Zemin kat kolon Zs5 7200 30 28 26 26 28 28 26 24 26 26 26.80 16.06

Zemin kat kolon zs8 7200 30 26 28 28 26 26 24 26 28 28 27.00 13.38

Zemin kat kolon zs9 7200 28 26 26 28 28 26 26 26 28 26 26.80 13.18

3.2.1.3.8. Tahribatlı olarak beton dayanımı tespiti

Mevcut bir betonun karakteristik basınç dayanımının tespiti, en gerçekçi olarak,

betondan karot numunesi alınıp bu numunenin serbest basınç deneyine tabi

44

tutulmasıyla yapılabilmektedir. Ancak karot numunesi alımı mevcut yapıyı

tahrip ettiğinden en son tercih edilmesi gereken ve mutlaka ehil kişiler

tarafından yapılması gereken bir yöntemdir (İlhan, 2003). Bunun yanında

yapıdan alınan bu karot numunesi ile betona ait yoğunluk, su emme,

alkaliagrega reaktivitesi, çekme dayanımı ve benzeri bilgilerde elde edilebilir

(Akçay, 2000).

Ölçüm yerlerinin sayısı (n), TS 500’de öngörülen şekilde, nitelik kontrolü için

gerekli olan deney numunesi sayısına (N) bağlıdır. N sayısı, her 50 m3 lük beton

imalatından alınması gereken numune sayısı olup en az 3 adettir. Bir yapının 50

m3 den daha az beton ihtiva eden her katı için ise sayı yine en az 3 adettir. Bu

sayı (N), BS 25’den daha yüksek mukavemetli betonlar için iki katına (6 adet)

çıkarılmalıdır.

Şekil 3.13. Tahribatlı olarak beton dayanımı tespiti

Çizelge 3.14. Beton basınç dayanımı Karot Numunesini Alındığı

Yapı Elemanı Deney Tarihi

Basınç Dayanımı N/mm2 (Mpa)

Ortalama Basınç Dayanımı N/mm2(Mpa)

ZEMİN KAT ZS 10 KOLON 13.11.2015 6.52

7.48 ZEMİN KAT ZS 12 KOLON 13.11.2015 7.28 ZEMİN KAT ZS 13 KOLON 13.11.2015 5.33 ZEMİN KAT ZS 14 KOLON 13.11.2015 8.36

fbeton=0.85*fkarot ortalam (0.85) Azaltma Katsayısı fcm=0.85* fbeton (0.85) Küpten Silindire

dönüştürme Katsayısı

45

3.2.1.3.9. Karot alınması ve donatı tespitinin fotoğraflanması

Alınan Karot ve tespit edilen donatının fotoğrafı çekilerek belgelenir.

Şekil 3.14. Karot alınması ve donatı tespitinin fotoğraflanması

46

3.2.1.3.10. Karot alınan ve donatı tespiti yapılan elemanların rölöve

üzerinde işlenmesi

Alınan karotlar ve inceleme yapılan donatı proje üzerinde işaretlenir.

Şekil 3.15. Karot alınan ve donatı tespiti yapılan elemanların rölöve üzerinde

işlenmesi

47

3.2.1.3.11. Riskli yapı tespit raporuyla alakalı, bütün rapor, analiz ve

fotoğraflar CD ortamında verilmeli

İncele yapılan yapıyla ilgili elde edilen tüm veriler CD ortamına aktarılarak

belgelendirilirler.

Çizelge 3.15. Riskli Yapı Tespit Analiz Kontrat Parametreleri Bilgi Düzeyi Min. Bilgi Düzeyi Katsayısı 0,90 Deprem Yükü Belirleme Yöntemi Mod Birleştirme Rijit Bodrum Üstü yapı yüksekliği 9,00 Rijit Bodrum Üstü Katsayısı 3 Elastik (azaltılmamış) İvme Spektrumu kullanılmıştır R=1 Bina bilgi düzeyi Katsayısı kullanılmıştır I=1 Eksantriste Uygulanmadı Kiriş ve Perdeler için Etkin Eğilme Rijitliği 0,30 (Ecm)0 Kolonlar İçin Etkin Eğilme Rijitliği 0,30 (Ecm)0 Mevcut beton Elastisite Modülü (Ecm) 5000 (fcm)^2 Kritik Kat Zemin Kat αs(Panel Kesme kuvveti Oranları) X 0,00 αs(Panel Kesme kuvveti Oranları) X 0,00

Çizelge 3.16. Hareketli yük aktarım katsayısı Binanın Kullanım Amacı • Depo. antrepo, vb. 0.80 Okul. öğrenci yurdu. spor tesisi, sinema, tiyatro, konser salonu, garaj. lokanta,

0.60

Konut, işyeri, otel. hastane, vb. 0.30 Modal, periyot ve Frekansları Mod Periyot [s] Frekans [Hz] Açısal Frek. [deg/s] Eigen Değ. [deg2 /s2] 12 0.566300 1.765848 11.095148 123.102315 2 0.366453 2.728864 17.145959 293.983911 3 0.358182 2.791876 17.541876 307.717420 4 0.191588 5.219536 32.795312 1075.532469 2578.866032 5 0.123727 8.082323 50.782734 2578,886032 6 0.120652 8.288279 52.076792 53.648336 2711.992273 2878.143908 7 0.117118 8.538398 53,648336 2878,143908 8 0.07S7S9 13.199793 82.936745 6878.503654 9 0.071885 13.911037 87.405623 7639.742988

48

Çizelge 3.17. Kritik kat duvar etkileri değerlendirmesi

ZEMİN KAT Deprem Yönü ∑Akn(m2) ∑ Ap(m2) ∑Akn/Ap ∂/h Deprem Kuvet Katsayısı

x 0.38 117.01 0.0032‹0.006 0.0009‹0.015 1.00 y 2.71 117.01 0.0232›0.006 0.0004‹0.015 0.75

Kat Kuvvetleri Kat Not ∂/h-x ∂/h-Y Fx(x-.0.85) FY(x.0.6375)

2 Kat 0.0038 0.0025 53.46 54.84 1 Kat 0.0062 0.0039 35.71 39.10

Zemin Kat Kritik Kat 0.0065 0.0037 21.10 20.25 Bodrum 0.0001 0.0001 16.17 12.13

Çizelge 3.18. Kritik kat kolonları sınır değerleri

Kritik Kat Kolonları Sınır Değerleri ZEMİN KAT Birimler: (tf-m) Sınıflandırma Sınır Değerleri Kont

Eleman Yön Ve/Vr Grup Nk /fmcAc

Ash /sbk

m=(MGnQ+E) Mk ‹›Sınır

d/h ‹›Sınır

SZ01 +x 1.06/3.36 =0.32 B 0.41 0.85/402

3.21/1.24 =2.59›1.99 0.0049≤0.0096 x

20*40 -x 1.06/3.36 =0.32 B 0.4 0.85/402

3.39/1.26 =2.68›2.01 0.0049≤0.0097 x

+Y 1.2/0.4 =0.3 B 0.4 0.57/1002

12.25/2.87 =4.28›1.43 0.0054≤0.0071 x

60*30*30 -Y 1.2/0.4 =0.3 B 0.42 0.57/1002

11.37/2.79 =4.08›1.39 0.0054≤0.0069 x

Risk Değerlendirmesi – ZEMİN KAT Eksenel Basınç Gerilmesi Ortalaması 194.34tf/m2 0.65*fcm 263.07tf/m2 0.1 * fcm 40.47 tf/m2 Kat Kesme Kuvvetleri Oranı Sınır Değeri 0.11 Risk Sınırını Aşan Elaman Sayısı 17 Toplam Elaman Sayısı 17 (+EX)- Risk Sınırını Aşan Kolon Perdelerin Kesme kuvvetleri Toplamı /Toplam Kat Kesme Kuvveti 88.48/88.48tf

(+EX) –Kat Kesme Kuvveti Oranı 1:0.108 (-EX) )- Risk Sınırını Aşan Kolon Perdelerin Kesme kuvvetleri Toplamı /Toplam Kat Kesme Kuvveti 88.48/88.48tf

(-EX) –Kat Kesme Kuvveti Oranı 1:0.108 (+EY)- Risk Sınırını Aşan Kolon Perdelerin Kesme kuvvetleri Toplamı /Toplam Kat Kesme Kuvveti 94.08/94.08tf/m2

(+EY) –Kat Kesme Kuvveti Oranı 1›0.108 (-EY) )- Risk Sınırını Aşan Kolon Perdelerin Kesme kuvvetleri Toplamı /Toplam Kat Kesme Kuvveti 94.08/94.08tf/m2

(-EY) –Kat Kesme Kuvveti Oranı 1:0.108 Proje İsmi Kat Adeti :6 Bir kattaki kolon sayısı :18 X yönü axs sayısı :8 Y yönü axs sayısı :13 Deprem katsayısı (Ao) :0.4 Yapı tipi katsayısı(R) :4 Yapı önem katsayıısı (I) : 1

49

Spektrum karekteristik peryodu Ta/Tb :0.15/0.6 Hareketli Yük katsayısı (n) :0.3 Sıfır rolatif hareket yüksekliği (m) :2.50 Hareketli yük azalma katsayısı(Cz) :1.0 Zemin emniyet gerilmesi(t/m2) :14.8 Zemin yatak katsayısı (t/m3) :1800.0 Beton Yoğunluğu (t/m3) :2.5 Genleşme ısı farkı (C ) :0.0 Statik analiz yöntemi :Linner Analiz Deprem Standardı :TYD 2007 Code Betonarme hesap yöntemi :Taşıma Gucu Yöntemi TS500-2000 Betonarme Kesit Donatı Hesap Yöntemi : Bürüt Kesite Göre Deprem Hesabı Yöntemi : Mod Süperpozisyonu İle Dinamik Analiz Temel Analiz Opsiyonu : Tüm Temel Deplasmanları Dikkate Alınması Zemin Gerilmesi Hareketli Yük Azatlma Değeri :0.8 Zemin Gerilmesi Deprem Artırım Oranı :0.5 Zemin Gerilmesi Ruzgar Artırım Oranı :0.25 Kolonun Oturduğu Kirişin Tesir Çarpımı :1.5 Kiriş Kolon Rijitik Bölgesi opsiyonu : Yarı Sonsuz Rijit Davranış Kiriş Uçlarında Elaztik Ankastrelik opsiyonu :Elastik Ankastre Çatlamış Kesit Opsiyonu : Igb 4 , Igc 6 Beton ve çelik malzeme birimleri kg/cm2

Çizelge 3.19. Kritik kat duvar etkilerinin değerlendirmesi

Yapı Elamanı Malzeme E G Beton Dayanım Gerilmesi

Çelik Akma Gerilmesi

Genel Etriye Plak/Narnür C20 285000 114000 200 4200 4200

HNP C30 318000 127200 300 5000 5000 Temel C20 285000 114000 200 4200 4200

Kiriş/Kolan E1 C20 285000 114000 200 4200 4200

Kiriş/Kolan E1 C6.2 125000 50000 62 4200 4200

Taşıma Gücü Malzeme Katsayıları Beton Çelik Yeni Elemanlar 1.5 1.15

Performan Hesabı Tüm Elemanlar 1.00 1.00 Riskli binaların tespiti yönetmeliğine göre yapının kontrolü Bina Bilgi Düzeyi Katsayısı :0.9 Hareketli Yük Azaltma Oranı :03 Kiriş Ve Perdelerin Etkin Eğilme Rıjıtliği :EI eµ 0.3 (EcmI) 0 Kolonların Etkin Gerilme Rıjıtliği : EI eµ 0.5 (EcmI) 0 Mevcut Beton Malzemesi : E2 : C6 E=125000kg/cm2 Riskli Yapı Lineer Hesabında Kulanılan Deprem Etkisi :MOD Birleştirme Yöntemiyle

Deprem Analizi Yapı lineer kapasite hesabında R:1 alınarak çözüm yapılmıştır. Kritik Kat No:2 y:1 kritik kat seçilmiştir

50

Şekil 3.16. Kritik kat, kolon perdelerinin risk sınır kontrolü

Çizelge 3.20. Riskli binaların tesbiti yönetmeliğine göre yapının kontrolü Kritik Kat Duvar Etkisi Kontrolü Duvar

No aks Sol aks

Sağ aks

H cm

B cm

Duvar tip L m Rd/B <40 Lb/L <0.05 Awx Avy

W1 13y 1(1x) (2x) 280 23 Tuğla 2.99 4.1/B=17.8 √ 0.0/L=0.0√ W2 13y 3(4x) 4(5x) 280 23 Tuğla 3.27 4.3/B=18.7 √ 0.0/L=0.0√ W3 12y (11y) (2x) 280 23 Tuğla 2.65 3.86/B=16.8 √ 0.0/L=0.0√ W4 6x A(1y) (2y) 250 23 Tuğla 3.89 4.62/B=20.1 √ 1.0/L=0.26x 0.00 0.00 W5 6x (1y) (12y) 250 23 Tuğla 1.86 3.12/B=13.5 √ 1.0/L=0.54x 0.00 0.00 W6 12y (6x) (11y) 280 23 Tuğla 1.84 3.35/B=14.6 √ 0.0/L=0.0 √ 0.00 0.00 W7 3y 3(4x) 4(5x) 280 23 Tuğla 3.27 4.3/B=16.7 √ 1.0/L=0.31x 0.00 0.00

KB19 1x 1(2y) (5y) 250 23 Tuğla 5.62 6.15/B=26.7 √ 1.0/L=0.18x 0.00 0.00 KB18 1x 1(5y) (6y) 250 23 Tuğla 2.39 3.46/B=15.0 √ 0.0/L=0.0 √ 0.00 0.55 KB17 6y 3(4x) 4(5x) 250 23 Tuğla 3.27 4.12/B=250.9x 0.0/L=0.0√ 0.00 0.00

Çizelge 3.21. kat kesme kontrolü Kat Kesme Kuvveti Sınır Kontrolü Ka

∑(N/Ac) (δ/h) x (δ/h) y ג*Vx ג*Vy ∑Ak

∑Akn

∑Ap

6 3.522=0.057*fcm››V/Vk=0.35

0.0158

0.0235

72.135 113.02

2.39

8.911 127.13 5 10.402=0.168*fcm››V/Vk=0.3

0.0248

0.0335

152.39

452.50

5 3.50

10.29

165.23

4 17.677=0.285*fcm››V/Vk=0.2

0.0323

0.0427

207.45

331.06

3.50

10.29

165.23 3 24.955=0.402*fcm››V/Vk=0.1

5 0.0357

0.0485

251.11

401.90

3.85

9.879 165.23

2 32.496=0.524*fcm››V/Vk=0.0

0.0352

0.0479

287.41

460.44

4.825

5.812 165.23 1 22.939=0.370*fcm››V/Vk=0.1

0.0242

0.0372

300.65

474.99

3.42

0.000

129.23

Kritik Kat Duvar Etki Kontrolü X yönü ∑Akn /Ap=0.0292>0.002*N=0.0100 (δ/h)=0.03527>0.015 >>λ x=1.0*1.0=1

∑Akn/Ap>0.002N ve (δ/h)<0.015 koşulu sağlanmıştır λ=1.0* λ Alınmıştır

Y yönü ∑Akn /Ap=0.0352>0.002*N=0.0100 (δ/h)=0.04797>0.015 >>λ y=1.0*1.0=1 ∑Akn/Ap>0.002N ve (δ/h)<0.015 koşulu sağlanmıştır λ=1.0* λ Alınmıştır

Yapı elamanlarında deprem statik sonuç çarpanı CeX=3.400, CeY=4.000 Perde deprem katılım oranı AsX=0.000 AsY=0.000 , Kolon ortalama donatı oranı =0.0067

51

Çizelge 3.22. Riskli binaların tespiti yönetmeliğine göre yapının kontrolü

Kolon N Ve/Vr sınıf N/(Ac*f

V/(Ac.f

m=Mgqe/Mr (δ/h) Sz01 -X 87.1

2.82/1125=0.

B 0.781 0.180 14.31/5.54=2.58>1.

0.035267>0.00

30*6

+

73.8

4.08/11.25=0.

B 0.662 0.260 12.85/6.39=2.01>0.

0.035267>0.00 -Y 91.2

2.73/13.08=0.

B 0.817 0.174 39.77/9.85=4.04>0.

0.047969>0.00

Kor.0 +

69.8

4.50/13.08=0.

B 0.625 0.287 32.53/12.19=2.67>0

0.047969>0.00 Kolo

E

Etriy

Q6/35Sargı

X kol:4 Y kol:3 Ash=1.13/0.85 2*2Q16

Sz02 -X 70.7

4.57/11.21=0.

B 0.634 0.292 25.08/6.57=3.82>0.

0.035267>0.00 30*6

+

63.9

4.57/11.21=0.

B 0.573 0.292 25.33/6.95=3.65>

0.035267>0.00

-Y 80.8

1.88/13.04=0.

B 0.725 0.120 44.82/11.05=4.05>

0.038704>0.00 Kor.0 +

53.8

2.46/13.04=0.

B 0.483 0.157 40.49/13.50=3.00>0

0.038704>0.00

Kolo

E

Etriy

Q6/35Sargı

X kol:4 Y kol:3 Ash=1.13/0.85 2*2Q16

Yapı Kritik Kat Sonuçları Kritik kat Md/Mr moment kapasite sınırını aşan kolan sayısı :18 Kritik kat (δ/h) relatif kat öteleme sınırını aşan kolon sayısı :18 Yapı Kritik Kat Sınır Değerlerini Aşan Kesme Kuvvetleri Toplamı Kritik kat ortalama eksenel gerilim σ=32.496 kg/cm2 Kritik kat sınır değeri =0.080 %8

Çizelge 3.23. sınır değer kontrolü Deprem kombinasyonu Toplam kesme kuvveti m ve (δ/h) sınır değerini aşan kesme kuvveti

-X yönü deprem 50.33 50.33 %100 > 8 +X yönü deprem 51.63 51.63 %100 > 8 -Y yönü deprem 54.89 54.89 %100 > 8 +Y yönü deprem 58.19 58.19 %100 > 8

Kritik kat riskli yapı kapsamına girmektedir Kritik kat riskli yapı sınıfına girmesi nedeniyle en büyük kat ötelemesi kontrolüne gerek kalmamıştır.

52

3.2.1.3.12. Riskli Yapı Tespitinin A.R.A.A.D.NET Sistemine İşlenmesi

Yukarıda elde Edilen veriler Çevre ve şehircilik Bakanlığınca hazırlanan

A.R.A.A.D. NET Programına işlenerek Riskli yapı raporu elde edilir.

Şekil 3.17. Riskli yapı tespitinin A.R.A.A.D.NET sistemine işlenmesi

53

4. ARAŞTIRMA BULGULARI

4.1. 2013-2017 Yılları Tunceli Bölgesinde Riskli Yapılar İncelenmesi

(Örnek Çalışma)

Tunceli il ve ilçe sınırları içinde 01.01 2013- 01.01.2017 tarihleri arasında

toplam 36 kerpiç yapı, 75 yığma yapı ve 50 betonarme yapı olmak üzere toplan

161 yapı üzerinde incelemeler yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda elde edilen

veriler yılara göre dağılımı aşağıda tablolar halinde verilmiştir.

Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2013- 31.12.2013 tarihleri arasında

13 yapının risk tespit analiz aşağıda tablo halinde verilmiştir.

Çizelge 4.1. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2013- 31.12.2013 tarihleri arasında 13 yapının risk tespit analizi

Elazığ İlçeler Yapı türü

Yıkılan Yıkılmayan Kerpiç yapı Betonarme yapı Yığma

Yapı Tunceli Merkez 1 1 4 6 0 Tunceli Pertek 0 0 0 0 0 Tunceli Hozat 2 0 2 4 0 Tunceli Çemişgezek 1 0 0 1 0 Tunceli Mazgirt 0 0 0 0 0 Tunceli Nazimiye 0 0 0 0 0 Tunceli Pülümür 1 0 0 1 0 Tunceli Ovacık 1 0 0 1 0

Toplam 6 1 6 13 0

Yukarıdaki tabloya göre Tunceli’de il merkezi ve ilçelerde 2013 yılında Toplam

13 yapı üzerinde inceleme yapılmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde 6 tane

kerpiç, 6 tane yığma ve 1 adet betonarme yapı tespit edilmiştir. Tespit edilen

kerpiç yapılar RYTE’ ye Göre (Ahşap, Kerpiç ve Taşıyıcı Özelliği Olmayan

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) %100’ü riskli olduğu tespit edilmiştir.

Tespit edilen bu kerpiç yapıların 1 tanesi Tunceli Merkezde, 2 tanesi Hozat

ilçesinde,1 tanesi Çemişgezek, 1 tanesi Pülümür ilçesinde ve 1 tanesi de

Ovacıkta ilçesinde olup tamamı yıkılarak yerine yeni bina yapılmak için

projelendirilmiştir.

54

Tunceli’de 6 tane yığma yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ ye Göre (Yığma

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre yığma yapıların %100‘ü

riskli olduğu tespit edilmiştir. Tespit edilen Bu yapıların 4 tanesi Tunceli

merkezde geri kana 2 tanesi Hozat ilçesinde olup hepsi yıkılarak yerlerine yeni

projeler çizilerek projelendirilmiştir.

Tunceli’de 1 tane betonarme yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ye göre

(Betonarme Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre betonarme

yapıların %100’ü (1 tane) riskli olduğu tespit edilmiş 1 tanesi yıkılarak yerine

yenilerin yapılması için projelendirilmiştir.

Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2014- 31.12.2014 tarihleri arasında

60 yapının risk tespit analiz aşağıda tablo halinde verilmiştir

Çizelge 4.2. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2014- 31.12.2014 tarihleri arasında 60 yapının risk tespit analizi

Elazığ İlçeler Yapı türü

Yıkılan Yıkılmayan Kerpiç yapı Betonarme yapı Yığma Yapı

Tunceli Merkez 13 17 27 57 0 Tunceli Pertek 0 0 0 0 0 Tunceli Hozat 0 0 0 0 0 Tunceli Çemişgezek 0 0 0 0 0 Tunceli Mazgirt 0 0 0 0 0 Tunceli Nazimiye 0 0 0 0 0 Tunceli Pülümür 1 0 0 1 0 Tunceli Ovacık 2 0 0 2 0

Toplam 16 17 27 60 0

Yukarıdaki tabloya göre Tunceli’de il merkezi ve ilçelerde 2014 yılında Toplam

60 yapı üzerinde inceleme yapılmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde 16 tane

kerpiç, 27 tane yığma ve 17 adet betonarme yapı tespit edilmiştir. Tespit edilen

kerpiç yapılar RYTE’ ye Göre (Ahşap, Kerpiç ve Taşıyıcı Özelliği Olmayan

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) %100’ü riskli olduğu tespit edilmiştir.

Tespit edilen bu kerpiç yapıların 13 tanesi Tunceli Merkezde, 1 tanesi Pülümür

ilçesinde ve 2 tanesi Ovacık ilçesinde olup tamamı yıkılarak yerine yeni bina

yapılmak için projelendirilmiştir.

55

Tunceli’de 27 tane yığma yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ye Göre (Yığma

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre yığma yapıların %100‘ü

riskli olduğu tespit edilmiştir. Tespit edilen Bu yapıların tamamı Tunceli

merkezde olup hepsi yıkılarak yerlerine yeni projeler çizilerek

projelendirilmiştir.

Tunceli’de 17 tane betonarme yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ye Göre

(Betonarme Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre betonarme

yapıların %100’ü (17 tane) riskli olduğu tespit edilmiş 17 tanesi yıkılarak yerine

yenilerin yapılması için projelendirilmiştir.

Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2015- 31.12.2015 tarihleri arasında

56 yapının risk tespit analiz aşağıda tablo halinde verilmiştir.

Çizelge 4.3. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2015- 31.12.2015 tarihleri arasında 56 yapının risk tespit analiz

Elazığ İlçeler Yapı türü

Yıkılan Yıkılmayan Kerpiç yapı Betonarme yapı Yığma Yapı

Tunceli Merkez 3 20 27 50 0 Tunceli Pertek 2 0 0 2 0 Tunceli Hozat 1 0 0 1 0 Tunceli Çemişgezek 0 0 0 0 0 Tunceli Mazgirt 0 0 0 0 0 Tunceli Nazimiye 0 0 1 1 0 Tunceli Pülümür 1 0 0 1 0 Tunceli Ovacık 1 0 0 1 0

Toplam 8 20 28 56 0

Yukarıdaki tabloya göre Tunceli’de il merkezi ve ilçelerde 2014 yılında Toplam

56 yapı üzerinde inceleme yapılmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde 8 tane

kerpiç, 28 tane yığma ve 20 adet betonarme yapı tespit edilmiştir. Tespit edilen

kerpiç yapılar RYTE’ ye Göre (Ahşap, Kerpiç ve Taşıyıcı Özelliği Olmayan

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) %100’ü riskli olduğu tespit edilmiştir.

Tespit edilen bu kerpiç yapıların 3 tanesi Tunceli Merkezde, 2 tanesi Pertek

ilçesinde, 1 tanesi Hozat ilçesinde, 1 tanesi Pülümür ilçesinde ve 1 tanesi Ovacık

ilçesinde olup tamamı yıkılarak yerine yeni bina yapılmak için

projelendirilmiştir.

56

Tunceli’de 28 tane yığma yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ye Göre (Yığma

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre yığma yapıların %100‘ü

riskli olduğu tespit edilmiştir. Tespit edilen Bu yapıların 27 tanesi Tunceli

merkez ve 1 tanesi Nazimiye İlçesinde olup hepsi yıkılarak yerlerine yeni

projeler çizilerek projelendirilmiştir.

Tunceli’de 20 tane betonarme yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ye Göre

(Betonarme Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre betonarme

yapıların %100’ü (20 tane) riskli olduğu tespit edilmiş 20 tanesi yıkılarak yerine

yenilerin yapılması için projelendirilmiştir.

Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2016- 31.12.2016 tarihleri arasında

32 yapının risk tespit analiz aşağıda tablo halinde verilmiştir

Çizelge 4.4. Tunceli Merkez ve ilçe sınırları içinde 01.01 2016- 31.12.2016 tarihleri arasında 32 yapının risk tespit analizi

Yukarıdaki tabloya göre Tunceli’de il merkezi ve ilçelerde 2014 yılında Toplam

32 yapı üzerinde inceleme yapılmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde 6 tane

kerpiç, 14 tane yığma ve 12 adet betonarme yapı tespit edilmiştir. Tespit edilen

kerpiç yapılar RYTE’ ye Göre (Ahşap, Kerpiç ve Taşıyıcı Özelliği Olmayan

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) %100’ü riskli olduğu tespit edilmiştir.

Tespit edilen bu kerpiç yapıların 1 tanesi Tunceli Merkezde, 2 tanesi Pertek

ilçesinde, 1 tanesi Hozat ilçesinde, 1 tanesi Çemişgezek ilçesinde ve 1 tanesi

Elazığ İlçeler Yapı türü

Yıkılan Yıkılmayan Kerpiç yapı Betonarme yapı Yığma Yapı

Tunceli Merkez 1 12 14 27 0 Tunceli Pertek 2 0 0 2 0 Tunceli Hozat 1 0 0 1 0 Tunceli Çemişgezek 1 0 0 1 0 Tunceli Mazgirt 1 0 0 1 0 Tunceli Nazimiye 0 0 0 0 0 Tunceli Pülümür 0 0 0 0 0 Tunceli Ovacık 0 0 0 0 0

Toplam 6 12 14 32 0

57

Mazgirt ilçesinde olup tamamı yıkılarak yerine yeni bina yapılmak için

projelendirilmiştir.

Tunceli’de 14 tane yığma yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ ye Göre (Yığma

Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre yığma yapıların %100‘ü

riskli olduğu tespit edilmiştir. Tespit edilen Bu yapıların 14 tanesi Tunceli

merkezde olup hepsi yıkılarak yerlerine yeni projeler çizilerek

projelendirilmiştir.

Tunceli’de 12 tane betonarme yapıda inceleme yapılmıştır. RYTE’ ye Göre

(Betonarme Yapılarda Riskli Yapı Tespit Raporu) sonucuna göre betonarme

yapıların %100’ü (20 tane) riskli olduğu tespit edilmiş 20 tanesi yıkılarak yerine

yenilerin yapılması için projelendirilmiştir.

58

5. SONUÇLAR ve ÖNERİLER

Topraklarının %98’i Deprem riski altında bulunan ülkemizde ne yazık ki, 2012

yılına kadar depremler açısından bir devlet politikası oluşturulamamış,

depreme yönelik geniş kapsamlı bir eğitim, gerek üniversitelerde gerekse özel

sektörde çalışan teknik personel için yürütülememiştir. 16/5/2012 tarih 6306

sayılı yasayla afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların

bulunduğu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standartlarına uygun,

sağlıklı ve güvenli yaşama çevrelerini teşkil etmek üzere iyileştirme, tasfiye ve

yenilemelere dair usul ve esasları yeniden düzenlenerek. Riskli alan içinde veya

dışında olup ekonomik ömrünü tamamlamış olan ya da yıkılma veya ağır hasar

görme riski taşıdığı ilmî ve teknik verilere dayanılarak tespit edilen yapıyı bu

kanunla yıkılıp yerine modern, insan yaşamı için elverişli yapılara

dönüştürülmektedir.

Tunceli’de Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü verilerine göre vatandaşların

istekleri doğrultusunda 161 yapı üzerinde Yapılan inceleme sonuçlarına göre 36

kerpiç yapının tamamı, 75 yığma yapının tamamı, 50 betonarme yapının

tamamı yüksek riskli olduğu ve yıkılması gerektiği tespit edilmiştir.

Tunceli İlindeki yapı stokunu bir örneklem olarak ele alırsak, araştırma

bulgularımızdaki verileri bu örnekleme dahil edersek ve bu örneklemi Türkiye

geneline yayarsak elde edilen sonuçlar bakarak ülkemizde tüm yapı stoku

gözden geçirilmesi gerekmektedir.

Unutulmamalıdır ki insan hayatının bedeli hiçbir şekilde ödenemez, bu yüzden

bundan sonraki depremlerde can kaybı yaşanmasını önlemek için Tunceli

genelinde 2010 yılı ve öncesi yapılan tüm yapıların bir an önce risk tespitlerinin

yapılması gerekmektedir. Unutulmalıdır ki deprem öldürmez ihmaller öldürür.

Bu bağlamda riskli yapıların bir an önce tespit edilerek risk oranı sınır

değerlerin üzerinde ise yıkılmalı, risk oranı sınır değerin altında ise

güçlendirme yapılması bir devlet politikası haline getirilmelidir.

59

KAYNAKLAR

Akçay B., 2000. İstanbul binalarında karot yardımıyla beton nitelik denetimi,

Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, s. 5-22

Anonim, 2018a. http://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/pulumur) Erişim

Tarihi: 05.02.2018 Anonim, 2018b. http://www.solidere.com/solidere) Erişim Tarihi: 05.02.2018 Anonim, 2018c. http://www.kentselyenilem.org, 2007) Erişim Tarihi:

05.02.2018 Arpat, E. ve Garoğlu, F., 1972. Doğu Anadolu Fayı ile ilgili Bazı Gözlemler ve

Düşünceler. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, 78, 44-50 Demirsoy M. S., 2006. Kentsel Dönüşüm Projelerinin Kent Kimliği Üzerindeki

Etkisi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi , İstanbul

Dovaidy, M., 2003. Recontraction of Beriut City Center. Solidere Experience,

Journalist Seminar İn Amman. Dovoidy M., 2003. Recanroction Of Beriut City Centr, Solidere experience

journolist Seminor in Amman Epöztürk L., 2004. Peorl Nehri Kentsel Dönüşüm Projesi, Mimar Sinan

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi , İstanbul Eres, Z., 2004. Savaş Sonrası Beyrut Tarihi Kent Merkezinin Yenilenmesi,

Yaşanılır Kentler/Yaşanılır İstanbul, TMMOB Mimarlar Odası , Teknik Kongre,S.54

Ersoy M., 2004. Paris La Defense Örneği, Kentsel Tasarım Yönetim Teknikleri,

Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi , İstanbul

Eyidoğan H., 1988. Sismolojik Bulgular Açısından İstanbul’da Deprem Tehlikesi,

İstanbul Güler, E., 2003. Kentsel Yeniden Üretim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Çalışma:

İstanbul Örneği , Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yıldız Teknik Üniversitesi Basın-Yayın Merkezi, İstanbul

İlhan İ., 2000. Beton (Schmidt) çekici ne işe yarar, Türkiye Mühendislik

Haberleri sayı 410, İstanbul, s. 27-28.

60

İlhan İ., 2003. Beton karot numunesi alımı, Türkiye Mühendislik Haberleri sayı 423, İstanbul, s. 66-67

Kayalar, J., 2006. Kent ve Meydan Olgusu, Yeniden Canlandırma sürecinde

Karşılaştırmalı Bir İrdeleme, Trafalgrar meydanı ve Eminönü meydanı, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi , İstanbul

Muti A., 2014. Kentsel dönüşüm ve Erzurum Örneği, Okan Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Polat, S. ve Dostoğlu, S., 2007. Kentsel Dönüşüm Kavramı Üzerine Bursa’da

Kükürtlü ve Mudanya Örneği, Uludağ Üniversitesi Mühendislik –Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt12 sayı1, Bursa

Roberts P., 2000. The evolution, defnition and purpose of urban regenerotion. P.

Roberts ve H. Sykes (Ed.), urban regenerotion a hondbook. London Sancar T., 2017. Tunceli Munzur ve İstanbul Teknik Üniversiteleri'nin Maden

Tetkik Arama (MTA) Genel Müdürlüğü ile yaptığı ortak deprem araştırma çalışması. Tunceli

Sasaki, 2002. İnterdisciplinary Design, Pearl River Urban Design , Goungzhou,

China, Tasarım Dergisi, Syf 125 Savaş Sonrası Beyrut Tarihi Kent Merkezinin Yenilenmesi, Yaşanılır

Kentler/Yaşanılır İstanbul, TMMOB Mimarlar Odası Teknik Kongre İstanbul

Sekmen S., 2007. Kentsel Dönüşüm Üzerine Bir Model Önerisi İzmir-Ferahlı

Mahallesi Örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir

Soski, İnterdisciplinory Design, 2002, Peorl River Urban Desing, Goungzhjou,

Tasarım Dergisi Syf 125 China Şişman, A., 2008. Kentsel Dönüşüm Uygulamaları TMMOB Samsun Kent

Sempozyumu 27-29 Kasım, Samsun Tadmori K., 2004. Lübnan- Trablus Kentsel sit Koruma Sorunları ve Koruma

Planlanması için Yönlendirici Kavramsal Çerçeve, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi , İstanbul

Tombul, S., 1990. Bingöl Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Gelişimi,

A.D.T.Y.K. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 229-359, Ankara TS 3260/Eylül, 1978. Beton yüzey sertliği yolu ile yaklaşık beton dayanımının

tayini kuralı, Ankara, s. 1-2.

61

Üçüncü M. D., 2014. Beylikdüzü’nde Deprem Odaklı Kentsel dönüşüm, Tezi 6-9 İstanbul

62

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı :Özcan KINAŞ Doğum Yeri ve Yılı :Tunceli/Pertek 19.11.1980 Medeni Hali :Evli Yabancı Dili :İngilizce Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) Lise :Elazığ Atatürk Lisesi Lisans1 :Fırat Üniversitesi TEF Yapı Öğretmenliği Lisans 2 :Munzur Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat

Mühendisliği Mesleki Deneyim Meb 2005-2006 MNG Kargo 2006-2010 Kınaş inşaat LTD. ŞTİ 2011-2017 Seç yapı Munzur üniversitesi Şantiyesi 2017-Devam