ROLI I UNIVERSITETIT NË SHOQËRINË POST TOTALITARE … · 3 DEKLARATE STATUTORE Nën...

1

UNIVERSITETI I TIRANËSFAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

PROGRAMI I DOKTORATURËS NË SHKENCA POLITIKE

ROLI I UNIVERSITETIT NË SHOQËRINË POSTTOTALITARE

Punim i paraqitur për gradën shkencore Doktor ngaMphil. Elona Mehmeti

Udhëhequr nga Prof. Dr. Aleksandër Kocani

Tiranë, 2017

2

UNIVERSITETI I TIRANËSFAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

PROGRAMI I DOKTORATURËS NË SHKENCA POLITIKE

ROLI I UNIVERSITETIT NË SHOQËRINË POSTTOTALITARE

Punim i paraqitur për gradën shkencore Doktor ngaElona Mehmeti

Udhëhequr nga Prof. Dr. Aleksandër Kocani

Juria e Vlerësimit1._______________________(kryetar)2._______________________(anëtar)3._______________________(anëtar)4._______________________(anëtar)5._______________________(anëtar)

Tiranë, 2017

3

DEKLARATE STATUTORE

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje dhe nuk është

paraqitur asnjëherë përpara një institucioni për vlerësim. Punimi nuk përmban materiale të

shkruara nga ndonjë person tjetër, përveç rasteve të cituara dhe të referuara.

Disertante

Elona Mehmeti

E drejta e autorit © 2017. Të gjitha të drejtat i rezervohen autorit

4

Abstrakt

Paqartësia e perceptimit të misionit dhe vizionit për universitetin në Shqipëri rezulton tëjetë një nga problemet e identifikuara në arsimin e lartë Shqiptar.

Pyetja se cilat do të jenë misioni dhe vizioni i universitetit, mbetet pyetje që vjen natyrshëmsi pasojë e prodhimit të një sërë politikash dhe vizionesh kaotike në sistemin e lartë arsimorShqiptar që nga viti 1992-2015.Arsimi i lartë ka njohur disa ndryshime si nga pikëpamja e reformave, ashtu dhe ngapikëpamja e legjislacionit. Tre nga zhvillimet më të rëndësishme transformimi ka qenë:(i)Dalja nga sistemi autoritar së bashku me shumë vende të tjera të Evropës Juglindore dhendryshimet që pësoi sistemi i arsimit të lartë, të cilat u shoqëruan me ndryshime nëlegjislacionin e vitit 1994 dhe gjatë viteve 94-99; (ii) Zbatimi i Procesit të Bolonjës dhepërpjekjes për t'u bërë pjesë e Zonës Evropiane të Arsimit të Lartë dhe Zonës Evropiane tëKërkimit si dhe (iii) liberalizimi i Arsimit të Lartë.Të tria këto zhvillime kanë sjellë ndryshime të rëndësishme në politikëbërjen e Arsimit tëLartë.Vende me një të shkuar politike të njëjtë si të Shqipërisë e kanë përjetuar në mënyra tëndryshme përshtatjen me sistemin e ri të qeverisjes dhe, ky fakt së bashku me arsyet, janëobjekt i këtij punimi.Pavarësisht realiteteve që na rrethojnë, ky punim pa si mjaft të rëndësishme fokusiminkryesisht tek misioni dhe te vizioni i arsimit të lartë të shprehur nëpërmjet universitetit siinstitucion elitar i një vendi. Gjatë gjithë këtij punimi janë bërë përpjekje për të nxjerrë njëpasqyrë se si misioni dhe vizioni i arsimit të lartë kanë evoluar, në cilat periudha ato kanëqenë më të qartë dhe në cilat më konfuzë. Cilat janë pasojat e paqartësisë? Sa na ka penguartë mos qenit strategjikisht të qartë në qëllimet që i kemi vënë arsimit të lartë dheuniversitetit? Të gjitha përgjigjet për këto pyetje kanë ardhur në këtë studim si rezultat ihulumtimit në literaturë shqiptare dhe të huaj, sikundër edhe nëpërmjet realizimit tëintervistave me personat kyç (që u përkasin grupeve që hartuan strategjitë dhe draftet eligjeve për arsimin e lartë dhe grupeve të interesit) mbi dy reformat dhe strategjitë më tërëndësishme në arsimin e lartë.

Studimi mbi reformat e ndërmarra, të mësuarit nga e kaluara, shfrytëzimi i eksperiencavetë vendeve me të njëjtën të kaluar historike dhe sociale si vendi ynë, janë disa ngandihmesat e sjella nga ky punim doktorature.

5

Abstract

The ambiguity of the mission and vision perception of the Albanian university system isidentified as a leading problem in the Albanian higher education.During the period of 1992-2015 the unclear vision of the Albanian higher educationinfluenced the introduction of a chaotic range of policies. It was this approach that lead toquestioning the university mission and vision.Higher education has been the object of transformation from both a reformative standpointand a legislative one.There are three landmarks in this transformation process: (i) The emergence, along withmany other Southeast European countries, from an authoritarian system which had a greatimpact in the Albanian education and was reflected in the modification of the respectivelegislation. A process that stared in 1994 and continued over the course of 5 years. (ii) theimplementation the Bologna process and the endeavor to become part of the EuropeanHigher Education Area and the European Research Area (iii) the deregulation of HigherEducation.

Countries sharing a similar political past to Albania have had different approaches to thenew system of governance and such fact and reasons are the subject of this thesis.Notwithstanding the surrounding realities this work (study) aims at focusing on the missionand vision of higher education represented by the university as one of the elite institutionsof a country. A focal point of this work is my attempt to present an overview of how themission and vision of higher education in Albania has evolved throughout the years.

What are the consequences of uncertainty? How it has prevented us from beingstrategically clear on the goals we have put on higher education and university? Inanswering these questions, It has used the extensive research of both Albanian and foreignstudies, as well as the results of a interview that It has used to poll key individuals that wereinstrumental in either of two most important strategies and reforms in Albanian highereducation, or were represants of interest groups.

A critical view on the undertaken reforms and the capitalization from the experience ofcountries we share a similar historical and social development are some of the suggestionsof this thesis.

6

Mirënjohje

Mirënjohja është vlerë të cilën e besoj, e kam gjetur dhe e kultivoj çdo ditë me çdo këndqë ndërveproj.

Pavarësisht, ajo në të tilla momente duhet shprehur për t’i treguar çdo kujt rëndësinë qëkanë pasur në këtë rrugëtim.

Së pari, mirënjohje do të doja t’i shprehja udhëheqësit tim shkencor, Prof. Dr. AleksandërKocani. I jam mirënjohëse për orientimin dhe ndihmën që më ka dhënë gjatë kësaj rruge,mbështetjen që ka treguar duke më inkurajuar dhe besuar në aftësitë e mia.

Së dyti, mirënjohje për bashkëshortin tim Andit, që me kontributin dhe mbështetjen e tijmë ofroi një qetësi krijuese, pa të cilën mbase nuk do të kishte përfunduar ky punim.

Së treti, mirënjohje për më të shtrenjtët, djemtë e mi (ende të pavetëdijshëm për rrugëtimete mia akademike), Tedit dhe Arbit, që me ardhjen e tyre në këtë botë më dhanë më shumëforcë dhe vullnet për t’i bërë gjërat edhe më mirë. Ata janë dhe do të mbeten gjithmonëprioriteti im më i madh. Faleminderit që ekzistojnë!

Mirënjohje edhe prindërve të të dy palëve që më ndihmuan të jem prezent gjatë orëve tëgjata të leksioneve dhe provimeve të këtij kursi doktoral. Mbështetja e tyre ka qenë shumëe vyer!

Mirënjohjen e sinqertë për miqtë, kolegët, që me orët e gjata të bisedave dhe diskutimevemë kanë ndihmuar të kem edhe qasjen e tyre në këtë punim. Ju jam përherë mirënjohëseqë më kanë mbështetur me optimizëm edhe në ditë të vështira, kur gjërat dukeshin sikurnuk ecnin.Mirënjohja e fundit, por mjaft e rëndësishme, shkon për studentët e mi. Ekzistenca e tyrenë këtë dekadë që jap mësim më ka lënë gjurmë në përgatitjen time profesionale. Kampasur privilegjin të jem pranë tyre duke mësuar po aq shumë nga ata, sa edhe ata shpresojtë kenë mësuar nga unë.

Faleminderit!

7

Tabela e Përmbajtjes

Abstrakt....................................................................................................iv

Mirenjohje................................................................................................vi

Tabela e permbajtjes............................................................................... vii

HYRJE.....................................................................................................1

0.1. Identifikimi i Problemit .....................................................................1

0.2. Detyra shkencore................................................................................3

0.3. Rëndësia e studimit............................................................................7

0.4. Kufizimet e studimit...........................................................................8

0.5. Struktura e studimit.............................................................................9

KAPITULLI I: DISKUTIMETTEORIKE........................................................................................................................10

1.1 - Diskutimet rreth koncepteve teorike të vizionit dhe misionit të universitetevenë vendet posttotalitare.............................................................................................................................10

1.2 Nga pikëpamja e universitetit Si ndryshojnë ato? Si e perceptojnëato ndryshimin që vjen si pasojë e reformës apo faktorëve tëjashtëm? ............................................................................................................................11.

1.3 Perspektivat organizative në kërkimin e arsimit tëlartë ...................................................................................................................................13Një rishqyrtim i Weber dhe Durkheim mbi çështjet e pushtetit.

1.4 Weber mbi organizimin einstitucioneve ....................................................................................................................14

8

1.5 Ndikimi i “Modernization Agenda” në Misionindhe Vizionin që kaUniversiteti .......................................................................................................................17

1.6 Strukturaanalitike..............................................................................................................................18

1.7 Përmbledhje e bazësteorike................................................................................................................................20

KAPITULLI II: ARSIMI I LARTË NË VENDET POST –TOTALITARE..................21

2.1 Vështrim i shkurtër historik dhe te dhëna per arsimin e larte ne vendet e BallkanitPerëndimor........................................................................................................................22

2.1.1 Trashëgimia komuniste dhe zhvillimet gjatë viteve 90-te.......................................23

2.2 Marrëveshje e Bolonjës - fillimi i një epoke te re! ....................................................26

2.2 .1 Magna Charta Universitatum dhe roli i saj në ngritjen e themelit të Bolonjës..28

2.2 .2 Arsimi i lartë për tregun Evropian....................................................................29

2.2 .3 Ekspansioni i Bolonjës dhe Unioni Evropian...................................................31

2.2.4 Periferia e Evropës dhe arsimi i tyre i lartë........................................................32

2.2.5 Sa rëndësi ka Evropa për Evropën periferike?...................................................34

2.2.6 Sa vlerë ka Evropa?...........................................................................................36

2.3 Arsimi i Lartë në Shqipëri: Zhvillimi dhe Sfida ........................................................38

3- KAPITULLI III: METODOLOGJIA E STUDIMIT ...........................................58

3.1 Skema metodologjike e studimit…………………………………….........................58

3.2 Sfondi istudimit .............................................................................................................................64

3.2.1 Strategjia në arsimin e lartë ........................................................................65

3.2.2 Qasja empirike ...........................................................................................66

9

3.2.3 Dokumentet ..............................................................................................67

3.2.4 Të dhënat sasiore .....................................................................................69

3.2.5 Intervista e personave kyç........................................................................70

KAPITULLI I IV: GJETJE DHE DISKUTIME.......................................................73

4.1 Përpunimi dhe analiza e të dhënave nga testimi empirik............................................73

4.2 Arsimi i Lartë ne Shqipëri dhe Legjislacioni .............................................................77

4.2.1 Periudha e parë: 1992-2004. ..........................................................................77

4.2.2 Periudha e dytë: 2003-2013............................................................................82

4.2.2.1 Projektet Ndërkombëtare ............................................................................84

4.1.2.2 SKALA 2008- 2013 ...................................................................................86

4.2.3 Periudha e tretë 2013- 2022 ........................................................................ 89

4.2.4 Diskutimi mbi analizën e literaturës, bazës ligjore dhe statistikave .............93

4.3 Diskutim i gjetjeve të intervistave të personave kyç........................................94

4.3.1 Strategjia e parë e arsimit të larë SKALA 2008-2013...................................95

4.3.2 Grupi i dytë i intervistave me personat kyç....................................................98

KAPITULLI I V: PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME...................................103

5.1 Përfundime në lidhje me objektivat e punimit……………………………………..103

5.2 Reflektimet përfundimtare………………………………………………………….109

SHTOJCA 1 – Lista e bazës ligjore e shfrytëzuar ....................................................110

SHTOJCA 2 – Pyetjet për personat kyç ....................................................................132

BIBLIOGRAFIA .........................................................................................................138

10

Hyrje

Identifikimi i Problemit

Një nga problemet e identifikuara në arsimin e lartë Shqiptar mbetet të jetë paqartësia e

perceptimit të misionit dhe vizionit për universitetin në Shqipëri. Pra, përcaktimet se cili

do të jetë misioni dhe vizioni për të. Kjo analizë e këtij problemi vjen natyrshëm si pasojë

e prodhimit të një sërë politikash dhe vizionesh kaotike në sistemin e lartë arsimor shqiptar

në periudhën 1992-2015. Arsimi i lartë ka njohur disa ndryshime, si nga pikëpamja e

reformave, ashtu dhe nga pikëpamja e legjislacionit. Tre nga zhvillimet më të rëndësishme

transformimi kanë qenë: (i) Dalja nga sistemi autoritar së bashku me shumë vende të tjera

të Evropës Juglindore dhe ndryshimet që pësoi sistemi i arsimit të lartë, të cilat u shoqëruan

me ndryshime në legjislacionin e vitit 1994 dhe gjatë viteve 94-99; (ii) Zbatimi i Procesit

të Bolonjës dhe përpjekjes për t'u bërë pjesë e Zonës Evropiane të Arsimit të Lartë dhe

Zonës Evropiane të Kërkimit si dhe (iii) liberalizimi i Arsimit të Lartë.

Të tria këto zhvillime kanë sjellë ndryshime të rëndësishme në politikë bërjen e Arsimit të

Lartë.

Ndryshimet e para të viteve 1994-1999, të mbështetura edhe në ndryshime në legjislacionin

e arsimit të lartë, janë fokusuar në ndryshimin e filozofisë që duhet të kishte tashmë arsimi

i lartë, atë të misionit dhe vizionit të tij në raport me ideologjinë dhe në raport me

liberalizimin dhe cilësinë e disa programeve të studimit deri në atë kohë të ideologjizuara.

Ndërkohë, Ligji 9741 i vitit 2007 dhe të gjithë përditësimet e tij deri në dhjetor të vitit 2011,

kanë çuar në një ndryshim thelbësor të strukturës së arsimit të lartë lidhur me ligjin e vitit

1994 dhe atë të vitit 1999 dhe strategjitë vendimmarrëse. Megjithatë, në analizën që vijon

në kapitujt e kësaj teme, fakti i ndikimit të Marrëveshjes së Bolonjës, i krijimit të Zonës

Evropiane të Kërkimit dhe i liberalizimit të Arsimit të Lartë, ka çuar në ndikimin top-down,

i cili është shoqëruar edhe nga pikëpamja e investimeve me politika më të qarta në arsimin

e lartë.

Aktualisht, me ligjin nr. 80, të hyrë në fuqi në tetor të vitit 2015, pas një diskutimi më

11

shumë se një vjeçar me të gjithë aktorët dhe pas publikimit të reformës, ku paraqiten skemat

e financimit dhe qeverisjes së universiteteve, raporti i publikes dhe jo publikes, kërkimi

shkencor dhe zhvillimi i kapaciteteve në përputhje me kërkesat e tregut të punës, struktura

e arsimit të lartë ndryshoi sërish. Tashmë, duke investuar në një dimension tjetër, në atë të

përfshirjes së aktorëve privatë në financimin që jepte shteti nga buxheti i arsimit si dhe

ristrukturimin e të gjithë filozofisë së arsimit të lartë nën moton e gjetjes së një zgjidhjeje

mbi liberalizmin e pa kontrolluar të arsimit të lartë.

Nën këtë kontekst, ky punim doktorate zgjodhi të bëj objekt studimi misionin dhe vizionin

që ka pasur universiteti, një nga entitetet kryesore të arsimit të lartë në Shqipëri, si një nga

vendet e dala nga sistemi totalitarist. Kjo për disa arsye.

Së pari - Misioni dhe vizioni që ka universiteti (si pjesë kryesore e arsimit të lartë) luan një

rol dominant në politikat e zhvillimit të vendit dhe si çështje zë një vend jo të

parendesishem në programet e qeverisë shqiptare. Për shkak edhe të ndryshimit të rolit të

universitetit, si pasojë e shumë faktorëve (masivizimit, zhvillimit të teknologjisë, mënyrës

së financimit, lidhjes me tregun e punës), misioni dhe vizioni për universitetin ka qenë

gjithmonë objekt diskutimi lidhur me atë në se sot universiteti duhet të jetë institucioni që

formon elitat e vendit, apo institucioni që do të ndihmojë në zhvillimin ekonomik në nivel

kombëtar dhe rajonal.

Së dyti - Nuk ka studime në Shqipëri mbi misionin dhe vizionin për universitetin, dhe po

ashtu nuk ka hulumtime të mirëfillta mbi rolin që ka ky i fundit në zhvillimin e vendit,

ndryshe nga studime të mirëfillta shkencore që ka mbi arsimin e lartë dhe universitetin në

vendet ish diktatoriale si ish Jugosllavia, Rusia, Kina, Gjermania Lindore etj.

Së treti - Ky studim vjen si pasojë e një studimi paraprak të nivelit Master mbi Arsimin e

Lartë Evropian 2004-2006, mbi ndryshimet që ka pësuar sistemi i lartë arsimor shqiptar

pas ndryshimeve politike dhe ekonomike, me synimin e një qasje krahasimore me vendet

e tjera post diktatoriale, si dhe duke shtuar zhvillimet e dhjetë viteve të fundit në fushën e

politikë bërjes në arsimin e lartë;

12

Së katërti - Ky studim u ndërmor edhe për një arsye që lidhet ngushtë me punën dhe

interesin profesional që ka zgjedhur të ketë autorja e tij. Duke punuar prej më shumë se 10

vitesh tashmë në sektorin e zhvillimit të kurrikulave dhe të sigurimit të cilësisë dhe, duke

ndjekur nga afër zhvillimet në fushën e arsimit të lartë, Ajo e ka parë të nevojshme fillimin

e një reflektimi (i cili shoqërohet me një studim) mbi misionin dhe vizionin që duhet të

ketë universiteti dhe arsimi i lartë dhe sa i përshtaten ky mision dhe vizion zhvillimeve në

sektorin e arsimit të lartë.

0.2 Detyrat Shkencore

Ky studim ka disa synime;

Së pari, ky studim synon të kontribuojë në përcaktimin e rolit që ka misioni dhe vizioni i

universitetit në zhvillimin e arsimit të lartë në Shqipëri. Në këtë kuadër synohet të zbulohet

se cili ka qenë misioni dhe vizioni i universitetit nga vitet 1992-2015, duke u përqendruar

te politikat e zhvillimit të arsimit të lartë në Republikën e Shqipërisë, si dhe ligjet e aktet

nënligjore që buronin nga to.

Së dyti, kërkimi synon të paraqesë një analizë të problematikave që ka sjellë mos pasja e

një misioni dhe vizioni të qartë, e parë kjo në raport me atë çka prodhohet nga universiteti,

në disa drejtime si programet e studimit, studentët, kërkimin shkencor etj.;

Së treti, kërkimi ka si qëllim të analizojë rezultatet e studimeve të kërkuesve shqiptarë dhe

atyre të huaj lidhur me misionin dhe vizionin e arsimit të lartë të vendeve post totalitare

dhe si ka ndryshuar ai.

Për të realizuar këtë studim nga pikëpamja metodologjike, arsyetimi është nisur nga

identifikimi i një problemi kërkimor, nga i cili është veçuar ky aspekt me anën e formulimit

të një pyetje kërkimore, si përgjigje ndaj së cilës është formuluar një hipotezë e përbërë.

Më tej nga hipoteza janë deduktuar disa implikime në trajtën e gjykimeve kushtore (thënie

që përbëjnë parashikime të mirëfillta), të cilat lejojnë testim të drejtpërdrejte empirik, dhe

13

për secilin implikim janë përcaktuar indikatorët që tregojnë informacionin e nevojshëm për

të bërë të mundur testimin empirik te tyre. Rezultati i këtij testimi empirik të lejon që të

gjykosh vlefshmërinë e hipotezës së propozuar si zgjidhje të pjesshme të problemit

kërkimor të identifikuar, duke bërë të mundur sugjerimin për të konsideruar /ose jo si të

pranueshme atë.

Problemi kërkimor i identifikuar:

Paqartësitë lidhur me misionin dhe vizionin që kanë aktualisht universitetet në Republikën

e Shqipërisë.

Pyetja kërkimore

Duke e konsideruar si të mirëqenë faktin se ka një paqartësi lidhur me misionin dhe

vizionin që kanë universitetet në Republikën e Shqipërisë, më tej shtrohet pyetja:

Cilat janë disa nga shkaqet që prodhojnë paqartësinë për misionin dhe vizionin që kanë

universitetet në Shqipëri?

Si përgjigje ndaj kësaj pyetjeje u propozua kjo hipotezë e përbërë:

Duke krahasuar perceptimet për Misionin dhe Vizionin e Universitetit në Republikën e

Shqipërisë në periudhën 1992-2015, shkalla e paqartësisë në këto perceptime është në

përpjesëtim të zhdrejtë me shkallën e identifikimit të studimeve për zhvillimin e arsimit

dhe hartimin e politikave përkatëse.

Me qenë se thënia që na jepte hipotezën nuk përbënte një parashikim të mirëfilltë (Të tipit

“Në se ….., atëherë.....”), ajo nuk mund të testohej empirikisht në mënyrë të drejtpërdrejtë.

Testimi empirik i saj mund të bëhej vetëm në mënyrë jo të drejtpërdrejtë, me anën e testimit

të disa implikimeve të deduktuara prej saj. Për këtë mjaftonte që të përzgjidheshin vetëm

implikime që kishin trajtën e një gjykimi kushtor (pra, që përbënin një parashikim të

mirëfilltë). Për implikime të tilla, testimi empirik mund të jepte si rezultat pozitiv –

14

vërtetimin, ashtu dhe rezultat negativ – hedhjen poshtë të tyre. Dhe me këtë shmangej

mundësia për të rënë në një regresion në infinit dhe lindte mundësia që, në varësi të

rezultatit në fjalë, t'i propozohej bashkësisë shkencore përkatëse pranimi ose jo i hipotezës

së shqyrtuar si zgjidhje e supozuar e pjesshme e problemit kërkimor të identifikuar.

Implikimi nr. 1.1

Nëse kemi një rritje të shkallës së studimeve për zhvillimin e arsimit, atëherë është e

pritshme që të kemi një rritje të shkallës së qartësisë në perceptimin e misionit të

universitetit.

Implikimi nr. 1.2

Nëse ka një ulje të shkallës së studimeve për zhvillimin e arsimit, atëherë është e pritshme

një rritje e shkallës së paqartësisë për perceptimin që ekziston për misionin e universitetit.

Implikimi nr. 2.1

Nëse ka një rritje të shkallës së hartimit të politikave të arsimit të lartë, atëherë është e

pritshme që të kemi një rritje të shkallës së qartësisë në perceptimin e misionit të

universitetit.

Implikimi nr. 2.2

Nëse ka një ulje të shkallës së hartimit të politikave të arsimit të lartë, atëherë është e

pritshme që të kemi një rritje e shkallës së paqartësisë në perceptimin e misionit të

universitetit.

15

Në fakt të katër implikimet formojnë dy dyshe implikimesh të tipit dihotomik, të cilat

përfshijnë dy kategoritë e kundërta të konstatimit empirik: atë të uljes apo rritjes së shkallës

së variacionit të vlerave të variabëlve të operacionalizuar të perceptimit të vizionit dhe

misionit të arsimit të lartë, si dhe të hartimit të politikave e bërjes së studimeve për të. Kjo

u konceptua kështu për vetë natyrën e qasjes metodologjike të tipit kryesisht cilësor-sasior

të ndjekur në studimin e doktoraturës, e cila ofronte dy alternativa të variacioneve në fjalë:

ose kategorinë e “uljes”, ose atë të “rritjes”. Kështu që, në varësi të konstatimit të njërës

prej tyre, do të gjykohej për rezultatin e ballafaqimit midis parashikimit teorik që ofronte

implikimi përkatës dhe konstatimit empirik të kategorisë në fjalë. Pra, në fakt, gjatë

procesit të testimit empirik ne do të kishim një ballafaqim me njërën nga dy implikimet për

secilën dyshe në fjalë. Dhe në total do të kishim tre rezultate ballafaqimi apo testimi

empirik të implikimeve, që mund të ishin pozitive, negative, apo të përziera. Në varësi se

cila prej rezultateve do predominonte (pozitiv apo negativ), do të vendosej edhe se si të

konsiderohej rezultati i testimit empirik të implikimeve dhe, në përputhje me të, në se do

të propozohej konsiderimi si e pranueshme/ose jo e hipotezës së paraqitur nga doktoratura

si zgjidhje e pjesshme e problemit kërkimor të identifikuar.

Për të realizuar ballafaqimin apo testimin empirik të implikimeve të sipërpërmendura

lypsej që të skicoheshin indikatorët që tregonin llojin e informacionit të nevojshëm për këtë

ballafaqim dhe të operacionalizoheshin termat cilësorë të përfshira në këto implikime, në

mënyrë që të mateshin vlerat e tyre dhe të bëhej konkretisht krahasimi i variacionit të tyre

për të parë në se midis këtyre variacioneve ishte ai përpjesëtim që parashikonte implikimi

përkatës.

Indikatorët që janë treguesit e llojit të informacionit të i nevojshme për të testuar

empirikisht secilin nga implikimet e deduktuara nga hipoteza:

16

Për Implikimet 1 dhe 2, Grupi 1, kemi indikatorët e mëposhtëm:

Strategji të arsimit nga viti 1992-2015, të dhëna të lidhura me vizionin për universitetin,

(në mënyrë që të bëhen diferencat për të përcaktuar kahet rritëse dhe zbritëse), të dhëna të

lidhura me perceptimin e misionit dhe dinamikën e tyre (1992-2015) (legjislacioni i arsimit

të lartë, studime mbi arsimin e lartë, monografi etj.)

Indikatorët për Implikimet 3, 4, 5, dhe 6, Grupi 2:

Të dhëna të lidhura me studimet në lidhje me Arsimin e Lartë (Drejtoria e Arsimit të Lartë,

Biblioteka Kombëtare, Monografi, Akademia e Shkencave, punime të tjera studimore,

doktorata.)

03. Rëndësia e Studimit

Rëndësia e këtij studimi përmblidhet në këto aspekte

Së pari, besoj se ky studim përbën një ndihmesë modeste për të kuptuar se cila ka qenë

dinamika e zhvillimit të arsimit të lartë në raport me misionin dhe vizionin që ka pasur, apo

synon të ketë në të ardhmen. Deri më tani, në Shqipëri nuk rezultojnë studime të thelluara

që kanë në fokus arsimin e lartë nën një kontekst specifik, atë të misionit dhe vizionit që

ka. Shpesh misioni dhe vizioni i tij kanë qenë objekt të frymëzimeve partiake, pa pasur një

studim të mirëfilltë mbi rëndësinë e tij.

Së dyti, të dhënat e këtij studimi synojnë të hedhin dritë mbi historikun e arsimit nga

pikëpamja e misionit dhe vizionit që ka pasur, cilat kanë qenë objektivat, në mënyrë që

gabimet e së shkuarës të shërbejnë si orientim i punës në të ardhmen për ndërmarrjen e

politikave bashkëpunuese në ndihmë të orientimit më të qartë të arsimit të lartë.

Së treti, me një qasje analitike duke përdorur metodologjinë sasiore dhe cilësore ky studim

jep ndihmesë modeste për zhvillimin e studimeve të tjera për matje më specifike dhe

analiza të politikave të veçanta në fushën e arsimit të lartë.

17

Së katërti, duke kuptuar që ky studim është shkruar duke konsideruar shumë audienca (siç

janë studiuesit, hartuesit e politikave të arsimit të lartë, drejtuesit e sektorëve të arsimit të

lartë), shpresohet se do të jetë i dobishëm për hulumtime apo politikë bërje më të mirë në

të ardhmen, duke pasur profesionalizmin dhe dashamirësinë për të zhvilluar me të mirën

në arsimin e lartë Shqiptar.

0.4. Kufizimet e Studimit

Pavarësisht të rejave që paraqet, ky studim ka edhe kufizimet e veta:

Së pari, të dhënat në lidhje me literaturën i janë referuar kryesisht botimeve të huaja

apo punimeve të doktoratave të huaja për shkak të mungesës së kërkimeve në këtë

fushë në Shqipëri;

Së dyti, studimi për shkak të kohës (shtrirjes jo të madhe në kohë) nuk ka

konsideruar një studim më të thellë mbi reformën referuar strategjisë SKALA 2008-

2013;

Së treti, studimi u përqendrua vetëm në pjesën e misionit dhe vizionit të arsimit të

lartë, ndërkohë nuk ka marrë përsipër të shikojë lidhjen që kanë ky mision dhe

vizion me aspekte të rëndësishme të tjera të jetës shoqërore siç është punësimi,

integrimi në shoqëri, zhdukja e barrierave sociale. Megjithatë këto do të ishin objekt

i një studimi më gjithëpërfshirës me grupe studiuesish nga disiplina të tjera të

shkencës;

Së fundi, meqenëse studimi lidhet me një qasje metodologjike kryesisht cilësor-

sasiore të kërkimit, ka lënë mënjanë atë kryesisht sasior-cilësore, e cila mund t’i

shtonte studimit një qasje më statistikore (sidomos testimin empirik statistikor), që

do të shtonte rigorozitetin e rezultateve të testimit empirik.

Pavarësisht nga kufizimet, studimi hap rrugën për studime më të thelluara në të ardhmen,

sidomos lidhur me rëndësinë e reformave në fushën e arsimit të lartë dhe ndikimit të tyre

në universitet.

18

0.5. Struktura e studimit

Në kapitullin e parë paraqitet: Kontributet e studiuesve të ndryshëm për çështjen e marrë

në studim, teoritë bazë mbi të cilat mbështetet hulumtimi.

Në kapitullin e dytë paraqitet: Një përshkrim i shkurtër mbi arsimin e larte ne vendet post-

totalitare, duke u fokusuar ne vijimësi ne politikat e arsimit te larte pas viteve 90-te.

Në kapitullin e tretë paraqiten: Metodologjia e hulumtimit, detyra shkencore, pyetja

kërkimore dhe hipoteza, subjekti i kërkimit, procedura e përcaktimit të kampionimit për

intervistat me personat kyç të studimit, metodat kërkimore, instrumentet, procedurat e

kërkimit, kufizimet e kërkimit.

Në kapitullin e katërt paraqiten: Rezultatet, gjetjet e hulumtimit dhe diskutimi i tyre.

Në kapitullin e pestë kemi: Përfundimet e studimit, rekomandimet lidhur me gjetjet dhe

sugjerimet për studime të mëtejshme në lidhje me problematikat e shqyrtuara.

19

KAPITILLI 1 – DISKUTIMET TEORIKE

1.1 Diskutimet rreth koncepteve teorike të misionit dhe vizionit të universiteteve në

vendet post totalitare;

Ka në të vërtetë pak studime hulumtuese që lidhen me gjendjen e universiteteve në raport

me vizionin, misionin dhe rrugëtimin që ato patën pas rënies së sistemeve totalitare.

Shumica e studimeve janë në kuadër të ndikimit që pati dhe ka globalizimi, si dhe një sërë

marrëveshjesh në fushën e arsimit të lartë, siç janë ato të Lisbonës dhe e Bolonjës (për të

emëruar dy nga marrëveshjet që sollën edhe ndryshimet më të mëdha në strukturat e arsimit

të lartë Evropian), por jo vetëm. Kjo për veçantinë që ka arsimi në vetvete si një target, i

cili lëviz, ndërkohë që edhe komponentë të tjerë të shoqërisë lëvizin bashkë me të, siç janë

ndryshimet politike dhe ekonomike, ndikimet që kanë në arsim zhvillimet e konflikteve

aktuale, siç ishte “pranvera arabe” apo lufta ndaj terrorizmit, apo së fundi edhe eksodi i

detyruar i popullsisë nga zonat e luftës nga Siria, Afganistani etj.

Megjithatë, në këtë kapitull do të sjellim disa nga konceptet teorike në mënyrë për të

shpjeguar një nga problemet që lindën si rezultat i ngjarjes më “katastrofike” për ish

Bashkimin Sovjetik - atë të rënies së tij dhe të formimit e 31 shteteve, të cilat, ndër të tjera,

do të ishin edhe nën trysninë e përshtatjes së arsimit të lartë me kushtet e ekonomisë së

tregut.

Sipas Paola Sabloff në librin e saj “Arsimi i Lartë në Botën ish Komuniste, Rast Studimi i

tetë universiteteve” (Sabloff, 1999, fq. 3), ka disa teori të cilat mund të shpjegojnë se si

universitetet e vendeve që dolën nga të tilla regjime totalitare patën të njëjtat transformime

në mënyrën e financimit, aksesit në arsimin e lartë, reformën kurrikulare dhe mënyrën e

qeverisjes së jashtme dhe të brendshme të universiteteve. Në raport me teorinë e Kaosit,

20

Sabloff argumenton se është më sqaruese Ekonomia Politike dhe studimi mbi efektet e

kapitalizmit në komunitet e vitit 1984 dhe 1988. Këto të fundit kanë një potencial më të

lartë për të shpjeguar transformimin e universiteteve publike në sistemin e ri kapitalist,

sepse këto teori fokusohen vetëm në një nga qëllimet e këtyre vendeve, në atë të largimit

nga sistemi totalitar dhe përshtatjes së tyre në një sistem të ri kapitalist.

Dy teoritë e tjera, që janë teoria e varësisë (dependency theory), siç është përmendur nga

Chicote në 1974 (po aty) dhe teoria e sistemeve të botës, e cila është përpunuar nga

Wallerstein në 1974 dhe 1980, ofrojnë shpjegime të tjera alternative për të gjetur një

racionalitet (një emërues të përbashkët) se si universitetet e dala nga të tilla sisteme

totalitare filluan të përshtateshin me botën perëndimore.

Për t'u rikthyer sërish tek Paola Sabloff, e cila e ka filluar punën e saj si një antropologe,

rasti më i mirë i studimit të mënyrës se si universitetet u përshtatën do të ishte njohja nga

afër e kulturës së një vendi për të dhënë një përcaktim më të saktë, ashtu sikundër bën

antropologu dhe sociologu, të cilët shkojnë në shoqëritë që duan të studiojnë dhe mësojnë

e përshtaten me gjuhën e këtyre vendeve. Por, në rastin e arsimit të lartë, pranon Paola

Sabloff, ky investim mbase konsiderohet shumë i madh. Prandaj, ajo mendon që këshilla

më e mirë do të ishte përfshirja e një antropologu ose sociologu, i cili e njeh vendin nga

afër gjatë procesit të konsultimit.

1.2 Nga pikëpamja e universitetit - Si ndryshoi ai? Si e perceptoi ai ndryshimin që

vjen si pasojë e reformës apo faktorëve të jashtëm?

E parë në këndvështrimin e universitetit, do të citonim një nga “pionierët” e kërkimit mbi

arsimin e lartë, Burton Clark, i cili sjell një perspektive interesante, duke studiuar mbi

mënyrën se si organizohen universitetet amerikane. Në studimet e tij gjatë viteve 1998 dhe

21

2004, ai flet për universitete sipërmarrëse duke shtruar dy pyetje kryesore: Si janë formuar

universitetet sipërmarrëse? Dhe pyetja e dytë. Si arrijnë këto të fundit të mbajnë vetveten?

Clark theksoi se universitetet e tilla janë ndërtuar përmes një kombinimi të faktorëve

strukturorë dhe kulturorë, duke bërë që këto universitete të ofrojnë një identitet të veçantë

që, po ashtu, u mundëson atyre për të ruajtur një gjendje të qëndrueshme dhe të

mjaftueshme të ndryshimeve në një mjedis të zhvendosur (Clarck, 2004, fq. 355). Në

pjesën përmbyllëse të artikullit të tij mbi përcaktimin e rolit që kanë universitetet

sipërmarrëse, Clarck argumenton se masat e reformës shtetërore të udhëhequra nuk janë të

përshtatshme për trajtimin e ndryshimit, sepse politikat duhet të konsiderojnë nevojat

individuale të institucionit (Clark, 2004, fq. 367). Me fjalë të tjera, Clark bën thirrje për një

ndryshim në njësinë e analizës, duke i dhënë rëndësi universitetit si një sistem i hapur me

marrëdhënie të shumta reciproke me mjedisin e vet (Scott, 2008).

Përfundimi që sjell Clarck është interesant në dritën e 25 vjetorit të Politikave të Arsimit

të Lartë, i cili mund të interpretohet si një kritikë për një rol dominant të shtetit në arsimin

e lartë. Për më tepër, ky vlerësim ka implikime të mundshme për rolin e hulumtimit të

politikave të orientuara në arsimin e lartë, veçanërisht në lidhjet konceptuale të saj, si një

qasje metodologjike.

Reformat shtetërore të sistemeve të arsimit të lartë janë një temë e njohur në fushën e

arsimit gjatë dy dekadave të fundit, dhe shumë prej tyre janë përshkruar dhe analizuar nga

politikat e arsimit të lartë. Konceptualisht, Clark bën thirrje për një ekuilibër më të

sofistikuar në mes të strukturës dhe agjencisë (shtetit në këtë rast). Ai nënvizon lirinë e

veprimit që kolegjet dhe universitetet duhet të kenë në trajtimin e kornizave ligjore dhe

normative të ofruara nga mjedisi i tyre (shih gjithashtu Oliver, 1991).

22

1.3 Perspektivat organizative në kërkimin e arsimit të lartë

Një rishqyrtim i Weber dhe Durkheim mbi çështjen e Pushtetit.

I ndikuar shumë nga puna e Philip Selznick (1949, 1957), Clark i kishte konceptuar

strukturat organizative dhe proceset si korniza që janë formuar dhe transformuar nga një

identitet i dallueshëm organizativ si dhe një kulturë organike organizative (shih, për

shembull, Clark 1956, 1960, 1970, 1972, 1998, 2004).

Vizioni i Clarck mbi universitetin tenton të qartësojë se si ndryshimi mund të kuptohet për

aktorët e ndryshëm, sikurse edhe dinamikat që janë në lojë në fushën e arsimit të lartë. Në

të vërtetë, një qasje e tillë përfshin komponentët e shumtë të arsimit të lartë, të cilët

adresojnë universitetin.

Ajo që duket të jetë më inovative dhe e frytshme në debatin e vazhdueshëm, është se

elemente të tilla si vlerat, normat, besimet e anëtarëve të një organizate (në këtë rast,

institucioni të arsimit të lartë) luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e një identiteti të

institucionit së bashku me grupet e ndryshme, siç janë politikëbërësit, akademikët,

menaxherët dhe administratorët.

Si përfundim, Clarck tregon më tej dimensionet analitike në të cilat universitetet dhe

kolegjet mund të hetohen. Edhe pse Clarck mund të kritikohet për karakterizimin e paqartë

të aktorëve, vizioni i tij tërësor i universitetit mund të jetë i dobishëm në perceptimin e

kompleksitetit të arsimit të lartë dhe ndryshimeve të tij të vazhdueshme.

Perspektiva e Clarck shihet e lidhur ngushtë me perspektivën e Durkheim, në të cilën

veprimet individuale karakterizohen si pjesë e një tabloje më të madhe sociale, duke krijuar

strukturat harmonike të institucionalizuara, të cilat shpesh minimizojnë faktorë të tillë si

23

pushteti dhe politika.

Po ashtu si Durkheim, Clarck mendonte se institucionet kanë një individualitet të tyrin, që,

në rastin e një reforme apo ndryshimi, duhet konsideruar seriozisht për të pasur sukses në

implementimin e tyre.

1.4 Weber mbi organizimin e institucioneve

Megjithatë, studimet organizative në arsimin e lartë mund të kategorizohen në mënyra të

ndryshme. Për shembull, duke përmendur këtu një tjetër autor klasik, si Max Weber, i cili

e shihte në një mënyrë mjaft të ndryshme mënyrën e organizimit të institucioneve dhe

burokracinë. Për Weber çështjet e racionalizimit, burokracisë, hierarkisë dhe fuqisë janë

elemente kyçe. Weber e shihte burokracinë dhe racionalizimin si forcat të fuqishme që do

të “përshkonin” përfundimisht botën perëndimore.

Burokracia është në thelb dominimi nga dija, ku zyrtarët janë trajnuar në fusha specifike

për të përmbushur detyrat e tyre të ekspertëve, dhe racionalizmi dhe shkenca duhet të

ndiqen në mënyrë rigoroze për të sistematizuar botën. Për këtë arsye, universiteti bëhet një

institucion qendror për shoqërinë, si një institucion per se (Meyer, 1977). Në të njëjtën

kohë, ai është një mjet për të plotësuar nevojat e shoqërisë dhe të punës.

Kështu veprimi shoqëror për Weber është ndërtuar, në fund të fundit, nga individë të vetëm

(individualizmi metodologjik), ndërkohë që për Durkheim njësia e analizës është fakti

social. Në këtë pikë, natyrshëm lind pyetja nëse perspektiva weberiane mund të ketë si

pasojë të rëndësishme faktin që të përqendrohet në çështje ligjore dhe strukturore të

reformës së arsimit të lartë, duke zhvlerësuar disi rezultatet dhe kërkesat praktike të

universiteteve dhe kolegjeve.

Ky pikë vështrim mund të rrjedhë nga fakti se çështjet ligjore dhe strukturore minimizojnë

proceset, duke nxjerrë në pah qëllimet dhe objektivat e reformës formale - përmes

racionalizimit të saj të pashmangshëm (Weber, 1978). Në kontrast me këtë qëndrim, një

24

perspektivë durkheimiane i kushton shumë vëmendje procesit, ndërveprimit social,

simboleve dhe përkushtimit moral (Durkheim, 1915) – karakteristika, të cilat gjithashtu

janë të theksuara kryesisht në teoritë e ‘vjetra’ institucionale të Selznick (1957), dhe që

karakterizohet shumë nga shkrimet e Clark (shih, për shembull, Clark, 1998, 2004, 2004).

Pyetjet që shtrohen në këtë pikë janë: Si dhe deri në çfarë mase universitetet dhe kolegjet

kanë ndryshuar nga njëra anë? Dhe se, si dhe në çfarë mase reformat ndikojnë në proceset

e ndryshimit? Ky hulumtim është i nevojshëm, për të hedhur dritë mbi atë se si reformat e

prodhuara për një qëllim dhe rezultatet e papritura mbeten një problem i madh për studimet

në arsimit të lartë, si dhe për politikat të cilat ndërmerren në administratën publike.

Eksplorimi i proceseve të tilla në kuadër të universitetit për të kuptuar dinamikën e

ndryshimeve, do të japë një pasqyrë se çfarë ndodh brenda universitetit dhe se si kjo ka

implikime për arsimin e lartë në përgjithësi. Ne kemi nevojë për të eksploruar lidhjen midis

organizimit dhe proceseve kryesore të arsimit dhe kërkimit në më shumë detaje. Shumë

kërkime organizative në arsimin e lartë janë përqendruar në strukturat dhe lëvizjet formale

të pushtetit ndërmjet niveleve hierarkike në universitet. Edhe në Shqipëri kemi shumë më

pak studime se si mënyra e organizimit ndikon në përmbajtjen dhe praktikat e

mësimdhënies, ose jetën e brendshme të hulumtimit/kërkimit shkencor.

Duke ju referuar Weick, ai pohonte se tradicionalisht universitetet janë konsideruar sisteme

të hapura (Weick, 1979), ku strukturat janë pothuajse autonome, dhe ku ka koordinim dhe

kontroll jo të madh nga administrata qendrore. Përveç kësaj, duke iu referuar Cohen, që në

vitin 1974, universitetet janë karakterizuar nga paqartësi dhe ambiguitet (shih gjithashtu

Musselin, 2006). Megjithatë, vitet e fundit vërehen ndryshime në lidhje me decentralizimin,

standardizimin dhe formalizmin brenda universiteteve, edhe pse me ritme dhe në varësi

konteksteve të ndryshme. Ndonëse universiteti aktual, vështirë se mund të përshkruhet si

një anarki e organizuar, është po ashtu e vështirë për të portretizuar universitetin si një

aktor të përgjegjshëm (Krücken dhe Meier, 2006). Për këtë, lind si domosdoshmëri

shqyrtimi më nga afër i boshllëqeve në mes të këtyre shpjegimeve të kundërta.

25

Sot, ajo që vihet re është se, për shkak të konkurrencës për financim, qëndrueshmëria

e universiteteve dhe kolegjeve po bëhet një shqetësim i madh për studentët dhe stafin

akademik dhe për shkak të presionit që ajo të përputhet me kërkesat e cilësisë dhe të

kërkesave të llogaridhënies. Kjo do të thotë që, do të shfaqen jo vetëm fituesit, por do të

ketë edhe humbës. Në këtë kuptim, hulumtuesit e arsimit të lartë duhet të marrin parasysh

qëndrueshmërinë afatgjatë të universiteteve. Në këtë rast, një perspektivë organizative

mund të lejojë për të hulumtuar në faktorët, dinamikën dhe rezultatet e dështimit të

institucioneve të tilla. Ndërsa, në të njëjtën kohë, duhen zbuluar se cilët janë përcaktuesit e

suksesit në disa institucione të tjera.

Për të përfunduar këtë kalim të shpejtë në literaturën mbi politikat e arsimit të lartë dhe

parë këtë herë se si ndikojnë ato tek universitetet, përgjigja jonë është për të gjetur një rrugë

të mesme. Fjala është për një rrugë që do të ishte mes Weber-it dhe traditës që përcakton

Durkheim, duke bërë një balancim të njohurive që nëpërmjet eksperiencës vijnë nga

institucionet e vjetra (universitetet shekullore) dhe atyre që vijnë nga institucionet e reja.

Ashtu sikundër Burton Clark ka theksuar, në një bisedë televizive një dekadë më parë,

"Duket tashmë qartazi se, në qoftë se ne duam të gjejmë se si ndryshojnë universitetet, ne

duhet të përqendrojmë kërkimet mbi ekzemplarë të veçantë të transformimit organizativ ....

Më pëlqejnë më shumë aktorët që unë mund të shoh dhe të prek, se sa normat e

përgjithshme, që gjoja i bllokojnë universitetet në kafaze hekuri të konformitetit (Clark,

2004).

Kjo qasje e Clarck, Durkeim dhe Weber do të shërbejë për të shtuar një dimension tjetër

në hulumtimin mbi misionin dhe vizionin e arsimit të lartë. Ashtu sikundër u përmend edhe

më sipër, sot në literaturën mbi universitetet ekzistojnë shumë studime mbi impaktin që

kanë reformat dhe strategjitë (kjo për një arsye praktike, atë të analizimit të suksesit dhe

dështimit të një iniciative të tillë), por ka pak literaturë të shkruar mbi mënyrën se si

funksionojnë universitetet sot. Ky dimension, mendojmë se na duhet për të kuptuar se cilat

janë shkaqet e dështimit dhe e suksesit të një reforme, strategjie. Kjo, bazuar edhe në atë

që Clarck dhe Durkheim mendonin se, për të analizuar nga afër një reformë apo kuptuar

një mision, duhet së pari të kuptojmë frymën, filozofinë dhe realitetin mbi të cilën

funksionon një institucion.

26

Vlera e shtuar e kësaj qasjeje është se, hulumtimi mbi arsimin e lartë do të jetë një

kontribut modest për praktikuesit (politikë bërësit, menaxherët dhe administratorët), për

komunitetin e tij shkencor si dhe disiplina të lidhura me të, të tilla si, sociologjia, shkencat

politike, menaxhimin dhe studimet mbi teoritë e organizimit.

1.5 Ndikimi i “Modernization Agenda” në Misionin dhe Vizionin që ka

Universiteti

Një faktor tjetër, tejet i rëndësishëm, që përbën një fushë të veçantë studimi në sferën e

arsimit të lartë, është ndikimi që ka faktori ndërkombëtar në misionin dhe vizionin e

universitetit. Më lart janë përmendur faktorët politikë si pasojë e ndryshimeve të strukturës

politike dhe sociale të vendeve që dolën nga sistemet diktatoriale, sikurse edhe rëndësia e

studimit, sipas Clarc and Durkheim, i vetë institucionit për të kuptuar rëndësinë e politikave

dhe reformave parë nga këndvështrimi institucional.

Në këtë kontekst, me zhvillimet që ka marrë arsimi, ndërkombëtarizimin dhe globalizimin

e tij, ishte e pamundur të lihej jashtë hulumtimit tonë edhe roli që kanë pasur objektivat

ndërkombëtarë në përcaktimin e drejtimit që do të marrë arsimi i lartë dhe universiteti në

veçanti.

Për sa më lart, një nga faktorët që ka ndikuar ndjeshëm agjendën e institucioneve të arsimit

të lartë, është “Modernization Agenda”, e cila i referohet modelit të ri të qeverisjes së

institucioneve të arsimit të lartë, i promovuar ky nga organizatat ndërkombëtare (Banka

Botërore, OECD, UNESCO) dhe Komisionit Evropian që nga fundi i viteve 1990

(Gornitzka dhe Maassen 2011; Dakowska dhe Harmsen 2015).

“Modernization Agenda” bazohet në dy premisa themelore. E para është nevoja për të rritur

autonominë universitare, që do të thotë fuqizimin e menaxhimit qendror universitar në

27

kurriz të autoriteteve akademike (Gornitzka dhe Maassen 2011). Premisa e dytë është në

përputhje me mënyrën e re të menaxhimit, duke pretenduar se universitetet tashmë duhet

të funksionojnë në mënyrën më efikase të mundshme (Sporn 2003). Kryesisht, kjo do të

thotë se shteti duhet të lëvizë nga mënyra e financimit të imputeve (pra alokimit të fondeve

në varësi të numrit të studentëve), në financimin me bazë performancën, duke bërë

njëherazi edhe vlerësimin e rezultateve. Efikasiteti i funksionimit të universitetit ndryshon

marrëdhëniet në mes të shtetit dhe universitetit. Duhet të theksohet se reformatorët, të cilët

propozojnë ndryshime në përputhje me rendin e ditës të "Modernizimit", nuk ishin në dijeni

për ekzistencën e modelit të tillë global. Megjithatë, “Modernisation Agenda” ofron një

mjet të ri konceptual për të vlerësuar ndryshimin në misionin dhe vizionin e universitetit.

1.6 Struktura analitike

Struktura analitike është definuar në dy hapa. Hulumtimet në kuadrin e këtij studimi

doktoral, kanë filluar duke përdorur metoda të bazuara tek aktorët kryesorë, duke theksuar

rolin e aktorëve në procesin e politikë bërjes, duke përfshirë përdorimin e modeleve

ndërkombëtare. Kjo e ndikuar nga një shkak kryesor sepse, analiza fillestare e të dhënave

të punës në terren dhe gjatë hulumtimit të literaturës jo të zgjeruar në gjuhën shqipe mbi

arsimin e lartë, vë në dukje rëndësinë e kushteve strukturore dhe rolin e autorëve të

reformave, strategjive.

Përdorimi i qasjeve duke pasur në themel “aktorin”, është mbështetur edhe nga literatura.

Sipas Haas (1992), elementi njerëzor luan një rol qendror në procesin e hartimit të

politikave, pasi ai zë një pozicion ndërmjetësues midis kushteve sistematike, njohurive dhe

veprimit. Ndër të tjera, aktorët janë në gjendje të ndikojnë në vendimet e politikëbërësve.

Gjithashtu, literatura mbi arsimin e lartë thekson rëndësinë e ndikimit të aktorëve në

procesin e hartimit të politikave. Për shembull, Marshall (1995), vë në dukje se politikat e

arsimit të lartë janë shumë të komplikuara për qeveritë, të cilat bëjnë marrëveshje të gjera

konsultative me grupet e interesit.

28

Së fundi, Marginson dhe Rhoades (2002), vërejnë se një nga dobësitë e mëdha të

hulumtimeve krahasuese në fushën e arsimit të lartë, është se nuk i kushtohet vëmendje e

mjaftueshme elementit njerëzor.

Në zgjedhjen e “elementit njerëzor” si burim informacioni e më pas analize, studimi është

bazuar tek dy llojet themelore të elementëve njerëzore/aktorëve sipas përcaktimit të

Richardson (2001). Sipas tij ka dy lloje themelore të aktorëve, që ndikojnë në procesin e

projektimit të politikave : 1. Pjesëtarët e bashkësive ndërkombëtare epistemike aktive në

vendin e tyre, dhe 2. Ata të grupeve të interesit të vendit. Bashkësitë epistemike (ECS)

janë përcaktuar, në përputhje me Haas (1992), si "një rrjet profesionistësh me ekspertizë të

njohur dhe kompetenca në një fushë të caktuar, si dhe njohje të politikave dhe proceseve

për të cilat janë ngarkuar". Një bashkësi epistemike ndan të njëjtin mendim botëror, në sajë

të të cilit ajo ka një kuptim të përbashkët se çfarë problemi është dhe cilat janë zgjidhjet e

duhura (Haas 1992).

Zgjidhja e problematikave të përbashkëta në këto grupe epistemike është mundësuar nga

ekzistenca e një platforme të komunikimit, ku anëtarët e tyre mund të takohen rregullisht

për të diskutuar problemet përkatëse. Në fushën e arsimit të lartë, platforma të tilla

përfshijnë procesin e Bolonjës, rrjetet evropiane universitare (për shembull, Shoqata e

Universiteteve Evropiane etj.), si dhe ekipe hulumtuese që prodhojnë studime shkencore

dhe që veprojnë si këshilltarë për agjencitë shtetërore (Musselin 2000; Holzinger dhe Knill,

2006).

Ndryshe nga bashkësitë epistemike, grupet e interesit nuk duhet të ndajnë të njëjtën

pikëpamje, siç e përkufizon Wilson (1990). Prandaj, edhe si organizata në partneritet të

ngushtë me qeverinë, ata përpiqen të ndikojnë politikëbërjen, qoftë nga lobimi i

drejtpërdrejtë, ose me formimin e aleancave, të cilat Thomas dhe Hrebenar (2008) i quajnë

“interes organizativ”. Për të përmendur, si shembull, grupet e interesimit mund të jenë

shoqatat e rektorëve, ndërkohë që rektori i një universiteti, i cili merr një rol këshillues për

29

ministrin e arsimit, është një shembull i lobimit të drejtpërdrejtë.

Këto dy përcaktime janë pasur parasysh për të ndërtuar hulumtimin në terren me grupet

epistemike, me hartuesit e të dy reformave të botuara tashmë të arsimit të lartë në Shqipëri,

ajo e vitit 2008-2013 dhe e fundit e vitit 2014-2022. Pavarësisht se në literaturë ka një

ndarje të qartë të dy grupeve që ndikojnë në politikëbërje, siç do vihet re edhe më poshtë

në kapitujt e këtij punimi, shpesh edhe nga përbërja, të dy grupet, ai epistemik dhe ai i

interesimit, jo rrallë përzjehen duke ndikuar një herazi edhe produktin të cilin ato prodhojnë.

Për shembull, rasti i përbërjes së grupit të reformës në 2008-2013, ku anëtarë të saj nuk

ishin vetëm ekspertë të fushës, por edhe përfaqësues të institucioneve në varësi të

Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës (në atë kohë). I njëjti realitet duket qartazi edhe në

grupin e reformës së re.

1. 7 Përmbledhje e bazës teorike

Detyra shkencore e këtij punimi ishte të identifikonte nëse arsimi i lartë shqiptar ka pasur

një mision dhe një vizion pas daljes nga sistemi diktatorial. Dhe, nëse po, cilët kanë qenë

dhe si janë tejçuar ata përmes asaj që prodhon universiteti? Për të realizuar këtë studim

janë shfrytëzuar studime të vendeve të ngjashme, të cilat po ashtu dolën nga sistemet

totalitare. Gjithashtu, për të arritur në një përfundim sa më afër realitetit, është konsideruar

nga ana tjetër, sipas Durkheim dhe Clarck, edhe filozofia dhe strukturat mbi të cilat punon

një universitet, për të ditur se si ky i fundit ka përkthyer, apo përkthen politikat dhe reformat

që imponohen nga politika. Ndër të tjera, nuk është lënë jashtë vëmendjes edhe roli i

faktorit ndërkombëtar në përcaktimin e agjendës së arsimit të lartë dhe universitetit, në

rastin tonë në veçanti, nëpërmjet “Modernization Agenda” dhe rolit të ri që duhet të marrë

tashmë universiteti.

30

KAPITULLI II: ARSIMI I LARTË NË VENDET POST –TOTALITARE

Rënia e Bashkimit Sovjetik ishte një nga revolucionet me te mëdha ne bote pas luftës se

pare dhe te dyte botërore. Pas zhvillimeve te vitit 1989, 31 shtete lanë “çadren protektive”

te Bashkimit Sovjetik dhe filluan krijimin e shteteve tashme jo me totalitare dhe komuniste,

por me një lloj forme të brishtë demokracie. Keto vende i orientuan ekonomitë e tyre nga

ekonomia e tregut.

Një nga efektet e zhvillimeve të para demokratike te ketyre vendeve, ishte ristrukturimi i

sistemit arsimor publik ne mënyrë qe te siguronte transformimin e mëtejshëm për te cilin

kishte nevoje vendi, ndërkohë te përgatiste edhe studente dhe profesioniste për lidershipin

e ri të vendit.

Pavarësisht se këto vende dilnin nga i njëjti sistem totalitar, rrugëtimi i tyre pas rënies se

sistemit qe i ndryshëm, ashtu siç dukshëm e thekson ne studimin e saj edhe Paola Sabloff,

dhe siç del qartazi edhe ne studimin e doktoratures se koleges Renáta Králiková ne

studimin e tre modeleve universitare, në atë te Sllovakise, Rumanisë dhe Lituanisë. Një

nga arsyet e përshtatjes ne mënyrë te ndryshme, tashme me sistemin demokratik, efshtë e

lidhur ngushtë me imputet, siç pranon Králiková ne studimin e saj, të tilla si, legjislacioni,

financimi, masivizimi, etj. Ndërkohë, qe Paola Sabloff, në librin e saj “Arsimi i Larte ne

boten Post Komuniste”, shpjegon se një rol te veçante ne këtë diversitet qe u krijua pas

renies se sistemit totalitar, kishin kultura, gjuha dhe i gjithë dimensioni social qe kishin

vendet qe dolën nga sistemi totalitar (Sabloff, 1999).

Paola Sabloff paraqet një studim te hollësishëm te mënyrës se si u përshtatën vendet qe

dolën nga sistemet totalitare, duke e pare nga këndvështrimi institucional. Pra, duke

studiuar jo vetëm modelet e universiteteve, por edhe institucionet publike me përfaqësuese

ne vend. Ky studim është shume i vlefshëm, si të thuash, “për te pare ne mikroskop” atë qe

ndodh ne nivel institucional. Por, ai i tejkalon objektivat e këtij kërkimi. Mbase ne te

31

ardhmen do te ishte e udhës te realizohej edhe ne Shqipëri një studim i tille krahasimor.

Ne këtë kuadër, fokusi ynë do te mbetet ne vendet e Ballkanit Perëndimor, të cilët

fatkeqësisht nuk kanë qenë objekt dhe subjekt i hulumtimeve sistematike. Siç deklaron

edhe studiuesi Pavel Zgaga, një prej ekspertëve më të mëdhenj për arsimin e lartë në rajon,

ekzistojnë dy arsye: Së pari, pasi ka një mungesë informacioni dhe të dhënash për rajonin,

dhe së dyti, ka mungesë kërkimesh të mëparshme në fushën e arsimit të lartë (Zgaga, P., e

të tjerë, 2013, fq. 15).

2.1 Vështrim i shkurtër historik dhe te dhëna për arsimin e larte ne vendet e Ballkanit

Perëndimor

Gjatë dy dekadave të fundit, vendet e Ballkanit Perëndimor kanë zhvilluar sistemet e tyre

të arsimit në mënyra të ndryshme. Konfliktet e kohëve të fundit, rindërtimi i shoqërive,

tranzicioni ekonomik dhe institucional i vonuar kanë prekur edhe vendet e Ballkanit

Perëndimor.

Ne te gjitha vendet, pavarësisht masës dhe mundësive, ka një prirje e qartë për të marrë ide

ose modele nga jashtë. Ato kopjohen dhe pastaj referohen si alternativë suksesi te vendeve

perëndimore, por shpesh duke marre edhe modele qe dalin jashtë Evropës kontinentale, siç

është rasti i Shqipërisë ne marrjen e modeleve për reformën nga Britania e Madhe.

Nëse bëjmë një krahasim me homologët e tyre të Evropës Perëndimore, universitetet në

Ballkanin Perëndimor janë relativisht mjaft të rinj. Arsimi i lartë në këtë rajon u zhvillua

kryesisht pas Luftës së Dytë Botërore. Përjashtime këtu bëjnë universitetet e vendeve si

Kroacia dhe Serbia. Universiteti i Zagrebit, u themelua në vitin 1874, edhe pse një

institucion paraardhës daton në vitin 1669. Kurse Universiteti i Beogradit u themelua në

vitin 1905, me institucionin paraardhës që daton në 1808 (Šoljan, 1991).

32

2.1.1 Trashëgimia komuniste dhe zhvillimet gjatë viteve 90-te

Gjashtë / shtatë vende te Ballkanit Perëndimor kanë qenë pjesë e një sistemi federal deri

në fillim të viteve 1990, në atë që u quajt atëherë “Republika Socialiste Federative e

Jugosllavisë”. Që nga vitet 40 dhe, në vijim ne vitet 50-te, Jugosllavia “manovroi” për

ekzistencën e saj mes të Lindjes dhe Perëndimit dhe nuk ishte pjesë, as e Paktit të

Varshavës dhe as e NATO-s. Pikërisht ky pozicion i siguroi marrëdhënie të favorshme ndaj

të dy palëve (lindjes dhe perëndimit) gjate Luftës së Ftohtë, si dhe marrëdhënie të mira

tregtare dhe kreditore (në veçanti, kreditë qe i vinin nga Perëndimi).

Ne Shqipëri, nga ana tjetër, sundoi deri në 1990 një nga regjimet komuniste të vijës së

ashpër staliniste të vendosur nga Enver Hoxha. Ky vend ishte mjaft i izoluar ekonomikisht

dhe politikisht dhe, në fund të shekullit te 20-te, ai ishte një nga vendet më të varfra të

Evropës, në mos më i varfëri.

Fundi i Luftës së Ftohtë dhe rënia e Murit të Berlinit, gjithashtu do të thotë fundi i

komunizmit në vendet e Ballkanit Perëndimor. Shpërbërja e ish-Jugosllavisë u shënua nga

(1) një sërë luftërash në territoret e Bosnjës dhe Hercegovinës, Kroacisë dhe Sllovenisë, e

fundit e të cilave përfundoi në fund të vitit 1995; (2) një pavarësi paqësore nga Maqedonia

në fillim të viteve '90; (3) një konflikt i armatosur në Kosovë midis forcave serbe (ushtria,

policia dhe forcat paramilitare) dhe ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, e ndjekur nga ndërhyrja

e NATO-s dhe tërheqjes së forcave serbe nga Kosova, në verën e vitit 1999, që në vitin

2008 kulmoi në Kosovë me shpalljen e pavarësisë nga Serbia; dhe (4) referendumi i

pavarësisë në Mal të Zi në vitin 2006.

Në shumicën e vendeve që dolën nga ish-Jugosllavia, procesi i demokratizimit kishte

mbetur prapa vendeve të tjera të Evropës Qendrore. Sipas indeksit të demokracisë Freedom

House, e cila përdor katër kritere për të vlerësuar deficitin demokratik të një vendi, të gjitha

33

vendet e Ballkanit Perëndimor janë shënuar si demokraci me të meta ose regjime hibride.

Vitet '90 në Shqipëri ishin një periudhë pa stabilitet, si në aspektin politik dhe ne atë

ekonomik. Kjo periudhë përfshiu disa kriza ekonomike (më së shumti në vitin 1992 dhe në

fund të vitit 1996), si dhe një rebelim të armatosur në vitin 1997. Shqipëria dhe Maqedonia

janë prekur edhe nga konflikti në Kosovë, duke pasur parasysh se një numër i

konsiderueshëm i shqiptarëve nga Kosova gjetën strehim atje, sidomos në 1998 dhe 1999.

Ndërsa Maqedonia gjithashtu kaloi nëpër një periudhë të konflikteve të brendshme etnike

në vitin 2001. Te gjitha keto zhvillime ngadalësuan dhe, në disa raste, bllokuan plotësisht

tranzicionin politik dhe ekonomik, si dhe marrëdhëniet me Bashkimin Evropian (Freyburg

& Richter, 2010; Subotid, 2010, 2011), duke iu bindur dhe nënshtruar gjykimit dhe parimit

se vendet e Ballkanit Perendimor duhet, se pari te “demokratizoheshin” dhe, me pas, te

fillonte ai qe sot quhet procesi i negociatave per te hyre ne Bashkimin Evropian. Një situatë

e tillë komplekse politike, ekonomike dhe sociale ne vendet e Ballkanit Perendimor preku

detyrimisht edhe zhvillimin e politikave arsimore.

Disa nga vendet e ish-Jugosllavisë kaluan ne vitet 90-te një formë të izolimit ndërkombëtar

(i shkaktuar here nga faktoret e brendshëm dhe here nga faktorët e jashtëm), me komunikim

mjaft të kufizuar me komunitetin akademik ndërkombëtar dhe me një marrëdhënie

pothuajse jo ekzistente me strukturat evropiane te arsimit te larte, rrjedhimisht duke mos

pasur asnjë qasje me programet evropiane të arsimit te lartë apo pjesëmarrje ne hulumtime

te përbashkëta. Kjo ishte edhe koha ku nuk kishte pothuajse asnjë zhvillim, sidomos ne

vendet me me shumë konflikte, siç ishin Bosnjë Hercegovina dhe Maqedonia. Një situatë

e tillë komplekse politike, ekonomike dhe sociale ka prekur zhvillimin më të lartë të

politikave të arsimit. Disa nga vendet e ish-Jugosllavisë, në thelb, kaluan të tërë vitet 90s

në një formë të izolimit ndërkombëtar (të shkaktuar nga faktorë të brendshëm ose të

jashtëm) me komunikim mjaft të kufizuar me bashkësinë akademike ndërkombëtare dhe

me marrëdhënie pothuajse jo-ekzistente me strukturat evropiane, duke u përqendruar në

arsimin e lartë. Arsimi i lartë kësisoj nuk kishte qasje në programet evropiane për arsimin

34

e lartë apo hulumtimet e të gjitha llojeve.

Në Kroaci ka pasur përpjekje për të ndërmarrë reforma, edhe pse me vështirësi të mëdha

për sa i përket zbatimit (shih Orosz, 2008). Në Serbi, regjimi u fokusua kryesisht në

zvogëlimin e rolit të demokratizimit qe kishte arsimi i larte në shoqëri. Kështu, për

shembull, pas një seri protestash studentore dhe grevave te vogla akademike ne Serbi, u

prezantua në vitin 1998 rregullorja, e cila shfuqizonte në fakt autonominë institucionale

dhe lirinë akademike.

Në Shqipëri, edhe pse një ligj i ri per arsimin, ku përfshihej edhe arsimi i larte, është

miratuar në vitin 1994, pjesa më e madhe e reformave është dashur të shtyhen, për shkak

të paqëndrueshmërisë së brendshme të lartpërmendur.

Në Mal të Zi, ka pasur ndryshime legjislative në vitin 1992 dhe 1994, por nuk ka zhvillim

tjetër te rendesishem gjate viteve '90-te.

Kosova ka qenë dhe, vazhdon te mbetet në periudhën në studim, ne një sistem të dyfishtë

të arsimit të lartë. Deri në fund të viteve '90 ky dualitet është shprehur me anë të sistemit

zyrtar serb dhe një sistemi jozyrtar shqiptar të arsimit të lartë (duke pasur parasysh se

studentët dhe profesorët shqiptarë u përjashtuan nga universitetet serbe të kontrolluara në

Kosovë në fillim të viteve '90). Nga viti 1999 e tutje, dualiteti është demonstruar edhe një

herë në atë që disa do ta argumentojnë apo emërtojnë si dy sisteme paralele - njëra në pjesën

veriore të Kosovës, ku ka ende një shumicë serbe dhe një në pjesën tjetër të Kosovës. Ky

dualitet, së bashku me ndryshimet në drejtim të pozicioneve ndaj shtetësisë së Kosovës,

gjithashtu ndikon në perceptimin nëse institucionet e arsimit të lartë në Kosovë marrin

pjesë në Procesin e Bolonjës ose jo (shih më poshtë).

35

Kjo situate konfliktuale ne rajon, implikon marrëdhënie te vështira diplomatike ndërmjet

vendeve mes tyre, por edhe me vendet e Bashkimit Evropian, sikurse ndikon edhe ne

marrëdhëniet e cunguara institucionale mes universiteteve, me përjashtim te disa

marrëdhënieve individuale qe vendosin vetë akademikët me institucionet e huaja.

Tabloja qe paraqitej nuk ishte shume optimiste. Ne vitet 90-te pati një masivizim te madh

te arsimit te larte ne këto vende, por pa pasur një investim ne infrastrukture, dhe në staf

akademik. Ndërkohë, sfida te tjera përfshinë edhe një “largim te trurit”, i cili nuk u limitua

vetëm ne fillim te viteve 90-te, por vazhdoi dhe me vone e vijon ndjeshëm ne disa vende

gjithashtu.

2.2 Marrëveshja e Bolonjës - fillimi i një epoke të re!

Historia nuk përbën interes për teknokratët që e skicuan këtë projekt të madh të arsimit të

lartë. E kjo, mbase sepse këta të fundit ishin të zënë për të kapur ritmin e Shteteve të

Bashkuara të Amerikës në arsim, megjithatë konteksti historik dhe politik, ku kjo

marrëveshje lindi, është mjaft i rëndësishëm për ta parë në kompleksitetin e saj Bolonjën

dhe jo vetëm, të lidhur me aspektin e saj teknokratik.

Askush nuk ka nevojë për t’u kthyer në vitet 1088 në Bolonjë për të pasur një kuptim të

qartë të marrëveshjes. Por, megjithatë, disa aspekte të pjesës historike do të ishin të

nevojshme për të kuptuar të gjithë procesin. Një detaj shumë i rëndësishëm është që

universiteti në Evropë u zhvillua brenda shtetit modern, duke i shërbyer nevojave të tij për

të trajnuar elitën e vendit. Në të njëjtën kohë, duhet të konsiderojmë edhe historinë

evropiane, e cila ka qenë një luftë e vazhdueshme ndërmjet shtetit (shtet formimit) dhe

aleancave, e cila do të çonte që arsimi i lartë i zhvilluar nën këto kushte, të mos ketë qenë

kaq kompatibël dhe, aq me pak, të ketë pasur dëshirën për të njohur në nivel universitar

arritjet e gjithsecilit nga vendet.

36

Deri në zhvillimet zyrtare të tregut Evropian në vitin 1992, kishte pak zhvillime në Evropë

që do ta çonin atë të mendonte për një sistem Evropian ose, me pak, për një model evropian

të arsimit të lartë.

Institucione të papërputhshme, programe, kualifikime të ndryshme, të cilat nuk ngjasonin

me njëra – tjetrën.

Periudha prej më shumë se katërqind vitesh na ndan ne nga Westphalia e vitit 1648, që

mbylli një luftë 30 vjeçare dhe i dha jetë krijimit të shtetit modern evropian. Ndërkohë që

vetëm 16 vjet që na janë lënë ne që të ç bëjmë atë që u krijua më 1648, përbën një kohë

mjaft të shkurtër. Po ashtu, Yann Lebau, në analizën e tij për sistemin francez të arsimit të

lartë, na jep në këtë drejtim një shembull mjaft të mirë të përpjekjes së universiteteve

franceze, nga një anë për të sjellë programe master në anglisht në një gjuhë kaq shumë “të

dëshiruar”, dhe të një elite e cila me dëshpërim kërkon mënyra për ta balancuar këtë

influencë kaq të madhe të gjuhës angleze në arsimin e lartë francez.

Një tjetër fakt historik i rëndësishëm për t’u përmendur është se shumë nga vendet, që

firmosën marrëveshjen e Bolonjës në fund të viteve 1980 dhe fillimet e viteve 1990, u

përkisnin vendeve të ish bllokut komunist. Sistemet arsimore të këtyre vendeve nuk kanë

lulëzuar gjatë këtyre pesëmbëdhjetë vjetëve, ndërkohë që këto sisteme arsimore, të quajtura

në periferi të Evropës, gjatë kësaj dekade edhe janë masivizuar nën presionin e një mungesë

të skajshme fondesh. Ndërkohë që Banka Botërore u sugjeronte vendeve të Afrikës Sub-

Sahariane që, për të pasur një arsimim të lartë cilësor, nuk duhet të shpenzohej më pak se

1000 US për student, të paktën 4 nga vendet ish komuniste, siç janë Bullgaria, Gjeorgjia,

Maqedonia dhe Rusia shpenzonin shumë më pak. Vendet Baltike, si Estonia dhe Letonia,

ishin diku në kufijtë e kësaj shume për student, ndërkohë që nuk përfshihet në këtë analizë

Turqia, një vend i cili ka një marrëdhënie komplekse me Evropën.

Duke pasur analizën e më sipërme në vëmendje, në një rajon, siç është Evropa, ku kostoja

37

për një student varion me qindra herë më shumë, pasja e një përputhshmërie kualifikimesh

është një mision shumë sfidues. Pavarësisht se në këtë mision të vështirë të krijimit të Zonës

evropiane të Arsimit të Lartë ka edhe optimistë, siç është shprehur Zgaga në (2003), që

mendojnë se diversiteti i vendeve që iu bashkuan Bolonjës do të sillte një dinamikë më të

madhe në arsimin e lartë Evropian, nga ana tjetër çdokush mund të mendojë lehtësisht që

nëse kjo dinamikë do të qe kaq e madhe, ajo do të kompromentonte të gjithë themelet mbi

të cilat u ngrit kjo marrëveshje.

2.2 .1 Magna Charta Universitatum dhe roli i saj në ngritjen e themelit të Bolonjës

Krijimi i një Evrope federale ka qenë një nga qëllimet kryesore të procesit të Bolonjës dhe

ky fakt nuk duhet të neglizhohet pavarësisht se shumë elementë dhe vende të përfshira e

kanë ndryshuar fokusin që ka pasur fillimisht Bolonja. Nën këtë këndvështrim, fillimi i

procesit daton pas në kohën kur po negociohej për Traktatin e Maastrich në vitin 1992, si

traktati i cili vendosi krijimin e Bashkimit Evropian. Në këtë këndvështrim Magna Charta

Universitatum bën një dallim të qartë mes Bashkësive Evropiane dhe transformimit të tyre

në Bashkimin Evropian. Ky fakt e bën Magna Chartën si një nga deklaratat më inspiruese,

mbi të cilën askush nuk kundërshton, sepse nuk detyron askënd për të ndërmarrë veprime

në fushën e arsimit, bile lejon çdokënd që, nën frazat inspiruese të deklaratës, çdokush të

mund të përfshihej.

Ashtu siç shprehet edhe vetë rektori i universitetit të Bolonjës në fjalimin e tij hyrës të

Magna Charta, “Qëllimi i këtij dokumenti është për të celebruar vlerën dhe traditën më të

lashtë të universitetit dhe për të inkurajuar një lidhje të fortë mes Universiteteve Evropiane”

(Monaco 1988).

Pavarësisht kësaj klimë pozitive, nuk vonoi shumë që ky dokument të gjente një qëllim

politik. Rreth pesëmbëdhjetë vjet më vonë, ky dokument paksa i harruar gjeti zbatim në

Rusi, aty ku universitetet e përdorën gjerësisht si mburojë ndaj kontrollit burokratik të

administratës për të luftuar autonominë universitare, autonominë financiare, pavarësisht se

38

qëllimi i kësaj deklarate ishte më shumë i lidhur me celebrimin e një ndjesie përkatësie të

universiteteve, se sa i lidhur me ndalesën që mund t’i bëhej ushtrimit të tepruar të kontrollit

të shtetit ndaj universitetit dhe cenimit të autonomisë.

Nga pikëpamja kulturore, krijimi i një hapësire e cila do të shtynte arsimin e lartë Evropian

drejt një identiteti të përbashkët, ishte një nga arritjet kryesore të Magna Chartës.

Megjithatë do të kalonte një dekadë, deri në zëvendësimin e këtij takimi me një takim tjetër

po kaq të madh mes ministrave të arsimit, shumë kundërshtues dhe me produkte të cilat

nuk ishin aspak konkrete.

2.2 .2 Arsimi i lartë për tregun Evropian

Paçka se, në periudha të ndryshme historike, procesi i krijimit të një uniteti evropian në

arsimin e lartë ka qenë i dominuar nga agjenda të ndryshme, së pari kulturore, më vonë

politike dhe më pas ekonomike, ky proces ka vazhduar në mënyrë paralele me zhvillimin

dhe konsolidimin e Bashkimit Evropian.

Nga kjo pikëpamje, dokumenti i titulluar Memorandumi i Arsimit të Lartë, në bashkësinë

evropiane në vitin 1991 shtroi rrugën për atë që do të pasonte më pas, që ishte Marrëveshja

e Bolonjës. Ky memorandum kishte për qëllim të parashikonte një arsim të lartë evropian,

i cili do të bënte të funksiononte konkretisht një treg evropian, siç citohet në të.

Si dimension Evropian i arsimit të lartë, është perceptuar nevoja ekonomike praktike,

pavarësisht ndarjes në qasjen politike dhe kulturore (fq. 40).

Pavarësisht se çfarë politikanët mund të thonë, apo avokatët mund të argumentojnë, të dy

dokumentet, Magna Charta dhe Memorandumi, i shërbyen qëllimit të madh për të krijuar

sistemin Evropian të Arsimit të Lartë. Deri më tani disa nga elementët më të rëndësishëm

të arsimit të lartë Evropian janë identifikuar si më poshtë vijon:

39

Pjesëmarrja dhe aksesi në arsimin e lartë;

Krijimi i një partnershipi me jetën ekonomike të vendit;

Edukimi në vazhdimësi;

Edukimi i hapur dhe ai në distance;

Dimensioni Evropian i Arsimit të Lartë.

Ndërkohë që ai, që përmendet si dimensioni Evropian i Arsimit të Lartë në Memorandumin

e vitit 1991, përbëhej nga këta komponentë;

Mobiliteti i studentëve;

Bashkëpunimi ndërmjet institucioneve;

Të qenit evropian në zhvillimin kurrikular;

Rëndësia e përvetësimit të gjuhës;

Trajnimi i profesorëve;

Njohja e kualifikimeve dhe e periudhave të studimit;

Roli ndërkombëtar i arsimit të lartë;

Analiza dhe informimi mbi politikat;

Krijimi i një dialogu me arsimin e lartë (po aty, fq 41).

Pjesa e mbylljes së këtij dokumenti deklaron se:

“Memorandumi është dizenjuar për të shërbyer si bazë për diskutimet, veçanërisht në

universitetet dhe institucionet e arsimit të lartë mes veti” (po aty, fq. 44). Në një mënyrë

apo në një tjetër, Marrëveshja e përbashkët e Ministrave Evropianë e vitit 1999, përbën

një produkt të këtij memorandumi, megjithatë vetë marrëveshja e Bolonjës ka marrë një

sërë objektivash të listuara më lart, por të tjerë objektiva janë hequr nga lista. Ajo që njihet

më së miri deri më tani si Marrëveshja e Bolonjës, liston gjashtë objektivat që renditen si

më poshtë:

Adoptimi i një sistemi lehtësisht të lexueshëm dhe të krahasueshëm i arsimit të lartë;

Adoptimi i një sistemi të bazuar në dy cikle studimi;

40

Zhvillimi i një sistemi të vlerësimit me kredite;

Promovimi i mobilitetit;

Promovimi i bashkëpunimit Evropian në sigurimin e cilësisë.

Ndërkohë të tjerë objektiva u përfshinë në takimin e Bolonjës në Pragë, që pasoi në 18-19

Maj 2001 dhe që ishin si më poshtë:

Koncepti i të mësuarit gjatë gjithë jetës;

Përfshirja e institucioneve të arsimit të lartë dhe studentëve në këtë proces;

Promovimi i Zonës Evropiane të Arsimit të Lartë.

Në këtë këndvështrim, dy janë nevojat që do të plotësonte Marrëveshja e Bolonjës: Njëra

është nevoja e Bashkimit Europian për një arsim të lartë Evropian, i cili prodhon një “forcë

punëtore” të aftë për të përballuar shoqërinë gjithmonë e në zhvillim. Dhe nevoja tjetër

është “shitja” e këtij sistemi evropian të arsimit të lartë, për të rritur kësisoj edhe

reputacionin ndërkombetar të arsimit të lartë Evropian përballë atij Amerikan.

E në këtë heterogjenitet sistemesh, Norvegjia eshte një nga vendet, e cila mund të

demonstrojë një shembull suksesi në zbatimin e saj, por, edhe njëherazi, ky vend na jep

edhe shembullin më të mirë se si mund të përdoret kjo marrëveshje për të mobilizuar një

sërë reformash në arsimin e lartë. E megjithatë, kjo reforme nga ana tjeter ka treguar edhe

limitet e saj.

2.2 .3 Ekspansioni i Bolonjës dhe Bashkimi Evropian

Një nga kontradiksionet më të mëdha të Procesit të Bolonjës, duket se ndodhet në mos

baraspeshën që ka ndërmjet qëllimeve të procesit dhe anëtarësimit në të. Ndërkohë që,

qëllimi i procesit është për të krijuar një Zonë Evropiane të Arsimit të Lartë, që në një

mënyrë apo në një tjetër do të mbështesë tregun e brendshëm evropian, anëtarësimi është i

41

vendosur nga lista e Komitetit Kulturor Evropian. Ndërkohë që gjithë ky grup anëtarësh, i

zgjeruar kaq shumë, nuk është në kushtet për t’iu përshtatur agjendës së BE-së. Megjithatë,

arsyet përse këto vende duan t’i bashkohen procesit janë shumë. Disa prej tyre sepse janë

bërë tashmë, apo do të bëhen pjesë e Evropës së Bashkuar, disa edhe për të çliruar buxhetin

e tyre nga një barrë kaq e madhe shpenzimesh, siç është ajo për arsimin e lartë.

Duket që politika e zgjerimit të anëtarësimit në këtë proces do të vijojë për dhjetë vitet e

tjera. Në këtë mes, vendi që mbetet më interesant është Rusia, për të cilën të gjitha palët

bien dakord që nuk mund të jetë kurrë pjesë e Evropës. Pavarësisht se, nga pikëpamja e

qeverisë Ruse, mbetet shumë atraktiv fakti i përfshirjes në këtë proces, ajo që nuk kuptohet

është se si do të përballonte Evropa faktin në se, të themi, 6 milion studentë rusë do të

vendosnin të jenë mobil në 1300 universitet Evropiane.

2.2.4 Periferia e Evropës dhe arsimi i tyre i lartë

Ajo për të cilën bien dakord shumë nga studiuesit e vendeve ku Marrëveshja e Bolonjës

është zbatuar, është që procesi i Bolonjës është zbatuar si një proces, i cili vjen nga lart –

poshtë dhe nuk ka një qendër nga e cila buron. Edhe ajo që vihet re tashmë, është që Bolonja

mbetet një proces në negocim të vazhdueshëm, ndërkohë që iu kërkohet universiteteve që

të jenë produktive, sikur t’i ofrojnë një shërbim tregut dhe, pikërisht kjo gjë, i vendos

intelektualët nën një pozicion shumë të vështirë, ku liria akademike dhe jeta universitare

është privilegj vetëm i disave.

Duke rikujtuar Kantin tek Konflikti i Aftësive, apo duke e perifrazuar atë, mund të pohonim

se do të ishim shumë me fat, nëse universitet do të lejoheshin të kërkonin

papërgjegjshmërinë e tyre ekonomike drejt kërkimit të të vërtetës dhe dijes, nën presionin

e një Evrope të kohës sonë, gjithmonë e më shumë të përfshirë nga ofrimi i shërbimeve,

sesa i tejçimit të dijes.

Megjithatë kjo është vetëm një anë e Evropës, “Evropa e periferisë”, siç e quan Tomusk në

42

librin e tij “Krijimi i zonës Evropiane të arsimit të lartë” dhe e quan një mundësi më shumë

drejt integrimit të saj drejt zonës së premtuar.

Kësisoj, në dekadën e fundit, arsimi i lartë ka lindur si një sektor kyç në tranzicionin social

dhe ekonomik që po ndodh në vendet e Evropës Lindore, si dhe në vendet e ish Bashkimit

Sovjetik.

Shqetësimi i këtyre shoqërive është fokusuar në disa mënyra:

Së pari, shoqëritë e këtyre vendeve vuajtën nga një humbje e ndjeshme e resurseve

të tyre intelektuale, si pasojë e shpërbërjes në nivel kombëtar, arsyeve politike,

brain drain, dhe rindërtimi i tregut;

Së dyti, të gjitha këto vende e kanë parë arsimin e lartë si një mënyrë rekrutimi për

rishtarët e politikës;

Së treti, arsimi i lartë është parë gjithmonë e më shumë si një forcë e cila ndihmon

shoqëritë, të cilat gjenden në tranzicion, që t’i afrohen sa më shumë shteteve të

fuqishme dhe të pasura.

Në ato vende që kanë kaluar në situata të vështira ekonomike dhe financiare, mungesa e

infrastrukturës dhe pagat e ulta në sistemin e arsimit të lartë e kanë lënë pas dore zhvillimin

edhe të arsimit të lartë .

Pavarësisht vëmendjes dhe vullnetit që kanë pasur qeveritë që nga rënia e komunizmit e në

vazhdim, ato janë vende ku reformat ose kanë dështuar, kanë qenë penguar, ose thjesht

janë injoruar. Si rrjedhim, arsimi i lartë në rajon vazhdon të ketë shumë kritika, ristriksione

financiare, problematika strukturore dhe pyetje që lidhen me funksionimin dhe identitetin.

Nga ana tjetër, ka gjithmonë në këto vende politikëbërës, ekspertë, analistë dhe diskutime

publike, të cilat janë të mbrujtur me globalizma, duke imponuar politika nga jashtë, pa bërë

një vlerësim lokal të situatës dhe mënyrës se si zgjidhjet globale mund të importohen apo

përshtaten në ato lokale.

43

2.2.5 Sa rëndësi ka Evropa për Evropën periferike ?

Që arsimi i lartë nuk është një ishull i izoluar, kjo është një shprehje që shumë mirë i

përshtatet vendeve të Ballkanit Perëndimor. Arsimi i lartë, në ato që janë 6 vendet e

Ballkanit Perëndimor, është ndikuar ndjeshëm nga Marrëveshja e Bolonjës dhe nga

Strategjia e Lisbonës, të dyja këto iniciativa të lidhura ngushtë më atë që gjerësisht

diskutohet sot si Zona Evropiane e Dijes.

Të gjitha sistemet e arsimit të lartë të vendeve të Ballkanit Perëndimor, janë sot pjesë e

Marrëveshjes së Bolonjës, në veçanti ato të Kosovës. Në vazhdim të kësaj, të gjithë vendet

e Ballkanit Perëndimor kanë një ambicie për përfshirjen e tyre në BE. Disa prej tyre janë

tashmë pjesë e Bashkimit Evropian, siç është, për shembull, Kroacia, ndërkohë që të tjera

janë konsideruar si anëtare potenciale të besueshme për t’u bërë pjesë së shpejti në këtë

bashkësi (Vachudova, 2009).

Pavarësisht të dy marrëveshjeve që janë mjaft të rëndësishme, si ajo e Lisbonës edhe ajo e

Bolonjës, na duhet që të pranojmë se secila prej tyre vlen për gjëra të ndryshme. Për

shembull, Strategjia e Lisbonës është një proces mbi kombëtar me disa instrumente, të cilat

janë zhvilluar siç është rasti i :

a. Zhvillimit të procedurave për njohjen e kualifikimeve në ato që quhen profesionet e

rregulluara (Beerkens 2008);

b. Apo fakti që vendimet janë formalisht vetëm rekomandime (për shembull, siç ishte rasti

i rekomandimeve të Këshillit dhe Parlamentit mbi kualifikimet);

c. Zhvillimit të instrumenteve dhe alokimit të fondeve për një numër projektesh të

përbashkëta, siç është rasti, për shembull, i të mësuarit gjatë gjithë jetës, dhe programeve

që lidhen me kërkimin shkencor.

Këto programe, të zhvilluara nën ombrellën e strategjisë së Lisbonës, kanë pasur një vlerë

të konsiderueshme për vendet e Ballkanit Perëndimor, lidhur kjo ngushte edhe me situatën

44

ekonomike jo shumë të favorshme që kanë kaluar këto vende, ku, si pasojë, të tilla

programe kanë ndihmuar cilësisht universitete dhe projekte të ndryshme zhvillimi.

Nga një pikë vështrim tjetër, Procesi i Bolonjës nuk mbulon apo nuk ka asnjë kapacitet

administrativ dhe nuk ka asnjë fond, i cili do të lehtësonte zbatimin e Deklaratës së

Bolonjës.

Kjo nismë filloi si një nismë vullnetare, e cila kishte një grup kontrollues, siç është Bologna

Follow – Up Group (BFUG). Komisioni Evropian është një anëtar i përhershëm në këtë

grup, ndërkohë që organizata të tjera Evropiane kanë statusin e observuesit. Duke qenë një

nismë e tillë, pa qendër dhe pa një financim apo buxhet, dhe, ku anëtarët e saj janë vende

që vullnetarisht kanë firmosur për të qenë pjesë, ajo është një nismë, e cila i vendos

objektivat e saj vetë. Për nga natyra, ky proces është më i detajuar në raport me Strategjinë

e Lisbonës, sepse prek disiplinat në veçanti duke përcaktuar strukturën, kreditet dhe

kohëzgjatjen.

Të dyja proceset janë “target në lëvizje”, sipas Gornitzka dhe Kehm 2009. Dhe kjo gjë,

pikërisht sepse përmbajtja e politikës dhe instrumenteve ndryshojnë, gjithashtu edhe

aktorët e përfshirë në nivel Evropian mund të ndryshojnë shpesh (të dy në mënyrë

individuale dhe kolektive). Për më tepër, statusi i vendeve të Ballkanit Perëndimor në

raport me EU nuk është fiks, duke marrë në konsideratë faktin që disa prej shteteve janë në

fazën e kandidatit dhe disa të tjerë, si Kroacia, janë tashmë anëtare me të drejta të plota.

Pikërisht të tilla situata dhe këto ndryshime, bëjnë që secili vend të ketë pozicion ndryshe

në lidhje me procesin e Bolonjës. Për te ofruar një përmbledhje, vendet e Ballkanit

Perëndimor, për shkak të pozicionit të tyre zyrtar në lidhje me integrimin, kanë shumë pak,

për të mos thënë aspak, ndikim në nivel evropian. Kjo mungesë fuqie është identifikuar

edhe në pjesë të tjera të arsimit të lartë. Në kushte të tilla, duke mos pasur direktiva të

drejtpërdrejta dhe të qarta, secili shtet ishte i lirë të interpretonte pjesë të procesit.

45

2.2.6 Sa vlerë ka Evropa???

Nismat evropiane në arsimin e lartë mund të ndikojnë proceset e brendshme dhe t’i

ndryshojnë ato në tri mënyra:

1. Duke dhënë direktiva, të cilat të përfshihen në mënyra të ndryshme në kontekstin e

brendshëm të vendit;

2. Duke realizuar një platformë komunikimi, që lehtëson komunikimin dhe transferimin e

preferencave nga vendet e tjera në kontekstin e brendshëm;

3. Duke krijuar një shkas për proceset e brendshme, për të justifikuar preferencat kombëtare.

Ndërkohë që dy rolet e para u përqendruan në ndikimin e iniciativave evropiane dhe në

ndryshimin e përmbajtjes të ndryshimeve të brendshme, pika e tretë e strategjive evropiane

lidhet më shumë me faktin se si të tilla nisma janë përkthyer për t’u përdorur për ndryshimet

e brendshme.

Duke ndjekur perspektivën nga lart –poshtë në procesin e integrimit evropian, e shprehur

edhe në literaturën e shkruar ndërkombëtare tek Borzel dhe Risse (2000 dhe 2003), në

literaturën e arsimit të lartë, evropianizimi i arsimit të lartë është parë si:

Procesi i institucionalizimit të rregullave formale dhe jo formale të zhvilluara në

një proces, i cili përfshin një “trup” ndërkombëtar, siç është rasti i institucioneve

të tilla si Bashkimi Evropian, Këshilli i Evropës, Bologna Follow Up Group.

Ky proces evropianizimi mund të ndodhë në nivel makro (siç është rasti i tërë

sistemit të arsimit të lartë), në nivel meso (siç është rasti kur ky proces prek

institucionet e arsimit të lartë dhe organizatat që merren me çështjet e arsimit të

lartë) dhe në nivel mikro (kur ky proces prek individët, studentët dhe stafin

administrativ).

46

Integrim politik dhe harmonizim, i cili implikon përqendrimin në një transformim

të nivelit evropian.

Një konvergjencë politike, e cila nënkupton një rezultat dhe jo një qasje ndaj një

procesi të caktuar.

Pra, kjo mënyrë e të kuptuarit të evropianizimit të arsimit të lartë, merr në konsideratë

dinamikën nga lart –poshtë ndërmjet nismave evropiane dhe kontekstit kombëtar dhe kjo

qasje duket sikur është mjaft e përshtatshme edhe për vendet e Ballkanit Perëndimor.

Evropianizimi i arsimit të lartë në Ballkanin Perëndimor u bë me i dukshëm, kur interesi i

Evropës filloi të bëhej më i madh për këtë zonë të saj. Reformat e para në Ballkanin

Perëndimor do të fillonin në fund të viteve 1980 dhe fillim viteve 1990, një periudhë kjo e

shënuar edhe nga rënia e komunizmit dhe shpërbërjes së ish-Jugosllavisë, si dhe vdekjes

së diktatorit Enver Hoxha, në rastin e Shqipërisë.

Pavarësisht kësaj, duke konsideruar edhe turbulencat politike të Ballkanit Perëndimor në

fillim të viteve 1990, ndryshimet më të mëdha politike, që do të lejonin një revolucion të

arsimit të lartë, do të shënoheshin vetëm një dekadë më vonë se ndryshimet politike në

Ballkanin Perëndimor.

Në disa vende, siç është rasti i Kroacisë dhe Serbisë, rreth viteve 2000 ndodhën shumë

ndryshime politike, të cilat u përhapën edhe në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, siç

ishte rasti i Kosovës, Maqedonisë dhe Malit të Zi. Në Shqipëri dhe në Bosnje Hercegovinë,

krahasuar me fillimet e viteve 1990, në vitet 2000 situata u qetësua, duke lejuar kështu që

të kishim një interes publik më të madh. Pikërisht ky qetësim i situatës politike përkoi me

rritjen e interesit dhe të vëmendjes së Bashkimit Evropian për arsimin e lartë, duke filluar

që me Strategjinë e Lisbonës dhe më pas, duke vazhduar me Marrëveshjen e Bolonjës.

47

Për të bërë një hulumtim mbi rëndësinë e rolit të Evropës në reformat që ndodhën në vendet

e Ballkanit Perëndimor, do të duhej të bëhej një rrugëtim i gjatë, sepse studimet mbi arsimin

e lartë dhe, për më tepër, për reformat, në raport me studimet e zhvilluara në Evropën

Perëndimore janë të pakta.

Reforma të tilla, në këtë pjesë të Ballkanit, lidhen me ato të vendeve të ish Jugosllavisë në

fund të viteve 1980 (nga Zgaga, 2013). Por, fillimi i viteve 1990 u shoqërua me një

mungesë të thellë të studimeve kërkimore, dhe, sot që shkruajmë, vende, si Kroacia dhe

Serbia, janë vendet të cilat kanë një institucionalizim më të madh te kërkimit shkencor në

arsimin e lartë, ndërkohë që në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor nuk ka ndonjë institut

që të ketë këtë fokus.

Studime të tilla ngelin në nivelin e kërkimeve individuale të institucioneve që financohen

nga donatorë të huaj, siç është rasti i Fondacionit Soros në Shqipëri, apo edhe nga kërkime

individuale që vinë si pasojë e përfitimit të titujve akademikë në nivel doktorature, apo

titujve si “Profesor i Asociuar” e më tej.

Nga i gjithë ky kërkim ka një numër studimesh krahasuese për ndryshimet që pësoi arsimi

i lartë në këtë rajon. Shumë prej këtyre studimeve janë botuar vetëm vitet e fundit dhe janë

prodhuar nga dy qendrat më të mëdha të studimit të arsimit të lartë, ajo e Qendrës për

Edukim dhe Politika në Beograd dhe Qendrës për Edukim dhe Studime Politike të Lubjanës.

2.3 Arsimi i Lartë në Shqipëri, zhvillimi dhe sfida

Arsimi luan një rol thelbësor në tranzicionin drejt ekonomisë së tregut. Ky segment i

shoqërisë është veçanërisht i rëndësishëm për zhvillimin social dhe ekonomik në Shqipëri,

ku më shumë se 45 përqind e popullsisë është në moshë shkollore (World Bank, 2001).

Po t’i referohemi studimit doktoral të Juliana Laze, në të konkretisht analizohet historia e

tranzicionit ekonomik në Shqipëri që filloi ne fund te viteve 80-të, Sipas këtij studimi, duke

48

iu referuar burimeve financiare në arsim, kryesisht ne arsimin e larte, del se ato kane qenë

te kufizuara dhe gjithmonë ne rënie ne raport me rritjen e interesit për arsimin.

Sistemi arsimor ne Shqipëri ka pasur probleme në përshtatjen me ndryshimet e shpejta

ekonomike dhe sociale, duke e ekspozuar arsimin shqiptar ndaj sfidave në rritje. Kjo,

sidomos lidhur me cilësinë dhe financimin e shërbimeve arsimore, aftësinë e sistemit për

t’iu përgjigjur ndryshimit të strukturave ekonomike dhe për të siguruar njerëz me aftësitë

e duhura për ekonominë e tregut.

Siç argumentohet edhe ne raportin e Bankës Botërore, realizuar për Shqipërinë me titull

“Agjenda e re e rritjes ekonomike” (2010), rritja e produktivitetit përmes investimeve dhe

adoptimit të teknologjisë, varet nga gjendja e kapitalit të duhur njerëzor, i cili krijohet

nëpërmjet arsimit dhe aftësive. Në këtë raport, gjithashtu argumentohet se, arritjet e fundit

të arsimit kanë nisur të ndryshojnë përmes reformave të rëndësishme që janë ndërmarrë në

të gjitha nivelet e sistemit arsimor. Në arsimin e lartë përqendrimi është vendosur në

adoptimin e sistemit të Bolonjës, të njëjtë me atë të vendeve të tjera evropiane, shtimin e

numrit të studentëve në arsimin e lartë dhe futjen e programeve me cikël të shkurtër, nën

nivelin e diplomës të universiteteve të rretheve.

Gjithashtu, janë parashikuar reforma në programin mësimor të universiteteve (World Bank,

2010). Reforma në arsimin e lartë është bazuar në lidhjen me Strategjinë Evropiane të

Arsimit të Lartë. Kjo strategji synon rritje të bazuar mbi risinë, arsimin, trajnimin dhe të

mësuarit gjatë gjithë jetës, si dhe shoqërinë digjitale. Për këtë strategji, thelbësore duket

rritja e performancës së Institucioneve të Arsimit të Lartë të Evropës, si dhe promovimi i

lëvizjes dhe punësimit të studentëve në të gjitha vendet. Gjithashtu, ajo është e lidhur

ngushtë me Procesin e Bolonjës për zhvillimin e një Zone Evropiane të Arsimit të Lartë,

ku kualifikimet janë të transferueshme dhe të njohura nga të gjitha vendet.

Në kuadër të Strategjisë “Evropa 2020”, objektivat kryesore për zhvillimin e arsimit të lartë

në Shqipëri janë:

1. Finalizimi i reformës strukturore dhe thellimi i zbatimit të saj, përmes përdorimit të

qëndrueshëm të instrumenteve të zhvilluar deri më tani në kuadër të këtij procesi;

49

2. Përmirësimi i cilësisë së arsimit të lartë, zhvillimi i kërkimit dhe nxitja e mësimit për

gjatë gjithë jetës, si dhe promovimi i punësimit;

3. Përforcimi i dimensionit social të arsimit të lartë;

4. Bashkëpunimi dhe lëvizshmëria ndërkombëtare në Hapësirën Evropiane të Arsimit të

Lartë (Xhindi, N., 2014 fq. 2).

Studimet ne vendet qe janë ekonomi në tranzicion, përmes te dhënave empirike, theksojnë

se cilësia e arsimit dhe e kapitalit njerëzor prirej të mbivlerësohej në ekonomitë socialiste

para tranzicionit (Beirne, J. e të tjerë, 2007, fq.57 dhe fq. 97). Ndërkohë që, edhe studimet

shqiptare, japin një opinion të ngjashëm, se të diplomuarit e universiteteve nuk kanë një

përgatitje të mirë për punë (World Bank, 2010, fq.17). Kjo mund të reflektojë deri diku

metodat e të mësuarit në Shqipëri. Për shembull, disa studime tregojnë prirjen e mësuesve

për të dominuar diskutimin dhe mungesën e inkurajimit për të menduar në mënyrë kritike

(World Bank, 2008, fq.35).

Ky studim, gjithashtu tregon që, së bashku me kohën e madhe të harxhuar për

mësimdhënien dhe marrjen e informacionit, studentët përballen edhe me një mjedis

mësimor të mbyllur, si në aspektin intelektual dhe atë shoqëror, i cili ofron hapësirë të

kufizuar për aktivitete si puna në grup, apo të menduarit në mënyrë të pavarur.

Një mendim i ngjashme është evidentuar edhe nga Fondacioni Evropian i Trajnimit (ETF)

për zhvillimin e burimeve njerëzore në Shqipëri (World Bank, 2010, fq. 20).

Një nga strategjitë e arsimit të lartë, e Ministrisë së Arsimit, është gjithashtu shumë e qartë,

kur pranon se mësimdhënia në universitete vuan nga i njëjti problem (SKALA 2008-2013,

fq.5); e njëjte kjo pike edhe me strategjinë e re te arsimit te larte, reforma ne arsim (2014-

2022).

50

Rëndësia e arsimit dhe fuqisë punëtore të kualifikuar për vendin dhe për zhvillimin

ekonomik, është pranuar gjerësisht në Shqipëri. Për rrjedhojë, në vitin 2006, janë iniciuar

një sërë reformash arsimore të rëndësishme dhe me shtrirje të gjerë. Në arsimin e lartë,

fokusi është vendosur në adoptimin e sistemit të Bolonjës për arsimin modular, të njëjtë

me atë të vendeve të tjera evropiane, shtimin e numrit të studentëve dhe futjen e

programeve me tri cikle studimi në nivelin e diplomës në universitetet e rretheve.

Gjithashtu, janë parashikuar reforma në programin mësimor të universiteteve, duke ofruar

nëpërmjet ligjit dhe udhëzimeve, materiale orientuese mbi kurrikulën dhe planet mesimore.

Reforma në arsimin e lartë (SKALA, 2008-2013) është bazuar në Strategjinë Evropiane

2020 të Arsimit të Lartë. Kjo strategji synon një rritje të bazuar mbi risinë, arsimin,

trajnimin dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës, si dhe shoqërinë digjitale. Dhe, në fakt,

integrimi i Shqipërisë në ekonominë ndërkombëtare varet nga këta faktorë. Për këtë

strategji, thelbësore është rritja e performancës së Institucioneve të Arsimit të Lartë të

Evropës, si dhe promovimi i lëvizjes dhe i punësimit të studentëve në të gjitha vendet.

(Komisioni Evropian, 2010, Evropa 2020, fq. 1-4). Pikërisht, kjo përpjekje nxit njohjen e

të mësuarit joformal dhe informal, ashtu siç është parashikuar në Sistemin Shqiptar të

Kualifikimit. Gjithashtu, ajo është e lidhur ngushtë me Procesin e Bolonjës për zhvillimin

e një Zone Evropiane të Arsimit të Lartë, ku kualifikimet janë të transferueshme dhe të

njohura nga të gjitha vendet. Shqipëria iu bashkua këtij procesi në vitin 2003, ne takimin e

Berlinit, duke u angazhuar në këtë mënyrë për të garantuar që diplomat e saj (Bachelor,

Master dhe Doktoraturë) të jenë të strukturuara dhe të kenë programe mësimore në

përputhje me ato të vendeve të tjera evropiane. Iniciativat për reforma në arsimin e lartë

shqiptar me qëllim që universitetet shqiptare të përfshihen në Zonën Evropiane të Arsimit

të Lartë (ZEAL), janë përmendur qysh herët, dhe në vitin 2007 është miratuar ligji i cili

lehtësoi zbatimin e Procesit të Bolonjës. Kjo u pasua nga ristrukturimi i ofrimit të arsimit

në të gjitha nivelet e arsimit të lartë.

Ndonjë studim individual (Nelaj, D., 2009, fq 13-112) fokusohet në politikat dhe praktikat

51

e qeverisjes së arsimit të lartë në Shqipëri, me kryerjen e analizës krahasuese të tre

universiteteve, si dhe një analizë të ndryshimeve të nivelit të sistemit. Ne ketë studim,

nxirren në pah dallimet në zbatimin e legjislacionit të ri të arsimit të lartë (të zhvilluara në

lidhje me Procesin e Bolonjës), duke dëshmuar edhe mungesën e qartësisë së kërkesës (në

këtë rast të reformave kombëtare frymëzuar nga proceset evropiane), si dhe forcës së

trashëgimisë institucionale.

Në studimin e më hershëm të autores së kësaj teze doktorature, për diplomen Master ne

Filozofi (Mehmeti, E., 2006:17-65), janë shqyrtuar sfidat e studentëve dhe personelit

akademik në zbatimin e lëvizshmërisë në universitetet shqiptare, veçanërisht në drejtim të

zhvillimit të kufizuar të instrumenteve të politikave (të tilla si legjislacioni dhe financimi).

Për më tepër, ndikimet e qasjes së re të lëvizshmërisë, organizuar përmes programeve të

BE-së, në ndryshimet në arsimin e lartë, janë diskutuar në mënyrë të veçantë për sa i përket

efekteve të pritura, që lëvizshmëria mund të ketë në zhvillimin e kurrikulave dhe

menaxhimin universitar.

Një studim tjetër me interes, është edhe ai i autorit Marenglen Spiro (Spiro, M., 2003, fq.

311-313). Sipas tij, duket qartë se zbatimi i Procesit të Bolonjës në Shqipëri është parë si

pjesë përbërëse e proceseve evropiane për anëtarësimin dhe integrimin Evropian, por edhe

lidhjeve të tjera të Procesit të Bolonjës. Ndërsa sfidat e mundshme nga kontekste të tjera të

ndryshme nuk janë diskutuar në detaje.

Në ligjërimin publik dhe atë te politikave te arsimit te larte, janë bërë disa përpjekje për të

nxitur debatin rreth reformimit të sistemit të arsimit të lartë në vend. Kjo, kryesisht përmes

publikimeve të shkrimeve në shtypin e përditshëm, emisioneve televizive, forumeve në

platformat online të komunikimit, konferencave shkencore dhe tryezave të rrumbullakëta,

52

si edhe përmes botimeve të eseve apo artikujve analitikë lidhur me progresin e deritanishëm

dhe sfidat e mëtejshme të arsimit të lartë (Gjuraj, T., 2013,1; Tarifa, F., 2014,1; Fuga, A.,

2014:1; Minxhozi, L., 2013, 96-106; Rrokaj, Sh., 2013, Kocani, A., 2014, Fuga, A., 2015,1,

Fuga, A., 2016, 1 ).

Në studimin e cituar edhe më sipër, të ndërmarrë nga Banka Botërore në vitin 2010,

analizohen nevojat dhe sfidat për të siguruar arsim dhe trajnim të nevojshëm për një

ekonomi risore (inovative) të bazuar tek dijet. Ato janë: (i) mungesa e një mekanizmi

sinjalizues efikas të sektorit privat për të evidentuar aftësitë e kërkuara, ndërsa për studentët,

mungesa e informacion real në lidhje me kërkesat e aftësive në treg; (ii) studentët

potencialë nuk disponojnë asnjë informacion mbi cilësinë e universiteteve dhe programeve

të ndryshme; (iii) universitetet nuk disponojnë as mekanizmat dhe as stimujt për t’iu

përgjigjur kërkesave të firmave për aftësi; dhe (iv) faktorët e tjerë (eksternalitetet) e bëjnë

shumë të kushtueshëm dhënien e mjaftueshme të trajnimit nga ana e firmave, ndërkohë që

ato e kanë të pamundur të përballojnë subvencionimin e programeve profesionale me

burime të pamjaftueshme përmes ofrimit të praktikës për studentët (World Bank 2010:27).

Zgjidhja e këtyre problematikave kërkon veprim në shumë fronte dhe është e nevojshme

që të krijohen institucione përkatëse, të ofrohen stimuj dhe të lehtësohet qarkullimi i

informacionit.

Sipas raportit të EACEA 2012 me titull “Përmbledhje e sistemeve të arsimit të lartë në

vendet partnere Tempus - Ballkani Perëndimor”, pasqyrohen sfida dhe prirje për

Institucionet e Arsimit të Lartë në Shqipëri, të cilat rregullohen me Ligjin për Arsimin e

Lartë, të miratuar nga Parlamenti në maj të vitit 2007 (i ndryshuar), i cili rregullon

aktivitetet e universiteteve dhe fakulteteve, krijimin e organeve qeverisëse, funksionimin

si dhe procedurat e rekrutimit të personelit mësimor. Organizimi dhe aktivitetet e tyre

mbulohen nga statutet individuale të universiteteve.

53

Ndërkohë qe debati mbi autonominë e arsimit të lartë është i lidhur me problemet e

financimit të arsimit të lartë dhe zgjedhjen e sistemeve financiare të menaxhimit. Burimi

kryesor i financimit është qeveria, ndërkohë që financimi realizohet edhe me një përqindje

të vogël të të ardhurave nëpërmjet tarifave të shkollimit. Ekzistojnë sisteme të ndara për

tarifën e shkollimit për kohë të plotë dhe studentët me kohë të pjesshme, tarifat e shkollimit

gjithashtu ndryshojnë nga fakulteti në fakultet. Që nga viti 2005, universitetet kanë pasur

më shumë liri për t’i përdorur fondet e krijuara nga tarifat e shkollimit, e megjithatë edhe

me këto lehtësira financimi, ende fondet nuk mjaftonin për te realizuar objektivat kryesore

te universitetit, ku dy nga me te rëndësishmet janë procesi i mësimdhënies (mungesa e

infrastrukturës ne raport me numrin e studentëve) dhe procesi i kërkimit shkencor.

Legjislacioni i arsimit të lartë është përditësuar që nga koha që Shqipëria zyrtarisht u bë

anëtare e Procesit të Bolonjës (2003), me qëllimin për të mbështetur Procesin e Bolonjës,

reformat, si dhe për t’iu përgjigjur nevojave kombëtare. Procesi i reformës ne arsimin e

larte ka adresuar çështje të tilla si: ciklet e studimit, futjen e ECTS dhe e Shtojcës së

Diplomës, financimin e arsimit të lartë, standardet akademike, ngarkesën mësimore dhe

pranimet e studentëve.

Reformat gjithashtu kane vënë fokusin në çështjet e mëposhtme të edukimit:

i) sistemin me tre cikle të studimeve; ii) konsolidimin e autonomisë financiare të

institucioneve të arsimit; iii) miratimin e kartave të studentëve; iv) përmirësimin e procesit

të njohjes së kualifikimeve akademike; v) rritjen e performancës; vi) sigurimin e

standardeve të jashtme dhe të brendshme të vlerësimit të cilësisë; vii) miratimin e një

kornize kualifikimi kombëtare; viii) mobilitetin e studentëve brenda dhe jashtë vendit; ix)

përmirësimin e regjistrimit të studentëve në institucionet e arsimit të lartë (Raporti EACEA,

2012, fq. 17).

Sipas raportit të progresit mbi zbatimin e Strategjisë Kombëtare (Departamenti i

Bashkërendimit të Strategjive dhe Koordinimit të Ndihmës së Huaj, 2009, fq. 23), qëllimi

54

i masave të marra gjatë viteve 2007-2008 ka qenë lidhja e të gjitha programeve të ciklit të

parë në tërë vendin, futja e kredisë studentore (qe mbeti ne leter si propozim), rritja e

mundësisë së mobilitetit të studentëve dhe organizimi i studimeve me kohë të pjesshme

ose në distancë si një masë lehtësuese për të mësuarit gjatë gjithë jetës. Ndërsa programet

e studimit bazuar në një sistem me tre cikle (Bachelor, Master dhe Doktoraturë) filluan në

vitin akademik 2009-2010. Në të njëjtën kohë, disa zhvillime dhe prirje të tjera mund të

identifikohen në sistemin e arsimit të lartë në Shqipëri. Një ndër më të dukshmit i referohet

kërkesës në rritje, liberalizimit të rregullores mbi hapjen e IAL dhe shfaqjen e ofruesve

privatë, duke dyfishuar regjistrimin e numrit të studentëve në krahasim me fillimin e viteve

2000.

Megjithatë, nuk ka të dhëna për sfondin social-ekonomik të studentëve. Zgjerimi ka pasur

ndikim edhe në përbërjen e trupës studentore, por ky nuk mund të përcaktohet. Politikat

qeveritare kane identifikuar grupe të caktuara në nevojë për mbështetje materiale dhe kanë

vendosur tarifa të reduktuara të shkollimit për individët që i përkasin të verbërve, romëve

dhe egjiptianëve. Në të njëjtën kohë, qeveria ka vendosur të njëjtin lloj të stimujve për

shqiptarët etnikë jashtë vendit, si një masë për tërheqjen e tyre për të studiuar në Shqipëri,

duke pasur parasysh përqindjen e kuotave të buxhetit, percaktuar për ta.

Në përputhje me këtë politikë, janë ngritur programe të tilla si "Brain Gain" dhe "Fondi i

Ekselencës", për të inkurajuar të rinjtë që kanë përfunduar studimet me arritje të larta ose

studimet PhD në universitete të huaja, të kthehen në Shqipëri. Përveç kësaj, këto programe

mbështesin përfundimin e kualifikimit dhe kërkimit të studimeve të doktoraturës në fusha

të cilat janë me rëndësi jetike për zhvillimin social-ekonomik të vendit (Xhaferri, E., e të

tjerë, 2013, fq. 24-25).

Duke filluar me vitin akademik 2006-2007, pranimet e studentëve në Institucionet e

Arsimit të Lartë kanë qenë të bazuara në të ashtuquajturin parim "meritë-preferencë". Pra,

në kombinimin e "maturës" shtetërore me rezultatet dhe preferencën e nxënësve. Nga njëra

55

anë, sfidat specifike të Shqipërisë dalin nga masivizimi i shpejtë, dhe nga ana tjetër, kemi

një rritje të madhe të ofruesve privatë, me një normë më të shpejtë se në çdo vend tjetër të

Ballkanit Perëndimor. Ndërkohë, kjo rritje e ofruesve privatë është e argumentuar në

Strategjinë Kombëtare për Arsimin e Lartë 2008-2013 (SKALA 2008-2014, fq. 3-35), pasi

universitetet publike nuk kanë kapacitet për të adresuar nevojat e mjedisit në

ndryshueshmëri. Ka dy arsye për këtë, që lidhen me autonominë dhe pavarësinë e tyre të

kufizuar, në veçanti atë financiare, në rastin e këtij të fundit, nga shteti. Ndërkohë mund të

thuhet që pavarësia në natyrën e saj ka të bëjë me efektivitetin e menaxhimit të universitetit,

i cili është ende kryesisht nga poshtë lart, edhe pse grupi i kompetencave të strukturave të

udhëheqjes dhe menaxhimit është zgjeruar me ligjin aktual.

Ndërsa një tjetër grup i sfidave të veçanta, edhe pse jo të lidhura drejtpërdrejt vetëm me

arsimin e lartë, janë ekonomia në zhvillim dhe paaftësia e saj për të absorbuar rritjen e

numrit të të diplomuarve. Shkalla e të rinjve, që lënë vendin është alarmante, sidomos i

atyre me arsim të lartë. Kjo ka shkaktuar reagimin e qeverisë, përmes programit "Brain

Gain", ose masat për të tërhequr shtetas shqiptarë nga diaspora që të regjistrohen për

studime në Shqipëri (Xhaferri, E., e të tjerë, 2013, fq. 25-27).

Zhvillimet në arsimin e lartë nuk mund të kuptohen plotësisht pa marrë parasysh ndikimin

e emigrimit në këtë sektor. Gjatë periudhës midis viteve 1990 dhe 2008, rreth 40.6% e

personelit të universiteteve publike dhe institucioneve kërkimore emigroi jashtë Shqipërisë.

Madhësia dhe intensiteti i këtij fenomeni është kaq i lartë, saqë Horvat (2004, fq. 76-93) e

përcaktoi Shqipërinë si një nga vendet me “nivelin më të lartë të emigrimit të trurit në botë”.

Në shumë institucione shqiptare, emigrimi preku pjesën më dinamike dhe elitare të

personelit akademik dhe kërkimor të vendit. Të dhënat tregojnë se universiteti shtetëror

dhe institucionet kërkimore të Tiranës, sidomos ato që lidhen me shkencat natyrore,

inxhinieritë, fizikën bërthamore dhe artet, ishin më të prekurat. Shumica e emigrantëve nga

këto institucione ishin të gjinisë mashkullore (59.4%), në moshë relativisht të re (rreth 35

vjeç), dhe, në dallim me modelet e emigrimit në masë, ata u larguan përmes rrugëve të

56

ligjshme bashkë me familjet e tyre. Të larguarit kishin mesatarisht 8 vite eksperiencë pune

në institucionet kërkimore/universitetet, 43% e tyre kishin përfunduar specializime jashtë

shtetit. Pra, problem nuk është thjesht humbja e kapitalit njerëzor, por edhe dobësimi i

kapacitetit për trajnimin e brezave të rinj. Nga Universiteti Politeknik i Tiranës ikja e trurit

llogaritet në 58.2%, nga Instituti i Fizikës Bërthamore rreth 76% dhe nga Akademia e

Arteve 60% (World Bank, 2010, fq. 22).

Sfida e re për Shqipërinë është kalimi drejt “thithjes se trurit”. Praktikisht, kthimi i

emigrantëve me kualifikim të lartë mund të sjellë përfitime të konsiderueshme për vendet

e tyre: aftësitë e reja të përftuara prej tyre, burimet financiare dhe lidhjet me rrjetet mund

të rrisin produktivitetin dhe zhvillimin ekonomik. Deri tani, vetëm 9.7% e emigrantëve të

kualifikuar gjatë dy dekadave të fundit janë kthyer në Shqipëri. Një e treta e tyre punojnë

në të njëjtat institucione akademike/shkencore në të cilat punonin përpara emigrimit, pjesa

tjetër punon kryesisht në sektorin privat. Në vitin 2008, Universiteti i Tiranës pranoi

nëpërmjet konkurseve, 400 lektorë të rinj, por më pak se 5% e tyre kishin përfunduar PhD

(Doktoraturë) jashtë shtetit. (World Bank 2010, fq.23). Për të kuptuar sesi emigrimi ka

ndikuar në arsimin e lartë, janë kryer studime nga Qendra për Studime Ekonomike dhe

Sociale (QSES) në vitin 2008, me Institucionet e Arsimit të Lartë, akademikët dhe

kërkuesit shkencorë në Shqipëri, si dhe me akademikët shqiptarë jashtë vendit.

Anketimet në mënyrë evidente kanë evidentuar faktorët ekonomikë si përcaktues të

rëndësishëm të emigrimit, pengesat si rezultat i kushteve të dobëta të punës dhe perspektiva

e kufizuar për karrierë e punonjësve të aftë. Në fakt, pas arritjes së stabilitetit ekonomik

dhe politik, tre faktorët më të rëndësishëm të cituar, që do të nxisnin kthimin në Shqipëri

të personave të arsimuar të larguar, janë reforma në universitete dhe institucionet kërkimore,

ulja e korrupsionit, si dhe investimet në arsim dhe punë kërkimore, në thelb të gjitha janë

të lidhura me kushtet e punës në universitete. Të anketuarit dëshirojnë që këto institucione

të drejtohen nga individë të zgjedhur në bazë merite, të cilët vlerësojnë dhe motivojnë

kërkimin dhe mësimdhënien. Një faktor pozitiv është gatishmëria e diasporës shqiptare për

të punuar me universitetet dhe institucionet kërkimore në vend. Sipas studimit, rreth 97%

57

e personave me PhD, të cilët punojnë në vendet e industrializuara, dëshirojnë të

bashkëpunojnë me universitetet shqiptare dhe institucionet kërkimore (QSES, 2008, fq. 23).

Sfida qëndron në ofrimin e stimujve dhe tek institucionet për ta bërë të mundur këtë

bashkëpunim.

Sistemi arsimor është nën presionin e plotësimit të kërkesave të një ekonomie që po

ndryshon me ritme të shpejta. Në vitet e fundit, shpenzimet e arsimit kanë pasur një prirje

drejt rritjes, megjithatë Shqipëria shpenzon më pak për arsimin si përqindje të PBB në

krahasim me vendet e tjera në rajon (3.5% të PBB në vitin 2009), krahasuar me mesataren

prej 4.6 përqind në vendet e Evropës Lindore. Shqipëria ka përqindjen më të ulët të

individëve që kanë përfunduar arsimin e mesëm dhe të lartë (48.7%), krahasuar me

mesataren prej 62 përqind të vendeve të Ballkanit. Edhe pse nivelet e regjistrimeve në

shkollat e mesme dhe të larta janë rritur gjatë viteve të fundit (për arsimin e mesëm nga

51% në 60%, nga viti 2005 në vitin 2009, dhe nga 22% në 37% në arsimin e lartë) (World

Bank, 2010:15), ato janë ende më të ulëta se në pjesën tjetër të rajonit. Per me teper,

shpërndarja e shpenzimeve për nivelet e ndryshme të arsimit ka mbetur përgjithësisht e

qëndrueshme. Megjithatë, numri i studentëve në arsimin e lartë (publik) është rritur me

rreth 50 përqind gjatë pesë viteve të fundit, në linjë me strategjinë e qeverisë për Arsimin

e Lartë për të zgjeruar hyrjen e të gjithë atyre që dëshirojnë të ndjekin studimet. Kjo ka

bërë që financimi për student në arsimin e lartë të bjerë me kalimin e kohës nga 25 % të

PBB për frymë në 20%, midis viteve 2004 dhe 2009 (World Bank, 2010, fq. 25).

Ashtu sikundër evidentohet, kthimi nga arsimimi, sidomos i atij pas shkollës së mesme,

është i dukshëm dhe ka nxitur regjistrimin e të rinjve në universitete. Arsimi i lartë publik

dhe privat në Shqipëri është zgjeruar me shpejtësi, veçanërisht gjatë viteve të fundit.

Regjistrimet në universitetet private kanë pasur gjithashtu një rritje të madhe. Ne fundin e

dekadës se pare te shekullit te 21, numri i të diplomuarve në vit është tre herë më i lartë se

ai në vitin 2005 (World Bank, 2008, fq. 23). Ndërkohë, duke pasur parasysh cilësinë

relativisht të ulët të sistemit të lartë arsimor, ekziston shqetësimi se rritja e numrit të

58

regjistrimeve mund të mos japë përfitimet e dëshiruara. Përmirësimi i cilësisë së sistemit

është më i vështirë kur ai është në një proces zgjerimi, nëse më parë nuk konsolidohen

mekanizmat për rikualifikimin e pedagogëve dhe rekrutimin e personelit të ri nga jashtë.

Problemi vështirësohet dhe prej faktit se, me gjithë rritjen e financimit, ai nuk po ecën me

të njëjtat ritme si rritja e numrit të studentëve. Kjo nënkupton ndoshta që, rritja e numrit të

studentëve, duke ruajtur cilësinë e duhur, është e qëndrueshme, nëse universitetet rrisin të

ardhurat nga burime të tjera (përfshirë tarifat e shkollimit).

Megjithëse zgjerimi i arsimit të lartë është një objektiv i dëshirueshëm afatgjatë,

përmirësimi i cilësisë kërkohet të jetë gjithashtu një përparësi. Zgjerimet e përshpejtuara

çojnë në rënie të cilësisë, nivel të lartë lënie studimesh dhe zgjatjen e kohës së diplomimit

(duke harxhuar më shumë burime) si dhe të diplomuar të zhgënjyer e të papunë.

Zgjerimi i arsimit të lartë po ndodh mbi një bazë që rrezikon shtrembërimin e shpërndarjes

së studentëve jo në përputhje me nevojat e tregut të punës. Shumica e studentëve në

universitetet publike studiojnë për drejtësi, mësuesi, shkenca humane apo sociale, ndërsa

një përqindje më e vogël studion për shkenca të sakta, matematikë, informatikë, inxhinieri

apo fushat e lidhura me të. Evident është fakti se rëndësia e ndryshimit të modelit të të

diplomuarve, me qëllim që ata të jenë më afër kërkesave të tregut të punës, është një sfidë

e re për sistemin e arsimit të lartë në vend. Në vitin akademik 2010-2011, pati një nismë të

Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës në bashkëpunim me universitetet publike, për

përgatitjen e një kuadri të ri politikash për regjistrimin e studentëve në universitete, duke

propozuar ulje të ndjeshme të numrit të studentëve në fushat me kërkesë të ulët të tregut të

punës (siç janë shkencat shoqërore) dhe një rritje të shpejtë të numrit të studentëve në

matematikë, shkencë dhe turizëm, me theks të veçantë në programet e teknologjisë së

informacionit (World Bank, 2010, fq. 24). MASH, në periudhën 2008 – 2013, inkurajoi

institucionet private të arsimit të lartë për hapjen e programeve të reja të studimit në

shkenca të aplikuara dhe teknologji informacioni.

59

Deri ne fund te vitit 2013, përpjekjet më të mëdha të reformës janë fokusuar në çështjet

administrative dhe organizative lidhur me zbatimin e Procesit të Bolonjës në arsimin e lartë.

Reformat e rëndësishme, sidomos ato të programeve mësimore, të metodave të

mësimdhënies, të menaxhimit transparent dhe të përgjegjshëm kanë filluar dhe mendojmë

se do të jenë përcaktuese për zhvillimin e sektorit në të ardhmen. Në bazë të këtyre

reformave, dolen sfida të reja për universitetet, të cilave u kërkua që të rishikojnë thellësisht

programet dhe metodat e mësimdhënies. Hartimi i një kuadri institucional dhe politikash

për të siguruar lidhjen e arsimit me nevojat e punëdhënësve, përbënte një sfidë të

rëndësishme. Aktualisht, punëdhënësit dhe/ose shoqatat profesionale nuk janë të përfshira

në vendimet lidhur me përmbajtjen e programeve të universiteteve. Nuk ka komitete

konsultimi për programet profesionale në universitetet publike, që duhet të ofrojnë kërkesa

për hartimin dhe zhvillimin e programeve të shkencave, të teknologjisë së informacionit,

inxhinierisë apo mjekësisë. Gjithashtu, mekanizmi i financimit për programet e

universiteteve nuk përmban kritere për të garantuar mbështetjen e një marrëdhënie të tillë,

apo stimuj që shpërblejnë rezultatet pozitive të lidhjes me tregun e punës për të diplomuarit

e universiteteve, për shembull, niveli i punësimit në profesione të lidhura me programin e

studimeve pas diplomimit. Ndërkohë, konsultimet me sektorin privat munguan edhe në

reformën e fundit të ndërmarrë për programet mësimore të shkollave të mesme. Po ashtu,

lidhjet e dobëta me tregun e punës pasqyrohen dhe në mungesën e programeve të arsimit

të vazhdueshëm në universitetet publike shqiptare. Arsimi i vazhdueshëm dhe ai

profesional është një nga detyrat kryesore të universiteteve në shoqëritë që drejtohen nga

njohuritë. Arsimi i vazhdueshëm mund të përfshijë gjithashtu ofrimin e programeve të

trajnimit për agjencitë qeveritare, korporatat dhe ndërmarrjet e vogla e të mesme. Ofrimi i

trajnimeve të përshtatshme për ndërmarrjet mund të jetë një burim i rëndësishëm të

ardhurash për institucionet publike me financa të kufizuara, si dhe mund të rezultojë në

përmirësimin e cilësisë dhe përmbajtjen e programeve mësimore në sistemet me kohë të

plotë. Duke ndërvepruar me sektorin privat dhe duke i ofruar atij shërbime, programet

mund të bëhen më të dobishme (për shembull, në përdorimin e aftësive të TIK), studentët

marrin njohuritë e duhura dhe është më e lehtë të mbahet personeli akademik. Gjithashtu,

duket se ka një kapacitet të kufizuar për vazhdimin e edukimit dhe trajnimit brenda firmave

60

(World Bank 2010, fq. 25-26).

Komisioni Evropian në progres raportin për Shqipërinë për vitin 2013, për sa i takon

arsimit të lartë, vëren se është bërë pak progres në reformimin e tij dhe mbështetjen

financiare për zhvillimin e kërkimit dhe inovacionit, me qëllim që Shqipëria të bëhet pjesë

e Zonës Evropiane të Kërkimit (KE, 2013, fq. 50). Progres raporti sugjeron nevojën për të

analizuar aftësitë dhe profesionet që kërkohen në treg, në nivel kombëtar dhe rajonal, dhe,

më pas, këto gjetje të krahasohen me programet e studimit dhe kurrikulat akademike që

ofrojnë universitetet shqiptare. Gjithashtu, është e nevojshme të ndërtohet një strategji për

mësimin përgjatë gjithë jetës, si dhe për arsimin dhe formimin profesional. Per me teper,

duhen bërë përpjekje të mëtejshme për rritjen e kapaciteteve dhe investimeve në kërkim,

për të siguruar integrimin në Zonën Evropiane të Kërkimit dhe për të kontribuar në

Bashkimin e Risisë (Unioni i Novacionit). Ka pasur një rritje jo te madhe të numrit të

subjekteve që marrin pjesë në thirrjet për propozime për programin kuadër të BE-së (FP7)

për kërkim, megjithatë nevojiten përpjekje të mëtejshme për pjesëmarrje të suksesshme në

programin kuadër të BE-së për kërkimin “Horizonti 2020” (po aty). Për sa i përket

integrimit në Zonën Evropiane të Kërkimit (ZEK), nuk është ndërmarrë ndonjë veprim,

niveli i investimit në kërkim është ende shumë i ulët (vlerësohet më pak se 0.4% të PBB-

së së Shqipërisë). Për shkak të mungesës së studimeve te besueshme, është e vështirë të

përcaktohet niveli i saktë i investimeve, në veçanti, shpenzimet për kërkim nga sektori

privat.

Ndërsa sipas progres raportit për Shqipërinë për vitin 2014, janë bërë disa përparime në

fushën e arsimit dhe kulturës, por nevojiten hapa të mëtejshëm për të përmirësuar cilësinë

e procesit arsimor në të gjitha nivelet. Forcimi i kapaciteteve të pedagogëve është i

rëndësishëm në këtë drejtim, siç është përmirësimi i transparencës dhe cilësisë së

procedurës së emërimit të tyre. Përparime të mëtejshme kërkohen për zbatimin e Kornizës

Shqiptare të Kualifikimeve. Në tërësi, përgatitjet kanë përparuar në masë të moderuar (KE,

2014, fq. 64). Për sa i përket Bashkimit të Risisë (Unionit të Novacionit), strategjia

61

kombëtare për kërkimin shkencor dhe inovacionin 2016-2020 parashikon disa masa nxitëse,

por duhet të miratohet një plan veprimi për zbatimin e saj.

Një ndër sfidat e arsimit të lartë në Shqipëri është ridimensionimi i rolit të universiteteve

në kushtet e shoqërisë dhe ekonomisë së dijes, si universitete të fokusuara për kah kërkimi

shkencor e risia dhe si universitete sipërmarrëse. Sa i takon kërkimit shkencor dhe risisë,

Komisioni rekomandon investime për rritjen e kapaciteteve njerëzore, përmirësimin e

infrastrukturës së kërkimit shkencor, zhvillimin e projekteve kërkimore të përbashkëta me

universitete evropiane dhe pjesëmarrje më aktive në skemat e Bashkimit Evropian për

arsimin e lartë, kërkimin dhe risinë (KE, 2014, fq. 64). Për këtë arsye, që universitet

shqiptare të ndërtojnë një profil sipërmarrës drejt kërkimit dhe risisë, kuadri politikëbërës

dhe legjislativ për arsimin e lartë është themelor në aspekte të tilla si fondet për kërkim dhe

zhvillim, lehtësimi i iniciativave të bashkëpunimit etj.

Për më tepër, sistemit të arsimit të lartë në Shqipëri i mungon specializimi i universiteteve

dhe rritja e kontributit të tyre në zhvillimin social-ekonomik të rajonit. Për të lehtësuar

ridimensionimin e suksesshëm të universiteteve, si universitete sipërmarrëse në kuadër të

ekonomisë së dijes, mendojmë se është i nevojshëm zhvillimi i kapaciteteve njerëzore dhe

institucionale si dhe përmirësimi i infrastrukturës për kërkimin shkencor dhe risinë në

universitet. Kjo nënkupton rritje të fondit për kërkim, mbështetje financiare dhe procedura

lehtësuese për kualifikimet e mëtejshme të lektorëve dhe kërkuesve për metodologjinë,

aplikimin për grante kërkimore, teknikat e kërkimit etj. Gjithashtu, është i domosdoshëm

krijimi i strategjive dhe praktikave të menaxhimit të kërkimit në universitet përmes

instrumenteve të tillë si themelimi dhe konsolidimi i qendrave kërkimore të specializuara,

njësive të menaxhimit të projekteve, njësive të zhvillimit të marrëdhënieve me partnerët

dhe ndërkombëtarizimit.

62

Duke iu referuar raportit të fundit të korrikut 2014 për “Reformimin e arsimit të lartë dhe

kërkimit shkencor në Shqipëri”, paraqiten sfida dhe problematika të cilat jemi përpjekur

t‟i pasqyrojmë në vijim.

Së pari, sfida shfaqen në nivelin e organizimit të arsimit të lartë: 1.) sistemi i arsimit të lartë

në Shqipëri paraqet një sërë problematikash komplekse, si dhe nuk u përgjigjet plotësisht

nevojave aktuale e të ardhshme të zhvillimit të vendit, si për sa u përket aspekteve të

mësimdhënies, ashtu edhe atyre të punës kërkimore-shkencore; 2.) mbivendosje të ofertës

akademike të IAL-ve dhe mungesë përshtatjeje më të mirë të rezultateve të të mësuarit me

nevojat e tregut; 3.) centralizimi i theksuar dhe vertikal i vendimmarrjes, i shkaktuar edhe

nga mungesa e autonomisë dhe e paanshmërisë së plotë në marrjen e vendimeve, të cilat

nuk e kanë ndihmuar zhvillimin e qëndrueshëm të arsimit të lartë, në jo pak raste edhe e

kanë cenuar autonominë. Kështu, për shembull, departamentet në universitetet publike nuk

mund të vendosin për projekte kërkimore pa një miratim paraprak nga dekanati dhe

rektorati, të cilët u qëndrojnë strikt disa praktikave financiare të vjetëruara, që mbështeten

në lista të reduktuara të zërave “të pagueshme”. Ky fakt, flet, midis të tjerave, edhe për një

kuptim sui generis të termit “autonomi financiare” në nivelet e larta të drejtimit të këtyre

universiteteve.

Së dyti, sfida të tjera shfaqen në drejtim të organizimit dhe funksionimit të arsimit të lartë,

të tilla si: 1.) mungesa e ndërveprimit në nivelin e duhur të strukturës akademike me atë

menaxheriale. Ky organizim i brendshëm ka sjellë pasoja jo pozitive për funksionimin

institucional të IAL-ve, siç janë: 2.) mungesa e përgjegjësisë së drejtpërdrejtë për suksesin

dhe dështimin e një IAL-je; 3.) rritja e ngarkesës akademike në krahasim me IAL-të e

rajonit dhe të kontinentit, si dhe ngarkesa me detyra të vështira menaxheriale të personelit

akademik drejtues të IAL-ve; 4.) mungesa e autonomisë së plotë; 5.) mungesa e

fleksibilitetit për të sjellë studentë dhe fonde në IAL; 6.) ngurtësimi i funksionimit të IAL-

ve si rezultat i mungesës së menaxhimit të mirë të burimeve dhe të mundësive; 7.) mungesa

e ekuilibrit mes autonomisë së IAL-ve dhe mekanizmave efektivë të kontrollit, në këtë rast

nga Ministria e Arsimit dhe e Sportit, për zbatimin e ligjit dhe përdorimin e kësaj autonomie.

Së treti, sfida shfaqen edhe në drejtim të financimit, të tilla si: 1.) niveli i ulët i financimit

63

të arsimit të lartë në Shqipëri në krahasim me të gjitha vendet e Evropës, përfshi fqinjët

tanë të afërt që kanë pasur një fazë të ngjashme tranzicioni; 2.) mundësitë e kufizuara të

IAL-ve për të krijuar të ardhura alternative në mbështetje të rritjes së standardeve dhe të

cilësisë së mësimdhënies e të kërkimit shkencor; 3.) mungesa e një mekanizmi financiar

që krijon nxitje të brendshme për rritjen e cilësisë, si dhe të eficiencës së menaxhimit

financiar.

Së katërti, sfida të tjera janë ato në drejtim të mësimdhënies. Pas vitit 2000, me fillimin e

procesit të riorganizimit të programeve të studimit në përputhje me kërkesat e Procesit të

Bolonjës, sistemi i vlerësimit të tyre u përshtat me këtë sfidë, si në formë ashtu edhe në

përmbajtjen e kurrikulave universitare. Kështu, të gjitha programet e reja që ofrohen sot,

janë në përputhje, të paktën në formë, strukturë dhe organizimin e përgjithshëm, me

strukturën dhe ciklet e Bolonjës. Por, në procesin e vlerësimit paraprak, që përfshiheshin

Ministria e Arsimit dhe e Shkencës (Sportit) si dhe Agjencia Publike e Akreditimit të

Arsimit të Lartë, ka pasur shpesh mbivendosje të kompetencave institucionale, madje dhe

në linjën formale administrative, duke u lënë për vlerësim institucioneve të sigurimit të

cilësisë pothuajse vetëm përmbajtjen e programeve. Si pasojë e një ndarjeje jo të qartë të

përgjegjësive midis institucioneve dhe mungesës së koordinimit ndërmjet tyre, procesi i

vlerësimit paraprak ka qenë i copëzuar. Sfidat në këtë drejtim shfaqen edhe në:

1.) përshtatjen e kurrikulave me shpejtësi ndaj ndryshimeve sociale, ekonomike dhe

tregut;

2.) zhvillimin e një sistemi funksional të vazhdueshëm mbikëqyrjeje për të garantuar

respektimin e cilësisë;

3.) akreditimin e programeve, por dhe zbatimin e tyre;

4.) hartimin e politikave të zhvillimit të kurrikulave me synimin për t'i orientuar të

rinjtë sa më mirë drejt tregut të punës (MAS, Raporti përfundimtar 2014, fq. 50-60).

64

Së pesti, sfida të tjera paraqiten në drejtim të kërkimit shkencor dhe financimit:

1.) mungesa e vëmendjes së duhur, në radhë të parë nga vetë sistemi, për të investuar

në infrastrukturën kërkimore;

2.) mungesa e mekanizmave mbështetës në veprimtarinë kërkimore individuale të

pedagogut;

3.) mungesa e baraspeshës dhe procesit integrues midis punës kërkimore-shkencore

dhe mësimdhënies, për shkak të mbingarkesës në veprimtarinë pedagogjike;

4.) mungesa, kryesisht në universitetet publike, e hartimit të kritereve rigoroze të

vlerësimit të veprimtarisë kërkimore me sisteme pikësh për elemente të ndryshme të

kësaj veprimtarie1.

5.) niveli i ulët i bashkëpunimeve me institucionet e huaja në projekte të përbashkëta

kërkimore, si me institucionet perëndimore, ashtu edhe me ato të vendeve fqinjë;

6.) mungesa e veprimtarive të rregullta shkencore, të organizuara nga IAL-të në nivel

fakulteti dhe departamenti.

Sfida të tjera janë:

1.) mungesa e vëmendjes nga ana e shtetit për të rritur ndjeshëm kontributin financiar

dhe të ofrojë lehtësi të tjera të karakterit ligjor e fiskal, për të mundësuar që IAL-të të

arrijnë objektivat afatgjatë të reformimit;

2.) mungesa e autonomisë së plotë institucionale e IAL-ve në Shqipëri, në katër

aspektet e rëndësishme të autonomisë: autonomia organizative, autonomia financiare,

autonomia e personelit dhe ajo akademike;

3.) transformimi dhe orientimi i tyre për të realizuar më shumë kërkim shkencor,

krahas rritjes së nivelit dhe cilësisë së mësimdhënies, duke e motivuar më qartë

veprimtarinë kërkimore në binomin mbi/ngarkesë mësimore – mbi/ngarkesë

1 Kritere të tilla vlerësimi janë hartuar në ndonjë universitet jo publik, siç është rasti i UET.

65

kërkimore;

4.) forcimi dhe garantimi i financimit të tyre për të përballuar sfidat e një zhvillimi

afatgjatë dhe strategjik të arsimit të lartë konkurrues në Shqipëri;

5.) zvogëlimi i barrierave burokratike të funksionimit të Institucioneve të Arsimit të

Lartë, për të rritur eficiencën dhe funksionimin në përmbushje të misioneve të tyre;

6.) krijimi i një hapësire rajonale mbarëkombëtare të Institucioneve të Arsimit të

Lartë, të afta që të tërheqin studentë dhe veprimtari kërkimore-shkencore me interes

për rajonin, duke ndikuar në tregun universitar rajonal;

7.) ofrimi i programeve dygjuhëshe në mësimdhënie, me qëllim hapjen e programeve

të studimit me interes për studiues dhe kërkues nga vendet e tjera të zhvilluara, si dhe

krijimi i mundësive reale për bashkëpunim institucional dhe partneritet me simotrat

evropiane e më gjerë;

8.) mungesa ende e një strategjie të qartë dhe një modeli për zhvillimin e

qëndrueshëm të arsimit tonë të lartë;

9.) nevoja për të harmonizuar sistemin publik dhe jopublik të arsimit të lartë, si dhe

balancimin në llojin e ofertës akademike të arsimit të lartë universitar me atë

profesional.

Ligjërimi aktual në hapësirën publike dhe në politikë bërje karakterizohet nga një qasje

thuajse konfliktuale, përplasja mes arsimit të lartë publik dhe atij jopublik. Pika kritike në

kapërcimin e kësaj dikotomie është statusi që universitetet do të kenë sipas reformës së re

të synuar, pra elemente të tillë si financimi, qeverisja, konkurrenca për studentë, procedurat

e pranimit etj., harmonizimi i kurrikulave të studimeve të larta në nivel kombëtar për të

njëjtat programe sipas emërtimit, llojit dhe niveleve apo titujve të studimit (MAS, Raporti

Përfundimtar 2014, fq. 8-61).

Pavarësisht modelit që do të propozohet për të reformuar Arsimin e Lartë në Shqipëri,

thelbi qëndron në sigurimin e zbatimit të parimeve dhe standardeve evropiane, të pranuara

në strategji e kuadër ligjor; ndërtimin e instrumenteve konkretë e funksionalë të

66

monitorimit dhe vlerësimit të cilësisë dhe nivelit të performancës së universiteteve; nxitjen

e transparencës dhe llogaridhënies ndaj publikut, si nga institucionet qeveritare të arsimit

të lartë ashtu edhe nga universitetet.

Si përfundim, arsimi i lartë në vendin tonë po përjeton një dinamikë dhe njëkohësisht një

problematikë në kahje dhe në përvijime strukturore të ndryshme. Analizat e gjetjeve nga

studimet e bëra na çon në një përfundim, që politikat e arsimit të lartë dhe sigurimi i arsimit

publik në Shqipëri janë më të dobëta kur kemi të bëjmë me zbatim të përqendruar dhe

vendosje të synimeve. Shumë aktivitete janë duke u realizuar dhe mjaft energji shpenzohet

në një numër fushash pa ndonjë racionalizim të përpjekjeve në drejtime dhe çështje kyçe,

që do të mund të identifikoheshin për një zhvillim të mëtejshëm kuptimplotë të arsimit të

lartë në vend.

Në të vërtetë, nuk mund të pritet që Universiteti të punojë i vetëm në zbatimin e Procesit

të Bolonjës, ai kërkon përpjekje të përqendruara të të gjithë partnerëve në arsimin e lartë.

Duke vendosur të largohen nga zhvillimi karakteristik josistematik i reformës, që është

ndërmarrë deri më tani, përpjekjet duhen bërë duke parë përpara, duke bashkëpunuar për

praktikat e mira të dëshmuara në strukturat evropiane të Procesit të Bolonjës. Universitetet,

nga aty ku kanë ngelur, duhet të vazhdojnë për të çuar përpara zbatimin e Procesit të

Bolonjës, të marrin një qëndrim kritik lidhur me atë se cilat politika dhe masa do të ishin

më të përshtatshme në kontekstin shqiptar të arsimit të lartë, duke e shtyrë kështu procesin

nga brenda. Lypset të inkurajohen programe të përbashkëta nëpër të gjitha fakultetet e

universitetet dhe hulumtime ndërdisiplinore dhe përfitim maksimal nga fushat më të

favorshme të praktikës së mirë që tashmë ekziston.

67

KAPITULLI III: METODOLOGJIA E STUDIMIT

3.1 Skema metodologjike e studimit

Për të realizuar këtë kërkim nga pikëpamja metodologjike, arsyetimi është nisur nga

identifikimi i një problemi kërkimor, prej të cilit studimi ka synuar të kapë një aspekt me

anë të formulimit të një pyetje kërkimore, nga ku ka dalë si përgjigje një hipotezë e përbërë.

Më tej nga hipoteza janë deduktuar implikime në trajtën e gjykimeve kushtore, të cilat do

të lejonin testim të drejtpërdrejtë empirik, dhe për secilin implikim janë përcaktuar

indikatorët që tregojnë informacionin e nevojshëm për të bërë të mundur testimin empirik

te tyre.

Problemi i identifikuar

Paqartësitë lidhur me misionin dhe vizionin që kanë aktualisht universitetet në Republikën

e Shqipërisë.

Pyetja kërkimore

Duke e konsideruar si të mirëqenë faktin që ekziston një paqartësi lidhur me misionin dhe

vizionin që kanë universitetet në Republikën e Shqipërisë, më tej u shtrua pyetja:

Cilat janë disa nga shkaqet që prodhojnë paqartësinë e misionit dhe vizionit që kanë

universitetet në Republikën e Shqipërisë?

Si përgjigje ndaj kësaj pyetjeje, lindi kjo hipotezë e përbërë:

Duke krahasuar perceptimet për Misionin dhe Vizionin e Universitetit në Republikën e

Shqipërisë në periudhën 1992-2015, shkalla e paqartësisë në këto perceptime është në

përpjesëtim të zhdrejtë me shkallën e studimeve për zhvillimin e arsimit dhe hartimin e

politikave përkatëse.

68

Me qenë se thënia që na jep hipotezën nuk përbën një parashikim të mirëfilltë (Të tipit “Në

se ….., atëherë.....”), ajo nuk mund të testohej empirikisht në mënyrë të drejtpërdrejtë.

Testimi empirik i saj mund të bëhej vetëm në mënyrë jo të drejtpërdrejtë, me anën e testimit

të disa implikimeve të deduktuara prej saj.

Për këtë arsye u desh që të përzgjidheshin vetëm implikime që kishin trajtën e një gjykimi

kushtor (pra, që përbënin një parashikim të mirëfilltë). Për implikime të tilla, testimi

empirik mund të jepte ose rezultat pozitiv – vërtetimin, ose rezultat negativ – hedhjen

poshtë të tyre. Dhe me këtë shmangej mundësia për të rënë në një regresion në infinit dhe

lindte mundësia që, në varësi të rezultatit në fjalë, t'i propozohej bashkësisë shkencore

përkatëse pranimi ose jo i hipotezës së shqyrtuar si zgjidhje e supozuar e pjesshme e

problemit kërkimor të identifikuar.

Siç është theksuar edhe në Hyrjen e këtij punimi doktoral, për arsye të përdorimit të një

qasjeje metodologjike të tipit kryesisht cilësoro-sasior, i cili nuk mundëson shfrytëzimin e

epërsive që ofron testimi statistikor, u gjet si më e përshtatshme që të skicoheshin dy çifte

implikimesh që lidhnin parashikimin e pasojave të veprimit të dy faktorëve të konsideruar

në hipotezë në të dy “kahet kategoriale” – në atë pozitive dhe negative. Pritej që konkretisht

gjatë ballafaqimit të këtyre parashikimeve me të dhënat empirike për secilën dyshe

implikimesh, të mund të evidentohej vetëm njëri nga dy implikimet – ose ai që parashikonte

variacion të vlerave të variablave të operacionalizuar në kahen e uljes së tyre, ose implikimi

që parashikonte variacionin në fjalë në kahen e kundërt – në atë rritëse.

Në këtë kuadër, nga hipoteza e punimit u deduktuan çiftet e mëposhtëm të implikimeve të

tipit të gjykimit kushtor.

Implikimi nr. 1.1

Nëse kemi një rritje të shkallës së studimeve për zhvillimin e arsimit, atëherë është e

pritshme që të kemi një rritje të shkallës së qartësisë në perceptimin e misionit dhe vizionit

69

të universitetit.

Implikimi nr. 1.2

Nëse ka një ulje të ë shkallës së studimeve për zhvillimin e arsimit, atëherë është e pritshme

një rritje e shkallës së paqartësisë për perceptimin që ekziston për misionin dhe vizionin e

universitetit.

Implikimi nr. 2.1

Nëse ka një rritje të shkallës së hartimit të politikave të arsimit të lartë, atëherë është e

pritshme që të kemi një rritje të shkallës së qartësisë në perceptimin e misionit dhe vizionit

të universitetit.

Implikimi nr. 2.2

Nëse ka një ulje të shkallës së hartimit të politikave të arsimit të lartë, atëherë është e

pritshme që të kemi një rritje e shkallës së paqartësisë në perceptimin e misionit dhe

vizionit të universitetit.

Para se të kalonim në skicimin e indikatorëve që tregonin llojin e informacionit të

nevojshëm për testimin empirik të implikimeve të lartpërmendura, u realizua procesi i

operacionalizimit të katër variabëlve të përfshira në këto implikime, gjë që bëri të mundur

matjen e vlerave të tyre dhe, për rrjedhojë, edhe ballafaqimin e variacionit të këtyre vlerave

të dhëna nga parashikimi (implikimet përkatëse) me variacionin e vlerave të këtyre

variabëlve të matura (konstatimi empirik). Pra, lejoi që të konstatohej : në se raportet midis

këtyre variacioneve ishin ashtu siç parashikoheshin nga implikimet përkatëse të tipit të

përputhjes (“përpjesëtimit të drejtë”- “rritje” me “rritje” etj.), apo të mospërputhjes

(“përpjesëtimit të zhdrejtë” – “rritje” me “ulje” etj.).

70

Për specifikën që kanë variabëlit “mision i arsimit të lartë” dhe “vizion i arsimit të lartë”,

ato karakterizohen sa nga një dallim relativ në rrafshin formal të përcaktimit cilësor të tyre,

aq edhe nga një “prerje” relativisht e konsiderueshme për sa i përket treguesve sasiorë, që

përbëjnë variantet e operacionalizuara të tyre. Një specifikë e tillë kushtëzoi zgjedhjen

metodologjike që ato, në funksion të testimit empirik të implikimeve të lartpërmendur, të

konsideroheshin si një farë variabëli i vetëm i përbërë nga dy pjesë, të cilat i bashkonin

pjesa më e madhe e treguesve sasiorë që lejonin matjen e tyre. Në këtë mënyrë, ky variabël

i përbërë u përfshi në skemën e testimit empirik të implikimeve si variabël i varur.

Ndërkohë që variabëlit “studime mbi arsimin e lartë” dhe “politika mbi arsimin e lartë”, në

skemën në fjalë zinin vendin e variabëlve të pavarur. Një zgjedhje e tillë lehtësoi testimin

empirik të implikimeve të deduktuara nga hipoteza e këtij punimi doktoral.

Kështu, për variabëlin e varur “mision dhe vizion i arsimit të lartë”, u gjykua që

operacionalizmi i tij të bëhej nëpërmjet dhënies së disa treguesve kryesorë të matshëm që

do lejonin të përcaktohej variacioni nga të dhënat empirike dhe të ballafaqohej ai me

variacionin e parashikuar teorikisht nga implikimet. Në këtë kuadër u zgjodhën si të tillë

treguesit si vijon:

a) Rritja apo zvogëlimi i përcaktimit të misionit dhe vizionit të institucioneve të arsimit të

lartë në ligjet e arsimit të lartë dhe ndryshimeve që këta pësuan në tre periudhat kohore të

analizuara në kuadrin e studimit;

b) Numri i projekteve të fituara në saje të pjesëmarrjes së universiteteve në projekte

ndërkombëtare (TEMPUS);

c) Përcaktimi i faktorëve (ose jo) të rinj tek objektivat që duhet të kenë institucionet e

arsimit të lartë;

Për operacionalizimin e variabëlit të pavarur “studime për zhvillimin e arsimit”, u

përzgjodh si tregues vetëm ai që lidhet me numrin e realizimit të tyre, duke shmangur me

vetëdije treguesin “sasior” të nivelit cilësor të këtyre studimeve. Kjo, për arsye se ende si

vend nuk kemi përcaktuar kritere zyrtare të matjes së cilësisë së kërkimeve shkencore.

71

Prandaj edhe u detyruam që të shmangnim këtë “dimension” të vlerësimit të shkallës së

studimeve për zhvillimin e arsimit shqiptar.

Dhe, së fundi, për operacionalizmin e variabëlit të pavarur “hartim i politikave për arsimin

e lartë”, u përcaktuan treguesit si vijon.

a) Numri i strategjive të hartuara për arsimin e lartë;

b) Numri i herëve që është ndryshuar/ përditësuar ligji për arsimin e lartë;

c) Numri i udhëzimeve dhe akteve të tjera nënligjore të dala në përputhje me ligjin earsimit të lartë.

Përcaktimet e mësipërme të treguesve për të matur vlerat e variabëlit të varur dhe dy

variabëlve të pavarur, bënë të mundur matjen e këtyre vlerave dhe ballafaqimin e kërkuar

midis raporteve të variacioneve të parashikuara nga implikimet me ato ta dala nga vëzhgimi

empirik (matjet e vlerave të variabëlve të operacionalizuar). Të dhënat për këtë proces

matjeje dhe ballafaqimi gjenden në kapitullin vijues (kap. IV).

Indikatorët që tregojnë vendin dhe llojin e informacionit të nevojshëm për të identifikuar

treguesit e variabëlve të operacionalizuar u grupuan si vijon.

Në grupin e I-rë: Për Implikimet 1 dhe 2, kemi indikatorët e mëposhtëm.

Strategjitë e arsimit nga viti 1992-2015, të dhëna të lidhura me misionin dhe vizionin për

universitetin, (në mënyrë që të bëhen diferencat për të përcaktuar kahen rritëse dhe

zbritëse), të dhëna të lidhura me perceptimin e misionit dhe vizionit dhe dinamikën e tyre

(1992-2015) (legjislacioni i arsimit të lartë, studime mbi arsimin e lartë, monografi etj.)

72

Në grupin e II-të: Indikatorët për Implikimet 3, 4, 5, dhe 6:

Të dhëna të lidhura me studimet në lidhje me Arsimin e Lartë (Drejtoria e Arsimit të Lartë,

Biblioteka Kombëtare, Monografi, Akademia e Shkencave, punime të tjera studimore

doktorale.)

Duke konsideruar dy grupet e implikimeve, në bashkëpunim me udhëheqësin shkencor, u

vendos që metodologjia e kërkimit, në funksion të mbledhjes së informacionit të nevojshëm

për realizimin e testimit empirik të implikimeve të lartpërmendur, të përfshinte:

1. Një analizë të hollësishme të literaturës në dispozicion dhe dokumentacionit bazë juridik,

siç ishin legjislacioni i arsimit të lartë, studime, monografi, punime doktorale në fushë dhe

kërkime apo raporte të botuara nga organizata ndërkombëtare mbi arsimin.

2. Hartimin e dy grupeve të intervistave me personat kyç për dy reformat më të mëdha të

arsimit të lartë: a. Reformën e parë institucionale të arsimit të lartë të botuar, atë të vitit

2008-2013; b. Reformën e dytë shumë të diskutuar si një nga reformat më të mëdha në

fushën e arsimit të lartë, e cila do të prekte çdo hallkë të arsimit të lartë, atë të 2014 -2022.

Studimi, në zhvillim e sipër, pa të nevojshme përfshirjen edhe të një grupi tjetër ekspertësh

sikundër përmendet edhe në kapitullin e parë të këtij punimi, grupin e interesit, sikundër

do të ishin “pësuesit” e reformës së parë (asaj të vitit 2008-2013), siç janë pedagogët e

universiteteve publike dhe private të përfshirë në mësimdhënie dhe në kërkimin shkencor

gjatë viteve që reforma u zhvillua (për atë pjesë të saj që u zbatua). Ky fakt i lidhur edhe

me përcaktimet që janë bërë në kapitullin e parë të këtij punimi, ku, për të arritur në një

përfundim sa më afër realitetit, është konsideruar nga ana tjetër, sipas Durkheim dhe Clarck,

edhe filozofia dhe strukturat mbi të cilat punon një universitet. Kjo për të ditur se si ky i

fundit ka përkthyer apo përkthen politikat dhe reformat që imponohen nga politika.

Ndërkohë që objekti i një studimi tjetër mund të jetë ndikimi që ka sot reforma 2014-2022

në disa nga nivelet ku ajo po zbatohet. Por, për shkak të kufizimit kohor, burimeve

73

njerëzore, ky studim duhet lënë për një moment të dytë, me qëllim për të qenë më i plotë

dhe gjithëpërfshirës.

3.2 Sfondi i studimit

Ajo që është e rëndësishme të përmendet mbi sfondin ku u ngrit ky kërkim, është një

mungesë e theksuar e analizave të reformave që janë bërë deri më tani mbi arsimin e lartë

në Shqipëri. Megjithëse, është po kaq e rëndësishme të përmendim këtu që dy janë

strategjitë e shkruara që i referohen arsimit të lartë: SKALA 2008-2013 dhe reforma e re

për arsimin e lartë 2014-2022, e cila, ndër të tjera, nuk është vetëm një strategji, por edhe

një reformë e mirëfilltë me hapa dhe ndërhyrje konkrete. Ndërkohë që, misioni dhe vizioni

i arsimit të lartë shprehet shkurtimisht në strategjitë e shkruara dhe përmendet shkurtimisht

në dokumentet që zbërthejnë misionin dhe vizionin, siç është ligji i arsimit të lartë.

Strategjia është një koncept shumë i hetuar në studimet e menaxhimit, ndërkohë që ajo ka

qenë e “shpërfillur” disi në studimet e arsimit të lartë, në veçanti në lidhje me universitetet

evropiane kontinentale. Kjo mund të duket e habitshme që, që nga vitet tetëdhjetë, thirrjet

politike në universitete për krijimin e strategjive të duhura kanë qenë gjithnjë e më të

shpeshta, ndërsa reformat e qeverisjes janë konceptuar dhe zbatuar në mënyrë që të nxitin

aftësinë strategjike të universiteteve, duke i dhënë autonomi institucionale.

Në mënyrë të veçantë, kërkesat politike dhe shoqërore kanë ngritur pyetje në lidhje me

nevojën që universitetet të bëhen më të përgjegjshëm, financiarisht të qëndrueshëm, si dhe

në gjendje për të përmbushur funksione të tjera përveç edukimit dhe kërkimit shkencor, të

tilla si zhvillimi rajonal ekonomik dhe transferimin teknologjik. Për më tepër, një drejtim

tjetër i hulumtimeve ka theksuar se universitetet janë duke u transferuar në universitete

sipërmarrëse (Etzkowitz, 2004, Clark, 1998) dhe organizata kapitaliste (Slaughter dhe

Leslie, 1997).

74

Në këtë kuadër, në mbështetje të idesë së shoqërisë së dijes, universitetet janë kërkuar për

të kryer aktivitete të dobishme për shoqërinë e më gjerë. Sistemet kombëtare të Arsimit të

Lartë kanë futur më shumë konkurrencë në skemat e tyre të financimit dhe shtetet janë

tërhequr nga rolet e tyre qeverisëse dhe kanë zvogëluar burimet në dispozicion. Pavarësisht

nëse këto janë pasojat e tendencave të përgjithshme sociale, të tilla si arsimi në masë më të

lartë, kriza e shtetit të mirëqenies, apo rritjes së ideologjisë liberale, universitetet kanë pasur

të nevojshme për të zhvilluar dhe zgjeruar misionin dhe vizionin e tyre.

Në mbështetje të kësaj ideje, kërkesa për të pasur strategji më të qarta, që i drejtohen

institucioneve të arsimit të lartë, është parë si e domosdoshme. Strategjia është mjeti me të

cilin institucionet e arsimit të lartë duhet të bëhen aktorë të efektshëm organizativë, duke

përqendruar përpjekjet për të përcaktuar një mision dhe një vizion të qartë të arsimit të lartë.

Ekziston një marrëveshje e përgjithshme në karakterizimin strategjisë si një mënyrë për të

përcaktuar objektivat thelbësore dhe për ndarjen e burimeve përkatëse në përputhje me

rrethanat, siç e përcakton edhe Chandler, strategjia është përcaktimi i qëllimeve themelore

afatgjata dhe objektivave të një ndërmarrjeje dhe adoptimi i njësive të veprimit, ndarja e

burimeve të nevojshme për kryerjen e këtyre qëllimeve (1990: 13). Prandaj, strategjia është

një shprehje e racionalitetit, e lidhur direkt me efikasitetin organizativ dhe efektivitetin.

3.2.1 Strategjia në arsimin e lartë

Debati mbi strategjinë e universitetit në arsimin e lartë ka pasur perspektiva të ndryshme

me kalimin e kohës:

- Në vitet shtatëdhjetë, demokratizimi i gjerë i universiteteve i ndikuar nga kërkimet

shkencore, ka theksuar qeverisjen horizontale të aktorëve të brendshëm, duke

nënkuptuar një kaos në vetëqeverisje.

- Në vitet tetëdhjetë, planifikimi u pa si një instrument më efikas për të menaxhuar

ngritjen e kufizimet financiare dhe të marrë parasysh kushtet mjedisore. Për këtë

75

arsye, janë zhvilluar qëndrime normative, sipas Keller, mbi strategjitë konkrete të

universiteteve (Keller, 1983: 172).

Megjithatë, debati mbi strategjitë në arsimin e lartë shtrihet gjithmonë në vendet që i

përkasin modelit anglosakson, ku përcaktimi strategjik ka arritur deri në nivel institucioni.

Sot, në arsimin e lartë, konsiderohen për hulumtim edhe strategjitë institucionale, të cilat

përcaktojnë, sipas studiuesve, një lloj prirje në kahun e zhvillimit të arsimit të lartë (më

shumë mbi strategjitë e institucioneve shiko Tatjana Fumasoli (Fumasoli. T, fq. 2011)

Në rastin e realitetit shqiptar, ajo që vihet re është mungesa e strategjive te mirëfillta

institucionale me hapa konkrete, si pasojë e mungesës së një strategjie të qartë kombëtare,

e cila më pas do të zbërthehej në të gjithë institucionet e arsimit të lartë, por edhe në

institucionet e kërkimit shkencor.

3.2.2 Qasja empirike

Metodologjia e përdorur në këtë punim është në funksion të realizimit të qëllimit të studimit.

Ajo kombinon të dhënat parësore me ato dytësore.

Ky studim u mbështet në përdorimin e disa metodave të hulumtimit. Metodat e përdorura

për të mbledhur informacionin janë: Metoda sasiore e mbledhjes së të dhënave dhe metoda

cilësore e mbledhjes së të dhënave. Si instrumente dhe teknikë u përdorën: Analiza e

literaturës dhe të dhënave sasiore dhe fokus grupi. Metoda të tilla u përdorën në mënyrë që

gjetjet të ishin sa më të plota dhe të larmishme. Ndërsa të dhënat janë analizuar nëpërmjet

analizës statistikore, analizës tematike dhe analizës së përmbajtjes.

76

3.2.3 Dokumentet

Në studimin e literaturës u realizua gjithashtu edhe një analizë e plotë e dokumenteve

ligjore dhe politikëbërëse - aktet universitare në nivel kombëtar, planet strategjike

kombëtare ndër vite, dokumentet e politikave të referuara gjatë konferencave të rektorëve,

ose gjatë seancave parlamentare, në rastet e diskutimit të situatës së arsimit të lartë në

Shqipëri, të dhënat për të kuptuar debatin politik. Gjithashtu, në lidhje me dokumentet e

brendshme të universitetit, u shqyrtuan planet strategjike dhe raportet që ishin mbledhur

dhe analizuar, ndërsa raportet vjetore shërbyen si një sfond në mënyrë që të ri

kontrolloheshin gjetjet përkatëse, për të nxjerrë të dhëna të rëndësishme në lidhje me

anëtarët e organeve universitare, zhvillimin e njësive organizative, programet arsimore etj.

Të dhëna shumë të rëndësishme u kërkuan edhe në formë elektronike nga Komisioni

Evropian, nga Agjencia për Kulturë dhe Arsim (EACEA) mbi projektet e financuara

Tempus dhe Erasmus ndër vite në Shqipëri.

Shqyrtimi i gjithë këtyre burimeve të ndryshme ndihmoi për të hulumtuar pikat mbi të cilat

ngrihet edhe pyetja kërkimore, siç është misioni dhe vizioni i arsimit të lartë, sa ky mision

dhe vizion qenë pjesë e këtyre dokumentacioneve dhe, nëse me kalimin e viteve, ka pasur

një rritje të shkallës së ndërgjegjësimit mbi misionin dhe vizionin që duhet të ketë arsimi i

lartë në Shqipëri.

Kjo metodë hulumtuese mbështeti përgatitjen edhe të intervistave, sepse gjatë kësaj kohe

të shqyrtimit të literaturës, u bënë të mundura identifikimi i aktorëve kryesorë apo

proceseve kryesore që nuk janë shfaqur në dokumentet zyrtare të publikuara, apo

kompromise të bëra gjatë procesit të hartimit të reformave. Një listë e plotë e këtyre

dokumenteve është e përfshirë në referencat.

77

Edhe pse një numër relativisht i madh i dokumenteve janë marrë në konsideratë, ka disa

kufizime që duhet të konsiderohen:

Së pari, raportet vjetore nuk janë gjithmonë homogjene nga një vit në tjetrin dhe disa

të dhëna nuk mund të krahasohen me kalimin e viteve të ndryshme. Veçanërisht, në

rastin e diskutimeve të grupeve parlamentare, të cilat janë të pabazuara në argumente

statistikore për të arritur një analizë të argumentuar, por edhe në mungesën e

studimeve të mirëfillta të argumentuara për suksesin apo dështimin e një reforme të

caktuar.

Së dyti, studimet e autorëve shqiptarë ishin kryesisht narrative, me të dhëna

statistikore të paargumentuara për të mbështetur një qëndrim. Ndërkohë që,

dokumentacionet ligjore shprehnin në gjuhën e ligjit normat që duheshin zbatuar në

arsimin e lartë, apo që debatet politike brenda grupeve dhe komisioneve parlamentare

mbartnin një ngarkesë të madhe politike, e cila e vështirësonte deshifrimin e një

qëndrimi të argumentuar në krah apo në kundërshtim me reformat.

Në përfundim, mbledhja e dokumentacionit, edhe pse kërkoi një kohë relativisht të gjatë

me kërkime në internet, me informacionet e sugjeruara nga aktorë kyç të reformave dhe

strategjive në Shqipëri, duket se është relativisht e plotë, madje edhe në rastet e

konfidencialitetit, shumë informacione ishin të arritshme.

78

3.2.4 Të dhënat sasiore

Të dhënat mbi studentët, grantet kërkimore, personelin, financat janë siguruar nga Instituti

i Statistikave (INSTAT). Nga këto të dhëna, treguesit në profilin institucional dhe pozita

brenda sistemit shqiptar të arsimit të lartë, janë ndërtuar siç tregohet në tabelat përkatëse.

Për shembull, grantet kërkimore janë treguar si një përqindje e buxhetit universitar dhe si

pjesë e granteve të përgjithshme kërkimore në dispozicion për të gjitha institucionet e

arsimit të lartë. Duke vepruar kështu, përveç evolucionit në shifra absolute të granteve të

kërkimit, është e mundur për të treguar rritje (në rast rritje ose zvogëlimi) të rëndësisë së

tyre në raport me buxhetin e përgjithshëm, si një tregues i nismës kërkimore dhe aftësinë e

tërheqjes së të tretëve.

Është gjithashtu e rëndësishme për të treguar të dhënat në raport me sistemin, për të kuptuar

nëse një trajektore është e pavarur nga prirja e përgjithshme në nivel të popullsisë. Për

shembull, numri i studentëve të shtuar në mënyrë të konsiderueshme në Shqipëri gjatë

dhjetëvjeçarit të fundit, në përputhje me rrethanat është e dobishme për të kontrolluar nëse

evolucioni i studentëve në një universitet është më lart ose më poshtë sistemit mesatar (dhe

se si kjo mund të shpjegohet me lëvizjet strategjike apo politikat mbështetëse).

Të dhënat në lidhje me diplomat për fushën e arsimit janë ndërtuar në kuadër të EUMIDA

një projekt që synon ndërtimin e një bazë të dhënash të institucioneve evropiane të arsimit

të lartë. Të dhënat mbi Shqipërinë janë adresuar në periudhën 1992-2014.

Së fundi, të dhënat e siguruar në strukturat organizative (numri i fakulteteve, instituteve)

dhe në kurrikulat (diploma katërvjeçare, pastaj bachelor, master), janë ndërtuar në bazë të

raporteve institucionale, dokumenteve dhe të dhënave të paraqitura në "White paper", i cili,

ndër të tjera, ofron një analizë të parë në gjuhën shqipe të sistemit të lartë arsimor në

Shqipëri.

79

3.2.5 Intervistat e personave kyç

Intervistat ishin gjysmë të strukturuara dhe ndihmuan në hulumtimin e çështjeve kryesore,

siç ishin: Cilat janë studimet dhe aktorët që luajtën një rol në hartimin e një strategjie të

arsimit të lartë?: Cilat ishin drejtimet e zhvillimit dhe nga se u drejtuan këto zhvillime? Si

e ndoqën ato kahen e zhvillimeve të arsimit të lartë evropian dhe rajonal? Sa u ndikuan nga

zhvillimet, nga studimet, apo relacionet e bëra deri më atëherë ? etj.

U realizuan gjithsej 5 intervista me personat kyç, Të gjitha intervistat u realizuan

personalisht, u regjistruan dhe më pas u zbardhën dhe ju dërguan personave të intervistuar

për të konfirmuar përmbajtjen e tyre. Intervista pati në katër raste një kohëzgjatje nga 45-

60 minuta dhe në një rast ajo qe më e shpejtë dhe zgjati vetëm 15 minuta. Intervistat u

zhvilluan të gjitha në gjuhën shqipe. Por, duke marrë në konsideratë që në një nga grupet

e reformës kishte edhe një personalitet të huaj të përfshirë, iu dërgua edhe këtij personi një

pyetësor në gjuhën angleze. Mirëpo përgjatë një muaji nuk pati asnjë reagim. Kjo, ndoshta,

për dy arsye - mbase kontakti (që u verifikua në dy raste) nuk ekzistonte më, ose personi

nuk dëshironte të përgjigjej. Jo të gjithë anëtarët e grupeve të reformave u kontaktuan për

t'u intervistuar. U kontaktuan vetëm ata persona që u gjykua se patën më shumë ndikim

brenda reformës, duke ruajtur njëkohësisht edhe një lloj larmishmërie për sa i përket fushës

nga e cila vinin dhe gjinisë.

Tabela më poshtë tregon shpërndarjen e tyre:

Tabela nr.1

Fushat e studimit Femër Mashkull

Ekonomike 2

Shkenca Natyrore 1

Shkenca Teknike 1

Shoqërore (edukimi ) 1

80

Në të gjitha rastet, pavarësisht se u theksua që në studim do të ruhej anonimati, të gjithë të

intervistuarit ishin shumë të hapur, duke qenë totalisht transparentë. Kjo, sepse realisht ajo

që ata do të deklaronin, ishte mendimi i tyre që e kishin shprehur edhe në grupet e reformës

dhe kësisoj për askënd prej personave të intervistuar nuk paraqiste problem çështja e

anonimatit. Pavarësisht kësaj, në këtë studim në asnjë nga pjesët e tij nuk janë përmendur

emrat e të intervistuarve, sepse qëllimi i këtij studimi ishte përmbajtja e përgjigjeve dhe jo

emrat e përveçëm.

Intervistat me personat kyç u ndanë në dy grupe. Njëri grup ishte i përbërë pikërisht nga

individë, personalitete të cilët punuan për reformën e parë të arsimit të lartë SKALA 2008-

2013. Intervista përbëhej prej 10 pyetjesh dhe synonte të nxirrte se mbi ç ‘baza u ngrit kjo

reformë dhe sa mori ajo në konsideratë zhvillimet e deriatëhershme në arsimin e lartë (Cilat

studime tregu u shfrytëzuan për të evidentuar problematikën e zhvillimit të arsimit të lartë?

A u bazua kjo reformë në të ashtuquajturat standardet Evropiane? etj.). Në vend të pyetjeve

të drejtpërdrejta për atë që strategjia përshkruante, u realizuan pyetje që kërkonin një lloj

hetimi që mbështetej më shumë në atë që ishte diskutuar në grupet e reformës, se sa në atë

që detajohej në reformë. Për shembull, për pjesën e masivizimit të arsimit të lartë, në vend

që të bëhej një pyetje e drejtpërdrejtë se përse u rritën gjatë viteve 2007-2010 në mënyrë të

ndjeshme kuotat në sistemin e lartë arsimor (si atë publik edhe atë privat), u bë një pyetje

për të marrë një përgjigje më të argumentuar dhe më të gjerë siç ishte: Mbi cilat baza u bë

propozimi për zgjerimin e sistemit universitar?

Njohja e dokumenteve dhe të dhënave sasiore, si dhe analiza paraprake e tyre, ishin të

rëndësishme në mënyrë që të orientohej intervista sepse, përveç pyetjeve të parashikuara

gjatë bisedës, lindi nevoja e bërjes së pyetjeve të tjera, apo sugjerimit të tyre për të mbuluar

pjesë që dolën gjatë intervistës. Kështu, në mënyrë që të nxirrte në pah rolin e aktorëve në

proceset strategjike, përveçse duke i kërkuar në lidhje me planifikimin dhe përfshirjen

personale, pyetjet janë bërë edhe në lidhje me modalitetet e ndërhyrjes. Për shembull,

pyetja: “A është hartuar apo konsultuar një studim social/ekonomik për zhvillimin e

81

kurrikulave dhe përmirësimin e tyre?” Apo pyetja: “Nga cili vend/ praktikë/ studim u mor

si referencë përqasja ndaj një forme paralele menaxhimi në universitet (grup i brendshëm

menaxhimi në SKAL 2008-2013)?” Pyetjet ishin të ndërtuara duke pasur në konsideratë të

gjitha zhvillimet e deriatëhershme në arsimin e lartë, duke mos lënë pa përmendur edhe

çështjet e ndjeshme, siç ishin dhe mbeten, çështja e financimit të arsimit të lartë dhe mënyra

e re e alokimit të fondeve, një reformë kjo, e cila nisi nën një qeveri të djathtë, për t'u

zbatuar më pas nga një qeveri të majtë në pushtet.

Grupi i dytë i intervistave u realizua më personat e angazhuar në strategjinë dhe reformën

e fundit të arsimit të lartë, atë të 2014-2022. Në këtë rast, pyetësori përmbante më shumë

pyetje (13 në total) dhe në të u angazhuan më shumë të intervistuar, sepse edhe grupi që

punoi për këtë reformë ishte më i madh dhe punoi më gjatë. Edhe në këtë pyetësor u bënë

pyetje për të kuptuar zhvillimet e deriatëhershme të arsimit të lartë dhe sa u morën ato në

konsideratë në këtë reformë të re tashme. Apo, se si ndihmuan studimet dhe hapat e hedhura

deri atëherë për të vazhduar më tej punën e lënë, ose për ta ndryshuar tërësisht atë.

Në të dy pyetësorët, një nga pyetjet e rëndësishme, që ishte edhe pyetja e fundit që mbyllte

pyetësorin, kërkonte: Cilat do të ishin dyshimet tuaja në lidhje me aplikimin e kësaj

strategjie të re të Arsimit të Lartë në vendin tonë? Në këtë pjesë nuk u tentua të nxirrej

vetëm mendimi individual, por edhe të merrej një feedback për sa i përket perceptimit që

kishte gjithsecili nga anëtarët e intervistuar për të ardhmen e reformës dhe se çfarë realisht

ishte e realizueshme dhe çfarë ishte “utopike”.

Organizimi i të dhënave cilësore të përftuara nga intervistat, u bë në bazë të etiketimit

(krijimi i treguesve) dhe më pas në bazë të kodimit (kategorizimit). Kjo mënyrë e

organizimit të të dhënave mundësoi realizimin e një analize tematike. Analiza tematike

është “procesi i segmentimit, kategorizimit dhe rilidhjes së aspekteve të të dhënave përpara

interpretimit të tyre përfundimtar” (Grbich, C., 2007, fq.16). Procesi i etiketimit dhe

kategorizimit nisi menjëherë pasi u zhvilluan intervistat e para, në mënyrë që, nëse të

dhënat në lidhje me disa tregues dilnin të paplota, gjatë takimeve të tjera të synohej marrja

e informacionit të munguar, që gjetjet e studimit të ishin sa më të larmishme dhe të thelluara.

82

KAPITULLI IV: GJETJE DHE DISKUTIME

Në këtë kapitull u synua të bëheshin të njohura, të analizoheshin dhe të diskutoheshin

gjetjet e studimit që janë arritur të mblidhen nëpërmjet shqyrtimit të literaturës, ligjeve dhe

dokumenteve të gjetura gjatë hulumtimit si dhe pyetësorëve të realizuar me personat kyç,

4.1 Përpunimi dhe analiza e të dhënave nga testimi empirik

Për Implikimin 1(1.1 / 1.2):

Për treguesin e parë që operacionalizoi termin “mision dhe vizion i arsimit të lartë”, kemi:

- Nga përpunimi i të dhënave për implikimin e parë, krahasimi i treguesve mbi

numrin e përcaktimit të misionit dhe vizionit të arsimit të lartë në vitin 1999

deri në vitin 2007, tregon se: Kemi 3 përcaktime te reja të misionit dhe vizionit

që kanë institucionet e arsimit të lartë në vitin 2007, krahasuar me vitin 1999.

Ndërkohë që, duke krahasuar ligjin e arsimit të vitit 2007 me ligjin aktual të

vitit 2015, del se nga 4 përcaktime që kemi në rastin e ligjit në vitin 2007 mbi

misionin, kemi 7 përcaktime në rastin e ligjit të ri në vitit 2015. Pra, rezultati

është 3 përcaktime më shumë.

- Nga përpunimi i të dhënave për implikimin e parë, krahasimi i treguesve mbi

numrin e përcaktimit të misionit dhe vizionit të arsimit të lartë nga viti 94 deri

në vitin 99 (dy ligjet e para mbi arsimin e lartë pas hyrjes në pluralizëm politik),

del të mos ketë asnjë ndryshim: 3 përcaktime kishte ligji i vitit 1994 mbi arsimin

e lartë dhe po 3 përcaktime kishte ligji i vitit 1999 për misionin dhe vizionin e

arsimit të lartë. Pra, në këtë rast, ndryshimi është zero.

Del se për të dyja këto periudha kemi një përputhje të parashikimit që jep implikimi 1 me

konstatimin që mbështet në të dhënat empirike. Kështu që mund të pohohet se në linjën e

treguesit të parë kemi një konstatim empirik të një variacioni pozitiv të vlerave të variabëlit

të varur “mision dhe vizion i arsimit të lartë”.

83

Për treguesin e dytë që operacionalizoi termin “mision dhe vizion i arsimit të lartë”, kemi:

- Rritja e numrit të projekteve APP (numri i projekteve të përzgjedhura kur

institucionet janë si koordinator) nga 0 në vitin 2008, në 5 në 2009 (kur ligji

9741 i vitit 2007 filloi zbatimin e tij të plotë).

Në total mund të thuhet se kemi një konstatim empirik të një variacioni pozitiv të

vlerave të variabëlit të varur “mision dhe vizion i arsimit të lartë”.

Shihet se edhe në linjën e këtij treguesi kemi një përputhje midis parashikimit teorik që

japin implikimi 1 dhe 2 me konstatimin empirik të një variacioni pozitiv të vlerave të

variabëlit të varur “mision dhe vizion i arsimit të lartë”.

Kështu, në se do të konstatohej kjo përputhje midis variacioneve pozitive të vlerave

të dy variabëlve që përfshin implikimi 1 (1.1/1.2), atëherë do të mund të thuhej se në

total implikimi 1 ka rezultat pozitiv të testimit empirik të tij.

Për Implikimin 1 (1.1 / 1.2) kemi:

- Nga shqyrtimi i literaturës dhe kërkimi në skedarët tematikë të Bibliotekës

Kombëtare, rezulton se nga viti 1992- 2003 ka vetëm 3 studime mbi arsimin e lartë

dhe nga këto asnjëra nuk është për rastin e Shqipërisë. Ndërkohë që pas vitit 2003

deri në vitin 2015, numërohen 13 studime, artikuj, monografi, duke mos përfshirë

këtu studimet e organizatave ndërkombëtare si OECD, Banka Botërore, si dhe duke

mos përfshirë temat doktorale, për të cilat jo gjithmonë kemi të dhëna të sakta.

Qoftë edhe sikur të konsiderojmë vetëm studimet për arsimin e lartë për periudhën

1992-2003 (ndonëse nuk janë për rastin e Shqipërisë), raporti midis tyre dhe atyre

të konstatuara për periudhën 2003-2015, do të ishte 3:13. Pra, ka vend të thuhet se

84

në këtë rast kemi një rritje të numrit të studimeve për arsimin e lartë në Shqipëri

për periudhën në fjalë. Që do të thotë se ka një variacion pozitiv (rritje) të vlerave

të variabëlit “studime për arsimin e lartë” të konstatuar empirikisht.

Nga ana tjetër, siç doli edhe më sipër, konstatimi empirik tregon se kemi një variacion

pozitiv të vlerave të variabëlit të varur “mision dhe vizion i arsimit të lartë”. Kështu që,

empirikisht konstatohet që ka një përputhje midis variacioneve të variabëlve “studime për

arsimin e lartë” dhe “misioni dhe vizion i arsimit të lartë” që përfshin implikimi 1.

Meqenëse edhe parashikimi që jep implikimi 1 është i njëjtë me këtë konstatim empirik,

atëherë mund të thuhet se kemi përputhje midis këtij parashikimi teorik me konstatimin

përkatës empirik.

Kjo do të thotë se testi empirik e vërteton këtë implikim 1. Ose, ndryshe, që

edhe për këtë implikim 1 kemi rezultat pozitiv të testimit empirik të tij.

Për Implikimin 2 (2.1 / 2.2) kemi:

- Nga shqyrtimi i arkivave në lidhje me hartimin e politikave në fushën e arsimit të

lartë, dhe konsultimit të legjislacionit të MASH, viti 2008 shënjon strategjinë e parë të

arsimit të lartë, dhe viti 2014 Reformën e Parë të botuar në formën e një studimi të

mirëfilltë. Në përfundim, në raport me periudhën e parë 1992-2003 dhe periudhën e

dytë dhe të tretë të arsimit të lartë, përmendur edhe më poshtë, raporti i hartimit të

politikave të arsimit të lartë është 0 me 2 në favor të dy periudhave ku arsimi i lartë

njohu edhe ndryshimet më të mëdha.

- Përditësimi i ligjit për arsimin e lartë është një indikator tjetër sasior i hartimit të

politikave të arsimit të lartë. Ligji i Arsimit në vitin 1994 u përditësua 2 herë, ligji i

vitit 1999 u përditësua 4 herë dhe ligji i vitit 2007 u përditësua 7 herë. Raporti në këtë

rast paraqitet 2 : 4: 7.

- Numri i akteve nënligjore të dala në përputhje me ligjin në rastin e ligjit të vitit

85

1994 është 4 akte nënligjore, në vitin 1999, 16 vendime qeverie, udhëzime, në vitin

2007, 20 vendime qeverie, udhëzime, urdhra. Raporti në këtë rast paraqitet 4:16:20.

Në total, raporti mes treguesve të përmendur më lart të përmirësimit si të ligjit të arsimit të

lartë, ashtu edhe të akteve përkatëse nënligjore të tij (VKM dhe udhëzime), krahas treguesit

të hartimit të strategjive për arsimin e lartë, tregon që kemi një rritje të vlerave të treguesit

sasior të variabëlit “hartim i politikave për arsimin e lartë”. Pra, konstatohet empirikisht që

ka një variacion pozitiv të vlerave të variabëlit të pavarur “hartim i politikave për arsimin

e lartë”.

Me qenë se u përmend më sipër që kemi një konstatim empirik të një variacioni pozitiv

edhe për vlerat e variabëlit të varur “misioni i arsimit të lartë”, atëherë mund të thuhet se

empirikisht vërtetohet parashikimi teorik i përputhjes së variacioneve midis variabëlve

“hartim i politikave për arsimin e lartë” dhe “mision i arsimit të lartë”.

Pikërisht ky konstatim i përputhjes në fjalë midis parashikimit teorik që jep implikimi 2

dhe konstatimit empirik të tij, përbën edhe rezultat pozitiv të testimit empirik për

implikimin 2 të hipotezës sonë.

Si përfundim mund të thuhet se nga testimi empirik i implikimeve 1, dhe

2 të deduktuara nga hipoteza e punimit del se ka një rezultat pozitiv.

Në vijim paraqitet një analizë e situatës së studimeve në sektorin e arsimit të lartë, duke u

ndalur tek pjesa e misionit dhe vizionit që ata paraqesin, e cila mbështet dhe detajon më tej

bazuar në të dhënat empirike rezultatet e testimit empirik të hipotezës së studimit.

86

4.2 Arsimi i Lartë në Shqipëri dhe Legjislacioni

Arsimi i lartë në Shqipëri e ka zanafillën në vitin 1946, me Institutin 2-vjeçar Pedagogjik

të Tiranës. Universiteti i parë në vend është ai i Tiranës, i cili u hap në vitin 1957, duke u

mbështetur në traditën e mirë të krijuar nga institutet që funksiononin deri në atë kohë në

Tiranë: Instituti pedagogjik, politeknik, ekonomik, mjekësor, juridik dhe instituti i

shkencave.

Deri në vitin 1990, sistemi i arsimit, sikurse edhe shumë fusha të tjera, ishte i bazuar në

modelin rus, ndërkohë që zhvillimet e reja të viteve ‘90 sollën domosdoshmërinë e

riorganizimit të tij. Problemet që u shfaqën në këtë kohë nuk ishin të vogla dhe punën e

vështirësonte mungesa e një modeli shoqëruar me një plan konkret të hapave që duheshin

ndjekur për realizimin e tij.

Nisur nga karakteristikat që pati Arsimi i Lartë pas vitit 1991, mund të identifikohen tre

periudha kohore: 1992-2003 dhe 2003-2013, 2013- 2022 (Reforma për Arsimin e Lartë në

Republikën e Shqipërisë)

4.2.1 Periudha e parë: 1992-2003

Ashtu siç përmbledh këtë periudhë portali open data Albania, gjatë viteve të para pas rënies

së sistemit diktatorial filluan shkëmbimet e para të eksperiencave të pedagogëve me vendet

perëndimore në universitet shqiptare dhe u krijua një ide më e qartë e stadit ku ndodhej

arsimi i lartë dhe se ku ai duhej të shkonte.

Më shumë se sa në krijimin e një modeli, po rendej në përkthimin dhe hartimin e teksteve,

për të krijuar mundësinë që shkollat të diplomonin persona të përgatitur për kushtet e reja

të zhvillimit të vendit. Në këtë periudhë, filloi të forcohej gjithmonë e më shumë prirja e

vjetër për të ndjekur shkollën e lartë, duke rritur presionin për masivizimin e universiteteve.

Si pasojë, u hapën disa Institucione të Arsimit të Lartë (IAL) edhe në rrethe të tjera të vendit.

87

Nga pikëpamja e statistikave numri i studentëve paraqitet në grafikun nr.1

Grafiku nr.1

Burimi: Ministria e Arsimit, INSTAT

Përpunimi dhe komentet: Open Data Albania

Numri i studentëve filloi të rritej vit pas viti, por masivizimi nuk ishte kthyer ende në

fenomen dhe cilësia nuk ishte vendosur ende në pikëpyetje. Edukimi vazhdonte t’i përkiste

“elitës” dhe “elitë” ishin nxënësit më të përgatitur të gjimnazeve, të cilët kalonin testet e

vështira të pranimit nëpër fakultete.

Periudha: 1990-1994, karakterizohet nga vitet e hapjes se universiteteve, pas viteve te

ndryshimit, ku shteti dominonte dhe autonomia universitare ishte ne stad jo domethënës.

Statusin “universitet” e gëzonin fillimisht vetëm dy universitete, te cilat i pasoi edhe

Universiteti Politeknik, pas ndarjes nga Universiteti i Tiranës. Po ashtu, ne Tirane

ekzistonin tri akademi (e Arteve, Sporteve dhe Ushtarake), ne tri rajone (Shkodër, Elbasan

dhe Gjirokastër) funksiononin ende Institutet Pedagogjike qe formonin mësues, ndërkohë

ne Korçë prej vitesh funksiononte Instituti i Larte Bujqësor. Gjate kësaj periudhe kërkimi

88

shkencor realizohej pjesërisht ne universitete, apo ne Institutet e Sistemit te Akademisë se

Shkencave dhe ne Institute ne varësi te Instituteve Qendrore me vendndodhje ne Tirane

dhe ne rrethe te tjera.

Duke ju referuar Raportit te Arsimit te Lartë mbi Reformën 2013- 2022, do të kishim ne

vitet 1992-‘93 që, me Vendim te Ministrisë se Arsimit, Institucionet e Arsimit te Larte

jashtë Tiranës, u shndërruan ne Universitete, përkatësisht te Elbasanit, Shkodrës,

Gjirokastrës dhe Korçës. Me tej, ne vitin 1994, ne Vlore u hap edhe Universiteti

Teknologjik. Ndryshimi i statusit te tyre ne universitete ishte një vendim politik, pa iu

nënshtruar një procesi vlerësimi dhe standardesh akademike. Ky vendim ishte hapi i pare

drejt fashitjes se identitetit dhe tradites se ketyre institucioneve dhe drejt zgjerimit qe pasoi

me tej ne profilet e tyre programore.

Qe nga ky moment, keto IAL zhvilluan te gjitha programet ne fusha te ndryshme

akademike, pa ndonjë dallim te dukshem. Kjo shenon dhe fazen e pare drejt largimit nga

izolimi, kaq i domosdoshem ne kushtet e një ekonomie tregu dhe një transformimi rrenjesor

te struktures se ekonomisë ne vend.

Vitet 1994-‘99 u karakterizuan nga zgjerimi i metejshem i sistemit dhe sidomos nga

zgjerimi i profileve te universiteteve ne njeren ane dhe universiteteve te rretheve, nga ana

tjeter, duke humbur keshtu ne menyre graduale identitetin dhe profilin e tyre specifik. Ende

ne këtë kohe sistemi privat nuk bënte presion mbi sistemin publik, boshllëk te cilin, si nga

pikëpamja e shumëllojshmërisë akademike, ashtu dhe nga pranimet e studenteve, e

plotesonte sistemi shteteror qe rritej dhe zgjerohej, por i palidhur me zhvillimin ekonomik

te vendit dhe te kerkeses per profesione te caktuara.

Nga pikëpamja e legjislacionit për arsimit e lartë shumë pak ishte bërë pas viteve 1992.

89

Kështu, kishin arritur të dilnin vetëm dy VKM që u munduan të plotësonin vakumin ligjor

për transformimin e universiteteve. Në këtë kuadër, dy VKM-të ishin Vendim KM nr.148,

date 4.05.1992. Per kompetencat e dhenies se te drejtes se studimit ne Shkollat e Larta.-

Fletorja Zyrtare 2, Maj 1992, f.98; 5 pika. Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Vendim

KM nr.360, date 10.08.1992. Per pershpejtimin e proceseve te riorganizimit te shkollave

te larta dhe te kerkimeve shkencore.- Fletorja Zyrtare 5, Shtator 1992, f.265; pika 2.

Të dyja aktet ligjore nuk përmbanin aspak elemente të vizionit dhe misionit që duhet të

kishte tashmë arsimi i lartë dalë nga sistemi diktatorial. Vendimi i parë i qeverisë Meksi

kishte synim të liberalizonte procesin e hyrjes në shkollat e lartë në të gjithë Shqipërinë.

Pikërisht pika 3 e këtij vendimi theksonte: “Zgjedhja e studenteve që do të pranohen në

shkollat e larta, si rregull të bëhet me konkurs. Pjesëmarrja në konkurs për çdo degë të

shkollës së lartë të bëhet pavarësisht nga profili dhe rezultatet e mbarimit të shkollës së

mesme”. Ndërkohë që, në po në të njëjtin vit kalendarik, u mor vendimi për formimin e një

rregulloreje të re për dhënien e titujve dhe kërkimin shkencor, siç përcaktohet edhe në

vendimin e KM nr. 350.

Ishte vetëm viti 1994, në të cilin do të dilte ligji nr. 7810, date 6. 04. 1994. Per arsimin e

larte ne Republiken e Shqiperise. - Fletorja Zyrtare 5, Maj 1994, f.249; 46 nene. Propozuar

nga Keshilli i Ministrave, i cili përmbante një pasqyrë më të plotë e asaj çka ishte misionin

dhe vizioni i arsimit të lartë në Shqipëri pas rënies së sistemit diktatorial. Neni 2 i këtij ligji

përcaktonte: “Misioni i arsimit të lartë civil është: a) të krijojë, të zhvillojë, të mbrojë e të

transmetojë dijet me anën e mësimdhënies dhe të kërkimit shkencor, të zhvillojë dhe të çojë

përpara artet, edukimin fizik dhe sportet; b) të formojë specialistë të lartë; c) të përgatisë

shkencëtarë të rinj”.

Ky ligj është ndryshuar edhe dy herë të tjera, duke shtuar elementë që lidhen më shumë me

organizimin e arsimit të lartë, se sa me misionin dhe vizionin që do të kishte ai në këtë

periudhë”.

Në periudhën 1996 – 1999, qenë edhe katër vendime ligjore që lidheshin kryesisht me

90

përcaktimin e kuotave dhe kritereve të pranimeve të studentëve në institucionet e arsimit

të lartë ne Republikën e Shqipërisë.

Nga një përmbledhje, deri në vitin 1998, Sistemi i Arsimit te Larte ne varesi te Ministrisë

se Arsimit dhe Shkences perbehej nga njembedhjete (11) Institucione te Arsimit te Larte,

nga te cilat tete (8) universitete (3 ne Tirane, 5 ne rrethe te tjera) dhe 3 shkolla te larta ne

Tirane (Akademia e Arteve, Shkolla e Larte e Infermierisë dhe Instituti i Kultures Fizike).

Ligji i ri per Arsimin e Larte ne vitin 1999 erdhi si një domosdoshmeri per te lejuar dhe

rregulluar zhvillimin e sistemit te Arsimit te Larte dhe te gjithë komponenteve te tij

perberes, vecanerisht ne kushtet e domosdoshmerise te perditesimit te tij me elemente dhe

mekanizma te rinj qe impononte vetë ai. Pavarësisht kësaj, nga pikëpamja e vizionit dhe

misionit që kishte ligji, asgjë e re nuk ishte shtuar. Në nenin nr.2 të këtij ligji, përcaktohej

me të njëjtat fjalë misioni i arsimit të lartë tashmë në fund të një dekade ndryshimesh

politike, ekonomike dhe sociale. Kështu, ky nen theksonte se: “Misioni i arsimit të lartë

civil është: a) të krijojë, të zhvillojë, të mbrojë e të transmetojë dijet me anën e

mësimdhënies dhe të kërkimit shkencor, të zhvillojë dhe të çojë përpara artet, edukimin

fizik dhe sportet; b) të formojë specialistë të lartë; c) të përgatisë shkencëtarë të rinj”.

Ky ligj u ndryshua katër herë nga viti 2003 deri në vitin 2006 në pika të veçanta të tij dhe

u shoqërua edhe me gjashtëmbëdhjetë VKM që i referoheshin jo vetëm arsimit të lartë, por

edhe kërkimit shkencor dhe arsimit të lartë privat, i cili u bë realitet në fillim të viteve 2000

me hapjen e shkollave të larta private në Shqipëri.

91

4.2.2 Periudha e dytë: 2003-2013

Kjo periudhë karakterizohet kryesisht nga masivizimi. Nëse do të krahasohej me periudhën

e parë, në grafikun nr. 2 mund të vërehet fare lehtë hovi që mori numri i të regjistruarve

nëpër universitete.

Grafiku nr. 2

Burimi: Ministria e Arsimit, INSTAT

Përpunimi dhe komentet: Open Data Albania

Që në vitin akademik 2003-2004, bie në sy ritmi rritës më i lartë se në çdo periudhë më të

hershme. Në këtë vit u regjistruan 22% më shumë studentë se një vit më parë. Edhe në vitet

që pasuan, deri në 2007-n, ritmi ishte i lartë. Në vitet 2007-2008 dhe 2008-2009, rritja ra

në nivelet 5% dhe 3%, ndërkohë që viti 2009-2010 shënoi bumin e studentëve që u ulën

nëpër auditorë: 25% më shumë se sa një vit më parë dhe 3.1 herë më shumë se sa në vitin

1994-1995.

Karakteristika e dytë e kësaj periudhe ishte lindja e universiteteve private. Kërkesës së lartë

për edukim dhe pamundësisë së arsimit publik për ta kënaqur atë, fare natyrshëm nisi t’i

përgjigjej sektori privat. Në vitin 2003-2004, u hap universiteti i parë privat në vend dhe

që prej asaj kohe deri në vitin 2013-2014, numri tyre ka ardhur gjithmonë në rritje.

Ndryshimet e përmendura më lart qenë të nevojshme për të përballuar një situatë të re të

92

arsimit të lartë me rritjet e institucioneve publike dhe jo publike dhe ofrimit të shumë

ofertave akademike (programe), të parregulluara deri atëherë më një ligj apo udhëzime

plotësuese, të cilat do të standardizonin ofertën akademike dhe do të orientonin më mirë

institucionet e arsimit të lartë.

Ligji i ri i Arsimit të Lartë 9741, i datës 21.5.2007, lindi si nevojë e plotësimit të vakumit

ligjor për ndryshimet që kishin ndodhur deri më atëherë në arsimin e lartë. Në vijim,

udhëzimet e plotësuan atë në vitet 2008, 2009, 2010, deri në vitin 2012. Ligji i arsimit të

lartë i vitit 2007 u ndryshua 7 herë në pjesë të ndryshme të tij, duke filluar pikërisht nga

viti i miratimit të tij në 2007, deri në vitin 2014, përpara miratimit të ligjit të ri që ekziston

edhe sot, ai me nr.80, i datës 22.07.2015.

Ndryshimet në ligjin e vitit 2007 qenë të vetëkuptueshme, pasi periudha e dytë e arsimit

universitar, siç përmendet edhe më lart, është periudha më aktive. Kështu, në vitin 2003,

përmendur edhe në kapitullin e dytë të këtij punimi, Shqipëria nënshkruan marrëveshjen e

Bolonjës në Berlin, ndërkohë që vitet 2004 dhe 2005 ishin vitet e parë që liberalizuan

tregun e arsimit të lartë edhe ndaj ofertës së institucioneve private. Në këtë kontekst, ligji

kërkoi plotësime dhe ndryshime për t’ju përshtatur ndryshimeve, që po ndodhnin në

dimensionin që kishte marrë tashmë arsimi i lartë, sikundër edhe aktorëve të rinj të

përfshirë.

Nga pikëpamja e udhëzimeve dhe VKM-ve që plotësuan këtë ligj, ato qenë disa. Në total,

referuar edhe aneksit nr. 1, ato qenë 20 udhëzime dhe VKM.

Duke iu referuar pjesës së misionit dhe vizionit që paraqiste ky ligj, në një citim të

drejtpërdrejtë të nenit 2 të këtij ligji, do të kishim:

“……Misioni i arsimit të lartë është:

a) të krijojë, të transmetojë, të zhvillojë e të mbrojë dijet me anën e mësimdhënies, kërkimit

shkencor dhe shërbimeve; të zhvillojë dhe të çojë përpara artet, edukimin fizik dhe sportet;

93

të formojë specialistë të lartë dhe të përgatisë shkencëtarë të rinj;

b) të ofrojë mundësi për të përfituar nga arsimi i lartë gjatë të gjithë jetës;

c) të ndihmojë zhvillimin ekonomik në nivel kombëtar dhe rajonal;

ç) të kontribuojë në rritjen e standardeve të demokracisë e të qytetërimit të shoqërisë dhe

në përgatitjen të rinjve për një shoqëri të tillë……..”.

Duke bërë një krahasim midis dy misioneve mbi arsimin e lartë në Republikën e Shqipërisë

dhe përkatësisht atyre sipas Ligjit të arsimit të lartë të vitit 1994 dhe Ligjit të arsimit të lartë

të vitit 1999, të cilat në pjesën e vizionit dhe misionit ishin totalisht të ngjashme, në këtë

rast pikat b, c dhe ç të këtij ligji ishin elemente të rinj të shtuar. Kjo situatë ishte e ndikuar

nga disa arsye, një nga të cilat ishte padyshim edhe nënshkrimi i marrëveshjes së Bolonjës,

e cila kishte objektiv të rëndësishëm të mësuarit gjatë gjithë jetës, sikurse edhe zhvillimin

ekonomik në nivel kombëtar dhe rritjen e shanseve për kualifikim dhe punësim brenda BE-

së. Kështu neni 2 i këtij ligj i përcaktonte: “Misioni i arsimit të lartë civil është: a) të krijojë,

të zhvillojë, të mbrojë e të transmetojë dijet me anën e mësimdhënies dhe të kërkimit

shkencor, të zhvillojë dhe të çojë përpara artet, edukimin fizik dhe sportet; b) të formojë

specialistë të lartë; c) të përgatisë shkencëtarë të rinj”

4.2.2.1 Projektet Ndërkombëtare

Sikurse u përmend edhe në kapitullin e dytë të këtij punimi, Marrëveshja e Bolonjes qe një

marreveshje qe erdhi si bashkim i vullneteve të lira te vendeve qe e firmosen. Ajo nuk qe

dhe, vazhdon te mos jete detyruese, e ne këtë kuader, secili shtet ishte i lire te interpretonte

pjese te procesit.

Pavaresisht ketij fakti, ne periudhen e zbatimit ne mase te marreveshjes (viti akademik

2005-2006) dhe, me pas, edhe me daljen e ligjit te ri nr. 9741 te vitit 2007, te gjitha

universitet u detyruan t’i bindeshin objektivave te kësaj marrëveshjeje. I tillë qe aplikimi i

sistemit të krediteve qe do te bente automatikisht me te lehte procesin e mobilitetit te

studenteve, sikurse dhe strukturimin e te gjithë kurrikulave universitare mbi bazen e nje

94

modeli te strukturuar qarte, i cili ndante nivelet, përcaktonte kreditet, llojin e veprimtarive,

kohëzgjatjen etj.

Te gjitha keto elemente bën te mundur edhe rregullimin strukturor të kurrikulave

universitare, duke vendosur një standard dhe një kut mates, rrjedhimisht edhe njohja e

lendeve, transferimi i krediteve dhe mobiliteti i studenteve ishin me të mëdha.

Po ne keto vite, Shqiperia perfitoi dhe vazhdoi te ishte e pranishme edhe ne projektet e

Evropiane te Arsimit te Larte, siç ishin Tempus dhe Erasmus Mundus dhe sot Erasmus

Plus.

Ne tabelen ne vijim jepen te dhenat nder vite, qe pas zbatimit te Marreveshjes se Bolonjes

deri ne vitet 2013, mbi projekte ne te cilat vendet e Ballkanit Perendimor kane qene

pjesëmarrëse apo koordinatore.

Tabela nr. 2 Te dhena mbi numrin e projekteve evropianë të Ballkanit Perëndimor mbi

Tempus IV

Vitet 2008 2009 2010 2011 2012 20132008-2013

Vendet

APP*

/PAR

APP

APP/PAR

APP

APP/PAR

APP

APP/PAR

APP/PAR

APP

APP/PAR

APP

APP/PAR

APP/PAR

APP

Shqipëria 7 0 3 0 5 0 5 0 3 0 9 1 32 1

Bosnia dheHercegovina

9 2 7 0 6 0 8 2 13 1 10 0 53 5

Kroacia** 9 2 6 1 15 3

Maqedonia 16 1 10 2 7 0 33 3

Kosova*** 6 1 6 1 5 1 5 0 6 1 11 2 39 6

95

Mali i Zi 7 0 4 0 4 2 7 0 8 2 11 3 41 7

Serbia 17 7 13 6 12 8 11 6 13 8 18 13 84 48

TOTAL 27 13 25 10 21 11 17 8 24 12 35 19 149 73

Burimi : Komisioni Europian për Arsim, Kulturë dhe Mjete Audiovizive.*Nuk mund te jepen me shume te dhena, pasi shume vende mund te jenë te përfshirë ne te njëjtin projekt.** Ne 2013, Kroacia ishte e përfshirë ne 7 projekte (2 si koordinatore), por si një vend anëtar i Be-se dhe jo si një vend partner.APP / PAR = Numri i projekteve te përzgjedhura ku institucionet janë si koordinator apo si partner.APP = Numri i projekteve te përzgjedhura ku institucionet janë si koordinator.

Siç vihet re, qe ne vitin 2008, Shqipëria duket të jete ne pozita te avantazhuara ne raport

me projektet që arrin te marri pjese, krahasuar kjo edhe me vendet e tjera te Ballkanit

Perendimor. Por, ne vazhdim angazhimi i Shqiperise ne keto projekte nuk ka njohur rritje,

siç mund të jetë situata në vendet e tjera te Ballkanit Perendimor. Sot, në raport me vendet

e Ballkanit Perëndimor, mbetet Serbia ajo që arrin të jetë e përfshirë në më shumë projekte

dhe të jetë njëherazi edhe koordinatore dhe partnere.

4.2.2.2 SKALA 2008 - 2013

Në vitin 2008, qe përkonte pikërisht me vitin para zgjedhjeve elektorale të vitit 2009, u

ndërmor një studim për realizimin e një strategjie të arsimit të lartë (SKALA), me disa

qëllime, ku parësor mbetej masivizimi që kishte marrë deri atëherë arsimi i lartë. Për këtë

arsye, kërkoheshin përmirësime për aspekte të veçantë të lidhura me faktin që:

* Niveli i mësimdhënies dhe i kërkimit nuk i ishin përgjigjur dinamikes se

ndryshimeve te shoqerise shqiptare dhe prirjeve evropianë;

* Sistemi deri atëherë ishte teper homogjen dhe nuk inkurajonte IAL-te te zhvillojnë

misione te ndryshme. Baza ligjore nevojitej të ishte me elastike, qe te lejonte

shumëllojshmërinë e misioneve;

* Disa nga IAL-te jashtë Tiranës ende nuk kishin luajtur rol te rendesishem ne

zhvillimin e rajonit te tyre, dhe, nga ana tjetër, nuk e kishin nxitjen e nevojshme për

te orientuar veprimtarinë e tyre ne këtë drejtim.

* Çdo zgjerim i ardhshëm i sistemit normalisht duhet të bëhej nëpërmjet konsolidimit

96

dhe rritjes se kapaciteteve te institucioneve ekzistuese dhe jo nëpërmjet krijimit te

institucioneve te reja.

* Mesimdhenia (ne IAL) dhe kerkimi (ne Institutet Kërkimorë jashtë sistemit te

arsimit te larte, kryesisht ne varësi te Akademisë se Shkencave) ishin te ndare nga

njëri tjetri. Reforma e sistemit te kërkimit shkencor, e ndërmarrë ne fillim te vitit

2006, kishte filluar të jepte frytet e para, një integrim të kërkimit shkencor në

arsimin e lartë që pritej të ndikonte pozitivisht në rritjen e cilësisë së shkollimit

universitar;

* Mungesa e arsimit të lartë të orientuar drejt profesioneve, gjë që u ka vështirësuar

IALV-ve përmbushjen e rolit të tyre në ekonomitë lokale;

* Mungesa e autonomisë së plotë të institucioneve të arsimit të lartë për t’u kthyer

nga shtetërore në publike;

* Kapaciteti i kufizuar i MASH për të zhvilluar politika strategjike në arsimin e lartë

dhe kërkimin shkencor.

Pavarësisht se një sërë problematikash janë përmendur në këtë strategji dhe lihen si

objektiv për t’u përmirësuar, nuk u ndërmor asnjëherë asnjë reformë e mirëfilltë për të

përmirësuar një nga elementët e kësaj strategjie. Reforma e Financimit 2010 nuk u aplikua

asnjëherë, megjithëse angazhoi në bërjen e saj specialistë, akademikë vendas dhe të huaj.

Nga viti 2011 deri në vitin 2013, ligji i arsimit të lartë nuk pësoi ndryshime të ndjeshme,

sikurse edhe udhëzimet që u shtuan nuk sollën qasje të reja në raport me atë që ishte

vendosur deri atëherë.

Nga pikëpamja e sasisë, numri i institucioneve deri në vitin 2013 ishte rritur mjaft. Nga

grafiku i mëposhtëm i marrë nga Open Data Albania tregohet prirja e universiteteve që nga

liberalizimi i arsimit të lartë në vitin 2004.

97

Grafiku nr. 3

Burimi: Ministria e Arsimit dhe e Shkëmes ,

Përpunimi: Open Data Albania

Grafiku nr. 4

Burimi: Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Përpunimi: Open Data Albania

1 1

32

8

0

8

11

4

7

2

00

2

4

6

8

10

12

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Numri i universiteteve private te licencuara

12

0 2 0 17

26

6 50

0

10

20

30

Universitete Shkolla te larta Akademi Kolegje prof. Qendranderuniv.

Klasifikimi i IAL-ve

Publike Private

98

4.2.3 Periudha e tretë: 2013- 2022

Kjo njihet edhe si periudha e tretë e zhvillimeve të vrullshme në arsimin e lartë. Pavarësisht

përpjekjes në dukje për të mbajtur larg politikës arsimin e lartë, vlen për t’u përmendur që

ndryshimet më të mëdha të shoqëruara me reforma dhe ndryshime madhore kanë ndodhur

pikërisht pas rotacioneve politike në qeverisje. Kështu në qershor të vitit 2013, ndodhi pas

8 vitesh rotacioni politik, ku të drejtën për të qeverisur vendin për katër vjeçarin e ardhshëm

e mori koalicioni i majtë. Deri në atë periudhë, në lidhje me arsimin dhe shëndetësinë,

partitë e majta kishin premtuar shumë ndryshime deri në revolucione të strukturave të

deriatëhershme.

Në lidhje me arsimin e lartë prioritetet dhe vizioni i koalicionit të majtë në vitin 2013

ishin:

* Qeveria do te siguronte ngritjen e një organizmi te drejte e te pavarur vlerësimi,

akreditimi, dhe renditjeje te universiteteve publike dhe jopublike;

* Do te ndryshohej skema e financimit te arsimit te larte, duke rritur financimet qe

shkojnë drejt sistemit dhe duke mundësuar cilësinë qe ai ofron;

* Do të siguronte autonominë e universiteteve deri ne njësitë baze, shoqëruar me

rritjen e kapaciteteve menaxhuese te njësive, të cilat do te jene një tjeter prioritet i

reformave qe do te ndërmerren ne arsimin e larte;

* Qeveria do të ofronte asistence universiteteve publike ne ngritjen dhe fuqizimin e

qendrave te këshillimit për karrierën. Një vëmendje e veçantë, do t’i kushtohej arsimimit

te te rinjve ne shkencat natyrore, teknike, dhe bujqësore, përmes aplikimit te burimeve dhe

incentivave te nevojshme;

* Qeveria do të ofronte dhe mbështetje në zhvillimin e shkencës, në të cilën do të

përfshinte subvencionimin e institucioneve akademike e shkencore ne funksion te punës

kerkimore.

99

Të gjitha pikat e më sipërme u përfshinë në një reformë shumë të diskutuar, por, për herë

të parë, shumë gjithëpërfshirëse, siç ishte reforma e arsimit të lartë. Dhe raporti i reformimit

të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor, i botuar në Korrik 2014, i parapriu Ligjit të Arsimit

të lartë të miratuar një vit më pas, në Tetor të vitit 2015.

Reforma në pikën 2.1 (Gjonçaj, A. 2014) të saj kishte këto qëllime:

* Cilësi sipas standardeve të HEAL-së;

* Mundësi të barabarta, pa diskriminimin dhe mbështetjen e shtresave në nevojë;

* Konkurrencë të lirë mes institucioneve të arsimit të lartë, personelit akademik dhe

studentëve;

* Mundësi për të gjithë në bazë të meritës;

* Mbështetje të përparësive strategjike të zhvillimit të vendit nëpërmjet kërkimit

shkencor.

Modeli mbi të cilin u bazua reforma është modeli anglez. Referuar Gjonçajt, arsyet përse

u zgjodh ky model janë disa:

Së pari, modeli anglez, pranon Gjonçaj, është modeli më i suksesshëm në Evropë;

Së dyti, është një model i cili i ka mbijetuar kohës dhe krizave të ndryshme, duke

pasur një përgjegjësi të madhe si në aspektin organizativ, ashtu edhe në atë financiar.

Së treti, është një model i cili e ka të lidhur punën shkencore më mësimdhënien deri

në nivel departamenti dhe në çdo staf të përfshirë në të.

Së katërti, është një sistem i cili ka ngelur publik dhe nuk ka një person apo grup

personash që përfitojnë nga ai.

100

Në tërësi, Gjonçaj pranon që një sistem nuk mund të kopjohet, por mund të përshtatet dhe

modeli anglez është përshtatur me modelin e propozuar të reformës në tre shtylla. Shtylla

e parë është arkitektura e qeverisëse qendrore, shtylla e dytë është administrimi dhe

struktura e IAL-ve dhe shtylla e tretë statusi i institucionit të arsimit në lartë në të ardhmen

(Gjonçaj, A, 2014 – Panorama).

Reforma pavarësisht se pati shumë diskutime debate, ashtu siç deklaron edhe Kajsiu në

artikullin e tij “Rreziku i Reformës së Arsimit të Lartë”, “.......Qeveritë e mëparshme kanë

ndërmarrë një sërë reformash, që pak ose aspak i janë nënshtruar diskutimit publik. Në këtë

aspekt, transparenca e deritanishme e procesit është për t’u përshëndetur….” (Kajsiu, 2013).

Duke iu referuar ligjit të arsimit të lartë, pas shumë diskutimeve, përmirësimeve të

ndjeshme që pati, ai u miratua në tetor të vitit 2015. Në misionin e tij përmendet:

Misioni i arsimit të lartë

Arsimi i lartë është e mirë dhe përgjegjësi publike dhe ka për mision:

a) të krijojë, të zhvillojë, të përcjellë dhe të mbrojë dijet përmes mësimdhënies,

kërkimit shkencor, si dhe të nxisë e të zhvillojë artet, edukimin fizik dhe sportet;

b) të formojë specialistë të lartë dhe të përgatisë shkencëtarë të rinj, në përputhje me

prioritetet e zhvillimit të vendit, duke kontribuar në rritjen e standardeve të

demokracisë në vend;

c) të ofrojë mundësi të barabarta për të përfituar nga arsimi i lartë dhe të mësuarit

gjatë të gjithë jetës;

ç) të kontribuojë në zhvillimin ekonomik, social dhe kulturor në nivel kombëtar dhe

rajonal, si dhe në forcimin e sigurisë publike dhe kombëtare;

d) të mbështesë prioritetet strategjike dhe interesat e zhvillimit të vendit;

101

dh) të integrojë mësimdhënien me kërkimin shkencor;

e) të nxisë bashkëpunimin ndërkombëtar në fushën e arsimit të lartë.

Nëse do të krahasonim këto dy misione, atë të ligjit nr. 9741 të vitit 2007 dhe atë të ligjit

të ri nr. 80 të vitit 2015, dukshëm del qartë që ligji i ri, nga pikëpamja sasiore, ka më shumë

cilësime për sa i përket misionit që ka dhe qartazi ndan dhe saktëson përgatitjen e

specialistëve dhe shkencëtarëve të ri në përputhje me prioritetet që ka vendosur vendi. Kjo

çështje del për herë të parë në mision dhe tregon që formimi i specialistëve dhe më tej

shkencëtarëve do të jetë në përputhje me objektivat që vendos vendi nga pikëpamja

ekonomike, sociale dhe kulturore. Shpesh ky element është nënvizuar edhe në intervistat

me personat kyç.

Një tjetër aspekt për t’u theksuar është pika ‘c’ e misionit, ku përmendet: “….. të ofrojë

mundësi të barabarta për të përfituar nga arsimi i lartë dhe të mësuarit gjatë të gjithë

jetës….”, e cila, e shtuar si element, tërheq vëmendjen te barazia e mundësive, si një nga

pikat që është diskutuar mjaft gjatë reformës dhe ligjit për arsimin e lartë, me propozimin

për mbulimin më të madh të kostos së studimeve nga ana e studentit, por duke ruajtur

njëkohësisht me kujdes raportin me të rinjtë që vinë nga shtresat sociale në nevojë sikurse

edhe me ekselentët.

Pika ‘ç’ e misionit shton një tjetër element, të dalë për herë të parë në pah në pjesën e parë

të ligjit, siç është ai i forcimit të sigurisë publike dhe kombëtare.

Ndërkohë që pika ‘d’. thekson mbështetjen e prioriteteve strategjike dhe interesave të

zhvillimit të vendit,... duke u ndalur edhe një herë te një rregullim më i madh i ofertës

akademike si dhe atyre të fushave që ofrohen.

Tek integrimi i mësimdhënies me kërkimin shkencor, pika ‘dh’ e misionit përcjell për të

parën herë në pjesën e misionit, një nga objektivat më të debatuara në arsimin e lartë, duke

filluar që nga reforma organizative në vitin 2006, për atashimin e institucioneve të kërkimit

shkencor pranë universiteteve, deri në kërkesën për të realizuar integrimin në fjalë deri në

102

nivel programesh lëndore universitare.

Risi tjetër në misionin e ligjit është edhe nxitja e bashkëpunimit ndërkombëtar në fushën e

arsimit të lartë, si qëllim për ta hapur arsimin shqiptar drejt mundësive të bashkëpunimit

në realizimin e projekteve kombëtare dhe ndërkombëtare, objektiv ky i theksuar mjaft edhe

gjatë intervistave me personat kyç të reformës.

Ligji i Arsimit të Lartë nr. 80/2015 nuk ka pësuar ndryshime deri më tani. Ky ligj ka njohur

një zbatim të pjesshëm, lidhur kjo dhe me faktin që aktet nënligjore janë ende të pa

plotësuara në total të tyre për të zbatuar ligjin në të gjithë pjesët e tij.

4.2.4 Diskutimi mbi analizën e literaturës, bazës ligjore dhe statistikave

Gjatë trajtimit të tre periudhave në të cilat ka kaluar arsimi i lartë pas vendosjes së

pluralizmit, del qartë zhvillimi që ka pasur arsimi i lartë si nga pikëpamja sasiore, ashtu

edhe cilësore, duke datuar me vitin 1994, ku është edhe përpjekja e parë për qartësimin e

misionit dhe vizionit të arsimit të lartë dhe ndarja e arsimit të lartë nga arsimi para

universitar dhe përcaktimin e një ligji të veçantë.

Viti 1994 dhe viti 1999 shënonin një ngjashmëri të madhe në misionin dhe vizionin që

kishte për arsimin e lartë, në dokumentet e këtyre dy viteve ato qenë të njëjta, duke mos

pasur asnjë risi. Për më tepër, edhe studimet e bëra në fushën e arsimit të lartë gjatë viteve

1994- 1999, qenë të pakta në Shqipëri, për të mos thënë inekzistente, kjo e ndikuar edhe

nga gjendja në të cilën po kalonte Shqipëria në ato vite (tranzicioni politik, konflikti i vitit

1997) (shih Vukasovic).

103

Në këtë kuadër, duke diskutuar për parashikimin e dhënë nga Implikimi nr.1, të përmendur

në kapitullin e metodologjisë, sipas të cilit do duhej të kishim një përpjesëtim të drejtë

midis variacionit të variabëlit të pavarur “studime për arsimin e lartë” dhe atij të variabëlit

të varur “misioni dhe vizioni për arsimin e lartë”. Shihet nga paragrafi i mësipërm se

variacionet për të dy variabilet janë të papërfillshme, gjë që flet për përpjesëtimin e drejtë

të raportit të tyre dhe përsëri për vërtetimin empirik të implikimit 1.

Grafiku nr. 6 më poshtë, tregon në nivel njësie si dhe sa ndryshime kishim në ligj dhe në

reforma sipas periudhave. Dukshëm vihet re që prej vitit 2007, me daljen e ligjit të ri të

arsimit të lartë 9741 dhe përditësimeve që ai pati, kemi një rritje të identifikimit të vizionit

të universitetit. Ndërkohë, (sipas tabelës 3) nga viti 2008, deri në vitin 2013 kemi dhe një

rritje të lehtë të pranisë së Shqipërisë në projekte ndërkombëtare Tempus në të cilat ajo

është angazhuar. Kjo rritje e pranisë në fjalë, me gjasë mund të ketë ndikuar në vendosjen

e arsimit të lartë në agjendat e politikës, duke krijuar kështu një vizion dhe një mision më

të qartë të arsimit të lartë. Në këtë mënyrë një e dhënë e tillë flet në favor të konfirmimit të

parashikimit për një variacion pozitiv të vlerave të variabëlit të varur të dhënë nga të dy

implikimet.

Periudha e tretë: 2013- 2022, njihet si periudha me më shumë investim në fushën e kërkimit

në arsimin e lartë, sidomos e lidhur kjo me misionin dhe vizionin që duhet të ketë arsimi i

lartë. Në këtë kuadër, vizioni i përfshirë në “White Paper” ligjin dhe në Ligjin e ri nr. 80/

2015 ka hapur një dimension të ri të arsimit të lartë, të diskutimeve publike,

kundërshtimeve, studimeve, artikujve të përmendur edhe më lart.

4.3 Diskutim i gjetjeve nga intervistat e personave kyç

Për të marrë një informacion më të detajuar mbi reformat, strategjitë që kanë udhëhequr

ndryshimet në arsimin e lartë, u intervistuan gjithsej 5 persona kyç, hartues të reformave

dhe strategjive të arsimit të lartë që nga viti 2007 deri më 2015. Për nga natyra e grupeve

104

të cilët punuan me hartimin e reformave, personat kyç vinin nga disiplina të ndryshëm

studimesh, siç tregohet edhe në tabelën nr.1 të këtij punimi. Për intervistat me personat kyç,

janë përdorur dy pyetësorë të ndryshëm, një pyetësor që ishte i përgatitur për reformën e

parë të arsimit të lartë SKALA 2008-2013 dhe pyetësori i dytë mbi “White Paper” 2014-

2022, i cili i parapriu ligjit më të ri të arsimit të lartë,

4.3.1 Strategjia e parë e arsimit të larë SKALA 2008-2013

Duke iu referuar SKALA, si strategjia e parë e strukturuar e arsimit të lartë në Shqipëri, në

intervista u përdor një pyetësor me 10 pyetje, të cilat edhe u zgjeruan në vijim të bisedës

kur dolën çështje që përbënin interes për punimin.

Për pyetjen e parë se cilat vende të Evropës shërbyen si referencë për hartimin e SKALA

2008-2013, përgjigjja ishte që modeli qe miks dhe nuk qe vetëm një, por fokusohej tek

modeli gjerman dhe ai anglosakson, pavarësisht se në ligj, me përditësimet që pati, si

referencë qe modeli Italian.

Grafiku nr. 5

105

Pyetjes në vijim se cilat standarde të marrëveshjes së Bolonjës janë konsideruar si bazë

për hartimin e strategjisë, të intervistuarit për strategjinë e parë u përgjigjën që pati një

përpjekje për të zbatuar të gjitha objektivat e Marrëveshjes, por jo në të gjitha universitetet

patën sukses. Disa nga pikat që nuk u arrit sukses ishin:

* Mobilitieti i munguar;

* Learning outcomes;

* Literatura (investimi në një literaturë më të përditësuar).

Të intervistuarit thanë që këto probleme i trashëgojmë edhe sot në arsimin e lartë.

Për pyetjen e tretë të lidhur me studimet e tregut që u shfrytëzuan për të evidentuar

problematikën e zhvillimit të arsimit të lartë, përgjigjja nga të intervistuarit ishte se ka një

mos realizim të një prej objektivave që kishte SKALA, atij të forcimit të universiteteve

rajonale, aty ku këto të fundit kishin mundësi të fuqizoheshin dhe të ndikonin në zhvillimin

rajonal. E kundërta ndodhi, universitet rajonale nuk i përqafuan programet profesionale dy

vjeçare, por shkuan nga ana e kundërt e masivizimit dhe hapjes në disa raste e programeve

Dy modelet qe ndikuan si reference per hartimin e SKALA(strategjise se AL)

Model gjerman

Model anglosakson ( I passpecifikuar)

106

të doktoraturës.

Pyetjes që vijon mbi modelet që u shfrytëzuan për të pasur një qasje tjetër ndaj kërkimit

shkencor, për të atashuar kërkimin shkencor pranë universiteteve, të intervistuarit i janë

përgjigjur që atashimi i kërkimit shkencor në universitet është një vendim i duhur, por ai

kërkon më shumë mbështetje financiare, sepse kërkimi shkencor llogaritet aktualisht në

0.1 % e GDP-së, pra një buxhet e papërfillshëm, ku minimalisht për të kërkuar cilësi, ai

duhet të ishte të paktën 1%.

Pyetjes së pestë në se me zgjerimin e sistemit universitar, që lidhet me numrin e studentëve

u bë një studim paraprak që u propozua në këtë reformë, të intervistuarit iu përgjigjen që

qe një parashikim nga SKALA për një rritje graduale të numrit të studentëve, por ajo u bë

e pa kontrolluar dhe çoi në një rritje të pa menaxhuar jo vetëm të programeve, por edhe të

institucioneve të arsimit të lartë. Në këtë pikë mungesa e një studimi mbi kapacitet pritëse,

kapacitetet intelektuale dhe infrastrukturore çuan në ofrimin e një cilësie të ulët të arsimit

të lartë, e cila u shoqërua më pas me mbylljen e disa institucioneve. Por, nga ana tjetër, ajo

nuk u shoqërua me një vlerësim të mëvonshëm të cilësisë të atyre që kishin mbetur në treg,

qoftë publike qoftë private.

Në përgjigje të pyetjes që pasoi mbi pasjen e një studim social ekonomik mbi zhvillimin e

kurrikulave, të intervistuarit kanë përmendur që kurrikulat janë parë si parciale, të pa

mbështetura në zhvillimet e shkencës dhe të pa lidhura me procesin kërkimor, ndryshe që,

rrallë herë ka pasur kurrikula të mirëstudjuara dhe të mbështetura në literaturë dhe në asete

intelektuale. Edhe në këtë rast mungesa e studimeve dhe mungesa më pas e hartimit të

politikave në funksion të prioriteteve që ka vendi, ka krijuar një pengesë në hartimin e

strukturave të qarta kurrikulare.

Për pyetjen në vijim për modelin e ndjekur dhe cili do të ishte më i mirë për ndarjen e

kompetencave brenda universiteteve në menaxhimin institucional”, edhe në këtë rast të

intervistuarit ishin në një mendje për modelet jo të përshtatshme që ishin ndjekur si ai

Italian në ligjin për arsimin e lartë nr. 9741 të vitit 2007. Për më tepër, modelet e vendeve

107

të tilla të mëdha si Italia, Gjermania janë modele që janë të rrënjosura shumë në kulturën e

vendit që i përkasin, ndërkohë që modele e vendeve të lindjes si Sllovenia, Polonia janë

modele më të arritshme. Për më tepër, kultura anglosaksone është kultura që ka funksionuar

sepse është përshtatur në disa vende dhe ka një qasje më të mirë me vendin në të cilin

përshtatet.

Në këtë kuadër, eksperimentimi pa një studim sasior dhe cilësor që lidhet me kulturën e

një vendi, ka çuar në zbatimin e modeleve që kanë rezultuar jo të efektshme, dhe nuk ka

pasur një harmonizim me sistemet e tjera që ka një vend, siç është sistemi shëndetësor që

ndjek një model amerikan në menaxhimin dhe alokimin e fondeve, sistemi i drejtësisë

aktualisht frymëzohet nga një model spanjoll dhe pak portugez. Kësisoj, nëse nuk ka një

qasje të përbashkët në shumë nga fushat që lidhen dhe ndërveprojnë, do të kemi gjithmonë

konfuzion dhe do vazhdojmë gjithmonë të eksperimentojmë.

Pyetjes 8 dhe 9 në lidhje me reformën e financimit të vitit 2010 e pa aplikuar plotësisht

mbi modelin mbi të cilin u mbështet dhe mbi suksesin e munguar, të intervistuarit iu

përgjigjën se modeli qe një model hungarez, i cili ishte testuar i suksesshëm, por,

vështirësia e zbatimit të një reforme kaq të ndjeshme ishte mungesa e studimeve për nivelin

ekonomik që kishin familjet shqiptare dhe, nëse do të aplikohej pa pasur një hartë të qartë

ekonomike mbi cilën bazë po veprohej, atëherë kjo do të sillte shumë abuzime në të

ardhmen.

Në lidhje me pyetjen e fundit, të intervistuarit iu referuan më shumë reformës më të re për

të dhënë përshtypjet e tyre mbi atë që dyshonin se do të shkonte jo mirë, se sa me strategjinë

e SKALA-s 2008-2013.

4.3.2 Grupi i dytë i intervistave me personat kyç

Intervista e dytë e realizuar me grupin e reformës të arsimit të lartë, të cilët u angazhuan

për finalizimin e saj me një “White Paper”, pati më shumë të intervistuar (të specifikuar

108

sipas fushave të tabelën nr.1) për vetë nga numri i madh i profesorëve dhe specialistëve të

angazhuar. Koha që mori hartimi i kësaj reforme qe shumë më e gjatë, diskutimet publike

qenë të shpeshta, dëgjesat dhe informacionet që u morën për të studiuar situatën qenë të

shumta. Numri i pyetjeve në këtë pyetësor ishte 12 dhe, si në rastin e parë, ai zgjati edhe

më shumë në seksione të veçanta, ku nevojitej më shumë informacion apo dilnin çështje të

reja për diskutim.

Për pyetjen e parë, se cilat qenë përvojat e vendeve që shërbyen si udhërrëfyes për hartimin

e reformës në arsimin e lartë në Shqipëri, përgjigjet për të qenë mjaft të argumentuara dhe

të mbështetura në evidenca që solli secili intervistues, mbi rrugëtimin mbi të cilin kaloi

“Green Paper” dhe më pas “White Paper”. Konkretisht, janë analizuar 1400

dokumentacione të ndryshme dhe janë bërë edhe analiza kuantitative. Në këtë kuadër, të

gjithë të intervistuarit për këtë pyetje u përgjigjën që modeli anglez qe ai që u përdor, për

arsye të suksesit që kishte pasur deri më tani, lidhjen e ngushtë që kishte mësimdhënia me

kërkimin shkencor dhe më kryesorja, sipas kryetarit të këtij grupi Prof. Gjonçaj, sepse

Anglia arsimin e lartë e ka në masën 95% publik.

Për pyetjen e dytë në lidhje me përparësitë strategjike që synonte të mbështeste kjo reformë,

në këtë rast përgjigjja ndalej në katër shtylla bazë që u theksuan nga të intervistuarit:

* Cilësia e mësimdhënies;

* Aksesi në arsimin e lartë nëpërmjet meritokracisë;

* Autonomia ;

* Kërkimi shkencor (rritja e peshës specifike të tij).

Për pyetjen që vijonte më pas se mbi cilat standarde Evropiane është mbështetur kjo

reformë, përgjigjja e të intervistuarve në këtë rast ka qenë unanime - standardet e Bolonjës

që janë mishëruar më së miri tek Marrëveshja e Bolonjës dhe, në këtë rast, vetëm janë

detajuar më tepër specifikisht. Më konkretisht:

* Pavarësia institucionale (duke e zbritur në nivel departamenti, më qëllimin për të

angazhuar më shumë stafin për të realizuar kërkim shkencor dhe të aplikuar nëpërmjet

incetivave që do të vinë në sistem):

109

* Rritja e standardit të cilësisë;

* Dimensioni social.

Për pyetjen e katërt për dokumentet më domethënëse që ndihmuan në qartësimin e gjendjes

së arsimit të lartë në Shqipërisë në pjesën e White Paper, në lidhje me përgjigjen në këtë

rast dokumentacioni qe shumë i gjerë. Më poshtë janë përmbledhur disa nga burimet dhe

dokumentet që u shfrytëzuan për vlerësimin e situatës:

* Reforma e Anglisë në Arsimin e Lartë në vitet 60 në Angli punuar nga Lionel

Robins;

* Materialet e Këshillit të Evropës;

* Konferenca e Rektorëve në Tiranë ;

* Linjat e Fraskatit ;

* Të dhëna statistikore nga MAS ( raporte, statistika, vlerësime);

* Pjesërisht u përdor strategjia SKALA 2008-2013;

* Analiza të Bankës Botërore;

* Konsulencë e marrë nga Ministria e Arsimit ;

* Dy regjistrimet e fundit të popullsisë në Shqipëri;

* Legjislacionin Shqiptar edhe para viteve 90-të për të vlerësuar mekanizmat qëfunksiononin në Shqipëri.

Mungesa në materialet shkencore e mbledhura në këtë drejtim ishin dy:

* Mungesa e studimeve për koston reale/për student;

* Mungesa e studimeve për zhvillimin rajonal (çfarë nevojash ka ky zhvillim).

Krahasuar me strategjinë SKALA 2008-2013, baza studimore, dokumentative mbi të cilat

u ngrit kjo reformë është shumë më e plotë dhe e pasur. Për më tepër, ka një ruajtje të

vijimësisë logjike të dokumenteve që janë hartuar më parë. Megjithatë, një mungesë në të

dy strategjitë mbetet mungesa e studimit të kostos reale dinamike për një student.

110

Dukshëm ka një qasje më analitike dhe më të afër me studimet në fushën e arsimit të larë,

por është herët për t’u vlerësuar apo matur (sepse reforma ende nuk ka filluar të zbatohet

në formën e saj të plotë) qartësia në perceptimin e misionit dhe vizionit të universitetit.

Është shumë e rëndësishme të vlerësohet kjo reformë vetëm pasi të jenë zbatuar të gjitha

hallkat e saj, për të parë në cilat elementë ajo do jetë e suksesshme dhe në cilat jo.

Për pyetjen tjetër se në lidhje me balancën dhe ndarjen e pushteteve brenda IAL-ve, cili

model Evropian i frymëzoi, përgjigjja e kandidatëve qe - modeli anglez.

Për këtë pyetje, të intervistuarit u përgjigjën që modeli kryesor për ndarjen e pushteteve

ishte ai anglez, sipas reformës së viteve 80-të në Angli për ekzistencën e dy strukturave

paralele, asaj akademike dhe asaj menaxheriale, ku njëra propozon dhe tjetra miraton dhe

sigurisht, duke zbatuar parimin e “check and balance” dhe duke e konsideruar një

bashkëpunim ndihmës nëpërmjet rritjes së profesionalizimit në të dy drejtime.

Reforma e re në fushën e ndarjes së pushteteve brenda institucioneve ende nuk ka filluar

të zbatohet plotësisht. Si rrjedhim, ende nuk mund të deduktohet një analizë mbi suksesin

apo mossuksesin e kësaj ndarje të re të pushteteve.

Pyetja e gjashtë në vijim i rikthehet sërish studimit të tregut mbi mundësinë e realizimit të

një studimi paraprak për të përcaktuar zonat prioritare të arsimit të lartë. Përgjigjja e të

intervistuarve qe gati unanime: Qeveria Shqiptare deri më atëherë nuk kishte bërë asnjë

studim tregu për të përcaktuar prioritete mbi të cilat do të ngriheshin reformat jo vetëm në

arsim, por edhe në fushat e tjera të jetës. Kjo mangësi në realitet ishte e trashëguar dhe dilte

jashtë kompetencave që kishte një grup reforme. Si objektiv orientues ky grup reforme u

udhëhoq nga Manuali i Fraskatit

Për pyetjen e shtatë në lidhje me financimin e kërkimit shkencor nëse ka qenë një model i

suksesshëm në botë, të intervistuarit u mbështetën tek i njëjti model, që qe ai anglez, i cili

kthente më shumë produkte në raport me investimin e bërë. Ndërkohë që, krahasuar me

111

modelin gjerman, ku përfitimet të llogaritura me paratë e hedhura në treg janë shumë më

pak, zgjedhja ishte e diktuar drejt një modeli, i cili kishte kthim më të mirë të investimit.

Dhënia e fondeve nëpërmjet një agjencie do të centralizojë burimin dhe njëkohësisht do të

hapi rrugën për gjetjen e fondeve alternative, shqetësimi i vetëm nga të intervistuarit mbetej

çështja e integritetit të këtij bordi kërkimi. Mënyra e dhënies së fondeve për kërkimin

shkencor është një mënyrë krejt e re e pa eksperimentuar më parë, kështu që do të duhej të

pritet realizimi i plotë i kësaj reforme për të parë suksesin apo dështimin e saj.

Për pyetjen e tetë në se mendonin që një sukses i tillë mbi kërkimin shkencor, siç ka qenë

rasti i Anglisë, do të përsëritej edhe në Shqipëri, të intervistuarit ishin optimist. Por, ajo që

sugjerohej në këtë rast, ishte rëndësia që i duhej dhënë të kuptuarit të strukturës së re të

financimit të kërkimit shkencor, për të zgjuar nga “gjumi letargjik” dhe vënë në lëvizje një

klasë akademike, e cila në sajë të bashkëpunimit dhe krijimit të ideve mund të përfitojë

programe nxitëse të mira për kërkimin shkencor.

Pyetjes së nëntë në lidhje me kurrikulat dhe mundësisë që kanë pasur ky grup për t’i riparë

në këtë reformë, të intervistuarit i janë përgjigjur në varësi të pozicionit që kishte gjithsecili

në grup.

Të intervistuarit më aktivë në këtë pjesë kanë komentuar se qëllimi i kësaj reforme ishte

strukturimi më i mirë i kurrikulave, ku të ketë një ngjashmëri deri në masën 70% ndërmjet

fushave, p.sh rasti i disiplinës së biologjisë, ajo duhet të ketë në bazë lëndë të njëjta si

program, pavarësisht se ku ofrohet në Tiranë, Gjirokastër apo Elbasan, dhe ndërkohë 20%

e programeve mund të ndryshohen çdo vit pa pasur nevojë të rimiratohen nga e para. Një

nga elementët që u diskutua dhe u mbrojt ishte fakti se nuk do të lejoheshin më studime

part-time për programet që janë pjesë e profesioneve të rregulluara me ligj. Pavarësisht se

u bënë përmirësime, pjesa e mësimdhënies dhe mësimxënies në këtë reformë nuk pati

vëmendjen e duhur edhe nga institucionet e arsimit të lartë që u përfshinë në dëgjesat

publike.

Në lidhje me dy pyetjet e fundit mbi perceptimin që kishin të intervistuarit mbi suksesin e

112

kësaj reforme në pjesë të veçanta të saj, si dhe dyshimet që ata kishin, përgjigjet qenë

inkurajuese. Nëse kjo reformë do të kuptohej siç duhej, dhe do të mbështetej në kohë nga

një ekspertizë e mirë juridike në hartimin e akteve nënligjore, do të ishte një histori suksesi.

Ngritja e IALLPP-ve, forcimi i tyre garanton premisat që institucionet e arsimit të lartë të

mos jenë vetëm institucione të mira mësimdhënëse, pra të rrisin performancën e tyre në

këtë drejtim, por edhe institucione që të bëjnë kërkim shkencor të mirëfilltë.

Dyshimet e të intervistuarve lidhen me disa elementë të përmendur më poshtë:

* Vullneti që do ketë qeveria në rritjen e financimit të arsimit të lartë;

* Vullneti për të përfunduar reformën, duke përmbyllur bazën ligjore;

* Vullneti që do të kenë institucionet e arsimit të lartë për t’u përfshirë dhe përqafuar

ndryshimin;

Vullneti për të kuptuar dhe zbatuar brenda katër vjeçarit të parë krijimin (kthimin) e

IAL-ve në Institucionet e Arsimit të Lartë Publike të Pavarura.

113

KAPITULLI V: PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

5.1 Përfundime në lidhje me objektivat e punimit

Në këtë kapitull paraqiten përfundimet e studimit si dhe rekomandimet për studime të

mëtejshme në ardhmen.

Më poshtë pasqyrohen përfundimet në përputhje me objektivat e studimit:

Objektivi i parë i këtij studimi ishte përcaktimi i rolit që ka misioni dhe vizioni i

universitetit në zhvillimin e arsimit të lartë në Shqipëri.

Të kuptuarit e këtij misioni dhe vizioni që ka universiteti në zhvillimin e arsimit të lartë në

Shqipëri, ishte një proces jo i thjeshtë, sepse është studiuar pak, për të mos thënë aspak, në

lidhje me filozofinë e arsimit të lartë Shqiptar dhe rolit që ai duhet të ketë në shoqëri.

Studimet më të hershme kanë qenë ato të studiuesve të huaj, siç përmendet gjerësisht në

kapitullin teorik të këtij punimi, ndërkohë që studime të mëvonshme kanë zbritur deri në

nivel institucional mbi misionin që duhet të ketë një institucion i caktuar dhe si përkthehet

ky në universitet.

Hulumtimi i parë sigurisht në rastin Shqiptar ishin reformat: Strategjitë dhe ligjet e hartuara,

aktet nënligjore, diskutimet e komisioneve parlamentare dhe anëtarëve të grupeve të

reformave që nga viti 1992 deri në 2015. Kjo analizë literature nuk u fokusua vetëm te të

dhënat e gjetura, por u pa edhe një shpeshtësi ndryshimesh, duke vlerësuar se sa më e

madhe frekuenca e ndryshimeve aq më shumë ishte fokusi në një analizë më të thelluar të

misionit të arsimit të lartë.

Për arritjet në këtë pikë, siç vërehen edhe nga grafiku nr.6, vitet 1992, 1994 dhe viti 1999

nuk shënuan një datë të rëndësishme në raport me investimin në qartësinë e misionit dhe

vizionit të universitetit në Shqipëri. Ndërkohë që pikë kthese, po sipas grafikut, ishte

pikërisht viti 2007, ku kemi një qartësim më të madh mbi misionin dhe vizionin që ka

114

universiteti, kjo e lidhur ngushtë edhe me Marrëveshjen e Bolonjës dhe ndryshimet që pati

legjislacioni dhe struktura e arsimit të lartë pas zbatimit të saj gjatë viteve 2005-2006.

Grafiku nr. 6

Ky qartësim i rolit që kishte universiteti erdhi si pasojë e një presioni nga lart-poshtë (top-

down). Pavarësisht se Marrëveshja e Bolonjës, siç përmendet edhe në kapitullin e tretë të

këtij punimi, nuk ishte një marrëveshje imponuese, zgjedhja për t’u bërë pjesë e saj ishte

një hap për ta parë Shqipërinë gjithmonë e më afër BE-së.

Specifikimi mbi rolin që kishte universiteti, në raport me angazhimin e Shqipërisë në

projekte evropiane, qe një hap pozitiv dhe inkurajues (shih tabelën nr. 4)

Ndërkohë në vitet 2007-2008 dhe 2008-2009 rritja e masivizimit të pakontrolluar në

arsimin e lartë ra nga 5% në 3 % . Këtë fenomen e shohim të lidhur edhe me një vëmendje

më të madhe që mori politikisht arsimi i lartë si rezultat i daljes së ligjit të arsimit të lartë

të vitit 2007 si dhe botimit të strategjisë për arsimin e lartë të vitit 2008 SKALA.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1992 1994 1999 2007 2015

Ndryshimet në Legjislacionin e Arsimit të Lartë

115

Në një vështrim të përgjithshëm, ka pasur sukses vetëm ngritja e nivelit të vetëdijes mbi

rolin që duhet të ketë universiteti si pjesë kryesore e arsimit të lartë në Shqipëri me periudha

të veçanta, por palët e interesuara (në këtë rast edhe vetë universiteti si burim kërkimor dhe

studimor) kanë lëvizur pak në drejtim të intensifikimit të hulumtimeve, demonstrimit të

projekteve, si dhe intensifikimit të përpjekjeve për qartësimin e vetë rolit që ka universiteti

në shoqërinë shqiptare.

Objektivi i dytë synoi të paraqesë një analizë të vetën të problematikave që ka sjellë mos

pasja e një misioni dhe vizioni të qartë, e parë kjo në raport me atë çka prodhohet nga

universiteti si në raport me programet e studimit, studentët, kërkimin shkencor etj.

Analiza e literaturës për këtë objektiv ka çuar në pasjen e një konfuzioni (i cili lidhej edhe

me gjendjen social-politike të Shqipërisë) mbi misionin dhe vizionin që duhej të kishte

arsimi i lartë. Konkretisht, mungesa e misionit dhe vizionit që duhet të kishte universiteti

gjatë viteve 1992, 1994 e deri në vitin 1999 çoi në:

* Ndryshimin e statusit, si vendim politik, të universiteteve të rretheve nga institute

në universitete. Raste të tilla qenë ato të Universitetit të Vlorës, universitetit të

Shkodrës, atij të Gjirokastrës e më tej;

* Zhdukjen e identiteti të këtyre institucioneve si pasojë e përfshirjes së tyre brenda

të njëjtit standard, atij “universitar”, pa bërë një vlerësim paraprak mbi nevojat që

kishte një vendim i tillë. Një cilësim i tillë edhe nga kërkimi rezulton të ketë pasur

një ndikim negativ afatgjatë edhe në vitet që do të vijonin, duke shkaktuar një

konfuzion mbi misionin dhe vizionin që duhet të kishte universiteti (institucioni) në

këto rajone.

* Fillesat e masivizimit, pranimeve duke ulur pragun e kritereve në fusha të veçanta.

Mos pasja e një misioni dhe vizioni të qartë, çoi në thyerjen e mitit të gjithëpranuar

deri më atëherë që arsimi i lartë ishte vetëm për elitat, çka solli një dinamikë më të

madhe në universitete, por çoi edhe në fillesat e pranimeve duke ulur kufirin e

kritereve për fusha specifike, ku numri i studentëve ishte më i ulët se kuotat e ofruara.

116

Për periudhën e dytë të zhvillimeve në fushën e arsimit të lartë

Moskonsiderimi i misionit dhe vizionit në fushën e arsimit të lartë, si për shembull,

mungesa e studimeve apo kërkimeve mbi efektet që pati reforma e liberalizimit të arsimit

të lartë privat nga viti 2004 e me tej, çoi në:

* Rritjen e pa kontrolluar të numrit të studentëve që u ulën në auditorë gjatë vitit

2009-2010 krahasuar me vetëm një vit më parë 2008 -2009;

* Rritjen e pa kontrolluar të institucioneve të arsimit të lartë privat pa një kriter cilësie;

* Numri i madh i IAL-ve në raport me numrin e popullsisë (për 1000 banorë);

* Numri i madh i programeve të ofruara dhe të pa orientuara sipas nevojave të tregut;

* Rritja e pakontrolluar e sistemit me kohë të pjesshme të studimeve;

Analiza e përgjigjeve për pyetjet e grupimit të parë të intervistave me personat kyç na tregoi

pikërisht mospasjen e një misioni dhe vizioni të qartë në fushën e arsimit të lartë në:

* Mungesën e një studimi tregu gjatë periudhës së hartimit të ligjit për arsimin e lartë

9741 të vitit 2007 dhe strategjisë për arsimin e lartë SKALA 2008 -2013 mbi

prioritetet që ka vendi për zhvillimin e arsimit të lartë;

* Mungesën e studimeve për rritjen e numrit të studentëve aty ku ishte e nevojshme

për zhvillim programesh dhe kapacitetesh;

* Mungesën e një studimi mbi nevojat e zhvillimit të programeve të veçanta sipas

zhvillimit ekonomik të vendit dhe strategjisë që kishte qeveria.

Këto faktorë kishin çuar në një perceptim të gabuar të misionit dhe vizionit të universitetit,

sikundër ai do të mund të ofronte vetëm specialistë pa një orientim të qartë se ku këta

117

specialistë, studiues apo shkencëtarë të ardhshëm do të punësoheshin në të ardhmen.

Përpjekja e grupit të fundit 2014-2022 të reformës, në këtë kuptim, është për t’u

përshëndetur, sepse gama e dokumentacionit, përfshirja publike, literatura e marrë në

konsideratë është më e plotë, pavarësisht se në të dyja rastet askush nuk bëri një studim të

politikave të mëparshme për të parë se ku ishin pjesët që u dështua dhe cilat ishin ato që

funksionuan. Rasti i reformës së financimit është rasti më konkret, ku apriori u mendua se

reforma e financimit e hartuar në 2010 nuk do të funksiononte, pavarësisht se ishte ngritur

mbi të njëjtën filozofi, ndërkohë që u ndoq një mënyrë tjetër e dhënies së fondeve nëpërmjet

një institucioni të mirë strukturuar siç është AKF (Agjencia Kombëtare e Financimit).

Pavarësisht se është ende herët për të gjykuar suksesin apo mossuksesin e reformës së re,

sepse ende nuk janë zbardhur të gjitha aktet nënligjore, paçka se kanë kaluar gati dy vite

nga dalja e ligjit, mbetet ende shqetësuese mungesa e vëmendjes ndaj studimeve mbi

reformat paraardhëse, tregun e punës, nivelin ekonomik të familjeve shqiptare për të

përcaktuar më qartë reformën e financimit të arsimit të lartë.

Së treti, kërkimi pati si qëllim të analizojë rezultatet e studimeve të kërkuesve shqiptarë

dhe atyre të huaj lidhur me misionin dhe vizionin e arsimit të lartë të vendeve pas totalitare

dhe si ka ndryshuar ai.

Studimet në fushën e misionit dhe vizionit të arsimit të lartë nuk kanë qenë domethënëse

në Shqipëri, studime, apo më qartësisht ese, monografi, tema doktorature që prekin fokusin

e misionit dhe vizionit të arsimit të lartë janë bërë të dukshme pas zbatimit të Marrëveshjes

së Bolonjës në Shqipëri, të ardhur më tepër si një presion “Top – Down”, se sa si një nevojë

e vetë studiuesve shqiptar për të studiuar se çfarë misioni dhe vizioni duhet të kishte arsimi

i lartë pas përfundimit të sistemit totalitar.

Ndërkohë që në vendet që kanë dalë nga sistemi totalitar, si Rumania, Bullgaria, apo edhe

118

vendet e ish Jugosllavisë, ka një reflektim më të madh në këtë drejtim. Pavarësisht se edhe

në këto vende që, siç shprehet edhe Vukasoviç apo Tomusk, janë konsideruar gjithmonë si

periferia e Evropës dhe roli i tyre ka qenë më shumë si pësues, se sa si udhëheqës në

reformat e mëdha të arsimit të lartë, ka pasur një investim më të madh për të ndalur dhe

reflektuar mbi rrugën që do të zgjidhej në arsimin e lartë, çfarë misioni dhe vizioni do

kishin universitet, çfarë do të synonin të krijonin, cili do të ishte roli i universiteti në treg,

si është transformuar ai me transformimet e mëdha ekonomike dhe politike në këto vende.

Në këtë kuadër, ky punim përveç pjesës historike, në të cilën përshkruan dhe tregon

konkretisht se si ka ndikuar mungesa e misionit dhe vizionit të arsimit të lartë dhe pasojat

që kjo e fundit ka sjellë, pati për qëllim dhe të ndërgjegjësojë studiuesit, politikëbërësit,

specialistët e hartimit të reformave dhe ligjeve, që mungesa e një reflektimi të bazuar

shkencërisht sjell në vazhdim një konfuzion dhe çon në mossukses të reformave që në letër

duken të suksesshme.

Në lidhje me hipotezën e ngritur në fillim të këtij punimi, rezultatet që kemi marrë në

testimin empirik të implikimeve në kapitullin e katërt të këtij punimi, dalin pozitive, që do

të thotë se vërtetohen empirikisht parashikimet teorike të dhëna nga këto implikime.

Pikërisht, nga krahasimi i misionit dhe vizionit të universitetit në Republikën e Shqipërisë

gjatë viteve 1992-2015, shkalla e qartësisë së tyre është aq më e madhe, sa më e madhe

është shkalla e hartimit të politikave dhe e studimeve për zhvillimin e arsimit të lartë.

Kjo do të thotë që studimi ynë është i legjitimuar që t’i propozojëbashkësisë shkencore që të konsiderohet ky shpjegim i dhënë nga

hipoteza si i pranueshëm.

119

5.2 Reflektimet përfundimtare

Ne jetojmë në një botë që duket të dëshmojë triumfin e demokracisë, lirisë dhe

bashkëpunimit, një botë të hapur, një botë të komunikimit dhe ndërveprimit të

vazhdueshëm, një botë, lëvizja e përhershme e të cilës nuk mund të ndalet dhe ku izolimi

do të nënkuptonte një formë të vetëvrasjes kolektive.

Megjithatë, kjo botë nuk është ende gati për globalizim. Nëse duam të kuptojmë se cili do

të ishte momenti i duhur për t'u kthyer në misionin e vizionin e ardhshëm të Universitetit,

duhet të kuptojmë se është momenti kur universiteti duhet të gjejë në vetvete burimet e

nevojshme për t'i dhënë një impuls të ri botës që jetojmë.

Specialistët të cilët ne edukojmë sot, do të jenë aktivë deri në vitet 2050-2060, kështu që

kapaciteti i tyre pro aktiv është një komponent i domosdoshëm në këtë proces. Në këtë

kuptim, adoptimi i një strategjie zhvillimore kërkon disa sqarime paraprake lidhur me

parashikimet: kuadri i përgjithshëm i evolucionit të shoqërisë, parashikimi i raportit të

kërkesës dhe ofertës së vlerësimit të tregut ku operohet, vlerësimit të potencialit njerëzor

dhe burimeve materiale.

Brezat e mëparshëm kanë lënë shumë pyetje pa përgjigje. Përgjigjet padyshim do të jenë

të ndryshme nga ato që do të ishim përgjigjur ne, pasi bota në të cilën ato jetonin ishte

ndryshe. Ne kërkuam përgjigje për atë që shpresonim të ishim një botë sigurie. E vetmja

gjë që ne e dimë me siguri sot, është se kjo botë do të jetë një botë e paqartësive dhe se

përgjigjet për pyetjet do të ndryshojnë më shpejt se sa ne mund të kishim imagjinuar.

Profesorët, hulumtuesit dhe të diplomuarit universitarë janë, sot, masa e së ardhmes.

Kështu, Universiteti mund të konsiderohet si një partner thelbësor në përpjekjen e formimit

të së ardhmes, ku reflektimi i së ardhmes të bëhet nëpërmjet studimit dhe kërkimit të

përhershëm të përgjigjeve.

120

Shtojca nr.1

PERMBLEDHJE E LEGJISLACIONIT TE ARSIMIT TE LARTE NE SHQIPERI 1992-

2016

Vendim KM nr.148, date 4.05.1992. Per kompetencat e dhenies se te drejtes se studimitne Shkollat e Larta.- Fletorja Zyrtare 2, Maj 1992, f.98; 5 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit.

Vendim KM nr.360, date 10.08.1992. Per pershpejtimin e proceseve te riorganizimit teshkollave te larta dhe te kerkimeve shkencore.- Fletorja Zyrtare 5, Shtator 1992, f.265; 2pika.Propozuar nga Keshilli i Ministrave.

Ligj nr.7810, date 6.04.1994. Per arsimin e larte ne Republiken e Shqiperise.- FletorjaZyrtare 5, Maj 1994, f.249; 46 nene.Propozuar nga Keshilli i Ministrave.

Ligj nr.7964, date 19.07.1995. Per disa shtesa e ndryshime ne ligjin nr.7810, date 6.4.1994“Per arsimin e larte ne Republiken e Shqiperise”.- Fletorja Zyrtare 17, Gusht 1995, f.727;3 nene. Propozuar nga Keshilli i Ministrave.

Ligj nr.7967, date 20.07.1995. Per disa ndryshime ne ligjin nr.7810, date 6.4.1994 “PerArsimin e larte ne Republiken e Shqiperise”.- Fletorja Zyrtare 17, Gusht 1995, f.734; 2nene.Propozuar nga Komisioni i Arsimit, Shkences, Ceshtjeve Sociale dhe Sherbimeve Publike.

Vendim KM nr.332, date 13.05.1996. Per pranimet ne shkollat e larta ne vitin shkollor1996- 1997.- Fletorja Zyrtare 17, Qershor 1996, f.636; 9 pika.Propozuar nga Kryetari i Keshillit te Ministrave.

Vendim KM nr.414, date 10.06.1996. Per një ndryshim ne vendimin e Keshillit teMinistrave nr.332, date 13.5.1996 “Per pranimet ne shkollat e larta ne vitin shkollor 1996-1997”.- Fletorja Zyrtare 18, Qershor 1996, f.670; 2 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit.

Vendim KM nr.501, date 5.08.1996. Per pranimet ne shkollat e larta ne vitin shkollor1996-97 te kandidateve shqiptare nga trevat jashtë kufijve te vendit.- Fletorja Zyrtare 21,Gusht 1996, f.789; 2 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit te Larte dhe Kerkimeve Shkencore.

Vendim KM nr.359, date 10.09.1997. Per modalitetet e pranimit te punonjesve mesimoredhe shkencore te jashtem ne shkollat e larta.- Fletorja Zyrtare 15, Tetor 1997, f.397; 6 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkences.

121

Ligj nr.8461, date 25.02.1999. Per arsimin e larte ne Republiken e Shqiperise.- FletorjaZyrtare 9, Mars 1999, f.273; 46 nene. Propozuar nga Keshilli i Ministrave.

Shfuqizohet ligji nr.7810, date 6.4.1994 “Per Arsimin e Larte ne Republiken e Shqiperise”,me ndryshimet e tij, si dhe dispozitat e tjera ligjore dhe aktet nenligjore, qe lidhen mearsimin e larte e qe jane ne kundershtim me kete ligj.

Vendim KM nr.87, date 18.02.1999. Per miratimin e “Marreveshjes ndermjet Qeverise seRepublikes se Shqiperise dhe Qeverise se Republikes Federale te Gjermanise per shtesene fondit grant prej 2 450 000 DM per vazhdimin e projektit “Mbeshtetje e UniversitetitBujqesor te Tiranes””.- Fletorja Zyrtare 15, Prill 1999, f.444; 4 pika.

Propozuar nga Ministria e Bashkepunimit Ekonomik dhe Tregtisë dhe Ministria e Arsimitdhe Shkences.

Vendim KM nr.85, date 18.02.1999. Per miratimin e marreveshjes ndermjet Qeverise seRepublikes te Shqiperise dhe Qeverise se Republikes Federale te Gjermanise per projektin“Fond per studime dhe specialiste”, me nje fond grant prej 800 000 DM.- Fletorja Zyrtare14, Prill 1999, f.416; 4 pika. Propozuar nga Ministria e Bashkepunimit Ekonomik dheTregtisë.

4 8 Tregues tematik

Vendim KM nr.303, date 1.07.1999. Per krijimin e sistemit te akreditimit ne arsimin elarte.- Fletorja Zyrtare 24, Shtator 1999, f.893; 12 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.529, date 16.11.1999. Per disa shtesa dhe ndryshime ne vendimin eKeshillit te Ministrave nr.357, date 28.7.1999 “Per pranimet ne shkollat e larta, ne vitinshkollor 1999- 2000, ne sistemin me shkeputje nga puna”.- Fletorja Zyrtare 35, Dhjetor1999, f.1369; 4 pika. Propozuar nga Ministria Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.145, date 31.03.2000. Per riorganizimin e Qendrave Studentore.- FletorjaZyrtare 8, Prill 2000, f.331; 7 pika.Propozuar nga Ministri i Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.513, date 21.09.2000. Per detyrimin e mjekeve, qe duan te specializohen.-Fletorja Zyrtare 32, Tetor 2000, f.1597; 3 pika.Propozuar nga Ministri i Shendetesise; Ministri i Arsimit dhe Shkences.

Arsimi pasuniversitar

Vendim KM nr.180, date 9.05.1992. Per disa ndryshime ne vendimin e Keshillit teMinistrave nr.379, date 8.9.1987 “Per kualifikimin shkencor pasuniversitar per marrjen egradave dhe te titujve shkencore”.- Fletorja Zyrtare 3, Korrik 1992, f.169; 4 pika.Propozuar nga Komisioni i Larte i Atestimit.

Vendim KM nr.351, date 30.06.1993. Per kualifikimin shkencor pasuniversitar dheklasifikimin e punonjesve pedagogjike e kerkimore.- Fletorja Zyrtare 11, Tetor 1993, f.703;7 pika.

122

Propozuar nga Komiteti i Shkences dhe Teknologjise; Ministria e Arsimit.

Vendim KM nr.538, date 8.11.1993. Per nje ndryshim ne vendimin e Keshillit teMinistrave nr.351, date 30.6.1993 “Per kualifikimin shkencor pasuniversitar dheklasifikimin e punonjesve pedagogjike e kerkimore”.- Fletorja Zyrtare 14, Dhjetor 1993,f.888Propozuar nga Komisioni i Kualifikimit Shkencor.

Vendim KM nr.177, date 25.04.1994. Per disa ndryshime ne vendimin e Keshillit teMinistrave nr.351, date 30.6.1993 “Per kualifikimin shkencor pasuniversitar dheklasifikimin e punonjesve pedagogjike e kerkimore”.- Fletorja Zyrtare 16, Nentor 1994,f.740; 4 pika.Propozuar nga Komisioni i Kualifikimit Shkencor.

Vendim KM nr.495, date 18.09.1995. Per nje ndryshim ne vendimin e Keshillit teMinistrave nr.351,

Legjislacioni Shqiptar 1991-2000 date 30.6.1993 “Per kualifikimin shkencorpasuniversitar dhe klasifikimin e punonjesve pedagogjike e kerkimore”,ndryshuar mevendimin nr.177, date 25.4.1995.- Fletorja Zyrtare 3, Mars 1996, f.98Propozuar nga Komiteti i Shkences dhe Teknologjisë.

Vendim KM nr.645, date 20.11.1995. Per nje shtese ne vendimin e Keshillit te Ministravenr.351, date 30.6.1993 “Per kualifikimin shkencor pasuniversitar dhe klasifikimin epunonjesve pedagogjike e kerkimore”, ndryshuar me vendimin nr.177, date 25.4.1994.-Fletorja Zyrtare 3, Mars 1996, f.121

Propozuar nga Komiteti i Shkences dhe Teknologjise.

Vendim KM nr.786, date 17.12.1998. Per kualifikimin shkencor, pasuniversitar dhe perklasifikimin e punonjesve, pedagogjike e kerkimore.- Fletorja Zyrtare Ekstra, Mars 2000,f.11; 5 pika. Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.204, date 22.04.1999. Per shperblimin e udheheqesit shkencor tedisertacionit dhe te anetareve te komisionit te kualifikimit shkencor.- Fletorja ZyrtareEkstra, Gusht 2000, f.164; 5 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.13, date 13.01.2000. Per hapjen e shkolles pasuniversitare te administrimbiznesit .- Fletorja Zyrtare 5, Mars 2000, f.146; 3 pika.Propozuar nga Ministri i Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.588, date 2.11.2000. Per hapjen e shkollave pasuniversitare praneUniversitetit te Tiranes, Universitetit Politeknik, Universitetit Bujqesor dhe Akademise seEdukimit Fizik dhe Sporteve.- Fletorja Zyrtare 36, Nentor 2000, f.1765; 6 pika.Propozuar nga Mninistri i Arsimit dhe i Shkences.

Arsimi privat

Vendim KM nr.560, date 26.08.1996. Per dhenie leje per funksionimin e institucioneve

123

arsimore private.- Fletorja Zyrtare 23, Shtator 1996, f.848; 3 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Sporteve.

Vendim KM nr.248, date 28.05.1999. Per kriteret dhe procedurat e dhenies se lejes perfunksionimin e institucioneve arsimore jopublike dhe te institucioneve arsimore plotesuesejopublike, ku zhvillohen lende fetare ose ku mesimi zhvillohet edhe ne gjuhe te huaj.-Fletorja Zyrtare 22, Korrik 1999, f.782; 10 pika.

Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.652, date 29.12.1999. Per dhenien e lejes se funksionimit te institucionitarsimor jopublik.- Fletorja Zyrtare 36, Dhjetor 1999, f.1453; 2 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkences.

Vendim KM nr.653, date 29.12.1999. Per dhenien e lejes se funksionimit te institucionitarsimor jopublik.- Fletorja Zyrtare 36, Dhjetor 1999, f.1454; 2 pika.Propozuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkences.

Ligj nr.9741 date 21.5.2007 Per arsimin e larte ne Republiken e Shqiperise 171ndryshuar me:- ligjin nr.9832, date 12.11.2007- vendim te Gjykates Kushtetuese nr.9, date 19.3.2008 - ligjin nr.10 307, date 22.7.201

Ligj nr.8834 date 22.11.2001 Per ratifikimin e “Konventes per njohjen e kualifikimeve tearsimit telarte ne Europe” (Lisbone, 1997)

Vendim i KM nr.327, date 17.5.2001 Per miratimin e marreveshjes ndermjet qeveriseshqiptare dhe qeverise maqedonase per bashkepunimin ne fushen e arsimit dhe shkences

Ligj nr.9756, date 18.6.2007 Per ratifikimin e “Programit per bashkepunimin ne fushene arsimit,shkences dhe kultures ndermjet Keshillit te Ministrave te Republikes se Shqiperise dheqeverise se Republikes se Bullgarise per periudhen 2007-2009”

Vendim i KM vendim te KM nr.596, date 22.9.2005. Per miratimin e kuotave tepranimeve ne universitetet dhe shkollat e larta per vitin akademik 2005-2006, ne sisteminme kohe te plote, si dhe per percaktimin e tarifave te shkollimit per kete vit akademik 232ndryshuar me: nr.560, date 12.8.2005

Vendim i KM, nr.28, date 24.1.2007 Per perberjen e Keshillit te Arsimit te Larte dheShkences 242 ndryshuar me:- vendim te KM nr.1248, date 11.12.2009

Vendim i KM nr.467, date 18.7.2007 Per percaktimin e kritereve dhe te procedurave perkualifikimin,shkencor e pedagogjik, te personelit akademik 243 ndryshuar me:

124

-vendim te KM nr.91, date 10.2.2010

Vendim i KM nr.824, date 5.12.2007 Per krijimin e disa njesive kryesore, fakultete neUniversitetin Politeknikte Tiranes ndryshuar me: -vendim te KM nr.345, date 8.4.2009

Vendim i KM nr.864, date 5.12.2007 Per hapjen e programeve te studimeve te doktoratesne institucionetpublike te arsimit te larte dhe percaktimin e kushteve, qe duhet teplotesoje studenti per marrjen e diplomes per graden shkencore “doktor” , ndryshuar me:-vendim te KM nr.877, date 18.6.2008;-vendim te KM nr.103, date 17.2.2010

Vendim i KM nr.259, date 27.2.2008 Per licencimin e institucionit privat te arsimit telarte “Shkolla e Larte Amerikane e Tiranes”Vendim i KM nr.281, date 12.3.2008 Per licencimin e institucionit privat te arsimit te

larte “Shkolla e Larte “Epoka””Vendim i KM nr.466, date 16.4.2008 Per licencimin e

institucionit privat te arsimit te larte “ISSAT” 255

Vendim i KM nr.503, date 16.4.2008 Per krijimin e Agjencise Kombetare te Pranimeve

ne institucionet e arsimit te larte

Vendim i KM nr.633, date 23.5.2008 Per funksionimin, te drejtat dhe detyrat e

Komisionit te Vleresimit te Titujve Akademike

Vendim i KM nr.828, date 4.6.2008 Per miratimin e rregullores “Per ushtrimin e

veprimtarise se Keshillit te arsimit te larte dhe Shkences”

Vendim i KM nr.830, date4.6.2008 Per licencimin e “NEHEMIA” institucionit privat te

arsimit te larte “Shkolla e larte”

Vendim i KM nr.875, date 18.6.2008 Per percaktimin e te drejtave e te detyrave dhe per

proceduren e perzgjedhjes e te emerimit te kancelarit te institucioneve publike te arsimit te

larte

Vendim i KM nr.1037, date 2.7.2008 Per kuotat e pranimit dhe tarifat e shkollimit neinstitucionet publike tearsimit te larte, per ciklin e pare te studimeve me kohe te plote, per vitin akademik 2008-2009

Vendim i KM nr.1133, date 5.8.2008 Per licencimin e institucionit te arsimit te larte,privat “Shkolla e Larte Nena Mbretereshe, Geraldine”

Vendim i KM nr.1288, date 24.9.2008 Per hapjen e programeve te studimit, master i

125

nivelit te pare ne mesuesi, per ciklin e larte te arsimit baze, prane universitetit “EqremCabej”, Gjirokaster, ne vitin akademik 2008-2009

Vendim i KM nr.1289, date 24.9.2008 Per hapjen e programeve te studimit, master inivelit te pare ne mesuesi, per ciklin e larte te arsimit baze, prane universitetit “Fan S.Noli”,Korce,ne vitin akademik 2008-2009

Vendim i KMnr.1290, date 24.9.2008 Per hapjen e programeve te studimit, master inivelit te pare ne mesuesi, per ciklin e larte te arsimit baze, prane universitetit “AleksanderXhuvani”, Elbasan, ne vitin akademik 2008-2009

Vendim i KMnr.1509, date 30.7.2008 Per miratimin e strategjise kombetare per arsimine larte, 2008-2013

Vendim i KM nr.1549, date 19.11.2008 Per kuotat e pranimit ne institucionet publike tearsimit te larte dhe tarifat e shkollimit per studimet e ciklit te pare, me kohe te pjesshme,per vitin akademik 2008-2009

Vendim i KM nr.23, date 14.1.2009 Per hapjen e programeve te studimit, master i nivelitte pare, dhe miratimin e kuotave te pranimit e te tarifes se shkollimit per keto programe, neUniversitetin e Tiranes, ne vitin akademik 2008-2009

Vendim i KM nr.29, date 14.1.2009 Per hapjen e programeve te studimit, master i nivelitte dyte, dhe per miratimin e kuotave te pranimit e te tarifes se shkollimit per keto programe,ne Universitetin e Tiranes, fakulteti i ekonomise, per vitin akademik 2008-2009

Vendim i KM nr.74, date 21.1.2009 Per hapjen e programeve te reja te studimit, te ciklitte dyte, ne shkollen e larte universitare private “Universiteti Europian i Tiranes”

Vendim i KM nr.92, date 27.1.2009 Per kalimin e pergjegjesise se administrimit tekinoklubit “Studenti” nga “Trajtimi i studenteve, nr.1”, sh.a., Tirane, Universitetit teTiranes, per fakultetin e drejtesise

Vendim i KM nr.96, date 27.1.2009 Per hapjen e programeve te studimit, te ciklit te dytene shkollen e larte universitare private “Universiteti “Marin Barleti””

Vendim i KM nr.97, date 27.1.2009 Per hapjen e programit te studimit “Master i nivelitte pare”, per percaktimin e kuotave te pranimit e te tarifes se shkollimit ne kete programstudimi, ne universitetin “Fan S. Noli”, Korce, ne vitin akademik 2008-2009

Vendim i KM nr.135, date 11.2.2009 Per mbylljen e Akademise se Policise “ArbenZylyftari” dhe riorganizimin e arsimimit policor si pjese perberese e Drejtorise sePergjithshme te Policise se Shtetit.

Vendim i KM nr.176, date 19.2.2009 Per hapjen e programit te studimit “Master i nivelitte pare”, per percaktimin e kuotave te pranimit e te tarifes se shkollimit ne kete programstudimi, ne universitetin “Ismail Qemali”, Vlore, ne vitin akademik 2008-2009

Vendim i KM nr.279, date 12.3.2009 Per dhenien e lejes per hapjen e shkolles private te

126

arsimit te larte, “Pavaresia”

Vendim i KM nr.331, date 25.3.2009 Per ndarjen ne nivele, brenda kategorive, tepersonelit akademik, ne institucionet e arsimit te larte, emertimin e renditjen e tyre, si dhekriteretdhe kualifikimet per secilin vend pune

Vendim i KM nr.516, date 13.5.2009 Per disa ndryshime ne vendimin nr.220, date6.3.2009 te Keshillit te Ministrave “Per percaktimin e numrit te punonjesve mesimore, mekontrate te perkohshme, per periudhen janar-qershor 2009, per Ministrine e Arsimit dheShkences”

Vendim i KM nr.564, date 28.5.2009 Perhapjen e programeve te reja te studimit “Masteri nivelit te dyte”, prane shkolles se larte universitare, private “Universiteti Marin Barleti”

Vendim i KM nr.615, date 11.6.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te parene akademine e arteve, ne universitetin “ Aleksander Xhuvani”, Elbasan dhe neuniversitetin “ Fan S. Noli”, Korce

Vendim i KM nr.619, date 11.6.2009 Per hapjen e programit te studimit te ciklit te dyte,ne universitetin “Luigj Gurakuqi”, Shkoder

Vendim i KM nr.620, date 11.6.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te dyte,ne universitetin “Aleksander Xhuvani” Elbasan

Vendim i KM nr.621, date 11.6.2009 Per hapjen e programeve te studimit “Master inivelit te pare”, ne universitetin “ Aleksander Xhuvani” Elbasan

Vendim i KM nr.675, date 18.6.2009 Per hapjen e filialit te universitetit “Fan S. Noli”,Korce, ne qytetin e Pogradecit

Vendim i KM nr.686, date 18.6.2009 Per hapjen e programeve te studimeve te doktorates,ne fakultetin e drejtesise, ne Universitetin e Tiranes 334 ndryshuar me: - vendim te KMnr.1278, date 23.12.2009 - vendim te KM nr.182, date 10.3.2010

Vendim i KM nr.695, date 18.6.2009 Perhapjen e programit te studimit te doktorates, nefakultetin e teknologjise se informacionit, ne Universitetin Politeknik te Tiranes

Vendim i KM nr.696, date 18.6.2009 Per hapjen e programeve te studimeve te doktorates,ne Universitetin Bujqesor te Tiranes 336 ndryshuar me: - vendim te KM nr.1279, date23.12.2009

Vendim i KM nr.697, date 18.6.2009 Per hapjen e filialit te universitetit privat “UfoUniversity”, ne qytetin e Beratit

Vendim i KM nr.793, date 22.7.2009 Perndryshimin e pergjegjesise se administrimit, ngaUniversiteti i Tiranes Qendres se Studimeve Albanologjike, te palestres sportive te UT-se

Vendim i KMnr.796, date 22.7.2009 Per hapjen e programeve te reja te studimit “Master

127

i nivelit te dyte”, prane shkolles se larte universitare, private “Universiteti Europian iTiranes”

Vendim i KM nr.802, date 22.7.2009 Per hapjen e programit te perbashket rajonal testudimit “Master ne “Eu Business Laë””, ne fakultetin e drejtesise te Universitetit teTiranes 347 ndryshuar me: -vendim te KM nr.1051, date 23.10.2009 Vendim i KM nr.803,date 22.7.2009

Vendim i KM nr.825, date 29.7.2009 Per hapjen e programit te studimeve te doktoratesne matematike, ne fakultetin e shkencave teknike te universitetit “Ismail Qemali” te Vlores

Vendim i KM nr.826, date 29.7.2009 Per hapjen e programit te studimeve te doktoratesne fakultetin e mjekesise veterinare te Universitetit Bujqesor te Tiranes, si dhe miratimine kuotave dhe te tarifes per kete program ndryshuar me:- vendim te KM nr.1168, date 25.11.2009- vendim te KM nr.1281, date 23.12.2009

Vendim i KM nr.827, date 29.7.2009 Per hapjen e programeve te studimeve “Master inivelit te dyte” ne Universitetin e Tiranes

Vendim i KM Nr.829, date 29.7.2009 Per hapjen e programeve te studimeve “Master inivelit te dyte” ne fakultetin e muzikes te Akademise se Arteve dhe miratimin e kuotavedhe te tarifave per keto programe ndryshuar me: - vendim te KM nr.1070, date 21.10.2009

Vendim i KM nr.832, date 29.7.2009 Per mbylljen e disa programeve te studimit teUniversitetit Ushtarak “Skenderbej”, Tirane, dhe transferimin e studenteve te ketijuniversiteti ne Universitetin e Tiranes dhe ne Universitetin Politeknik te Tiranes

Vendim i KM nr.854, date 5.8.2009 Per hapjen e programeve te studimeve te doktorates,ne fakultetin e shkencave sociale dhe ne ate te mjekesise te Universitetit te Tiranesndryshuar me:-vendim te KM nr.1169, date 25.11.2009-vendim te KM nr.163, date 3.3.2010

Vendim i KM nr.855, date 5.8.2009 Per hapjen e programit te studimeve te doktorates,ne fakultetin e gjeologjise dhe minierave, te Universitetit Politeknik te Tiranes ndryshuarme:-vendim te KM nr.1167, date 25.11.2009

Vendim i KM nr.856, date 5.8.2009 Per hapjen e programit te studimit te ciklit te pare ne“gjuhe-letersi shqipe dhe frenge”, ne universitetin “Fan S. Noli” te Korces ndryshuar me:-vendim te KM nr.977, date 8.10.2009

Vendim i KM nr.857, date 5.8.2009 Per hapjen, ne qytetin e Peshkopise, te filialeve dhete programeve te studimeve, te fakulteteve te ekonomise e te administrimit, te edukimit dhete shkolles se larte profesionale, te universitetit “Aleksander Moisiu”, Durres, si dhe permiratimin e kuotave te pranimit e te tarifes se shkollimit ne keto programe studimi, ne vitinakademik 2009-2010 358 ndryshuar me: - vendim te KM nr.912, date 26.8.2009 - vendimte KM nr.978, date 8.10.2009

128

Vendim i KM nr.864, date 29.7.2009 Per kuotat e pranimit dhe tarifat e shkollimit neinstitucionet publike te arsimit te larte, per ciklin e pare te studimeve, me kohe te plote, pervitin akademik 2009-2010

Vendim i KM nr.880, date 12.8.2009 Per hapjen e programeve te studimeve “Master inivelit te pare”, ne Universitetin Bujqesor te Tiranes

Vendim i KM nr.881, date 12.8.2009 Per hapjen e programeve te studimit “Master inivelit te pare”, ne Universitetin e Tiranes

Vendim i KM nr.909, date 26.8.2009 Per hapjen e programit te studimit, te ciklit te dyte,ne universitetin “Aleksander Xhuvani”, Elbasan

Vendim i KM nr.910, date 26.8.2009 Per hapjen e programeve te studimit, te ciklit tedyte, ne Universitetin Politeknik te Tiranes

Vendim i KM nr.911, date 26.8.2009 Per licencimin e shkolles se larte, private“Universiteti Planetar i Tiranes”

Vendim i KM nr.976, date 8.10.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te pare,ne “administrim dhe politike sociale”, ne fakultetin e shkencave sociale, e “bioteknologji”,ne fakultetin e shkencave natyrore te Universitetit te Tiranes, si dhe per percaktimin ekuotave te pranimit e te tarifave te shkollimit per vitin akademik 2009-2010

Vendim i KM nr.984, date 30.9.2009 Per kuotat e pranimit dhe tarifat e shkollimit neinstitucionet publike te arsimit te larte, per ciklin e dyte te studimeve dhe “master i nivelittepare”, me kohe te plote, per vitin akademik 2009-2010 368 ndryshuar me:-vendim te KM nr.1089, date 4.11.2009-vendim te KM nr.1101, date 11.11.2009-vendim te KM nr.1160, date 25.11.2009-vendim te KM nr.1280, date 23.12.2009-vendim te KM nr.358, date 12.5.2010

Vendim i KM nr.999, date 30.9.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te dyte“Master i nivelit te pare”, ne universitetin “Ismail Qemali”, Vlore

Vendim i KM nr.1000, date 30.9.2009 Per hapjen e programit te studimit te ciklit te dyte“Master i nivelit te pare”, ne universitetin “Luigj Gurakuqi”, Shkoder

Vendim i KM nr.1001, date 30.9.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit tedyte “Master i nivelit te pare”, ne Universitetin e Tiranes

Vendim i KM nr.1002, date 30.9.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit tedyte, ne universitetin “Aleksander Moisiu”, Durres

Vendim i KM nr.1003, date 30.9.2009 Per hapjen e programit te studimit te ciklit te dyte,ne universitetin“Eqerem Cabej”, Gjirokaster

Vendim i KM nr.1004, date 8.10.2009 Per hapjen e programit te studimit te ciklit te trete

129

“Master i nivelit tedyte”, ne gjuhen shqipe, ne qendren nderuniversitare te studimeve albanologjike

Vendim i KM nr.1005 date 8.10. 2009 Per hapjen e programeve te studimeve te ciklit tetrete “Master i nivelit te dyte”, ne fakultetin e inxhinierise mekanike te UniversitetitPoliteknik teTiranes

Vendim i KM nr.1006, date 8.10.2009 Per hapjen e programeve te studimeve te ciklit tetrete “Master i nivelit te dyte”, ne fakultetet e historise e filologjise, te gjuheve te huaja dhete shkencave natyrore te Universitetit te Tiranes

Vendim i KM nr.1068, date 21.10.2009 Per hapjen e programeve te studimeve “Master iniveli te dyte”, ne kimi dhe kimi industriale e mjedisore, ne fakultetin e shkencave natyrorete Universitetit te Tiranes

Vendim i KM nr.1070, date 21.10.2009 Per percaktimin e kuotave te pranimit dhe tetarifave te shkollimit ne programet e studimeve “Master i nivelit te dyte”, ne institucionetpublike te arsimit te larte, per vitin akademik 2009-2010, dhe per nje ndryshim ne vendiminnr.829, date 29.7.2009 te Keshillit te Ministrave “Per hapjen e programeve te studimeve“Master i nivelit te dyte” ne Fakultetin e Muzikes te Akademise se Arteve dhe miratimin ekuotave dhe te tarifave per keto programe” 382 ndryshuar me: - vendim te KM nr.439,date 9.6.2010 -vendim te KM nr.69, date 17.2.2010

Vendim i KM nr.1108, date 28.10.2009 Per percaktimin e numrit te punonjesve mesimore,me kontrate te perkohshme, per periudhen 14 shtator – 31 dhjetor 2009, per Ministrine eArsimit dhe Shkences

Vendim i KM nr.1113,date 13.11.2009 Per kuotat e pranimeve ne institucionet publike tearsimit te larte dhetarifat e shkollimit per studimet e ciklit te pare, me kohe te pjesshme, e teedukimit ne distance, ne vitin akademik 2009-2010

Vendim i KM nr.1161,date 25.11.2009 Per hapjen e programeve te studimit “Master inivelit te pare”, ne universitetin “Aleksander Moisiu”, Durres, dhe per miratimin e kuotavete pranimit e te tarifes se shkollimit ne keto programe studimi

Vendim i KM nr.1162,date 25.11.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit tedyte, ne universitetin“Luigj Gurakuqi”, Shkoder, dhe per miratimin e kuotave te pranimit e tetarifave te shkollimit ne keto programe studimi

Vendim i KM nr.1163,date 25.11.2009 Per hapjen e programeve te studimit, te ciklit tedyte, ne Universitetin eTiranes dhe per miratimin e kuotave te pranimit e te tarifave te shkollimitne keto programe studimi

Vendim i KM nr.1165, date 25.11.2009 Per hapjen e programit te studimeve te doktoratesne “shkenca komuni-

130

kimi”, ne fakultetin e historise dhe filologjise te Universitetit te Tiranes,si dhe per miratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit, perkete program studimi

Vendim i KM nr.1166, date 25.11.2009 Per hapjen e programeve te studimit te doktoratesne fakultetin e shkencave te natyres te Universitetit te Tiranes, si dhe per miratimin ekuotes se pranimit dhe te tarifes se shkollimit, ne keto programe studimi

Vendim i KM nr.1170, date 25.11.2009 Per hapjen e programit te studimit “Master inivelit te pare” (MNP), dheper miratimin e kuotes se pranimeve dhe te tarifes se shkollimit per keteprogram studimi, ne Universitetin e Tiranes

Vendim i KM nr.1182, date 3.12.2009 Per hapjen e Institutit te Studimeve Europiane neUniversitetin e Tiranes

Vendim i KM nr.1183, date 3.12.2009 Per hapjen e programeve te studimit, te ciklit tetrete “Master i nivelit tedyte”, ne institutin e studimeve europiane ne Universitetin e Tiranes dhe per miratimin ekuotave te pranimit e te tarifes se shkollimit ne keto programe

Vendim i KM nr.1184, date 3.12.2009 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit tedyte ne Universitetin e Tiranes dhe per miratimin e kuotave te pranimit e te tarifave teshkollimit ne keto programe

Vendim i KM nr.1185, date 3.12.2009 Per hapjen e programit te studimeve tedoktoratesne fakultetin e inxhinierise mekanike te Universitetit Politeknik te Tiranes dheper miratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit ne kete program

Vendim i KM nr.1211,date 11.12.2009 Per miratimin e kuotave shtese te pranimit neprogramet e studimeve “Master i nivelit te dyte”, ne Universitetin e Tiranes dhe neUniversitetin Bujqesor te Tiranes, per vitin akademik 2009-2010

Vendim i KM nr.1212,date 11.12.2009 Per hapjen e programeve te studimit “Master inivelit te pare”, ne mesuesi per ciklin e larte te arsimit baze dhe arsimin e mesem, neuniversitetin “Luigj Gurakuqi”, Shkoder, si dhe per miratimin e kuotave te pranimit e tetarifes se shkollimit ne keto programe studimi

Vendim i KM nr.1282, date 23.12.2009 Per kuoten e pranimit dhe tarifen e shkollimit neprogramet e ciklit te trete, te studimeve specializuese afatgjata, ne fakultetin e mjekesise teUniversitetit te Tiranes, ne vitin akademik 2009 – 2010, shtojca nr.1

Vendim i KMnr.1300, date 29.12.2009 Per hapjen e programeve te studimit “Master inivelit te pare” ne Universitetin Politeknik te Tiranes dhe per miratimin e kuotave tepranimit e te tarifes se shkollimit ne keto programe studimi

Vendim i KM nr.14, date 7.1.2010 Per hapjen e programit te studimeve te doktorates nefakultetin e shkencave te natyres te Universitetit te Tiranes, si dhe per miratimin ekuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit, ne kete program studimesh

131

Vendim i KM nr.15, date 7.1.2010 Per hapjen e programit te studimeve te doktorates nefakultetin e inxhinierise se ndertimit te Universitetit Politeknik te Tiranes, si dhe permiratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit, ne kete program studimesh

Vendim i KM nr.16, date 7.1.2010 Per hapjen e programeve te studimeve te doktoratesne fakultetin e historise dhe filologjise te Universitetit te Tiranes, si dhe per miratimin ekuotave te pranimit e te tarifes se shkollimit ne keto programe studimi

Vendim i KM nr.36, date 27.1.2010 Perpercaktimin e numrit te punonjesve mesimore,me kontrate te perkohshme, per periudhen 1 janar - 30 qershor 2010, per Ministrinee Arsimit dhe Shkences

Vendim i KM nr.89, date 10.2.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimit praneshkolles se larte private “Ufo University”, Tirane

Vendim i KM nr.90, date 10.2.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimit, praneshkolles se larte private “Epoka”, Tirane

Vendim i KM nr.123, date 17.2.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimit, praneshkolles se larte private “Epoka”, Tirane

Vendim i KM nr.124, date 17.2.2010 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te parene universitetin “Ismail Qemali”, Vlore 417

Vendim i KM nr.177, date 10.3.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimit, praneshkolles se larte private “Sevasti & Parashqevi Qiriazi”, Tirane

Vendim i KM nr.199, date 24.3.2010 Per hapjen e programit te studimeve te ciklit te trete“Master i nivelit te dyte”, ne fakultetin e infermierise te Universitetit te Tiranes, si dhe permiratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit, ne kete program studimesh 418

Vendim i KM nr.282, date 21.4.2010 Per miratimin ne parim te marreveshjes, ndermjetKeshillit te Ministrave te Republikes se Shqiperise dhe qeverise se Konfederates se Zvicres,per programin mbeshtetes (AlbVET) per arsimin dhe trajnimin professional shqiptar (ATP),faza II, korrik 2009-qershor 2011

Vendim i KM nr.284, date 21.4.2010 Per hapjen e programeve te studimeve te doktorates,ne fakultetin e inxhinierise elektrike dhe ne ate te inxhinierise se ndertimit ne UniversitetinPoliteknik te Tiranes, si dhe per miratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit neketo programe studimi

Vendim i KM nr.285, date 28.4.2010 Per hapjen e programit te studimeve te doktoratesne histori, ne fakultetin e historise dhe te filologjise te Universitetit te Tiranes, si dhe permiratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit ne kete program studimesh

Vendim i KM nr.286, date 28.4.2010 Per hapjen e programit te studimeve te doktoratesne gjeografi, ne fakultetin e historise dhe te filologjise te Universitetit te Tiranes, si dheper miratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit ne keteprogram studimesh

132

Vendim i KM nr.320, date 5.5.2010 Per kalimin ne pergjegjesi administrimi te objektit“Godina e konviktit” nga shoqeria “Trajtimi i studenteve nr.2” sh.a., Tirane, te UniversitetiI Sporteve te Tiranes.

Vendim i KM nr.350, date 12.5.2010 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te pare“Juridik”, “Shkenca kompjuterike”, “Sistemet e informacionit” dhe “Teknologjiinformacioni”, ne universitetin “Aleksander Moisiu”, Durres

Vendim i KM nr.351, date 12.5.2010 Per hapjen e programit te studimeve, ne “Filozofisociale”, ne fakultetin e mesuesise te universitetit “Fan S.Noli”, Korce, si dhe per miratiminekuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit, ne kete program studimesh

Vendim i KM nr.352, date 12.5.2010 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te pare,ne “Biologji-kimi”, “Histori-gjeografi” dhe “Cikel i ulet dhe anglisht ne ciklin fillor” neuniversitetin “Fan S.Noli” Korce 430

Vendim i KM nr.353, date 12.5.2010 Per hapjen e programit te studimeve te ciklit te dytene “Gjuhesi”, ne fakultetin e shkencave humane te universitetit “Aleksander Xhuvani”,Elbasan, dhe per kuoten e pranimit e tarifen e shkollimit, ne keteprogram studimi

Vendim i KM nr.354, date 12.5.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimit, neshkollen e larte private “Sevasti&Parashqevi Qiriazi”, Tirane

Vendim i KM nr.355, date 12.5.2010 Per hapjen e programit te studimeve te ciklit te pare“Inxhinieri ekonomike”, ne Universitetin Politeknik te Tiranes

Vendim i KM nr.356, date 12.5.2010 Per hapjen e programit te studimeve, master i nivelitte pare, ne “Teknik imazheri”, ne fakultetin e infermierise te Universitetit te Tiranes, si dheper miratimin e kuotes se pranimit e te tarifes se shkollimit, ne keteprogram studimesh

Vendim i KM nr.357, date 12.5.2010 Per licencimin e shkolles private te arsimit te larte“Universiteti Metropolitan Tirana”, Tirane

Vendim i KM nr.381, date 12.5.2010 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te parematematike-finance,shkenca kompjutacionale dhe shkenca aktuaristike, ne universitetin“Ismail Qemali”, Vlorë

Vendim i KM nr.406, date 26.5.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimeve neshkollen e larte private “Universiteti Polis”, Tirane

Vendim i KM nr.407, date 26.5.2010 Per hapjen e filialit te shkolles se larte private“Kristal”, ne qytetin e Gjirokastres

Vendim i KM nr.408, date 26.5.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimeve neshkollen e larte private “Ufo University”, Tirane

133

Vendim i KM nr.440, date 9.6.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimit, pranekolegjit professional privat “Neë generation” (brezi i ri), Tirane

Vendim i KM nr.490, date 23.6.2010 Per hapjen e programeve te reja te studimeve, neshkollen e larte universitare private “Luarasi”, Tirane

Vendim i KM nr.491, date 23.6.2010 Per licencimin e shkolles se larte private“Universiteti Elite”, Tirane

Vendim i KM nr.515, date 30.6.2010 Per hapjen e programeve te studimeve te ciklit tepare ne Universitetin e Sporteve te Tiranes

Vendim i KM nr.516, date 30.6.2010 Per hapjen e programeve te studimit te ciklit te parene universitetin “Eqrem Cabej”, Gjirokaster

Vendim i KM nr.517, date 30.6.2010 Per hapjen e programeve te studimeve te ciklit tepare ne universitetin “Aleksander Xhuvani”, Elbasan

Vendim i KM nr.518, date 30.6.2010 Per hapjen e programit te studimeve te ciklit te pare,“Teknologji informacioni”, ne universitetin “Fan S. Noli”, Korce

Vendim i KM nr.568, date 14.7.2010 Per hapjen e programit te studimeve, te ciklit te pare“Teknologji informacioni dhe komunikimi”, ne Universitetin e Tiranes

Vendim i KM nr.678, date 13.8.2010 Per hapjen e programeve te studimeve te doktorates,ne fakultetin e infermierise te Universitetit te Tiranes, si dhe per kuoten e pranimitdhe tarifen e shkollimit ne keto programe studimi

Vendim i KMnr.681, date 25.8.2010 Per hapjen e programit te studimeve “Master i nivelitte pare”, ne Fakultetin e Shkencave te Levizjes te Universitetit te Sporteve, Tirane

Vendim i KMnr.682, date 25.8.2010 Per hapjen e programit te studimeve te ciklit te dyte,ne fakultetin e drejtesise te universitetit “Luigj Gurakuqi”, Shkoder

Vendim i KM nr.683, date 25.8.2010 Per hapjen e programit te studimeve te ciklit te dyte,ne Fakultetin e Shkencave te Levizjes te Universitetit te Sporteve, Tirane

Vendim i KM nr.684, date 25.8.2010 Per hapjen e programeve te studimit “Master inivelit te pare”, ne fakultetin e shkencave te edukimit, ne universitetin “AleksanderXhuvani”, Elbasan

Vendim i KM nr.685, date 25.8.2010 Per riorganizimin e universitetit “AleksanderMoisiu”, Durres

Vendim i KM nr.699, date 13.8.2010 Per kalimin ne perdorim te Ministrise se Arsimitdhe Shkences, per universitetin “Ismail Qemali”, te objektit “Departamenti i detarise”, neVlore

Udhezim i MASH nr.28, date 17.9.2007 Per procedurat e pranimit dhe regjistrimit neciklin e pare te studimeve me kohe te plote ne institucionet publike te arsimit te larte pervitin akademik 2007-2008

134

Udhezim i MASH nr.30, date 26.9.2007 Per percaktimin e procedurave dhedokumentacionit qe duhet te paraqese subjekti juridik, per hapjen e nje institucioni privatte arsimit te larte ose programeve te studimit, ne ciklin e pare dhe ciklin e dyte te studimevesidhe programeve te studimit “Master i nivelit te dyte” 453 ndryshuar me: - udhezimin nr.29,date 28.7.2008 - udhezimin nr.24, date 2.9.2009 - udhezimin nr.36, date 9.11.2009

Udhezim i MASH nr.4, date 22.1.2008 Per hapjen, mbylljen dhe riorganizimin eprogrameve te studimit master te nivelit te pare dhe te dyte

Udhezim i MASH nr.5, date 22.1.2008 Per percaktimin e standardeve akademike tenevojshme per hapjen, mbylljen dhe riorganizimin e programeve te studimit te doktorates,si dhete elementeve baze sipas te cilave institucionet e arsimit te larte duhet te pergatisinrregulloren perkatesendryshuar me: - udhezim te KM nr.20, date 29.7.2009

Udhezim i MASH nr.14, date 3.4.2008 Per hapjen dhe organizimin e programeve testudimit te ciklit te dyte ne institucionet publike te arsimit te larte

Udhezim i MASH nr.15, date 4.4.2008 Per organizimin e studimeve ne institucionetpublike te arsimit te larte

Udhezim i MASH nr.34, date 29.9.2008 Per strukturen e vitit akademik 2008-2009 neinstitucionet publike te arsimit te larte dhe masat qe duhen marre per zbatimin e saj

Udhezim i MASH nr.35, date 17.10.2008 Per regjistrimin e pranimeve per plotesimin ekuotave te rishperndara ne ciklin e pare te studimeve me kohe te plote ne institucionetpublike tearsimit te larte per vitin akademik 2008- 2009

Udhezim i MASH nr.36, date 22.10.2008 Per procedurat e pranimit dhe te regjistrimit neprogramet e studimit te ciklit te dyte dhe master i nivelit te pare, me kohe te plote, neinstitucionet publike te arsimit te larte, per vitin akademik 2008-2009

Udhezim i MASH nr.37, date 29.10.2008 Per transferim studimesh ne ciklin e pare mekohe te plote ne vitin akademik 2008 - 2009

Udhezim i MASH nr.38, date 3.11.2008 Per administrimin e kuotave per shtetasit e huajqe do te studiojne ne institucionet publike te arsimit te larte per vitin akademik 2008-2009,neciklin e pare te studimeve me kohe te plote

Udhezim i MASH nr.40, date 22.11.2008 Per plotesimin e kuotave te parealizuara tepranimeve ne ciklin e pare te studimeve me kohe te plote, ne institucionet publike te arsimitte larte nevitin akademik 2008 – 2009

Udhezim i MASH nr.41, date 4.12.2008 Per procedurat e pranimit dhe te regjistrimit neciklin e pare te studimeve me kohe te pjesshme, ne institucionet publike te arsimit te larte,

135

per vitin akademik 2008-2009

Udhezim i MASH nr.42, date 9.12.2008 Per regjistrimin e pranimeve per plotesimin ekuotave te parealizuara ne ciklin e pare te studimeve, me kohe te plote, ne institucionetpublike tearsimit te larte, ne vitin akademik 2008- 2009

Udhezim nr.43, date 9.12.2008 Per regjistrimin e pranimeve per plotesimin e kuotave teparealizuara ne ciklin e pare te studimeve, me kohe te plote, ne akademine e arteve, nevitin akademik 2008 - 2009

Udhezim i MASH nr.21, date 30.7.2009 Per procedurat e pranimit dhe te regjistrimit neprogramet e studimit te doktorates, ne institucionet publike te arsimit te larte 514 ndryshuarme:-udhezim nr.39, date 8.12.2009

Udhezim i MASH nr.27, date 17.9.2009 Per disa shtesa dhe ndryshime ne udheziminnr.25, date 9.9.2009 te MASH-it “Per procedurat e pranimit dhe te regjistrimit ne ciklin epare te studimeve me kohe te plote ne institucionet publike te arsimit te larte pervitin akademik 2009 - 2010”

Udhezim i MASH nr.30, date 10.10.2009 Per plotesimin e kuotave te parealizuara dheregjistrimin e kandidateve fitues ne ciklin e pare te studimeve me kohe te plote neinstitucionetpublike te arsimit te larte, per vitin akademik 2009-2010

Udhezim i MASH nr.37, date 20.11.2009 Per regjistrimin e kandidateve dhe plotesimine kuotave te parealizuara ne fazen e katert per ciklin e pare te studimeve me kohe te plotene institucionet publike te arsimit te larte, ne vitin akademik 2009–2010

Udhezim i MASH nr.38, date 25.11.2009 Per procedurat e aplikimit dhe te regjistrimit neciklin e pare te studimeve me kohe te pjesshme dhe edukimin ne distance, ne institucionetpublike tearsimit te larte, ne vitin akademik 2009-2010

Udhezim i MASH nr.40, date 8.12.2009 Per disa shtesa dhe ndryshime ne udheziminnr.20, date 9.5.2008 “Per veprimtarine e personelit akademik ne institucionet publike tearsimit telarte”

Udhezim i MASH nr.41, date 8.12.2009 Per procedurat e njohjes se diplomave dhecertifikatave te fituara ne shkollat e larta te huaja

Udhezim i MASH nr.1, date 4.1.2010 Per rishperndarjen e kuotave te parealizuara dheregjistrimin e pranimeve per plotesimin e ketyre kuotave ne ciklin e pare te studimeve,me kohe te pjesshme, e te edukimit ne distance, ne institucionet publikete arsimit te larte, ne vitin akademik 2009 - 2010

Udhezim i MASH nr. 4, date 5.2.2010 Per rishperndarjen e kuotave te parealizuara dhe

136

regjistrimin e pranimeve per plotesimin e ketyre kuotave ne ciklin e pare te studimeve, mekohe te pjesshme, e te edukimit ne distance, ne institucionet publike te arsimit te larte, nevitin akademik 2009 – 2010 533

Udhezim i MASH nr.6, date 16.12.2010 Per percaktimin e koeficienteve te shkollave temesme dhe te lendeve me zgjedhje per programe te ndryshme studimi ne institucionetpublike tearsimit te larte, si kriter i perzgjedhjes se kandidateve ne ciklin e pare te studimeve me kohete plote, per vitin akademik 2010 – 2011 534

Udhezim i MASH nr.9, date 25.2.2010 Per mbledhjen, perpunimin dhe raportimin e tedhenave statistikore 535

Udhezim i MASH nr.25, date 2.8.2010 Per disa shtesa ne udhezimin nr.20, date 9.5.2008“Per veprimtarine e personelit akademik ne institucionet publike te arsimit te larte”, tendryshuar 544

* Vendim Nr.877, datë 18.06.2008, Për disa ndryshime në vendimin Nr. 864,datë5.12.2007,cpër hapjen e programeve të studimimeve të doktoratës në IPAL dhepërcaktimin e kushteve që duhet të plotësojë studenti për marrjen e diplomës për gradënshkencore"Doktor”

Strategjia Kombëtare për Arsimin e Lartë, 2008 - 2013.

* VKM Nr. 101, datë 06.02.2013 Një shtesë në Vendimin Nr. 424, datë 02.06.2010, tëKëshillit të Ministrave, "Për miratimin e rregullores për sistemin e akreditimit, organizimindhe veprimtarinë e institucioneve të sigurimit të jashtëm të cilësisë" të ndryshuar

VKM Nr. 368, datë 14.04.2011 Disa shtesa dhe ndryshime në Vendimin Nr.424, datë 02.06.2010, të Këshillit të Ministrave, "Për miratimin e rregullores për sistemine akreditimit, organizimin dhe veprimtarinë e institucioneve të sigurimit të jashtëm tëcilësisë", tu ndryshuar

VKM Nr. 359, datë 24.04.2013 Një ndryshim në Vendimin Nr. 424, datë 02.06.2010, tëKëshillit të Ministrave, "Për miratimin e rregullores për sistemin e akreditimit, organizimindhe veprimtarinë e institucioneve të sigurimit të jashtëm të cilësisë", të ndryshuar

Udhezim Nr. 11, Date 28.02.2011 PER PROCEDURAT DHE DOKUMENTACIONINPER HAPJEN E NJE INSTITUCIONI PRIVAT TE ARSIMIT TE LARTE,PROGRAMEVE TE STUDIMIT UNIVERSITAR NE CIKLIN E PARE DHE CIKLIN EDYTE, PROGRAMEVE TE STUDIMEVE JOUNIVERSITARE, TE NATYRESPROFESIONALE SI DHE PROCEDURAT PER PEZULLIMIN DHE REVOKIMIN ELICENCES

Udhezim Nr.29/1, Datë 16.08.2011,PER "PERCAKTIMIN E TARIFA VE TESHERBIMEVE QE KRYEN AGJENCIA PUBLIKE E AKREDITIMIT TE ARSIMIT TE

137

LARTE"

UDHËZIM Nr. 30, datë 12.9.2014 PËR PROCEDURAT E PRANIMIT DHE TËREGJISTRIMIT NË CIKLIN E PARË TË STUDIMEVE ME KOHË TË PLOTË, NËPROGRAMET E STUDIMEVE JOUNIVERSITARE PROFESIONALE DHE NËPROGRAMET E INTEGRUARA TË STUDIMEVE TË CIKLIT TË DYTË, NËINSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, PËR VITIN AKADEMIK 2014- 2015

UDHËZIM Nr. 31, datë 16.9.2014 PËR PAJISJEN E INSTITUCIONEVE TË ARSIMITTË LARTË PUBLIK DHE PRIVAT ME REGJISTRAT BAZË TË STUDENTËVE

UDHËZIM Nr. 36, datë 1.10.2014 PËR KRITERET DHE PROCEDURAT EPRANIMIT DHE REGJISTRIMIT SË KANDIDATËVE QË APLIKOJNË PËRTRANSFERIM TË STUDIMEVE DHE PËR PROGRAM TË DYTË STUDIMI, NËPROGRAMET E CIKLIT TE PARË TË STUDIMEVE ME KOHE TË PLOTË, NËPROGRAMET E STUDIMEVE JOUNIVERSITARE PROFESIONALE DHE NËPROGRAMET E INTEGRUARA TË STUDIMEVE TË CIKLIT TË DYTË, NËINSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, NË VITIN AKADEMIK 2014-2015"

UDHËZIM Nr. 39, datë 13.10.2014 PËR NJË NDRYSHIM NË UDHËZIMIN NR. 45,DATË 19.12.2011 "PËR GJENERIMIN DHE DHËNIEN E NUMRAVE TËMATRIKULLIMIT", TË NDRYSHUAR

UDHËZIM Nr. 37, datë 6.10.2014 PËR NJË NDRYSHIM NË UDHËZIMIN NR. 33,DATË 19.9.2014 "PËR PROCEDURAT E PRANIMIT, NË INSTITUCIONET EARSIMIT TË LARTË PUBLIK E PRIVAT NË VITIN AKADEMIK 2014 - 2015, TËSTUDENTËVE QË TRANSFEROJNË STUDIMET NGA INSTITUCIONET PRIVATETË ARSIMIT TË LARTË TË CILAVE IU ËSHTË HEQUR LICENCA"

Nr. 40, datë 13.10.2014 PËR DISA NDRYSHIME NË UDHËZIMIN NR. 34, DATË30.9.2014 "PËR KRITERET DHE PROCEDURAT E PËRZGJEDHJES DHE TËREGJISTRIMIT PËR KANDIDATËT ME STATUSIN E TË VERBRIT, TË INVALIDITPARAPLEGJIK DHE TETRAPLEGJIK, TË JETIMIT, SI DHE ROMËT DHEBALLKANO-EGJIPTIANËT, NË PROGRAMET E CIKLIT TË PARË TË STUDIMEVEME KOHË TË PLOTË, NË PROGRAMET E STUDIMEVE JOUNIVERSITAREPROFESIONALE, SI DHE NË PROGRAMET E INTEGRUARA TË STUDIMEVE TËCIKLIT TË DYTË, NË INSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, PËRVITIN AKADEMIK 2014-2015

UDHËZIM Nr. 41, datë 14.10.2014 PËR PROCEDURAT E PRANIMIT PËRPLOTËSIMIN E KUOTAVE TË PAREALIZUARA NË RAUNDIN E DYTË DHEREGJISTRIMIT TË KANDIDATËVE FITUES NË PROGRAMET E STUDIMIT MEKOHË TË PLOTË, TË CIKLIT TË PARË TË STUDIMEVE, PROGRAMET E

138

STUDIMEVE JOUNIVERSITARE, PROFESIONALE, SI DHE PROGRAMET EINTEGRUARA TË STUDIMEVE TË CIKLIT TË DYTË, NË INSTITUCIONETPUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, PËR VITIN AKADEMIK 2014-2015"

UDHËZIM Nr. 43, datë 15.10.2014 PËR PROCEDURËN E PRANIMIT DHE TËREGJISTRIMIT NË PROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TË PARË DHE TË DYTË,TË OFRUAR NGA INSTITUCIONET PRIVATE TË ARSIMIT TË LARTË, SI DHEPËR TRANSFERIMIN E STUDIMEVE NË PROGRAMET E STUDIMIT TË OFRUARNGA KËTO INSTITUCIONE, PËR VITIN AKADEMIK 2014-2015

UDHËZIM Nr. 45, datë 16.10.2014 PËR NJË NDRYSHIM NË UDHËZIMIN NR. 33,DATË 19.9.2014 "PËR PROCEDURAT E PRANIMIT, NË INSTITUCIONET EARSIMIT TË LARTË PUBLIK E PRIVAT NË VITIN AKADEMINË 2014-2015 TËSTUDENTËVE QË TRANSFEROJNË STUDIMET NGA INSTITUCIONET PRIVATETË ARSIMIT TË LARTË, TË CILAVE IU ËSHTË HEQUR LICENCA"

UDHËZIM Nr. 46, datë 20.10.2014 PËR PROCEDURAT E PRANIMIT DHE TËREGJISTRIMIT NË CIKLIN E DYTË TË STUDIMEVE ME KOHË TË PLOTË"MASTER PROFESIONAL" DHE"MASTER I SHKENCAVE"/ "MASTER I ARTEVE TË BUKURA" NËINSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, PËR VITIN AKADEMIK 2014-2015

UDHËZIM Nr. 47, datë 22.10.2014 PËR PROCEDURAT E ZHVILLIMIT TËKONKURSEVE TË PRANIMIT DHE MËNYRAT E VLERËSIMIT TËKANDIDATËVE NË DISA PROGRAME STUDIMI TË CIKLIT TË DYTË ME KOHËTË PLOTË "MASTER PROFESIONAL" DHE MASTER I SHKENCVE"/"MASTER IARTEVE TË BUKURA", NË UNIVERSITETIN E ARTEVE , TIRANË, NË VITINAKADEMIK 2014-2015

UDHËZIM Nr. 48, datë 27.10.2014 PËR NJË NDRYSHIM NË UDHËZIMIN NR. 33,DATË 19.9.2014 "PËR PROCEDURAT E PRANIMIT, NË INSTITUCIONET EARSIMIT TË LARTË PUBLIK E PRIVAT NË VITIN AKADEMIK 2014-2015 TËSTUDENTËVE QË TRANSFEROJNË STUDIMET NGA INSTITUCIONET PRIVATETË ARSIMIT TË LARTË TË CILAVE IU ËSHTË HEQUR LICENCA"

Udhëzim Nr. 50, datë 31.10.2014 PËR PROCEDURËN E PRANIMIT NËPROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TË DYTË ME KOHË TË PLOTË, "MASTERPROFESIONAL" DHE "MASTER I SHKENCAVE"/ "MASTER I ARTEVE TËBUKURA", PËR SHTETASIT E HUAJ QË KËRKOJNË TË STUDIOJNË NËINSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, NË VITIN AKADEMIK 2014-2015

139

Udhëzim Nr. 49, Datë 31.10.2014 PËR DISA NDRYSHIME NË UDHËZIMIN NR. 41,DATË 14.10.2014 "PËR PROCEDURAT E PRANIMIT PËR PLOTËSIMIN EKUOTAVE TË PAREALIZUARA NË RAUNDIN E DYTË DHE REGJISTRIMIT TËKANDIDATËVE FITUES NË PROGRAMET E STUDIMIT ME KOHË TË PLOTË, TËCIKLIT TË PARË TË STUDIMEVE, PROGRAMET E STUDIMEVEJOUNIVERSITARE, PROFESIONALE, SI DHE PROGRAMET E INTEGRUARA TËSTUDIMEVE TË CIKLIT TË DYTË, NË INSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMITTË LARTË, PËR VITIN AKADEMIK 2014-2015

Udhëzim Nr. 54, datë 3.11.2014 ‘PËR DISA NDRYSHIME NË UDHËZIMIN NR. 43,DATË 15.10.2014, "PËR PROCEDURËN E PRANIMIT DHE TË REGJISTRIMIT NËPROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TË PARË DHE TË DYTË, TË OFRUARANGA INSTITUCIONET PRIVATE TË ARSIMIT TË LARTË, SI DHE PËRTRANSFERIMIN E STUDIMEVE NË KËTO INSTITUCIONE PËR VITINAKADEMIK 2014 - 2015"

Udhëzim, Nr.51, Date :03.11.2014, Dt.Miratimit:03.11.2014, PËR DISA NDRYSHIMENË UDHËZIMIN NR. 46, DATË 20.10.2014 "PËR PROCEDURAT E PRANIMIT DHETË REGJISTRIMIT NË CIKLIN E DYTË TË STUDIMEVE ME KOHË TË PLOTË"MASTER PROFESIONAL" DHE "MASTER I SHKENCAVE"/"MASTER I ARTEVETË BUKURA" NË INSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, PËR VITINAKADEMIK 2014-2015"

Udhëzim, Nr.56, Date:19.11.2014, Dt.Miratimit:19.11.2014, PËR KRITERET DHEPROCEDURAT E PRANIMIT DHE REGJISTRIMIT TË KANDIDATËVE QËAPLIKOJNË PËR TRANSFERIM TË STUDIMEVE DHE PËR PROGRAM TË DYTËSTUDIMI, NË PROGRAMET E CIKLIT TË DYTË TË STUDIMEVE ME KOHË TËPLOTË, NË INSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, NË VITINAKADEMIK 2014-2015

Udhëzim, Nr.5, Dt.Aktit:25.02.2015, Dt.Miratimit:25.02.2015 PËR DISA SHTESADHE NDRYSHIME NË UDHËZIMIN NR. 43, DATË 15.10.2014 TË MINISTRIT TËARSIMIT DHE SPORTIT, "PËR PROCEDURËN E PRANIMIT DHE TËREGJISTRIMIT NË PROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TË PARË DHE TË DYTË,TË OFRUARA NGA INSTITUCIONET PRIVATE TË ARSIMIT TË LARTË, SI DHEPËR TRANSFERIMIN E STUDIMEVE NË PROGRAMET E STUDIMIT TËOFRUARA NGA KËTO INSTITUCIONE, PËR VITIN AKADEMIK 2014-2015", TËNDRYSHUAR

Udhëzim, Nr.24, Date 31.07.2015, Dt.Miratimit:31.07.2014 PËR ZHVILLIMIN EKONKURSEVE TË PRANIMIT DHE TARIFËN E REGJISTRIMIT PËR KONKURRIMNË DISA PROGRAME STUDIMI TË CIKLIT TË PARË ME KOHË TË PLOTË, NËINSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, PËR VITIN AKADEMIK 2015-2016

140

Udhëzim, Nr.26, Datë.:18.08.2015, Date.Miratimit:18.08.2015, PËR KRITERET DHEPROCEDURAT E PRANIMIT DHE REGJISTRIMIT TË KANDIDATËVE QËAPLIKOJNË PËR TRANSFERIM TË STUDIMEVE DHE PËR PROGRAM TË DYTËSTUDIMI, NË PROGRAMET E CIKLIT TË PARË TË STUDIMEVE, NËPROGRAMET E STUDIMEVE JOUNIVERSITARE PROFESIONALE DHE NËPROGRAMET E INTEGRUARA TË STUDIMEVE TË CIKLIT TË DYTË, ME KOHËTË PLOTË, NË VITIN AKADEMIK 2015-2016

Udhëzim, Nr.28, Datë.:. 19.08.2015, Date .Miratimit:19.08.2015, PËR KRITERET DHEPROCEDURAT E PRANIMIT DHE REGJISTRIMIT TË KANDIDATËVE QËAPLIKOJNË PËR TRANSFERIM TË STUDIMEVE DHE PËR PROGRAM TË DYTËSTUDIMI, NË PROGRAMET E CIKLIT TË PARË TË STUDIMEVE, NËPROGRAMET E STUDIMEVE JOUNIVERSITARE PROFESIONALE DHE NËPROGRAMET E INTEGRUARA TË STUDIMEVE TË CIKLIT TË DYTË, ME KOHËTË PLOTË, NË VITIN AKADEMIK 2015-2016.

Udhëzim, Nr.27, Datë 19.08.2015, Dt.Miratimit:19.08.2015, PËR PROCEDURAT EPRANIMIT DHE TË REGJISTRIMIT NË RAUNDIN E PARË DHE TË DYTË TËKANDIDATËVE FITUES NË CIKLIN E PARË TË STUDIMEVE, NË PROGRAMETE STUDIMEVE JOUNIVERSITARE PROFESIONALE, SI DHE NË PROGRAMET EINTEGRUARA TË STUDIMEVE TË CIKLIT TË DYTË, ME KOHË TË PLOTË, NËINSTITUCIONET PUBLIKE TË ARSIMIT TË LARTË, PËR VITIN AKADEMIK 2015- 2016

Udhëzim, Nr.32, Datë.: :02.09.2015, Dt.Miratimit:02.09.2015, PËR PROCEDURËN EPRANIMIT NË PROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TË PARË, PËR SHTETASITE HUAJ QË KËRKOJNË TË STUDIOJNË NË INSTITUCIONET PUBLIKE TËARSIMIT TË LARTË, NË VITIN AKADEMIK 2015-2016

Udhëzim, Nr.37, Datë.: :05.10.2015, Dt.Miratimit:05.10.2015, PËR PROCEDURËN EPRANIMIT DHE TË REGJISTRIMIT NË PROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TËPARË DHE TË DYTË, TË OFRUARA NGA INSTITUCIONET PRIVATE TË ARSIMITTË LARTË, SI DHE PËR TRANSFERIMIN E STUDIMEVE NË PROGRAMET ESTUDIMIT TË OFRUARA NGA KËTO INSTITUCIONE, PËR VITIN AKADEMIK2015-2016

Udhëzim, Nr.39, Datë.: :06.10.2015, Dt.Miratimit:06.10.2015, PËR PROCEDURËN EPRANIMIT DHE TË REGJISTRIMIT NË PROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TËPARË DHE TË DYTË, TË OFRUARA NGA INSTITUCIONET PRIVATE TË ARSIMITTË LARTË, SI DHE PËR TRANSFERIMIN E STUDIMEVE NË PROGRAMET ESTUDIMIT TË OFRUARA NGA KËTO INSTITUCIONE, PËR VITIN AKADEMIK2015-2016

141

Udhëzim, Nr.43, Date :15.10.2015, Dt.Miratimit:15.10.2015, PËR DISA NDRYSHIMENË UDHËZIMIN NR. 37, DATË 5.10.2015, "PËR PROCEDURËN E PRANIMIT DHETË REGJISTRIMIT NË PROGRAMET E STUDIMIT TË CIKLIT TË PARË DHE TËDYTË, TË OFRUARA NGA INSTITUCIONET PRIVATE TË ARSIMIT TË LARTË, SIDHE PËR TRANSFERIMIN E STUDIMEVE NË PROGRAMET E STUDIMIT TËOFRUARA NGA KËTO INSTITUCIONE, PËR VITIN AKADEMIK 2015-2016"

Udhëzim, Nr.24, Datë :07.10.2016, Dt.Miratimit:07.10.2016, PËR PROCEDURAT EPRANIMIT DHE TË REGJISTRIMIT NË CIKLIN E DYTË TË STUDIMEVE MEKOHË TË PLOTË "MASTER PROFESIONAL" DHE "MASTER ISHKENCAVE"/"MASTER I ARTEVE TË BUKURA" NË INSTITUCIONET PUBLIKETË ARSIMIT TË LARTË, PËR VITIN AKADEMIK 2015-2016.

142

Shtojca nr.2

Pyetsorët e personave kyç

Pyetësor mbi vizionin dhe misionin e arsimit të lartë në Shqipëri-Strategjia 2008-2013

* Cilat modele te vendeve evropiane shërbyen si referenca për hartimin e SKAL(2008- 2013)?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Cilat standarde të marrëveshjes së Bolonjës janë konsideruar si bazë përhartimin e strategjisë së AL(2008- 2013)?

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Cilat studime tregu u shfrytëzuan për të evidentuar problematikën e zhvillimittë arsimit të Lartë ?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Cilat modele u shfrytëzuan për të pasur një qasje tjetër të ndaj kërkimitshkencor, për t’i atashuar qendrat e kërkimit shkencor pranë universiteteve?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Mbi cilat baza u bë propozimi për zgjerimin e sistemit universitar (rritjen enumrit të studentëve)?

143

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* A është hartuar apo konsultuar një studim social/ekonomik për zhvillimin ekurrikulave dhe përmirësimin e tyre ?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Nga cili vend/ praktikë/ studim u mor si referencë përqasja ndaj një formeparalele menaxhimi në universitet (grup i brendshëm menaxhimi në SKAL2008-2013)?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Nga cili vend u mor si shembull mënyra e re e alokimit të fondeve nga buxhetii shtetit dhe pse u pa si praktikë e suksesshme ?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* A u aplikua mënyra e re e alokimit të fondeve? Nëse po, mendoni se patisukses ?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Cilat do të ishin dyshimet tuaja në lidhje me faktorët që ndikuan në aplikimine kësaj strategjie të Arsimit të Lartë në vendin tonë?

144

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

145

Pyetësor mbi vizionin dhe misionin e arsimit të lartë në Shqipëri-Reforma 2014-2022

* Cilat qenë përvojat e vendeve që shërbyen si udhërrëfyese për hartimin e reformës sëarsimit të lartë në Shqipëri?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Cilat janë disa nga përparësitë strategjike që synohet të mbështesë kjo reformë nëShqipëri?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Mbi cilat standarde evropiane është mbështetur kjo reformë ?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Cilat dokumentacione qenë dokumente domethënëse që ndihmuan në qartësimin egjendjes së arsimit të lartë në Shqipëri ?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

146

* A keni përdorur si burim në strategjinë tuaj Reformën SKAL (2008- 2013)?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* A keni përdorur si burim në strategjinë tuaj dokumentin e financimit të universiteteve2010 (Reformën e financimit 2010)?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Nëse po, cila pjesë e saj ju shërbeu si udhërrëfyese në hartimin e strategjisë ?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Cili model Evropian shërben për hartimin e konceptit të ndarjes së balancës sëpushteteve në IAL?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* A është hartuar një studim paraprak i tregut vendas apo evropian për të përcaktuarfushat prioritare në arsimin e lartë?

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

147

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* A është shfrytëzuar ndonjë studim social-ekonomik për zhvillimin e programeve tëstudimit dhe kurrikulave ?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* A është skema e re e financimit të kërkimit shkencor një model i provuar si isuksesshëm sot në botë ?

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Në se ky model është i suksesshëm, a mendoni se ka baza që të pritet që ky sukses tëpërsëritet gjatë zbatimit të tij në vendin tonë?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

13. Cilat do të ishin dyshimet tuaja në lidhje me aplikimin e kësaj strategjie të re tëArsimit të Lartë në vendin tonë?------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

148

Bibliografia

Beirne, J., Campos, N. F. (2007) Inputetet dhe rezultatet arsimore para tranzicionit ngakomunizmi. Economics of transition. Banka Europiane për Rindërtim dhe ZhvillimNdërkombëtar, 15, Nr. 1

Börzel, T. A., & Risse, T. (2000). When Europe Hits Home: Europeanization and DomesticChange. European Integration online Papers, 4(15).

Börzel, T. A., & Risse, T. (2003). Conceptualizing the domestic impact of Europe. In K.

Featherstone & C. M. Radaelli (Eds.), The Politics of Europeanization. Oxford: OxfordUniversity Press.

Chandler, A (1990) Strategy and Structure, The MIT Press (reprint)

Clark, B. R. (1956) Organizational adaptation and precarious values: a case study.American Sociological Review 21: 327-336.

Clark, B. R. (1960) The Open Door College: a case study, New York: McGraw-Hill.

Clark, B. R. (1970) The Distinctive College, Chicago: Aldine.

Clark, B. R. (1972) The Organizational Saga in Higher EducationAdministrative ScienceQuarterly 17: 178-184. Higher Education Policy, 10 (3/4): 291-295.

Clark, B. R. (1998) Creating Entrepreneurial Universities: Organizational Pathways ofTransformation, New York: International Association of Universities Press/Pergamon.

Clark, B.R. (2004a) Delineating the character of the entrepreneurial university,

Clark, B.R. (2004b) Sustaining change in universities, Berkshire: SHRE/Open UniversityPress.

Dakowska, Dorota & Robert Harmsen (2015). “Laboratories of Reform? TheEuropeanization and Internationalization of Higher Education in Central and EasternEurope.” European Journal of Higher Education 5 (1): 4–17.

Durkheim, E. (1915) The elementary forms of religious life, New York: Free Press.Elsevier Science. Higher Education Policy, 17: 355-370.

149

Etzkowitz, H. (2004). The evolution of the entrepreneurial university. International

Journal of Technology and Globalization, 1, 64-77.

European Higher Education and Research Area. European Journal of Education, Vol. 43,No. 4,Eurpean Commission (2013b). Working document on recent development of highereducation system, Brussel.

Weber, M. (1978) Economy and Society, Berkeley: University of California Press.

Weick, K. (1979) The social psychology of organizing, Random House.

Freyburg, T & Richter, S (2010) National identity matters: the limited impact of EUpolitical conditionality in the Western Balkans Journal of European Public Policy

Fumasoli, T (2011) Strategy as evolutionary path. Five higher education institutions on themove. A Phd thesis. Facultz of Comunication Sciences, Swicerland

Gornitzka, Ase, and Peter Maassen (2011). “Global Pressures and Local Realities.European Universities at a Crossroads.” In . St. Antony’s College European Studies Centre,University of Oxford.

Grbich, C. (2007) Qualitative data analysis: An introduction, Sage, London,.

Gjuraj, T (2013) Ide të sistemuara për arsimin e lartë privat dhe publik, UET Press, Tiranë

Haas, K. (1992) Handbook of Research Methods and Applications in Political Science:Edward Elgar Publishing House

Haas, Peter M. 1992. “Introduction: Epistemic Communities and International PolicyCoordination.” International Organization 46 (1): 1–35.

Holzinger, Katharina, and Christoph Knill. 2005. “Causes and Conditions of Cross-National Policy Convergence.” Journal of European Public Policy 12 (5): 775–96.International Studies Quarterly.

150

Horvat, V. (2004) Brain drain: Threat to successful transition in south east europe?Southeast european politics, no.5, vol.1.

Kehm, B. & Gornitzka, Å (2009). The European Higher Education Area: Perspectives ona Moving Target. European Journal of Education.

Keller, G (1989) Academic Strategy. The Management Revolution in American HigherEducation, The John Hopkins Press.

Konomi, N. (1992). Albania. In B. R. Clark & G. Neave (Eds.), The Encyclopedia ofHigher Education (Vol. 1: National Systems of Higher Education, pp. 9-12). Oxford:Pergamon Press.

Lebau, Y dhe te tjerë (2010) Improving what is learned at university, Tazlor and FrancisGroup

Marginson dhe Rhoades (2002), Beyond national states, markets, and systems of highereducation: A glonacal agency heuristic. Higher Education journal, University of Arizona

Marshall, Neil. 1995. “Policy Communities, Issue Networks and the Formulation ofAustralian Higher Education Policy.” Higher Education 30 (3): 273–93.

Mehmeti, E (2006) The experience of albanian universities in implementing students andpersonel mobility master, University of Tampere, Tampere.

Meyer, J. W. (1977) The effects of education as an institution, American Journal ofSociology, 83: 55- 77.

Monaco, F. B (1988) Introduction , The Magna Charta of European Universities, BolognaSeptember 1988

Musseli, in G. Krücken, A. Kosmützky and M.Torka (eds.) Towards a Multiversity?Universities between Global Trends and NationalTraditions , pp. 63-84, Bielefeld:Transcript, 2006.

Musselin, Christine. 2000. “The Role of Ideas in the Emergence of Convergent HigherEducation Policies in Europe: The Case of France.” Working Paper Series no. 73. Centerfor European Studies.

Nelaj, D. (2009) Policy and practice in the Albanian HE governance: a research based on

151

three case studies, Oslo.

Oliver, C. (1991) Strategic responses to institutional processes, The Academy ofManagement Review, 16: 145-179.

Orosz, A. (2008). "The Bologna Process in Croatia." European Education, fq. 66 - 84.

Richardson, J. T. E. (2002). Handbook of Qualitative Research Methods for Psychologyand the Social Sciences. Leicester: B.P.S. Books

Sabloff, P. (1999) Higher Education in the Post-Communist World, A case study of EightUniversities, New York and London: Garland Publishing.

Scott, W. R. (2008) Institutions and Organizations. Ideas and Interests, Thousand Oaks(CA): Sage.

Selznick, P. (1957) Leadership in Administration. A Sociological Interpretation, Harper &Row Publishers.Slaughter, S., and Leslie, L. (1999). Academic Capitalism: Politics, Policies, and the

Entrepreneurial University. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Šoljan, NN (1991) The Saga of Higher Education in Yugoslavia. Bezond the Myth of Self

Regulationg Society, Comparative Education Reviw Vol. 35 no.1

Spiro, M. (2003). Academic Values and Academic Work in the Era of Globalization: TheCase of Albanian Universities. Higher Education in Europe, 28(3), 311- 313.

Sporn, Barbara. (2003) “Convergence or Divergence in International Higher EducationPolicy. Lessons from Europe.” Vienna University of Economics and BusinessAdministration. http://net.educause.edu/ir/library/pdf/ffpfp0305.pdf (parë për herë tëfundit më 7 Qershor 2016).

Subotid, J. (2010). "Explaining Difficult States." East European Politics & Societies 24(4),595

Subotid, J. (2011). "Europe is a State of Mind: Identity and Europeanization in theBalkans1."

152

Tomusk, V (2007) Creating the European Area of Higher Education. Voices from thePeriphery, Springer Netherlands

Thomas, C.S & Hrebenar, R. J ( 2008) Understanding interests groups, lobbying andlobbyist in developing democracies, Journal of Public Affairs.

Vachudova, M. A ( 2009) Corruption and Compliance in the EU's Post-CommunistMembers and Candidate. Journal of Common Markets Study, Vol 47, fq. 43- 62.

Wilson, Graham K. 1990. Interest Groups. Oxford: Blackwell.

World Bank (2008). (Toby Linden, Nina Arnhold dhe Kirill Vasiliev) From fragmentationto cooperation: tertiary education, research and development in South Eastern Europe,World Bank 2008.

World Bank (2001). Financing, efficiency and equity in albanian education. Technical

Paper no. 512, World Bank

World Bank (2006). Ristrukturimi i shpenzimeve publike për të mbështetur rritjen. Njërishikim i shpenzimeve publike dhe i kuadrit institucional. Njësia e Reduktimit të Varfërisëdhe Menaxhimit Ekonomik Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore,Vol. II, Raport Nr. 36453– AL, Dhjetor, 2006.

World Bank (2007). (Betcherman, Gordon, Martin Godrey, Shweta Jain, Arvo Kuddo,Toby Linden, and Keiko Miwa). The labor market and education and training in theWestern Balkans: A policy note, Washington, D.C. World Bank 2007.

World Bank (2010). Shqipëria: Axhenda e re e rritjes ekonomike:Memorandum ekonomiki vendit, Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore, Raport Nr. 53599-AL, Nëntor, 2010.

World Bank (2011) Montenegro higher education and research for innovation andcompetitiveness (HERIC) project, Washington, DC: World Bank 2011. Shiko tek:http://documents.Worldbank.org/curated/en/2011/12/15596724/montenegro-highereducation research-innovation-competitiveness-project-heric. (Cituar më 27.2.2015).

World Bank (2012). World development report 2013: Jobs. Washington DC: World Bank.

153

https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11843 (Cituar më 3.5.2015).World Bank (2014). Albania: Tertiary education, options for university governance underautonomy, Policy Brief 4, no. 68985, 2014.

Xhaferri, Elona & Brankovi Jelena (2013). European Integration of higher education andresearch in the Western Balkans: Overview of higher education and research systems inthe Western Balkans country report: Albania, April 2013.: (parw pwr herw tw fundit mw12. Prill .2016).

Xhindi, Nevila, Bino, B., Gjokutaj E (2011) Sfidat e arsimit të lartë në Shqipëri në kuadërtë përparësive të strategjisë, Europa 2020. IDM.

Zgaga, P & Klemenčič, M & Komljenovič, J & Miklavič, K & Repac, I & Jakačić, V(2013) Higher education in the Western Balkans: Reforms, developments, trends, Centerfor Education Policies and Studies, University of Lubjana

Kajsiu, B (2014) Rreziku i Reformws sw Arsimit tw Lartw, Gazeta Panorama(http://www.panorama.com.al/rreziku-i-reformes-se-arsimit-te-larte/ - parw pwr herw twfundit mw 14 Maj 2017 )

Gjoncaj, A (2015) Sa Anglosaksone wshtw Reforma e Arsimit tw Lartw nw Shqipwri?Gazeta Panorama (http://www.panorama.com.al/arjan-gjonca-sa-anglo-saksone-eshte-reforma-e-arsimit-te-larte-ne-shqiperi/)

Burimet Online

http://www.aaal.edu.al/dokumente/legjislacioni/strategjia%20e%20arsimit%20te%20larte.pdf (parë për herë të fundit më 10 Maj 2017)

http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles/reformaalksh/Raport_Final_Ministria_Arsimit.pdf (parë për herë të fundit më 11 Maj 2017)

http:// www. aaal.edu.al ( parë për herë të fundit më 10 Maj 2017)

http://www. shtetiweb.org//2014/02/17/arsimi-larte-midis-privates-dhe-publikes/ (parë

për herë të fundit më 10 Maj 2017)

http://shtetiweb.org/2015/04/09/projektligji-i-arsimit-te-larte-i-kthen-universitetetpublike-ne punishte-mesjetare/ (parë për herë të fundit më 10 Maj 2017)

ROLI I UNIVERSITETIT NË SHOQËRINË POST TOTALITARE … · 3 DEKLARATE STATUTORE Nën...

Documents

Transcript of ROLI I UNIVERSITETIT NË SHOQËRINË POST TOTALITARE … · 3 DEKLARATE STATUTORE Nën...