REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS ......1Abdullah Aliu, “E drejta Civile. Pjesa e...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Tema:

MARRËDHËNIET PRIND-FËMIJË ME FOKUS NË TË DREJTAT

PASURORE. STANDARDET KOMBËTARE, EUROPIANE DHE

PRAKTIKA GJYQËSORE

KANDIDATI UDHËHEQËS HKENCOR

MND. Blerina SHKURTI Prof. Dr. Arta MANDRO

____________________ ______________________

Tiranë, 2016

BLERINA SHKURTI Marrëdhëniet prind-fëmijë me fokus në të drejtat pasurore. Standardet kombëtare, europiane dhe praktika gjyqësore

2

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Disertacion iparaqitur nga:

Blerina SHKURTI

Në kërkim të gradës shkencore:

“DOKTOR”

Në

“Studime Evropiane dhe Integrim Evropian”

Tema:

MARRËDHËNIET PRIND-FËMIJË ME FOKUS NË TË DREJTAT

PASURORE. STANDARDET KOMBËTARE, EUROPIANE DHE

PRAKTIKA GJYQËSORE

Drejtimi: Legjislacioni dhe Institucionet Evropiane

UDHËHEQËS SHKENCOR

Prof. Dr. Arta MANDRO

_________________________

Mbrohet më, dt..../...../201...

1........................................................................Kryetar

2........................................................................Anëtar (oponent)

3........................................................................Anëtar (oponent)

4.......................................................................Anëtar

5.......................................................................Anëtar

TIRANË, 2016


3

PASQYRA E PËRMBAJTJES

Lista e shkurtimeve…………………………………………………….................v

Parathënia………………………………………………………………...............vi

Hyrje……………………………………………………………………..............14

KAPITULLI I PARË

MARRËDHËNIET PERSONALE E PASURORE PRIND-FËMIJË NË

KËNDVËSHTRIMIN HISTORIK

1.1. Marrëdhëniet personale e pasurore prind-fëmijë sipas të drejtës zakonore

shqiptare……………………………………………………………………….....24

1.2. Marrëdhëniet personale e pasurore prind-fëmijë sipas të drejtës kanonike/

fetare që ka vepruar në Shqipëri……………………………………………........30

1.3. Marrëdhëniet personale e pasurore prind-fëmijë sipas të drejtës pozitive deri

në fillim të viteve 1990…………………………………………………………..32

1.4. Zhvillimi i jurisprudencës dhe mendimit shkencor lidhur me marrëdhëniet

prind-fëmijë pas viteve 1990.................................................................................49

KAPITULLI I DYTË

STANDARDET QË BUROJNË NGA INSTRUMENTET NDËRKOMBËTARE

DHE JURISPRUDENCA E GJEDNJ LIDHUR ME MARRËDHËNIET

PERSONALE E PASURORE PRIND-FËMIJË

2.1. Standardet e OKB lidhur me marrëdhëniet personale e pasurore prind-

fëmijë…………………………………………………………………………….61

2.2. Standardet që burojnë nga instrumentet e Këshillit të Europës lidhur me

marrëdhëniet personale e pasurore prind-fëmijë………………………………....69

2.3. Rëndësia e Konventave të Hagës lidhur me aspektet personale e pasurore të

marrëdhënieve prind-fëmijë………………………………………………...........78


4

2.4. Jurisprudenca e GjEDNj lidhur me aspektet personale e pasurore të

marrëdhënieve prind-fëmijë………………………………………………...........83

KAPITULLI I TRETË

LEGJISLACIONI SHQIPTAR DHE PROBLEME TË PRAKTIKËS

GJYQËSORE LIDHUR ME MARRËDHËNIET PERSONALE E PASURORE

PRIND-FËMIJË

3.1. Parimet kryesore të marrëdhënieve personale prind-fëmijë në legjislacionin

shqiptar……………………………………………………………………….......90

3.2. Aspektet pasurore të marrëdhënies prind-fëmijë sipas legjislacionit

shqiptar……………………………………………………………………….......95

3.3. Kujdesi institucional dhe aspektet e të drejtave pasurore të

fëmijëve……………………………………………………………………........119

3.4. Familja bujqësore dhe aspektet pasurore të marrëdhënieve prind-fëmijë në

familjen bujqësore………………………………………………………………126

3.5. Praktika gjyqësore shqiptare me fokus aspekte pasurore të marrëdhënieve

prind-fëmijë…………………………………………………………………......131

KAPITULLI I KATËRT

VËSHTRIME KRAHASUESE MBI MARRËDHËNIET PERSONALE E

PASURORE

PRIND-FËMIJË

4.1. Legjislacioni që rregullon marrëdhëniet familjare në Kosovë.…….............138

4.2. Legjislacioni italian, karakteristikat dhe veçoritë………………….............144

4.3. Legjislacioni francez, karakteristikat dhe veçoritë………………...............150

Përfundime…………………………………………………………….............153

Rekomandime………………………………………………………….............161

Bibliografia…………………………………………………………….............162


5

Lista e shkurtimeve

KF Kodi i Familjes, Ligji nr. 9062/ 08.05.2003 i ndryshuar

KC Kodi Civil, Ligji nr. 7850/29.07.1994 i ndryshuar

KPrc Kodi i Procedurës Civile, Ligji nr.8116/ 29.03.1996 i ndryshuar

LGJC Ligji “Për gjendjen civile”, Ligji nr. 10129/11.05.2009 i ndryshuar

GJEDNJ Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut

OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara

KH Konveta e Hagës

BE Bashkimi Europian

KE Këshilli i Europës

KCZ Kodi Civil i Zogut

KLD Kanuni i Lekë Dukagjinit

KDF Konventa për të Drejtat e Fëmijëve

KENJD Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut

LPK Ligji për Familjen i Kosovës

KCI Kodi Civil Italian

KCF Kodi Civil Francez, 1804

shek. Shekulli

Nr. Numër

f. Faqe

vëll. Vëllim

v. Viti


6

PARATHËNIE

Studimi ”Marrëdhëniet prind - fëmijë me fokus në të drejtat pasurore.

Standardet kombëtare, evropiane dhe praktika gjyqësore është një punim i cili

fokusohet tërësisht në marrëdhëniet e vetëm dy prej anëtarëve të familjes,

prindërve dhe fëmijëve. Lidhur me fëmijët, vlen të nënvizojmë se kuptimi i fjalës

‘fëmijë’ është ai sipas Konventës së të Drejtave të Fëmijëve (KDF) dhe

legjislacionit shqiptar në fuqi, çka nënkupton ‘çdo njeri deri në moshën 18 vjeç,

me përjashtim kur mosha madhore arrihet më përpara’ [KDF neni 1].

Marrëdhënia midis prindërve dhe fëmijëve është një marrëdhënie thelbësore në të

cilën mpleksen aspekte personale dhe pasurore. Idealisht, prindërit dhe fëmijët në

mënyrë natyrore e të heshtur duhet të mbështesin e respektojnë njëri tjetrin në të

dy këto aspekte, duke mbajtur larg çdo konflikt apo tension të mundshëm ndërmjet

tyre. Ky do të ishte rasti perfekt dhe ideal i një marrëdhënie të atillë unike ku nuk

do të kishte vend as për rregullime të detajuara ligjore e as për konflikte

gjyqësore. Por dihet se prindërit dhe fëmijët janë qenie humane dhe si të tillë janë

shumë larg perfektes dhe ideales. Ato, përveç afeksionit dhe lidhjes natyrore që i

bashkon, gjenden në mënyrë konstante përpara presionit dhe trysnisë së ushtruar

nga anëtarët e tjerë të famijles, të tretët, shoqëria dhe sfidat e ndryshme që hasin

gjatë jetës.

Konfliktet midis tyre janë një dukuri e njohur gjatë gjithë historisë së

ekzistencës së kësaj marrëdhënieje, kjo vjen për arsye të ndryshme, sociale,

politike dhe ekonomike. Ndryshimi i brezave, gjë që reflektohet dhe në ndryshimin

e mendësisë së tyre, është një nga arsyet kryesore të krijimit të konflikteve

ndërmjet këtyre subjekteve. Përveç kësaj arsyeje që i ka “qëndruar” stoike çdo

periudhe të njerëzimit (pasi shoqëria është në evoluim të vazhdueshëm), vendi ynë

ka qenë subjekt i ndryshimeve thelbësore në sistemin politik e ekonomik të tij.

Kështu, pas viteve ’90, kalimi nga regjimi politik komunist në atë demokratik solli

ndryshime dhe tensione të mëdha jo vetëm politike, por edhe shoqërore e

ekonomike. Duke qenë se shpesh themi se familja është celula bazë e shoqërisë,

ajo ishte një nga institucionet kryesore që u trondit nga ky ndryshim rrënjësor i

gjithë shoqërisë dhe ekonomisë.


7

Problemet ishin të shumta dhe shpeshherë të vështira për t’u zgjidhur, jo

vetëm brenda familjes, por edhe nga organet kompetente, të cilat kishin rol

kryesor në zgjidhjen e konflikteve ndërmjet anëtarëve të saj. Objektivat e këtij

studimi janë evidentimi i evoluimin e marrëdhënieve ndërmjet anëtarëve të

familjes dhe veçanërisht ato ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, rregullimet dhe

risitë që sjell KF dhe legjislacioni në fuqi për të minimizuar konflikte, si dhe

praktika gjyqësore kombëtare dhe ndërkombëtare ndaj këtyre marrëdhënieve

kryesisht në cështje që kanë të bëjnë me të drejtat pasurore, por pa lënë mënjanë

edhe ato personale.

Kështu, çështjet, që trajtohen e shtjellohen në këtë punim përmbledhtazi,

janë si më poshtë vijojnë: Ndryshimi dhe evoluimi i marrëdhënieve prind-fëmijë

në konceptin historik;Rregullimi i marrëdhënieve familjare ndërmjet anëtarëve të

familjes të cilët dalin nga familjet e ashtuquajtura të mëdha në familje në

kuptimin e ngushtë të fjalës (pra, nga familje të krijuara nga disa kurora, në

familje neutrale (të krijuara nga një ose maksimalisht dy kurora); Kalimi i

pushtetit prindëror nga babai (pater potestas), në pushtetin prindëror të të dy

prindërve; Ndryshimet ekonomike pas viteve ’90 në Shqipëri (lindja e pronës

private) dhe ndikimi i saj në marrëdhëniet midis anëtarëve të familjes dhe

kryesisht në marrëdhëniet prind-fëmijë; Ndryshimi i legjislacionit që rregullon

marrëdhëniet midis anëtarëve të familjes, risitë dhe problematikat që ai

evidenton; Zgjidhja e problematikave që kanë lindur nga situata të mëparshme

familjare (në sistemin e regjimit komunist) dhe që vijuan pas viteve ’90;

Rregullimi i marrëdhënieve pasurore prind-fëmijë në përputhje me kushtet e reja

të tregut, pronës private dhe sistemit kapitalist; Së fundi, krahasimi i modeleve të

ndryshme europiane dhe më gjerë, në fushën e marrëdhënieve prindërore, nё

funksion tё kuptimit tё dallimeve që ekzistojnë ndërmjet sistemeve të ndryshme

ligjore në këtë fushë.

Në kapitullin e parë të studimit do të fokusohemi te zhvillimi i

marrëdhënieve personale jopasurore dhe pasurore ndërmjet prindërve dhe

fëmijëve parë në këndvështrimin historik. Kështu, gjatë këtij kapitulli janë

analizuar marrëdhëniet personale e pasurore prind-fëmijë sipas të drejtës

zakonore shqiptare që ka vepruar në Shqipëri në Kanunet në fuqi të asaj kohe, siç

ishin: Kanuni i Lekë Dukagjinit (dhe varianti i Pukës), Kanuni i Labërisë, Kanuni

i


8

Skënderbeut (Shqipëria e Mesme), Kanuni i Maleve, Zakoni i Musë Ballgjinit

(lugina e lumit Shkumbin), Kanuni i Lumës, Sharti i Idriz Suli në Labëri.1

Të gjitha këto përmbledhje të normave zakonore të zbatueshme

sanksiononin “njëzëri” pozitën modeste të gruas në familje. Kjo pozitë

inferioriteti nuk lidhej vetëm me pushtetin ekonomik të burrave në familje (babait,

djalit, vëllait), por edhe me pushtetin juridik të tyre. Pozitë kjo që reflektohet dhe

në të drejtën kanonike të zbatueshme në territoret shqiptare.

Kështu, në territorin shqiptar për të rregulluar marrëdhëniet familjare dhe

kryesisht ato midis prindërve dhe fëmijëve në bazë të orientimit fetar të popullatës

gjenin zbatim tri lloje të drejtash fetare: E drejta e shenjtë myslimane (sheriati);

E drejta kishtare kanonike e ritit ortodoks; E drejta kishtare kanonike e ritit

katolik.

Të tria këto të drejta kanonike rregullonin marrëdhëniet familjare në

përputhje me filozofinë e besimit të tyre. Pavarësisht orientimeve të ndryshme

fetare, këto të drejta përligjnin të drejtën natyrore të çdo personi për të patur një

familje, duke e sanksionuar këtë “institucion” dhe marrëdhëniet që lindin prej saj

në përputhje me besimit së tyre. Më gjerësisht, e drejta zakonore dhe e drejta

kanonike e zbatuar në territoret shqiptare do të trajtohet në brendësi të këtij

kapitulli.

Me zhvillimet historike, ekonomike dhe shoqërore në vend, si dhe me

forcimin e pozitës së shtetit, e drejta pozitive filloi të rregullonte thuajse të gjitha

sferat e jetës duke i zënë kështu gradualisht vendin atyre aspekteve që më parë

rregulloheshin nga e drejta zakonore dhe e drejta kanonike.

Pasojat e pushtimit afro pesëshekullor otoman ishin të dukshme edhe pas

krijimit të shtetit shqiptar më 1912, ndaj deri në konstituimin e së drejtës pozitive

dhe hartimin e Kodit Civil të Mbretërisë Shqiptare u deshën më shumë se

pesëmbëdhjetë vjet. Megjithëse një legjislacion për t’u patur zili për nga fryma

perëndimore (KCZ u bazua në legjislacionin civil italian dhe zviceran) dhe

mënyra sesi rregullonte marrëdhëniet juridike të krijuara midisi subjekteve të së

drejtës, Kodi Civil i Zogut gjente pak zbatim në jetën e përditshme, kjo për shkak

se normat morale, zakoni, normat fetare e kanunore që patën ndikuar në shekuj

nëshoqërinë shqiptare ishin ende të forta dhe me ndikim të madh. Ndaj analizimi i

së drejtës pozitive e cila rregullon marrëdhëniet personale e pasurore ndërmjet

1 Abdullah Aliu, “E drejta Civile. Pjesa e përgjithshme”, Prishtinë, 2013, fq. 12.


9

prindërve dhe fëmijëve deri në fillim të viteve ’90 do të bazohet mbi këtë sfond

historik të së drejtës.

Evoluimi i shoqërisë dhe marrëdhënieve juridike ndërmjet subjekteve të së

drejtës, ndikuan në zhvillimin dhe diversitetin e së drejtës pozitive të shkruar.

Duke qenë se fokusi i studimit tonë janë marrëdhëniet familjare e kryesisht

marrëdhëniet që krijohen ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, edhe e drejta që do të

analizojmë do të jetë e orientuar në këtë këndvështrim. Kështu, do të analizojmë

ligjin “Mbi martesën”, të vitit 1948, dekretin “Mbi pronësinë”, të vitit 1955,

“Kodin e familjes” të vitit 1966, e në veçanti “Kodin e familjes” të vitit 1982, i

cili është ligji që ka rregulluar marrëdhëniet ndërmjet anëtarëve të familjes deri

në ndryshimet e para politike në RSh-së.

Pjesa e fundit e kapitullit të parë do të trajtojë zhvillimet e jurisprudencës

dhe mendimit shkencor lidhur me marrëdhëniet prind-fëmijë pas viteve 1990. Me

ndryshimet që pësoi shoqëria dhe ekonomia shqiptare pas rrëzimit të regjimit

komunist dhe me lindjen e pronës private, ndryshuan dhe marrëdhëniet pasurore

në familje. Rregullimi i këtyre marrëdhënieve paraqiti vështirësi të mëdha në

aspektin juridik, pasi ligjvënësi u gjet i papërgatitur për këtë ndryshim drastik të

marrëdhënieve pasurore në përgjithësi. Lindja e pronës private, rregullimi ligjor i

saj si dhe ndryshimet në ekonomin individuale të bashkëshortëve paraqitën

domosdoshmërin e rregullimit të marrëdhënieve pasurore ndërmjet tyre jo vetëm

nga normat e së drejtës civile por edhe nga norma të posaçme të së drejtës

familjare.

Kapitulli i dytë do të trajtojë standardet që burojnë nga instrumentet

ndërkombëtare dhe jurisprudencën e GJEDNJ-së lidhur me marrëdhëniet

personale e pasurore prind-fëmijë. Është e qartë se standardet legjislative të

unifikuara ndërkombëtare janë korniza ose hapësira brenda së cilës “notojnë”

legjislacionet kombëtare. Ato shërbejnë si pikë reference dhe si praktikë e mirë

për çdo pushtet ligjvënës kombëtar. Respektimi i tyre shpeshherë nuk shoqërohet

me forcën e ligjit, apo sanksionit të drejtpërdrejtë, megjithatë shtetet palë

shprehin vullnetin e tyre për respektimin dhe zbatimin rigoroz të këtyre

standardeve, gjë që vihet re në praktikën dhe hartimin e legjislacionit në

përputhje me frymën e standardeve, si dhe në zbatimin e detyrimeve ligjore të

vendosura nga autoritet ndërkombëtare të krijuara për zbatimin e tyre (të tilla siç

janë gjykatat, p.sh.: Gjykata e GJEDNJ).


10

Në këtë punim do të trajtohen Standardet e OKB-së, lidhur me marrëdhëniet

personale e pasurore prind-fëmijë. Më konkretisht do të trajtohet:

Konventa mbi të Drejtat e Fëmijës - instrument ligjor themeltar, parë ky në

këndvështrimin e mbrojtjes së interesit më të lartë të fëmijës. Kjo konventë që në

dispozitën e parë të saj jep përkufizimin se kujt do t’i drejtohemi me fjalën

“fëmijë”, përkufizim ky që i ka shërbyer shumë legjislacioneve të brendshme. Ky

përkufizim në fakt nuk shërben vetëm për identifikimin e subjektit “fëmijë”, por

ajo lidhet në mënyrë direkte me fillimin dhe mbarimin e institucionit të

përgjegjësisë së prindërve.

Në këtë konventë janë identifikuar më konkretisht të gjitha të drejtat e subjektit

fëmijë. Megjithatë, disa prej këtyre të drejtave janë sanksionuar edhe më parë

(KEDNJ, 1950) në mënyrë të përgjithshme për çdo qenie humane.

KDF ka në themel të tij një subjekt të posaçëm “fëmijën”, ndaj trajtimi i tij lind si

domosdoshmëri për këdo që do të zhvillojë një hulumtim në të drejtën familjare e

posaçërisht në atë pjesë që lidhet me të drejtat e fëmijëve. KDF përveç trajtimit të

të drejtave specifike të fëmijëve, merret në mënyrë të detajuar me përgjegjësinë

prindërore.

Siç edhe do të trajtojmë në vijim në këto parime përgjegjësia prindërore

përfshirë një gamë të gjerë marrëdhëniesh me karakter personal jopasuror e

pasuror ndërmjet prindërve e fëmijëve. Ndaj gjykoj se trajtimi i kësaj konvente

është domosdoshmëri në këtë hulumtim.

Një vend me rëndësi kanë zënë në punim standardet që burojnë nga

instrumentet e Këshillit të Europës lidhur me marrëdhëniet personale e pasurore

prind-fëmijë. Këshilli i Europës (KE) është një organizatë ndërkombëtare e

fokusuar në promovimin e demokracisë, shtetit të së drejtës, të drejtave të njeriut

dhe zhvillimit ekonomik në Europë. Ndryshe nga Bashkimi Europian, Këshilli i

Europës nuk krijon ligje të detyrueshme për shtetet anëtare, por ajo i jep fuqi disa

prej konventave që prekin aspekte të rëndësishme jetësore, të cilat kanë një

marrëveshje ndërkombëtare të nënshkruara ndërmjet mes shteteve anëtare të

Europës.

Kështu, nuk mund të lëmë pa përmendur instrumentin ligjor mbi të cilën

janë bazuar shumë e shumë legjislacione kombëtare në lidhje me të drejtat e

njeriut, si: Konventën Europiane të të Drejtave të Njeriut dhe instrumentin ligjor


11

zbatues të së drejtës, Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ), e

cila ka si “statut” të saj ka pikërisht këtë konventë. Megjithëse KEDNJ nuk lidhet

drejtpërdrejtë me të drejtat e prindërve dhe fëmijëve, ajo garanton për këto dy

kategori subjektesh, si për të gjithë individët, njohjen dhe respektimin e të

drejtave themelore me karakter ekonomik, politik, shoqëror dhe kulturor. Në

trajtesën tonë do të ndalemi tek disa të drejta specifike siç janë e drejta për të mos

u diskriminuar [neni 14 i KEDNJ], e drejta për të pasur familje, e drejta për të

patur jetë private [neni 8 i KEDNJ] etj. Si dhe të drejta të tjera proçeduriale që

lidhen me të drejtën për një gjykim të drejtë e të paanshëm [neni 6 i KEDNJ], etj.

Instrument tjetër ligjor i rëndësishëm i KE është dhe Konventa për

ushtrimin e të drejtave të fëmijëve (1996). Kjo konventë ka efekt të drejtpërdrejtë

në aspektet e mbrojtjes së të drejtave dhe interesave më të larta të fëmijëve

nëpërmjet marrjes së masave konkrete në favor të tyre. Konventa angazhon

shtetet palë, që nëpërmjet organeve të tyre kombëtare të nxisin promovimin dhe

ushtrimin e të drejtave të fëmijëve.

Kapitulli i tretë i studimit do të trajtojë standardet ligjore kombëtare dhe

problemet më të hasura të praktikës gjyqësore vendase lidhur me marrëdhëniet

personale jopasurore e pasurore prind-fëmijë. Duke qenë se marrëdhënia prind-

fëmijë është një marrëdhënie e cila nuk rregullohet vetëm nga ligji (normat e së

drejtës), por edhe nga natyra njerëzore e shoqërore e saj, , nuk mund të lëmë pa

përmendur në këtë trajtesë dhe parimet kryesore mbi të cilat ndërtohet ky raport,

siç janë parimi i reciprocitetit ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, parimi i barazisë

së prindërve në ushtrimin e përgjegjësisë prindërore dhe parimi i barazisë së

fëmijëve pavarësisht statusit ligjor të tyre kundrejt prindërve.

Aspektet pasurore të marrëdhënies prind-fëmijë sipas legjislacionit shqiptar

është dhe fokusi kryesor i këtij studimi, ndaj ndalesa që do të bëhet në këtë

kapitull do të jetë më e thellë dhe më e detajuar. Kështu, gjatë trajtimit të këtij

kapitulli do të ndalemi tek shpjegimi i konceptit të pasurisë së fëmijës,

përkufizimit të tij si dhe mënyrave të fitimit të kësaj pasurie. Në vijim do të

trajtojmë marrëdhënien pasurore ndërmjet prindërve dhe fëmijëve si dhe

përgjegjësinë prindërore në lidhje me kontributin material për mirërritjen dhe

edukimin e fëmijës. Një aspekt i rëndësishëm i marrëdhënies pasurore ndërmjet

prindërve dhe fëmijëve është dhe koncepti i administrimit të pasurisë së fëmijës së


12

mitur, llojet dhe mënyrat e administrimit si dhe përgjegjësia juridike e prindërve

për administrimin e pasurisë së fëmijës.

Përveç të drejtës së administrimit të pasurisë së fëmijës në vijim do të

shohim se prindërit kanë dhe të drejtën e përdorimit të pasurisë së fëmijës në

rastet e parashikuara në ligj ose të autorizuara nga gjykata përkatëse. Gjithashtu,

prindi me autorizim të gjykatës në rastet kur vërtetohet interesi më i lartë i fëmijës

i lind e drejta e tjetërsimit të pasurisë së fëmijës.

Nga zbërthimi i kodit të familjes, por edhe ligjeve të tjera të posaçme, dalim

në konkluzionin se parimi i interesit më të lartë të fëmijës me fokus jo vetëm në

marrëdhëniet pasurore, por edhe në ato personale jopasurore, nuk është një

parim i cili mbrohet dhe respektohet vetëm nga subjekti më afër tij (prindi), por

është detyrë dhe përgjegjësi dhe e organeve të tjera shtetërore si dhe gjykatave.2

Fokus tjetër i këtij kapitulli është dhe familja bujqësore dhe aspektet

pasurore të marrëdhënieve prind-fëmijë në familjen bujqësore. Në studimin e

praktikës gjyqësore konstatohen një numër i madh rastesh ku prindërit kërkojnë

autorizimin e gjykatës për tjetërsimin e tokave bujqësore, ku të miturit janë

bashkëpronarë me arsyetimin se kjo është e nevojshme për edukimin, shkollimin,

mirërritjen e fëmijës, plotësimin e nevojave të veçanta të tij etj., ndaj është parë

me vend dhe trajtesa e këtij raporti. Në fund, për nga renditja e jo rëndësia, një zë

të veçantë në këtë kapitull do të zënë dhe rastet nga praktika gjyqësore shqiptare

me fokus aspektet pasurore të marrëdhënieve prind-fëmijë.

Duke qenë se subjektet në këtë marrëdhënie janë të barabartë për nga

respektimi i së drejtës, por jo të tillë në instrumentalizimin e saj (fëmija i mitur

nuk mund t’i drejtohet personalisht gjykatës për të pretenduar të drejtën e

shkelur), është e rëndësishme analizimi i disa rasteve nga praktika gjyqësore për

të parë se cilat janë rastet më të shpeshta në shkeljen apo mosrespektimin e kësaj

të drejte si dhe zgjidhjet e jurisprudencës në këtë drejtim.

Kapitulli i katërt është një kapitull krahasues, i cili fokusohet në

ngjashmëritë dhe ndryshimet që hasen në rregullimin e marrëdhënieve ndërmjet

prindërve e fëmijëve si në aspektin personal jopasuror dhe në atë pasuror

ndërmjet disa legjislacioneve që autori ka përzgjedhur për këtë studim.

2 Neni 2, Kodi i familjes, viti 2003.


13

Realizimi i këtij disertacioni ka qenë një përpjekje e gjatë, e vështirë dhe një

ëndërr akademike e imja. E drejta familjare, si një nga degët më dinamike të së

drejtës, gjatë gjithë kohës ka koncepte kryesore në evoluim dhe ndryshim, çka e

bën tepër të vështirë studimin e saj, por njëkohësisht sfidues.

“E drejta familjare” ka qenë për mua zgjedhja e parë dhe e vazhdueshme

për ta lektuar, në auditorët studentorë për mbi 7 vite rresht. Për këtë i jam tepër

mirënjohëse profesorit të nderuar të së drejtës, prof. dr. Aleks Luarasit, i cili

besoi në ëndrrën time për të qëndruar përpara auditorit dhe të qenët vazhdimisht

një hulumtuese e së drejtës.

Mirënjohje dhe falënderim i veçantë shkon dhe për udhëheqësen shkencore

të këtij disertacioni, prof. dr. Arta Mandro, e cila që në kohën time studentore ka

qenë frymëzim dhe shembull i përkryer i lektorit dhe studiuesit të së drejtës, si dhe

ura lidhëse ime e parë me këtë fushë.

Falënderim i sinqertë dhe për kolegët e SHLUJ “Luarasi”, i cili është

institucioni ku unë jap mësim prej më shumë se 7 vite, pa ndihmën, mbështetjen

dhe këshillat e të cilëve punimi i këtij disertacioni do të ishte edhe më i vështirë.

Mirënjohje e përjetshme për prindërit e mi, të cilët me sakrifica të mëdha,

mbështetje dhe besimin e palëkundur tek unë rritën brenda meje një njeri të fortë,

me besim të plotë në vetvete dhe gjithmonë në kërkim të sfidave të reja akademike

dhe jetësore. Falënderoj vëllain tim dhe Irisin, të cilët më qëndrojnë pranë me

sinqeritet e dashuri e më japin zemër në çdo hap të jetës sime. Faleminderit! Ju

jeni gjithçka për mua!

Ky punim i dedikohet mbesës sime të dashur.

Për ty, ANA!


14

HYRJE

Në këtë punim trajtohet kryesisht përgjegjësia prindërore me fokus të drejtat

pasurore të fëmijës së mitur. Megjithëse marrëdhënia ndërmjet prindit dhe fëmijës

ka përgjithësisht karakter personal jo pasuror, një dimension i rëndësishëm i saj

është dhe karakteri pasuror i kësaj marrëdhënie. Si rrjedhojë mund të themi se

përkujdesi ndaj fëmijës së mitur ushtrohet duke mbrojtur si personalitetin ashtu

dhe të drejtat pasurore te tij.

Ky punim synon të evidentojë burimet e krijimit të marrëdhënies së prindërimit si

dhe pasojat dhe përgjegjësit që lindin për të gjithë kohëzgjatjen e kësaj.

Pavarësisht se në momentin e renditjes së burimeve kryesore për krijimin e

familjes vendin e parë e zë martesa, në trajtimin e këtij punimi do të shohim se

kjo marrëdhënie nuk lind për shkak të martesës por lind edhe për shkak të saj.

Prind bëhesh për shkaqe natyrore ose juridike (birësimi). Për njërën apo për

tjetrën arsye është ligji ai që të njeh si prind3. Pavarsisht se burimet e institutit të

prindërimit nuk janë fokusi kryesor i punimit tonë ato lidhen pazgjidhshëmrisht

me trajtimin e plotë të këtij studimi.

Pyetja kryesore të cilës do të mundohemi t’i japim përgjigje e ta trajtojmë më

gjerë në këtë punim është: A janë të drejtat pasurore të fëmijës së mitur të drejta

që njihen gjerësisht nga praktika gjyqësore, apo nga ligji, dhe nëse po, a janë

praktikisht të zbatueshme në shoqërinë ku jetojmë, për shkak të mentalitetit, apo

zhvillimit ekonomik social të vendit?

Për zbërthim e kësaj pyetje do të na ndihmojë më shumë sqarimi i disa

nënçështjeve të cilat do ta lehtësonin zhvillimin më të qartë të këtij punimi, të tilla

si:cili ka qenë sfondi historik dhe evoluimi i të drejtave pasurore të fëmijës së

mitur; si kanë ndikuar zhvillimet ekonomike, politike në respektimin dhe ruajtjen

e kësaj të drejte; cilët janë aktorët kryesorë për respektimin e mbrojtjen e kësaj të

drejte; cilat janë sanksionet e parashikuara me ligj për shkeljen e së drejtave

pasurore të fëmijës së mitur; cili është niveli i standardeve ndërkombëtare të

detyrueshme për Shqipërinë me qëllim që të evidentohet situata konkrete dhe

3 Mandro Arta, “E drejta Familjare” , Tiranë. 2009, fq.406


15

mundësia për përmirësime legjislative në këtë aspekt; si e trajton doktrina dhe

praktika gjyqësore vëndase dhe ndërkombëtare marrëdhënien pasurore ndërmjet

prindërve e fëmijëve; rastet më të spikatura dhe problematika që hasen në

trajtimin praktik të këtyre çështjeve.

Prindërimi është një institut i së drejtës familjare i cili në thelb ka

marrëdhënien midis prindërve dhe fëmijëve. Nëse do t’i jepnim nocionin juridik

të përdorur në legjislacionin vendas dhe jo vetëm, prindërimi do të përkufizohej si

përgjegjësi prindërore.

Përgjegjësia prindërore në kuptimin e ligjit (KF) është tërësia e të drejtave dhe e

detyrimeve që kanë prindërit ndaj fëmijëve të tyre të mitur, me qëllim, mirërritjen,

edukimin dhe krijimin e kushteve optimale për t’iu siguruar atyre një jetë të

përshtatshme. Parë në këndvështrimin e marrëdhënies, ajo karakterizohet në dy

drejtime, atë të marrëdhënies me karakter personal jopasuror dhe asaj me karakter

pasuror. Kështu të drejtat dhe detyrimet e prindërve kundrejt fëmijëve janë të

grupuara në këto dy drejtime kryesore.

Në këtë punim do të trajtohet kryesisht përgjegjësia prindërore me fokus të

drejtat pasurore të fëmijës së mitur. Megjithëse marrëdhënia ndërmjet prindit dhe

fëmijës ka kryesisht karakter personal jo pasuror, një dimension i rëndësishëm i

saj është dhe karakteri pasuror i kësaj marrëdhënieje. Si rrjedhojë mund të themi

se përkujdesi ndaj fëmijës së mitur ushtrohet duke mbrojtur si personalitetin ashtu

dhe të drejtat pasurore te tij.

Është botërisht e njohur se familja është “instituti” ku anëtarët e saj mbështesin

njëri tjetrin moralisht e financiarisht për shkak të lidhjes së afeksionit që ato kanë

ndërmjet tyre. Harmonizimi i vlerave morale dhe ato pasurore, kanë çuar në

ruajtjen dhe konsolidimin e institutit të familjes. Mbi këtë traditë, është ngritur

dhe mbështetur kuadri normativ i kodit të familjes. Nëse do të analizojmë me

kujdes dispozitat e KF do të vërejmë që respektimi dhe garantimi i të drejtave

pasurore të të miturit nuk është vetëm përgjegjësi apo detyrim ligjor i prindërve

por edhe i autoriteteve të tjera kompetente si dhe gjykatave. Por roli i këtyre të

fundit do të dal në pah e do të evidentohet vetëm në rastet kur prindërit me

veprimet apo mosveprimet e tyre cedojnë në ushtrimin e përgjegjësisë prindërore,

e sidomos në drejtimin e mbrojtjes e garantimit të të drejtave pasurore të fëmijëve

të tyre.


16

Pyetjet e parashtruara me sipër janë shtjelluar dhe argumentuar e disa prej tyre

kanë zgjidhje konkrete gjatë punimit të këtij disertacioni. Struktura e këtij punimi

do të përbëhet nga katër kapituj kryesorë të detajuar me nënçështje kryesore për

zbërthimin në qelizë të çdo kapitulli.

Përgjegjësia prindërore është një institut që ka evoluar me kohën dhe me

zhvillimin e shoqërisë. Tradicionalisht, ati, “babai i familjes” dhe i fëmijëve, ishte

“mbreti”. Ajo çka i njihej ligjërisht atit që nga e drejta romake e deri në njëfarë

mase nga e drejta janë zakonore, por dhe tek e drejta pozitive e zbatuar në vendin

tonë në një periudhë të hershme, tek-tuk gjen vend e shfaqet edhe sot, në kohët

moderne, në praktikën e sjelljeve të prindërve ndaj fëmijëve në jetën familjare.4

Edhe në ditët e sotme në shoqërinë tonë gjejnë gjurmë të “poter potestas”

(pushtetit i të atit) në familje shqiptare. Babai në rolin e kryefamiljarit është

personi i cili vendos shpeshherë “fatin” e anëtarëve të tjerë të familjes. Ndaj Kodi

i Familjes (2003) është kujdesur dhe i ka kushtuar një rëndësi të veçantë

marrëdhënieve juridike ndërmjet prindërve e fëmijëve të tyre të mitur. Këtë e

vëmë re duke parë numrin e konsiderueshëm të dispozitave që rregullojnë

marrëdhënien, apo përgjegjësinë prindërore5, si dhe përmbajtjen e tyre të cilat

reflektojnë ndryshime jo të pakta nga legjislacionet e mëparshme.

Pavarësisht evidentimit të dispozitave, duhet pranuar që në fakt kodi i

familjes (2003) përshkohet i tëri nga parimi i interesit më të lartë të fëmijës.

Përgjegjësia prindërore, ndonëse e veçuar në një kapitull të vetëm, ajo, ku më pak

e ku më shumë, evidentohet në çdo institut të së drejtës familjare. Kështu në

pjesën e parë të KF (parimet e përgjithshme)6 vëmë re se edhe në kuptimin sasior

pesë prej parimeve (nga gjashtë në total) u referohen parimeve që lidhen

drejtpërdrejtë me të drejtat e fëmijëve7. Gjithashtu institutin përgjegjësisë

prindërore e shohim në disa dispozita tek instituti i martesës, zgjidhjes së

martesës, pavlefshmërisë së saj, bashkejetesës së faktit, birësimit etj. Ndaj mund

të themi se pavarësisht se marrëdhënia prind fëmijë në pamje të parë mund të

duket si një marrëdhënies tërësisht personale ndërhyrja e shtetit dhe rregullimi

ligjor i këtij raporti është e dukshme dhe e paevitueshme.

4 Mandro Arta, “E drejta Familjare”, Tiranë. 2009, fq.397 5 Shih nenet 215-239 të KF (2003). 6 Shih nenin 1 deri tek neni 6 i K.F(2003)

7 Mandro Arta, “E drejta Familjare , Tiranë. 2009, fq.49


17

Ligjvënësi është kujdesur që të drejtat dhe detyrimet bazë që lindin nga ky raport

të mos lihen aspak në diskrecion të vullnetit të palëve, por t’i gdhend ato në

norma juridike të cilat vendosin palët në pozita e detyrime.

Kodi i Familjes (2003), ndryshe nga legjislacioni i mëparshëm, me

nocionin “përgjegjësi prindërore” është kujdesur të japë epërsi detyrimeve apo

përgjegjësive që lindin nga marrëdhënia e prindërimit8. Në dallim nga

legjislacioni i mëparshëm, Kodi i Familjes (2003) përkufizon përgjegjësinë

prindërore, nëpërmjet përcaktimit të përmbajtjes së saj,duke kufizuar kështu

mundësinë për interpretime të ndryshme doktrinale. Marrëdhënia juridike mes

prindërve dhe fëmijëve lind si çdo marrëdhënie tjetër juridike e njohur nga e

drejta civile, me vërtetimin e fakteve juridike (ngjarje natyrore apo veprime të

njeriut). Kështu marrëdhënia juridike e prindërimit lind nga fakti natyror i

riprodhimit apo fakti juridik birësimit të fëmijës. Nëse do të analizojmë me

kujdes përgjegjësinë prindërore do të mund të rendisim disa karakteristika të saj si

më poshtë vijon:

a- Përgjegjësia prindërore është një e drejtë personale e prindërve9 kundrejt

fëmijëve të tyre. Të drejtat dhe detyrat që kanë prindërit kundrejt fëmijëve të tyre

duhet t’i ushtrojnë personalisht. Ato s’mund t’i tjetërsojnë apo të trashëgojnë këto

të drejta dhe detyrime. Përveç rasteve kur përgjegjësia prindërore i kufizohet dhe

hiqet me vendim gjykatë. Në këto raste përgjegjësia për rritjen dhe kujdesin i

kalon të tretëve.

b- Përgjegjësia prindërore ushtrohet dhe udhëhiqet vetëm nga parimi i interesit më

të lartë të fëmijës. Ndaj ligji është kujdesur që rregullimi i këtij instituti të mos i

lihet në dorë marrëveshjes ndërmjet prindërve, por ta rregullojë në mënyrë thuajse

taksative nëpërmjet dispozitave ligjore të parashikuara në KF (2003).

c- Përgjegjësia prindërore ushtrohet bashkërisht nga të dy prindërit. Edhe në rastet

e zgjidhjes së martesës apo pavlefshmërisë së saj asnjëri prej prindërve nuk i

humbet përgjegjësia prindërore pavarësisht se cilit prej tyre i është caktuar fëmija

në “kujdestari”. Prindërit gëzojnë potencialisht të drejta dhe detyrime të barabarta

kundrejt fëmijëve të përbashkët.

8Të drejtat dhe detyrimet që ligji u njeh prindërve ndaj fëmijëve të tyre të mitur ligjvënësi i ka përmbledhur në termin “E drejta prindërore” – Kodi i Familjes i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë – Gazeta Zyrtare, nr. 3, v. 1982. 9 Tek termi “prindër” hyn prindërit natyrorë dhe prindërit birësues.


18

d- Përgjegjësia prindërore është e njëjtë, pavarësisht statusit ligjor të fëmijës.

Nëse fëmijët kanë lindur nga një raport martesor apo jo, ati dhe nëna të njohur si

të tillë kanë të njëjta të drejta dhe detyrime kundrejt fëmijëve të tyre.

e- Përgjegjësia prindërore vazhdon derisa sa zgjat mituria, domethënë gjersa

fëmija mbush moshën 18 vjeç.10

Moshë kjo e parashikuar nga KC (1994) për

fitimin e zotësisë së plotë për të vepruar.11

Në raste përjshtimore të parashikuara

nga ligji kjo përgjegjësi zgjat deri sa fëmija të mbush moshën 25 vjeç12

.

f- Përgjegjësia mund të krijohet dhe hiqet vetëm me vendim të formës së prerë së

gjykatës. Asnjë marrëveshje ndërmjet prindërve, personi të tretë apo organ

administrativ nuk mund të kufizojë apo heqë këtë përgjegjësi.

Nga sa më sipër, na rezulton se përgjegjësia prindërore përfshin tërësinë e të

drejtave dhe detyrimeve, të cilat nëse do t’i klasifikojmë në bazë të përmbajtjes do

të dallonim:

Të drejta e detyrime prindërore që ushtrohen në lidhjen me personalitetin e

fëmijës e që lindin si pasojë e marrëdhënieve personale jopasurore.

Të drejta e detyrime prindërore që ushtrohen lidhur me pasurinë e fëmijës

e që lindin si rezultat i marrëdhënieve pasurore.

Pavarësisht ndarjes në dy kategori (atë personale jopasurore dhe pasurore) të

përgjegjësisë prindërore për efekt studimi, në jetën e përditshme është e vështirë

të ndahen në mënyrë kaq precize, pasi të dyja këto kategori ndërthuren me njëra-

tjetrën, duke dhënë panoramën e plotë të kësaj përgjegjësie. Ndaj shpeshherë gjatë

këtij punimi ka qenë i vështirë fokusi vetëm te të drejtat dhe detyrimet me

karakter pasuror, pa përmendur ato me karakter personal jopasuror. Për shembull

kur listojmë disa të drejta e detyrime të cilat ligji e doktrina i ka karakterizuar me

natyrë personale e jopasurore është tepër e vështirë të mos evidentohet dhe natyra

pasurore që i shoqëron këto të drejta e detyrime. Këtu mund të përmendim:

Detyrimin për mirërritje të fëmijës13

, megjithëse në KF (2003) nuk jepet një

përkufizim i saktë për termin “mirërritje”, doktrina e së drejtës familjare është

10 Shih nenin 216 të KF (2003) 11 Shih nenin 6 të KC (1994) 12 Shih nenin 197 të K.F (2003) “Detyrimi për ushqim ndërmjet prindërve dhe fëmijëve” 13 Shih nenin 215 të KF (2003).


19

munduar të jap në terma konkret përmbajtjen e këtij detyrimi (të prindërve) dhe të

drejtës (së fëmijëve.) Detyrimi prindëror për mirërritjen e fëmijës14

përfshin:

kujdesin ndaj shëndetit, zhvillimit fizik e psikik të fëmijës, krijimi i një mjedisi

familjar për fëmijën, parë në këndvështrimin subjektiv (mbështetje emocionale e

morale, bazuar në ndjenjat e dashurisë dhe afeksionit) dhe në këndvështrimin

objektiv (krijimi i kushteve materiale për një jetesë të denjë të fëmijës (ambient i

shtëpisë) si dhe sigurimi i një mirëqenieje materiale; ruajtja dhe mbikëqyrja e

fëmijës, marrja e masave me karakter edukues për fëmijën (edukimi dhe shkollimi

i tij). Të gjitha të drejtat e detyrimet e sipërpërmendura pavarësisht karakterit të

theksuar personal të tyre nuk mund të përjashtojmë në asnjë moment dhe

karakterin pasuror. Pra, ndonëse punimi është i fokusuar tërësisht në trajtimin e

marrëdhënieve pasurore ndërmjet prindërve dhe fëmijëve si kategori e

përgjegjësisë prindërore, është thuajse e pamundur të mos preken dhe aspektet

personale të kësaj përgjegjësie.

Duke qenë se fëmija (i mituri) është subjekt i së drejtës që në momentin e

konceptimit me kushte që ai të lind i gjallë, rrjedhimisht ai është dhe subjekt i të

drejtave pasurore të njohura nga ligji. Meqenëse i mituri është i pamundur

fizikisht, mendërisht dhe juridikisht që të zotërojë15

në mënyrë ezauruese këto të

drejta, lind nevoja për t’i tuteluar dhe mbrojtur ato kundrejt të tretëve.

Përfaqësuesi natyror e ligjor, pa qenë nevoja e përcaktimit nga një vullnet i

jashtëm, i të miturve janë prindërit (natyrorë dhe birësues) ex lege.16

Në zbatim të

nenit 232 të KF “Prindërit përfaqësojnë fëmijën e tyre të mitur që nuk ka mbushur

moshën katërmbëdhjetë vjeç, në të gjitha veprimet juridike, me përjashtim të atyre

që, sipas ligjit, i mituri mund t’i kryejë vetë.

I mituri që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç i kryen vetë veprimet

juridike, por kurdoherë me pëlqimin paraprak të prindërve, me përjashtim të atyre

që sipas ligjit, mund t’i kryejë vetë.

Nga sa më sipër, vëmë re se përgjegjësia prindërore përfshin në tërësi

përkujdesjen ndaj të miturit për personin e tij, si dhe atë ndaj pasurisë ose të

drejtave pasurore të fëmijës nëpërmjet përfaqësimit ligjor dhe administrimit të

pasurisë të të miturit. Instrumenti ligjor nëpërmjet të cilit realizohet në praktikë si

përkujdesi prindëror ashtu dhe administrimi i pasurisë, është përfaqësimi ligjor i

fëmijëve në raport me të tretët. Në këtë mënyrë përgjegjësia prindërore ushtrohet

nëpërmjet përfaqësimit të fëmijës në çdo veprim juridik apo proces gjyqësor që

14 Sonila Omari, “E drejta familjare”, Tiranë, 2010, f. 367 e në vijim. 15 Shih nenin 6 të KC . 16 Shih nenet 215-232 të KF.


20

kanë të bëjnë personalisht me fëmijën apo pasurinë e tij. Ky detyrim për prindërit

rrjedh drejtpërdrejtë nga dispozitat e KF (2003).

Fëmija i mitur, duke qenë mbartës potencial i të drejtave dhe detyrimeve

të njohura nga ligji për çdo subjekt të së drejtës, e njëkohësisht duke mos patur

mundësi praktike për t’i vënë në jetë ato, ka nevojë absolute për një përfaqësues

ligjor, i cili e përfaqëson atë në çdo veprim juridik personal apo në lidhje me

administrimin ose përdorimin e pasurisë së tij. Në këtë mënyrë, e drejta realizohet

dhe nuk humbet e cenohet nga mosrealizimi i saj në kohë për shkak të

pamundësisë juridike të zotëruesit të saj. Nëpërmjet përfaqësimit, një tjetër

subjekt mund të kryejë veprime juridike në emër e për llogari të fëmijës, çka do të

thotë se marrëdhënia juridike krijohet automatikisht ndërmjet fëmijëve e të

tretëve, e si rrjedhojë dhe pasojat juridike të kësaj marrëdhënieje bien vetëm mbi

këto dy palë. Nga ana tjetër, duke qenë se prindi vepron në emër dhe për llogari të

fëmijës, ndërmjet prindërit e të tretëve nuk lindin të drejta e detyrime, përveçse

kur prindi si përfaqësues i fëmijës së mitur, kalon tagret e përfaqësimit.17

Përfaqësimi ligjor i fëmijës kryhet vetëm në mbrojtje të interesit më të lartë të tij,

ndaj si dhe në rastet e tjera të përfaqësimit18

, prindi nuk mund të kryejë veprime

juridike në cilësinë e përfaqësuesit të fëmijës, me veten e tij apo të përfaqësojë të

dy fëmijët në kryerjen e një veprimi juridik ndërmjet tyre.

Por cila është shtrirja dhe detyrimi i prindërve për të përfaqësuar të

miturin? Duke qenë se prindërit janë ex-lege përfaqësuesit ligjor të fëmijëve të

tyre, ato e përfaqësojnë të miturin që nuk kanë mbushur moshën katërmbëdhjetë

vjeç në të gjitha veprimet juridike në të tretët, me përjashtim të atyre veprimeve

që sipas ligjit i mituri mund t’i kryejë vetë.

KC (1994) parashikon se çdo veprim juridik i kryer nga i mituri nën moshën 14

vjeç (përveç atyre të parashikuara në nenin 8 të këtij kodi) do të konsiderohen

veprime juridike të pavlefshme.19

Siç e dimë dhe nga e drejta veprimet juridike të

pavlefshme nuk prodhojnë asnjë pasojë juridike për palët, edhe nëse ato kanë

prodhuar dhe në momentin kur konstatohet apo shpallet element i pavlefshmërisë,

secila palë i kthen palës tjetër çdo gjë që ka marrë prej saj dhe kur nuk është e

17 Shih nenin 64 e në vijim të KC. 18 Shih nenin 67 të KC. 19 Shih n. 232 të KF dhe n. 8 të KC “I mituri që nuk ka mbushur moshën 14 vjeç është i pazotë për të vepruar. Ai mund të kryejë veprime juridike që i përshtaten moshës së tij dhe që përmbushen aty për aty, si dhe veprime juridike që sjellin dobi pa asnjë kundërshpërblim. Veprimet e tjera i kryen në emër të tij përfaqësuesi ligjor”. Shih n. 15 dhe 52 të KC.


21

mundur të kthejë po të njëjtin send, të paguajë vleftën e tij.20

Pra, palët kthehen në

gjendjen e mëparshme (përpara se të kryhej veprimin juridik) dhe çdo pasojë

kthehet në nul për palët.

Të miturit që kanë mbushur moshën 14 vjeç KC (1994) i njeh kryerjen e disa

veprimeve, me kusht marrjen e pëlqimit paraprak të prindërve, me përjashtim të

atyre që sipas ligjit i mituri mund t’i kryejë vetë. 21

Kështu, në bazë të nenit 7 KC (1994) fëmija mund të kryejë vetë këto veprime

juridike: të disponojë vetë atë që fiton me punën e tij; të depozitojë kursimet e tij;

të disponojë vetë dispozitat e tij; të bëjë pjesë në organizata shoqërore.

Këto veprime mund të kryhen dhe pa marrë pëlqimin paraprak të përfaqësuesit

ligjor (prindit) me kusht që ai të japë pëlqimin menjëherë pas kryerjes së veprimit.

Në bazë të nenit 33 të Kodit të Procedurës Civile (K.Pr.C.- 1996), nuk mund të

ngrihet padi nga një person të cilit i mungon zotësia për të vepruar, për këtë arsye

në emër e për llogari të tij padinë në gjykatën kompetente për mbrojtjen e

interesave të të miturit e ngre përfaqësuesi i tij ligjor. Nga ky rregull, është

parashikuar një përjashtim në nenin 7 të KF (2003), i cili njeh të drejtën

bashkëshortëve të mitur t’i drejtohen personalisht me kërkesë gjykatës për lejimin

e martesës përpara moshës së parashikuar nga dispozitat e këtij kodi (18 vjeç).

Ashtu si dhe në parimet e përgjithshme të institutit të përfaqësimit të njohura nga

e drejta, përfaqësimi nuk mund të realizohet për veprime juridike që ligji i ka

parashikuar si të drejta që lidhen ngushtësisht me personin, të tilla si kontrata

martesore, testamenti (me përjashtim të atij që ka për objekt sende të fituara si

rezultat i punës së të miturit) apo një kategori veprimesh personale jopasurore, si:

njohja, kundërshtimi, vërtetimi i atësisë, apo kundërshtimi i njohjes së amësisë

dhe atësisë.

Të gjitha veprimet e sipërcituara do të realizohen personalisht nga i mituri me

arritjen e moshës madhore.

Kjo procedurë e gjerë analitike ka kaluar në disa hapa të cilat nisin me kërkimin

doktrinar (mbledhja dhe përpunimi i literaturës). Ky hap konsiston në rishikimin e

20 Mandro Arta, “E drejta Familjare”, Tiranë. 2009, fq.456 21 Shih nenin 232 të KF.


22

literaturës në lidhje me objektin e studimit. Ai përfshin identifikimin, mbledhjen

dhe sistemimin e librave, monografive, artikujve shkencorë, kumtesave të

konferencave kombëtare dhe ndërkombëtare në fushën ligjore. Zgjedhja e

literaturës ёshtё shtrirë mbi një numër relativisht të konsiderueshëm autorësh të

huaj dhe vendas, konsultimin e një literature të gjerë, në kuadrin europian dhe

ndërkombëtar, në fushën e marrëdhënies së prindërimit. Për identifikimin e kësaj

literature kam shfrytëzuar burime të ndryshme të literaturës hard copy dhe atë

online. Kështu, kërkimi im shkencor është mundësuar nga literatura e ofruar nga

Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë, Biblioteka e SHLUJ “Luarasi”, Biblioteka e

Shkollës së Magjistraturës dhe nga fondi personal i bibliotekës sime, gjithashtu

kam shfrytëzuar dhe literaturën e ofruar online nga faqet zyrtare të gjykatave të

ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare si dhe nga qasja në bibliotekën online

Questia (ku qasja ofrohet vetëm me pagesë.)

Hap tjetër me rëndësi i këtij studimi është ai i analiza e legjislacionit. Në

realizimin me sukses të objektivave të caktuara në këtë studim jam mbështetur në

metodën e analizës dhe sintezës. Kjo metodë konsiston në formulimin e

problemeve ligjore nëpërmjet analizës së legjislacionit. Në sistemin tonë juridik,

normat ligjore gjenden në kode, ligje dhe akte të tjera. Duke qenë se normat

rregullojnë situata të përgjithshme, metoda e analizës ligjore shërben për

identifikimin dhe zgjidhjen e problemeve të teorisë dhe të praktikës, nëpërmjet

interpretimit të këtyre normave. Gjithashtu, kjo metodë shërben për të sqaruar

paqartësinë e normave, vendosjen e tyre në një rend logjik dhe koherent dhe për të

analizuar ndërveprimin e tyre më të tjera norma. Veçanërisht e rëndësishme në

këtë punim, ka qenë analiza e kombinuar e normave të Kodit të Familjes me

parimet e përgjithshme të sanksionuar nga Kodi Civil në fuqi.

Kërkimi ndërdisiplinor në këtë punim është një proçes i domosdoshëm.. Procesit

të interpretimit dhe analizës së legjislacionit, kryesisht në rastet e paqartësisë së

normave, i vijnë në ndihmë faktorë të tjerë të jashtëm si analizimi i aspektit

historik, kontekstit social dhe atij ekonomik. Konkretisht në punim është analizuar

historiku i rregullimit ligjor të marrëdhënieve pasurore prind-fëmijë në Shqipëri

dhe në Europë, bazuar në kontekstin ekonomiko-social të secilës periudhë

historike.

Pavarësisht se studimi nuk realizohet në kuadrin e së drejtës së krahasuar është e

rëndësishme dhe metoda krahasuese për një kuptim dhe interpretim më të mirë të

normave të brendshme ligjore është menduar realizimi i analizës krahasuese


23

ndërmjet Kodit të Familjes dhe legjislacioneve të disa vendeve që kanë shërbyer

si modele në hartimin e legjislacionit tonë (legjislacioni italian, francez ) si dhe

analizën e një legjislacion në embrion të tij por me aspirata të mëdha në

përafrimin e tij me legjislacionet ndërkombëtare, Ligjin për Familjen në

Republikën e Kosovës. Nëpërmjet këtij krahasimi kërkohet të evidentohet shkalla

e përqasjes të tyre me legjislacionin vendas.

Metoda e analizës sё praktikës gjyqësore është gjithashtu një metodë mjaft e

rëndësishme, e cila shërben për të parë mënyrën e interpretimit dhe zbatimit

praktik që gjykatat shqiptare dhe ato të huaja i kanë bërë marrëdhënieve që lindin

nga instituti i prindërimit.


24

KAPITULLI I PARË

MARRËDHËNIET PERSONALE E PASURORE PRIND-FËMIJË NË

KËNDVËSHTRIMIN HISTORIK

1.1 Marrëdhëniet personale e pasurore prind fëmijë sipas të drejtës zakonore

shqiptare

Në kohën kur normat e së drejtës zakonore rregullonin tërësinë e

marrëdhënieve shoqërore e juridike në Shqipëri celula bazë e shoqërisë fisnore

ishte familja patriarkale. Kjo ishte forma mbizotëruese e familjes shqiptare që nga

koha e bronzit deri në Luftën e Dytë Botërore, periudhë e cila përkon me

ndryshime ekonomike dhe shoqërore që detyrimisht ndikuan dhe në

transformimin e familjes. Familja patriarkale është forma e dytë e njohur e

familjes pas familjes matriarkale, pra kalimi nga e drejta amtare në atë atësore,

dhe në opinionin tim forma e fundit e mirëpërcaktuar e familjes. Këtu kemi

parasysh dhe përkufizimin e juristit të njohur romak Ulpianit22

i cili e përshkruan

familjen si një bërthamë apo bashkësi personash që janë vendosur nën të njëjtin

pushtet unik të paterfamilias-it dhe të lidhur ndërmjet tyre për arsye natyrore ose

juridike, i cili mbetet një përkufizim thuajse i saktë dhe në ditët e sotme në

shoqërinë shqiptare.

Nëse bëjmë një analizë më të detajuar të familjes patriarkale shqiptare sipas së

drejtës sonë zakonore do vëmë re se ajo përshkohet nga disa element thelbësor, të

dukshëm që kanë shoqëruar këtë formë të familjes gjatë gjithë vazhdimësisë së

saj. Familja patriarkale ishte bashkësi njerëzish me lidhje gjaku në vijë

mashkullore ose të bashkuar nga martesa. Kjo familje përbëhej nga disa “kurorë”

që kishin të përbashkët lidhjen e gjakut nga babai dhe që vazhdonte në vijë

mashkullore te anëtarët e saj. Paterfamilia-si ishte zakonisht burri më i vjetër i

22 Mandro Arta, “E drejta Familjare”, Tiranë. 2009, fq.18


25

familjes, i cili ndryshe njihej si i “zoti i shtëpisë”.23

Pushteti i tij mbi të gjithë

anëtarët e familjes dhe në drejtimin e punëve të përditshme ishte i

padiskutueshëm. Burimi i pushtetit të tij ishte vullneti i burrave madhorë të

familjes24

pasi femrat në familje konsideroheshin të ardhura (nuset) ose “derë e

huaj”(vajzat.) Sigurisht që ky pushtet siç ndodh rëndomtë vinte nga epërsia

ekonomike që kishin burrat ndaj grave, pasi pasuria e familjes patriarkale vinte

kryesisht nga puna e burrave në blegtori e bujqësi, ndërsa gratë merreshin me

rritjen e fëmijëve dhe kujdesin ndaj familjes. Familja patriarkale shqiptare kishte

një ekonomi të përbashkët ku të gjithë burrat anëtarë të familjes konsideroheshin

bashkëpronarë në tërësi të pasurisë, e cila në fakt administrohej në bazë të

vullnetit të paterfamilias-sit (kryefamiljarit të zgjedhur apo të trashëguar.) Ajo

çfarë mbetet karakteristike e familjes patriarkale por që në fakt e shohim të

trashëguar dhe në ditët e sotme në familjet “moderne” shqiptare është solidariteti

ndërmjet anëtarëve të familjes, në ndihmën reciproke që anëtarët i jepnin njëri

tjetrit për mbarëvajtjen e saj.

Shtjefën Gjeçovi në përmbledhjen e tij të Kanunit të Lekë Dukagjinit (më

vonë KLD) jep këtë përcaktim për familjen “Familja asht një të mbledhun

gjymtyrësh, të cilat gjallisin nën njëkulm, qëllimi i të cilit asht të shtuemit të

gjindjes nëpërmjet martesës, të mbkambunit e tyne kah zhdrivillimit të shtatit e

kah zhvillimi i mëndjes e shisës25

” Duket qartë që ky përcaktim krahas një

përkufizimi që në mendimin tim nuk është tepër i saktë për familjen (duke patur

parasysh strukturën dinamike të saj) e sheh atë si një organizëm të gjallë “një të

mbledhun gjymtyrësh që gjallisin nën një kulm” i cili si funksion kryesor ka atë të

shtimit anëtarëve të saj nëpërmjet lidhjeve të gjakut (riprodhimit) dhe lidhjeve

juridike (martesës) si dhe kujdesit që duhet patur në rritjen dhe edukimin e

fëmijëve. Ndërsa në KLD (variantin e Pukës) koncepti i familjes përkufizohet në

këtë mënyrë: “Shpi janë gjindja me lidhje gjaku që kanë për kulm një zot shpie e

çelen mbas fjalës së tij26

.” Në bazë të këtij përcaktimi shohim qartë që familja

23Luarasi Aleks, “Studimet për të drejtën zakonore, marrëdhëniet familjare”, Botimi i dytë, 2007, fq. 17. 24 Luarasi Aleks, “Studimet për të drejtën zakonore, marrëdhëniet familjare”, Botimi i dytë, 2007, fq. 16. 25 E drejta zakonore shqiptare, vëll. 1, KLD, v.p. 26 Kanuni i Lekë Dukagjinit, variant i Pukës, Tiranë, 1996.


26

përbëhet nga anëtarë që rrjedhin në vijë të drejtë (ngjitëse dhe zbritëse)

mashkullore, të cilët bashkë me anëtarët e tjerë gjenden të gjithë nën pushtetin e të

zotit të shtëpisë ose ndryshe kryefamiljarit (paterfamiliasit), i cili drejtonte dhe

vendoste për gjithë punët e familjes. Ndryshe paterfamilias-i mund të shikohet

dhe në rolin e “administratorit” të familjes, përgjegjësi ligjor dhe faktik të

vendimmarrjes në familje.

Funksionet e familjes sipas të drejtës zakonore nuk ndryshojnë dhe aq

krahasuar me funksionet e familjes aktuale të rregulluar nga KF (2003). Kështu

funksioni kryesor i familjes ashtu si dhe sot është ai i riprodhimit njerëzor (të

shtuemt e gjindjes nëpërmjet martesës), si dhe funksioni i rritjes dhe edukimit të

fëmijëve (të mkambunit e tyne kah zhdrivillimi i shtatit, i mendies e i shisës.)27

Familja ashtu si dhe sot kryente gjithashtu funksionin ekonomik, duke përbërë

kështu një njësi të vërtetë ekonomike, ku të gjithë anëtarët e aftë për punë duhet të

punonin (në blegtori apo bujqësi, pasi këto ishin të vetmet forma ekonomike

fitimprurëse për familjen) dhe kishin të drejtë të përfitonin nga të ardhurat e saj, e

drejtë kjo që i përkiste kryesisht vijës mashkullore të anëtarëve të familjes.

Gjithashtu familja ishte për anëtarët e saj një strehë mbrojtëse ndaj rreziqeve të

mundshme që vinin nga faktorët e jashtëm. Ashtu si dhe sot anëtarët e familjes

patriarkale ishin mbështetje dhe forcë për njëri tjetrin, duke shprehur solidaritetin

në sfidat dhe rreziqet që vinin nga jashtë saj.

Shpesh gjejmë në të drejtën kanunore fjalë të ndryshme që personifikojnë

familjen të tilla si “shtëpia”, “zjarri” “tymi”, përkufizime që të çojnë ndër mend

kompaticitetin e familjes, si p.sh. shtëpia e cila personifikon strehën e gjithsecilit

prej nesh edhe sot dëgjojmë shprehje si “nuk ka si shtëpia jote”, ku shpeshherë

“shtëpia” nuk identifikohet me banesën, godinën, por me ndjenjat dhe afinitetin

që na lidh me vendin e përbashkët me anëtarët e tjerë të familjes, aty ku ndihemi

të sigurtë dhe ku rrethohemi nga ndjenja e dashurisë dhe sinqeritetit. Gjithsecili

nga ne fjalën “shtëpi” e lidh me familjen, me njerëz të dashur e të rëndësishëm në

jetë. Dhe fjalën “zjarr - flakë” e lidhim me një nga shpikjet më të mëdha të

njerëzimit. Zjarri në fakt është një nga shpikjet që ka “tronditur” thellësisht

mënyrën e jetesës së njeriut. Ndaj zjarrin e lidhim me jetën, evoluimin dhe

27 Luarasi Aleks, “Studimet për të drejtën zakonore, marrëdhëniet familjare”, Botimi i dytë, 2007, fq. 28.


27

dinamizmin e saj si element thelbësor e ndikues në zhvillimin e shoqërisë njëjtë si

familja e cila është celula bazë e shoqërisë dhe motori kryesor i saj.

Marrëdhënia e cila do të trajtoj kryesisht në këtë kapitull dhe që është nën

temë e këtij punimi është marrëdhënia prind fëmijë në bazë të së drejtëz zakonore

shqiptare. Kur analizojmë marrëdhënien prind fëmijë duhet të kemi parasysh dy

aspekte kryesore të saj siç janë: marrëdhënia personale dhe marrëdhënia pasurore

ndërmjet tyre. Sigurisht thelb i raportit prind – fëmijë është marrëdhënia personale

ndërmjet tyre, gjë që është e përbashkët për të gjitha raportet që krijohen midis

anëtarëve të familjes. Derivat i kësaj marrëdhënie janë raportet pasurore që lindin

për shkak të dinamizmit dhe nevojave që ka jeta e njeriut. Megjithëse derivat i

marrëdhënieve personale, raportet pasurore midis anëtarëve të familjes dhe

veçanërisht ndërmjet prindërve dhe fëmijëve të tyre janë element i rëndësisë së

veçantë të një bashkëjetese të qëndrueshme, vazhdueshme e të shëndosh. Duke

qenë se familja tipike në të drejtën zakonore shqiptare është ajo patriarkale është

lehtë e imagjinueshme që pater potestas dominonte themelin e marrëdhënies

prind fëmijë në atë periudhë.

Kështu një e drejtë e veçantë thuajse ekskluzive e babait ndaj fëmijëve

ishte e drejta mbi jetën dhe vdekjen e tyre. Formalisht kjo e drejtë i përkiste babait

ndaj fëmijëve të tij dhe askujt tjetër, as të zotit të shtëpisë. Kështu për këtë të

drejtë KLD shpreh qartë “Baba ka tagër: mbi jetën e mbi gjallinë e të bijve. Me

rrahë, me lidhë, me burgosë a edhe me vra të birin a të binë, kanuja s’i lyp

arsye”28

. Sigurisht që kjo e drejtë zbatohej në raste të rralla e specifike ku për

shkak të rëndësisë dhe peshës që kishte ky vendim nuk mjaftonte vetëm vendimi i

atit por duhej dhe vendimi unanim dhe i përbashkët i burrave të familjes. Raste në

të cilat mund të merrej ky vendim ekstrem ishin p.sh. vrasja e një anëtari të

familjes, shkelja e besës së dhënë, mbetja shtatzënë e vajzës nga një lidhje

jashtëmartesore, pra të gjitha ato veprime që binin ndesh me parimet themelore të

kanunit dhe që turpëronin familjen në sytë e të tjerëve.

Pozita sunduese e babait në raport me fëmijët shprehej kryesisht në të

drejtën e tij për të urdhëruar fëmijët e vet, për kryerjen e detyrave të ndryshme

brenda dhe jashtë familjes. Këto detyra mund të kishin karakter ekonomik, si p.sh.

kryerja e punëve të ndryshme bujqësore dhe blegtorale apo dhe karakter jo

28 E drejta zakonore shqiptare, vëll. 1, KLD, v.p.


28

ekonomik, siç mund të ishte “detyrimi për martesë”, për marrje gjaku etj.

Formalisht të dy prindërit kishin të drejta dhe detyrime të barabarta kundrejt

fëmijëve të tyre. Ato kishin si detyrë kryesore rritjen dhe edukimin e tyre,

sigurimin e mjeteve materiale për një jetesë sa më të mirë të fëmijëve, banesën,

ushqim, veshmbathje dhe sigurimin e pajës për vajzat (që ishte e vetmja pasuri e

tyre e siguruar nga familja e origjinës.) Është mëse e qartë parapëlqimi i etërve

dhe jo vetëm për të patur fëmijë meshkuj si pasardhës të tyre, kjo jo vetëm për

mendësinë e kohës por edhe për rrethanat në të cilën gjendej familja në atë

periudhë kohore.

Kështu fëmijët meshkuj përveç se do trashëgonin mbiemrin e familjes, ato

do ishin krahë pune, luftëtar- mbrojtës të pronave dhe nderit të familjes,

mbështetje e madhe dhe e sigurtë për të gjithë anëtarët e saj. Vajzat përkundrazi

shiheshin si një barrë për familjen e cila mund të pas sillte probleme deri në

gjakmarrje për nderin e tyre nga fëmijët djem të familjes. Shpesh vajzat

konsideroheshin “derë e huaj.29

” Për të gjitha këto arsye, edukimi i vajzave në

familje dhe kujdesi ndaj tyre ishte i rreptë e aspak tolerant. Nëna ishte prindi i cili

merrej kryesisht me edukimin dhe mirërritjen e fëmijëve duke qenë se ajo ishte

zakonisht shtëpiake dhe detyra e saj kryesore ishte të merrej me nevojat e familjes

brenda shtëpisë. Ndërsa ati merrej me plotësimin e nevojave ekonomike të

familjes. Prindërit i mësonin fëmijëve jo vetëm normat morale të sjelljes në

familje dhe shoqëri por dhe normat kanunore të vendit të cilat kishin fuqinë e

ligjit dhe zbatoheshin në mënyrë rigoroze nga vendasit. Kështu familja kthehej në

një vatër të vërtetë dhe të vetme të edukimit për fëmijën.

Duke qenë se familja mbahej kryesisht me të ardhurat e fituara nga puna

në blegtori e bujqësi apo punë të tjera të bëra jashtë ekonomisë familjare e

meshkujve të familjes, ishte babai i cili vendoste mbi fitimin e bijve të vet, të cilat

i bashkoheshin ekonomisë së përbashkët të familjes. Për çdo mosbindje apo

kundërshtim që i bëhej babait për detyrat e ngarkuara nga ai, ati kishte të drejtë të

merrte ndaj fëmijëve masa ndëshkimore të caktuara prej tij. Në bazë të drejtës

zakonore i zoti i shtëpisë ishte personi i vetëm që administronte të ardhurat e

familjes. Të gjitha të ardhurat e fituara nga puna e përditshme përfshirë këtu dhe

29 Luarasi Aleks,“Studimet për të drejtën zakonore, marrëdhëniet familjare”, Botimi i dytë, 2007, fq. 46.


29

dhuratat anëtarët e familjes ja dorëzonin të zotit të shtëpisë. Sipas Kanunit të

Skënderbeut, i zoti i shtëpisë dispononte të gjitha fitimet me përjashtim të

dhurimeve dhe të “selemit”.30

Ai tjetërsonte pasurinë e familjes sipas nevojave të

saj dhe gjykimit të tij. Duke qenë se anëtarët e tjerë të familjes nuk zotëronin

pasuri personale (përveç rrobave të trupit) çdo veprim disponimi i kryer prej tyre

konsiderohej i pavlefshëm nëse nuk merrej miratimi i zotit të shtëpisë. Megjithatë

për disa veprime të rëndësisë së veçantë për pasurinë e familjes kanuni njeh

detyrimin e zotit të shtëpisë të marrë pëlqimin paraprakë të anëtarëve të tjerë

burra të familjes.

Për arsye se anëtarët e tjerë të familjes nuk dispononin pasuri vetjake, të

zotit të shtëpisë i lindte detyrimi që të plotësonte të gjitha nevojat ekonomike të

familjes. Pra siç vihet re nga parashtrimet e mësipërme e drejta zakonore

shqiptare sanksiononte pozitën e privilegjuar të burrit në familje parë në dy

aspekte në marrëdhënien burrë dhe grua (bashkëshortë) dhe në marrëdhënien

vajzë dhe djalë (fëmijë). Këtë konkluzion e nxjerrim duke lexuar në tërësi të

gjitha Kanunet në fuqi të asaj kohe në territoret shqiptare siç ishin Kanuni i Lekë

Dukagjinit, Kanuni i Labërisë, Kanuni i Skënderbeut (Shqipëria e Mesme),

Kanuni i Maleve, Zakoni i Musë Ballgjinit (lugina e lumit Shkumbin), Sharti i

Idriz Suli në Labëri31

.

Të gjitha këto përmbledhje të normave zakonorë të zbatueshme sanksionin

“një zëri” pozitën modeste të gruas në familje. Kjo pozitë nuk lidhej vetëm me

pushtetin ekonomik të burrave në familje (babait, djalit, vëllait) por dhe më

pushtetin juridik të tyre. Kështu sipas të drejtës zakonore burrat e fitonin zotësinë

për të vepruar me mbushjen e moshës 15 vjeç ndërsa gratë e fitonin këtë zotësi me

lidhjen e martesës. Në raport me burrat e familjes gruaja, nëna, vajza ishin të

zhveshura totalisht nga e drejta e pronësisë dhe e trashëgimisë si në familjen e

prindërve ashtu dhe në atë të burrit. E vetmja pasuri që ajo kishte ishte prika që i

jepej në momentin e martesës.

E drejta zakonore rregullonte gjithashtu dhe të drejtën e trashëgimisë, ku

në rastin e pasjes të paktën një fëmijë të gjinisë mashkullore ai trashëgonte të

gjithë pasurinë e atit. Femrat trashëgonin pasuri vetëm në rastin kur

30 Luarasi Aleks,“Studimet për të drejtën zakonore, marrëdhëniet familjare”, Botimi i dytë, 2007, fq. 179, “selemi-pasuria që sillte me vete gruaja me rastin e martesës (paja). 31 Abdullah Aliu, “E drejta Civile. Pjesa e përgjithshme”, Prishtinë, 2013, f. 12.


30

trashëgimlënësi nuk kishte djem, por vetëm vajza të martuara, këto thirreshin si

trashëgimtare të radhës së dytë dhe konkurronin së bashku me kushërinjtë në

trashëgimin e pasurisë së luajtshme dhe të paluajtshme të atit të tyre. Vajzat e

martuara dhe kushërinjtë e tyre konkurronin së bashku si trashëgimtar të radhës së

dytë. Pjesa e vajzave në pasurinë e trashëgimlënësit quhej “miraz” dhe përbëhej,

sipas zakoneve të fshatit , nga ½, 1/3, 1/5 e tokës32

.

Megjithëse siç vihet re se e drejta zakonore është një e drejtë atërore që

sanksionon kryesisht të drejta për vijën e gjakun të gjinisë mashkullore, të dy

prindërit kishin për detyrë njëkohësisht dhe në mënyrë të barabartë (ndoshta i

vetmi moment barazie në të drejtën zakonore) të kujdeseshin për mirërritjen dhe

edukimin e fëmijëve të tyre.

1.2. Marrëdhëniet personale e pasurore prind-fëmijë sipas të drejtës

kanonike që ka vepruar në Shqipëri

E drejta kanonike ose ndryshe e njohur si e drejta fetare ka ndikuar mjaft në

jetën e njerëzimit si rregullator i marrëdhënieve shoqërore në periudhën kur e

drejta ishte ende në fazë embrionale. Kështu në territorin shqiptarë për të

rregulluar marrëdhëniet familjare dhe kryesisht ato midis prindërve dhe fëmijëve

në bazë të orientimit fetar të popullatës gjenin zbatim tre lloj të drejtash fetare:

a) E drejta e shenjtë myslimane (sheriati)

b) E drejta kishtare kanonike e ritit ortodoks

c) E drejta kishtare kanonike e ritit katolik

Të tria këto të drejta kanonike rregullonin marrëdhëniet familjare në përputhje me

filozofinë e besimit të tyre. Pavarësisht orientimeve të ndryshme fetare, këto të

drejta përligjnin të drejtën natyrore të çdo personi për të patur një familje, duke e

sanksionuar këtë institut dhe marrëdhëniet që lindin prej saj sipas besimit së tyre.

Le t’i analizojmë me radhë të tria këto të drejta kanonike që kanë bashkëvepruar

në territoret shqiptare:

Sheriati - e drejta e shenjtë myslimane. Martesa sipas kësaj të

drejte lidhej ndërmjet burrit dhe gruas përpara klerit (imamimit) i

32 Aleks Luarasi, “Studimet për të drejtën zakonore, marrëdhëniet familjare”, Botimi i dytë, 2007, f. 177.


31

cili luante rolin e nëpunësit të gjendjes civile. Gruaja ishte

dukshëm në një pozitë të ulët deri dhe poshtëruese përkundrejt

burrit i cili lejohej të martohej me 4 gra njëkohësisht (parimi i

poligamisë). E vetmja e drejtë që i njihej gruas ishte administrimi i

pasurisë së saj vetjake që kryesisht vinte nga paja. Pushteti

prindëror i takonte burrit dhe vetëm në mungesë të tij ky pushtet

transferohej tek nëna. Në rast zgjidhje martese dhe kryesisht kur

fëmija ishte femër i lihej për rritje dhe edukim nënës deri sa i

mituri të mbushte moshën 7 vjeç, të gjitha detyrimet për ushqim

ndaj fëmijës i takonin burrit. Njohja e fëmijëve të lindur jashtë

martese nuk ligjërohej pavarësisht kërkesës së bërë nga personat e

interesuar përveç rasteve kur prindërit e fëmijëve të lindur jashtë

martese lidhin më vonë martesën. Birësimi megjithëse njihej sipas

së drejtës së shenjtë myslimane nuk krijonte të drejtën e

trashëgimisë ligjore në familjen e birësuesit33

E drejta kishtare kanonike e ritit ortodoks. Edhe në këtë të drejtë

kanonike martesa lidhej përpara klerit (priftit) i cili kishte

autoritetin për të lidhur në martesë një burrë dhe një grua.

Karakteristik e kësaj të drejtë ndryshe nga e sheriati është parimi i

monogamisë dhe numri i kufizuar i martesave të një burri në tre të

tilla nëse martesat e mëparshme kishin mbaruar apo ishin zgjidhur.

Kufizimet për lidhjen e martesës ishin strikte dhe të

mirëpërcaktuara. Gjithashtu në këtë të drejtë siç edhe në të gjitha të

drejtat e tjera kanonike vihet re pozita diskriminuese e gruas, në

rolin e bashkëshortes, nënës, vajzës apo motrës.

E drejta kishtare kanonike e ritit katolik. Edhe sipas fesë katolike

martesa ishte një institut fetar, ajo lidhej në kishë përpara klerit.

Bazohej në parimin e monogamisë. Nuk kishte numër të kufizuar

të lidhjes së martesës në rast vdekjeje të njërit prej bashkëshortëve,

siç ndodhte në të drejtën kanonike ortodokse. Karakteristikë e

kësaj të drejte ishte se nuk njihej instituti i zgjidhjes së martesës,

por njihej ai i anulimit të martesës për shkaqet e parashikuara nga

kjo e drejtë (në rastin e ekzistencës së ndalesave për ta lidhur

martesën) dhe instituti i veçimit personal të bashkëshortëve. Si dhe

33 Ksanthipi Begeja,“E drejta familjare”, v. 1984, f. 37.


32

në të drejtat e tjera kanonike pushteti prindëror i takonte vetëm atit,

në rast mungese të tij ky pushtet i kalonte nënës.

1.3 Marrëdhëniet personale e pasurore prind-fëmijë sipas të drejtës pozitive

deri në fillim të viteve 1990

Rregullimi i pasurisë së bashkëshortëve sipas Kodit Civil të vitit 1929

(KCZ)

Pasojat e pushtimit afro pesë shekullor otoman ishin të dukshme. Legjislacioni

otoman vazhdoi të zbatohej edhe pas krijimit të shtetit shqiptar më 1912. Por

shumë shpejt gjithçka do të ndryshonte. Më në fund, shteti shqiptar do të krenohej

me hartimin e Kodit Civil të Mbretërisë Shqiptare i cili hyri në fuqi më 1 prill

1929. Një kod i bazuar në legjislacionet më përparimtare të botës perëndimore si

ai Francez, ku u bazuan dhe shtete të tjera si Zvicra dhe Italia. Hyrja në fuqi e

Kodit Civil të Zogut (si dhe njihet ndryshe) konkretizojë përkatësinë e të drejtës

civile shqiptare në familjen romano-gjermanike, duke lënë pas me historinë

periudhën otomane. Por sigurisht si dhe ndodh jo pak herë, teoria me praktikën

ndryshojnë. Kodi i ri civil, gjente pak zbatim në jetën e përditshme, kjo për

rrjedhojë e shumë faktorëve si: tradita, normat fetare dhe kanunore, mentaliteti etj,

që patën ndikuar në shekuj. Megjithatë Kodi Civil i 1929 (KCZ), mban vlera të

vyera për risitë që përmbante. Për herë të parë pas krijimit të shtetit Shqiptarë,

ekziston baza juridike për institucionin e familjes. Kodi parashikonte formën sipas

së cilës duhej të vishej martesa, konkretisht përpara nëpunësit të gjendjes civile.

Por megjithatë martesat sipas zakoneve vazhduan të ishin të pranishme, për këtë

arsye në dispozitat e tij parashikohej ndalimi i rregullimit të martesës sipas

zakoneve të vendit. Një ndër risitë kryesore të Kodit Civil 1929, ishte parashikimi

i rregullimit të regjimeve pasurore me ligj dhe kontratë (e drejtë e cila

parashikohet edhe nga Kodi i Familjes i vitit 2003, kjo tregon për emancipimin e

lartë që synonte të sillte ky kod).

Bashkëshortëve iu ofrua kështu mundësia që të zgjidhnin llojin e regjimeve

pasurore, midis asaj ligjore dhe me kontratë. Forma me kontratë bëhej me akt

publik nga noteri. Palët kishin të drejtë të ndryshonin regjimin e pasurisë në

kontratën e martesës vetëm para celebrimit të martesës, dhe po në të njëjtën

formë, pra me akt publik. Por me gjithë përparësitë dhe ndryshimet që solli kodi,


33

pozita juridike e gruas ishte inferiore ndaj bashkëshortit. Asaj i lejohej të

administronte vetëm pasurinë vetjake34

.

Rregullimi i pasurisë së bashkëshortëve dhe marrëdhëniet pasurore prind-

fëmijë, sipas ligjit “Mbi martesën” i vitit 1948 dhe dekretit “Mbi

pronësinë” i vitit 1955.

Pas disa viteve, konkretisht me vendosjen e regjimit komunist në Shqipëri pas

Luftës së Dytë Botërore, u ndërmorën një seri reformash në legjislacion. Kështu u

shfuqizua legjislacioni i periudhës së mbretërisë, duke i hapur rrugën krijimit të

një legjislacioni tërësisht të ri por që do ngrihej mbi themele ekzistuese. Kjo

periudhë karakterizohet nga ndryshime të shumta dhe të shpeshta në legjislacion.

Kështu martesa dhe regjimet pasurore bashkëshortore u rregulluan me ligjin nr.

601 dt. 18.05.1948 “Mbi martesën”, i cili hyri në fuqi më 1 shtator 1948.

Në vija të përgjithshme, ligji mbi martesën, ka vazhduar në linjat e Kodit Civil

të 1929. Kontrata martesore parashikohej si një e drejtë sipas së cilës

bashkëshortët e ardhshëm mund të ndryshonin regjimin e tyre pasuror, kurrsesi pa

anashkaluar normat detyruese që parashikonte ligji. “Pasuria vetjake e

bashkëshortëve në momentin e lidhjes së martesës mbetet e tyre, ata janë të lirë në

administrimin e saj. Ndërsa pasuria që bashkëshortët fitojnë gjatë martesës

konsiderohet pjesë e pasurisë së tyre të përbashkët.”35

Ligji mbi martesën shkon

dhe më tej duke njohur kontributin e secilit bashkëshort gjatë kohës që kanë qenë

të martuar, kontribut i cili merret parasysh në rastin e ndarjes së pasurisë

bashkëshortore.

Një plotësim i mëtejshëm i ligjit “Mbi martesën” i vitit 1948, u realizuar me

dekretin nr. 2083 dt. 06.08.1955 “Mbi pronësinë”, i cili parashikon në mënyrë të

veçantë bashkëpronësinë midis bashkëshortëve. Kështu sipas dekretit, pasuria e

fituar nga bashkëshortët gjatë martesës, u përket të dy bashkëshortëve, pra njeh

bashkëpronësinë në tërësi. Në këtë pasuri të përbashkët nuk përfshihen sendet që

ka përfituar secili bashkëshort gjatë martesës me dhurim ose trashëgim, depozitat

në arkat e kursimit të secilit, sendet e përdorimit thjesht vetjak si dhe sendet dhe

veglat e ushtrimit të veprimtarisë, mjeshtërisë. Gjithashtu sipas dekretit, veprimet

34 Ksanthipi Begeja, “E drejta familjare”, Tiranë 1984, fq. 40. 35 Mandro-Balili, Arta; Vjollca Meçaj, Tefta Zaka, Fullani, Fullani, “E drejta familjare”, Tiranë 2006, fq.205


34

juridike të kryera nga cilido bashkëshort, në lidhje me sendet e përbashkëta, janë

të vlefshme edhe kur kryen pa pëlqimin e bashkëshortit tjetër. Përjashtim bëjnë

veprimet juridike në lidhje me sendet e paluajtshme në pronësi të përbashkët, të

cilat domosdoshmërisht kërkojnë pëlqimin e të dy bashkëshortëve.36

E veçanta e ligjit mbi martesën 1948, qëndron në faktin se legjislatori i ka

kushtuar një rëndësi të veçantë fajësisë së bashkëshortit në zgjidhjen e martesës.

Me vendimin nr.8, dt.12.11.1960 të Plenumit të Gjykatës së lartë, ka dalë

udhëzimi mbi dhurimet e bëra para ose gjatë martesës. Sipas udhëzimit, dhurimet

e zakonshme që bashkëshortët i kanë bërë njëri-tjetrit, nuk kthehen në rast se

zgjidhet martesa me shkurorëzim. Kur martesa zgjidhet pa fajin e asnjërit

bashkëshort, dhurimet jo të zakonshme që ka përfituar njëri bashkëshort nga tjetri,

kthehen reciprokisht në gjendjen në të cilën ndodhen, në kohën kur ka lindur

shkaku i zgjidhjes së martesës.37

Kështu kur zgjidhet martesa për faj të njërit

bashkëshort, bashkëshorti tjetër (pala e “pafajshme”) përfiton dhurimet e

zakonshme dhe jo të zakonshme (që kishin një vlerë të konsiderueshme

monetare). Gjykata në ndarjen e pasurisë, gjithashtu merrte në konsideratë

kontributin e secilit bashkëshort, gjatë periudhës së martesës.

Gjykata e Lartë në praktikën e saj, konkretisht në vendimin nr.106 dt.

04.11.1959, ka arsyetuar mbi mënyrën e ndarjes së banesës bashkëshortore.

Kështu të drejtën e banesës pas shkurorëzimit e ka ai bashkëshort që është pronar

i shtëpisë, ose ai që ka patur banimin përpara celebrimit të martesës. Në rast se

bashkëshortët kanë fëmijë, të drejtën e banesës do ta ketë ai bashkëshort, të cilit i

janë lënë fëmijët për rritje dhe edukim. Në rast se bashkëshortët nuk kanë

pasardhës, të drejtën e banesës e ka bashkëshorti jo fajtor për zgjidhjen e

martesës. Në rast se bashkëshortët e shkurorëzuar kanë banesë të mjaftueshme

dhe mund të veçohen, atëherë gjykata përcakton dhomat që do të ketë çdo

bashkëshort.38

36 Mandro-Balili, Arta; Vjollca Meçaj, Tefta Zaka, Fullani, Fullani, “E drejta familjare”, Tiranë 2006, fq.115 37 Islamaj Fatri, “Regjimet pasurore martesore sipas kodit te familjes”, Shkolla Magjistraturës v. 2005 38 Udhëzime dhe Vendime të Gjykatës së Lartë, viti 1965, f. 346.


35

Rregullimi i pasurisë së bashkëshortëve dhe marrëdhënia pasurore prind

fëmijë sipas Kodit të Familjes të vitit 1966.

Legjislacioni në fushën e së drejtës familjare, vazhdoi të ndryshojë me Kodin

e Familjes të vitit 1966. Ky kod u miratua me ligjin nr. 4020 dt. 23.06.1965 dhe

hyri në fuqi më 1 janar 1966. Në përgjithësi kodi, ka ndjekur vijën e legjislacionit

të mëparshëm, por gjithashtu ka sjellë dhe ndryshime të cilat do ti konsideroja

hapa prapa. Tashmë vullneti i bashkëshortëve në përcaktimin e llojit të regjimeve

pasurore që konkretizohej me hartimin e kontratës martesore veshur me formën e

aktit publik të hartuar nga noteri (që parashikohej në legjislacionet e mëparshme),

nuk parashikohej në këtë legjislacion.

Kodi njihte vetëm bashkëpronësinë ligjore, bashkësinë në tërësi, çdo

marrëveshje që binte në kundërshtim konsiderohej e pavlefshme. Pasuria që

gëzonin bashkëshortët përpara celebrimit të martesës, mbetej vetjake. Ata gëzonin

të drejtën e administrimit dhe disponimit të saj në mënyrë të pavarur nga

bashkëshorti tjetër. Ndërsa pasuria e fituar me punë nga bashkëshortët gjatë

martesës bëhej pasuri e përbashkët e bashkëshortëve, çdo marrëveshje e kundërt

konsiderohej e pavlefshme.39

Praktika gjyqësore ka sqaruar vështirësitë e hasura nga gjykatat e niveleve më

të ulëta që kanë rezultuar në dhënien e vendimeve të ndryshme për raste të njëjta.

Kështu Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë ka sqaruar se gjatë martesës secili

bashkëshort mund të blejë sende të përdorimit familjar me të ardhurat e tij

personale, por kjo nuk do të thotë se këto sende do i përkasin në pronësi vetëm

atij që i blen. Sipas Kodit të Familjes, ajo pasuri që vihet gjatë martesës me

fitimet nga puna e të dy bashkëshortëve është pasuri e përbashkët, qoftë edhe kur

ndodhemi përpara rastit kur kontributi në të ardhura vjen nga njëri bashkëshort,

për shkak se gjykata merr parasysh kontributin e bashkëshortit tjetër në kryerjen e

punëve shtëpiake, administrimin, mbrojtjen dhe shtimin e pasurisë së

përbashkët40

.

Rëndësi në mënyrë të veçantë i kushtohej banesës bashkëshortore, kështu

sipas Kodit të Familjes dhe Udhëzimit të Gjykatës së Lartë, me banesë

39 Mandro-Balili, Arta; Vjollca Meçaj, Tefta Zaka, Fullani, Fullani, “E drejta familjare”, Tiranë 2006, fq.120 40 Udhëzime dhe Vendime të Gjykatës së Lartë 1970 f. 323.


36

bashkëshortore duhet të kuptohen ato të ndara të banesës të cilat gjatë martesës

kanë qenë në përdorim ekskluziv të bashkëshortëve, pavarësisht se në emër të kujt

është lidhur qiraja e banesës fillimisht dhe sa kohë ka qëndruar e lidhur kjo

martesë. Gjykata duhet të ketë parasysh edhe faktin se a ka sipërfaqe të

mjaftueshme për të dy bashkëshortët dhe nëse po, si duhet ndarë ajo. Në këtë rast,

gjykata duhet të shoh në radhë të parë interesin e fëmijëve të mitur dhe në radhë të

dytë fajësinë e palëve në zgjidhjen e martesës. 41

Ajo çfarë u arrit me ndryshimet në legjislacionin shqiptar të kohës, ishte një

cenim i të drejtës së pronës private dhe të disponimit të saj sipas vullnetit të

pronarit. Ndër të tjera, kjo periudhë u karakterizuar me kufizime të shumta të

drejtave të pronës, në kuadër të qëndrimit politik të partisë – shtet që fatkeqësisht

gjetën pasqyrim dhe në regjimet pasurore martesore të bashkëshortëve.

Rregullimi i pasurisë së bashkëshortëve dhe i marrëdhënieve prind fëmijë

sipas Kodit të Familjes të vitit 1982.

Me Ligjin nr. 6599 dt. 29.06.1982 u miratua Kodi i Familjes, i cili hyri në fuqi

më 1 shtator 1982. Marrëdhëniet pasurore të bashkëshortëve nuk gjetën rregullim

ligjor në këtë kod, por në Kodin Civil miratuar me Ligjin nr. 6340, datë

26.6.1981, i cili hyri në fuqi më 1 janar 1982, konkretisht në nenet 86-87. Kodi

Civil njeh bashkëpronësinë në pjesë të bashkëshortëve, duhet hequr dorë nga

bashkëpronësia në tërësi që njihte Dekreti mbi pronësinë.

Sipas Dekretit mbi pronësinë, duhej provuar kontributi i bashkëshortëve në

pjesëtimin e pjesëve, ndërsa sipas Kodit Civil 1981, pjesët prezumohen të

barabarta por palëve u lejohet të provojnë të kundërtën (neni 87 Kodit Civil 1981

“Pjesa e secilit bashkëshort caktohet duke u nisur nga barazia e pjesëve. Por, duke

marrë parasysh të ardhurat nga puna e çdo bashkëshorti, kryerjen e punëve

shtëpiake, si edhe të çdo pune tjetër në administrimin, mbajtjen dhe shtimin e

objekteve në pronësi të përbashkët, pjesa e secilit mund të shtohet ose të

pakësohet.”)

Dispozitat që parashikonin regjimin e bashkëpronësisë, nuk mund të

cenoheshin nga marrëveshje apo deklarata të njëanshme të bëra nga njëri

bashkëshort, nëpërmjet të cilave njihej e drejta e pronësisë vetëm në favor të njërit

41 Islamaj Fatri, “Regjimet pasurore martesore sipas kodit te familjes”, Shkolla Magjistraturës, v.2005


37

bashkëshort. Një marrëveshje e tille ishte e pavlefshme, pasi ajo vinte në

kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit. Dhe praktika gjyqësore i ka

konsideruar të pavlefshme marrëveshjet me anë të të cilave suprimohej ose

ngushtohej sfera e sendeve në bashkëpronësi të bashkëshortëve.42

Pra Kodi Civil

njihte pasurinë bashkëshortore e rregulluar vetëm nga dispozitat që përmbaheshin

në të.

Sipas neni 86 të Kodit Civil; “Sendet, depozitat në arkat e kursimit dhe

çdo gjë tjetër e fituar nga bashkëshortët gjatë martesës janë në bashkëpronësi të të

dy bashkëshortëve”, pra do të konsiderohen pasuri e përbashkët e bashkëshortëve,

sendet që njëri bashkëshort fiton me trashëgimi, me dhurim ose në çdo mënyrë

tjetër të ligjshme, qoftë edhe kur fiton të ardhura nga veprimtaria (p.sh. qiraja) e

sendit që ndodhet vetëm në pronësi të njërit bashkëshort.

Zgjidhje më së fundmi iu dha problemit të depozitave në të holla të depozituara

nga njëri bashkëshort, në llogarinë e tij personale. Duke qenë se ndodhemi

përpara rastit të një marrëdhënieje kontraktuale midis bashkëshortit depozitues

dhe depozitëmarrësit, kjo marrëdhënie nuk gjen rregullim tek neni 86 i Kodit

Civil të vitit 1981, pasi ky nen bën fjalë për objektet e së drejtës të pronësisë dhe

jo për objektin dhe marrëdhëniet e të drejtës së detyrimit. Kështu bashkëshorti jo-

depozitues nuk mund të disponojë mbi depozitat e kursimit të bëra nga

bashkëshorti tjetër, pasi nuk është palë kontraktuale në marrëdhënien juridike të

detyrimit. Por në rastin kur titullari i depozitës së shumave të fituara gjatë

martesës i ka tërhequr ato, bashkëshortit tjetër i lind e drejta të kërkojë në rrugë

gjyqësore pjesën që i takon.43

Veprimet juridike të realizuara nga bashkëshortët në kuadër të pasurisë së

përbashkët për sendet e luajtshme dhe të paluajtshme, nuk ka ndryshuar nga

rregullimi ligjor i legjislacioneve të mëparshme. Kështu sipas nenit 87, “veprimet

juridike, të kryera nga cilido bashkëshort në lidhje me sendet e përbashkëta të

tyre, janë të vlefshme edhe kur janë kryer pa pëlqimn e bashkëshortit tjetër. Por

tjetërsimi i pasurive të përbashkëta të paluajtshme duhet të bëhet gjithmonë me

pëlqimin e të dy bashkëshortëve”.

42 Sonila Omari, “E drejta familjare”, Tiranë, 2010, fq. 95 43 Mandro-Balili, Arta; Vjollca Meçaj, Tefta Zaka, Fullani, Fullani, “E drejta familjare”, Tiranë 2006, fq.75


38

Karakteristikë e kësaj periudhe mbeten dispozitat e Kodit Civil të vitit

1981 që rregullonin bashkëpronësinë ndërmjet bashkëshortëve, të cilat kishin

karakter urdhërues. Kështu ky kod, kishte institucionalizuar në mënyrë detyruese

regjimin e bashkëpronësisë ligjore, si të vetmin regjim pasuror bashkëshortor

duke përjashtuar çdo marrëveshje të kundërt, pavarësisht vullnetit të

bashkëshortëve. Karakteristikë mbetet gjithashtu cenimi i të drejtave reale të

fituara nëpërmjet trashëgimisë dhe dhurimit (pavarësisht faktit nëse fitoheshin në

kuadrin e familjes) të cilat konsideroheshin pjesë e bashkësisë ligjore martesore.

Edhe Kodi i Familjes i vitit 1982 përshkohet nga parimi i interesit më të lartë

të fëmijës, sidomos ndërmjet marrëdhënieve personale dhe pasure prind- fëmijë.

Sipas këtij kodi e përgjegjësia prindërore ushtrohet vetëm duke patur si

konsideratë parësore interesin e fëmijës. Kjo përgjegjësi ushtrohet personalisht

nga vet prindërit pa pasur të drejtë ta tjetërsojnë atë apo të heqin dorë prej saj.

Kështu prindërit kanë të drejta dhe detyrime të barabarta kundrejt fëmijëve të tyre,

asnjë marrëveshje e bërë prej tyre që do të binte në kundërshtim me këtë parim

nuk do të ishte e vlefshme. Edhe në rastin e zgjidhjes së martesës apo shpalljes së

pavlefshme të saj KF nuk i njeh më shumë të drejta njërit prind se tjetrit,

potencialisht ato kanë të drejta të barabarta kundrejt fëmijëve. E drejta prindërore

vazhdon deri sa fëmija të mbush moshën 18 vjeç, ka lidhur martesë, apo deri në

moshën 25 vjeç nëse fëmijët ndjekin shkollën e lartë. Në zbërthim të dispozitave

të KF të 1982 marrëdhënia juridike ndërmjet prindërve dhe fëmijëve shfaqet në dy

aspekte:

Marrëdhënie personale jo pasurore ndërmjet tyre – në këtë marrëdhënie

përfshihet:

1. E drejta e caktimit të emrit të fëmijës44

– kjo e drejtë i përket ekskluzivisht

prindërve të cilët e vendosin atë me marrëveshje ndërmjet tyre, përveç rasteve kur

ato janë të panjohur dhe fëmija deklarohet i braktisur.

2. Caktimi i mbiemrit të fëmijës – fëmija merr automatikisht mbiemrin e

përbashkët të prindërve. Kur prindërit mbajnë dy mbiemra të ndryshëm rregulli

ishte që fëmijët e lindur nga i njëjti atë dhe e njëjta nënë mbanin të gjithë një

mbiemër i cili ishte caktuar me marrëveshje ndërmjet bashkëshortëve, në rast se

44

Neni 6 i Ligjit Nr. 5840/20.02.1979 “Për regjistrimin e akteve të gjëndjes civile”


39

kjo marrëveshje nuk arrihej fëmijët mbanin mbiemrin e atit 45

(të njëjtën dispozitë

e gjejmë edhe në Kodin aktual të Familjes, që në mendimin tim është i vetmi

parashikim i këtij kodi i cili vë në pozitë më favorizuese pozitën e atit dhe “shkel”

parimin e barazisë ndërmjet burrit dhe gruas, parim ky bazë i këtij kodi).

3. Detyrimin për të jetuar me fëmijët e mitur deri sa ato të arrijnë moshën

madhore, të lidhin martesë, apo të arrijnë moshën 25 vjeç nëse vazhdojnë

studimet e larta. Në zbërthim të nenit 66 të KF të vitit 1982 vëmë re detyrimin e

prindit për të mbajtur në pranë vetes (nëse bëjmë interpretimin e kësaj dispozite

ky detyrim zgjerohet me të pasurin të njëjtin vendbanim) si dhe nga ana tjetër të

drejtën e fëmijës së mitur për të jetuar me prindërit deri në arritjen e moshës

madhor. Prindërit që nuk jetojnë bashkë, duhet të merren vesh me cilin do të

jetojë fëmija. Kur kjo marrëveshje nuk arrihet, me kërkesën e njërit prej tyre,

vendos këshilli i kujdestarisë, duke marrë edhe mendimin e fëmijës, në qoftë se ka

mbushur moshën dhjetë vjeç. Në këtë rast, këshilli i kujdestarisë vendos edhe për

marrëdhëniet e prindit me fëmijën, me të cilin nuk do të jetojë fëmija.

Këshilli i kujdestarisë me kërkesën e njërit prej prindërve mund të ndryshojë

vendimin e vet, kur kanë ndryshuar rrethanat. Vendimi i këshillit të kujdestarisë

është titull ekzekutiv dhe zbatohet nga zyra e përmbarimit.

4. Mirërritja dhe edukimi i fëmijës46

. Pavarësisht se dispozita në të cilën bazohet

ky detyrim ka ngjyrimin politik të kohës, është mëse e qartë që në çdo kohë, në

çdo sistem një nga funksionet e familjes është rritja dhe edukimi i fëmijëve në

mënyrën më të mirë të mundshme. Përveçse një detyrim ligjor rritja dhe edukimi i

fëmijëve, kundrejt tyre dhe kundrejt shoqërisë, prindërit I kanë këto dy element

thirrje të brendshme që vjen pikërisht nga institute prindërimit, një “institut” i cili

krijon lidhje e nyje të pazgjidhshme midis prindit dhe fëmijëve të tyre. Prindërit

kanë detyrimin të krijon një mjedis familjar për fëmijët që nga lindja deri në

momentin që bëhen madhor (sigurisht që ky moment përfundimi është një afat

ligjor i vënë nga ligjvënësi për të çliruar palët nga presioni i ligjit, por ne e dimë

fare mirë, si rregull natyror, që marrëdhëniet familjare e sidomos ato midis prind

fëmijë mbeten të përjetshme e të pazgjidhshme, përherë në mbështetje e në

ndihmës të njëri-tjetrit.) Mjedisi familjar duhet të konceptohet në dy aspekte:

45 Shih nenin 27 të Kodit Familjes, Ligjin nr. 6599 dt. 29.06.1982 46

Shih nenet 7 dhe 9të Kodit Familjes, Ligjin nr. 6599 dt. 29.06.1982


40

a) në aspektin objektiv – krijimi i kushteve dhe jetëve materiale që garantojnë të

drejtat e fëmijës për të patur një jetë normale, këtu përfshihet sigurimi i banesës,

veshmbathjeve, ushqimit, etj,.

b) në aspektin subjektiv – krijimi i një mjedis familjarë të qetë e të ngrohtë, që

karakterizohet nga dashuria, përkujdesja dhe mos pasja e skenave të dhunës në

familje. Një mjedis i cili i siguron fëmijës një fëmijëri të qetë dhe pa probleme.

Edukimi dhe arsimimi i fëmijës është një tjetër detyrim i prindërve karshi

fëmijëve. Sigurisht ka qenë dhe mbetet ende postulat shprehja se “një njeri i

arsimuar është një njeri i edukuar”, megjithëse jo e vlefshme në të gjitha rastet,

arsimimi është një vlerë e shtuar për çdo njëri në veçanti e për të gjithë shoqërinë

në përgjithësi. Pavarësisht se prindërit janë kryesisht të prirur të bëjnë më të mirën

për fëmijët e tyre niveli i tyre kulturor, arsimor dhe ekonomik jo gjithmonë i

favorizon ato që të bëjnë zgjedhjen e duhur për fëmijët. Ndaj mendoj që

sanksionimi i arsimit të detyrueshëm për të miturit është detyrë e çdo ligjvënësi

për ta parashikuar. Në këtë periudhë arsimi tetëvjeçar ishte i detyrueshëm për çdo

fëmijë që kishte arritur moshën 6 vjeç.

5. Përfaqësimi natyror dhe ligjor i fëmijëve të mitur në mbrojtje të interesave të

tyre. Prindërit përfaqësojnë fëmijën e tyre të mitur që nuk ka mbushur moshën

katërmbëdhjetë vjeç në të gjitha veprimet juridike, me përjashtim të atyre që,

sipas ligjit, i mituri mund t’i kryejë vetë.

I mituri, që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç, i kryen vetë

veprimet juridike, por kurdoherë me pëlqimin paraprak të prindërve, me

përjashtim të atyre që, sipas ligjit, mund t’i kryejë vetë . Nga interpretimi i nenit

71 shohim qartë që prindërit janë përfaqësues natyror e ligjor të fëmijëve, në

mbrojtje të të drejtave personale dhe pasurore të tyre, pa patur nevojë për një akt

të veçantë përfaqësimi. Kjo e drejtë përfaqësimi i prindërve është e plotë deri sa

fëmija është nën 14 vjeç (lidhet me mospasjen e zotësisë për të vepruar të çdo

personin nën moshën 14 vjeç) dhe vjen duke u kufizuar kur i mituri është 14-18

vjeç (ky kufizim vjen në proporcion me fitimin e zotësisë së kufizuar për të

vepruar nga i mituri), periudhë kjo kur i mituri lejohet të kryej disa veprime

juridike personalisht pa patur nevojën që të përfaqësohet nga prindi apo

përfaqësues të tjerë ligjor.


41

Gjithashtu përveç të drejtave të parashtruara më lartë mbeten të

padiskutueshme dhe të drejta të tjera të cilat ndonëse të papërcaktuara në mënyrë

taksative nga ligjvënësi shkojnë në frymën e ligjit dhe burojnë nga marrëdhënia

natyrore dhe e veçantë që krijohet midis këtyre anëtarëve të familjes, siç janë e

detyrimi për të mbrojtur e kujdesur për jetën dhe shëndetin e fëmijëve, detyrimi

për të siguruar një fëmijëri të qetë dhe të sigurtë, larg dhunës dhe ambienteve ku

ushtrohet presion ndaj fëmijëve.

Marrëdhëniet me karakter pasuror ndërmjet prindërve dhe fëmijëve.

Këto marrëdhënie kanë karakter pasuror familjar, sepse nuk lindin në bazë të

ndonjë kontrate, por si rrjedhojë e jetesës së përbashkët familjare dhe i kujdesit të

ndërsjellët. Sipas legjislacionit në fuqi në periudhën kohore të cilën po trajtojmë

në këtë kre, i mitur që ka mbushur moshën 14 vjeç fiton zotësi të kufizuar për të

vepruar, dhe fiton zotësi të plotë për të vepruar me mbushjen e moshës 16 vjeç për

vajzat (e drejta për të lidhur martesë) dhe me mbushjen e moshës 18 vjeç për

meshkujt. Fitimi i zotësisë për të vepruar lidhet me faktin se personi bëhet i aftë

ligjërisht të ketë të drejta dhe të marri përsipër detyrime ndaj të tretëve. Kështu

personi që ka mbushur moshën sipas nenit 71 të KF të vitit 1982 ka të drejtë të

kryej vetë disa veprime juridike pa qenë nevoja të përfaqësohet nga prindi, por

gjithsesi duke marrë pëlqimin e tyre ose të kujdestarit për veprimet që kryen.

Gjithashtu ligji i njeh të drejtën të miturit që ka mbushur moshën 15 vjeç të hyjë si

anëtarë në kooperativë ose organizata të tjera shoqërore, të lidh marrëveshje pune

dhe të disponojë lirisht atë që fiton me punën e tij,të bëjë depozita në arkën e

kursimit, dhe t’i disponojë vetë këto depozita . Megjithëse për kryerjen e këtyre

veprimeve ligji nuk kërkon në mënyrë taksative që i mituri të marrë pëlqimin

paraprak të prindërve ky detyrim është i sanksionuar në nenin 72 të KF të vitit

1982.

Pavarësisht se të miturit përpara se të arrijnë moshën e kërkuar nga ligji për

fitimin e zotësisë së plotë për të vepruar, nuk kanë ose kanë zotësi të kufizuar për

të vepruar ato mund të jenë titullar të së drejtës së pronësisë për sendet e fituara

nga puna e tyre, trashëgimia, legu, dhurimi ose çdo mënyrë tjetër e ligjshme për

fitimin e titullit juridik të pronarit. Kjo pasuri është pasuri vetjake e fëmijës e cila

nuk përfshihet në pasurinë bashkëshortore të prindërve. Prindërit gëzojnë vetëm të

drejtën e administrimit të zakonshëm të kësaj pasurie duke patur përherë


42

konsideratë parësohere administrimin e saj në favor dhe vetëm për interesin më të

lartë të fëmijës. Pavarësisht se në dukje marrëdhënia prind fëmijë është një

marrëdhënie që dominohet më shumë nga prindërit, ligjvënësi është kujdesur që

këtë “pushtet” të prindërve ndaj fëmijëve të tyre ta kornizoj me dispozita ligjore.

Kështu në bazë të nenit 72 “Pasuria e të miturit, që nuk ka mbushur moshën

katërmbëdhjetë vjeç, administrohet nga prindërit në dobi të fëmijës, kurse pasuria

e të miturit, që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç, administrohet nga vetë i

mituri, por gjithmonë me pëlqimin paraprak të prindërve” dhe nenit 73 të KF të

vitit 1982 “Tjetërsimi i pasurisë së paluajtshme të çdo fëmije të mitur gjer në

moshën tetëmbëdhjetë vjeç, si edhe të gjitha veprimet që kapërcejnë kufijtë e një

administrimi të thjeshtë të çdo pasurie të të miturit, mund të kryhet vetëm kur e

kërkon interesi i të miturit dhe gjithmonë me leje të këshillit të kujdestarisë.

Veprimi juridik, që është kryer pa u marrë leja e këshillit të kujdestarisë, mund të

shpallet i pavlefshëm me kërkesën e këshillit të kujdestarisë, të të miturit që ka

mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç, të prindit ose të kujdestarit të të miturit.

Kur këshilli i kujdestarisë jep pëlqimin më vonë, veprimi juridik nuk shpallet i

pavlefshëm.” Nga interpretimi i dispozitave të mësipërme dalin qartë këto tipare

të së drejtës së prindërve për të administruar pasurinë e fëmijës së mitur:

-Administrimi i pasurisë së fëmijës së mitur kryhet i plotë nga prindërit që nga

momenti i ngjizjes së fëmijës, me kusht lindjen gjallë të tij deri në arritje e moshës

14 vjeç

-Administrimi i pasurisë nuk duhet të kapërcejë kufijtë e administrimit të

zakonshëm të pasurisë, ndryshe çdo administrim i pasurisë tej kësaj kornize nga

prindërit do të konsiderohet i pavlefshëm, nul. Nga dispozita nuk del qartë se

çfarë lloj administrimi do të konsideronim administrim të thjeshtë, të zakonshëm,

por në mendimin tim do të jemi përpara këtij administrimi kur shpenzohet një

pjesë e vogël e pasurisë kryesisht për nevojat e fëmijës (ushqim, veshmbathje,

arsimim) apo për nevoja thelbësore të familjes në mënyrë që të krijohet një mjedis

i qetë familjarë për fëmijën. Neni 72 përcakton se kë do të quajmë administrim të

jashtëzakonshëm të pasurisë së të miturit (tjetërsimi i pasurisë së paluajtshme) por

unë mendoj që ky lloj veprimi nuk duhet të jetë dyshemeja e administrimit të

jashtëzakonshëm të pasurisë por tavani i saj, pasi me tjetërsimin e pasurisë

humbet dhe titulli juridik i pronësisë së fëmijës së mitur. Në mendimin tim përveç

përgjegjësisë në administrim të zakonshëm dhe të jashtëzakonshëm të pasurisë së


43

fëmijës, prindërit duhet të kishin përgjegjësi dhe për keqadministrimin/përdorimin

e pasurisë apo dhe për mos ushtrimin e kujdesjes ndaj saj (me mosveprim) duke

qenë përfaqësues natyror e ligjor të fëmijës (ex lege) pra ligji i ka njohur të drejtën

që ato të veprojnë në emër e për llogari të fëmijës së tyre.

-Administrimi i pasurisë duhet të kryhet nga prindërit duke patur konsideratë

parësore interesim primar të fëmijës. Pra duke kryer administrimin e pasurisë së

fëmijës në mënyrë të tillë që ajo të jetë në shërbim të drejtpërdrejtë të të miturit.

Megjithatë duke qenë se i mituri rritet pranë ambientit familjar ku ka dhe anëtar të

tjerë të familjes, kjo pasuri mund të administrohet dhe në favor të familjes në

tërësi gjë që ndikon në mënyrë indirekte tek i mituri. Kjo ndodh për shkak të

lidhjeve shumë të ngushta që krijohen brenda familjes dhe që ndikojnë në mënyrë

të paevitueshme çdo anëtar të familjes në kuptimin e ngushtë të saj.

-I mituri që ka mbushur moshën 14 vjeç, mund ta administroj vet pasurinë e fituar

prej tij me një nga mënyrat që ligji njeh për të fituar titullin juridik të pronësisë,

por ky administrim kufizohet nga marrja e pëlqimit paraprak të prindërve. Ky

kufizim është vënë jo pa qëllim nga ligjvënësi i cili ka gjykuar që i mituri

pavarësisht se me arritjen e moshës 14 vjeç fiton zotësi të kufizuar për të vepruar

ai ende nuk ka pjekurin e duhur psikike për të administruar në funksion të interesit

të tij pasurinë, ndaj në rolin e kontrollorit të këtij interesi është vënë prindi, i cili

për shkak të lidhjes së afërt e të përditshme që ka me fëmijën është “rojtari” më i

mirë i interesave të tyre.

-Me qëllim që të sigurohet në maksimum mbrojtja e interesave të fëmijëve, ligji i

ka vënë një kufizim taksativ prindit i cili kërkon të çoj të drejtën e tij të

administrimit të pasurisë së të miturit në ekstremet e tij, në tjetërsimin e pasurisë

së paluajtshme. Tjetërsimi apo disponimi është një nga tagrat kryesor të së drejtës

së pronësisë dhe tagri i vetëm që dallon pronarin nga jo pronari. Me tjetërsim do

të kuptojmë të drejtën e pronarit të sendit për të vendosur fatin e tij (të sendit.)

Titullari i së drejtës së pronësisë me anë të këtij tagri mund ta shesë, dhurojë,

shkatërrojë, asgjësojë, ta lë testament apo të ndryshoj destinacionin ekonomik të

tij. Duke qenë se ky tagër i përket ekskluzivisht titullarit të së drejtës së pronësisë

legjislatori me të drejtë vendos kufizime për personat të cilët kanë të drejtë

administrimi mbi këtë pasuri, në këtë rast prindërve pavarësisht shkakut që ato

kanë për të kryer këtë veprim. Ky kufizim është tutelë e sigurtë për të drejtën e


44

pronësisë. Megjithatë neni 73, parashikon përjashtimin nga rregulli (ku vetëm

titullari juridik i së drejtës së pronësisë përcakton fatin e sendit) kur përmbushen

dy kritere specifike: a) kur tjetërsimin e pasurisë e kërkon interesi më i lartë i

fëmijës dhe b) kur për tjetërsimin e pasurisë jepet leje nga këshilli i kujdestarisë i

cili është organ që mbron interesat e të miturve. Kjo leje mund të jepet përpara

apo pas kryerjes së veprimit juridik të tjetërsimit, por nëse ajo nuk jepet atëherë

ky veprim juridik shpallet i pavlefshëm.

Një aspekt tjetër me karakter pasuror në marrëdhënien prind-fëmijë është

dhe detyrimi për ushqim. Detyrimi për ushqim është një detyrim ligjor, pa

kundërshpërblim dhe me karakter vetjak, në bazë të të cilit një ose disa anëtarë të

familjes detyrohen t’u sigurojnë mjetet e jetesës anëtarëve të tjerë të familjes që

janë të paaftë për punë dhe nuk kanë mjete të mjaftueshme për të jetuar47

. Pra

detyrimi për ushqim është një detyrim i cili i përket jo vetëm këtyre dy anëtarëve

(prindërve dhe fëmijëve) por dhe anëtarëve të tjetër të familjes, për arsye se fokusi

i temës është mbi prindërit dhe fëmijët unë do të trajtojë vetëm marrëdhënien që

lind midis tyre për shkak të këtij detyrimi. Ky detyrim paraqitet si detyrim

reciprok i prindërve dhe fëmijëve ndaj njëri tjetrit. Detyrimi për ushqim i

prindërve dhe i fëmijëve paraqitet me dy cilësi thelbësore ai është një detyrim

reciprok (prindërit ndaj fëmijëve dhe anasjelltas) dhe solidar (prindërit përgjigjen

solidarisht ndaj fëmijëve në këtë detyrim dhe fëmijët pavarësisht numrit të tyre

përgjigjen në mënyrë solidare ndaj prindërve të njëjtë.) Pavarësisht se është një

detyrim reciprok i prindërve ndaj fëmijëve të tyre dhe anasjelltas, fëmijët ndryshe

nga prindërit e fitojnë këtë të drejtë që nga momenti i lindjes gjallë deri me

arritjen e moshës 16 vjeç për vajzat dhe 18 vjeç për djemtë, apo deri në moshën

25 vjeç kur ato vazhdojnë studimet e larta.

Përveç rastit të mësipërm kur ky detyrim rrjedh ex lege detyrimi për ushqim

në përputhje me nenet 78-91 të KF të vitit 1982 është një detyrim i kërkueshëm i

cili duhet të përmbushi këto kushte:

a) Legjitimitetin (aktiv) e kërkuesit – të jetë anëtarë i familjes së personit të

detyruar ose ish-bashkëshortë (deri në 3 vite pas zgjidhjes së martesës);

b) Legjitimitetin (pasiv) të personit të detyruar – të jetë anëtar familjeje me

kërkuesin ose ish-bashkëshortë (deri në 3 vite pas zgjidhjes së martesës);

47 Shih nenin 78 të Kodit Familjes, Ligjin nr. 6599 dt. 29.06.1982


45

c) Kërkuesi duhet ti drejtohet me kërkesë gjykatës për përmbushjen e këtij

detyrimi;

d) Kërkuesi të jetë i paaftë për punë;

e) Kërkuesi nuk ka mjete të mjaftueshme për të punuar;

f) Personi i detyruar të ketë mundësi ekonomike të përmbushi këtë detyrim.

Në mënyrë që ky detyrim apo e drejtë të plotësohet duhet të ekzistojnë të gjitha

kriteret/kushtet e mësipërme njëkohësisht. Duke u fokusuar vetëm në detyrimin

për ushqim ndërmjet prindërve dhe fëmijë të tyre, subjekt të kësaj marrëdhënieje

detyrimi janë prindërit dhe fëmijët. Detyrimi për ushqim i prindërve kundrejt

fëmijëve të tyre është një detyrim i cili nuk kushtëzohet nga aftësia ose paaftësia e

tyre për punë (kujtojmë këtu që fëmijët në bazë të legjislacionit në fuqi të

periudhës që po analizojmë të miturit kishin të drejtë të fillonin punë që në

moshën 15 vjeç (kjo është një e drejtë dhe o detyrim për të miturin) ndërkohë që

sipas dispozitave të këtij kodi detyrimi për ushqim i prindërve ndaj fëmijëve zgjat

deri në moshën 25 vjeç në rast se fëmija vazhdon studimet e larta) apo nga

gjendja ekonomike në të cilën ndodhet fëmija pranë prindit tjetër (nëse prindërit

kanë zgjidhur martesë.) Ky detyrim vazhdon për aq kohë sa provohet që fëmijës

nuk i sigurohen mjetet e nevojshme të jetesës. Edhe nëse fëmija i mitur punonte

dhe si rrjedhojë siguronte të ardhura, nëse vërtetohen se këto të ardhura nuk

siguronin mjetet e mjaftueshme për të jetuar detyrimi për ushqim për prindin

vazhdonte. Fakti nëse fëmija gjeneronte të ardhura të tjera nga punësimi, dhurimi

apo trashëgimia ndikonte vetëm në caktimin e masës së detyrimit. Nga ky

arsyetim nxjerrim konkluzionin se me ndryshimin e kushteve nga të dyja kahet ky

detyrim mund të ndryshohet, shtohet, pakësohet apo edhe të shuhet.

Detyrimi i prindërve për ushqim për fëmijën e mitur mbaron48

kur:

- fëmija birësohet; (prindi bën një deklaratë me shkrim për pamundësinë e

ushtrimit të përgjegjësisë prindërore për shkaqe kryesisht ekonomike)

- kur fëmija siguron vetë të ardhura të mjaftueshme për të jetuar;

- kur fëmija bëhet madhor (16 vjeç vajzat, 18 vjeç djemtë)

- kur vajzat emancipohen përpara moshës 18 vjeç (martohen), në këtë rast

detyrimi për ushqim nuk shuhen por i kalon bashkëshortit të vajzës (këtu

-

48

Shih nenin 87 të Kodit Familjes, Ligjin nr. 6599 dt. 29.06.1982


46

na del në pah një karakteristik tjetër i detyrimit për ushqim që është ajo e

zëvendësimit të personit të detyruar në bazë të radhës më të afërt)

Përveç detyrimit për ushqim që kanë prindërit për fëmijët e mitur KF i vitit

1982 parashikon dhe detyrimin për ushqim ndaj fëmijëve madhor kur:

- vazhdojnë studimet e larta deri në moshën 25 vjeç49

- janë të paaftë për punë

- dhe nuk kanë mjete të mjaftueshme për të jetuar

Prindi sigurisht për nga natyra është i prirur të ndihmoj fëmijën e tij në çdo

kohë e në çdo rast pa qenë nevoja e referimit në dispozita ligjore, por pavarësisht

kësaj ligjvënësi ka synuar të tutelojë me anë të këtyre dispozitave ato marrëdhënie

prind fëmijë që nuk bazohen në lidhje të shëndosha familjare (rasti i prindërve që

kanë zgjidhur martesë, ose martesa është shpallur e pavlefshme apo në rastet e

fëmijëve të lindur jashtë martese.)

Siç thamë dhe më sipër detyrimi për ushqim është një detyrim reciprok i

prindërve ndaj fëmijëve dhe anasjelltas. Kjo rrjedh nga marrëdhënia e ngushtë

familjare e afektive që lidh këto dy subjekte të së drejtës me njëri tjetrin. Një nga

parimet bazë të së drejtës familjare në fakt është mbështetja reciproke morale dhe

materiale që anëtarët e familjes kanë me njëri tjetrin, e akoma më shumë në

marrëdhënien prind-fëmijë e cila është një marrëdhënie e drejtpërdrejtë gjinore

ndërmjet tyre. Në përfundim të kësaj analize të shkurtër subjekte të kësaj

marrëdhënieje detyrimi janë gjithashtu fëmijët ndaj prindërve të tyre50

kur

plotësohen këto dy kushte:

- prindi është i paaftë për punë (është invalid i shkallës së I apo të II, apo

është në moshën e pensionit)

- prindi nuk siguron dot mjete të mjaftueshme për jetesën

Në rastet kur ka më shumë se një fëmijë, ky detyrim është solidar për të gjithë

fëmijët. Detyrimi solidar nuk do të thotë që të gjithë fëmijët janë të detyruar

njësoj në masën e detyrimit por do të thotë që të gjithë fëmijët janë të legjitimuar

pasivisht kundrejt prindërve të tyre (të cilët në këtë rast janë subjekte të

legjitimuara për të kërkuar këtë detyrim.) Shpesh, tradita dhe mentaliteti na kanë

49 Shih nenin 80 të Kodit Familjes, Ligjin nr. 6599 dt. 29.06.1982 50 Shih nenin 78/a të Kodit Familjes, Ligjin nr. 6599 dt. 29.06.1982


47

udhëhequr në perceptime të gabuara të zbatimit të së drejtës, duke supozuar që

fëmija që ka në ngarkim prindin duhet të shlyej të gjitha detyrimet ndaj tyre me

“kushtin imagjinar” që pasuria e tyre (e prindërve) do trashëgohet nga ato. Ky

është një fakt i pasigurtë dhe jo gjithmonë i realizueshëm i së ardhmes, pasi

pasuria që trashëgohet i përket të gjithë trashëgimtarëve ligjor të trashëgimlënësit,

dhe në rastin ideal kur trashëgimlënësi ka disponuar pasurinë e tij pas vdekjes me

testament ekziston “rreziku” i rezervës ligjore. Ndaj ligjvënësi duke parashikuar

të gjitha këto situata të bazuara në fakte hipotetike është treguar i kujdesshëm të

bashkëdetyrojë të gjithë fëmijët kundrejt prindërve por ndërkohë masa e detyrimit

caktohet individualisht për çdo fëmijë të detyruar në një raport të drejtë me

nevojat ekonomike të prindërve dhe në proporcion me të ardhurat individuale të

tyre. Pra në këtë rast detyrimi është i njëjtë dhe masa e shlyerjes së tij është e

ndryshme. Ky detyrim nuk mbaron as kur prindi lidh një martesë tjetër dhe krijon

një familje të re (fëmijë të tjerë), kjo situatë sjell vetëm ndarjen e detyrimit në më

shumë frymë por nuk shuan detyrimin në vetvete që kanë fëmijët ndaj prindërve

të tyre, sepse ky raport mbetet i pandryshueshëm përgjithnjë. Ky detyrim shtrihet

ndaj fëmijëve madhor të aftë për punë, ndaj fëmijëve madhor të paaftë për punë

por që disponojnë të ardhura në saje të një dhurimi, trashëgimie a legu si dhe ndaj

fëmijëve të mitur kur vërtetohet se ato disponojnë të ardhura nga puna e tyre

(mosha 15 vjeç), dhurimi, trashëgimia ose legu.

Nëse do i bëjmë një analizë përmbledhëse këtij detyrimi që lind ndërmjet këtyre

dy subjekteve kryesore të familjes do të dallojmë se:

E drejta për të kërkuar detyrimin për ushqim është një e drejtë me karakter

ngushtësisht personal, ajo as trashëgohet, as tjetërsohet dhe as i kalohet

anëtarëve të tjerë të familjes (ndryshe ndodh me detyrimin në fakt që në

rast pamundësie përmbushjeje i kalon anëtarët në radhë më të afërt

familjare)

Vendimi që përmban detyrimin për ushqim është një detyrim që nuk merr

asnjëherë formë të prerë apo cilësinë e res judicata (gjësë së gjykuar) për

sa kohë ky vendim me tjetërsimin e rrethanave nga të dyja kahet është i

ndryshueshëm (mund të shtohet, pakësohet, zëvendësohet ose shuhet.)

Detyrimi për ushqim kërkohet vetëm në kohën kur janë plotësuar kushtet

për të përfituar nga kjo e drejtë (pamundësia dhe nevoja e përfituesit.)


48

Detyrimi për ushqim lind vetëm në momentin kur ky detyrim kërkohet dhe

nuk ka fuqi prapavepruese për palët pavarësisht rrethanave të mëparshme.

E drejta për të kërkuar detyrimin për ushqim është e paparashkrueshme,

ajo mund të kërkohet në çdo kohë kur vërtetohen rrethanat e këtij

detyrimi.

Përfitimi që passjellë e drejta për këtë detyrim nuk llogaritet si e ardhur

apo fitim e përfituesit, si rrjedhojë ajo nuk shërben si ardhur e cila mund të

llogaritet për të shlyer një detyrim për ushqim të mundshëm të përfituesit

dhe si rrjedhojë ajo është e pasekuestrueshme.

Një marrëdhënie tjetër pasurorë që lind midis prindërve dhe fëmijëve është

dhe ajo dëmit jashtë kontraktor të shkaktuar nga i mituri e parashikuar këtë herë

në nenin 339 të Kodit Civil51

. Kështu prindi detyrohet të shlyej çdo dëm

jashtëkontraktor të shkaktuar nga fëmija i mitur i cili nuk ka mbushur moshën 14

vjeç, dhe dëmet e shkaktuara nga fëmija i mitur i cili ka mbushur moshën 14 vjeç

i cili nuk disponon pasuri në emër të tij ose pasuria e tij është e pamjaftueshme

për të shlyer të tërë dëmin. Kjo përgjegjësi lidhet me faktin se prindi është i pari

përfaqësues natyror i fëmijës i cili përgjigjet për veprimet e tij.

Të gjitha këto marrëdhënie personale dhe pasurore që lindin gjatë gjithë

ekzistencës së tyre ndërmjet prindërve dhe fëmijëve karakterizohen nga ndjenjat

humane, për mbështetje të vazhdueshme morale e materiale reciproke karshi

njëri-tjetrit, që lindin natyrshëm me lindjen e këtij raporti sa specifik aq dhe unik

në llojin e tij. Gjithashtu këto parime i gjejmë të sanksionuara në nenin 8 dhe

nenin 11 të KF të vitit 1982 ku respektivisht thuhet :“Fëmijët kanë për detyrë të

respektojnë prindërit e të kujdesen për ta, sidomos kur janë të paaftë dhe pa mjete

të mjaftueshme jetese” dhe “Anëtarët e familjes kanë për detyrë të ndihmojnë

njëri-tjetrin dhe të marrin pjesë, sipas aftësive dhe mundësive të tyre, në ngritjen e

mirëqenies materiale dhe në zhvillimin kulturor të familjes.” Të dyja këto nene

sanksionojnë në fakt solidaritetin që duhet të ketë ndërmjet anëtarëve të familjes

për shkak të lidhjes specifike reciproke dhe ngushtësisht personale që ato kanë me

njëri tjetrin.

Së fundmi për çka parashtruam deri tani vlen të theksojmë dhe një dispozitë

tjetër të KF e cila në mendimin tim është unike për nga lloji i saj për shkak të

51 Ligji nr. 6340, datë 26.6.1981 “Për Kodin Civil”.


49

lindjes së të drejtave dhe detyrimeve ndaj këtyre subjekteve të së drejtës familjarë,

që rrjedhin nga një marrëdhënie e parregulluar nga ligji (e palegjitimuar), gjë që

është një dukuri e rrallë e së drejtës pasi kryesisht të drejtat e detyrimet lindin nga

marrëdhënie “të njohura”, sanksionuara nga e drejta (ligji), neni 11 i KF shprehet

se “Fëmijët e lindur nga prindër, që nuk janë në lidhje martesore midis tyre, kanë

po ato të drejta e detyra si edhe fëmijët e lindur nga prindër të lidhur me martesë

midis tyre”52

1.4.Zhvillimi i jurisprudencës dhe mendimi shkencor lidhur me

marrëdhëniet prind-fëmijë pas viteve 1990

Me ndryshimet që pësoi shoqëria dhe ekonomia shqiptare pas rrëzimit të

regjimit komunistë dhe me lindjen e pronës private ndryshuan dhe marrëdhëniet

pasurore në familje. Rregullimi i këtyre marrëdhënieve paraqiti vështirësi të

mëdha në aspektin juridik pasi ligjvënësi u gjet i papërgatitur për këtë ndryshim

drastik të marrëdhënieve pasurore në përgjithësi.

Nga viti 1981 deri në miratimin e Kodit të Familjes (2003) marrëdhëniet

pasurore ndërmjet bashkëshortëve janë rregulluar nga dispozitat e Kodit Civil të

vitit 198153

në bazë të të cilit regjimi pasuror që i nënshtroheshin bashkëshortët

ishte regjimi i bashkëpronësi ku çdo send apo pasuri e fituar pas lidhjes së

martesës (përveç sendeve të të përdorimit vetjak) prezumohej e barabartë

ndërmjet bashkëshortëve. Sipas këtij regjimi të dy bashkëshortët bëhen

bashkëpronar për shkak të ligjit i kësaj pasurie. Ky lloj regjimi pasuror i

bashkëshortëve rregullohej vetëm nga ligji (pra ishte regjim i detyrueshëm - ex

lege) dhe nuk lejonte asnjë hapësirë vullnetit të palëve. Çdo marrëveshje e bërë

ndërmjet palëve (bashkëshortëve), konsiderohej e pavlefshme.

Zhvillimi i jurisprudencës dhe mendimi shkencor lidhur me marrëdhëniet

prind fëmijë pas viteve 1990 do trajtohet më gjerë në kapitujt në vazhdim.

Gjej me vënd në këtë kapitull të trajtoj dhe evoluimin e ndryshimin e kuptimit të

familjes në kohët moderne, si domosdoshmëri për të kuptuar evoluimin e

marrëdhënieve prind fëmijë në vazhdim.

52 Kodi i familjes i RPSSH – 1 shtator 1966. 53 Ligji nr. 6340, datë 26.06.1981.


50

E drejta familjare do të përkufizohet si një tërësi normash juridike që

rregullojnë marrëdhëniet personale jo pasurore dhe ato pasurore ndërmjet

personave që Kodi i Familjes apo ligje të tjera i ka atribuuar atyre cilësinë e

anëtarëve të familjes. Marrëdhëniet familjare sipas KF burojnë nga lidhjet juridike

dhe ato gjinore që krijohen ndërmjet anëtarëve të familjes. Në këtë kontekst nga

interpretimi që bëjmë dispozitave të KF dhe legjislacionit ndërkombëtar në

përgjithësi për të drejtën familjare, kuptojmë që marrëdhëniet familjare janë ato

marrëdhënie që krijohen nga martesa, gjinia, krushqia, bashkëjetesa e faktit dhe

birësimi. Është e diskutueshme krijimi i marrëdhënieve familjare të lindura nga

instituti i kujdestarisë për vetë karakteristikat që ka ky institut i cili është i

përkohshëm dhe i zëvendësueshëm, tipare të cilat nuk i gjejmë në marrëdhëniet që

krijohen midis anëtarëve të familjes, ku zakonisht këto marrëdhënie

karakterizohen nga lidhja e përjetshme afinitive ndërmjet tyre.

Gjatë viteve të fundit koncepti i familjes ka evoluar dukshëm. Me të drejtë

konstatohet se përkufizimi për familjen shpesh herë nuk është i qartë në

legjislacion përkatës të së drejtës familjare. Kjo jo pa arsye, duke qenë se

dinamika e familjes e bën të pamundur një përkufizim final për të, të tillë që të

gdhendet në një dispozitë. Pavarësisht kësaj, të gjithë ne kemi një përkufizim për

familjen në subkoshiencën tonë.

Sipas Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut “Familja është njësia

themelore dhe natyrore e shoqërisë” (neni 16/3) dhe “Burri dhe gruaja, në një

moshë të caktuar, pa dallim nga raca, kombësia, besimi kanë të drejtë të martohen

dhe të krijojnë familje” (neni 16/1). Nga viti 1948, vit në të cilën u shpall kjo

deklaratë deri në ditët e sotme këto parime mbeten në thelb të pandryshueshme.

Pavarësisht nga evoluimi i strukturës së familjes ajo mbetet e qëndrueshme në

rëndësinë dhe vlerën që ajo mbart.

Sipas Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut, Artikulli 8: “Çdokush ka të

drejtën e respektimit të jetës së tij private dhe familjare, banesës dhe

korrespondencës së tij.

Autoriteti publik nuk mund të ndërhyjë në ushtrimin e kësaj të drejte, përveçse në

shkallën e parashikuar nga ligji dhe kur është e nevojshme në një shoqëri


51

demokratike, në interes të sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit publik,

shëndetit ose moralit ose për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të të tjerëve”.

Në kuptimin e nenit 8 të KEDNJ-së, shtetet jo vetëm detyrohen të mos ndërmarrin

veprime që e cenojnë këtë të drejtë, si një plotësim i një detyrimi negativ, por mbi

ta rëndojnë edhe detyrimet pozitive me qëllim që e drejta të jetë efikase dhe e

realizueshme.

Familja merr nuanca të ndryshme në vende e kultura të ndryshme por ajo

çka i bashkon të gjithë në një pikë të vetme është lidhja shpirtërore që i bashkon

anëtarët e familjes si personat më të rëndësishëm e më të afërt të tyre. Nëse do

mundohemi sado pak të jemi më konkret ti japim përgjigje termit “familje”, duhet

t’i referohemi doktrinës pasi jo gjithnjë legjislacionet familjare janë në gjendje të

japin të gjithë përmasën e evolucionit social të familjes dhe për më tepër, pasi

formulohen, kanë disa vështirësi që shfaqen në pamundësinë e përfshirjes së të

gjitha elementeve të këtij institucioni, që herë shfaqet në përmasa “mikro” e herë

edhe në ato “makro”.54

Vetë fjala “familje” e ka origjinën nga fjala latine

“famulus” që do të thotë skllav shtëpiak55

. Më vonë koncepti i familjes u zgjerua,

dhe me këtë term kuptohej një grup njerëzish, të lidhur nga ana ekonomike dhe

shoqërore nën pushtetin e “pater familias.” Kjo lloj familjeje ka ekzistuar në

shekuj tek iliro-shqiptarët, që nga koha e bronzit kur lindi së pari familja

monogame deri në shek. 20. Për një kohë të gjatë ajo ka qenë forma tipike e

organizimit të tyre shoqëror. Familja është një institut në evolucion të

pandalshëm, megjithatë ajo ngelet absolutisht një institut shoqëror universal dhe i

përjetshëm. Pavarësisht evoluimit të saj ajo mbetet një pikë kyçe dhe e një

rëndësie të veçantë për jetën e njeriut.

Me gjithë dilemat që ligjvënësi ka për të përkufizuar nocionin e familjes,

doktrina është munduar ti japi asaj një formë më statike, duke e përkufizuar

shpesh familjen si njësi sociale të krijuar nga lidhjet e gjakut (marrëdhënie

natyrore që krijohen midis prindërve dhe fëmijëve, vëllezërve dhe motrave,

fëmijët të vëllezërve dhe motrave, gjyshit/gjyshes dhe nipit/mbesës, emtës/ungjit

dhe nipit/mbesës) dhe lidhjet juridike (marrëdhëniet juridike që krijohen midis

54 Mandro Arta, “E drejta Familjare”, Tiranë. 2009, fq.18 55 Luarasi Aleks, “Studimet për të drejtën zakonore, marrëdhëniet familjare”, Botimi i dytë, 2007, fq. 12


52

bashkëshortëve, në marrëdhëniet e birësimit, dhe të krushqisë). Siç mund ta vëmë

re nocioni i mësipërme përfshin familjen në kuptimin e ngushtë dhe familjen në

kuptimin e gjerë të saj.

Por a mund ne sot t’i përmbahemi përkufizimit të dhënë nga doktrina për

konceptin familje? Cilat janë sfidat që përballet familja, dhe a mund të qëndroj ajo

ende nën këto koncepte? Sigurisht, i marrim si vlera të pandryshueshme disa

karakteristika të saj themelore dhe unike. Ajo është njësi themelore natyrore, një

prej njësive më gjithëpërfshirëse, më të përsosura, afinitive dhe të sigurta për

njeriun, i cili nga natyra është i prirur ndaj një shoqërizimi të vazhdueshëm56

. Por

në të njëjtën kohë ky institucion në dukje solid është vazhdimisht nën trysnin e

ndryshimeve të rrethanave shoqërore, politike dhe ekonomike. Tashmë

prezumohet se familja “moderne” ka pësuar transformime të rëndësishme në

strukturën bazë të saj. Ndryshimet e rrethanave shoqërore kanë kontribuar në

ndryshimin e konceptit të familjes “klasike”, duke zgjeruar konceptin e familjes,

me koncepte të tjera siç është ai i bashkëjetesës (të ashtuquajturës “familje fakti”),

familjeve me një prind, me më shumë se dy prindër (e njohur në Shtetet e

Bashkuara të Amerikës), familjeve që krijohen nga martesa e dy personave me

seks të njëjtë, familjeve që nuk kanë fëmijë etj.

Madje në shek. XXI mund të zgjerojmë konceptin e familjes dhe më tej, si

psh disa njerëz konceptojnë si familjen e tyre një ose disa persona të cilët nuk

kanë as lidhje gjaku dhe juridike me to por kanë një bashkëjetesë shoqërore të

vazhdueshme, ose disa të tjerë që i konsiderojnë kafshët e tyre si anëtar të familjes

(madje duke i lënë ato si trashëgimtar). E kush mund t’i fajësoj këto koncepte të

reja? Fundja a nuk është marrëdhënia familjare një lidhje afinitive, që zgjat në

kohë dhe bazohet në besimin dhe mbështetjen reciproke të anëtarëve të saj?

Përgjigja është po. Disa të tjerë të cilët mund të kenë humbur familjarët e tyre

krijojnë një raport të ngjashëm me strukturën e familjes me miqtë e tyre apo të

afërm, duke ndarë shpesh interesat, ekonominë dhe qëllimet e përbashkëta gjë që

ndodh në një familje “normale-tradicionale.” Ato nuk janë persona të rastësishëm

që i lidh një interes i momentit, por është një lidhje e vazhdueshme dhe e

qëndrueshme në kohë. Po kështu edhe për njerëzit që krijojnë një raport

“familjar” me kafshët e tyre (p.sh. familjet të cilat nuk kanë fëmijë), raporti që ato

56 Omari Luan, “Parime dhe institucione të së drejtës publike”, Tiranë 1993, fq. 4.


53

krijojnë është një raport përgjegjësie i njëjtë me atë për një anëtar familjeje. Pra

siç mund të shohim familja në dukje mund të na tingëllojë si një koncept i

thjeshtë, por në të njëjtën kohë i pamundur për të dhënë një përkufizim

përfundimtar për të.

Por cilat janë sfidat e familjes tradicionale në shek. XXI? Më poshtë po listoj disa

prej tyre.

Ndryshimi i konceptit të martesës. Për një kohë të gjatë Komisioni

Europian mendonte se jeta familjare është e mundur vetëm ndërmjet

personave, që janë të lidhur me lidhje gjaku apo juridike, nëpërmjet

martesës apo adoptimit.57 Siç e shohim, në këtë kategori nuk përfshiheshin

çiftet homoseksuale, lidhjet lesbike etj. Në raportin “X, Y dhe Z kundër

Britanisë së Madhe”, i cili i referohej refuzimit të regjistrimit të një

personi transeksual pas operacionit, si babain e fëmijës, së lindur nga

partnerja e tij në rrugën e fekondimit artificial, megjithëse, një tendence të

dukshme në shtetet e Konventës për njohjen juridike të efekteve të

ndryshimit të gjinisë gjykata konstatoi se ende nuk ka një standard të

përbashkët europian në sferën e të drejtave prindërore të transeksualëve.

Në këtë sferë, shtetet e Këshillit të Evropës janë pajtuar me njëra tjetrën

vetëm në një shkallë të vogël, ndërkaq që e drejta është, me sa duket, në

një stad kalimtar, prandaj shteteve u duhet njohur një hapësirë e madhe

lirie.58

Këto forma të reja të prindërimit homoseksual kanë hapur derën e

kombinimeve të ndryshme nga ç’janë njohur më parë. Për shembull, një

femër mund t’i dhurojë një vezë partneres së saj, vezë që pas fekondimit

artificial sjell një fëmijë për “çiftin.” Materiali gjenetik mashkullor në këtë

rast mund të merret nga një çift meshkujsh homoseksualë, të cilët më pas

do të luajnë rolin si bashkëprindër për fëmijën, fëmijë ky, që do të ketë

katër prindër (fakti) nëse ndërmjet tyre do të ekzistoj një marrëveshje e

tillë. Këto dukuri dhe situata janë tashmë një realitet. Nëse më parë

martesa, lidhej midis dy personave me gjini të kundërt (parimi i

heteroseksualitetit) sot në shumë vende të botës lejohen martesa e dy

57 Raporti “X, Y dhe Z kundër Britanisë së Madhe”, 27.06.1995. 58 ECtHR X,Y & Z v UK Govt, No. 75/1995/581/667 29 April 1997


54

personave me gjini të njëjtë. P.sh. 36 vende në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës lejojnë sot lidhjen e martesave homoseksuale, nga të cilat 25

shtete e kanë lejuar me vendim të gjykatës, 8 shtete me legjislaturë të

brendshme, dhe 3 shtete me votim popullor59

. Në Europë 12 shtete njohin

martesën brenda së njëjtës gjini dhe 26 të tjera njohin bashkëjetesën

ndërmjet tyre. Nuk na mbetet tjetër veçse të presim e të shohim se çfarë

rregullimi dhe mbrojtje ligjore do të marrë kjo dukuri edhe në vendet e

tjera, përfshirë këtu edhe Shqipërinë

Tendenca tjetër shumë e debatueshme përkrah asaj të familjes faktike

ndërmjet personave të së njëjtës gjini është dhe “martesa e personave që

kanë ndërruar gjini”. Në çështjen “Rees” dhe më pas “Cossey kundër

Britanisë së Madhe” gjykata duhet të merrte një pozicion ndaj pretendimit

të shkeljes së nenit 8 të KEDNJ, të ngritur nga transeksualët. Shkak për

këtë ishte refuzimi i autoriteteve, për të kryer regjistrimet e nevojshme në

certifikatat e lindjes, që do të merrnin parasysh gjendjen pas operacionit të

ndryshimit të seksit. Gjykata theksoi se “përderisa Konventa gjithmonë

duhet të interpretohet në prizmin e rrethanave të ndryshueshme, duhet

vazhdimisht të merret parasysh nevoja e krijimit, për këtë arsye, të

kushteve të përshtatshme ligjore”. Në çështjen “Cossey”, gjykata pohoi se

është e mundur që në të ardhmen shteti të jetë i detyruar të garantojë

mundësinë e martesës, pavarësisht nga shënimi në certifikatë që i referohet

gjinisë. Vëmë re se raporti ndaj transeksualizmit gradualisht po ndryshon

dhe po zgjerohen njohuritë për këtë temë. Megjithatë, mbeten shumë

pikëpyetje dhe çështje të hapura juridike. Kthesa në qëndrimet e Gjykatës

ndodhi vetëm në vendimet “Christine Goodëin dhe I. kundër Britanisë së

Madhe” në të cilat ajo theksoi rëndësinë e jashtëzakonshme të

interpretimit dhe të zbatimit të Konventës, në mënyrë që të drejtat të jenë

praktike dhe të efektshme, dhe jo të drejta teorike dhe iluzive, si dhe

detyrimin e Gjykatës për të ushtruar një interpretim dinamik dhe në

frymën e zhvillimit. Ajo theksoi se nëse shteti ka dhënë pëlqimin, për të

ndihmuar shërimin dhe operimin e personit transeksual, nuk mund të

quhet i pranueshëm refuzimi, për të mos njohur pasojat juridike të tij. Në

shek. XXI të drejtat e transeksualëve për të zhvilluar, në mënyrë të plotë,

59 Human Rights Campaign, "Marriage Center" www.hrc.org

http://www.hrc.org/


55

personalitetin e tyre si dhe për siguri vetjake dhe morale, nuk mund të jenë

objekt mosmarrëveshjesh të mëtejshme. Nuk mund të vazhdojë ende

situata, në të cilën transeksualët e operuar, vazhdojnë të mbeten ndërmjet

njërës dhe tjetrës gjini.

Gjykata duhet të zgjidhte, jo shumë kohë më parë, edhe nëse autoritetet

kishin pasur të drejtë të refuzonin dhënien e pëlqimit për adoptimin e

fëmijës nga një transeksual. Në vendimin “Frette kundër Francës”,

Gjykata tërhoqi vëmendjen se adoptimi nënkupton që fëmijës i jepet

familje dhe jo familjes i jepet fëmija. Pra, shtetet duhet të garantojnë që

personat e zgjedhur si prindër adaptivë, t’i ofrojnë fëmijës kushtet më

optimale të kujdesit. Rëndësi të veçantë merr interesi i fëmijës dhe jo ai i

prindërve adoptues, qofshin këta transeksual apo jo.

“Familja e Faktit” 60 ose “bashkëjetesa e faktit” ndryshe juridikisht

konturohet si bashkëjetesë e përbashkët e një çifti burrë e grua, e

karakterizuar nga vazhdimësia dhe stabiliteti i marrëdhënies në fjalë.

Aktualisht, në planin ndërkombëtar, debati për bashkëjetesën e faktit është

kristalizuar në një numër të madh përfundimesh doktrinale dhe në një

numër jo të vogël rastesh nga praktika gjyqësore bashkë me disa

rregullime juridike të herëpashershme që kanë ardhur si pasojë e

ndërhyrjeve legjislative në disiplinimin e kësaj marrëdhënie. Bashkëjetesa

është përqafuar dhe është pranuar si formë e familjes edhe në Shqipëri ku

sanksionohet edhe në nenin 163 në Kodin e Familjes së RSH si më poshtë:

Neni 16361

“Bashkëjetesa është një bashkim fakti midis burrit dhe gruas që jetojnë

në çift, e karakterizuar nga një jetë e përbashkët, që paraqet një karakter

stabiliteti dhe vazhdueshmërie.”

Bashkëjetesa shpesh ka provuar sjelljen e të njëjtave pasoja si bashkëjetesa

juridike (martesa).

60 KaliaArdian, “Revista e Drejta Parlamentare dhe Politikat Ligjore - “Bashkëjetesa e faktit” , Tiranë 2011 61 Shih nenin 163 të KF.


56

Një nga format e tjera të familjes “moderne” është dhe “Familja me një

prind”. Kjo familje krijohet për shumë arsye. Vlen të përmendim dy

aspekte këtu: atë vullnetar dhe jo-vullnetar. Në aspektin vullnetar kjo

familje krijohet kur dëshirohet nga një person (kryesisht femrat) lindja e

një fëmije nëpërmjet metodave të riprodhimit të asistuar apo birësimi i

fëmijës nga një prind i vetëm. Kurse, në aspektin jo-vullnetar, hyjnë rastet

kur mund të ketë vdekur njëri prej bashkëshortëve dhe bashkëshorti tjetër

nuk martohet përsëri; kur ndodh divorci midis një çifti; kur njëri prej

bashkëshortëve braktiset etj. Pra, me zhvillimin e shoqërisë dhe me

evoluimin e kohës shumë situata të jetës reale dhe familjare ndryshojnë

dhe domosdoshmërisht sjellin pas tyre krijimin e dukurive të reja që deri

më parë nuk ishin shfaqur. Edhe në Shqipëri ka shumë familje me një

prind, dhe kjo ka ardhur nga arsye nga më të ndryshmet. Kjo lloj familje

ka nevojë për mbrojtje ligjore dhe për siguri. Për këtë Komiteti i

Ministrave i Këshillit të Europës, në një nga rezolutat e tij, e njohu gruan e

vetme dhe fëmijën e saj si një nga format e familjes. Këtë gjë Gjykata e

përmendi edhe në vendimin “Marckx kundër Belgjikës”62

Vrojtime të ndryshme kanë provuar se struktura e familjes është më pak e

rëndësishme se sa cilësia e marrëdhënieve në familje. Të gjitha këto

tregojnë se struktura e familjes po ndryshon dhe se rritja e fëmijëve nuk

shoqërohet më domosdoshmërisht me institutin e martesës apo

bashkëjetesës dhe më kryesorja me pjesëmarrjen e të dy prindërve.

Surrogacia (zënia dhe mbajtja e fëmijës në bark për një nënë tjetër),

birësimi dhe teknologjia kanë mundësuar që shumë prindër të kenë fëmijë

pa patur marrëdhënie seksuale.

Forma e fundit bashkëkohore e familjes që është shfaqur së fundmi është

“Familja me tre prindër”, ndryshe, familja e krijuar nga një dhurues

gjenetik. I ashtuquajturi “fekondimin prindëror i trianshëm in vitro” që në

të ardhmen do të mund të ndalë sëmundjet trashëguese, theksojnë

shkencëtarët. Fëmijët në këtë lloj të fekondimit do të kishin gjenet e nënës,

babait dhe të një femre tjetër - donatores. Shkencëtarët paralajmërojnë që

mjekësia me praktikat e tilla mund të ndryshojë përgjithmonë natyrën e

shoqërisë njerëzore, dhe është e nevojshme të gjendet ekuilibri në mes

dëshirës për t’u ndihmuar prindërve të kenë fëmijë të shëndetshëm dhe

62 ECtHR Marckx v. BelgiumNo. 00006833/74, 13 June 1979


57

ndikimeve të mundshme në to dhe shoqërinë në tërësi. Kjo dukuri

megjithëse jo në përmasa të mëdha është një situatë e cila shumë shpejt do

të ndjejë nevojën e rregullimeve të ndryshme ligjore.

Sikurse rezulton nga zhvillimi historik i familjes, rruga që kjo ka ndjekur nga

familja patriarkale që dominonte qytetërimin feudal, e deri në pranimin e barazisë

juridike të anëtarëve të saj, ka kaluar nëpërmjet tensionesh sociale dhe konfliktesh

në ndërgjegjen kolektive. Parë në këtë këndvështrim, duhet pranuar se organizimi

i jetës familjare dhe i personave që e përbëjnë atë, nuk kanë qenë dhe as mund të

jenë të përcaktuara njëherë e përgjithnjë.

Familja ka lindur, ndryshon dhe zhvillohet në vazhdimësi, krahas zhvillimeve

që pëson vetë shoqëria. Në këto rrethana, nëpërmjet normave të saj legjislacioni

familjar duhet të kontribuojë në mbrojtjen e hierarkisë së vlerave të qytetërimit, të

formuara si pasojë e një eksperience shumëvjeçare të njerëzimit. Në këtë kuptim,

e drejta familjare shfaqet si një garanci për një qëndrim apo ndërgjegje juridike

korrekte, e cila respekton parimet morale, por njëkohësisht edhe lirinë e çdo

individi. Nga ana tjetër, dinamika e jetës na ballafaqon me qasje të ndryshme,

mënyra të reja të menduari e të jetuari, të cilat na bëjnë të reflektojmë si në

drejtim të njohjes dhe respektimit të lirive të individit ashtu edhe ruajtjes së

konceptit të familjes tradicionale. Konstatojmë sot se në shoqëri janë shfaqur stile

të reja jetese, të cilat ndryshojnë nga struktura tradicionale e familjes apo sipas

rastit, nga burimi që shërben për formimin e familjes.

Në këto rrethana të reja, e drejta familjare duhet të ndjekë prirjet dhe prurjet

bashkëkohore, e duhet t’u japë zgjidhje fenomeneve të reja. Ajo duhet të rishikojë

normat e mëparshme, duke i modifikuar ato, apo nëpërmjet zbatimit të parimeve

të përgjithshme të saj duhet t’i garantojë mbrojtje edhe formave të reja të familjes.

Legjislacioni familjar duhet t’i përgjigjet edhe kërkesave të atyre personave që

nuk dëshirojnë t’i nënshtrohen modelit tradicional të familjes, por të cilëve në të

njëjtën kohë nuk mund t’u mohohen të drejtat dhe detyrimet që lindin nga këto

mënyra jetese.

Pavarësisht të gjitha dilemave për të dhënë një përkufizim nocionit të familjes

duket se një gjë na bashkon të gjithëve, pavarësisht nëse familja është e përbërë

nga dy nëna ose dy etër, nëse ajo është e madhe apo e vogël, është fakti apo

ligjore, çdo familje është unike dhe gjëja më e rëndësishme për secilin nga ne.


58

Kodi i Familjes (2003) përshkohet në tërësinë e tij nga disa parime themelore

në bazë të të cilave funksionon çdo institut i kësaj të drejte. Parimet themelor të

përligjura në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë dhe në Kodin aktual të

Familjes, i japin familjes dhe veçanërisht martesës një pozitë dhe mbrojte të

posaçme nga shteti dhe e drejta. Kodi Familjes çelet në pjesën e parë të tij me 6

dispozita në të cilat shpërfaqen dukshëm parimet kryesore që përshkojnë atë në

çdo institut të tij e kryesisht parimet i referohen fëmijëve, familjes, martesës dhe

bashkëshortëve. Nëse i shohim në mënyrë më të detajuar parimet vëmë re se 5

prej tyre u referohen parimeve që lidhen drejtpërdrejtë me fëmijët dhe mbrojtjen e

interesave të tyre. Madje nëse do të bëjmë një analizë se cili është parimi kryesor i

këtij kodi padyshim që jo vetëm unë por edhe studiues të tjerë të kësaj dege të së

drejtës janë dakord që parimi që përshkon çdo institut të kësaj fushë është parimi i

interesit më të lartë të fëmijës. Ky parim udhëheq dispozitat e Kodit Familjes.

Dhe jo vetëm dispozitat e KF por dhe vendimet e organeve kompetente dhe

gjykatave duhet të kenë si konsideratë parësore interesin më të lartë të fëmijës63

gjatë dhënies së një vendimi prej tyre.

Njohja e parimeve të përgjithshme të së drejtës familjare merr një rëndësi të

veçantë në ato raste kur për zgjidhjen e një konflikti haset një vakum ligjor për

shkak të mungesës së dispozitave taksative për zgjidhjen e tij apo kur ka një

konflikt midis tyre. Nëse mundohemi ti bëjmë një analizë më të detajuar të Kodit

të familjes do të vëmë re se parimet më të rëndësishme të tij janë si më poshtë

vijojnë:

Parimi i mbrojtjes së familjes dhe martesës nga shteti dhe e drejta64

. Ky parim

përveçse i njohur dhe i sanksionuar nga e KF njihet gjithashtu dhe si parim

kushtetues. Në zbatim të këtij parimi, çdo individi i njihet e drejta themelore për

të patur familje dhe për të lidhur martesë sipas legjislacionit në fuqi të RSH.

Ndryshe nga nocioni apo përkufizimi i familjes që siç e parashtruam dhe më lartë

legjislatori ka qenë i “paaftë” për ta përkufizuar, instituti i martesës është një nga

institutet më të rregulluara në këtë Kod, duke parashikuar kryesisht norma

urdhëruese për bashkëshortët në martesë. Ndryshe nga ç’jemi mësuar në të drejtën

civile ku vullneti i palëve prevalon në shumicën e veprimeve juridike të

63 Shih nenin 2 të KF. 64 Shih nenin 53 të Kushtetutë së Republikës së Shqipërisë .


59

parashikuara në Kodin Civil, i cili përbëhet kryesisht nga norma lejuesi, Kodi i

Familjes për shkak se rregullon një aspekt tepër të rëndësishëm në jetën e njeriut

siç është familja për të siguruar qëndrueshmërinë dhe jetëgjatësinë e

marrëdhënieve familjare përbehet kryesisht nga norma detyruese/urdhëruese për

anëtarët e familjes dhe të tretët. Kështu për shembull janë të përcaktuara në

mënyrë taksative kushtet thelbësore të lidhjes së martesës, ndalesat, rastet e

zgjidhjes apo pavlefshmërisë së saj, të drejtat dhe detyrimet themelore ndërmjet

anëtarëve të familjes deri në ndërhyrjen e gjykatës (e cila kryesisht ne

veprimtarinë e saj investohet vetëm nga palët dhe shprehet vetëm për kërkimet e

bëra prej tyre) për të respektuar këto të drejta e detyrime.

Parimi i barazisë morale dhe juridike të anëtarëve të familjes. Ky parim përveçse

një parim kushtetues65

është mishëruar dhe në dispozitat e KF duke ia “veshur”

atë të gjithë anëtarëve të familjes. Kështu këtë parim e shohim më konkretisht në

Nenin 1 të KF ku thuhet së “Martesa, si një bashkëjetesë ligjore, mbështetet në

barazinë morale dhe juridike të bashkëshortëve…” apo në nenin 4 të po këtij kodi

ku thuhet se “Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të njëjtat të drejta dhe detyra si

fëmijët e lindur nga martesa” apo në nenin 53 dhe 220 të kodit ku në thelb të tyre

qëndron ushtrimi i përgjegjësisë prindërore së bashku nga të dy prindërit.

Parime që përshkojnë institutin e martesës. Duke qenë një nga burimet kryesore

të krijimit të familjes, martesa mbetet një nga institutet më të rregulluara të këtij

kodi. Në sistemin tonë të së drejtës njihet vetëm martesa civile e cila në fakt është

një bashkëjetesë ligjore dhe fakti midis një buri dhe një gruaje. Koncepti martesë

civile vjen për shkak të formës së kërkuar nga ligji për lidhjen dhe njohjen e saj.

Çdo formë tjetër e lidhjes së martesës nuk do të konsiderohet e ligjshme

në kuptimin e këtij ligji66

. Në përpjekje për ti dhënë një përkufizim këtij instituti,

martesa përfaqëson një bashkim ligjor dhe faktik të dy individëve të gjinive të

ndryshme, të cilët lidhen nga ndjenja e dashurisë, respektit, mirëkuptimit reciprok

dhe mbështesin moralisht e kontribuojnë bashkërisht në familjen e krijuar rishtazi.

Nga përkufizimi i mësipërm i cili nuk është as më pak as më shumë po një

përmbledhje e të gjitha dispozitave që flasin për martesën në KF dalin qartë disa

parime që përshkojnë thellësisht dhe kryesisht institutin e martesës, siç janë:

65 Shih neni 18 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë 66 Shih nenin 15 të KF.


60

parimi i martesës së njohur nga ligji (martesës civile), parimi i monogamisë,

parimi i heteroseksualitetit, parimi i barazisë juridike e financiare, parimi i

ndihmës reciproke e solidaritetit.

Parimi i interesit më të lartë të fëmijës. Ky është parimi kushtetues mbi të cilat

janë hedhur themelet e KF67

dhe jo vetëm. Pavarësisht se ky është një nga parimet

më të rëndësishme të këtij Kodi dhe gjithë legjislacionit në fuqi në RSH organet

ligj zbatuese duket se shpesh herë nuk e njohin, zbatojnë apo anashkalojnë këtë

parim në veprimtaritë e tyre vendimmarrëse. Në përputhje me nenin 2 të KF, kjo

konsideratë parësore e interesit më të lartë të fëmijës mbetet kryesisht detyrë e

prindërve si personat me kontakt më të afërt e drejtpërdrejtë me fëmijët, si dhe

organeve kompetente përfshirë këtu dhe gjykatat të cilat në gjithë veprimtarinë e

tyre si dhe gjatë vendimmarrjes duhet të kenë si konsideratë parësore interesin më

të lartë të fëmijës.

67 Shih neni 54/1 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë


61

KAPITULLI I DYTË

STANDARDET QË BUROJNË NGA INSTRUMENTET

NDËRKOMBËTARE DHE JURISPRUDENCA E GJEDNJ LIDHUR ME

MARRËDHËNIET PERSONALE E PASURORE PRIND-FËMIJË

2.1. Standardet e OKB lidhur me marrëdhëniet personale e pasurore prind-

fëmijë

Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB) është themeluar pas Luftës së

Dytë Botërore (1945) me iniciativën e shteteve fituese të Luftës së Dytë Botërore

(ShBA, Kina, Anglia, Bashkimi Sovjetik dhe Franca) me qëllim forcimin e

bashkëpunimit midis shteteve të botës, zhvillimin ekonomik dhe ruajtjen e paqes

në botë (sot OKB ka 193 shtete anëtare.) OKB njihet si organizata më e madhe në

botë e cila për qëllim ka sigurinë ndërkombëtare, zhvillimin ekonomik dhe

barazinë sociale. Kjo organizatë ka qendrën e saj në Gjenevë. Misioni i OKB-së

për të siguruar stabilitet, paqe dhe respektimin e të drejtave të njeriut në çdo vend

anëtarë të saj nuk duket gjë e lehtë, megjithatë fal saj instrumenteve të saj,

funksionalitet dhe besimit tek shtetet anëtare e bëjnë atë organizatën më të madhe

në vend. Një nga instrumentet ligjor kryesor për të vendosur unanimisht

dakordësinë e anëtarëve të saj për çështje të ndryshme e delikate janë Konventat.

Konventat e OKB-së që lidhen me çështjet familjare dhe marrëdhëniet e

prindërimit dhe që përbëjnë interes për studimin tonë do ti shqyrtojmë si më

poshtë vijon:

Konventa mbi të Drejtat e Fëmijës – 20 nëntor 1989

Konventa bazohet në një nga parimet themelore të drejtave të njeriut Parimi i

Mosdiskriminimit. Në nenin 2 të saj ajo shprehet se të drejtat e njohura nga ajo do

i njihen dhe garantohen çdo fëmije që ndodhen nën juridiksionin e shteteve

anëtare pavarësisht dallimeve gjinore, fetare, racore, prejardhjeje etj.68

Në fakt kjo

68 Konventa mbi të Drejtat e Fëmijës 20 nëntor 1989 – Neni 2 “Shtetet Palë angazhohen të respektojnë të drejtat e përmendura në këtë Konventë dhe t’ia garantojnë ato çdo fëmije, që përfshihet në juridiksionin e tyre, pa asnjë lloj dallimi, pavarësisht nga raca, ngjyra, gjinia, gjuha, feja, opinioni politik ose çdo opinion tjetër, nga origjina kombëtare, etnike ose


62

dispozitë nuk është gjë tjetër veçse rikonfirmim dhe specifikim në subjekt të nenit

1469

për ndalimin e diskriminimit, të KEDNJ (04 nëntor 1950.)

Konventa në nenin 1 të saj jep një përkufizim i cili ka shërbyer si i tillë në shumë

legjislacione të brendshme për personat që do i konsiderojmë më statusin fëmijë,

status i cili fitohet me lindjen gjallë dhe mbaron me mbushjen e moshës 18 vjeç,

me përjashtim të rasteve kur mosha madhore arrihet më përpara70

(bëhet fjalë kur

i mituri “emancipohet” përpara kësaj moshe, p.sh. në rastin e lidhjes së martesës

apo kur legjislacionet e brendshme kanë parashikuar moshë tjetër për fitimin e

zotësisë për të vepruar.) Kjo dispozitë në fakt nuk rregullon vetëm përkufizimin e

subjektit fëmijë por nga ana tjetër lidhet drejtpërdrejtë me fillimin dhe mbarimin e

institutit të përgjegjësisë prindërore, pra me momentin e rregullimit të

marrëdhënieve personale dhe pasurore midis prindërve dhe fëmijëve. Një parim

tjetër që sanksionon kjo Konventë është Parimi i interesit më të lartë të fëmijës,

parim ky që udhëheq gjithë legjislacionin familjarë të brendshëm të shteteve

anëtare. Konventa shprehet se respektimi i këtij parimi nuk është vetëm detyrim

kryesor i prindërve, por dhe i çdo organi tjetër vendimmarrës që ushtron

autoritetin e tij në lidhje me respektimin e të drejtave të fëmijëve71

. Ky parim

shërben në fakt për të verifikuar çdo vendimmarrje që ka të bëj me fëmijën ose

për të rrëzuar çdo vendim apo veprim që vjen në kundërshtim me këtë parim.

Neni 6 i Konventës, sanksionon dhe njëherë nenin 272

të KEDNJ, parimin se e

drejta e jetës mbrohet me ligj. Në bazë të këtij parimi askush, as prindërit të cilët

prezumohen se janë subjektet që kanë më shumë të drejta natyrore dhe pozitive

ndaj fëmijëve të tyre nuk e kanë të drejtën për të vendosur për jetën e fëmijës.

shoqërore, pasuria, paaftësia, prejardhja familjare apo çdo gjendje tjetër e fëmijës ose prindërve të tij ose përfaqësuesve të tij ligjorë.” 69 Konventa Europiane e të drejtave të Njeriut – Neni 14 “Gëzimi i të drejtave dhe i lirive të përcaktuara në këtë Konventë duhet të sigurohet, pa asnjë dallim të bazuar në shkaqe të tilla si seksi, raca, ngjyra, gjuha, feja, mendimet politike ose çdo mendim tjetër, origjina kombëtare ose shoqërore, përkatësia në një minoritet kombëtar, pasuria, lindja ose çdo status tjetër. 70 KDF Neni 1 “Në këtë Konventë, me fëmijë kuptohet çdo qenie njerëzore nën moshën 18 vjeç, me përjashtim të rasteve kur mosha madhore arrihet më përpara, në përputhje me legjislacionin të cilit ai i nënshtrohet. 71 Shih nenin 3 të KDF. 72 Shih nenin 2 “E drejta për jetën” të KENJD.


63

Mbetet për të diskutuar e drejta e eutanazisë73

e cila njihen në disa vende të botës,

shtete këto anëtare të kësaj organizate. Duke qenë se prindërit janë përfaqësues

natyror dhe ligjor për fëmijën e mitur ky vendim i vështirë në rastet e

parashikuara nga legjislacioni i brendshëm i cili e pranon këtë dukuri, i mbetet

atyre. A është kjo shkelje e nenit 6 të kësaj Konvente? Kjo çështje has diskutime

të larmishme dhe opinione të ndryshme në praktikë dhe teori, ku nga njëra anë

“partizanët” e KEDNJ-së dhe KDF mendojnë se eutanazia e shkel “më të dyja

këmbët” këtë parim dhe nga ana tjetër “partizan” të drejtave të njeriut që

mendojnë që individët janë vetë “zotë” të jetës së tyre, të cilët mund të vendosin ti

japin fund asaj në rrethana të caktuara e të parashikuara nga ligji.

Sipas KDF shtetet palë duhet t’i sigurojnë të gjitha kushtet qytetarëve të

saj të respektojnë të drejtat e prindërimit dhe të fëmijëve, në mënyrë që ato të

kenë një jetë të qetë e të vazhdueshme familjare, të tillë që ti lejoj përmbushjen e

të drejtave dhe detyrimeve karshi njëri-tjetrit74

.

Në bazë të nenit 18 të KDF “1.Shtetet Palë përpiqen me të gjitha mundësitë, për

të siguruar njohjen e parimit, sipas të cilit të dy prindërit kanë përgjegjësi të

përbashkët për edukimin dhe zhvillimin e fëmijës. Përgjegjësinë kryesore për

edukimin dhe zhvillimin e fëmijës e kanë prindërit, ose sipas rastit, përfaqësuesit e

tij ligjorë. Ata duhet të udhëhiqen, në radhë të parë, nga interesi më i lartë i

fëmijës.

2. Për të garantuar dhe zhvilluar të drejtat e përmendura në këtë Konventë,

Shtetet Palë u japin ndihmën e duhur prindërve dhe përfaqësuesve ligjorë të

fëmijës, në ushtrimin e përgjegjësisë që u bie atyre për rritjen e fëmijës dhe

sigurojnë ngritjen e institucioneve, qendrave ose shërbimeve të kujdesit për

fëmijët.

3. Shtetet Palë marrin të gjitha masat e nevojshme për t’u siguruar fëmijëve,

prindërit e të cilëve janë në marrëdhënie pune, të drejtën të përfitojnë nga

shërbimet dhe lehtësitë e kujdesit për fëmijët, për të cilat janë ngritur.”

Nga kjo dispozitë shohim qartë vullnetin e kombeve për të vendosur në

dispozicion të prindërve dhe fëmijëve çdo instrument shtetëror me qëllim

73 The painless killing of a patient suffering from an incurable and painful disease or in an irreversible coma – Online Dictonary 74 Shih nenin 9 të KDF.


64

përmbushjen sa më të plotë të përgjegjësisë prindërore, kriter ky që lidhet në

mënyrë të drejtpërdrejtë me parimin e interesit më të lartë të fëmijës. Në rast

pamundësie të prindërve për ushtrimin e kësaj përgjegjësie. Jemi në rastet e

pamundësisë ose mundësisë së kufizuar për ushtrimin e përgjegjësisë prindërore

kur:

- Prindërit janë shpallur të zhdukur, janë shpallur të vdekur apo kanë

vdekur- përgjegjësia prindërore ka mbaruar;

- Prindërit janë duke vuajtur një dënim penal me burg – përgjegjësia

prindërore është e kufizuar

- Prindërve iu është hequr përgjegjësia prindërore me vendim gjykate të

formës së prerë (kur ato kanë kryer vepra që shfaqin rrezikshmëri të lartë

ndaj jetës e shëndetit të fëmijës)

KDF njeh si përgjegjësi të prindit që të siguroj për fëmijën një mjedis familjarë të

tillë që të siguroj zhvillimin e fëmijës, edukimin dhe arsimimin e tij75

.

KDF është një konventë që mbështetet në një sërë aktesh ndërkombëtare të

rëndësishme, veçanërisht në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut dhe

në Paktet Ndërkombëtare mbi të Drejtat e Njeriut, Deklaratën mbi të Drejtat e

Fëmijës, e cila synon të angazhojë shtetet palë dhe njëkohësisht bashkëpunimin

ndërkombëtar në mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve, dhënien e vëmendjes dhe

krijimin e kushteve të duhura të jetesës për fëmijët në të gjitha vendet e botës.

Kur flasim për të drejtën e konsiderojmë atë si një tërësi rregullash dhe

normash që veprojnë në një shoqëri të organizuar në një shtet. E drejta familjare,

është ajo degë e së drejtës e cila përbëhet nga tërësia e normave juridike të cilat

rregullojnë marrëdhëniet që lindin nga martesa, nga lidhjet gjinore, birësimi dhe

kujdestaria. E drejta familjare na ndesh me një koncept shumë të afërt për të gjithë

ne, pasi secilit nga ne, ky tog fjalësh i sjell në mendje imazhin e familjes ku jemi

rritur , imazhin e familjes që duam të krijojmë apo që tashmë kemi krijuar. Me

familje ne do të kuptojmë njësinë bazë të shoqërisë si dhe njësinë themelore

natyrore. Familja është ajo njësi e cila bën të mundur krijimin e lidhjeve shumë të

forta dhe të sigurta, mbrojtëse dhe gjithëpërfshirëse ndërmjet pjesëtarëve të saj.

75 Shih nenin 27 të KDF.


65

Edhe neni 53 i Kushtetutës së RSH sanksionon të drejtën për martesë dhe

për familje si një e drejtë themelore e njeriut, ndërsa në nenin 54 të saj sanksionon

mbrojtjen e veçantë nga shteti që i sigurohet fëmijëve, grave shtatzëna etj. Me

lidhjen e martesës ndërmjet burrit dhe gruas lind e drejta e krijimit të familjes e

cila në vetvete përmbush një qëllim akoma më të madh , atë të sjelljes në jetë të

fëmijëve, duke i dhënë kështu martesës një tjetër dimension që tejkalon bashkimin

faktik dhe juridik te burrit dhe gruas. Në dispozitat e konventave të ndryshme

ndërkombëtare, Kushtetutës apo KF sanksionohen rregullime lidhur me familjen

dhe fëmijët. Në këto dispozita gjejmë të sanksionuara të drejtat dhe detyrimet e

bashkëshortëve dhe veçanërisht të drejtat e fëmijëve duke qartësuar konceptin mbi

fëmijët, duke evidentuar mbrojtjen e veçantë te tyre si dhe duke përcaktuar në

mënyrë rigoroze detyrimet e prindërve ndaj fëmijëve.

“Me fëmijë do të kuptojmë çdo qenie njerëzore nën moshën 18 vjeç, me

përjashtim të rasteve kur mosha madhore arrihet më përpara.” Nga ky

përkufizim për fëmijën në konventën për të drejtat e fëmijëve si dhe përkufizimit

që i bëhet në nenin 2 të KC (1994) “Zotësia juridike fillon me lindjen e personit

gjallë dhe mbaron me vdekjen e tij. Fëmija kur lind i gjallë gëzon zotësi juridike

që nga koha e nxënies”, kuptojmë se fëmijës i sigurohet mbrojtje jo vetëm pas

lindjes, por që në konceptim me kusht që të lind i gjallë. Kjo lloj mbrojtje na

udhëheq drejt një nga parimeve më të rëndësishme të së drejtës familjare që është

parimi i interesit më të lartë të fëmijës.

Ky parim sanksionohet gjithashtu dhe në të drejtën tonë të brendshme në nenin 2

të KF(2003) ku shprehet se “Prindërit, organet kompetente dhe gjykatat, në

vendimet dhe veprimtarinë e tyre, duhet të kenë si konsideratë parësore interesin

më të lartë fëmijës.” Ky parim gjen zbatim së pari tek prindërit e fëmijës pasi janë

ata aktorët kryesorë që përballen me të jo vetëm në raste të veçanta por në

përditshmërinë e tyre. Prindërit janë ata të cilët përballen me nevojat e fëmijëve,

jo vetëm në ushqim dhe në veshje, por në tërësi për mirëqenien e fëmijëve,

edukimin, arsimimin dhe zhvillimin e tyre.

Po çfarë ndodh nëse ndërmjet prindërve ka kontradikta thelbësore, të cilat

bëjnë që funksionimi i martesës së tyre të mos jetë më i mundur? Nëse nga një

martesë e tillë ka në mes fëmijë të cilët pavarësisht gjithçkaje kanë nevojë për


66

përkujdesje dhe asistencë të vazhdueshme për mirërritjen e tyre? Shpeshherë

kontradikta të tilla çojnë në kërkesën për zgjidhje të martesës nga ana e

bashkëshortëve duke përfshirë tashmë aktorë të rinj, të cilët kujdesen që gjatë

zgjidhjes së martesës dhe ndarjes së përgjegjësisë prindërore interesi me i mirë i

fëmijës të mos cenohet. Për të mbajtur të paprekur këtë parim, si në rastin e

zgjidhjes së martesës me marrëveshje, si në rastin e veprimeve dhe vendimeve me

karakter pasuror, KF (2003) ka sanksionuar në mënyrë specifike hapat që duhet të

ndërmarrë organi kompetent gjatë zgjidhjes së martesës.

Për të ruajtur këtë parim dhe për të siguruar përmbushjen e tij , Republika e

Shqipërisë ka ratifikuar gjithashtu Konventën e Hagës “Për rivendosjen

ndërkombëtare të detyrimit ushqimor ndaj fëmijëve dhe formave të tjera të

mbështetjes për anëtarët e tjerë të familjes” . Objekti i kësaj konvente konsiston

në garantimin e rivendosjes efektive ndërkombëtare të detyrimeve ushqimore dhe

formave të tjera mbështetëse për anëtarët e tjerë të familjes duke krijuar një sistem

gjithëpërfshirës bashkëpunimi n/d autoriteteve të shteteve kontraktuese; duke

vënë në dispozicion kërkesat për marrjen e vendimeve për detyrime ushqimore;

duke parashikuar njohjen dhe zbatimin e këtyre vendimeve si dhe duke kërkuar

masat efektive për zbatimin e shpejtë të vendimeve për detyrimin ushqimor. Kjo

konventë zbatohet për detyrimet ushqimore që lindin nga marrëdhënia prind-

fëmijë ndaj një personi nën moshën 21 vjeç.

Kur flasim për përgjegjësinë prindërore do të kuptojmë tërësinë e të

drejtave dhe detyrimeve që kanë prindërit ndaj fëmijëve që të sigurojnë

mirëqenien emocionale, fizike, sociale dhe materiale të tyre. Në përputhje me këtë

përkufizim vjen edhe përmbushja e interesit më të lartë të fëmijës, që do të thotë

se të gjitha vendimet e autoriteteve kompetente dhe të vet prindërve lidhur me

atribuimin e përgjegjësisë prindërore ose mënyrën se si duhet të ushtrohen këto

përgjegjësi duhet të mbështeten mbi një analizë dhe arsyetim të plotë të interesave

të fëmijës. Përmbushja e detyrimit për ushqim siç dhe sanksionohet në KF, në

nenin 197 ku specifikohet se “Prindërit kanë detyrim për ushqim ndaj fëmijëve të

tyre, kur këta nuk kanë mjete të mjaftueshme për të jetuar. Një fëmijë i mitur

mund t’i kërkojë prindërve të tij detyrimin për ushqim edhe kur ka pasuri, kur të

ardhurat nga pasuria dhe nga puna e tij nuk i përmbushin nevojat e tij. Detyrimi


67

për ushqim vazhdon edhe për kohën që fëmijët madhorë ndjekin shkollën e

mesme ose të lartë, deri në moshën 25 vjeç”. Për forcimin dhe përmbushjen sa më

të plotë të interesit të lartë të fëmijës konventa e Hagës sanksionon në disa nene të

saj rëndësinë e këtij parimi, duke evidentuar rolin e organeve qendrore në

përmbushjen e tij dhe jo vetëm. Nëpërmjet kësaj marrëveshje përcaktohen disa

fusha bashkëpunimi ndërmjet shteteve palë, duke filluar me caktimin e një

autoriteti qendror për të përmbushur detyrat që caktohen nga konventa për këtë

autoritet; më pas duke përcaktuar funksionet e përgjithshme dhe specifike të

këtyre autoriteteve qendrore; bërjen e kërkesave ndërmjet autoriteteve qendrore të

një shteti kontraktues duke i vënë në dispozicion si kreditorit dhe debitorit

kërkesat specifike që mund të drejtojnë për rivendosjen e mbështetjes financiare

ose kundër një vendimi ekzistues për detyrim ushqimor. E drejta për të hartuar

një kërkesë të tillë do të jetë në përputhje me neni 11 të kësaj konvente ku janë të

përcaktuara në mënyrë të detajuar përmbajtja e kërkesës dhe nenin 12 të po kësaj

konvente ku parashikon procedurën për marrjen dhe trajtimin e kërkesave dhe

çështjeve nëpërmjet autoriteteve qendrore. Gjithashtu kjo konventë përkufizon atë

që do të quhet marrëveshje e detyrimit ushqimor duke përcaktuar se kjo

nënkupton një marrëveshje më shkrim në lidhje me pagesën e detyrimit ushqimor

që:

- është hartuar ose regjistruar zyrtarisht si instrument ligjor nga një autoritet

kompetent ; ose

- është bërë ligjërisht e vlefshme ose lidhur, regjistruar ose depozituar me një

autoritet kompetent dhe mund ti nënshtrohet rishikimit dhe ndryshimit nga një

autoritet kompetent;

Sipas këtij përkufizimi, qartësohet se detyrimi ushqimor për asnjë moment nuk

mund të lihet i papërcaktuar ose në dëshirën e palëve. Është tejet e rëndësishme

kjo marrëveshje të jetë jo vetëm e hartuar në mënyrë të detajuar duke specifikuar

detyrimet e palëve, por njëkohësisht duhet të jetë autoriteti kompetent i cili për të

zbatuar standardet ligjore për përmbushjen e interesit më të lartë fëmijës.

Në kapitullin e V të kësaj konvente do të njihemi edhe me një pjesën më të

rëndësishme të kësaj konvente e cila, në këtë kapitull ka parashikuar në mënyrë


68

konkrete njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve të marra nga një shtet kontraktues

në shtetet e tjera. Ky kapitull zbatohet vetëm për ato vendime të dhëna nga një

autoritet gjyqësor ose administrativ në lidhje me një detyrim ushqimor; në rast se

një vendim nuk ka lidhje vetëm me detyrimin ushqimor atëherë ndikimi i këtij

kapitulli kufizohet vetëm në atë pjesë të vendimit që ka lidhje me detyrimin

ushqimor.

Nga neni 20-26 i kësaj konvente janë parashikuar në mënyrë të detajuar: Bazat

për njohjen dhe ekzekutimin e vendimit; Vlefshmëria e pjesshme dhe njohja dhe

ekzekutimi i pjesshëm; Procedurat për njohjen dhe ekzekutimin e një kërkese;

Procedurat alternative për njohjen dhe ekzekutimin e një kërkese;

Dokumentacioni i nevojshëm; Procedura e kërkesës për njohje.

Nëpërmjet këtyre neneve iu jepet mundësia subjekteve kreditore dhe debitore për

të vepruar në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tyre ndaj fëmijës, jo vetëm në

shtetin e origjinës, por edhe në shtete palë të kësaj konvente nëse njëri nga

subjektet i nënshtrohet një juridiksioni tjetër përveç shtetit të origjinës ku është

marrë vendimi për detyrimin ushqimor. Në këtë mënyrë njërit nga subjekteve i

lind e drejta për të bërë ekzekutimin e vendimit edhe në një shtet tjetër ose në rast

mosdakordësie me vendimin e dhënë në shtetin e origjinës i lind e drejta për

rishikim ose ndryshim vendimi. Përpos të gjitha këtyre lehtësirave që krijohen nga

kjo konventë, në kapitullin IV të saj janë parashikuar edhe kufizimet e

procedimeve. Në rastin kur një vendim merret nga një shtet kontraktues, ku

kreditori ka vendbanimin e zakonshëm, procedimet për të ndryshuar vendimin ose

për të marrë një vendim të ri, nuk mund të paraqiten nga debitori në një shtet

tjetër kontraktues për aq kohë sa kreditori ka vendbanimin e zakonshëm në shtetin

ku është marrë vendimi. Në pikën 2 të po këtij neni janë parashikuar edhe

përjashtimet për pikën e mësipërme.

Neni 30 i kësaj konvente specifikon rastet e ekzekutimit të marrëveshjes

së detyrimit ushqimor duke u shprehur se një marrëveshje e tillë, e bërë në një

shtet kontraktues do të jetë objekt njohje dhe ekzekutimi, sikurse një vendim sipas

këtij kapitulli, me kusht që ajo të jetë e ekzekutueshme në vendin e shtetit të

origjinës.


69

Sipas të gjithë neneve të lartpërmendura të kësaj marrëveshje, neneve të

lartpërmendura të kushtetutës dhe neneve lartpërmendura të KF evidentohet fakti

se fëmija praktikisht përbën hallkën më të dobët e cila ka nevojë për mbështetje

dhe mbrojtje të veçantë si nga legjislacioni i brendshëm ashtu edhe ai

ndërkombëtar. Nxitja dhe të investuarit në mbrojtjen dhe përmbushjen e parimit

të interesit më të lartë të fëmijës i ndihmon ato të edukohen në mënyrë cilësore,

duke pasur parasysh të drejtat e tyre për tu shkolluar, për tu formuar, për tu

zhvilluar në kushte të mira dhe ambiente të ngrohta familjare. Është detyrë e

prindërve në radhë të parë që të sigurojnë nivelin e jetesës së fëmijëve të tyre dhe

detyrë e shtetit që të kujdeset për mundësinë dhe realizimin e kësaj të drejte. Kjo

detyrë e shtetit mund të përmbajë edhe ndihma materiale për prindërit dhe fëmijët

duke bërë të mundur që të realizohet dhe ajo që duhet përmbushja e lumturisë dhe

mirërritjes së fëmijës.

2.2. Standardet që burojnë nga instrumentet e Këshillit të Europës lidhur me

marrëdhëniet personale e pasurore prind fëmijë

Këshilli i Europës (KE) është një organizatë ndërkombëtare që është e

fokusuar në promovimin e demokracisë, shtetit të së drejtës, të drejtave të njeriut

dhe zhvillimit ekonomik në Europë. Kjo organizatë është themeluar në vitin 1949

dhe ka 47 shtete anëtare. Ndryshe nga Bashkimi Europian (BE), KE nuk krijon

ligje të detyrueshme për shtetet anëtare por ajo i jep fuqi disa prej konventave që

prekin aspekte të rëndësishme jetësore, të cilat si bazë kanë marrëveshje

ndërkombëtare të krijuara mes shteteve anëtare të Europës. Instrumenti ligjor dhe

drejtës- zbatues i kësaj organizate është Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriu

(GJEDNJ), e cila ka si “statut” të saj Konventën Europiane të të Drejtave të

Njeriut (KEDNJ.)

Duke iu referuar instrumenteve ligjore europiane të së drejtës, si burim kryesor të

saj do të përmendim traktatet, konventat, aktet të tjera nënligjore, apo dhe

praktikën gjyqësore, të paraqitura nga Këshilli i Europës (KE) dhe Bashkimi

Europian (BE).

Fëmijët, përveç se janë subjekt i mbrojtjes së veçantë nga shteti, ata janë

edhe bartës të të drejtave. Ata janë përfitues direkt apo indirekt të të gjitha të


70

drejtave themelore të njeriut të njohura nga e drejta e brendshme dhe

ndërkombëtare.

Konventa për të Drejtat e Fëmijëve (KDF), si një instrument themelor i cili ka për

subjekt të posaçëm të miturin, parashikon një sërë të drejtash subjektive për të

miturin dhe detyrime ligjore për respektimin e tyre nga prindërit, organet

kompetente dhe gjykatat. Duke qenë se shpeshherë çështjet gjyqësore për

mbrojtjen e të drejtave të të miturit nisen nga prindërit apo njëri prej tyre, duke

patur parasysh kapacitetin e kufizuar ligjor të fëmijëve është e rëndësishme njohja

e këtyre të drejtave dhe mënyra e mbrojtjes së tyre nga këta përfaqësues ligjorë.

Ndryshe nga KDF, e cila jep qartazi përkufizimin formal të fëmijës76

, në

legjislacionin e Bashkimit Europian (traktate, akte nënligjore etj.) nuk do të hasim

një përkufizim uniform se kë do të quajmë fëmijë. Kështu, koncepti i fëmijës

ndryshon në varësi të kontekstit të ligjit apo aktit nënligjor që rregullon një fushë

të caktuar, p.sh.: në ligjin e BE që rregullon lëvizjen e lirë të qytetarëve të BE-së

dhe anëtarëve të tyre të familjes77

, fëmijët përkufizohen si “pasardhës të

drejtpërdrejtë, të cilët janë nën moshën 21 vjeç”78

etj.

As Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut nuk përmban një

përkufizim për fëmijën, por neni 1 i saj detyron shtetet që të sigurojë respektimin

e të drejtave të parashikuara në këtë Konventë për këdo (everyone) që i

nënshtrohet juridiskionit të kësaj konvente. Gjithashtu, dhe neni 14 i saj garanton

gëzimin e të drejtave të përcaktuara në këtë Konventë pa asnjë dallim për të gjithë

subjektet e së drejtës.79

Përkufizimi i unifikuar i termit fëmijë lidhet dhe shkakton drejtpërdrejtë

pasoja për përgjegjësinë prindërore të prindërve të fëmijës. Kështu, kjo

përgjegjësi fillon dhe mbaron në bazë të përcaktimeve ligjore të këtij koncepti.

Për këtë arsye, Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka pranuar si

përkufizim për të miturin konceptin e parashikuar në nenin 1 të KDF.

76 Shih nenin 1 të KDF. 77Directive 2004/38EC of the Europian Parlament and of the Council, 29 April 2004 78Directive 2004/38EC of the Europian Parlament and of the Council, 29 April 2004/ Article 2/2/b 79 KEDNJ – Neni 14 “Gëzimi i të drejtave dhe i lirive të përcaktuara në këtë Konventë duhet të sigurohet, pa asnjë dallim të bazuar në shkaqe të tilla si: seksi, raca, ngjyra, gjuha, feja, mendimet politike ose çdo mendim tjetër, origjina kombëtare ose shoqërore, përkatësia në një minoritet kombëtar, pasuria, lindja ose çdo status tjetër.”


71

Edhe në legjislacionin tonë të brendshëm nuk ka një përkufizim konkret të

këtij termi, nga interpretimi ligjor që i bëjmë normave të së drejtës civile e më

specifikisht asaj që rregullon zotësinë për të vepruar deduktojmë se fëmijë do të

konsiderohet çdo person i cili nuk ka mbushur moshën 18 vjeç, moshë në të cilën

fitohet zotësia e plotë për të vepruar.

Ndryshe nga Konventa Europiane për të Drejtat Themelore të Njeriut, e

cila nuk parashikon të drejta specifike për subjektin e posaçëm “fëmijë”, Karta

Sociale Europiane80

e Këshillit të Europës parashikon të drejta konkrete për këto

subjekte të së drejtës, p.sh.: neni 7 i saj përcakton detyrimin për të mbrojtur

fëmijët nga shfrytëzimi ekonomik. Në këtë dispozitë parashikohen një sërë

kufizimesh për punëdhënësin në favor të punëmarrësit të mitur.81

Gjithashtu,

Karta Sociale Europiane parashikon dhe të drejtën e fëmijëve dhe të rinjve për

mbrojtje sociale, ligjore dhe ekonomike82

. Me synimin për të siguruar ushtrimin

efektiv të së drejtës së fëmijëve dhe të rinjve që të rriten në një mjedis i cili

inkurajon zhvillimin e plotë të personalitetit të tyre dhe të aftësive të tyre fizike

dhe mendore, palët angazhohen, direkt ose në bashkëpunim me organizatat

publike dhe private, për të marrë të gjitha masat e duhura dhe të nevojshme që

synojnë kujdesin, asistencën, arsimimin dhe trajnimin e të rinjve nëpërmjet

institucioneve të veçanta që ofrojnë këto shërbime për të siguruar mbrojtjen e

fëmijëve nga neglizhenca, dhuna dhe shfrytëzimi, si dhe për t’i siguruar fëmijëve

dhe të rinjve një arsimim fillor dhe të mesëm të lirë e për t’i inkurajuar ato në

frekuentimin e rregullt në shkolla. Shtetet palë duhet të vënë në dispozicion

struktura të posaçme për realizimin dhe përmbushjen e këtyre qëllimeve të

parashikuara në Kartë. Përveç kësaj, KE ka miratuar një numër të konsiderueshëm

të traktateve që adresojnë një gamë të çështjeve e të drejtave specifike për fëmijët,

të tilla si: Konventa mbi statusin ligjor të fëmijëve të lindur jashtë martese;

Konventa mbi marrëdhëniet me fëmijët, Konventa për ushtrimin e të drejtave të

fëmijëve etj. Shtjellimi më i detajuar i këtyre instrumenteve ligjore janë të

përfshira në këtë punim.

80European Social Charter, Turin 18.10.1961 81 Karta Sociale Europiane, neni 7 parashikon se minimum i moshës i lejuar për t’u punësuar është mosha 15 vjeç, gjithashtu ky nen përcakton se puna që do të kryhet nga i mituri i cili vazhdon njëkohësisht dhe studimet parauniversitare të detyrueshme duhet të jetë e tillë që të mos pengojë vazhdimin normal të studimeve etj. 82European Social Charter, Turin 18.10.1961/ Article 17


72

Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) ka juridiksion mbi të

gjitha çështjet që kanë për bazë ligjore KEDNJ dhe Protokollet e saj83

. Edhe pse

në dispozitat e saj nuk gjejmë asnjë rregullim specifik për të drejtat e fëmijëve,

fëmijët shpeshherë, vetë apo nëpërmjet përfaqësuesve të tyre ligjorë, i gjejmë si

subjekte paditëse në çështjet gjyqësore që shqyrtohen nga kjo gjykatë. Rastet më

të shumta për mbrojtjen e së drejtës së fëmijëve i gjejmë në rastet e cenimit të të

drejtave të parashikuara në nenin 884

, neni 685

, neni 1486

të KENJD-së etj.

Në vijim do të fokusohemi tek instrumentet ligjor të kësaj organizate.

a- Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ) – 4 nëntor 1950,

Romë. Ky instrument, ndonëse nuk lidhet drejtpërdrejtë me të drejtat e

prindërve dhe fëmijëve, garanton për këto dy kategori subjektesh, si për të

gjithë individët, njohjen dhe respektimin e të drejtave themelore me

karakter ekonomik, politik, shoqëror dhe kulturor. Konventa i jep Gjykatës

Evropiane të të Drejtave të Njeriut kompetencën për të mbrojtur të drejtat

themelore. Disa prej tyre mbrohen pa kufizime si: e drejta për jetën,

ndalimi i torturës, skllavërisë dhe punës se detyruar. Disa te tjera janë te

mbrojtura por mund te jene te kufizuara me kushte, si: e drejta e

respektimit të jetës private dhe familjare, liria e mendimit e ndërgjegjes

dhe besimit fetar, liria e shprehjes, liria e tubimit dhe organizimit në

shoqata. Të drejtat procedurale të mbrojtura si: e drejta e lirisë dhe

sigurisë, për një gjykim të drejtë dhe të paanshëm, ndalimi i abuzimit të të

drejtave, të drejtat sociale si: e drejta për të pasur familje, ndalimi i

diskriminimit, kufizimet për aktivitetin politik të të huajve). Protokollet

shtesë mbrojnë gjithashtu të drejtën e pronës, të drejtën për arsimim, të

drejtën për zgjedhje te lira, për të mos u gjykuar apo dënuar dy herë,

ndalimi i dënimit me vdekje etj. Konventa përcakton konceptet,

procedurat dhe statutin e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut me

qëllim garantimin e respektimit të angazhimeve të marra nga shtetet

anëtare të Këshillit të Evropës.

83 Neni 32 i KEDNJ-së. 84 Neni 8 i KENJD-së, “E drejta për respektimin e jetës private dhe familjare”. 85 Neni 6 i KENJD-së, “E drejta për një proces të rregullt”. 86 Neni 6 i KENJD-së, “Ndalimi i diskriminimit”.


73

KEDNJ është ratifikuar në RSH me Ligjin Nr. 8137, datë 31.07.1996 “Për

ratifikimin e Konventës Europiane e të Drejtave të Njeriu dhe Lirive

Themelore.” Kjo konventë mbetet për RSH korniza e artë mbi të cilën

shtrihet i gjithë legjislacioni i brendshëm.

b- Konventa për ushtrimin e të drejtave të fëmijëve – 25 janar 1996,

ratifikuar me Ligjin nr. 10425 datë 02.06.2011

Nga këndvështrimi i të drejtave të fëmijëve “Konventa e Këshillit të

Evropës “Për Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijëve, ka efekt të

drejtpërdrejte në aspektet e mbrojtjes së të drejtave dhe interesave më të

mira të fëmijëve nëpërmjet marrjes së masave konkrete në favor të tyre.

Qëllimi i kësaj konvente është që të angazhojë shtetet anëtare të Këshillit

të Evropës dhe shtetet e tjera nënshkruese, që në favor të mbrojtjes së

interesave më të mira të fëmijëve, të marrin masa për të promovuar të

drejtat e tyre, t’u japin atyre të drejta procedurale dhe të lehtësojë

ushtrimin e këtyre të drejtave, duke siguruar që fëmijët, vetë ose nëpërmjet

personave ose organeve të tjera, të informohen dhe të lejohen për të marrë

pjesë në procedime që ndikojnë tek ata para një autoriteti gjyqësor.

Dispozitat e saj paraqesin masat procedurale për të promovuar ushtrimin e

të drejtave të fëmijëve, si të drejtat procedurale të fëmijëve ku përfshihen:

E drejta për t’u informuar dhe për të shprehur pikëpamjet e tij ose të saj në

procedim, e drejta për të aplikuar për emërimin e një përfaqësuesi të

veçantë, te drejta procedurale shtesë fëmijëve në lidhje me procedimet

para një autoriteti gjyqësor që ndikojnë tek ata, roli i autoriteteve

gjyqësore i cili lidhet drejtpërdrejt me procesin e vendimmarrjes, detyrimi

për të vepruar shpejt, detyrimi për të vetëvepruar, detyrimin për emërimin

e nj përfaqësuesi për fëmijën. Gjithashtu në këtë kapitull parashikohet

edhe roli i përfaqësuesit, i cili siguron të gjithë informacionin përkatës për

fëmijën, nëse fëmija, sipas ligjit të brendshëm, konsiderohet se ka

arsyetim të mjaftueshëm; përcakton pikëpamjet e fëmijës dhe ia paraqet

këto pikëpamje autoritetit gjyqësor.

Konventa angazhon shtetet palë, që nëpërmjet organeve të tyre kombëtare

të nxisin promovimin dhe ushtrimin e të drejtave të fëmijëve. Këto organe

nxiten të bëjnë propozime për të forcuar ligjin në lidhje me ushtrimin e të


74

drejtave të fëmijëve, si dhe të japin mendime në lidhje me projekt

legjislacionin mbi ushtrimin e të drejtave të fëmijëve.

Konventa është e ndarë në 6 kapituj, ku dy kapitujt e parë i referohen

angazhimeve të shteteve palë për marrjen e masave legjislative dhe të tjera

që mund të jenë të nevojshme për të siguruar zbatimin e parimeve. Në

parimet kryesore të këtyre dispozitave parashikohen: marrëdhënia

ndërmjet një fëmije dhe prindërve të tij ose të saj, marrëdhëniet ndërmjet

një fëmije dhe personave të tjerë, përveç prindërve të tij ose të saj, e drejta

e fëmijës për t'u informuar, konsultuar dhe shprehur mendimet e tij ose të

saj, zgjidhja e mosmarrëveshjeve në lidhje me marrëdhëniet, marrëveshjet

që duhet të nxisin shtetet palë me njëra tjetrën për marrëdhëniet për

fëmijët, dhe garancitë e nevojshme për zbatimin e këtyre marrëveshjeve.

c- Konventa mbi marrëdhëniet me fëmijët – 15 maj 2003, ratifikuar me Ligjin

Nr. 9359, datë 24.03.2005

Kjo Konventë ka për qëllim që në mbështetje të Konventës Evropiane për

njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve në lidhje me kujdestarinë e fëmijëve

dhe rivendosjen e kujdestarisë mbi fëmijët, të instrumenteve të tjerë

ndërkombëtarë si ato të OKB-së, Këshillit të Evropës, të angazhojë shtetet

palë të saj në marrjen e masave për përcaktimin e parimeve të

përgjithshme për t'u zbatuar me lidhje në vendimet mbi marrëdhëniet me

fëmijët, rregullimin e garancive të përshtatshme për të siguruar ushtrimin e

rregullt të marrëdhënieve dhe kthimin e menjëhershëm të fëmijëve në fund

të afatit të marrëdhënies, si dhe vendosjen e bashkëpunimit ndërmjet

organeve qendrore, organeve gjyqësore dhe organeve të tjera për të nxitur

dhe përmirësuar marrëdhëniet ndërmjet fëmijëve, prindërve të tyre dhe

personave të tjerë që kanë lidhje familjare me fëmijët.

d- Konventa për statusin juridik të fëmijëve të lindur jashtë martese – 15

tetor 1975, ratifikuar me Ligjin nr. 10424, datë 02.06.2011

Nga këndvështrimi i të drejtave të fëmijëve, instrumenti mbron

drejtpërdrejtë kategorinë e fëmijëve të lindur jashtë martese, duke

përcaktuar rregulla dhe standarde për përmirësimin e statusit të tyre dhe

barazimit me statusin e fëmijëve të lindur në martesë.


75

Kjo Konventë përcakton disa rregulla dhe standarde në lidhje me statusin

juridik të fëmijëve të lindur jashtë martese, me qëllim për të përmirësuar

statusin ligjor të fëmijëve të lindur jashtë martese, duke zvogëluar dallimet

ndërmjet statusit të tyre ligjor dhe atij të fëmijëve të lindur në martesë, si

dhe harmonizimin e ligjeve të shteteve anëtare në këtë fushë. Në bazë të

kësaj Konvente, çdo palë kontraktuese merr përsipër të sigurojë

përputhshmërinë e ligjit të saj me dispozitat e Konventës dhe të njoftojë

Sekretarin e Përgjithshëm të Këshillit të Europës për masat e marra për

këtë qëllim.

Sipas Konventës, amësia e çdo fëmije të lindur jashtë martese do të

bazohet vetëm në faktin e lindjes së fëmijës, ndërsa atësia e fëmijëve të

lindur jashtë martese mund të përcaktohet nëpërmjet njohjes vullnetare ose

me vendim gjyqësor. Njohja vullnetare e atësisë nuk mund të

kundërshtohet, për aq sa parashikon ligji i brendshëm për këto procedura,

përveç kur personi që kërkon të njohë ose që ka njohur fëmijën nuk është

babai biologjik.

Konventa përcakton se babai dhe nëna e një fëmije të lindur jashtë martese

kanë të njëjtin detyrim për t’u kujdesur për fëmijën sikur të ishte lindur në

martesë. Edhe kur detyrimi ligjor për t’u kujdesur për një fëmijë të lindur

në martesë bie mbi anëtarë të caktuar të familjes së babait ose nënës, ky

detyrim do të zbatohet në interes të fëmijës së lindur jashtë martese. Në

përputhje me qëllimin për të barazuar statusin e fëmijëve të lindur jashtë

martese me atë të fëmijëve të lindur në martesë, Konventa parashikon se

një fëmijë i lindur jashtë martese ka të njëjtën të drejtë të trashëgimisë në

pasurinë e babait dhe nënës së tij, dhe të një anëtari të familjes së babait

ose nënës të tij, sikur të kishte qenë i lindur në martesë. Së fundi,

Konventa përcakton se lidhja e martesës ndërmjet babait dhe nënës së një

fëmije të lindur jashtë martese i jep fëmijës statusin ligjor të fëmijës së

lindur në martesë.


76

Në raportin mbi parimet dhe bazën ligjore për sa i përket lindjes së përgjegjësisë

prindërore të përpiluar nga Komiteti i Ekspertëve në të drejtën familjare87

të KE-

së janë përcaktuar qartë momenti i lindjes së përgjegjësisë prindërore si për nënën

edhe për babain si dhe të gjitha të drejtat dhe detyrimet e palëve88

në

marrëdhënien e prindërimit. Ky raport, i cili ndryshe quhet dhe “Libri i Bardhë”

përmban njëzet e nëntë parime të cilat ndahen në tri pjesë kryesore:

1. Parime që lidhen me lindjen e marrëdhënieve të prindërimit;

2. Parime që lidhen me pasojat ligjore pas lindjes së marrëdhënies së

prindërimit;

3. Parime që lidhen me pasoja të mundshme ligjore në rastet kur prindërit

nuk janë të njohur (pra kur nuk ka marrëdhënie prindërimi).

Në pjesën e parë, pra në parimet që lidhen me lindjen e marrëdhënieve të

prindërimit ka rreth shtatëmbëdhjetë parime që kanë të bëjnë me njohjen e

amësisë, njohjen e atësisë, rastet e riprodhimit të asistuar mjekësor, kundërshtimin

e atësisë dhe të amësisë.

Pjesa e dytë e “Librit të Bardhë”, përmban parime që lidhen me çështjet e

përgjegjësisë prindërore, mirërritjes, edukimit, arsimimit, respektimit të të

drejtave të fëmijëve etj. Pjesë të cilën do ta trajtojmë në mënyrë më të thelluar në

vijim.

Pjesa e tretë, parashikon pasojat e mundshme ligjore për përgjegjësinë prindërore

në kohën kur prindërit janë të panjohur apo kur i është hequr apo kufizuar

përgjegjësia prindërore.

“Libri i Bardhë” është hartuar në bazë të eksperiencave të komisioneve të

posaçme të KE-së që kanë trajtuar legjislacionin familjar apo edhe nga praktika

gjyqësore e GJEDNJ-së në shqyrtimin e çështjeve të të drejtave me aspekt

familjar. Ndaj synimi i këtij libri është që t’i vijë në ndihmë shteteve gjatë

reformave legjislative në këtë fushë.

87Committee Of Experts On Family Law (CJ-FA), November 2006 88 Palë të marrëdhënies së prindërimit janë prindërit dhe fëmijët.


77

Fokusi i këtij punimi janë pasojat ligjore me karakter personal dhe pasuror të

marrëdhënies së prindërimit, ndaj në vijim do të trajtoj vetëm pjesën që lidhet me

këto pasoja në raportin prind-fëmijë.

Kështu, në bazë të parimit nr. 18 të “Librit të Bardhë”, “Përgjegjësia

prindërore është një “koleksion” i detyrave dhe kompetencave të prindërve për të

siguruar mirëqenien morale dhe materiale të fëmijëve.” Këto kompetenca apo

detyra përfshijnë: kujdesin dhe mbrojtjen e veçantë, krijimin e raporteve

personale dhe ruajtjen e tyre, kujdesin shëndetësor dhe detyrimin për edukim,

arsimim të fëmijës, krijimin e mjedisit familjar, përfaqësimin ligjor dhe

administrimin e pasurisë së të miturit. Kjo përgjegjësi duhet të ushtrohet

bashkërisht në mënyrë të barabartë89

nga të dy prindërit dhe në rast pamundësie90

të njërit prej tyre nga prindi i cili ushtron përgjegjësinë prindërore. Kjo përgjegjësi

nuk humbet dhe as pakësohet në rast se prindërit zgjidhin martesën apo martesa e

tyre shpallet e pavlefshme91

.

Qëllimi kryesor i këtyre parimeve është ushtrimi i përgjegjësisë prindërore

në funksion të interesit më të lartë të fëmijës. Në përmbledhje të tyre realizojmë

se përgjegjësia prindërore fillon që me lindjen e marrëdhënies së prindërimit, për

të dy prindërit bashkërisht dhe në mënyrë të barabartë, pavarësisht statusit92

ndërmjet tyre apo statusit ligjor të fëmijës93

. Të njëjtat parashikime ligjore, pa

asnjë përjashtim i hasim dhe në legjislacionin tonë të brendshëm që rregullon të

drejtën familjarë94

. Për faktin se fëmija është një subjekt i veçantë i së drejtës dhe

për shkak të lidhjes së ngushtë personale dhe afektive që krijohet nga marrëdhënia

e prindërimit, rregullimi i të drejtave që lidhen me to shpeshherë është i unifikuar

dhe i njëjtë në pjesën më të madhe të legjislacioneve ndërkombëtare, kjo si

89CJ-FA/ 2006/4, Principle 20. 90Rastet e pamundësisë janë rastet kur prindit i është hequr apo kufizuar përgjegjësia prindërore apo kur ai ka vdekur. 91CJ-FA/ 2006/4, Principle 22. 92 Të martuar ose jo (janë në bashkëjetesë/kanë zgjidhur martesë/apo martesa është shpallur e pavlefshme). 93 Të lindur brenda apo jashtë martese. 94 Kodi i Familjes/2003.


78

rrjedhojë edhe e traktateve, apo e konventave të nënshkruara nga shtetet

përkatëse.

2.3. Rëndësia e Konventave të Hagës lidhur me aspektet personale e pasurore

të marrëdhënieve prind fëmijë

Konventat e Hagës krijojnë një gamë të gjerë të konventave që mbrojnë të

drejtat e fëmijëve. Më poshtë do bëjmë një analizë të këtyre konventave që lidhen

drejtpërdrejtë me rregullimin e marrëdhënieve personale dhe pasurore midis

prindërve dhe fëmijëve.

a- Konventa mbi mbrojtjen e fëmijëve dhe bashkëpunimin në lidhje me

birësimet jashtë vendit - 29 maj 1993, ratifikuar me Ligjin Nr. 8624 datë

15.06.2000

Nga këndvështrimi i të drejtave të fëmijëve, kjo Konventë garanton mbrojtjen e

fëmijëve kur kryhet birësimi i tyre nga një shtet në një shtet tjetër, me qëllim që

ky birësim të bëhet në interesin më të lartë fëmijës, si dhe të parandalohet

rrëmbimi, shitja ose trafikimi i fëmijëve. Kjo Konventë ka si qëllim që të merren

masat mbrojtëse për të siguruar që birësimet jashtë vendit të bëhen në interesin

më të lartë të fëmijës dhe duke respektuar të drejtat e tij themelore, të përcaktuara

në të drejtën ndërkombëtare; të krijohet një sistem bashkëpunimi midis shteteve

kontraktuese, për të siguruar që këto masa të respektohen dhe në këtë mënyrë të

parandalohet rrëmbimi, shitja ose trafikimi i fëmijëve; si dhe të sigurohet njohja

në shtetet kontraktuese e birësimeve të bëra në përputhje me këtë Konventë.

Konventa zbatohet kur një fëmijë që ka vendbanimin e zakonshëm në një shtet

kontraktues (shteti i origjinës), është shpërngulur, shpërngulet ose do të

shpërngulet në një shtet tjetër kontraktues (shteti pritës), ose pas birësimit të tij në

shtetin e origjinës, nga bashkëshortët ose nga një person që ka vendbanimin e

zakonshëm në shtetin pritës, ose për qëllimet e një birësimi të tillë në shtetin

pritës ose në shtetin e origjinës. Kjo Konventë është e zbatueshme vetëm për

birësimet që krijojnë një marrëdhënie të përhershme prind-fëmijë.

Në Konventë janë përcaktuar kushtet kumulative të domosdoshme për t’u

plotësuar për të realizuar birësimin ndërvendas. Sipas Konventës çdo shtet

kontraktues duhet të përcaktojë një autoritet qendror që do të përmbushë detyrat

dhe përgjegjësitë që u ngarkon kjo Konventë. Konventa ka detajuar procedurën që


79

duhet ndjekur për të realizuar një birësim jashtë vendit. Në bazë të Konventës

personat që zakonisht banojnë në një shtet kontraktues dhe që dëshirojnë të

birësojnë një fëmijë, me vendbanim të zakonshëm në një shtet tjetër kontraktues,

duhet t’i drejtojnë një kërkesë autoritetit qendror të shtetit ku banojnë zakonisht.

Birësimi ndërvendas sipas Konventës realizohet nëpërmjet bashkëpunimit,

shkëmbimit të informacioneve, dokumenteve dhe raporteve përkatëse ndërmjet

shtetit të origjinës së fëmijës dhe shtetit pritës ku fëmija kërkohet të birësohet.

Birësimi i kryer në përputhje me këtë Konventë duhet të vërtetohet nga një

autoritet kompetent i shtetit të birësimit, dhe në këtë rast njihet nga gjitha shtetet e

tjera kontraktuese të Konventës.

b- Konventa mbi juridiksionin, ligjin e zbatueshëm, njohjen, zbatimin dhe

bashkëpunimin në lidhje me përgjegjësinë prindërore dhe masat për mbrojtjen e

fëmijëve – 19 tetor 1996, ratifikuar me Ligjin Nr. 9443, datë 16.11.2005

Nga këndvështrimi i të drejtave të fëmijëve, Konventa përfaqëson një instrument

të rëndësishëm në mbrojtje të fëmijëve dhe pasurisë së tyre, duke përcaktuar sipas

kritereve autoritetin kompetent për të marrë masa mbrojtëse për fëmijët ose

pasurinë e tyre, ligjin e zbatueshëm, si dhe njohjen dhe zbatimin e këtyre masave

në shtetet e tjera palë të Konventës. Kjo Konventë përfaqëson një akt të

rëndësishëm ndërkombëtar në fushën e mbrojtjes së fëmijëve, e fokusuar në

rregullimin e situatave ndërkombëtare lidhur me përgjegjësinë prindërore. Sipas

Konventës termi “përgjegjësi prindërore” nënkupton autoritetin prindëror ose çdo

marrëdhënie të ngjashme të autoritetit që përcakton të drejtat, kompetencat dhe

përgjegjësitë e prindërve, kujdestarëve ose përfaqësuesve të tjerë ligjorë në lidhje

me fëmijën ose pasurinë e tij. Objektivat e Konventës janë: 1. Përcaktimi i shtetit,

autoritetet e të cilit kanë juridiksion për të marrë masa në lidhje me mbrojtjen e

fëmijëve ose pasurisë së tyre; 2. Përcaktimi i ligjit që duhet të zbatohet nga këto

autoritete në ushtrimin e juridiksionit të tyre; 3. Përcaktimi i ligjit të zbatueshëm

për përgjegjësinë prindërore; 4. Njohja dhe zbatimi i këtyre masave mbrojtëse në

të gjitha shtetet kontraktuese; dhe 5. Vendosja e bashkëpunimit ndërmjet

autoriteteve të shteteve kontraktuese për përmbushjen e qëllimeve të kësaj

Konvente. Konventa zbatohet për fëmijët nga momenti i lindjes deri në moshën

18 vjeç. Në bazë të kësaj Konvente, si rregull, juridiksioni për të marrë masa në

lidhje me mbrojtjen e fëmijës ose të pronës së tij u përket autoriteteve gjyqësore


80

ose administrative të shtetit kontraktues ku fëmija ka banesën e përhershme. Në

rast ndryshimi të banesës së përhershme të fëmijës në një shtet tjetër kontraktues,

autoritetet e shtetit të banesës së re kanë juridiksion. Por, Konventa ka caktuar

edhe rregulla specifike për përcaktimin e autoriteteve të cilëve u përket

juridiksioni për marrjen e masave mbrojtëse në situata të ndryshme, si në rastin e

fëmijëve emigrantë, fëmijëve banesa e përhershme e të cilëve nuk mund të

përcaktohet, në rastet e largimit apo mbajtjes së padrejtë të fëmijës në një shtet

tjetër etj.

Si rregull, në ushtrimin e juridiksionit të tyre, autoritetet e shteteve kontraktuese

do të zbatojnë ligjin e tyre. Megjithatë, Konventa parashikon mundësinë që, nëse

mbrojtja e fëmijës ose e pasurisë së fëmijës e kërkon, ato mund të zbatojnë

përjashtimisht ose ta marrin në konsideratë ligjin e shtetit tjetër, me të cilin situata

ka një lidhje thelbësore. Në bazë të kësaj Konvente, masat e marra nga autoritetet

e një shteti kontraktues do të njihen nga funksionimi i ligjit në të gjitha shtetet e

tjera kontraktuese. Nga ana tjetër, Konventa parashikon edhe rastet kur një shtet

mund të refuzojë njohjen, kryesisht nëse masa është marrë duke shkelur rregullat

lidhur me juridiksionin, parimet themelore të procedurës së shtetit të kërkuar, bie

ndesh me politikën publike të shtetit të kërkuar apo është në kundërshtim me

interesin më të mirë të fëmijës. Konventa përcakton procedurën e zbatimit të

masave të marra nga një shtet kontraktues në një shtet tjetër.

Për zbatimin e Konventës çdo shtet kontraktues duhet të caktojë një autoritet

qendror që do të ushtrojë detyrat dhe përgjegjësitë që Konventa u ngarkon këtyre

autoriteteve. Autoritetet qendrore duhet të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në të

gjitha drejtimet e përcaktuara nga Konventa, për të përmbushur objektivat dhe

qëllimet e saj.

c- Konventa e Hagës për rivendosjen ndërkombëtare të detyrimit ushqimor

ndaj fëmijëve dhe formave të tjera të mbështetjes për anëtar – 23 nëntor

2007, ratifikuar me Ligjin Nr. 63/2012

Konventa garanton mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve dhe të grave, pjesëtare të

familjes, duke përcaktuar rregullat dhe kriteret për njohjen dhe ekzekutimin e

vendimeve që përmbajnë detyrim ushqimor apo forma të tjera të mbështetjes

financiare, në një shtet tjetër. Kjo Konventë përcakton rregullat, kushtet dhe

procedurat për marrjen e vendimeve, si dhe për njohjen dhe ekzekutimin e


81

vendimeve të marra nga autoritetet kompetente të një shteti anëtar, në lidhje me

detyrimin për ushqim dhe forma të tjera të mbështetjes financiare ndaj fëmijëve

dhe anëtarëve të tjerë të familjes, në një shtet tjetër anëtar të Konventës. Objekti i

kësaj Konvente është garantimi i rivendosjes efektive ndërkombëtare të

detyrimeve ushqimore dhe formave të tjera të mbështetjes për anëtarët e familjes,

veçanërisht nëpërmjet: 1) krijimit të një sistemi gjithëpërfshirës bashkëpunimi

ndërmjet autoriteteve të shteteve kontraktuese; 2) vënies në dispozicion të

kërkesave për marrjen e vendimeve për detyrime ushqimore; 3) parashikimit të

njohjes dhe zbatimit të vendimeve për detyrime ushqimore; dhe 4) kërkimit të

masave efektive për zbatimin e shpejtë të vendimeve për detyrimin ushqimor. Në

bazë të Konventës çdo shtet kontraktues duhet të caktojë një autoritet qendror për

të përmbushur detyrat që vendosen nga Konventa për këtë autoritet. Këto

autoritete duhet të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin dhe të nxisin bashkëpunimin

ndërmjet autoriteteve kompetente në shtetet e tyre për të arritur qëllimet e

Konventës. Në mënyrë të veçantë, sipas Konventës këto autoritete janë

përgjegjëse dhe duhet të marrin masat e duhura për: shqyrtimin dhe transmetimin

e kërkesave të paraqitura në përputhje me Konventën; për të ndihmuar në

përcaktimin e vendndodhjes së debitorit ose kreditorit; për të ndihmuar në marrjen

e informacionit përkatës në lidhje me të ardhurat dhe rrethanat e tjera financiare të

debitorit ose kreditorit; për të nxitur zgjidhje miqësore, me synim pagesën

vullnetare të detyrimit ushqimor; për të lehtësuar mbledhjen dhe transferimin e

përshpejtuar të pagesave të detyrimit ushqimor; për të lehtësuar marrjen e provave

dokumentuese ose provave të tjera etj.

Në Konventë janë detajuar rregullat procedurale për paraqitjen e kërkesës,

përcjelljen, dhe komunikimin mes autoriteteve qendrore të shtetit kërkues dhe

shtetit të kërkuar. Kërkesa bëhet nëpërmjet autoritetit qendror të shtetit

kontraktues në të cilin banon kërkuesi, për autoritetin qendror të shtetit të kërkuar.

Konventa përcakton llojet e kërkesave që mund të paraqiten sipas saj, përkatësisht

nga kreditori apo debitori, në lidhje me rivendosjen ndërkombëtare të detyrimit

ushqimor apo forma të tjera të mbështetjes financiare ndërmjet anëtarëve të

familjes. Këto kërkesa kanë të bëjnë kryesisht me njohjen dhe ekzekutimin e një

vendimi në shtetin e kërkuar, zbatimin enjë vendimi të marrë ose të njohur në

shtetin e kërkuar, apo ndryshimin e një vendimi të marrë në shtetin e kërkuar ose

në një shtet të ndryshëm nga shteti i kërkuar. Konventa parashikon në një kapitull


82

të posaçëm rregullat për njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve që përmbajnë

detyrimin për ushqim apo forma të tjera të mbështetjes financiare ndaj anëtarëve

të familjes, duke përcaktuar rastet kur vendimi duhet të njihet, apo në të kundërt të

refuzohet, nga autoriteti kompetent i shtetit të kërkuar. Në Konventë theksohet

fakti që autoriteti kompetent i shtetit të kërkuar nuk mund të shqyrtojë themelin e

vendimit të marrë nga autoriteti përkatës i shtetit të origjinës. Gjithashtu, autoriteti

kompetent i shtetit të kërkuar është i detyruar nga përfundimet e fakteve në të cilat

autoriteti i shtetit të origjinës ka bazuar juridiksionin e tij.

Në bazë të dispozitave të kësaj Konvente, ekzekutimi i vendimit kryhet në

përputhje me ligjin e shtetit të kërkuar. Konventa përcakton parimin e

mosdiskriminimit si parim themelor për ekzekutimin e vendimeve të njohura sipas

saj. Në kuadër të këtij parimi, çdo shtet i adresuar duhet të ofrojë minimalisht të

njëjtat metoda ekzekutimi për çështjet sipas Konventës, të cilat janë të

zbatueshme dhe për çështjet që rregullohen nga legjislacioni i brendshëm. Shtetet

kontraktuese duhet të vënë në dispozicion në ligjin e tyre të brendshëm masa

efektive për ekzekutimin e vendimeve sipas kësaj Konvente, masa të cilat mund të

përfshijnë: mbajtjen nga paga, konfiskimin e pasurisë së një personi të tretë nga

llogaritë bankare dhe burime të tjera, zbritjet nga pagesat e sigurimeve shoqërore,

barrën mbi ose shitjen e detyruar të pronës etj.

Edhe sipas së drejtës ndërkombëtare, interesi më i lartë i fëmijës duhet të jetë

konsideratë parësore në rastet e birësimit. Përveç këtij interesi parësor, gjatë

procedurës së birësimit duhet të kihen parasysh edhe parimet e tjera të

përgjithshme të parashikuara në Konventën për të Drejtat e Fëmijëve, siç janë

parimi i mosdiskriminimit, të drejtës së jetës, respektimit të interesave dhe

pasioneve të fëmijëve etj. Mbështetur në këto parime mund të përmendim dhe

Konventën e Hagës mbi “Mbrojtjen e fëmijëve dhe bashkëpunimin në lidhje me

birësimin”, gjithashtu dhe Konventën Europiane për Adoptimin e Fëmijëve (e

rishikuar)95

, kjo konventë parashikon se nuk mund të jepet miratimi për kryerjen e

procedurës së birësimit nga organet kompetente, pa patur fillimisht pëlqimin apo

mendimin e fëmijës së mitur (në varësi të gjendjes së maturisë të të kuptuarit të

këtij veprimi nga fëmija.)

95 Kjo konventw wshtw nwnshkruar nw vitin 2008 dhe ka hyrw nw fuqi nw vitin 2011


83

2.4. Jurisprudenca e GjEDNj lidhur me aspektet personale e pasurore të

marrëdhënieve prind-fëmijë

Me hyrjen në fuqi të Konventës Europiane të të drejtave të njeriut (3

shtator 1953), u aktivizua edhe Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut

(GJEDNJ- 1959.) Përveç parashtrimit të një katalogu të të drejtave civile dhe

politike si dhe lirive, Konventa krijoj edhe këtë mekanizëm për vënien në zbatim

të detyrimeve të ndërmarra nga Shtetet Kontraktuese. Në bazë të Konventës, në

versionin e saj origjinal, ankesat mund të ngriheshin kundër Shteteve

Kontraktuese, ose nga Shtete të tjera Kontraktuese, ose nga kërkues individualë

(individë, grupe individësh, organizata jo-qeveritare). Njohja e së drejtës për

kërkesa individuale gjithsesi nuk ishte e detyrueshme, dhe kështu mund të

ushtrohej vetëm kundër atyre Shteteve që e kishin pranuar atë (Protokolli Nr.11 i

Konventës në vijim e bën pranimin e saj të detyrueshëm.) Konventa parashikon

një sërë të drejtash që direkt apo indirekt lidhen me jetën familjare dhe

rregullimin e marrëdhënieve ndërmjet anëtarëve të familjes. Artikulli më tipik i

cili përdoren më së shumti si bazë ligjore nga ankuesit të cilët pretendojnë se i

është shkelur e për respektimin e jetës private dhe familjare është artikulli 8 i

Konventës.96

Në vijim do të paraqesim disa nga çështjet më tipike të ankimuara në këtë

gjykatë që kanë të bëjnë kryesisht me konfliktet që krijohen midis prindërve dhe

fëmijëve në marrëdhëniet personale jopasurore dhe pasurore ndërmjet tyre.

Në rastin Camp dhe Bourimi kundër Hollandë 97

(3 tetor 2000) aplikanti i parë

dhe djali i saj fëmija (ankuesi i dytë), ishin detyruar të lëviznin nga shtëpia e tyre

familjare pasi i aplikantit i parë nuk kishte lidhur martesë me babain e fëmijës së

saj përpara vdekjes së tij si dhe babai nuk kishte njohur ende atësinë e fëmijës.

96 Nenin 8 të KEDNJ-së. 1. Çdo njeri ka të drejtën për respekt për jetën e tĳ private dhe familjare, vendbanimin e tĳ dhe korrespondencën e tĳ. 2. Një autoritet publik nuk ndërhyn ndaj ushtrimit të kësaj të drejte përveçse kur kjo është në përputhje me ligjin dhe kur është e nevojshme në një shoqëri demokratike në interes të sigurimit kombëtar, sigurisë publike ose mirëqenies ekonomike të vendit, për parandalimin e çrregullimeve ose krimit, për mbrojtjen e shëndetit ose moralit, ose për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të të tjerëve. 97 ECtHR Camp & Bourim v Netherlands, No.28369/95, 3 October 2000


84

Sipas ligjit holandez bashkëjetuesit nuk gëzojnë të drejtën e trashëgimisë nëse kjo

nuk është parashikuar nga trashëgimlënësi me testament, në të njëjtën kohë këtë të

drejtë nuk e gëzon dhe fëmija të cilit nuk i është njohur atësia ose amësia. Ndaj

dhe pasuria e tij (në këtë rast banesa në të cilën jetonte me bashkëjetuesen dhe

fëmijën e tyre), trashëgohej nga trashëgimtarët e tij ligjor (prindërit, vëllezërit e

motrat e të ndjerit.) Pas kësaj periudhe me akte të mëvonshme fëmija me vendim

gjykate ju njoh atësia e të ndjerit, por vendimi nuk kishte fuqi prapavepruese, ndaj

ai nuk përfitoj nga trashëgimia e të atit e cila ishte çelur përpara këtij momenti.

Në këtë rast Gjykata u shpreh se ka pasur shkelje të nenit 14 (ndalimi i

diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës familjare) të

Konventës në lidhje me ankuesin e dytë. Gjykata arsyetoi se fëmija nuk kishte

gëzuar të drejtën e tij si trashëgimtar ligjor të të atit vetëm sepse njohja e atësisë

për shkak të rastit fatkeq dhe procedurave ishte zgjatur dy vite në kohë nga çasti i

vdekjes së prindit. Kjo përbënte pa dyshim një ndryshim në trajtim midis

personave në situata të ngjashme, në bazë të lindjes brenda apo jashtë martese.

Një diferencim i tillë i të drejtave të fëmijëve të lindur brenda apo jashtë martese

binte ndesh me parimet e Konventës. Gjykata gjatë hetimit të çështjes ka vënë re

se i ndjeri patur të gjitha qëllimet që të njoh atësinë e fëmijës si dhe të lidhte

martesë me nënën e tij përpara vdekjes.

Për sa më sipër gjykata nuk bie dakord me arsyetimin e bërë nga shteti holandez

për të diferencuar të drejtat dhe detyrimet që kanë fëmijët në bazë të statusit ligjor

të prindërve të tyre (të martuar apo bashkëjetues) për aq kohë sa provohet

legjitimiteti i tyre. Sipas gjykatës njohja e atësisë dhe amësisë ka fuqi

prapavepruese, që do të thotë që fëmijët gëzojnë të gjitha të drejtat e tyre që nga

momenti i konceptimit pavarësisht momentit të njohjes së tyre nga prindërit.

Edhe në një rast të ngjashëm atë të Inze kundër Austrisë 98

( (28 tetor 1987)

ankuesi nuk kishte të drejtë ligjore për të trashëguar fermën e nënës së tij, sepse ai

kishte lindur jashtë martese, pasi ajo vdiq pa lënë testament. Edhe pse ai kishte

punuar në fermë derisa ai ishte 23, gjysmë-vëllai (vëlla nga nëna) i tij ka

trashëguar të gjithë fermë. Me një zgjidhje gjyqësor të mëvonshëm, aplikanti në

fund mori një pjesë të tokës e cila kishte qenë premtuar atij nga nëna e tij gjatë

jetës së saj. Gjykata u shpreh se ka pasur shkelje të nenit 14 (ndalimi i

98

ECtHR Inze v Austria, No.8695/79, 28 October 1987


85

diskriminimit) të Konventës në lidhje me nenin 1 të protokollit nr.1 (e drejta për

gëzimin paqësor të pronës së) të Konventës. Pasi rikujtoi se Konventa është një

instrument i gjallë, që të interpretohet në dritën e kushteve të sotme, dhe se çështja

e barazisë midis fëmijëve të lindur në dhe të fëmijëve të lindur jashtë martese sa i

përket të drejtave të tyre civile, është në përputhje më parimet e KEDNJ-së

Në rastin Brauer kundër Gjermanisë99

(28 maj 2009) aplikantja nuk ishte

në gjendje për të trashëguar nga babai i saj që e kishte njohur atë në bazë të një

ligji që lidhet me të drejtat e fëmijëve të lindur jashtë martese para datës 1 korrik

1949. Të drejta të barabarta të trashëgimisë në dispozicion sipas ligjit të ish-

Republikës Demokratike Gjermane (ku ajo kishte jetuar për pjesën më të jetës së

saj) nuk zbatohen për shkak se babai i saj kishte jetuar në Republikën Federale të

Gjermanisë, kur Gjermania ishte i bashkuar. Ankuesi u ankua se, pas vdekjes së

babait të saj, përjashtimi i saj nga çdo e drejta të pasurive të tij, kishte arritur në

trajtim diskriminues dhe kishte qenë tërësisht disproporcionale. Gjykata u shpreh

se ka pasur shkelje të nenit 14 (ndalimi i diskriminimit) në lidhje me Nenin 8 (e

drejta për respektimin e jetës private dhe familjare) të Konventës. Ajo nuk mund

të gjej ndonjë bazë mbi të cilën një diskriminim i tillë në bazë të lindjes jashtë

martese mund të justifikohet sot.

Rast i ngjashëm mund të përmendim dhe rastin Mazurek kundër

Francës100

(1991) ku aplikanti, fëmijë i lindur jashtë martese, pasi bie dakord për

të emëruar noterin i cili do të bënte ndarjen e pasurisë, vëren se Neni 760 i Kodit

Civil kufizonte të drejtat në trashëgimi të fëmijëve të lindur jashtë martese, gjë që

konsiderohej diskriminuese dhe që binte në kundërshtim me Nenin 8 dhe Nenin

14 të Konventës dhe me Nenin 334 të Kodit Civil i cili mishëron parimin se

fëmijët e lindur nga martesa dhe fëmijët e lindur jashtë martese kanë të drejta të

barabarta. Mazurek pretendoi të ishte një mbajtës të drejtash të njëjta me ato të një

fëmije të ligjshëm. Ai gjithashtu jep argumente për të hedhur poshtë pretendimet e

Alain (fëmijës së lindur brenda martese) mbi shumën e parave të tërhequr nga

depozita bankare e nënës së tyre si një dhuratë, duke i bashkangjitur një letër të

lënë nga e ndjera më 20 janar 1988 si dhe deklaratave të disa dëshmitarëve. Në

lidhje me shkeljet e pretenduara të Nenit 14 të Konventës, Gjykata përsërit se ky

99 ECtHR Brauer v Germany, No.3545/04, 28 may 2009 100 ECtHR Mauzerek v France, No.34406/97, 1 February 2000


86

nen siguron gëzimin e të drejtave dhe lirive të garantuara nga Konventa, duke

ofruar mbrojtje kundër trajtimit të ndryshëm, pa një justifikim objektiv dhe të

arsyeshëm, të personave. Prandaj, duhet të përcaktohet nëse dallimi në trajtim

ishte i justifikuar. Për qëllime të Nenit 14 të Konventës, një ndryshim i trajtimit

është diskriminues në qoftë se ajo “nuk ka justifikim objektiv dhe të arsyeshëm”,

nëse ajo “nuk ndjek një qëllim legjitim”, ose nëse nuk është një “marrëdhënie të

arsyeshme proporcionaliteti ndërmjet mjeteve të përdorura dhe qëllimit që

kërkohet të realizohet”. Gjykata përsërit se Konventa është një instrument i gjallë

e cila duhet të interpretohet në dritën e kushteve të sotme. Gjykata konsideron se

qëllimi i mbështetur nga Qeveria e Francës, që është mbrojtja e familjes

tradicionale, është ndoshta legjitime. Gjykata vëren që në fillim se institucioni i

familjes nuk është fikse, qoftë historikisht, qoftë nga ana sociale apo edhe nga ana

ligjore. Sistemi i brendshëm Francez i Drejtësisë nuk ka gjetur asnjë terren në

rastin konkret për të justifikuar diskriminimin e fëmijëve të lindur jashtë martese.

Në çdo rast, një fëmijë i lindur jashtë martese nuk mund të fajësohet për rrethanat

për të cilat ai ose ajo nuk është përgjegjës. Gjykata arrin në përfundimin se nuk

kishte një marrëdhënie të arsyeshme të proporcionalitetit midis mjeteve të

përdorura dhe qëllimit të arritur, prandaj ka pasur një shkelje të Nenit 1 të

Protokollit Nr.1 të marrë së bashku me Nenin 14 të Konventës.

Në lidhje me pretendimin për shkelje të Nenit 8 kjo merret e lidhur me Nenin 14

të Konventës si dhe duke pasur parasysh përfundimet e nxjerra nga paragrafi i

mësipërm, duke pasur parasysh argumentet e ofruara nga palët janë të njëjta me

ato që shqyrtohen në kontekstin e Nenit 1 të Protokollit Nr. 1 të marra në lidhje

me Nenin 14 të Konventës, Gjykata nuk e konsideron të nevojshme për ta

shqyrtuar këtë ankesë.

Veprime juridike, kontrata në kundërshtim me interesin e fëmijëve:

Në rastin S.L. dhe J.L. kundër Kroacisë101

(7 maj 2015) kishte të bënte me

një marrëveshje për të shkëmbyer një pronë bregdetare me vlerë të

konsiderueshme me një pronë tjetër më pak të vlefshme. Ky shkëmbim ishte bërë

me pëlqimin e Qendrës së Mirëqenies Sociale Kroate, pasi të dy aplikantët

(pronar të pronës bregdetare) në kohën e shkëmbimit ishin minorenë, dhe nëna e

tyre ishte një narkomane në vështirësi financiare e babai tyre ishte në paraburgim.

Duke qenë se shkëmbimi i kësaj prone ishte dukshëm në disfavor të të miturave

101 ECtHR S.L & J.L v Croatia, No.13712/11, 7 May 2015


87

(titullare të së drejtës së pronësisë), ati i tyre ishte munduar të kundërshtonte këtë

vendim në gjykatën vendase duke arsyetuar edhe se avokati i cili kishte

përfaqësuar të bijat në këtë veprim kishte konflikt interesi me to. Para Gjykatës,

ankuesit u ankuan se shteti kroat, përmes Qendrës për punë sociale, kishte

dështuar për të mbrojtur interesat e miturave si pronarë të një vilë e cila ishte me

vlerë të konsiderueshme më të madhe se të banesës ishin dhënë në këmbim.

Pyetja kryesore në këtë rast ishte nëse shteti mori interesin më të lartë të fëmijëve

në konsideratë gjatë pranimit të shkëmbimit të pronës? Si të mitur interesat e tyre,

në rast të pamundësisë së prindërve, duhet të mbrohen nga shteti, në veçanti

përmes Qendrës për punë sociale dhe kjo ishte detyrë e gjykatave civile për të

shqyrtuar pretendimet në lidhje me marrëveshjen e shkëmbimit të cilat ka ngritur

çështjen e përputhshmërisë me detyrimin kushtetues të shtetit për mbrojtur

fëmijët. Gjykata u shpreh se në rastin e aplikantëve ka pasur një shkelje të nenit 1

(mbrojtja e pronës) të Protokollit 1 të Konventës, duke gjetur se autoritetet

vendase kanë dështuar të marrin masat e nevojshme për të mbrojtur interesat e

pronësisë të fëmijëve në marrëveshjen e shkëmbimimit të pasurisë së paluajtshme.

Veprime në lidhje me administrimin e pasurisë së fëmijës

Në rastin Stagno kundër Belgjikës102

. Pas vdekjes së babait të tyre të dy

aplikantët, të cilët në momentit e vdekjes së të atit ishin të mitur si dhe disa

pasardhës të tjerë përfituan një shumë parash nga një kompani sigurimi në Belgjik

si përfitues të sigurimit të jetës së babait të tyre. Nëna e fëmijëve si përfaqësuese

ligjore e tyre, depozitoj shumën e parave në një llogari bankare e cila u boshatis

në më pak se një vit. Me arritjen e moshës madhore të dy fëmijët ngrejnë padi

kundër nënës së tyre si dhe kundër kompanisë së sigurimit. Pak më vonë ato

arrijnë një marrëveshje me nënën e tyre dhe heqin dorë nga padia e ngritur kundër

saj. Në GJEDNJ aplikantët pretendojnë se i është shkelur (privuar) e drejta e tyre

për t’iu drejtuar gjykatës vëndase, pasi kjo e fundit pretendon se e drejta e tyre

është parashkruar edhe pse gjatë asaj periudhe ankuesit ishin minoren. GJEDNJ

konstaton se ka patur shkelje të nenit 6 të KEDNJ-së nga gjykata vendase, duke

penguar aplikantët të ushtrojnë të drejtën e tyre, kjo gjykatë ka favorizuar

kompaninë e sigurimit. GJEDNJ vlerëson se respektimi strikt i afatit të

102

ECtHR Stagno v Belgium, No.1062/07, 7 July 2009


88

parashkrimit, pa marrë parasysh rrethanat e veçanta rast pas rasti, ka penguar

aplikantët për të përmbushur të drejtën e tyre.

Një rast tjetër interesant përsa i përket keq administrimit të pasurisë së të

miturit nga prindërit është dhe rasti i famshëm i artistit të mitur anglez Stephen

John Coogan, i cili paditi nënën dhe menaxherin e tij për keqpërdorim të të

ardhurave të fituara nga i mituri me anë të punës artistike. Në bazë të ligjit

Kalifornian të asaj kohe, të ardhurat e të miturit administroheshin dhe i përkisnin

prindërve të tij. Pasi Coogan realizoi në moshën 21 vjeçare se të gjitha të ardhurat

e tij ishin konsumuar, ai paditi nënën e tij dhe menaxherin. Duke qënë se kërkesa

e tij nuk ishte e bazuar në ligjin në fuqi të asaj kohe, Cooganit nuk j’u kthyhen

asnjëherë të ardhurat e konsumuara nga prindërit e tij. Si rrjedhojë, për të

mbrojtur të drejtat e të miturve të cilët merreshin me punë artistike që sillnin të

ardhura të në vitin 1939 në Kaliforni hyri në fuqi i famshmi Coogan Laë (Ligji

Kogan). Ligji u miratua me qëllimin për të ruajtur një pjesë të të ardhurave të

fëmijës aktor ose që merret me veprimtari krijuese deri sa ai të arrij moshën

madhore. Në fillimet e tij ligji parashikonte depozitimin nga punëdhënesi e një

pjese të të ardhurave të fituara nga aktori i mitur në një depozitë bankare të

caktuar nga gjykata, më pas me ndryshimet në vijim ky ligj parashikonte se të

gjitha ardhurat e fituara nga i mituri i përkasin vetëm atij, dhe do të konsiderohej

shkelje çdo përdorim i pautorizuar i tyre. Ky ligj është në fuqi edhe sot, ku më

shumë se kurrë të miturit artist fitojnë shuma marramëndëse parash nga puna e

tyre artistike.

Çështje që efektojnë në marrëdhëniet e birësimit:

Çështja Zaiet kundër Rumanisë103

, ka të bëj me kërkesën e aplikantes për

anullimin e proçedurës së birësimit të saj, nxitur nga e motra gjithashtu e birësuar,

tridhjetë e një vite pasi ishte miratuar proçedura dhe tetëmbëdhjetë vite pas

vdekjes së nënës së tyre. Ankuesi pretendoi në mënyrë të veçantë se anulimi i

birësimit të saj ka qenë një ndërhyrje arbitrare dhe jo proporcionale në jetën e saj

familjare, duke parashtruar se ajo kishte jetuar me nënën e saj birësuese që nga

mosha nëntë dhe se marrëdhëniet e tyre ishte e bazuar në dashuri, përgjegjësi dhe

reciproke mbështetje. Ajo gjithashtu u ankua se, pas anulimit të birësimit të saj,

ajo humbi titullin për pesë hektarë pyje ajo trashëguar nga nëna e saj birësuese.

103 ECtHR Zaiet v Romania, No.44958/05, 24 March 2015


89

Ky ishte rasti i parë të cilin Gjykata duhet të marri në konsideratë anulimin e

urdhrit birësimit në një kontekst ku prindi birësues kishte vdekur dhe i birësuari

ka kohë arritur moshën madhore. Në rastin e ankuesit, Gjykata, ka konstatuar se

vendimi i anulimit ishte i paqartë dhe i mungon arsyetimi për marrjen e një mase

të tillë radikale, si dhe arriti në përfundimin se ndërhyrja në jetën e saj familjare

nuk ishte i mbështetur nga arsye përkatëse dhe të mjaftueshme, në kundërshtim

me nenin 8 (e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare) të Konventës.

Gjykata vuri në dukje në mënyrë të veçantë që, në çdo rast, anulimi i një

procedure birësimi nuk duhet të jetë parashikuar si masë ndaj fëmijës së adoptuar

dhe theksoi se në dispozitat dhe vendimeve për çështjet e birësimit ligjore,

interesat e fëmijës duhej të mbetet i lartë. Gjykata gjithashtu se ka konstatuar një

shkelje të nenit 1 të protokollit nr.1 (mbrojtja e pronës) të Konventës, për shkak të

ndërhyrjes joproporcionale me pronën e aplikantit të drejtën mbi tokën e

kontestuar.


90

KAPITULLI I TRETË

LEGJISLACIONI SHQIPTAR DHE PROBLEME TË PRAKTIKËS

GJYQËSORE LIDHUR ME MARRËDHËNIET PERSONALE E

PASURORE PRIND-FËMIJË

3.1. Parimet kryesore të marrëdhënieve personale prind-fëmijë në

legjislacionin shqiptar

Marrëdhënien juridike që krijohet ndërmjet prindërve e fëmijës/ve e drejta

e përkufizon si përgjegjësi prindërore. Në bazë të nenit 215 të kodit të familjes

“Përgjegjësia prindërore përfshin tërësinë e të drejtave dhe detyrave që kanë për

qëllim të sigurojnë mirëqenien emocionale, sociale dhe material të fëmijës, duke u

kujdesur për të, duke mbajtur raporte vjetake me të, duke i siguruar atij mirërritje,

edukimin, arsimimin, përfaqësimin ligjor dhe administrimin e pasurive të tij.’’104

Momenti i lindjes së kësaj marrëdhënie juridike (përgjegjësisë prindërore) që

krijohet mes fëmijëve dhe prindërve është vërtetimi i faktit juridik të riprodhimit

apo të birësimit të fëmijës.

Dispozita e sipërcituar (215 KF) njeh të drejta e detyrime të barabarta pavarësisht

nga burimi i lindjes së kësaj marrëdhënie.105

Prindërimi si çdo marrëdhënie tjetër

juridike krijon të drejta e detyrime për palët. Edhe pse parimi kryesor i së drejtës

në çdo marrëdhënie që krijohet ndërmjet subjekteve të së drejtës është parimi i

barazisë së palëve, në këtë marrëdhënie (prindërimi) vëmë re se prevelon interesi

me i lartë i njërës palë, ai i fëmijëve. Ky parim në fakt përshkruan të gjitha

dispozitat e KF dhe përputhet tërësisht me frymën e tij. Kjo do të thotë që të gjitha

marrëdhëniet e këtij lloji do të kushtëzohen prej këtij parimi, sepse ai është më

lartë e më parësor.106

Në bazë të KF detyrën për të respektuar këtë parim e kanë

prindërit, organet kompetente dhe gjykata.107

104 Siç mund te shohim koncepti i marrëdhënies të prindërimit ka evoluar në kohë duke kaluar pushteti absolut i pater familias (e drejta romake – pater potestas) tek parimi i interesit më të lartë ai të fëmijës” 105 Nga zbërthimi i KF marrëdhënia e prindërimit lind që nga moment i vërtetimit të faktit të qenit prind pavarësisht burimit të kësaj marrëdhënie (prind biologjik apo birësues, lindur nga martesa apo jashtë saj) - njohje vullnetare apo vendim gjyqësor. 106 Mandro Arta, “E drejta Familjare”, Tiranë. 2009, fq.59


91

Ndonëse neni 2 i KF parashikon një parim të përgjithshëm në lidhje me të drejtat

e fëmijëve, çka do të thotë se i shtrin efektet e tij në të gjitha aspektet që lidhen

me vendime ose veprime për rregullimin e marrëdhënieve personale (vetjake) e

pronësore me të miturit dhe për të miturit, kodi, në pjesë të ndryshme të tij, si për

të tërhequr vëmendjen e autoriteteve (prindërve, institucioneve të edukimit etj)

kryesisht gjyqësorit i cili me vendimet e tij me palë të miturin disponon mbi të

tashmen e të ardhmen personale dhe pasurore të tij, nënvizon edhe njëherë në

mënyrë të veçantë parimin e interesit më të lartë të fëmijës.108

Në zbërthim të dispozitës që rregullon përgjegjësinë prindërore,109

mund të

klasifikojnë tërësinë e të drejtave dhe detyrimeve në:

1. Të drejta e detyrime me karakter personal jo pasurore;

2. Të drejta e detyrime me karakter pasuror që ushtrohen lidhur me pasurinë

e fëmijës.

Në vazhdim po trajtojmë të drejtat e detyrimit e sipërcituara:

Të drejtat e detyrimet me karakter personal jopasuror në marrëdhënien e

prindërimit:

E drejta e caktimit të emrit të fëmijës – kjo e drejtë i përket ekskluzivisht

prindërve të cilët e vendosin atë me marrëveshje ndërmjet tyre. Në rastet kur

prindërit janë të panjohur dhe fëmija deklarohet i braktisur emri i fëmijës

vendoset nga autoriteti më i lartë lokal i vendit ku është gjetur fëmija (kryetari i

bashkisë ose komunës.)

Caktimi i mbiemrit të fëmijës – fëmija merr automatikisht mbiemrin e përbashkët

të prindërve. Kur prindërit mbajnë dy mbiemra të ndryshëm rregulli është që

fëmijët e lindur nga i njëjti atë dhe e njëjta nënë mbajnë të gjithë një mbiemër i

cili caktohet me marrëveshje ndërmjet bashkëshortëve, në rast se kjo marrëveshje

nuk arrihet fëmijët mbajnë mbiemrin e atit (në mendimin tim është i vetmi

parashikim i këtij kodi i cili vë në pozitë më favorizuese pozitën e atit dhe “shkel”

parimin e barazisë ndërmjet burrit dhe gruas, parim ky bazë i këtij kodi).

107 Shih nenin 2 të KF. 108 Mandro Arta, “E drejta Familjare”, Tiranë. 2009, fq.52 109 Shih nenin 2 të KC.


92

Detyrimin për t’u kujdesur për fëmijët e mitur deri sa ato të arrijnë moshën

madhore, të lidhin martesë, apo të arrijnë moshën 25 vjeç110

nëse vazhdojnë

studimet e larta. Prindërit që nuk jetojnë bashkë, duhet të merren vesh se me cilin

prej tyre do të jetojë fëmija. Kur kjo marrëveshje nuk arrihet, nëpërmjet kërkesës

së njërit prej tyre, është gjykata ajo që vendos prindim me të cilin do të jetoj i

mituri. Nëse fëmija ka mbushur moshën 10 vjeç gjatë gjykimit të çështjes gjykata

dëgjon dhe mendimin e fëmijës. Në këtë rast, gjykata vendos dhe për mënyrën e

ushtrimit të përgjegjësisë prindërore për prindin i cili nuk do të jetoj me fëmijën.

Vendimi i gjykatës mund të ndryshohet nëse vërtetohet se rrethanat në të cilat

është marrë ky vendim kanë ndryshuar

Mirërritja dhe edukimi i fëmijës. Është mëse e qartë që në çdo kohë, në çdo sistem

një nga funksionet e familjes është rritja dhe edukimi i fëmijëve në mënyrën më të

mirë të mundshme. Përveçse një detyrim ligjor rritja dhe edukimi i fëmijëve, është

thirrje e brendshme që vjen pikërisht nga instituti i prindërimit, një “institut” i cili

krijon lidhje e nyje të pazgjidhshme midis prindit dhe fëmijëve të tyre. Prindërit

kanë detyrimin të krijon një mjedis familjar për fëmijët që nga lindja deri në

momentin që bëhen madhor (sigurisht që ky moment përfundimi të përgjegjësisë

prindërore është një afat ligjor i vënë nga ligjvënësi për të çliruar palët nga

presioni i ligjit, por ne e dimë fare mirë, si rregull natyror, që marrëdhëniet

familjare e sidomos ato midis prindërve dhe fëmijëve mbeten të përjetshme e të

pazgjidhshme, përherë në mbështetje e në ndihmës të njëri-tjetrit.)

Koncepti mjedisi familjar duhet të parë në dy aspekte:

a) në aspektin objektiv – krijimi i kushteve dhe të mirave materiale që garantojnë

të drejtat e fëmijës për të patur një jetë normale, këtu përfshihet sigurimi i

banesës, veshmbathjeve, ushqimit, etj.

dhe në

b) në aspektin subjektiv – krijimi i një mjedis familjarë të qetë e të ngrohtë, që

karakterizohet nga dashuria, përkujdesja dhe shmangia e skenave të dhunës në

familje. Një mjedis i cili i siguron të miturit një fëmijëri të qetë dhe pa probleme.

110 Shih n. 197 të KF “Detyrimi për ushqim ndërmjet prindërve dhe fëmijëve”.


93

Edukimi dhe arsimimi i fëmijës është një tjetër detyrim i prindërve kundrejt

fëmijëve. Sigurisht ka qenë dhe mbetet ende postulat shprehja se “një njeri i

arsimuar është një njeri i edukuar”, megjithëse jo e vlefshme në të gjitha rastet,

arsimimi është një vlerë e shtuar për çdo njëri në veçanti e për të gjithë shoqërinë

në përgjithësi. Pavarësisht se prindërit janë të prirur të bëjnë më të mirën për

fëmijët e tyre niveli i tyre kulturor, arsimor dhe ekonomik jo gjithmonë i

favorizon ato që të bëjnë zgjedhjen e duhur për fëmijët. Ndaj mendoj që

parashikimi ligjor për arsimin e detyrueshëm111

për të miturit është detyrë e çdo

ligjvënësi.

Përfaqësimi natyror dhe ligjor i fëmijëve të mitur në mbrojtje të interesave të

tyre. Prindërit përfaqësojnë fëmijën e tyre të mitur që nuk ka mbushur moshën

katërmbëdhjetë vjeç në të gjitha veprimet juridike, me përjashtim të atyre që,

sipas ligjit, i mituri mund t’i kryejë vetë.

I mituri, që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç, i kryen vetë veprimet

juridike, por kurdoherë me pëlqimin paraprak të prindërve, me përjashtim të atyre

që, sipas ligjit, mund t’i kryejë vetë. Nga interpretimi i dispozitave shohim qartë

që prindërit janë përfaqësues natyror e ligjor të fëmijëve, në mbrojtje të të drejtave

personale dhe pasurore të tyre, pa patur nevojë për një akt të veçantë përfaqësimi.

Kjo e drejtë përfaqësimi e prindërve është e plotë deri sa fëmija është nën moshën

14 vjeç (lidhet me mospasjen e zotësisë për të vepruar të çdo personin nën

moshën 14 vjeç) dhe vjen duke u kufizuar kur i mituri është 14-18 vjeç (ky

kufizim vjen në proporcion me fitimin e zotësisë për të vepruar nga i mituri),

periudhë kjo kur i mituri lejohet të kryej disa veprime juridike personalisht pa

patur nevojën që të përfaqësohet nga prindi apo përfaqësues të tjerë ligjor.

Gjithashtu përveç të drejtave të parashtruara më lartë mbeteten të padiskutueshme

dhe të drejta të tjera të cilat ndonëse të papërcaktuara në mënyrë taksative nga

ligjvënësi shkojnë në frymën e ligjit dhe burojnë nga marrëdhënia natyrore dhe e

veçantë që krijohet midis këtyre anëtarëve të familjes, siç janë e detyrimi për të

mbrojtur e kujdesur për jetën dhe shëndetin e fëmijëve, detyrimi për të siguruar

një fëmijëri të qetë dhe të sigurtë, larg dhunës dhe ambienteve ku ushtrohet

presion ndaj të miturve.

111 Shih nenin 22 të Ligjit Nr. 69/2012 “Për sistemin arsimor parauniversitar në Republikën e Shqipërisë”.


94

Marrëdhëniet personale prind-fëmijë për fëmijët e lindur jashtë

martese

Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të njëjtat të drejta dhe detyra si fëmijët e

lindur nga martesa.112

Përgjegjësia prindërore ndaj fëmijës së lindur jashtë

martese ushtrohet nga prindi që e ka njohur fëmijën si të tij. Në qoftë se ai është

njohur nga të dy prindërit, përgjegjësinë prindërore e kanë të dy prindërit. Me

kërkesë të të atit, të nënës ose të prokurorit, gjykata mund të ndryshojë kushtet e

ushtrimit të përgjegjësisë prindërore dhe të vendosë që ai të ushtrohet nga njëri

prind ose nga të dy bashkërisht. Gjykata në këtë rast vendos se me cilin prind do

të banojë fëmija. Gjykata vendos për të drejtën e vizitës dhe të mbikëqyrjes së

prindit, me të cilin fëmija nuk banon.113

Marrëdhëniet personale ndërmjet prindërve dhe fëmijëve të birësuar

Në rastin e fëmijëve të birësuar, i mituri gëzon të njëjtin status si fëmija

biologjik. Në këtë kuptim ai gëzon të njëjtat të drejta e detyrime kundrejt

prindërve birësues dhe anëtarëve të tjerë të familjes.114

Marrëdhëniet personale prind fëmijë në situatat e zgjidhjes së

martesës

Përveç pasoj kryesore atë të shuarjes së raportit ndërmjet bashkëshortëve

zgjidhja e martesës, sjell pasoja juridike dhe në drejtim të ushtrimit të

përgjegjësisë prindërore. Sqarojmë se marrëdhënia prindërore nuk lind

detyrimisht si rezultat i martesës, por si vërtetim i faktit juridik të lindjes apo

birësimit, ndaj zgjidhja e saj nuk sjell asnjë pasojë në drejtim të përmbajtjes së

marrëdhënieve prindërore (të drejtave e detyrimeve të fëmijëve) por për shkak të

natyrës që ajo ka sjell në drejtim të mënyrës së ushtrimit të këtyre të drejtave e

përmbushjes së detyrimeve përkatëse115

. Sikurse mund të merret me mënd, për

fëmijën e lindur brenda martese, përgjegjësia prindërore ushtrohet së bashku e

njëkohësisht nga të dy bashkëshortët (prindërit e fëmijës.) Ky ushtrim i

112 Shih nenin 4 të KF. 113 Shih nenin 227 të KF. 114 Shih nenin 259 të KF. 115 Shih nenin 154 të KF “Zgjidhja e martesës nuk prek të drejtat dhe detyrimet që kanë prindërit ndaj fëmijëve të tyre, me përjashtim të rasteve të parashikuara në këtë Kod”.


95

përbashkët i të drejtave dhe detyrimeve ndaj fëmijës, bazohet së pari në jetesën e

përbashkët të prindërve me fëmijën gjatë martesës, ndaj si rrjedhojë zgjidhja e

martesës do të ndikoj dhe në ushtrimin e përbashkët të përgjegjësisë prindërore,

pasi kuptohet që fëmija nuk mund të jetoj njëkohësisht me të dy prindërit. Në

bazë të përcaktimit të prindit me të cilin do të banojë fëmija do të përcaktohet dhe

mënyra se si do të ushtrohen të drejtat dhe detyrimet nga prindi që nuk

bashkëjeton me fëmijën. Në këtë situatë gjykata është organi kompetent (në rast të

mungesës së një marrëveshje ndërmjet palëve-prindërve) i cili do të caktoj:

- Prindin të cilit do t’i besohet rritja dhe edukimi i fëmijës pas zgjidhjes së

martesës;

- Përcaktimin e mënyrës së ushtrimit të të drejtave dhe detyrimeve ndaj

fëmijës;

- Kontributin material për mirërritjen dhe edukimin e fëmijës;

- Te drejtat dhe detyrimet lidhur me administrimin dhe përdorimin e

pasurisë së fëmijës

- Çdo parashikim tjetër në Kodin e Familjes në lidhje me përmbushjen e

përgjegjësisë prindërore.

Marrëdhëniet personale me të afërmit

Prindërit nuk mund të ndalojnë fëmijën të ketë marrëdhënie vetjake me gjyshërit e

tij, me përjashtim të rasteve kur ekzistojnë shkaqe të rënda. Në rast

mosmarrëveshjeje midis palëve, gjykata mund të vendosë për mënyrën e

rregullimit të këtyre marrëdhënieve.

3.2. Aspektet pasurore të marrëdhënies prind-fëmijë sipas legjislacionit

shqiptar

Fëmijës në cilësinë e subjektit të së drejtës, i cili gëzon zotësi juridike që në

momentin e konceptimit116

mund t’i përkasin sende apo të drejta reale të tjera mbi

to, të fituara sipas mënyrave të parashikuara në kodin civil për fitimin e pronësisë

dhe të drejtave reale të tjera117

.

116 Shih nenin 2 Kodi Civil “Zotësia juridike fillon me lindjen e personit gjallë dhe mbaron me vdekjen e tij. Fëmija kur lind gjallë gëzon zotë juridike që nga koha e zënies”


96

Mënyrat e fitimit të pasurisë së fëmijës që ndeshen me shpesh në praktikë

janë:

Trashëgimia

I mituri mund të jetë subjekt i fitimit të trashëgimisë testamentare dhe ligjore.

Ai në cilësinë e trashëgimtarit mund të fitojë të gjithë pasurinë e trashëgimlënësit

ose një pjesë të saj, apo vetëm një send të caktuar ose një të drejtë tjetër

pasurore.118

Fëmija gëzon zotësi për të trashëguar që në momentin e konceptimit

nëse ka lindur gjallë apo kur ka lindur brenda 300 ditëve nga vdekja e

trashëgimlënësit, duke prezumuar që ka qenë zënë në momentin e çeljes së

trashëgimisë119

. Në cilësinë e trashëgimlënësit mund të jenë prindërit ose persona

të tretë në lidhje gjinore ose jo me fëmijën. Në konceptin e pasurisë së trashëguar

përveç aktivit bën pjesë dhe pasivi që shoqëron trashëgimin e fituar.120

Pasuria e fituar me leg

Në bazë të nenit 384 të K.C- “Trashëgimlënësi mund të ngarkoj

trashëgimtarin dhe trashëgimtarët e caktuar në testament nga rradha e parë, e dytë

dhe e tretë që t’u japin një ose më shumë trashëgimtareve ligjor një përfitim

pasuror nga trashigimia, pa i bërë këta trashigimtarë.” Kur trashigimlënësi, që nuk

ka trashigimtar të rradhëve të mësiperme, ka caktuar në testament si trashigimtar

persona të tjerë, mund ti ngarkoj këta me leg në dobi të çdo personi tjetër.

Dispozitat e zotësisë për të trashëguar vlejnë edhe për personin që i është lënë

legu. Nga sa më sipër vëmë re që personi që trashëgon pasuri me anë të legu, në

këtë rast fëmija, e fiton këtë pasuri nëpërmjet testamentit me kushtin që në kohën

e çeljes së trashigimisë të jetë gjallë ose të jetë zënë 300 ditë para vdekjes së

trashigimlënësit dhe të ketë lindur gjallë. Përveç pasurisë konkrete të trashëguar

me anë të legut, legatari ka të drejtë të kërkoj frutet ose kamatat që rrjedhin nga

117 Shih nenin 163 e në vijim të K.C 118 Shih nenin 332 të K.C 119 Shih nenin 320 të K.C 120 Vendim Unifikuesi GJ L ,Nr 23,dt 01.04.2002


97

legu që nga dita që i është caktuar dorëzimi i legut121

. Sigurisht në rastin e

fëmijës kjo kërkesë bëhet e aplikueshme nëse përfitimet (frutat) e ardhuara nga

pasuria janë shfrytëzuar nga persona të tretë e jo nga prindërit e tyre.

Pasuri të fituara nga kontrata e dhurimit

Një nga mënyrat tipike të fitimit të pronësisë nga i mituri është kontrata e

dhurimit, me anë të së cilës dhuruesi (prindërit apo persona të tjerë) i kalojnë

fëmijës në pronësi pa kundërshpërblim një send ose një të drejtë tjetër reale. Në

cilësinë e dhuruesit mund të jenë prindërit, një i afërm ose një person tjetër i tretë

(ligji nuk prashikon asnjë kufizim për rrethin e dhurueseve.)

Kontrata në dobi të personave të tretë 122

Kjo kontratë e parashikuar në nenin 694 të K.C rregullon një veprim juridik

ndërmjet dy palëve që lidhin një kontratë prej së cilës rrjedhin të drejta për një

person të tretë, i cili nuk merr pjesë në këtë marrrëveshje. Në cilësinë e personit të

tretë mund të jetë fëmija i mitur. Në praktikë mund të ndeshim rastet e kontratës

së depozitës bankare që mund të lidhin prindërit në favor të fëmijës dhe fëmijëve

të tyre, kontratës së sigurimit vullnetar të jetës në favor të fëmijës apo në rastin e

një kontrate dhurimi me kusht ose barrë, kur përmbushja e këtyre elementeve

konsiston në përmbushjen e detyrimit në favor të fëmijës.

Të ardhurat e fituara nëpërmjet punës

Bazuar në K.C i mituri ka të drejtë të fitoj të ardhura nëpërmjet punës së tij, në

përputhje me moshën dhe legjislacionin e punës. Gjithashtu në konceptin e punës

së të miturit mund të futen dhe veprimtaria krijuese e tij, artistike, shkencore apo

sportive nga e cila i mituri fiton të ardhura.Të ardhurat e fituara në një nga

mënyrat e parashikuara më sipër bëjnë pjesë në pasurinë e fëmijës.

Në bazë të Kodit të Punë (KP)123

së Republikës së Shqipërisë të miturit nga

mosha 16 deri në 18 vjeç mund të punësohen në punë të lehta, që nuk dëmtojnë

shëndetin dhe formimin e tyre124

. Në nenin 98 të KP përcaktohet dhe mosha

121Shih nenin 385 të K.C 122 Shih nenin 694 të K.C 123 Ligji nr. 8961/12.07.1995, i ndryshuar


98

minimale për të punuar, kështu: “1) Ndalohet marrja në punë e të miturve nën

moshën 16 vjeç. Bëjnë përjashtim rastet kur të miturit nga mosha 14 deri në 16

vjeç punësohen gjatë pushimeve shkollore vetëm në punë të lehta, që nuk

dëmtojnë shëndetin dhe formimin e tyre. 2) Të miturit nga mosha 14 vjeç deri në

moshën 16 vjeç mund të jenë subjekt i këshillimit dhe i formimit profesional, sipas

rregullave të përcaktuara me vendim të Këshillit të Ministrave.”

Të ardhurat e fituara nga puna e të miturit nëse ta pakonsumuara bëjnë

pjesë në pasurinë vetjake të tij dhe mund të administrohen nga i mituri pas

pëlqimit të dhënë nga prindërit.

Nga sa më sipër gjatë ushtrimit të përgjegjësisë prindërore ndaj të miturit në

marrëdheniet me karakter pasuror prindërit janë përgjegjës për:

a) Përfaqësimin ligjor të fëmijës së mitur;

b) Administrimin e pasurisë së fëmijës së mitur;

c) Përdorimi i pasurisë së fëmijës së miturit 125

Me pasuri të të miturit do të kuptojmë tërësinë e të drejtave dhe detyrimeve

pasurore të tij, të cilat i gëzon si titullar apo si subjekt i së drejtës civile. Në këtë

kuptim si pasuri të fëmijës do të përfshihen të gjitha sendet apo të drejtat të tjera

të fituara, sipas mënyrës të përcaktuar me ligj, të cilat mund të jenë origjinale ose

të prejardhura, mortis causa ose intervivos.

Kuptimi i përfaqësimit ligjor. Përfaqësimi ligjor i fëmijës së mitur

Neni 232 i K.F126

paraqet instrumentin ligjor nëpërmjet të cilit realizohen në

praktikë detyrimet prindërore ndaj të miturve nëpërmjet, përfaqësimit ligjor të

tyre. Për shkak se ky detyrim buron nga dispozitat ligjore, dhe konkretisht nga

dispozitat e parashikuara në K.F, prindërit konsiderohen, përfaqësues ligjor të

fëmijës. Siç e dim dhe nga e drejta civile për të qënë subjekt i së drejtës personat

124 Shih nenin 99, të KP 125 Sqarim: Pavarsisht se në n.1 të KDF parashikon se “Me fëmijë kuptohet çdo qënie njerëzore nën moshën 18 vjeç, me perjashtim kur mosha madhore arrihet më përpara’’ autori ka preferuar të përdori fjalën ‘’I mituri’’ për të identifikuar me lehtësisht në praktik kufirin e përgjegjësisë prindërore ndaj fëmijve – pasi raporti prind-femijë mbetet i përjetshëm edhe kur fëmija ka kaluar fazën e miturisë 126 Shih nenin 232 të K.F


99

duhet të gëzojnë zotësi juridike. Zotësia juridike është mundësia në potencë e

personit për të qënë mbartës i të drejtave dhe detyrimeve brënda kufijve të

vendosura nga ligji. Në këto kushte edhe i mituri gëzon që në lindje aftësinë për të

qënë në potencë titullar i të drejtave dhe detyrimeve civile.Vënia në jetë dhe

ushtrimi i këtyre të drejtave si dhe marrja përsipër e përmbushjes së detyrimit

nëpërmjet kryerjes së veprimeve juridike, kryhet vetëm kur subjekti i

marrëdhënies juridike civile të ketë fituar zotësinë e plotë për të vepruar.

Kodi Civil e ndan në tre faza arritjen e zotësisë të plotë për të vepruar:

a) Pazotësia për të vepruar127

- I mituri që nuk ka mbushur moshën 14 vjeç është i

pazoti për të veprua. Ai mund të kryej veprime juridike që përputhen me moshën

e tij dhe që përmbushen aty për aty. Veprimet e tjera i kryen në emër të tij

përfaqësuesi i tij ligjor (që mund të jetë prindi ose një përfaqësues tjetër i caktuar

me vendim gjykate)

b) Zotësi e kufizuar për të vepruar128

- I mituri që ka mbushur moshën 14 vjeç

mund të kryej veprime juridike vetëm me pëlqimin e mëparshëm të përfaqësuesit

të vet ligjor. Disa veprime juridike pavarsisht se mund të marrin pëlqimin e

prindërve mund të kryhen nga i mituri vetem pas arritjes së moshës madhore, si

psh: kontrata martesore, testament, njohja dhe kundërshtimi i atësisë, etj.

c) Zotësi e plotë për të vepruar129

personi kur mbush moshën 18 vjeç, fiton

zotësinë që me veprimet e tij të fitojë të drejta e të marri përsipër detyrime civile.

Dispozita parashikon dhe fillimin e zotësisë së plotë për të vepruar të gruas që

martohet përpara kësaj moshe. Në këtë rast këtu mund të vihet shenja e barabartë

dhe për burrin që lidh martesë përpara moshës 18 vjeç (instituti i

emancipimit130

).131

Pavarësisht arritjes së moshës 18 vjeç të kërkuar nga ligji,

kodi civil parashikon edhe një kusht tjetër të fitimit të plotë të zotesisë për të

vepruar, atë të qënit i aftë mendërisht për të kuptuar qëllimin dhe rëndësinë e

veprimeve juridike që personi do të kryej. Nga sa është parashtruar më sipër

kuptohet që mungesa e zotësisë për të vepruar nuk i lejon të miturin të marrë pjesë

127 Shih nenin 8 të K.C 128 Shih nenin 7 të K.C 129 Shih nenin 6 të K.C 130 Mandro Arta, “E drejta Familjare”, Tiranë. 2009, fq.85 131 Shih nenin 7 të K.F


100

i vetëm në kryerjen e veprimeve juridike të caktuara. Për kryerjen e tyre për efekt

vlefshmërie është e nevojshme dhe pëlqimi paraprak i prindërve ose përfaqësimi i

vullnetit të tyre nga persona që kanë zotësi të plotë për të vepruar.

Nga njohuritë që kemi nga instituti i përfaqësimit, përfaqësuesi kryen veprime

juridike në emër e për llogari të fëmijës. Kjo do të thotë se megjithëse

përfaqësuesi ligjor i të miturit shpreh dhe vullnetin personal në kryerjen e

veprimeve juridike (kujtojmë që nuk jemi në rastin e perfaqësimit me prokurë) të

drejtat dhe detyrimet që lindin prej tij vijnë drejtpërdrejtë për të miturin pa qenë

nevoja të kryhen veprime të tjera. Pra marrëdhënia juridike që lind, krijohet direkt

ndërmjet fëmijës dhe të tretit (veprimet juridike kryhet në emër e për llogari të

fëmijës dhe përfaqesuesi ligjor nuk është fare palë në këtë marrëdhënie.) Si

rregull përfaqësimi ligjor i të miturit kryhet nga prindërit e tij e në mungesë të tyre

nga një përfaqesues i caktuar me vendim gjykate132

.

Në të gjitha rastet aplikohen parimet e përgjithshme të institutit të përfaqësimit të

parashikuara në kodin civil133

të tilla si :

-Nëse kalohen tagret e përfaqësimit ligjor përgjegjësinë ndaj të tretëve do ta mbaj

përfaqesuesi ligjor134

-Përfaqësuesi nuk mund të kryej veprime juridike në këtë cilësi me veten135

e tij

apo të përfaqësojë të dy fëmijët në kryerjen e një veprimi juridik ndërmjet tyre.

-Ndalimi i institutit të përfaqësimit për veprime të karakterit ngushtësisht

personal.136

Megjithëse këto veprime nuk mund të kryhen as nga i mituri pasi i

mungon zotësia e nevojshme për t’i kryer, ato nuk mund të kryhen as përfaqësuesi

ligjor i tyre.

Kuptimi dhe administrimi i pasurisë së të miturit

132 Shi nenin 232 të Kodit të Familjes 133 Titulli 3, Kreu 1 i K.C 134 Shih nenin 78 të K.C 135 Shih nenin 67 të K.C 136 Shih nenin 64 të K.C


101

Sikurse përmëndëm dhe më parë me pasurinë e të miturit do të kuptojmë të

gjitha ato sende apo të drejta reale mbi sendet e fituara në një nga mënyrat e

parashikuara për fitimin e pasurisë të në kodin civil. Megjithëse titullar të së

drejtës së pronësisë apo të drejtave të tjera reale, në mungesë të zotësisë për të

vepruar të të miturit, ushtrimi i këtyre të drejtave do të realizohet nga prindërit që

gëzojnë përgjegjësi prindërore.

Administrimi i pasurisë së të miturit është një prej aspekteve më të

rëndësishme të ushtrimit të përgjegjësisë prindërore duke pasur një funksion të

rëndësishëm që shprehet në realizimin e interesave të fëmijës dhe në përfshirjen

në qarkullimin civil të sendeve që përbëjnë pasuri të miturit, në kushtet kur ky i

fundit nuk ka zotësi të plotë për të vepruar.137

Mungesa e këtij kushti ligjor mund

të passjell që veprimi juridik i kryer nga i mituri, të jetë i pavlefshëm. Ndaj në

këtë aspekt është i rëndësishëm një mbrojtje ligjore, që realizohet gjatë ushtrimit

të përgjegjësisë prindërore nëpërmjet mundësisë së administrimit të pasurisë së të

miturit.

Në të drejtën civile një prej klasifikimeve që i bëhen veprimit juridik është

dhe kategorizimi në veprime juridike administrimi dhe disponimi. Te veprimet

juridike të administrimit ruhet substanca efektive e pasurisë duke u kufizuar në

nxjerrjen e frutave, ndërkohë që në veprimet e disponimit implikohet një

ndryshim që konsiston në esencën ekonomike ose juridike të elementëve të

ndryshëm të pasurisë.138

Duke interpretuar këtë klasifikim në raport me nenet

231-236 të Kreut III, që parashikon normimin e përgjegjësisë prindërore për

pasurinë e të miturit, mund të evidentojmë se administrimi i pasurisë realizohet jo

vetëm në kutimin tradicional të administrimit ( përkufizuar më sipër), por në disa

raste në konceptin e administrimit, si pjesë përbërëse e këtij të fundit përfshihet

edhe disponimi.

Kriter parësor dhe përcaktues për përfshirjen e veprimeve juridike të

disponimit brenda administrimit në kuptimin “lato sensu” është dobishmëria e

tyre në raport me tërësinë e pasurisë së të miturit.139

Pra, për të konkluduar nëse

137 Cendon Paolo, Commentario al codice civile. Artt. 315-455 : “Potesta. Tutela dei minori.” fq. 58 138 Nuni Ardian, “Leksione të së drejtës civile”, Tiranë 2004, fq 145 139 Omari Sonila “Leksione të së drejtës familjare”, Tiranë 2006, fq.296


102

një veprim disponimi është në fakt një veprim administrimi duhet parë nëse ky

veprim i përgjigjet qëllimit të mirëadministrimit të pasurisë së të miturit.

Administrimi i pasurisë së të miturit është një e drejtë subjektive dhe njëkohësisht

detyrim për prindërit që ushtrojnë përgjegjësi prindërore, qëllimi i të cilit është

mbrojtja e interesave të të miturit dhe njëkohësisht parandalimi i rrezikut të

paralizimit të qarkullimit civil të sendeve që i përkasin personave që sipas të

drejtës civile nuk kanë zotësi për të vepruar, siç janë të miturit. Në praktikë

administrimi i pasurisë së të miturit realizohet nga prindërit nëpërmjet kryerjes së

veprimeve juridike në drejtim të pasurisë së të miturit, në emër dhe për llogari të

fëmijës.

Llojet e administrimit të pasurisë. Mënyrat e administrimit ligjor.

Përgjegjësia juridike e prindërve për administrimin e pasurisë së

fëmijës

Duke hedhur një vështrim në doktrinën juridike140

si dhe duke përdorur me

analogji konceptin e administrimit në disa institute të rëndësishme si psh:

administrimi i pasurisë së bashkëshortëve, administrimi i bashkëpronësisë apo i

pasurisë trashëgimore mund ti klasifikojmë veprimet e administrimit në veprime

të administrimit të zakonshëm dhe veprime që kalojnë kufinjtë e administrimit të

zakonshëm (administrim i jashtëzakonshëm.) Edhe në KF në kreun e

përgjegjësisë prindërore për pasurinë e të miturit nuk parashikohet shprehimisht

një klasifikim i tillë, por duke analizuar terminologjinë e përdorur në nenin 234 të

këtij kreu ku thuhet : “...si dhe përgjithësisht veprimet, që kapërcejnë kufinjtë e

administrimit të thjeshtë të çdo pasurie të të miturit...” mund të arrijmë në

përfundimin e klasifikimit të sipërpërmendur.

Përsa i përket kritereve ligjore që duhen marrë në konsideratë për këtë

klasifikim, KF nuk shprehet në mënyrë nominative, por një vlerësim i drejtë për

këtë kategorizim, mendoj që duhet të bëhet në bazë të kritereve përjashtuesë141

,

kritereve rastësore, të lidhura ngushtësisht me rrethanat në të cilat është kryer

140 Nuni Ardian, “Leksione të së drejtës civile”, Tiranë 2004, fq 210 141 Neni 234 i K.F. liston veprimet që tejkalojnë administrimin e zakonshëm. Duke përjashtuar këto veprime, konkludojmë se veprimet e tjera do të konsiderohen Brenda sferës së veprimeve të zakonshme të administrimit.


103

veprimi si dhe kriterit ekonomik142

, që konsiston në efektet ekonomike dhe

intensitetin që krijon veprimi i kryer në pasurinë e të miturit. Për të përcaktuar

nëse një veprim i përket sferës së veprimeve të zakonshme të administrimit apo

veprimeve jo të zakonshme të administrimit duhet analizuar me kujdes jo vetëm

përmbajtja dhe natyrën e veprimit juridik, por duhet parë dhe funksioni dhe efekti

që sjellin në pasurinë e të miturit. Në këtë kontekst do të konsiderohen veprime,

që tejkalojnë administrimin e zakonshëm të pasurisë së të miturit të gjitha dhe

vetëm ato veprime, të cilat parashikohen shprehimisht në ligj. Mendojmë që

karakteristikat e përbashkëta të këtyre veprimeve janë se kryerja e tyre mund të

dëmtojnë, të reduktojnë madhësinë e pasurisë apo të ndryshojnë cilësinë,

strukturën apo madhësinë e pasurisë. Ndërsa ato veprime që ruajnë, përmirësojnë

apo rrisin cilësinë dhe madhësinë e pasurisë së të miturit, apo zvogëlojnë humbjet

e saj do të konsiderohen veprime të zakonshme administrimi.

Duke interpretuar dhe përmbledhur karakteristikat përkatëse të

sipërpërmendura, që një akt i ndryshëm nga kategoria e specifikuar,

individualizuar dhe inkuadruar nga ligji si veprime të administrimit të

jashtëzakonshëm për tu konsideruar brenda administrimit të zakonshëm duhet:

- Të jetë objektivisht të përshatshëm në funksion të ruajtjes së vlerave dhe

karakteristikave thelbësore të pasurisë së të miturit, pavarësisht qëllimeve

subjektive të atyre që i kryejnë këto veprime.

- Të kenë një vlerë ekonomike jo domosdoshmërisht të lartë në sensin absolut.

- Të mbartin një rrezik të ulët ( modest) për qëndrueshmërinë si dhe me natyrën

dhe karakteristikat e kësaj pasurie. Një veprim që cenon qoftë edhe një prej këtyre

karakteristikave mendojmë se do të quhet tejkalim i veprimeve të administrimit të

zakonshëm.

Rregullimi ligjor i administrimit të pasurisë së të miturit, përbën një zhvillim

pozitiv, që i shërben qëllimit të realizimit të një mbrojtjeje të dyfishtë si në

drejtimin e interesave të fëmijës ashtu edhe atë të qarkullimit civil, i cili në këtë

mënyrë nuk privohet nga sendet që i përkasin subjekteve pa zotësi për të

142Rescigno Pietro, “Le fonti del diritto italiano, Commentario di Codice Civile, a cura di, Giuffre Editore, fq 101


104

vepruar.143

Regjimi juridik i veprimeve të administrimit rregullohet, në parim me

dispozita urdhëruese e për rrjedhojë ndalohet çdo marrëdhënie e prindërve që

mund ti sjellë ndryshime atij . 144

Administrimi i zakonshëm i pasurisë së fëmijës

Administrimi i pasurisë së fëmijës si rregull kryhet nëpërmjet kryerjes së

veprimeve juridike të administrimit të zakonshëm, të cilat janë veprime që kanë

për objekt ruajtjen, mirëmbajtjen dhe shtimin e pasurisë së fëmijës. Këto veprime

mund të kryhen nga secili prind që ushtron përgjegjësin prindërore.145

Veprimet e

administrimit të zakonshëm kanë për qëllim të ruajnë dhe shtojnë pasurinë, në

shkëmbim të një shpenzimi jo shumë të lartë.146

Kështu në kategorinë e

veprimeve të administrimit të zakonshëm mund të futen :

-shpenzime që kryhen për riparimin, mirëmbajtjen e një sendi ku shuma e

shpenzuar për këto veprime është proponcionalisht më e vogël se vlera e sendit;

-sigurimi i pasurisë së fëmijës;

-regjistrimi i pronës së paluajtshme në hipotekë;

-ngritja e padisë për shpërblim dëmi;

-tjetërsimi i sendeve që dëmtohen lehtësisht;

-pranimi i dhurimit,legut;

-pranimi i trashigimisë – mendojmë që ky veprim mund të hyj dhe në kategorinë e

veprimeve të administrimit të jashtëzakonshëm për sa kohë nga pranimi i pasurisë

së trashegimisë trashegimtari është jo vetëm përfitues i aktivit por edhe i pasivit të

pasurisë së fituar në trashigimia.

Nga sa më sipër që të gjendemi përpara administrimit të zakonshem duhet të

plotësohen një nga këto kritere:

a) kryerja e shpenzimeve minimale në raport me vlerën e sendit;

b) ekzistenca e nje rreziku për humbjen dhe prishjen e sendit;

143 Bonilini Giovanni, “Manual i së drejtës familjare”, Tiranë 2005, fq 302 144 Shih nenet 67-108 të K.F 145 Shih nenin 122 të K.F 146 Omari Sonila, “E drejta Familjare”, Tiranë 2010, fq 414


105

c) veprimi të kryhet në dobi të pasurisë së fëmijës;

d) veprimi të jetë i domodoshem për ruajtjen e pasurisë së fëmijës.

Në rastet kur veprimi juridik në lidhje me administrimin e pasurisë kryhet

nga i mituri që nuk ka mbushur moshën 14 vjeç apo nga i rrituri i cili nuk është në

cilësinë e përfaqësuesit ligjor të të miturit veprimi juridik i kryer prej tyre

konstatohet i plavlefshëm me kërkesën e subjektit të legjitimur të interesuar.147

Ndërsa veprimi i administrimit të zakonshem të kryer nga i mituri që ka mbushur

moshën 14 vjeç pa marrë miratimin e përfaqësuesit ligjor sanksionohet me

pavlefshmeri relative të veprimit të kryer.148

Megjithatë disa veprime të

administrimit të thjeshtë mund të kryhen nga vetë i mituri pa u përfaqësuar në

kryerjen e tyre nga përfaqësuesi ligjor të tilla si149

:

a. veprime që i përshtaten moshës së tij e që përmbushen aty për aty si psh;blerja

e sendeve të konsumit, lodrave, etj.

b. veprime juridike që i sjellin dobi pa kundërshperblim.

Administrimi i jashtëzakonshëm i pasurisë së fëmijës

Në bazë të nenit 234 te KF:

“Tjetërsimi i pasurisë së paluajtshme të çdo fëmije të mitur deri në moshën 18

vjeç, lënia në hipotekë, ngarkimi me një barrë, marrja hua në emër të të miturit,

heqja dorë nga trashëgimia apo legu ose mospranimi i dhurimit, si dhe

përgjithësisht veprimet që kapërcejnë veprimet, kufinjtë e një administrimi të

thjeshtë të çdo pasurie të të miturit, mund të kryhen vetëm kur e kërkon interesi i

tëmiturit dhe me autorizimin e gjykatës së vendbanimit të të miturit.

Veprimi juridik që është kryer pa marrë autorizimin e gjykatës mund të shpallet i

pavlefshëm me kërkesën e prokurorit ose të kujdestarit të të miturit.

147 Konstatimi i pavlefshmërisë në veprime juridike bëhet vetëm nga gjykata përkatëse. Konstatimi kryhet vetëm në rastet e pavlefshmërisë absolute të veprimeve juridike. 148 Veprimi juridik relativisht i pavlefshëm shpallet nga gjykata me kërkesë të subjekteve të legjitimuara. 149 Shih nenin 232 të K.F dhe nenin 8 të K.C


106

Në qoftë se gjykata jep pëlqimin më vonë, veprimi juridik nuk shpallet i

pavlefshëm.”

Duke analizuar dispozitën e sipërpërmendur konstatojmë se një veprim

administrimi që tejkalon kufinjtë e një administrimi të zakonshëm duhet

detyrimisht të jetë në interes të fëmijës dhe të jetë dhënë autorizimi i gjykatës.

Duket se legjislatori e ka vështirësuar kryerjen e një veprimi që tejkalon

administrimin e zakonshëm të pasurisë së të miturit me qëllim që ky veprim ti

nënshtrohet kontrollit gjyqësor për të garantuar dhe për të mbrojtur interesat

ekonomike dhe më gjerë të drejtave pasurore të fëmijës, si një kategori që për

shkak të moshës dhe ligjit nuk është e aftë për të përcaktuar individualisht atë çka

është interesi më i lartë për ta. Nga përmbajtja e dispozitës ligjore të sipërcituar

rezulton se investimi i gjykatës në çështje të kësaj natyre e ngarkon këtë të fundit

me detyrimin për të verifikuar:

Së pari : Miturinë e fëmijëve për të cilët kërkohet lëshimi i autorizimit, fakt ky që

provohet me dokumentet zyrtare të identifikimit të fëmijës si çertifikatë,

pasaportë.

Së dyti : Cilësinë e të miturve si titullarë mbi pasuritë mbi të cilat do të kryhet një

veprim administrimi jo in zakonshëm

Fëmija mund të jetë pronar i vetëm i pasurisë së paluajtshme (psh në rastin kur

atij i ka kaluar pronësia me trashëgimi ligjore apo testamentare, me kontratë

dhurimi apo me forma të tjera ligjore) ose mund të jetë bashkëpronar me persona

të tjerë siç është psh rasti i bashkëpronësisë së tokave bujqësore.

Së treti : Faktin nëse tjetërsimi është ose jo veprim që diktohet nga interesi i

tëmiturve, si element që kushtëzon pranimin ose jo të kërkësës për lëshimin e

autorizimit.

Tjetërsimi është një veprim juridik që tejkalon administrimin e zakonshëm

pasi nëpërmjet këtij veprimi jo vetëm ndryshohen destinacioni ekonomik i sendit

(pasuri e të miturit), por ndryshon dhe titullari i të drejtës së pronësisë së sendit

nga fëmija i mitur drejt një titullari të ri. Tjetërsimi mund të realizhet nëpërmjet


107

kontratës së dhurimit, kontratës së shitjes, shkëmbimit etj. Pra, kur prindërit gjatë

ushtrimit të përgjegjësisë prindërore kryejnë një veprim juridik me anë të të cilit

tjetërsojnë një pasuri të paluajtshme të të miturit duhet të jenë të pajisur me

vendimin e gjykatës që autorizon kryerjen e këtij veprimi. Në praktikë ndodh që

prindërit e fëmijës të tjetërsojnë një pasuri të paluajtshme pa marrë autorizimin e

gjykatës, shpeshherë dhe për shkak të padijenisë së ligjit. Pyetja juridike që

shtrohet në këtë rast është: Në rastet kur prindërit e fëmijës kanë tjetërsuar një

pasuri të paluajtshme të të miturit pa autorizimin e gjykatës a do të konsiderohet

ky veprim në kategorinë e veprimeve absolutisht të pavlefshme? Duke j’u referuar

nenit 234 të kodit të familjes ku thuhet se”...Veprimi juridik që është kryer pa

marrë autorizimin e gjykatës mund të shpallet i pavlefshëm me kërkesën e

prokurorit, të prindit ose të kujdestarit të të miturit. Në qoftëse gjykata jep

pëlqimin më vonë, veprimi juridik nuk shpallet i pavlefshëm”, arrijmë në

përfundimin se një veprim juridik i kryer në këto kushte nuk do të jetë absolutisht

i pavlefshëm por relativisht i pavlefshëm, çka do të thotë se tjetërsimi i kryer pa

autorizimin e gjykatës mund të kthehet i “vlefshëm” edhe pasi është kryer nese

gjykata vlerëson se është kryer në favor të interesit të fëmijës.

Marrëdhëniet pasurore prind fëmijë për fëmijët e lindur jashtë martese.

Siç u shprehëm dhe më lartë në bazë të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë,

fëmijët e lindur jashtë martese kanë të drejta të barabarta me të lindurit nga

martesa.150

Edhe kodi i familjes në mbështetje të këtij parimi kushtëtues njeh dhe

sanksionon barazinë juridike të fëmijëve pavarsishtë nga statusi ligjor i tyre.151

Dallime e vetme që mund të bëhen për shkak të statusit ligjor të fëmijës janë ato

që i përkasin:

- Mjeteve ligjore për përcaktimin e atësisë

- Mënyrën dhe ushtrimin e përgjegjësisë prindërore në varësi të njohjës së

atësisë apo amësisë.

Do të konsiderojmë fëmijë të lindur jashtë martese, fëmijët të cilët nuk kanë

lindur gjatë marrëdhënies martesore të dy prindërve. Si rrjedhoj do të quhen të

tillë fëmijët që:

150 Shih nenin 54/2 të Kushtetutës së RSH 151 Shih nenin 4 i K.F.


108

a) Fëmijët të cilët kanë lindur gjatë bashkjetesës faktike të prindërve

(bashkjetesës)152

b) Fëmijët që kanë lindur 300 ditë nga mbarimi apo pavlefshmëria e

martesës;

c) Fëmija i cili pavarsishtë se ka lindur gjatë martesës, gjykata ka pranuar

padinë e kundërshtimit të atësisë së prezumuar.

Pavarsisht rasteve të mësipërme të gjitha pasojat pasurore ndërmjet prindërve dhe

fëmijëve do të jenë të njëjta me pasojat pasurore që kanë fëmijët brënda martesës.

Neni 164 i Kodit të Familjes parashikon se “Personat bashkëjetues mund të lidhin

marrëveshje përpara noterit, ku përcaktojnë pasojat që rrjedhin nga bashkëjetesa

lidhur me fëmijët dhe pasurinë gjatë bashkëjetesës.”

Pavarsisht se në dukje ky parashim duket lejues duke lënë në vullnetin e

bashkëjetuesve të parashikojnë pasojat e bashkjetesës në një akt të lidhur përpara

noterit, duhet të mbajnë parasysh që parimet dhe parashikimet e bëra në Kodin e

Familjes e në veçanti ato që kanë lidhje me fëmijët janë kryesisht të natyrës

detyruese, ndaj mund të themi që parashikimet që do të bëjnë prindërit në këtë

marrëveshje të mundshme do të jenë vëtëm për ato të drejta e detyrime që nuk

janë taksative në K. F.

Marrëdhëniet personale ndërmjet prindërve dhe fëmijëve të birësuar.

Marrëdhënia që krijohet ndërmjet të birësuarit dhe birësuesit do të jetë ajo e

krijimit të një marrëdhënie të re familjare e juridike ndërmjet tyre dhe të gjithë

anëtarëve të tjerë të familjes.153

Në bazë të parashikimeve të Kodit aktual të

Familjes ndërmjet birësuesit dhe të birësuarit do të krijohen të njëjta të drejta e

detyrime njësoj si në marrëdhënien biologjike prind- fëmijë. Kështu birësimi jo

vetëm krijon marrëdhënie prindërore ndërmjet birësuesit dhe të miturit, por

njëkohësisht krijon të drejta e detyrime edhe ndërmjet të miturit dhe personave në

gjini me birësuesin.154

Nga sa më sipër të gjitha parashikimet e bëra në Titullin III të Kodit të

Familjes që rregullojnë përgjegjësinë prindërore do të zbatohen edhe në rastin e 152 Shih nenin 163 të K. F. 153 Shih nenin 259 të K. F. 154 Omari Sonila, “E drejta Familjare”, Tiranë 2010, fq 461


109

birësimit, këto të drejta do të materializohen sipas rastit në të drejtën e detyrimit

për ushqim, në atë të përfaqësimit ligjor, administrimit të pasurisë, në të drejtën e

trashëgimisë etj.

Marrëdhëniet personale prind fëmijë në situatat e zgjidhjes së martesës

Megjithëse marrëdhënia prindërore dhe të drejtat e detyrimet që lidhen me të

nuk lind si rezultat i martesës, por i faktit juridik të lindjes apo veprimit juridik të

birësimit , zgjidhja e martesës do të sjellë pasoja juridike edhe në drejtim të

marrëdhënies prindërore ndërmjet fëmijës dhe secilit prej ish bashkëshortëve.

Këto pasoja i vëm kryesisht re në mënyrën e përmbushjes dhe ushtrimit të

detyrimeve përkatëse. Kështu zgjidhja e martesës e cila si pasojë kryesore të saj

ka veçimin e bashkëshkortëve nga njëri tjetri, do të ndikojë edhe në ushtrimin e

përbashkët të përgjegjësisë prindërore, pasi fëmija do të “detyrohet” të jetoj vetëm

me njërin prej prindërve. Pavarsisht kësaj në Kodin aktual të Familjes është

parashikuar se zgjidhja e martesës nuk prek të drejtat dhe detyrimet që kanë

prindërit ndaj fëmijëve të tyre.155

Sikurse kemi trajtuar edhe më sipër të drejtat dhe detyrimet pasurore ndërmjet

prindërve dhe fëmijëve janë:

- Kontributi material i prindërve për mirërritjen, edukimin dhe arsimimin e

fëmijës;

- Administrimi i pasurisë së fëmijës;

- Përfaqësimi ligjor i fëmijës së mitur;

- Përdorimi i pasurisë së fëmijës së miturit;

- E drejta e trashëgimisë.

Sipas dispozitave të Kodit të Familjes secili prej prindërve ka detyrimin ligjor

të kontribuojë për mirërritjen, edukimin dhe arsimimin e fëmijëve të tyre. 156

Pavarësisht statusit ligjor që kanë bashkëshortët me njëri tjetrin, ky detyrim nuk

hiqet apo pakësohet për asnjërin prej tyre. Pas zgjidhje së martesës problemi që

evidentohet më së tepërti është mënyra e përmbushjes së këtij detyrimi dhe

përcaktimi i sasisë së nevojshme të kontributit të secilit bashkëshortë. Kështu

edhe pse gjykata në vendimin e zgjidhjes së martesës përcakton edhe prindin i cili

155 Shih nenin 154 të K.F. 156 Shih nenin 215 të K.F.


110

do të jetoj me fëmijën e mitur, kjo nuk e përjashton prindin tjetër nga detyrimi për

dhënien e kontributit material për fëmijën. Masa dhe mënyra e depozitimit të

kontributit për detyrimin ushqimor parashikohet nga gjykata në po të njëjtin

vendim.157

Madje ky detyrim parashikohet për prindin edhe nëse atij i është hequr

përgjegjësia prindërore.158

Nga sa më sipër na rezulton se ky detyrim rrjedh për shkak të marrëdhënie

së prindërimit dhe jepet kryesisht nga gjykata pavarsishtë nëse palët e interesuara

e kanë parashikuar si objekt kërkimi në padi apo jo. Mbrojtja e interesit më të

lartë të fëmijës imponon ndërhyrjen e gjykatës, e cila sipas rastit , do të zgjidhë

konfliktin ndërmjet prindërve nëse këta nuk bien dakord mbi masën e këtij

detyrimi, apo do të kontrollojë marrëveshjen e tyre, duke verifikuar

pajtueshmërinë e saj me interesat e fëmijës, në rastet kur ish bashkëshortët kanë

konkluduar në drejtim të shumës së nevojshme për shpenzimet periodike të

fëmijës.159

Nga interpretimi i kryqëzuar që i bëjmë neneve 197 paragrafi i dytë dhe nenit

235 paragrafi i parë i Kodit të Familjes rezulton se prindërit kanë detyrimin për

ushqim ndaj fëmijëve të tyre, kur këta nuk kanë mjete të mjaftueshme për të

jetuar, kjo rrjedh nga e drejta e përdorimit të pasurisë së fëmijës që kanë prindërit

për interes të të miturit. Por zotërimi i një pasurie nga i mituri nuk e përjashton

apriori prindin për dhënien e kontributit. Përdorimi i pasurisë së fëmijës bëhet

atëhere dhe vetëm nëse plotësohen këto kushte:

- Zotrimi i një pasurie nga i mituri;

- Përdorimi i kësaj pasurie për mirërritjen, edukimin dhe arsimimin e të

miturit apo për plotësimin e nevojave të domosdoshme të familjes;

- Kjo pasuri mund të përdoret vetëm kur prindi apo prindërit nuk zotërojnë

pasuri tjetër të tyren, apo nuk kanë të ardhura të mjaftushme për të

plotësuar nevojat e familjes.

Rastet më të hasura në praktikë kanë të bëjnë me konkretizimin e nevojave të

fëmijës. A do të mjaftohen prindërit të plotësojnë vetëm nevojat bazike të

157 Shih nenin 161 të K.F. 158 Shih nenin 196 paragrafi i dytë i K.F. 159 Omari Sonila, “E drejta Familjare”, Tiranë 2010, fq 260


111

fëmijëve të tyre, apo kontributi i tyre do të përfshij edhe nevoja të tjera që e

tejkalojnë këtë kufi?

Mendoj se përcaktimi konkret i nevojave të fëmijëve të fëmijëve do të bëhet rast

pas rasti, në varësi të rrethanave konkrete në të cilën do të gjendet fëmija i mitur,

të cilat përfshijnë, moshën, gjëndjen shëndetsore, pasionet e tij apo fusha të tjera

që vleresohen me interes për mirërritjen e fëmijës. Ky vlerësim duhet të bëhet nga

gjykata për çdo fëmijë të mitur për të cilën prindi që nuk jeton me to ka detyrimin

për kontributin material. Mundësia ekonomike e secilit prind është një tjetër kusht

i cili duhet të merret parasysh nga gjykata gjatë caktimit të masës së kontributit

familjar. Mundësia ekonomike e secilit bashkëshortë përbëhet nga të ardhurat e

deklaruara nga puna e përhershme e tyre, llogarit bankare apo pasuri të tjera të

fituara me një nga mënyrat e parashikuar në ligj për fitimin e pasurisë.

Përsa më sipër secili prej ish-bashkëshortëve është i detyruar t’i japë tjetrit

të dhëna të sakta për pasurinë dhe të ardhurat e tij, kur ato janë të nevojshme për

të caktuar detyrimin për ushqim. Me kërkesën e secilit prej tyre, në mungesë të

dhënies vullnetare të këtij informacioni apo kur dyshohet se ish bashkëshorti nuk

tregon të gjithë pasurinë e tij, ish bashkëshorti tjetër ka të drejtë t’i drejtohet

punëdhënësit, organeve financiare përkatëse apo çdo organi tjetër ku mund të

merrën këto prova , të cilët janë të detyruar të japin të gjithë informacionin e

nevojshëm për gjendjen pasurore të ish- bashkëshortit tjetër dhe për të gjitha të

ardhurat e tij.160

Bashkëshortët kanë detyrimin solidar të kontribojnë materialisht

për mirërritjen, edukimin dhe arsimimin e fëmijës së tyre.161

Ndaj pavarsisht se

me cilin prej tyre do të jetoj fëmija, kontributi material do të ndahet midis të dy

ish bashkëshortëve në përputhje me pasurinë dhe të ardhurat e tyre. Në rastet e

zgjidhjes së martesës me pëlqim reciprok të bashkëshortëve, bashkëshortët

sëbashku me kërkesën për zgjidhjen e martesës, paraqesin përpara gjykatës dhe

një projektmarrveshje e cila parashikon rregullimin e pasojave juridike që vijnë

nga zgjidhja e martesës. Ndodh në praktikë, që prindi i cili ka marrë përsipër të

jetoj me fëmijën të kërkoj edhe mbulimin e të gjitha shpenzimeve të nevojshme

për mirërritjen e tij. Gjykoj se pavarsisht vullnetit të palëve, gjykata duhet të hetoj

mbi këtë kërkesë me qëllim mbrojtjen e interesit më të lartë të të miturit, i cili

160 Shih nenin 162 të KF 161 Shih nenin 204 të KF


112

mund të cënohet nga ky parashikim. Vetëm në rastin kur gjykata krijon bindjen e

brëndshme se prindi i cili ka marrë përsipër mbulimin e të gjitha nevojave të

fëmijës, është realisht i aftë të mbuloj vetë këto shpenzime atëhere ajo mund të

pranoj projekt marrëveshjen e paraqitur nga palët, në rast të kundërt ajo ja kthen

për rishikim palëve.

Në rastet kur prindërit kanë më shumë se një fëmijë të mitur, dhe secilit

prej tyre u besohet nga gjykata nga një fëmijë apo më shumë, doktrina ka

përkrahur tezën e mos vendosjes së detyrimeve të ndërsjellta mbi fëmijët162

, por

përmbushjen e detyrimit të plotë vetëm tek fëmija përkatës. Mendoj që kjo situatë

duhet të vlerësohet rast pas rasti, pasi sikurse e theksuam dhe më lartë detyrimi

për kontributin material varet tërësisht nga rrethanat dhe nevojat që ka secili

fëmijë. Kështu psh. njëri prej fëmijëve mund të gëzoj pasuri personale, apo të

zotëroj të ardhura nga puna e vet, tjetri mund të jetë më i mitur dhe me probleme

shëndetsore. Gjykoj se përcaktimi i kontributit material ka karakter te theksuar

personal, si në drejtim të fëmijës që përfiton ashtu dhe në drejtim të prindit tjetër,

ndaj mendoj që nuk duhet të ketë apriori ndarje të kësaj përgjegjësie ndërmjet

prindërve, por gjykata duhet të hetoj rast pas rasti duke mbajtur në konsideratë

interesin më të lartë të fëmijës. Përveç një ndarjeje të barabartë të kontributit

material të prindërve kundrejtë fëmijëve, në rastet kur gjykata mendon se nuk

ka përse të vendoset detyrimi i ndërsjelltë për ushqim i prindërve, ajo mund të

vendos masën e kompesimit që do t’i duhet të shlyej ish-bashkëshorti tjetër në

favor të fëmijës tjetër që ndodhet në kushte më të disfavorshme në krahasim

me fëmijën që ai ka në besim.

E drejta për të kërkuar kontributin material për fëmijën lind që nga data e

ngritjes së pasdisë së zgjidhjes së martesës163

e jo nga data kur vendimi ka marrë

formë të prerë. Sikurse e dimë zgjidhja e martesës vjen si shkak i një krize që

kanë ndërmjet tyre gjatë marrëdhënies bashkëshortore, vet bashkëshortët. Ku

shpesh herë veçimi faktik nga njëri tjetri ndodh jo vetëm në momëntin e shpalljes

së vendimit për zgjidhjen e martesës por që në momentin e ngritjes së padisë apo

edhe më herët. Ndaj nevoja e kontributit material mund të lind përpara momentit

të shpalljes së vendimit, ndaj ligja ka parashikuar si moment fillimi atë të ngritjes

162 Begeja Ksanthimi, “E drejta Familjare e RPSH”, Tiranë 1984, fq.296 163 Shih nenin 210 të K.F.


113

së padisë për zgjidhjen e martesës. Nëse gjatë shqyrtimit të çështjes provohet e

kundërta, pra që fëmija/ fëmijët kanë jetuar bashkarisht me të dy prindërit të cilët

kanë përmbushur vullnetarisht detyrimin e kontributit familjar atëherë ky

pashikim bëhet i detyrueshëm në momentin kur vendimi për zgjidhjen e martesës

ka marrë formë të prerë. Vendimi i gjykatës që përcakton detyrimin për ushqim

përbën titull ekzekutiv, ndaj në rastet e mospërmbushjes vullnetare të saj, vendimi

do të ekzekutohet me ndihmën e zyrës së përmbarimit. Sanksion për

mospërmbushjen e këtij detyrimi e gjejmë dhe në Kodin Pënal të RSH.164

Në bazë të neneve 215 dhe 231 të Kodit të Familjes, prindërit kanë

përgjegjësi prindërore (ex-lege) të administrojnë në përputhje me interesin më të

lartë të fëmijës pasurinë e këtij të fundit. Në rastin e zgjidhjes së martesës mbetet

për tu zgjidhur fakti se cili prej prindërve do të kryej këtë administrim. Përcaktimi

se cili prej ish bashkëshortëve do të administroj pasurinë e të miturit do të bëhet

me vendim gjykate, në rast se prindërit nuk e kanë parashikuar atë në projekt

marrëveshjen që i paraqesin gjykatës. Administrimi i pasurisë së të miturit do të

kryhet nga të dy prindërit nëse vendimi i gjykatës i ka caktuar ato bashkarisht si

përgjegjës për këtë veprim, pra në kryerjen e veprimeve juridke që kanë lidhje me

administrimin do të marrin pjesë si prindi me të cilin jeton fëmija gjithashtu dhe

prindi tjetër.

Në rastet kur fëmija fiton zotësinë e kufizuar për të vepruar165

ai mund të

kryej vetë disa veprime juridike të parashikuara në ligj (mund të bëjë pjesë në një

organizatë shoqërore, të disponoj atë që fiton me punën e tij, të depozitojë

kursimet e t’i disponoj vetë këto dispozita166

) por vetëm me pëlqimin paraprak të

prindërve të tij (prindit me të cilin jeton dhe prindit tjetër.)

Administrimi i pasurisë së të miturit ndahet në administrim të zakonshëm

dhe administrim të jashtëzakonshëm të pasurisë.

Administrimi i zakonshëm i pasurisë së fëmijës realizohet si rregull, nëpërmjet

kryerjes së veprimeve juridike të administrimit të zakonshëm, të cilat përfshijnë

veprime që kanë për objekt ruajtjen, mirëmbajtjen dhe shtimin e pasurisë së

164 Shih nenin 125 të Kodit Penal të RSH, Ligji nr.7895, datë 27.1.1995 165 Shih n. 8 të K.C. 166 Shih n. 7 të K.C.


114

fëmijës. Duke qënë se administrimi i zakonshëm ka si karakteristikë veprimin e

aty për atyshëm i cili i sjell benefit të mënjëhershëm fëmijës, pa cënuar thelbin e

pasurisë së tij mendoj se ky veprim administrimi mund të kryhet edhe vetëm me

pëlqimin apo veprimet e prindit me të cilën jeton fëmija pa patur nevojë

detyrimisht të merret edhe pëlqimi i prindit tjetër, i cili mund të merrt në një

momënt të dytë, tashmë si konfirmim të veprimeve të kryera e jo si pëlqim.

Gjykoj se për shkak të pasojës së menjëhershme që ka administrimi i zakonshëm i

pasurisë do të ishte pengesë pritja e marrjes së pëlqimit të prindit tjetër i cili nuk

jeton më me fëmijën, nuk i njeh aty për aty nevojat e fëmijës, madje mund të jetoj

edhe në një qytet apo shtet tjetër nga fëmija.

Për të qenë përpara një veprimi të administrimit të zakonshëm duhet të

përmbushen një nga këto kushte:

- veprimi i kryer të kërkoj kosto minimale në raport me vlerën e sendit apo

të drejtës që pretendohet të ruhet apo fitohet;

- veprimi të shtoj të ardhurat e të jetë në dobi të interesit më të lartë të

fëmijës;

- të ekzistojë një rrezik për humbjen ose dëmtimin e sendit.

Këto veprime të cilat gjykohen se janë të domosdoshme për pasurinë e fëmijës

dhe në dobi të interesit më të lartë të tij mund të kryhen nga secili prind veç e veç

apo bashkarisht pa qënë i nevojshëm lëshimi i autorizimit të gjykatës.

Adminsitrimi i jashtëzakonshëm i pasurisë së të miturit parashikohet

konkretisht në nenin 234 të Kodit të Familjes, i cili parashikon se “Tjetërsimi i

pasurisë së paluajtshme të çdo fëmije të mitur deri në moshën tetëmbëdhjetë vjeç,

lënia hipotekë, ngarkimi me një barrë, marrja hua në emër të të miturit, heqja

dorë nga trashëgimia apo legu ose mospranimi i një dhurimi, si dhe përgjithësisht

veprimet që kapërcejnë kufijtë e një administrimi të thjeshtë të çdo pasurie të të

miturit, mund të kryhen vetëm kur e kërkon interesi i të miturit dhe me autorizim

të gjykatës së vendbanimit të të miturit. Veprimi juridik, që është kryer pa u marrë

autorizimi i gjykatës, mund të shpallet i pavlefshëm me kërkesën e prokurorit, të

prindit ose të kujdestarit të të miturit. Në qoftë se gjykata jep pëlqimin më vonë,

veprimi juridik nuk shpallet i pavlefshëm.”


115

Nga sa më sipër mund të analizojmë se në katëgorinë e administrimit të

jashtëzakonshëm të pasurisë futen ato veprime që kanë të bëjnë me:

- Tjetërsimin e pasurisë. Tjetërsimi i pasurisë lidhet ngushtë me tagrin e

disponimit, tagër ky i cili i takon eksluzivisht pronarit të sendit. Tjetërsimi

i pasurisë përcakton fatin e sendit (shitje, dhurim, shkatërim, etj) dhe si

rrjedhojë e këtij veprimi tagri i pronarit kalon nga pronari aktual tek

pronari tjetër. Duke qënë veprim i cili shkakton pasoja të ndjeshme dhe

përfundimtare mbi pasurinë e të miturit, ky veprim juridik bënë pjesë në

kategorinë e veprimeve që tejkalojnë administrimin e zakonshëm të

pasurisë.

- Lënia në hipotekë e sendeve të paluajtshme të fëmijës, është një veprim

tjetër juridik që si rregull i takon titullarit të së drejtës së pronësisë. Lënia

në hipotekë e sendeve të paluajtshme të fëmijës vendoset si garanci reale

për të garantuar përmbushjen e një detyrimi ndaj të tretëve. Ky veprim vë

në rrezik serioz pasurinë fizike e materiale të fëmijës ndaj konsiderohet si

një veprim që i tejkalon kufijtë e administrimit të zakonshëm, pasi me

kalimin e afatit të caktuar dhe vazhdimin e mospërmbushjes së detyrimit

tek të tretët, këto të fundit i lind e drejta për të shitur sendin me qëllim

përmbushjen e detyrimit për të cilën është ngarkuar ky send. Mendoj që

dispozita të lexohet edhe a contrario duke vlerësuar dhe si veprim i

kategorisë së administrimit të jashtëzakonshëm edhe rastet kur prindi heq

dorë nga e drejta e hipotekës kur ajo vihet për të garantuar një detyrim në

dobi të fëmijës.

- Vendosja e një barre në ngarkim të pasurisë së fëmijës. Sipas kodit civil

do të konsiderohen të drejta reale mbi sendin e tjetrit: servituti, uzufrukti,

përdorimi e banimi dhe emfiteoza. Këto të drejta konsiderohen një barrë

për pronarin e sendit, pasi krijimi i tyre redukton përmbajtjen e së drejtës

së pronësisë, duke e kufizuar pronarin në ushtrimin e tagreve të pronësisë

dhe duke lejuar të tretët të ushtrojnë këto të drejta të fituara mbi sendin.

Pengu është një e drejtë tjetër reale e garancisë i cili vendoset në dobi të

palës së tretë për të garantuar atij përmbushjen e detyrimit. Në ndryshim

nga hipoteka e cila është një garanci reale që vendoset mbi sendet e

paluajtshme, pengu është një garanci reale që vendoset mbi sendet e

luajtshme.


116

- Marrja hua në emër të të miturit. Huamarrja është një veprim disponimi

për të dyja palët (si për huamarrësin dhe për huadhënësin). Si rregull

kontrata e huasë është një veprim juridik me kundërshpërblim, si rrjedhojë

përveç kthimit të sendit/ sendeve të marra hua, huamarrësi duhet të paguaj

dhe kamatën e paracaktuar me marrëveshje ndërmjet palëve.

- Heqja dorë nga trashëgimia apo legu, ose mospranimi i një dhurimi janë

gjithashtu veprime që tejkalojnë kufirin e administrimit të zakonshëm të

pasurisëe. Të gjitha këto veprime bëjnë pjesë në kategorinë e veprimeve

juridike pa kundërshpërblim, ndaj si rregull shtojnë aktivin e pasurisë së të

miturit.

- Si dhe veprime të tjera të që kapërcejnë kufijtë e një administrimi të

thjeshtë (si psh, tjetërsimi i sendeve të luajtshme që kanë një vlerë të

caktuar, padia për kërkimin e sendit, pjestimi i bshkëpronësisë, etj,.)

Veprimet e mësipërme që të jenë të vlefshme duhet të plotësojnë këto kushte:

- Veprimi të jetë kryer nga përfaqësuesi ligjor i fëmijës (sikurse jemi

shprehur dhe më lartë prindërit janë ex lege përfaqësues ligjor të të

miturit);

- Veprimi të kryhet vetëm në dobi dhe për interes më të lartë të fëmijës;

- Veprimi kryhet vetëm me pëlqimin dhe konsensusin e të dy prindërve (kur

njëri prej tyre nuk është dakord vendimin për kryerjen ose jo të veprimit e

merr gjykata);

- Kryerja e veprimit të bëhet vetëm pasi është marrë autorizimi përkatës i

gjykatës. (praktika e doktrina njeh edhe rastet kur autorizimi i gjykatës

merret edhe pas kryerjes së veprimit juridik, nëëse vlerësohet se kryerja e

tij është bërë në përputhje me interesat e të miturit.)

Bazuar në nenin 215 të Kodit të Familjes, një nga të drejtat dhe detyrimet ligjore

më të rëndësishme që rrjedhin për shkak të ligjit të prindërve kundrejtë fëmijëve

është dhe ajo e përfaqësimit ligjor të fëmijës në kryerjen e veprimeve juridike, si

pasojë e të cilave lindin të drejta e detyrime me përmbajtje personale jopasurore

apo pasurore mbi fëmijët. Administrimi i pasurisë së fëmijës kryhet si rregull

nëpërmjet përfaqësimit në kryerjen e veprimeve juridike që lidhen me pasurinë e

tij.


117

Përfaqësimi ligjor i fëmijës si rregull ushtrohet nga secili prind, ndaj qënia brënda

apo jashtë martese e tyre nuk influencon në zbatimin e këtij detyrimi. Prindërit

përfaqësojnë fëmijët e tyre në veprime me të tretët deri sa të miturit të arrijnë

moshën madhore. Në rastet kur kryerja e disa veprimeve juridike parashikon

dhënien e pëlqimit bashkarishtë të të dy prindërve, zbatimi i saj në praktikë është

veçanërisht i vështirë në rastin kur prindërit kanë zgjidhur kurorë. Kështu për

realizmin e përfaqësimit ligjor të miturit për realizimin e këtyre veprimeve,

nevojitet një marrëvëshje ndërmjet të dy bashkëshkëshortëve, ose në rast se kjo

nuk arrihet kërkohet autorizimi i gjykatës. Autorizimi i gjykatës kërkohet edhe në

rastet kur bashkëshortën janë dakordësuar për kryerjen e veprimit juridik, por ky i

fundit tejkalon kufijtë e veprimit juridik të zakonshëm (rasti i administrimit të

jashtëzakonshëm.)

Prindërit pavarsisht konsensusit të tyre nuk mund të përfaqësojnë të

miturit në kryerjen e disa veprimeve juridike të cilat kanë karakter ngushtësisht

personal dhe që kërkohen të kryhen personalisht nga subjekti i së drejtës, në këtë

rast i mituri. Mund të përmëndim si veprime të kësaj kategorie, hartimin e

testamentit, apo lidhjen e kontratës martesore. E drejta e përdorimit të pasurisë së

fëmijës së mitur. Sipas nenit 231 të Kodit të Familjes “Prindërit e fëmijës kanë të

drejtën e administrimit dhe të përdorimit të pasurisë së fëmijës së tyre.” E drejta e

përdorimit të pasurisë së fëmijës mund të jetë e ngjashme me analogji me

institutin e uzufruktit ligjor të parashikuar në Kodin Civil.167

Parë në këtë

këndvështrim ky parashikim mund të klasifikohet më shumë në kategorinë e të

drejtave sesa detyrimeve që parashikohen për prindërit kundrejt të miturit. Kështu

prindërit kanë të drejtë të përdorin sendet e fëmijës dhe të gëzojnë frutet që vijnë

prej tyre.168

Kjo e drejtë përftohet detyrimisht etëm nga prindi të cilit i është lënë

në ngarkim administrimi i pasurisë, sipas parimit të përgjithshëm që frutet si

rregull mblidhen nga personi i cili e posedon sendin. Pra, pas zgjidhjes së

martesës kjo drejtë do të ushtrohet nga të dy prindërit e fëmijës, vetëm nëse me

marrëveshje apo si rezultat i vendimi të gjykatës, është përcaktuar mënyra e

ushtrimit të përbashkët të përgjegjësisë prindërore, apo vetëm nga prindi që

gjykata apo vetë ato me marrëveshje(prindërit) kanë caktuar shprehimisht me këtë

167 Shih n.232 të K.C. “Uzufrukti është e drejta e një personi (uzufruktarit) për të gëzuar një

send që është në pronësi të një tjetri, me detyrim që ta ruaj e ta mirëmbajë atë” 168 Shih nenin 151 të K.C.


118

të drejtë. Kështu prindërit apo gjykata mund të kënë përcaktuar shprehimisht se

cilat janë të drejtat e prindit që nuk banon me fëmijën, duke e përjashtuar këtë nga

administrimi ligjor apo shprehimisht vetëm nga përdorimi i sendeve të fëmijës,

prindi të cilit i është besuar fëmija, do të gëzoj për rrjedhojë në mënyrë eksluzive

të drejtën e përdorimit të pasurisë së fëmijës.

E drejta e përdorimit të pasurisë së fëmijës i siguron prindit titullar të kësaj të

drejte të posedojë fizikisht e të përdorë sendin, gjë që si rrjedhojë lejon vjeljen

dhe pervetësimin e frutave natyror apo civile të sendit, në atë masë që i nevojitet

prindërve dhe familjes së tyre. Kjo e drejtë është një e drejtë që përfitohet pa

kundërshpërblim, çka do të thotë se prindi nuk do të konsiderohet si huapërdorës i

sendit. Pavarsisht se me përfitimin e kësaj të drejte prindi titullar ngarkohet me

disa detyrime (psh, kufijtë e së drejtës së tij nuk mund të kalojnë caqet e

përdorimit të pasurisë, të ardhurat e fituara nga përdorimi i pasurisë duhet të

përdoren vetëm në interes të fëmijës apo nevojave familjare, çdo e ardhur tjetër që

tejkalon këto caqe i kthehet fëmijës) ato nuk kanë detyrimin të kundërshpërblejnë

fëmijën si rezultat i fitimit të kësaj të drejte.

E drejta e përdorimit të pasurisë së fëmijës ka karakter personal169

dhe të

përkohëshëm.170

Kjo e drejtë parashikohet vetëm në favor të prindërve i cili nuk

në asnjë momënt nuk gëzon tagrin e tjetërsimit të kësaj të drejte (as nëpërmjet

veprimeve juridike intervivos ashtu edhe mortis causa.) Kjo drejtë si rregull

zbatohet për aq kohë sa zgjat edhe përgjegjësia prindërore. E drejta e përdorimit të

pasurisë së fëmijëve është një e drejtë e pasrashikuar dhe e rregulluar nga ligji,

ndaj çdo marrëveshje që bie në kundërshtim me parashikimet e saj do të

konsiderohet e pavlefshme. E drejta e trashigimisë së prindit/ prindëre dhe

fëmijës/fëmijëve. Fëmijët janë trashigimtar ligjor të prindërve (dhe anasjelltas) si

para dhe pas zgjidhjes së martesës së tyre. Ato gëzojnë reciprokishtë cilësinë e

trashigimtarit ligjor. I mituri i cili ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç mund

të disponoj me testament të ardhurat e fituara nga puna e tij. Ndryshe nga

prindërit fëmijët e mitur gëzojnë të drejtën e rezervës ligjore171

edhe në rastet kur

prindi ka përcaktuar nëpërmjet testamentit të tjerë trashigimtarë apo ka cënuar

169 Shih nenin 231 të K.F. 170 Shih nenin 216 të K.F. 171 Shih nenin 379 të K.C.


119

pjesën që i takon fëmijës së mitur në cilësinë e trashigimtarit ligjor të rradhës së

parë.

3.3. Kujdesi institucional dhe aspektet e të drejtave pasurore të fëmijëve

Veprime të tjera që tejkalojnë administrimin e zakonshëm.

Neni 234 i KF megjithëse fillon me një listim të atyre veprimeve që

konsiderohen jashtë kufinjve të administrimit të zakonshëm dhe si të tilla

kërkojnë domosdoshmërinë e autorizimit të gjykatës, nuk e mbyll këtë listë në

mënyrë shterruese pasi legjislatori e ka lënë të hapur duke parashikuar : “... si dhe

përgjithësisht veprimet që kapërcejnë kufinjtë e administrimit të zakonshëm”.

Duke iu referuar doktrinës dhe praktikës gjyqësore mund të përmendim si

veprime të tilla:

Tërheqja e shumave të depozituara në llogari bankare në emër të fëmijës.

Në doktrinën juridike172

tërheqja e shumave në llogari bankare në emër të

fëmijëve do të konsiderohet si veprim jashtë kufinjve të administrimit të

zakonshëm në rastet kur llogaria në emër të fëmijës përmban një shumë relativisht

të konsiderueshme dhe në rastet kur qëllimi i tërheqjes do të jetë jo për plotësimin

e nevojave të përditshme të fëmijës. Edhe praktika gjyqësore këto veprim i

konsideron si jo të zakonshme.

Në një rast të tillë që pati gjykata173

është shprehur se : “Nga shqyrtimi në tërësi i

të gjitha rrethanave të çështjes në analizë dhe të akteve të administruara në dosje,

në raport me shpjegimet e palës kërkuese dhe ligjin, gjykata çmon se kërkesa e

kërkuesit duhet pranuar për sa më poshtë: Kërkuesja Vjollca Hoxha ushtron e

vetme përgjegjësinë prindërore ndaj 4 fëmijëve të saj L.H. S.H. dhe E.H,

meqënëse prindi tjetër Dtitan Hoxha është në pamundësi të ushtrimit të

përgjegjësisë prindërore pasi ka vdekur. Nisur sa më sipër meqënëse rezultoi e

provuar se fëmijët janë të mitur dhe meqënëse ky veprim i kapërcen kufinjtë e një

172 Begeja Ksanthimi, “E drejta Familjare e RPSH”, Tiranë 1984, fq.217si dhe Omari Sonila, “Leksione të së drejtës familjare” Tiranë 2006 173 Shih vendimin e Gjykatës së Shkallës Parë Tiranë, nr.1040, datë 16 shkurt 2010


120

administrimi të thjeshtë të pasurisë së të miturve, gjykata ka vendosur se do të

ishte në interesin më të lartë të fëmijëve që të autorizohej kërkuesja, nëna e

fëmijëve, për administrimin dhe disponimin e depozitave në emër të të miturve,

pasi tërheqja e këtyre parave do të ishte e nevojshme për tu përdorur për

mirërritjen, edukimin dhe arsimimin e tyre, si dhe nisur nga fakti se fëmijët kanë

një jetesë të një niveli të lartë, pasi studiojnë në shkolla të huaja private jashtë

shtetit, në Itali.” Në vendimin e sipërpërmendur, mendojmë se megjithëse kërkesa

është e drejtë dhe e bazuar në ligj, gjykata nuk ka bërë aspak arsyetim në lidhje

me natyrën juridike të këtij veprimi dhe pse është i nevojshëm autorizimi i

gjykatës. Gjykata e ka marrë të mirëqenë që jemi përpara një veprimi të

administrimit të jo të zakonshëm pa analizuar cilësitë e veprimit juridik, sasinë e

konsiderueshme ose jo të shumave të depozituara në bankë, si dhe impaktin që ky

veprim do të kishte mbi pasurinë e të miturve në rastin konkret.

Tjetërsimi i një sendi të luajtshëm.

Neni 234 i KF konsideron si veprim juridik të administrimit jo të zakonshëm

vetëm tjetërsimin e sendeve të paluajtshme. Ndërkohë praktika gjyqësore pranon

si veprime që tejkalojnë administrimin e zakonshëm dhe tjetërsimin e disa

sendeve të luajtshme174

, si psh tjetërsimin e automjeteve, titujve të kreditit etj.

Veprimi juridik, që është kryer pa u marrë autorizimi i gjykatës, mund të shpallet i

pavlefshëm me kërkesë të prokurorit, të prindit ose kujdestarit të të miturit.

Nëqoftëse gjykata jep pëlqimin më vonë për veprin juridik të kryer, ky veprim

nuk shpallet i pavlefshëm. Në përputhje me nenin 222 të kodit të familjes, kryerja

e veprimeve juridike jo të zakonshme realizohet me vullnetin e përbashkët të dy

prinderve që ushtrojnë përgjegjësinë prindërore. Duke qenë se veprimet e

administrimit të jashtëzakonshëm janë kryesisht veprime disponimi ato përveç

vullnetit të përbashkët të prindërve kanë nevojë t’i ushtrohen dhe kontrolleve

gjyqësore. Ndaj administrimi jo i zakonshëm i pasurisë të të miturit si rregull

realizohet pas autorizimit të dhënë nga gjykata, por nese gjykata për shkaqe dhe

arsye me rëndësi jep më vonë pëlqimin e saj veprimi juridik shpallet i

vlefshëm.175

174 Shih psh Vendimin e Gjykatës së Shkallës së Parë Tiranë, Nr.797, datë 09 shkurt 2010 si dhe vendimin Nr. 1862, datë 10 mars 2010 në po të njëjtën gjykatë. 175 Shih nenin 234 të K.F


121

Në dhënien e autorizimit të saj gjykata do të vleresoj duke u nisur nga rëndësia e

veprimit:

1. Dobinë ekonomike që ky veprim do të ketë në raport me pasurinë e të miturit;

2. Parimin e interest më të lartë të fëmijës në kryerjen e veprimit të administrimit

jo të zakonshëm.

Autorizimi i gjykatës është element i vlefshmërisë së veprimit juridik të

administrimit tëe jashtëzakonshëm të pasurisë së të miturit.

Në vijim do të permendim disa nga veprimet me tradicionale të administrimit të

jashtëzakonshem të pasurisë së të miturit të cilat kryesisht janë veprime disponimi

(pra vendosin për fatin e sendit)

Tagri për të tjetërsuar sendet objekt pronësie si rregull i perket titullarit te se

drejtes se pronesise mbi sendin, ndaj dhe tjetersimi i pasurise qofte edhe nga

perfaqesuesi ligjor i femijes, kërkon autorizimin e gjykatës në mënyrë që veprimi

të konsiderohet i vlefshëm.

Shpronësimi i pasurisë së paluajtshme të të miturit.

Nga përmbajtja e nenit 190 të K.C176

deduktojmë se edhe sendet e

paluajtshme që bëjnë pjesë në pasurinë e fëmijës mund të shpronësohen kundrejtë

një shpërblimi të drejtë, kur e kërkojnë interesat publikë. Sigurisht per ato qe

njohin konceptin e shpronesimit është fare e qartë se ai kryhet në bazë të parimit

të interesit publik i cili prevalon ndaj interesit personal, vetjak, ndaj është fare e

pa arsyeshme të mendohet se vullneti i përfaqësueve ligjor të fëmijës apo

autorizimi i gjykatës do të luajë rol në këtë proces. Pra e thënë në fjalë të tjera as

pëlqimi (vullneti) i perfaqesueve ligjor as autorizimi, i gjykatës nuk ka rol

vendimarrës në vlefshmërinë e këtij proçesi (shpronësimet). Por, ndërkohë që

vendimi i shpronësimit nuk mund të konsiderohet nga përfaqesuesi ligjor i

fëmijës, lidhur me përcaktimin e masës së shperblimit prindi mund të bëj ankim

në gjykatë. 177

Ngarkimi i pasurisë së fëmijës me barrë

a) Lënia në hipotekë e sendeve të paluajtshme të fëmijës:

176 Shih nenin 190 të K.C 177 Omari Sonila, “E drejta Familjare”, Tiranë 2010, fq 418


122

Ngarkimi i pasurive të fëmijës me një të drejtë reale gëzimi në favor të një të

treti. Bazuar në K.C 178

përveç se drejtës së pronësisë si e drejta madhore reale që

mund gëzohet mbi një send nga titullari i kësaj të drejte mbi sendin mund të

gezohen edhe disa të drejta reale minore siç janë servitutet,uzufrukti, perdorimi i

banimit, enfiteoza, etj,. E drejta e pronësisë mbi sende të paluajtshme i jep të

drejtën titullarit të tyre, t’I vendosë ato si garanci reale për të garantuar

përmbushjen e një detyrimi të tij apo të një të treti. Në rastet kur prindërit si

përfaqësues ligjorë të fëmijës, gjatë administrimit të pasurisë së tij, mund të

vendos që të vë si garanci për shlyerjen e një detyrimi pasuror, pasurinë e

paluajtshme të fëmijës. Hipoteka, megjithëse për kreditorin e saj konsiderohet e

drejtë reale, për fëmijën në cilësinë e debitorit, ajo do të jetë një barrë që i vihet

pasurisë së tij.179

Lënia në hipotekë e sendeve të paluajtshme të fëmijëve,

konsiderohet një veprim që i kalon caqet e administrimit të zakonshëm të pasurisë

nga prindërit, pasi në rastet e mospërmbushjes së detyrimit kontraktual nga ana

tyre, pala kreditore mund të realizoj tjetërsimin e kësaj pasurie (veprim ky që futet

në tagrin e disponimit të pasurisë- tagër i njohur vetëm për pronarin e sendit.) Për

këtë shkak, duke parashikuar se lënia në hipotekë e një sendi të paluajtshëm,

rrezikon seriozisht humbjen përfundimtare të pasurisë të fëmijës së mitur, ky

veprim duhet të hetohet dhe të autorizohet nga gjykata.

Të gjitha këto të drejta reale minore konsiderohen një barrë për pronarin e sendit,

pasi realizimi i tyre redukton përmbajten e të drejtës së pronësisë. Ndaj duke i

konsideruar si një barrë që i rëndon sendit, objekt pronësie të pasurisë së fëmijës

ato mund t’i ngarkohen sendit nga prindërit vetëm në rastet kur gjykata e ka

autorizuar atë.

b) Ngarkimi i pasurive të fëmijës me një të drejtë reale gëzimi në favor të një të

treti.

Bazuar në K.C 180

përveç së drejtës së pronësisë si e drejta madhore reale

që mund gëzohet mbi një send nga titullari i kësaj të drejte mbi sendin mund të

gëzohen edhe disa të drejta reale minore siç janë servitutet,uzufrukti, përdorimi i

banimit, enfiteoza, etj,. Të gjitha këto të drejta reale minore konsiderohen një

178 Shih nenin 232-295 dhe 784 e në vijim të K.C 179 Shih nenin 560-580 i K.C 180 Shih n. 232-295 dhe 784 e në vijim të K.C


123

barrë për pronarin e sendit, pasi realizimi i tyre redukton përmbajten e të drejtës

së pronësisë. Ndaj duke i konsideruar si një barrë që i rëndon sendit, objekt

pronësie të pasurisë së fëmijës ato mund t’i ngarkohen sendit nga prindërit vetëm

në rastet kur gjykata e ka autorizuar atë.

c)Vendosja e të drejtave reale të garancisë

Përveç sendeve të paluajtshme të cilat vihen në hipotekë si garanci reale

për shlyerjen e një detyrimi kontraktual, edhe mbi sendet e luajtshme në pronësi të

fëmijës bazuar në legjislacionin civil mund të ngarkohen me barrë. Barra në këtë

rast vjen në formën e kolateralit apo pengut si garanci reale për përmbushjen e

detyrimit kontraktual. Sikurse dhe në rastin e hipotekës, kreditori në pamundësi të

përmbushjes së detyrimit nga debitori mund të tjetërsoj sendin e luajtshëm të

ngarkuar me barrë për shlyerjen e këtij detyrimi, gjë që çon në humbjen e së

drejtës së pronësisë mbi sendin. Ndaj për analogji edhe në këto raste gjykata duhet

të autorizoj prindin për kryerjen ose jo të këtij veprimi juridik, duke analizuar me

kujdes të gjitha rrethanat e duke çmuar prioritare në dhënien e vendimit të saj

interesin më të lartë të fëmijës.

5) Heqja dorë nga trashëgimia legu apo mospranimi i dhuratave.

Si rregull trashigimia, legu dhe dhuratat shtojnë aktivin e pasurisë së

individit ndaj në parim pranimi i tyre nga prindërit bën pjesë në administrimin e

zakonshëm të pasurisë së të miturit. Ndërsa heqja dorë apo mospranimi i tyre

duket sikur e privon të miturin nga shtimi i pasurisë së tij ndaj të gjitha këto

veprime bëjnë pjesë tek adminsitrimi i jashtëzakonshëm i pasurisë dhe kërkojnë

autorizimin e gjykatës për realizimin e tyre e të motivohen vetëm në kushtet e

mbrojtjes së interesit të fëmijës rast pas rasti.

6) Pjestimi i bashkëpronësisë

Pasuria e fëmijës sipas rastit mund të jetë në cilësinë e bashkëpronësisë

dhe femija në atë të bashkëpronarit në pjesë apo tërësi të pasurisë. Në përputhje të

dispozitave të K.C 181

për bashkëpronësinë secili bashkëpronar ka të drejtë të

kërkoj në çdo kohë pjestimin e bashkëpronësisë. Kur njeri nga bashkëpronarët

është i mitur veprimi juridik i pjestimit të pasurisë bëhet vetem me autorizim

181 Shih nenin 353 të K.C


124

gjykate. Parimi i interesit më të lartë të fëmijës është kriter primar që shoqëron

çdo vendim gjykate në lidhje me pasurinë e të miturit e jo vetëm. Kështu kur i

mituri është në bashkëpronësi me prindërit e tij gjykata për përfaqësimin e

paanshëm të interesave të femijes do të caktoj një kujdestar të posaçëm gjatë

proçedurës së pjestimit të bashkëpronësisë.

7) Tjetërsimi i sendeve të luajshme

Kur sendet e luajtshme kanë një vlerë të konsiderueshme të tillë që i

prekin në mënyrë të thelbësore aktivin e pasurisë së të miturit për tjetërsimin e

tyre kërkohet autorizimi i gjykatës për vendosjen e “fatit” të sendit. Me tjetërsim

do të kuptojmë kalimin e së drejtës së pronësisë nga një subjekt në tjetrin. Kemi

tjetërsim të sendit, kur ai dhurohet, shitet apo shkatërohet. Pra, në terma juridik në

momentin e tjetërsimit të sendit pronari fillestar zhvishet nga e drejta e pronësisë

dhe të gjitha tagrat e tjera që kjo e drejtë mbart.

8) Tërheqja e shumave të depozituara në llogari bankare në emër të fëmijës

Doktrina juridike klasifikon tërheqjen e shumave të depozituara në llogari

bankare në emër të fëmijës si veprime të administrimit të jashtëzakonshëm të

pasurisë182

. Madje edhe kur këto shuma janë depozituar nga vetë prindërit e

fëmijës në momentin e depozitimit ato bëjnë pjesë në inventarin e pasurisë së

fëmijës duke bërë që prindërit të humbin çdo lloj të drejte mbi këto depozita, pasi

të ardhurat e prindërve janë bërë pjesë e pasurisë së fëmijës. Pas këtij momenti,

prindi ka mbi këto të ardhura vetëm të drejteën e administrimit të tyre në emer e

për llogari të fëmijës.

9) Lidhja e kontratës së qirasë

Lidhja e kontratës së qirasë mbetet në kufijte e një veprimi administrimi të

zakonshëm, nëse ajo lidhet për një afat të arsyetueshem. Për të vlerësuar interesin

e të miturit në një rast të tillë, gjykata duhet çmojë ndërmjet interesit të tij për

fitimin e të ardhuarve dhe atij të përdorimit personal teë sendit. Në çdo rast

mendoj se afati maksimal i arsyeshëm duhet të zgjasë deri në arritjen e moshës

madhore nga i mituri.

182 Begeja Ksanthimi, “E drejta Familjare e RPSH”, Tiranë 1984, fq.218


125

10) E drejta e përdorimit të pasurisë –uzufruktli ligjor

E drejta e përdorimit të prinderve mbi sende apo pasurinë e fëmijës,

përkufizohet si një e drejtë reale, e cila i jep mundësinë prindit titullar të përdorë

sendin dhe të gëzoje frutet e tij, në përputhje me nevojat e fëmijës dhe familjes se

tij. E drejta reale përdorimit të prindërve bashkekziston me të drejtën e pronësisë

së fëmijës. Pasuria që përdoret është në propocion me nevojat e tyre dhe anëtarëve

të familjes. Nga vete termi “e drejtë e perdorimit” deduktojme se ajo është dhe

mbetet një e drejtë subjektive e prindërve, ndaj ushtrimi i saj nuk është i

detyrueshëm por ai çmohet nga prindi titullar.

E drejta e përdorimit përfshin posedimin fizik të sendit dhe përvetësimin e fruteve

natyrorë apo civile të sendit, në atë masë që i nevojitet prindërve dhe familjes së

tyre . E drejta e përdorimit të sendit është një e drejtë pa kundërshperblim, pra

prindit nuk i lind detyrimi ligjor të kundërshpërblejë fëmijën pas përdorimit të

sendit. Kjo e drejtë ka karakter ngushtësishtë personal, pra lidhet vetem me

subjektet që kanë cilësinë e prindit, ajo as tjetersohet dhe as trashëgohet .

Pavarsishtë rasteve të sipërcituara, në disa raste të parashikuara shpehimisht

prindi pavarsisht se ushtron përgjegjësinë prindërore, ai mund të përjashtohet nga

e drejta e përdorimit të sendit në rastet kur:

Disponuesi i pasurive të dhuruara apo trashëguara, ka parashikuar përjashtimin e

prindit nga e drejta e përdorimit apo administrimit. Fitimi i pasurisë nga ana e të

miturit i nënshtrohet kushtit zgjidhës që “prindi/prindërit të mos kenë të drejtën e

përdorimit mbi sendet e dhuruara apo të trashiguara “Kushti i parashikuar nga

disponuesi, si rregull duhet të jetë i shprehur në kontratën e dhurimit dhe në

dispozitat e testamentit183

- Për pasuritë e fituara nga fëmija në trashgimi, kur prindi është përjashtuar

nga fitimi i tyre si rezultat i padenjësisë 184për të trashëguar.

Megjithëse dispozitat e kodit të familjes nuk I referohen shprehimisht dispozitave

të kodit civil mbi trashëgiminë, bazuar në dispozitat e përgjithëshme që

rregullojnë zotësinë për të trashëguar, prindit nuk I njihet e drejta e uzufruktit

183 Omari Sonila, “E drejta Familjare”, Tiranë 2010, fq 414 184 Shih nenin 322 të KC


126

ligjor mbi pasurinë e trashëguar me zëvëndësim nga fëmija kur prindi është

përjashtuar për shkak të padenjësisë për të trasheguar.

Sikurse e përmendëm edhe në fillim të këtij kreu përgjegjësia prinderore

ka burimin e saj në momentin e riprodhimit dhe në momentin e krijimit të

marrëdhënies juridike të birësimit. Kështu pas përfundimit të proçedurave teë

birësimit, të drejtat dhe detyrimet që formojnë përmbajtjen e përgjegjësisë

prindërore transferohen nga prindërit biologjik tek ato birësues. Kjo pergjegjësi

lind automatikisht nga data kur vendimi gjygjësor ka marrë formë të prerë. Nga

momenti i fillimit të përgjegjësisë prinderore, birësuesi duhet të kujdeset e të

siguroj mirëqënien emocionale, sociale dhe materiale të të birësuarit njësoj sikur

ai të ishte fëmija natyral. Të gjitha pasojat dhe trajtimet mbi pasurinë e fëmijës së

mitur të birësuar do të trajtohen njësoj si në marrëdhënien natyrore të prindërimit.

Nuk ka vend në këtë punim trajtimi i institutit të kujdestarisë pasi

pavarsisht se ky institut krijon marrëdhënie përfaqsimi midis kujdestarit e të

miturit që është nën kujdes, ky institut nuk krijon marrëdhënie prindërimi e për

rrjedhojë as lindjen e përgjegjësisë prinderore. Sikurse e dim edhe nga trajtimi i

ligjit dhe i literaturës instituti i kujdestarisë është i përkohshëm dhe i

zëvëndësueshëm ndaj si rrjedhojë nuk mund të jetë burim i krijimit të

marrëdhënieve familjare ndërmjet kujdestarit dhe të miturit që ështëe nën

kujdestari. Gjithashtu parimet mbi përfaqësimin, administrimin apo përdorimin e

pasurisë së fëmijës së mitur që trajtuam në këtë kapitull nuk cënohen nga statusi

ligjor i prindërve, nëse ato kanë zgjidhur martesën apo martesa e prindërve është

shpallur e pavlefshme.

3.4. Familja bujqësore dhe aspektet pasurore të marrdhënieve prind fëmijë

në familjen bujqësore.

N ë studimin e praktikës gjyqësore konstatohen një numër i madh rastesh ku

prindërit kërkojnë autorizimin e gjykatës për tjetërsimin e tokave bujqësore, ku të

miturit janë bashkëpronarë me arsyetimin se kjo është e nevojshme për edukimin,

shkollimin, mirërritjen e fëmijës, plotësimin e nevojave të veçanta të tij, etj.

Problemet juridike që kemi evidentuar për diskutim në këtë drejtim janë :


127

A mund të jenë fëmijët e mitur anëtarë të familjes bujqësore dhe nëse po cilat janë

kushtet dhe subjektet për të qenë subjekt përfitues i saj? A duhet të pranojë

gjykata kërkesa për lëshimin e autorizimeve për tjetërsimin e tokave bujqësore për

të miturit që kanë lindur pas ndarjes së tokave bujqësore sips Ligjit Nr. 7501, date

19.07.1991 “Për Tokën”apo duhet detyrimisht që këta të mitur të kenë qenë në

çertifikatën e përbërjes familjare në momentin e ndarjes së tokës për frymë?

Në lidhje konceptin, përbërjen, kriteret për të qenë anëtar i familjes bujqësore KC

parashikon në nenin 222 se : “Pronësia mbi pasurinë e anëtarëve të familjes

bujqësore, u përket në tërësi anëtarëve të saj, të cilët nëpërmjet punës ose të

drejtave të tjera të fituara, kanë kontribuar në krijimin dhe në mbajtjen e

ekonomisë bujqësore”.

Ndërsa në nenin 223 të KC parashikohet se : “Familja bujqësore përbëhet nga

persona që lidhen ndërmjet tyre për shkak gjinie, martese, birësimi ose pranimi i

si anëtar të saj.”

Në interpretim të dispozitave të mësipërme për të qenë anëtar i familjes bujqësore

duhen të plotësohen dy kritere :

1. Kriteri i qënies anëtar për shkak të gjinisë, birësimit apo pranimit si anëtar

i saj.

2. Kriteri i dytë, ai i kontributit që duhet të japë anëtari i familjes bujqësore

në krijimin dhe mbajtjen e ekonomisë bujqësore.

Në bazë të këtyre dy kritereve duket në pamje të parë se të miturit plotësojnë

vetëm kriterin e parë dhe jo ate të krijimit dhe kontributit në familjen bujqësore,

por në fakt edhe ky kriter duket se plotësohet për shkak të shpërndarjes të tokës

bujqësore.185

Meqë kjo tokë iu shpërnda ish anëtarëve të kooperativave bujqësore,

duke patur për bazë numrin e frymëve të këtyre familjeve, do të thotë se në këtë

185 Ashtu si për ccdo mënyrë tjetër të fitimit të pronësisë mbi tokën bujqësore si send i paluajtshëm në bazë të ligjit “Për tokën”Nr.7501, datë 19.07.1991, e drejta e pronësisë kalon në momentin e disponimit apo të kalimit të tagrave të pronësisë nga njëri subject te tjetri, pra nga shteti i cili ishte pronar i tokës bujqësore që i përkiste ish kooperativave bujqësore, tek familjet bujqësore anëtare, sipas kushteve dhe kritereve të përcaktuara me ligj, në bazë të numrit të frymëve në përbërjen e familjes bujqësore në momentin e disponimit të tokës nga ana e Komisionit të ndarjes së tokës në fshat, sipas proccedurës së parashikuar në ligj dhe në VKM. Pikërisht momenti i kalimit të tokës s ëish kooperativave bujqësore në bazë të ligjit “Për


128

kuptim në krijimin e këtyre familjeve bujqësore kanë kontribuar edhe të miturit

pavarësisht nga mosha.186

Në këtë drejtim sipas Ligjit187

Nr. 7501, datë

19.07.1991 dhe sipas pikës 1 dhe 2 të Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 255,

datë 02.08.1991 : “1. Toka ndahet sipas gjendjes aktuale të sipërfaqes që ka

kooperativa bujqësore dhe numrit të frymëve...2.Në të gjitha rastet toka ndahet

përpjestimisht për çdo familje sipas numrit të frymëve të gjendjes civile në datën 1

gusht 1991...”

Pra, edhe fëmijët e mitur për shkak të ekzistencës së tyre në momentin e krijimit

të familjes bujqësore konsiderohet se e plotësojnë dhe kushtin e dytë, gjithmonë

duke iu referuar Ligjit “Për tokën”, në zbatim të së cilit do të përfitonin tokë

bujqësore vetëm ata persona që kishin lindur para datës01.08.1991. duket se kjo

është baza ligjore ku mbështeten gjykatat në rastet kur rrëzojnë kërkesat për

lëshimin e autorizimit për tjetërsimin e apsurisë së të miturit. Psh në një vendim

gjyqësor188

gjykata është shprehur se : “Duke qenë se sipërfaqja e llojit ullishte

1100 metra katrorënuk rezulton të jetë pasuri e të miturve E.G, S.G për shkak se

ata sipas çertifikatave të lindjes, nuk kanë qenë anëtarë të familjes bujqësore në

datë 01 Gusht të vitit 1991, atëherë nga kjo gjykatë nuk mund të lëshohet

autorizimim për tjetërsimin e një pasurie të paluajtshme që i përket vetëm babait

të tij.”

Pothuajse të njëjtin qëndrim konstatojmë dhe një sërë vendimesh të tjera, ndër të

cilat mund të veçojmë arsyetimin e dhënë në një çështje të dhënë nga Gjykata e

Shkallës së Parë Tiranë189

ku argumentohet se : “Sipas VKM nr. 255, datë

02.08.1991 e cila ka dalë në zbatim të ligjit nr. 7501 datë 19.07.1991 “Për

tokën”pika 2 e tij, toka ndahet përpjetimisht për çdo familje sipas numrit të

tokën”, në pronësi të familjeve bujqësorenëpërmjet disponimit të Komisioneve të Ndarjes së Tokës në Fshat me Aktin e marrjes së tokës në pronësi, përbën momentin e fitimit të pronësisë mbi tokën bujqësore nga ana e familjes bujqësore dhe anëtarëve të saj sipas numrit te frymëve dhe ccertifikatës së përbërjes familjare në momentin e ndarjes së tokës 186Artikull “Mbi disa cështje të bashkëpronësisë”, nga Av. Dashamir Kore, botuar në revistën “Trajtime Juridike”, Viti i Botimit 2002, fq.186 187 Ky ligj është azhornuar disa herë konkretisht me Ligjin Nr. 7715, datë 02.06.1993, me Ligjin Nr. 7855, datë 29.07.1994, Ligjin Nr. 7971 datë 26.07.1995, Ligjin Nr. 8752, datë 26.03.2001 dhe ndryshimi i fundit ka qenë me Ligjin Nr. 9244, fatë 17.06.2004 188 Shih për më tepër Vendimin nr. 212 të Gjykatës së rrethit Gjyqësor Fier, datë 21 Prill 2010 189 Vendim nr. 795 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, datë 09 Shkurt 2010


129

frymëve të gjendjes civile në datë 01.08.1991. nga çertifikata e përbërjes

familjare me nr.162/84, datë 02.10.2009 rezulton se D.J është dtl. 1996. Pra, në

kohën kur kërkuesat pretendojnë se, kanë marrë tokën bujqësore fëmija D.J nuk

kishtë lindur, me si rrjedhojëajo nuk mund të konsiderohet pjesëtare e familjes

bujqësore, ndoshur në këto rrethana, gjykata çmon se nuk mund të përfitojnë tokë

e kërkuesit të cilët janë të paslindur.”

Në kundërshtim me këto vendime në studimin e praktikës gjyqësore konstatojmë

një kategori tjetër vendimesh gjyqësore të cilat i pranojnë kërkesat për lëshimin e

autorizimit për tjetërsimin e tokës bujqësore edhe pse fëmija i mitur nuk ka qenë

në gjendjen civile të datës 01.08.1991, pa hetuar në lidhje me anëtarësinë e

familjes bujqësore në momentin e tjetërsimit. Arsyetimi i gjykatës në një vendim

të tillë190

është : “Nga hetimi gjyqësor rezultoi se kërkuesi si përfaqësues i

familjes së tij në bazë të ligjit 7501, dt. 30.07.1991 “Për tokën”ka marrë në

pronësi tokë bujqësore të ndodhur në zonën kadastrale nr. ...” Bashkëpronarë në

këtë pasuri të paluajtshme fituar në bazë të ligjit “Për tokën”, përveç kërkuesit si

përfaqësues i familjes bujqësore dhe bashkëshortes së tij janë edhe fëmijët e tij,

midis të cilëve edhe fëmija M.M, i cili është i mitur 9 i datëlindjes 10.03.1994). ky

përfundim arrihet duke patur parasysh se sipas ligjit për tokën, ndarja e tokës

bëhej mbi bazën e numrit të anëtarëve të familjes bujqësore dhe se sipas neneve

222 e 223 të KC pronësia mbi pasurinë e anëtarëve të familjes bujqësore u përket

në tërësi anëtarëve të saj të cilat përcaktohen si personat që lidhen ndërmjet tyre

për shkak gjinie, martese, birësimi ose pranimi si anëtar i saj. Në këto kushte

gjykata çmon se kërkesa e paraqitur prej kërkuesit Z.M është e drejtë dhe duhet

pranuar, duke i dhënë autorizimin për të shitur pasurinë e llojit tokë are.”

Duket se në një rast të tillë gjykata barazon nocionin e të qënurit anëtar i familjes

ligjore, pra që është lidhur për shkak gjinie me atë të qënurit anëtar i familjes

bujqësore duke e konsideruar anëtarësinë e këtij të fundit rezultat automatik që

vjen për shkak të lidhjes gjinore. Sa më sipër duke u përpjekur për ti dhënë

përgjigje pyetjse se nëse anëtarë të familjes bujqësore do të jenë vetëm fëmijët e

mitur që kanë të tillë në vitin 1991, kur është bërë ndarja e tokës bujqësore apo do

të jenë dhe të miturit pas kësaj date, analizojmë dispozitat e KC në lidhje me

bashkëpronësinë e familjes bujqësore si më poshtë vijon:

190 Vendim nr. 38 të Gjykatës së Rethit Gjyqësor Fier, datë 01 Shkurt 2010


130

Duke qenë se dispozitat e KC theksojnë që bashkëpronësia në familjen bujqësore

krijohet për shkak të gjinisë, martesës, birësimit apo pranimit si anëtar i saj duke

krijuar në këtë mënyrë tendencën që rrethi i bashkëpronarëve të rritet duke u

dhënë mundësinë të bëhen bashkëpronarë mbi tokën bujqësore të shpërndarë në

vitin 1991, edhe përsonave që lindin më vonë, si dhe personave të tjerë që bëhen

anëtarë të familjes bujqësorenëpërmjet martesës apo birësimit.

Mendojmë, që të njëjtin karakter shtrirës të rrethit të bashkëpronarëve ka edhe

neni 5, paragrafi b, i Ligjit nr. 8337, datë 30.04.1998 “Për kalimin në pronësi të

tokës bujqësore, pyjore, livadheve dhe kullotave191

, kur kërkon si dokument bazë

për regjistrimin çertifikatën e përbërjes familjare, jo atë të vitit 1991, kur doli ligji

“Për tokën”, por atë në momentin e tjetërsimit të tokës bujqësore.

Në këtë mënyrë për tjetërsimin e tokës bujqësore të përfituar mbi bazën e ligjit

7501 “Për tokën”, mendojmë që kryetari i familjes bujqësore duhet të marrë

autorizimin nga gjykata kompetente. Qëndrimi i praktikës gjyqësore në lidhje me

këtë moment është i ndryshëm. Kjo për faktin se ashtu sikurse theksuam më sipër

disa mbajnë qëndrimin për pranimin e kërkesës për lëshimin e autorizimit për

tjetërsimin e pjesës së fëmijës së lindur pas datës 01.08.1991, duke u bazuar në

dispozitat e Kodit Civil për bashkëpronësinë e anëtarëve të familjes bujqësore, si

dhe nenit 5/b të ligjit për “Kalimin në pronësi të tokës bujqësore, pyjore,

livadheve dhe kullotave.” Ndërsa pjesa tjetër mban qëndrimin se këto kërkesa nuk

duhet të pranohen pasi bëhet fjalë për një person i cili nuk ka përfituar tokë mbi

bazën e ligjit 7501 “Për tokën”dhe rrjedhimisht nuk është bashkëpronar në

familjen bujqësore. Diskutomi mbetet akoma i hapur për sa kohë që nuk ka një

unifikim përfundimtar të probemit nga Gjykata e Lartë.

Në lidhje me këtë çështje mendojmë se për efekte të ligjit, që bëri të mundur

kalimin e tokës nga posedimi në pronësi duhet parë përbërja e gjendjes familjare

në momentin e kur kjo tokë bujqësore u ka kaluar në pronësi nenit 5/c të ligjit për

191 Sipas nenit 5, pika b e këtij ligjindër dokumentet e nevojshme që duhet të paraqiten për regjistrim në zyrën e regjistrimit të pasurive të paluajtshme në rastin kur kalohet pronësia mbi tokën bujqësore në favor të personave të tretë janë dhe aktet që vërtetojnë përbërjen e familjes bujqësore në çastin e kalimit të pronësisë, të vërtetuar nga çertifikata e gjendjes civile. Kërkimi i vërtetimit të për bërjes së familjes bujqësore në momentin e kalimit të pronësisë mbi tokën bujqësore, të lë të nënkuptosh se gjithë personat që bëjnë pjesë në familjen bujqësore në momentin e tjetërsimit të tokës janë edhe bashkëpronarë të tij.


131

“Kalimin në pronësi të tokës bujqësore, pyjore, livadheve dhe kullotave”. Nëse

fëmijët kanë qenë në përbërjen familjare në këtë moment mendoj që ata janë bërë

bashkëpronar të tokës bujqësore ndaj duhet marrë autorizimi i gjykatës.

Së fundmi, duke iu rikthyer dhe një herë faktit që tjetërsimi i një sendi të

paluajtshëm siç është toka bujqësore është një veprim tej administrimit të

zakonshëm të administrimit të pasurisë së të miturit, gjykatat duhet të kenë kujdes

në analizimin e interesit më të lartë të fëmijës. Për të dhënë një vendim të drejtë

gjykatat duhet të hetojnë se pse kërkohet autorizimi i shitjes së kësaj toke, cilat do

të jenë përfitimet që do të ketë fëmija, a mund të arrihet në të njëjtin rezultat me të

ardhurat ekzistuese të prindit që kërkon autorizimin, mënyra si do të përdoren

këto të ardhura. Vetëm duke analizuar me kujdesn këto rrethana gjykata mund të

evidentojë interesin më të lartë të fëmijës, që duhet të jetë konsiderata parësore në

çdo vendim gjyqësor.

3.5. Praktika gyqësore shqiptare me fokus aspektete pasurore të

marrdhënieve prind fëmijë

Çështjet e autorizimit të gjykatave për tjetërsimin e pasurisë së fëmijës

Në bazë të KF (2003), prindërit bashkarisht kanë të drejta dhe përgjegjësi të

njëjta kundrejtë fëmijëve si në aspektin e të drejtave personale dhe ato pasurore.

Pavarsisht se doktrina ka ndarë administrimin e pasurisë së fëmijës në

administrim të zakonshëm dhe administrim të jashtëzakonshëm të saj vetë Kodi i

Familjes (2003) nuk ka një ndarje të tillë specifike.

Tjetësimi i pasurisë së të miturit

Në interpretim të nenin 234 të Kodit të familjes ku thuhet se “Tjetërsimi i

pasurisë së paluajtshme të çdo fëmije të mitur deri në moshën tetëmbëdhjetë vjeç,

lënia hipotekë, ngarkimi me një barrë, marrja hua në emër të të miturit, heqja dorë

nga trashëgimia apo legu ose mospranimi i një dhurimi, si dhe përgjithësisht

veprimet që kapërcejnë kufijtë e një administrimi të thjeshtë të çdo pasurie të të

miturit, mund të kryhen vetëm kur e kërkon interesi i të miturit dhe me autorizim

të gjykatës së vendbanimit të të miturit. Veprimi juridik, që është kryer pa u marrë

autorizimi i gjykatës, mund të shpallet i pavlefshëm me kërkesën e prokurorit, të


132

prindit ose të kujdestarit të të miturit. Në qoftë se gjykata jep pëlqimin më vonë,

veprimi juridik nuk shpallet i pavlefshëm” konkludojmë se disa veprime

administrimi do të kryhen vetëm me pëlqimin (autorizimin) e gjykatës kur

kryerjen e këtij veprimi e kërkon interesi më i lartë i fëmijës.

Në kushtet kur prindërit e fëmijës kanë tjetërsuar një pasuri të paluajtshme të të

miturit pa autorizimin e gjykatës, a do të konsiderohet ky veprim absolutisht i

pavlefshëm?

Duke u bazuar në interpretimin e pjesës së fundit të nenit 234 të KF konkludojmë

se një veprim juridik i kryer në kushte të tilla nuk do të jetë absolutisht i

pavlefshëm por relativisht i pavlefshëm192

, çka do të thotë se tjetërsimi i kryer pa

autorizimin e gjykatës mund të “ligjërohet”edhe pasi është kryer nëse gjykata

vlerëson se është kryer në favor të interesit të fëmijës. Pyetja që shtrohet është

sesa do të jetë periudha maksimale “post factum” që prindi mund t’i drejtohet

gjykatës për marrjen e këtij autorizimi. Duke qënë se ligji nuk parashikon një afat

të tillë mendojmë se caktimi i kësaj perudhe (pra pranimi apo rrëzimi i kërkesës

për marrjen e autorizimit) do t’i lihet në dorë bindjes së brëndshme të gjykatës

kompetente që do të shqyrtoj këtë kërkesë.

Nga hulumtimet e rasteve praktike në rastet e shqyrtimit të kërkesava për

administrimin e pasurisë së të miturit, vihet re se kjo kërkesë iniciohet kryesisht

nga ati i fëmijës, shumë rrallë nga nëna (vetëm në rastet kur nënat janë të veja,

apo ka zgjidhur martesën, etj.,) dhe jo shumë raste kur kjo kërkesë iniciohet nga të

dy prindërit.

Kështu, në GJRRGJ Tiranë për vitin 2011 nga 95 kërkesa për lëshim autorizimi

rezulton se në 31 prej tyre janë kërkues të dy prindërit; në 17 prej tyre kërkuese

është vetëm nëna dhe në 47 është vetëm ati. Në pothuaj shumicën e rasteve të

këtij viti [2011] bëhet fjalë për autorizim për tjetërsimin e pronës së familjes

bujqësore ku fëmijët janë bashkëpronarë apo pronarë të pasurisë së paluajtshme

192

Të njëjtin qëndrim mban edhe jurisprudenca italiane. Konkretisht në lidhje me këtë ccështje Gjykata e Lartë Italiane në vendimin nr.7638, datë 10.07.1991 është shprehur se “një kontratë shitje e një pasurie të paluajtshme të një të mituri, e lidhur nga prindërit e të miturit pa marrë autorizimin e gjykatës nuk do të konsiderohet absolutisht e pavlefshme, por e anullueshme, me përjashtim të rastit kur palët sipas parimit të autonomisë kontraktuale, kanë parashikuar vlefshmërinë dhe fillin e ekzekutimit të kontratës detyrimisht me dhënien e këtij autorizimi.


133

tokë bujqësore. Vetëm në një rast kërkohet autorizim për shitjen e autoveturës

fituar me trashëgimi nga fëmija pas vdekjes së atit dhe ky është ndër rastet që

kërkesa është bërë nga nëna. Për vitin 2011, ka edhe 2 raste të tjera ku pasuria nuk

është tokë bujqësore dhe në një prej tyre nëna që paraqitet si kërkuese është e ve

dhe në tjetrin kërkuese është halla si kujdestare e fëmijëve të mbetur jetimë. Në

këto dy raste kërkohet autorizim për tërheqjen e depozitës bankare të fituar më

trashëgimi nga fëmija/fëmijët193

. Nga analiza e vendimeve gjyqësore vihet re se

përgjithësisht, vendimi i gjykatës lëshohet në emër të kërkuesit pa nënvizuar se

është një autorizim i lëshuar për të dy prindërit, dhe pa specifikuar mënyrën e

përdorimit të të ardhurave të fituara nga administrimi i pasurisë së të miturit.

Në doktrinën juridike një problem i diskutueshëm është nëse do të konsiderohet

veprim i administrimit të jashtëzakonshëm të pasurisë së të miturit blerja me të

ardhurat e tij të një sendi të paluajtshëm dhe në këtë kontekst është apo e

nevojshme marrja e autorizimit të gjykatës. Në këtë çështje juridike duket se

mendimet janë të ndryshme dhe të ndara në dy grupime.

Sipas grupimit të parë nuk është e nevojshme marrja e autorizimit të gjykatës për

sa kohë që blerja e një sendi të paluajtshëm është një kapital i sigurtë, pasi të

ardhurat e fëmijës në fonde monetare i kthen në një send të paluajtshëm, që mund

të konsiderohet një investim i sigurtë. Në këtë mënyrë ruhet dhe sigurohet pasuria

e të miturit, duke e mbrojtur atë nga rreziqe të mundshme që cënojnë tërësinë e

kësaj pasurie. Përkundrejt këtij grupimi ekziston dhe mendimi tjetër në bazë të të

cilit blerja e një sendi të paluajtshëm do të konsiderohet si veprim jo i zakonshëm

pasi jo domosdoshmërisht garantohen në këtë mënyrë të ardhurat e fëmijës.194

Në

këtë kontekst mendojmë që investimi i të ardhurave të të miturit për blerjen e një

pasurie të paluajtshme nuk është një situatë që me siguri sjell ruajtjen,

konservimin e pasurisë së të miturit. Duke qenë se është ekzistente mundësia psh

e zhvlerësimit të vlerës së një pasurie të paluajtshme (psh një apatament,nje truall)

në raport me paratë likuide, të cilat mund të përdoren në mënyra nga më të

ndryshme, do të ishte më e arsyeshme vlerësimi i gjykatës nëse investimi i këtyre

të ardhurave të bëhej ose jo në këtë mënyrë. Pra, jemi të mendimit që ky veprim të

konsiderohet në kuadër të veprimeve jo të zakonshme të administrimit.

193 Arta Mandro, “Të drejtat pronësore të grave në Shqipëri”, UN Woman 2016 194 Omari Sonila, “Leksione të së drejtës familjare”, Tiranë 2006


134

Lënia në hipotekë e pasurisë së fëmijës

Hipoteka është një e drejtë reale që vihet mbi pasurinë e debitorit ose një të

treti, në dobi të kreditorit, për të siguruar përmbushjen e një detyrimi. Prindërit, që

administrojnë pasurinë e të miturit, mund të garantojnë përmbushjen e

detyrimeve, që përbëjnë pasive të pasurisë së fëmijës nëpërmjet vendosjes së

hipotekës mbi pasurinë e tëmiturit, deri në atë vlerë që garanton detyrimin e

kreditorit. Me anë të hipotekës nëse nuk përmbushet detyrimi i garantuar me

hipotekën branda afateve të përcaktuara në kontratë, kreditorit i lind e drejta e

shitjes së sendit, mbi të cilin është vendosur hipoteka deri në përmbushje të vlerës

së detyrimit. Duke qenë se ky veprim mund të dëmtojë, të reduktojë madhësinë e

pasurisë apo të ndryshjnë cilësinë, strukturën apo madhësinë e pasurisë legjislatori

e ka rradhitur në kategorinë e veprimeve që tejkalojnë administrimin e

zakonshëm, ndaj është e nevojshme autorizimi i gjykatës.

Ngarkimi i pasurisë së të miturit me barrë.

Koncepti i të drejtës civile mbi të drejtat reale është e drejta e personit mbi

sendi (res). Në kategorinë e të drejtave reale kryesore doktrina juridike ka

klasifikuar të drejtat reale madhore dhe të drejtat reale minore, të cilat konsistojnë

në të drejtat reale mbi sendet e tjerëve. Në këtë kategori, përfshihen vetëm ato të

drejta të parashikuara nga ligji në mënyrë kufizuese. Si të tilla konsiderohen e

drejta e uzufruktit, servitutit, e drejta e peërdorimit, banimit, emfiteozës. Këto të

drejta relae kufizojnë pronarin e sendit në ushtrimin e tagrave të tij. Për këtë arsye

në rastet kur pasuria e të miturit ngarkohet nga prindërit e tij me një barrë është e

nevojshme autorizimi i gjykatës nesë cënohët apo jo interesi të miturit.

Marrja hua në emër të fëmijës

Kontrata e huasë është një kontratë me anë të cilës njëra palë (huadhënësi) i

jep në pronësi një pale tjetër huamarrësit, një shumë të hollash ose sende që

përcaktohen në numër, peshë ose me masë dhe huamarrësi detyrohet ti kthejë

huadhënësit aq tq holla dhe aq sende të atij lloji dhe asaj cilësie brenda afatit të

caktuar në kontratë ose kur nuk është caktuar afat me kërkesën e

huadhënësit.195

në praktikë janë jo të vogla rastet kur përfaqësuesi i të miturit merr

195 Shih nenin 1050 i K.C


135

në emër të tij hua kundrejt detyrimit që në fund të afatit të kontraktuar të kthejë të

njëjtin lloj sendesh si dhe shpërblimin në formën e kamatës ose interesit ( nëse

palët kanë parashikuar një gjë të tillë). Duke u nisur nga pasojat juridike që

prodhon një kontratë e tille, fëmija në emër të të cilit është marrë hua është i

ekspozuar nga një sërë rreziqesh, të cilat janë : Së pari : Në fund të afatit të

kontraktuar fëmija në pozitën e huamarrësit është i detyruar të kthejë të njëjtin

send, pa marrë parasysh vlerën e konsumimit të sendit gjatë afatit të kontraktuar.

Së dyti : Nëse palët kanë parashikuar shpërblim në këtë kontratë, duhet të paguhet

shpërblimi në formën e interesit. Së treti : Në rast se fëmija-huamarrës është në

vonesë, ai detyrohet të paguajë kamatvonesat. Së katërti : Nëse fëmija është në

pamundësi për të kthyer të njëjtin send, ai është i detyruar të paguajë vlerën e tyre

sipas kohës dhe vendit në të cilën do të bëhej kthimi.

Sa më sipër duke qenë se ekzistojnë një numër i madh rreziqesh që mund të sjellin

cënimin e tërësisë së pasurisë së të miturit legjislatori e ka parë të nevojshme

marrjen e autorizimit të gjykatës. Roli i kësaj të fundit natyrisht që është i

rëndësishëm, pasi ajo duhet të analizojë të hjitha kushtet dhe veçoritë e kontratës

si afatet, sasia e marrë hua, shpërblimi, interesi që ka fëmija në lidhjen e kësaj

kontrate etj. Vetëm nëse ekziston një bilanc pozitiv në favor të interesit të të

miturit gjykata mund të autorizojë kryerjen e këtij veprimi juridik.

Heqja dorë nga trashëgimia, legu apo mospranimi i dhurimit.

Një prej karakteristikave të përbashkëta të instituteve të trashëgimisë, legut

apo dhurimit është në parim përfitimi apo shtimi i pasurisë së personit në favor të

të cilit kryhen këto veprime. Duke e lidhur këtë karakteristikë, me nocionin e

administrimit të pasurisë së të miturit, duke qemë se këtij të fundit nuk i cënohet

pasuria nga kryerja e këtyre veprimeve është e kuptueshme që nuk është e

nevojshme marrja e autorizimit të gjykatës. Ndërsa në rastet kur prindi si

administrues dhe përfaqësues ligjor i fëmijës heq dorë nga pranimi i trashëgimisë,

legut apo dhurimit, në potencial cënohet mundësia e zmadhimit apo përmirësimit

të pasurisë së të miturit, ndaj është e nevojshme marrja e autorizimit të gjykatës.


136

Probleme të konstatuara gjatë studimit të praktikës gjyqësore:

1. Problemi i parë lehtësisht i evidentueshëm gjatë studimit të praktikës gtjyqësore

është mangësia e arsyetimit të vendimeve gjyqësore që kanë për objekt lëshimin e

autorizimit për kryerjen e veprimeve që tejkalojnë kufinjtë e një administrimi të

zakonshëm. Gjykatat mjaftohen vetëm me përmëndjen formale të parimit të

interesit më të lartë të fëmijës pa bërë një zbërthim të këtij nocioni në çdo rast

konkret, pa provuar se pse në rrethanat konkrete të çdo çështjeje është ose jo i

nevojshëm lëshimi i autorizimit për kryerjen e veprimit.

Psh në një çështje me anë të së cilës është kërkuar lëshimi i autorizimit për

tjetërsimin e pasurisë së të miturit nga gjykata është shprehur: “Këto pasuri janë

planifikuar të shiten me qëllim përmbushjen e nevojave ekonomike të familjes si

dhe në interesin e fëmijëve të mitur për mirërritje, shkollim dhe edukim. Gjykata

çmon që ky tjetërsim i pasurive të paluajtshme është në interesin e të miturve M.K

i datëlindjes 24.04.1999 dhe M.K i datëlindjes 24.04.1999 duke favorizuar

interesin e tyre në mirërritje, edukim dhe shkollim.” Gjykata në këtë çështje nuk

argumenton se pse shitja e pasurisë së paluajtshme do të ndikojë pozitivisht në

mirërritjen e fëmijës, ku do të konsistojë edukimi dhe shkollimi i fëmijës dhe si

do të përdoren të ardhurat në këtë drejtim , pse është ose jo i nevojshëm lëshimi i

autorizimit etj.

2. Dhënia e vendimeve duke mos hetuar në mënyrë të plotë në lidhje me shkaqet

për të cilat kërkohët autorizimi, impaktit që do të ketë dhënia ose jo e këtij

autorizimi në mirërritjen e fëmijës etj. Pra, shpeshherë jepen vendime pa u bazuar

në prova dhe fakte, në funksion të interesit më të lartë të fëmijës. Psh argumenti i

rëndomtë i paraqitur nga prindërit në gjykatë është dhe nevoja për shkollimin api

edukimin e fëmijëve. Në këtë drejtim gjykatat në disa raste nuk hetojnë me kujdes

nëse fëmija është apo jo në shkollë, pasi mund të ndodhë që kërkuesit e paraqesin

formalisht si shkak për të bazuar pretendimin e tyre, në kushtet kur qëllimi i

vërtetë mund të jetë realizimi i interesave të tyre dhe jo të fëmijëve. Gjithashtu në

disa raste gjykatat nuk kanë hetuar nëse të ardhurat e kërkuesve janë aq të

pamjaftueshme sa të justifikojnë domosdoshmërisht nevojën për të kryer një

tjetërsim të pasurisë së të miturit me qëllim interesin më të lartë të këtij të fundit.


137

Nëse të ardhurat e kërkuesit janë të mjaftueshme për të siguruar më së miri

mirërritjen e fëmijës ka të ngjarë që dhënia e autorizimit të cënojë interesin më të

lartë të fëmijës.

3.Gjithashtu në rastet kur gjykatat pranojnë kërkesën për dhënien e këtij

autorizimi për tjetërsimin e pasurisë së të miturit (që sipas këtij studimi përbëjnë

pjesën më të madhe të vendimeve) gjykatat nuk përcaktojnë modalitetet e kryerjes

së këtij tjetërsimi duke mos përcaktuar mënyrën se si do të përdoren të ardhurat e

përfituara nga ky tjetërsim për të qenë në favor të interesit më të lartë të fëmijës.

Nga evidencat statistikore të nxjerra nga faqja zyrtare e Gjykatës së Rrethit

Tiranë, rezulton se në vitin 2014 janë rreth 145 çështje për lëshim autorizimi për

tjetërsimin e pasurisë së fëmijës së mitur, ku rreth gjysma e tyre rezultojnë të

pushuara ose të rrëzuara për shkak të bazës ligjore, ku afati i përfundimit të tyre

varion kryesisht nga 2-12 muaj. Në vitin 2015 në Tiranë rezultojnë rreth 85

çështje për lëshim autorizimi për tjetërsimin e pasurisë së fëmijës së mitur, ku

rreth gjysma e tyre rezultojnë të pushuara ose të rrëzuara (48) për shkak të bazës

ligjore, ku afati i përfundimit të tyre varion kryesisht nga 2-12 muaj. Në vitin

2016 në Tiranë rezultojnë rreth 156 çështje për lëshim autorizimi për tjetërsimin e

pasurisë së fëmijës së mitur, ku më pak se gjysma e tyre rezultojnë të pushuara

ose të rrëzuara (66) për shkak të bazës ligjore, ku afati i përfundimit të tyre varion

kryesisht mbi 6 muaj196

.

Në çështjet gjyqësore me objekt lëshimin e autorizimi për tjetërsimin e

pasurisë së fëmijës së mitur, rezulton që thuajse në të gjitha rastet kërkues është

prindi i fëmijës së mitur, ku më së shumti si arsye për lëshimin e këtij autorizimi

evidentohet nevoja për edukim dhe arsimim të të miturit.

196 http://www.gjykatatirana.gov.al/


138

KAPITULLI I KATËRT

VËSHTRIME KRAHASUES MBI MARRËDHENIET PERSONALE E

PASURORE PRIND FËMIJË

Mentaliteti në vende të ndryshme për funksionimin e një familje është i

ndryshëm. Ajo që i përafron ato është legjislacioni, që i bën funksionale duke

treguar edhe shkallën e emancipimit të shoqërisë.

Natyrisht ky emancipim është i lidhur ngushtë me një seri faktorësh ku më

kryesorët janë:

-Faktori Politiko – Shoqëror

-Faktori Ekonomiko – Social

Në vende me struktura shtetërore të konsoliduara dhe ekonomi të përparuar

familja ka tjetër potencial dhe integrim në jetën politiko – shoqërore të shoqërisë

në përgjithësi. Pavarsia ekonomike jo vetëm që krijon premisa për një familje me

partnerë të pavarur ekonomikisht, por zgjidh dhe probleme të tjera si pozitën e

barabartë apo eleminimin e dhunës dhe diskriminimit. Më poshtë po parashtroj

disa veçori të kodeve të tre vëndeve të përzgjedhura nga unë në këtë studim, dy

vëndeve europiane dhe një vëndi i cili synon të jetë pjesë e Bashkimit Europian në

një të ardhme të shpejtë.

4.1 Legjislacioni që rregullon marrëdhëniet familjare në Kosovë.

Sot Republika e Kosovës punon me Ligjin për Familjen me nr.2004/32, i cili

në nenin 1 shkruan:

“Fushë veprimi i rregullativës rregullon fejesën, martesën, marrëdhëniet ndërmjet

prindërve dhe fëmijëve, adoptimin (birësim), kujdestarine, mbrojtjen e fëmijëve

pa përkujdesje prindërore, marrëdhëniet pasurore në familje dhe proçedurat e

posaçme të gjykatës përkitazi me kontekstet lidhur me marrëdhëniet familjare” .

Në një vështrim të shpejtë në jetën e familjes kosovare vërejmë se me gjithë

përmirsimet rrënjësore të realizuara përmes Kornizës Ligjore ka probleme të

mëdha.


139

Tradita, dënimi social, frika nga reperkursioni, vartësia ekonomike, shqetësimi

nga humbja e kujdestarisë për fëmijët kanë kontribuar në ngurimin e viktimave

për të kërkuar drejtësi. Korniza Kushtetuese e Kosovës në pjesët 3/2 c, e dhe 3/3

paraqit disa instrumente ndërkombëtare për të drejtat e njeriut që inkludohen në

Kodin e Familjes si konventa të zbatueshme, të shpallura perms rregullorës

UNMIK-ut.

Në bazë të legjislacionin kosovar për të drejtat dhe detyrimet e prindërve

ndaj fëmijëve të tyre, vëm re se dhe ato si në legjislacionin shqiptar ndahen në dy

kategori në marrëdhënie personale jopasurore dhe në marrëdhënie me karakter

tërësisht pasuror. Pavarësisht nëse fëmija jeton me të dy prindërit apo vetëm me

njërin prej tyre, prindërit kanë përgjegjësi të përbashkët për përkujdesjen ndaj

tyre.197

Në legjislacionin për të drejtën familjare në Kosovë të drejtat dhe detyrat

e prindërve ndaj fëmijëve numërohen si më poshtë vijon198

: vënia e emrit personal

fëmijës; ruajtja dhe mirërritja; edukimi dhe arsimimi; mbajtja (ushqimi);

përfaqësimi; administrimi i pasurisë; tjetërsimi dhe ngarkimi i pasurisë.

Në përputhje me frymën e gjithë këtij studimi po i trajtojmë shkurtimisht të drejtat

dhe detyrimet e sipërpërmëndura për të bërë kështu një krahasim me

legjislacionin tonë vendas.

Vënia e emrit personal të fëmijës

Është një e drejtë dhe detyrë e prindërve ndaj fëmijëve të tyre. Emri personal

është e drejtë personale e çdo qytetari, si rrjedhoj kjo e drejtë i takon çdo fëmije të

lindur. Prindërit me marrëveshje caktojnë emrin dhe mbiemrin e fëmijës së tyre.

Në rastin kur prindërit nuk arrijnë marreveshjen fëmijës, emrin ja cakton organi i

kujdestarisë, pasi t’i ketë dëgjuar të dy prindërit. Fëmija mund të ketë vetëm një

mbiemër dhe ai mund të jetë mbiemri i përbashkët i prindërve, ose mbiemri i

njërit prind. Nëse prindërit nuk bien dakort rreth mbiemrit, atëhere organi i

kujdestarisë pasi të ketë dëgjuar të dy prindërit cakton mbiemrin e

197 Leslie J.Harris & Lee e. Teitelbaum, fq.979 198 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë”, Pjesa e katërt “Marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve”


140

fëmijës, por çdo herë mbiemrin e përbashkët të prindërve ose mbiemrin e njërit

prind199

. Fëmijëve të përbashkët prindërit nuk mund t’ua caktojn mbiemra

tëndryshem200

. Nëse njëri prind nuk është i gjallë, ose nuk ka mundësi të ushtrojë

të drejtën prindërore (për shkak se i është hequr zotësia për të vepruar ose i është

hequr e drejta prinderore) ose është i panjohur, emrin dhe mbiemrin e fëmijës e

cakton prindi tjetër. Në rast se të dy prindërit e fëmijës nuk janë gjalle, ose nuk

mund ta ushtojnë të drejtën prindërore ose janë të panjohur emrin dhe mbiemrin e

fëmijës e cakton organi i kujdestarise201

.

Në legjislacionin shqiptar ndiqet po i njëjti rrugëtim për vendosjen e emrit dhe

mbiemrit të fëmijës me ndryshimin e vetëm që “roli” i atribuar organit të

kujdestarisë ne legjislacionin e Kosovës, në legjislacionin tonë kombëtare

ushtrohet nga gjykata kompetente (gjykata e shkallës së parë të rrethit ku kanë

vendbanimin ose vëndqëndrimin prindërit ose njëri prej tyre)

Ruajtja dhe mirërritja e fëmijëve

Ruajtja dhe mirërritja e fëmijëve është përgjegjësi e prindërve, dhe njëherësh

është e drejtë dhe detyrë e përcaktuar në ligj. Prindërit kanë përgjegjësi për

ruajtjen e shendetit të fëmijëve dhe përkujdesjen për mirërritjen e tyre. Ruajtja e

fëmijëve nënkupton ruajtjen e tyre në çfaredo rreziku që mund t’i kanoset si dhe

ruajtjen e shëndetit dhe mjekimin e fëmijëve. Ndërsa mirërrritja e fëmijve

nënkupton, përgjegjësinë e prindërve që fëmijës apo fëmijëve t’ju sigurohen

kushte për zhvillimin normal fizik dhe psikik. Neni 5 i LKF, flet për parimet

themelore të marrëdhënieve familjare, mbrotjen që gëzojnë fëmijët pa përkujdesin

prindëror dhe ata me çrregullime mentale ose fizike, si dhe fëmijët prindërit e të

cilëve nuk janë të aftë të krijojnë kushte jetesore per vete dhe femijet e tyre. Këta

fëmijë gëzojnë përkrahje financiare dhe shoqërore. Çdo fëmijë ka të drejtën e

pamohueshme për të jetuar. Sipas LKF ruajtja apo mbrojtja e fëmijëve është

përgjegjësi e prindërve, në rast pamundësie nga ana e tyre kjo përgjegjësi u kalon

institucioneve shtetërore përkatëse. Ruajtja dhe mirërritja e fëmijëve nënkupton

edhe të drejtën e prindërve që të jetojnë në bashkësi me fëmijët e tyre gjë që e bën

më lehtësisht të mundur realizimin e mbrojtjes dhe mirërritjes së fëmijëve.

199 Shih nenin 130 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë” 200 Po aty 201 Po aty n. 131


141

Edukimi dhe arsimimi

Edukimi dhe arsimimi paraqesin një përgjegjësi të prindërve karshi fëmijëve të

tyre. Kjo njëherësh është e drejtë por edhe detyrë e prindërve e përcaktuar me ligj.

Prindërit kanë për detyrë që t’i edukojnë fëmijët dhe të përkujdesen për arsimimin

e tyre. Kështu në nenin 3, të LFK, është parashikuar se është përgjegjësi e të dy

prindërve rritja dhe edukimi i fëmijës së tyre derisa sa femija të arrijë moshën 18

vjeç. Detyrimi i prindërve për shkollimin e fëmijëve vazhdon derisa fëmija të ketë

mbushur moshën madhore. Ndryshe nga legjislacioni shqiptar i cili parashikon

shtrirjen e përgjegjësisë prindërore deri në moshën 25 vjeç të fëmijës në rastet kur

ai vazhdon studimet e larta, LKF si kufi maksimal moshe ka parashikuar moshën

26 vjeç202

.

Mbajtja - Detyrimi për ushqim

Mbajtja e fëmijës sipas LFK-së nënkupton përgjegjësinë e prindërve që t’i

sigurojnë fëmijës të mirat material e domosdoshme. Në kuadrin e nevojave

jetesore të fëmijës mund të listojmë detyrimin për ushqimin, veshmbathjen,

shkollimin, mjekimin, etj,. Prindërit kanë përgjegjësi për t’i siguruar fëmijës

mirëqënie emocionale, sociale dhe material.203

Si rregull prindërit e realizojnë këtë detyrë bashkërisht gjatë jetës së përbashkët.

Prindërit me pasurinë e tyre kujdesen për mbajtjen e fëmijëve. Por në rast

pamundësie dhe kur fëmijët disponojmë pasuri të tyre, kjo pasuri mund të shërbej

për plotësimin e nevojave thelbësore të sipërpërmëndura. Kjo pasuri (pasuria e të

miturit) mund të përdoret rast pas rasti dhe për nevojat e domosdoshme të

bashkësisë familjare204

.

Ndryshe nga Kodi i Familjes i RSH, LFK, parashikon dhe detyrimin e mbajtjes së

fëmijës madhor i cili nuk është në gjëndje të punojë për shkak të sëmundjes, të

metave fizike dhe mendore, dhe i cili nuk ka sasi të mjaftueshme të mjeteve

financiare për shpenzimet e tij financiare. Prindërit kanë për detyrim të sigurojnë

ndihmën financiare derisa një situatë e tillë të mbaroj205

202 Shih nenin 290 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë” 203 Shih nenin 128/4 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë” 204 Shih nenin 135/1 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë” 205 Shih nenin 291 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë”


142

Përfaqësimi i fëmijës

Ashtu si dhe në të drejtën tonë të brendshme edhe sipas legjislacionit të

Kosovës prindi është përfaqësuesi ligjor i fëmijës së mitur206

. Përfaqësimi i

fëmijës nënkupton kryerjen e veprimeve juridike dhe të punëve të tjera, (punë të

cilat nevojitet zotësia për të vepruar) nga ana e prindit në emër dhe për llogari të

fëmijës. Kjo përgjegjësi vazhdon deri në moshën madhore të fëmijëve. Ndërsa kur

fëmija edhe pas moshes madhore nuk është në gjëndje për të vepruar prindërit

janë përfaqësues të tij ligjor ex lege. Përfaqesues ligjor të fëmijës janë të dy

prindërit. Edhe në rastet kur përfaqësimi kryhet nga njëri prind, veprimi juridik i

kryer prej tij konsiderohet se është kryer me pëlqimin edhe të prindit tjetër, në rast

se ky veprim nuk kundërshtohet nga prindi tjetër.

Ashtu si dhe në legjislacion shqiptar edhe në legjislacionin e kosovës, disa

veprime juridike me karakter tërësisht personal nuk mund të kryehen me anë të

përfaqësimit, por vetëm me veprime reale të subjektit të së drejtës, në këtë rast të

fëmijës. Psh prindi nuk mund të përfaqësoj fëmijën e tij në lidhjen e martesës,

kundërshtimin e atësisë ose amësisë, njohjen e amësisë ose atësisë, pasi këto

veprime hyn në kategorinë e veprimeve ngushtësisht personale të cilat duhen të

realizohen nga vet personi subjekt i kësaj të drejte, me plotësimin e kritereve të

parashikuara në ligj (fitimin e zotësisë së kufizuar apo të plotë për të vepruar.)

Disa veprime të tjera prindi i kryen në emër dhe për llogari të fëmijës vetëm nëse

këto veprime autorizohen (lejohen) nga Organi kompetent i Kujdestarisë 207

(organ

ky që zëvëndëson rolin e gjykatës në Shqipëri.)

Në bazë të nenit 136 të LFK-së, fëmijët deri në moshën 14 vjeç nuk kanë fare

zotësi për të vepruar, dhe me arritjen e kësaj moshe fëmija mund të kryej disa

veprime me lejen e prindërve të tij ose të organit të kujdestarisë.

Me arritjen e moshës 15 vjeç, fëmija me pëlqëimin e prindërve mund të kryej disa

punë të vogla dhe të disponoj të ardhurat e realizuara prej saj, me detyrimin që së

pari të kontribuojë për ushqimin, edukimin dhe arsimimin e vet. Parashikim ky i

cili nuk njihet në mënyrë eksplicite nga e drejta jonë vendase.

206 Shih nenin 133 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë” 207 Shih nenin 135 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë”


143

Fëmija nga mosha 14 vjeç deri në moshën 18 vjeç ka zotësi të kufizuar për të

vepruar, ndaj për të gjitha veprimet e lejuara nga ligji për për t’u kryer

personalisht nga i mituri kërkohet lejimi/miratim/ autorizimi i prindërve ose

organit kompetent të kujdestarisë.

Administrimi i pasurisë së fëmijëve

Pasurinë e fëmijës deri në arritje të moshës madhore e administrojnë prindërit

e tij.208

Fëmija mund të ketë pasuri personale të fituar në bazë të mënyrave të

fitimit të pronësisë të njohura nga e drejta civile si psh me trashegim, dhurim, nga

puna e tij me ndonje lojë të fatit (llotari) ose ndonje forme tjeter te papare me

ligj209

. Kjo është pasuri personale e tij. Administrimi i pasurisë nënkupton

ndërmarrjen e masave dhe veprimeve të ndryshme me qëllim ruajtjen dhe shtimin

e saj. Prindi gjatë administrimit të pasurisë së fëmijës duhet të ketë parasysh këto

dy kritere.

Fëmijët mund të ndërmarrin disa veprime rreth administrimit të pasurisë së tyre

kur kanë arritur moshën 14 vjeç. Gjithashtu fëmija që ka mbushur moshën 15 vjeç

mund të administrojë të ardhurat e fituar me punën e tij me pelqimin e prindit.

Prindërit me marrëveshje e administrojnë pasurinë e fëmijës. Administrimi i

pasurisë së fëmijës nënkupton edhe mbledhjen e fryteve që rrjedhin nga pasuria e

tij (mbledhja e fryteve natyrore dhe civile.)

Këto fryte duhet të përdoren për ushqimin, edukimin, arsimimin, e fëmijës si dhe

shtimin e pasurisë së tij. Të ardhurat nga pasuria e fëmijës prindërit mund t’i

përdorin edhe për nevojat e bashkësisë familjare kur nuk kanë mjete të

mjaftueshme.210

Tjetërsimi dhe ngarkimi i pasurisë së fëmijëve

Tjetersimi i pasurisë (disponimi) nënkupton të gjitha mënyrat e bartjes së pasurisë

prej një titullari të së drejtës në titullarin tjeter. Si tjetersim të pasurisë

konsiderohet, shitja, dhënia hua, ndërrimi i pasurisë etj.

208 Shih nenin 134 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë” 209 Aliu Abdullah, Haxhi Gashi, “E drejta Familjare”, Prishtinë 2003, fq.230 210 Shih nenin 135 Ligji nr.2004/32 “Për familjen në Kosovë”


144

Ndërsa ngarkimi i pasurisë nënkupton, vendosjen e ndonjë pengu, hipoteke ose

detyrimi tjetër mbi pasurinë e fëmijës.Prindërit kanë përgjëgjësi që në kuadër të

autorizimeve që kanë të bëjnë edhe për tjetersimin dhe ngarkimin e pasurisë së

fëmijës për nevojat e fëmijës. Disponimi me pasurinë e fëmijës në radhë të parë

bëhet për ushqimin, edukimin dhe arsimimin e tij. Prindërit mund ta tjetersojnë

apo ta ngarkojnë pasurinë e fëmijeës vetëm me lejen e organit të kujdestarisë.211

4.2 Legjislacioni italian, karakteristika dhe veçoritë

Legjislacioni Italian është ndër më të vjetrit në Europë dhe si i tillë ka pësuar

ndryshime gjatë periudhave të ndryshme duke u përmirsuar dhe arritur standarte

të larta. Ndryshe nga shumë vende që vijnë nga blloku lindor socialist, që kanë

patur kode të veçanta të familjes, Italia nuk ka pasur një kod të tillë.

Rregullimi i të gjithë legjislacionit për familjen është përfshirë brënda Kodit Civil.

E megjithatë në nenet e tij bëhet rregullimi ligjor për çdo aspekt juridik të

funksionimit të familjes. Sipas së drejtës së brëndshme Italiane, familja është një

formacion shoqëror nëpërmjet të cilit individi zhvillon personalitetin e tij.212

Njerëzit nga vetë natyra e tyre priren të shoqërohen në grup, nëpërmjet

marrëdhënieve që krijohen ndërmjet anëtarëve të këtij grupi, njeriu realizon

nevojat e veta, si ato shpirtërore ashtu dhe ato materiale. Institucioni mikro në të

cilën evidentohet ky grupim shoqëror është familja. Sipas të drejtës Italiane,

familja është një bashkësi njerzish të lidhur nga dashuria e ndërsjelltë dhe

solidariteti, nga lidhje që marrin rëndësi juridike dhe përfaqëson formën e parë të

bashkëjetesës së organizuar.213

Martesa është parë gjithmonë si burimi kryesor i

krijimit të familjes dhe marrëdhënieve familjare që lindin prej saj. Kështu nga

martesa lindin tre lloj marrëdhëniesh:

- Marrëdhëniet bashkëshortore

- Marrëdhëniet prindërore (midis prindërve dhe fëmijëve dhe ndërmjet

fëmijëve me njëri tjetrin)

- Marrëdhëniet e krushqisë

211 Po aty 212 Neni 2 Kushtetuta Italiane 213 Bonilini Giovanni, “Manual i së drejtës familjare”, Tiranë 2005, fq 7


145

Fokusi i studimit tonë janë marrëdhëniet personale jopasurore dhe pasurore që

krijohen gjatë raportit prind fëmijë, pavarësisht statusit juridik të fëmijëve apo

prindërve me njëri=tjetrin. Kushtetuta Italiane si dhe legjislacioni i brëndshëm që

rregullon të drëjtën familjare në Republikën e Italisë garantojnë mbrojtjen,

sidomos nga ana e prindërve të fëmijëve të lindur brënda martese apo jashtë saj,

duke zhdukur përfundimisht çdo pabarazi morale, shoqërore e juridike.214

Kështu në bazë të nenit 536 të Kodit Civil Italianë (1942), fëmijët konsiderohen

trashigimtarë të ligjshëm pavarsisht nëse ato kanë lindur brënda apo jashtë

martese, janë birësuar, apo janë ngjizur nga prindërit e tyre në një nga mënyrat e

njohura ligjërisht të riprodhimit të asistuar. E drejta familjare në legjislacionin

Italian është pjesë integrale e Kodit Civil Italian (1942), ndaj dhe raportet e

krijuara ndërmjet anëtarëve të familjes rregullohen nga parashikemet e

dispozitave që gjënden në këtë Kod, ndryshe kjo nga e drejta familjare e

rregulluar nga legjislacioni shqiptar e cila herë ka qënë e përfshirë si pjesë e Kodit

Civil e herë si një kod më vete (kodi aktual i familjes.) Kështu Kodi Civil Italian

është i ndarë në gjashtë libra (nëndarje) sipas kategorive të marrëdhënieve që ai

rregullon. Duke qënë se studimi fokusohet vetëm në raportet personale e pasurore

ndërmjet vetëm dy anëtarëve të familjes (prindërve dhe fëmijëve), pjesa e cila

është hulumtuar në këtë kod është e përqëndruar vetëm në këtë fushë.

Libri i parë i Kodit Civil Italian rregullon kryesisht marrëdhëniet familjare

ndërmjet anëtarëve të familjes e në veçanti raportet midis prindërve dhe fëmijëve

të tyre. Në bazë të ligjit fëmija gëzon të drejtën të rritet, edukohet, mbështet

moralisht dhe financiarisht nga prindërit në mënyrë që të zhvilloj aftësitë natyrore

dhe aspiratat e tij. Fëmija ka të drejtë të rritet në mjedis familjar në mënyrë që t’i

garantohen raportet e afërta me anëtarët e tjerë të familjes215

. Pavarsisht këtyre të

drejtave të njohura të fëmijëve ato kanë detyrimin respektojnë prindërit e tyre dhe

të kontribuojnë në familje në përputhje me aftësitë dhe burimet e të ardhurave të

214 Neni 125 Kushtetuta Italiane 215 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 315


146

tyre, për aq kohë sa ato bashkëjetojnë në këtë mjedis familjar.216

Prindërit kanë

detyrimin të krijojnë një mjedis familjar217

për fëmijët e tyre, ti mbështesin ato

moralisht dhe financiarisht gjatë gjithë miturisë. Prindërit kanë të njëjtat të drejta

e detyrime (përgjegjësi prindërore) pavarsisht faktit nëse ato jetojnë sëbashku me

fëmijët apo të ndarë prej tyre.218

Prindërit kanë detyrimin të përmbushin të gjitha nevojat e fëmijëve në përputhje

me të ardhurat e tyre në bazë të punës apo të ardhurave të tjera që ato disponojnë.

Në rast se prindërit janë në pamundësi financiare për të përmbushur detyrimet

bazë kundrejtë fëmijëve, paraardhësit e tyre detyrohen të plotësojnë këto

nevoja.219

Ky detyrim është parashikuar edhe në Kodin tonë të Familjes (2003),

në titullin II “Detyrimi për ushqim”, Kreu I “Personat e detyruar”, neni 192 i cili

parashikon detyrimin për ushqim që kanë anëtarët e familjes kundrejtë njëri tjetrit

sipas rradhës së përcaktuar në këtë dispozitë. Sipas nenit 318 të Kodit Civil

Italian, fëmijët nuk mund të braktisin shtëpinë e prindërve përpara arritjes së

moshës madhore, në rast se kjo gjë ndodh prindërit mund t’i drejtohen me kërkesë

gjykatës. Një rast të tillë nuk e gjejmë të parashikuar në legjislacionin tonë të

brendshëm, gjithsesi me analogji mund t’i referohemi Titullit III, të KF

“Përgjegjësia prindërore”, e cila parashikon në tërësi detyrimin e prindërve për

mbështetjen morale, financiare si dhe krijimit të një mjedisi familjar për fëmijët e

tyre deri sa ato të arrijnë moshën madhore220

. Prindërit kanë detyrimin ligjor jenë

përfaqësues të fëmijëve të tyre në të gjitha veprimet juridike si dhe gjatë

administrimit të pasurisë së fëmijës.221

Në bazë të po këtij parashikimi ligjor njësoj si dhe në të drejtën tonë familjare

administrimi i pasurisë së fëmijës ndahet në dy lloj administrimi: në

216 Po aty 217 Mjedisi familjar duhet të kuptohet në këndvështrimin objektiv – krijimi I kushteve materiale për një jetë normale e të shëndetshme dhe në këndvështrimin subjektiv – krijimi i një atmosfere familjare që karakterizohet nga dashuria, respekti, mbështetja e mirëkuptimi ndërmjet anëtarëve të familjes. 218 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 316 219 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 317 220 Shih n.216 të K.F 221 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 320


147

administrimin e zakonshëm dhe administrimin e jashtëzakonshëm të pasurisë.

Prindërit mund të realizojnë administrimin e zakonshëm të pasurisë së fëmijës së

mitur bashkarisht ose në mënyrë individuale për sa kohë nga ky administrim i

pasurisë përfitues kryesor, parësor është fëmija i mitur. Në rastet kur për shkak të

interesit më të lartë të fëmijës së mitur kërkohet administrimi i jashtëzakonshëm i

pasurisë (tjetërsimi, dhurimi, shkatrimi, heqja dorë nga legu apo trashigimia, etj.)

për të kryer këtë lloj administrimi prindi duhet të marrë autorizimin e gjykatës

përkatëse. Thënë ndryshe të gjitha tagret që përfshin disponimi i pasurisë së të

miturit nga ana e prindërve nuk mund të ushtrohen nga to pa patur autorizimin e

gjykatës përkatëse (një veprim i tillë në rast të kundërt do të konsiderohej i

pavlefshëm.222

)

Në rastet kur mund të ketë një konflikt të mundshëm për pasurinë e të miturve që

gjenden nën përgjegjësinë e prindërve të njëjtë, apo në raste konflikti ndërmjet

pasurisë së të miturit me atë të prindërve të tyre, gjykata vendos një kujdestar të

posaçëm për administrimin e pasurisë së të miturit. Kur ky konflikt lind ndërmjet

pasurisë së njërit prej fëmijëve me pasurinë vetjake të vëtëm njërit prej prindërve

atëherë përgjegjës për administrimin e pasurisë së fëmijës është vetëm prindi

tjetër i cili është jashtë këtij konflikti. Kujdestari i posaçëm në rastet e

sipërmëndura, caktohet nga gjykata me kërkesë të vetë fëmijës së mitur,

prokurorit apo një të afërmi i cili ka një interes të ligjshëm dhe të drejtpërdrejtë.223

Në legjislacion që rregullon të drejtën familjare në shqipëri nuk është parashikuar

një rast i tillë hipotetik ndaj dhe për rastet e sipërcituara zgjidhja në praktik mbetet

e vështirë. Kujdestari i posaçëm përmëndet vetëm në rastet e caktimit të

kujdestarisë për të miturit kur prindërit e tyre janë në pamundësi të ushtrimit të

përgjegjësisë prindërore. Rasti kur kujdestari i posaçëm përfaqëson të miturin

është vetëm kur i interesi i të mituri është në konflikt me interesin e kujdestarit.

Jam e mendimit që një parashikim i tillë në rastet e konfliktit të interesit pasuror

ndërmjet fëmijëve me njëri tjetrin si dhe fëmijëve me prindërit e tyre, të vendoset

dhe në kodin aktual të familjes, pasi situata të tilla i hasim shpesh në

përditshmërinë tonë. Gjithashtu mbeten në interes dhe e drejta e fëmijës për t’ju

222 Po aty 223 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 321


148

drejtuar me kërkesë gjykatës në rast se mendon se i cënohet e drejta e tij. Sigurisht

i mituri që i drejtohet me kërkesë gjykatës ka fituar një shkallë pjekurie për të

kuptuar dhe vlerësuar të drejtat që i njihen atij nga ligji ndaj mendoj se pavarsisht

se dispozita e kodit civil Italian nuk parashikon moshën e të mitur, ai të paktën

duhet të ketë arritur moshën 14 vjeç, moshë kjo kur i mituri fitonë zotësinë e

kufizuar për të vepruar. Në opinionin tim në raste specifike, për shkak të interesit

të drejtpërdrejtë që cënohet dhe ka i mituri në këto çështje ai duhet të renditet në

subjektet e legjitimuara për t’i drejtuar kërkesë apo kërkesë padi gjykatës.

Sipas legjislacionit italian, prindërit të cilët ushtrojnë përgjegjësinë prindërore

ndaj fëmijëve të tyre, kanë të drejtën e uzufruktit ligjor mbi pasurinë e fëmijës së

mitur. 224

Frytet225

(natyror dhe civil) të nxjerra nga pasuria e të miturit mund të

përdoren nga prindërit për mbajtjen e familjes, edukimin dhe arsimin e fëmijëve

deri në moshë madhore të tyre.

Nuk bëjnë pjesë e uzufruktit ligjor të pasurisë së fëmijës, pasuritë e

poshtëshënuara226

:

- Mallrat e blera nga fëmija me anë të të ardhurave të fituara nga puna e

tyre;

- Pasuria e dhuruar apo lënë në trashigimi në favor të të miturit me kusht që

ai ta përdorë atë për zhvillimin e karrierës apo të një pasioni artistik;

- Pasuria e dhuruar apo lënë në trashigimi në favor të të miturit me kusht që

prindërit apo njëri prej tyre të mos ketë të drejtë të përdori apo përfitoj nga

kjo pasuri;

- Pasuria e dhuruar apo lënë në trashigimi në favor të të miturit kur prindi ka

kundërshtuar pranimin e kësaj pasurie. Nëse ky kundërshtim ka ardhur

vetëm nga njëri prej prindërve, prindi tjetër gëzon të drejtën e përdorimit

të saj.

Rastet e cituara më sipër nuk parashikohen në legjislacionin tonë i cili në nënin

236 të tij shprehet se “E drejta e përdorimit të pasurisë së fëmijës është e lidhur

me të drejtën e administrimit ligjor. Kjo e drejtë u takon të dy prindërve

224 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 324 225 Shih nenin 145 të K.C 226 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 324


149

bashkërisht ose atij që i është ngarkuar me administrimin e pasurisë.” Gjithashtu

as në dispozitën në vazhdim227

e cila parashikon rastet e pushimit apo të mos

ekzekutimit të së drejtës së përdorimit të pasurisë së fëmijës nga prindi, nuk

gjejmë ndalimet e parashikuara në legjislacionin italian.

Uzufrukti ligjor (përdorimi i fruteve natyror e civil) i nxjerr nga pasuria e të

miturit në bazë të legjislacionit italian nuk mund të përdoret nga prindërit për të

shlyer debi apo të jetë objekt i tjetërsimit, vendosjes së pengut apo hipotekës për

interesa personal të prindërve. Ky kufizim ligjor shërben për të mbrojtur interesin

më të lartë të fëmijës në rastet e përdorimit të fruteve të nxjerra nga pasuria e tij.

Gëzon të drejtën e uzufruktit ligjor mbi pasurinë e fëmijës dhe prindi i cili ri

martohet, me kushtin e vetëm që ky uzufrukt të jetë në dobi parësore (për

mirërritjen, edukimin, arsimimin) për fëmijën e mitur, pronar të kësaj pasurie.228

Në bazë të nenit 329 të Kodit Civil Italian, prindërit të cilët kanë uzufruktuar

pasurinë e fëmijës, pa patur të drejtë dhe kundër tyre nuk është ngritur asnjë

kërkesë padi gjatë kohës së uzufruktimit, atyre dhe trashigimtarëve të tjerë të tij

nuk i lind detyrimi që të kthejnë mbrapsht frutet e konsumuara deri në momëntin

kur kjo e drejtë behët e kërkueshme. Prindërit si përfaqësues ligjor të fëmijëve të

tyre, administrojnë pasurinë e fëmijës së mitur ex – lege, kur bëhet fjalë për

administrimin e zakonshëm të saj. Në rastet e keqadministrimit apo keqpërdorimit

të kësaj pasurie nga ana e prindërve, gjykata me kërkesë të subjekteve të

legjitimuar (fëmijës së mitur, prokurorit apo të afërmëve që kanë interes të

drejpërdrejtë e te ligjshëm), mund t’ja heqi prindërve (apo njërit prej tyre) këto të

drejta duke i zëvëndësuar ato me një kujdestar të posaçëm për administrimin e

pasurisë së të miturit.229

Nga sa më sipër shohim që pavarsisht se Kodi aktual i Familjes në

shqipëri ndonëse ka kaluar dekadën e hyrje në fuqi të tij, në kushtet e evoluimit të

shoqërisë dhe ekonomisë ka ende nevojë për plotësimin dhe rregullimin e

227 Shih nenin 237 të K.F. “E drejta e përdorimit të pasurisë së fëmijës nga prindi pushon: a) kur fëmija bëhet madhor; b)për shkaqet për të cilat merr fund përgjegjësia prindërore ose administrimi ligjor; c) për të gjitha shkaqet që lidhen me marrjen fund të uzufruktit”, shih dhe nenin 255 të K.C. 228 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 328 229 Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX “Della potesta dei genitori”, articolo 334


150

normave ligjore të cilat rregullojnë marrëdhëniet pasurore ndërmjet prindërve dhe

fëmijëve.

4.3 Legjislacioni francez, karakteristika dhe veçoritë

Baza e sistemit ligjor në Francë është hedhur në një dokument të

rëndësishëm të hartuar fillimisht në 1804 i njohur si Kodi Civil i Napoleonit, i cili

përcaktonte të drejtat dhe detyrimet civile të qytetarëve, përfshirë këtu të drejtat

reale, të trashigimisë, të marrëdhënieve ndërmjet anëtarëve të familjes, etj. Në

thelb Kodi Civil, ishte një përshtatje me nevojat e shekullit nëntëmbëdhjetë në

Francë me parimet e së drejtës romake dhe ato zakonore. Kodi Civil i Napoleonit

mbetet edhe sot e kësaj dite themeli i ligjit francezë edhe pse ai tashmë është

përditësuar dhe zgjeruar shumë herë në përputhje me zhvillimin ekonomik dhe

social të shoqërisë franceze. Marrëdhënien ndërmjet prindërve dhe fëmijëve

(marrëdhëniet prindërore), rregullohen pikërisht nga ky kod. Në nenin 371/1230

të

Kodit Civil Francezë është dhënë përkufizimi i autoritetit prindëror i cili është një

grup të drejtash dhe detyrimesh që ka për qëllim interesin e fëmijës, për të

mbrojtur shëndëtin, moralin, edukimin dhe arsimimin e tyre. Autoriteti prindëror

(e njohur si përgjegjësia prindërore në legjislacionin tonë) është përgjegjësi e

përbashkët e babait dhe nënës pavarsisht nëse ato gjënden brënda martesës apo

jashtë saj.

Në zbërthim të dispozitave të Kodit Civil Francezë marrëdhëniet ndërmjet

prindërve dhe fëmijëve si dhe në të drejtën tonë të brëndshme ndahen në

marrëdhënie me karakter personal jo pasuror dhe në ato me karakter pasuror.

Sigurisht që edhe disa marrëdhënie me karakter personal jopasuror mbartin në

vetëvete pasoja apo ngarkesa pasurore kryesisht për prindërit.

Të drejtat dhe detyrimet e prindërve dhe fëmijëve kundrejtë njëri tjetrit i gjejmë të

renditura nga neni 370 i KCF e në vijim. Një panoramë të shkurtër të tyre po jua

paraqesë si më posht:

- Përgjegjësia e prindërve për të mbrojtur shëndetin dhe moralin e fëmijëve

të tyre të mitur231

230 Kodi Civil Francezë 21 mars 1804 231 Shih nenin 371-1 të KCF


151

- Përgjegjësia e prindërve për mirërritjen dhe krijimin e një mjedisi familjar

për fëmijën.232

Fëmija ka detyrimin për të jetuar me prindërit e tij, pasi ato

(prindërit) kanë detyrën e “rojtarit” për fëmijët e tyre.233

Gjithashtu nga

ana tjetër prindërit kanë detyrimin ligjor për të siguruar një banesë ku të

jetojnë bashkërisht me fëmijët e tyre. Në rastet kur prindi nuk kujdeset pa

arsye duke neglizhuar respektimin e këtij detyrimi, ai mund të dënohet nga

gjykata për kundravajtje penale me gjobë deri në vlerën 100.000 euro apo

me burgim deri në shtatë vite.

- Detyrimin e mbikqyrjes. Në rolin e rojtarit prindërit mbikqyrin jo vetëm

shëndetin, sigurinë dhe moralin e të miturit por ato kanë detyrimin të

monitorojnë çdo lëvizje apo veprim të fëmijëve në raport me anëtarët e

tjerë të familjes , miqtë, të njohurit, etj. Ky lloj monitorimi përfshin të

gjitha format e komunikimit dhe korrespondencës, verbal, email apoo

telefon. Ky detyrim vazhdon për prindërit derisa fëmija të arrij një pjekuri

të caktuar.

- Kontrolli i prindërve kryhet dhe bëhet vetëm në interes të fëmijës së mitur

në përputhje dhe me parashikimet e Konventës Ndërkombëtare të të

drejtave të Fëmijëve234

- Detyrimi për të edukuar fëmijën e mitur. Ky “mision” nuk është i kufizuar

vetëm në rregjistrimin e fëmijës në një shkollë, por ai vazhdon dhe me

edukuimin e fëmijës me normat morale, fetare apo qytetare të shoqërisë

apo komunitetit në të cilin ato jetojnë. Legjislacioni francezë parashikon si

arsim të detyrueshëm arsimin që zhvillohet nga mosha 6 deri në moshën

- 16 vjeç, si dhe njeh të drejtën e prindërve që të arsimojnë fëmijët e tyre

privatisht në shtëpi.235

-

Detyrime (përgjegjësi) me karakter pasuror:

- Prindërit kanë detyrimin të sigurojnë ushqimin dhe plotësimin e nevojave

jetësorë të fëmijës së mitur, në përputhje me të ardhurat e tyre.236

Kjo

përgjegjësi i takon të dy prindërve pavarsishtë nëse ato jetojnë bashkë apo

232 Shih nenin 371-3 të KCF 233 www.dossierfamilial.com 234 Shih n. 16 Konventa Ndërkombëtare të të Drejtave të Fëmijëve, datë 20 nëntor 1989 235 Shih nenin 371 KCF 236 Shih nenin 371-2 të KCF


152

të ndarë dhe pavarsisht statusit ligjor që ato kanë në raport me njëri tjetrin.

Prindërit duhet ti sigurojnë nevojat e fëmijëve në përputhje me burimet

financiare të familjes. Detyrimi për ushqim nuk kufizohet vetëm në

detyrimin për ti siguruar nevojat ushqimore bazike të fëmijës, por ai

shtrihet dhe në mbulimin e shpenzimeve për veshmbathje, edukim dhe

arsimin të fëmijës së mitur deri sa i mituri të arrij moshën madhore apo

deri në përfundim të studimeve të tij.

Pra është shumë interesant fakti se si ka evoluar gjatë viteve legjislacioni për

familjen dhe në mënyrë të veçantë përmirësimi i pozitës ekonomiko – shoqërore i

gruas si dhe forcimi i karakterit social dhe mbrojtjes së familjes si dhe lirive e të

drejtave .

Nuk do të le papërmendur këtu se një rol të rëndësishëm në emancipimin e

familjes veç reformave dhe përmirsimit ligjor ka luajtur dhe arti e letërsia në

veçanti. Të gjithë e vlerësojnë dhe nuk e harrojnë romanin “Pa Familje” të Hector

Malot të botuar në vitin 1878 që edhe sot konsiderohet një himn për familjen .


153

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Përfundime

Ne të gjithë jemi qënie sociale e humane që do të na duhet të jetojmë e të

përshtatemi ndaj një shoqërie në të cilën nuk i vendosim ne rregullat. Që në çastin

e ardhjes në jetë ne jemi të lidhur me prindërit tanë, nëpërmjet nyjes së hollë e të

“pazgjidhshme” të kërthizës, një varësi biologjike e shëndetëshme dhe e

fuqishme.

Marrëdhënia e prindërimit, nën këndvështrimin e legjislacionit shqiptar ka pësuar

ndryshime të rëndësishme, duke filluar nga rregullimi që bëhej në të drejtën

zakonore, më tej në të drejtën kanonike e deri në të drejtën pozitive që nga Kodi

Civil i Zogut (1929) deri në lëgjislacion aktual që rregullon të drejtën familjare

(Kodi i Familjes-2003)

Kështu e përbashkëta në trajtimin e marrëdhënies së prindërimit në të drejtën

zakonore e përmbledhur në Kanunet që vepronin në territoret shqiptare ishte

autoriteti absolut i burrit të shtëpisë, autoritet ky i evidentuar më së shumti në

marrëdhëniet me femrat e familjes. Ky pushtet i figurës atërore vjen si rezultat i

pozitës inferiore të gruas që evidentohet në çdo parashikim të Kanuneve.

I njëjti model pushteti evidentohet edhe në të drejtën kanonike në fuqi të asaj

kohe. Madje edhe në Kodin Civil të Zogut, megjithse në raport me parashikimet e

së drejtës zakonore dhe asaj kanonike solli në teori forcimin e pushtetit dhe rolit të

gruas brënda familjes, sërisht pushtetin më të madh prindëror e ushtronte ati i

fëmijëve dhe vetëm në rast se ky ishte i pamundur për t’a ushtruar atë, ky rol i

ngarkohej gruas (nënës).

Ligji “Mbi raportet në mes prindërve dhe fëmijëve” (1948), eleminoi në mënyrë

përfundimtare në të drejtën familjare autoritetin absolut të babait mbi fëmijët,

duke i dhënë pushtet prindëror të barabartë të dy bashkëshortëve (atit dhe nënës).

Gjithashtu dhe Kodi i Familjes i vitit 1982 bazohej në parimin e ushtrimit

të përgjegjësisë prindërore nga të dy prindërit pa bërë një diferencim midis burrit

dhe gruas pasi sipas tij “Prindërit kanë të njëjta të drejta dhe detyrime ndaj

fëmijëve të mitur”.


154

Kodi i Familjes (2003) e përcakton të drejtën prindërore (përgjegjësinë

prindërore) si një e drejtë vetjake, absolute, e patrëshëgueshme, një detyrim nga i

cili nuk mund të hiqet dorë dhe as mund të ndryshohet me marrëveshje midis

prindërve me njëri tjetrin apo me persona të tjerë.

Sikurse është trajtuar në këtë punim kjo përgjegjësi ka dy funksione

kryesore, funksionin e rregullimit të marrëdhënieve me karakter personal

jopasuror që konsiston në detyrimin për të mirërritur, edukuar, arsimuar dhe

krijuar një mjedis të përshtatshëm familjar për fëmijën e mitur dhe në funksionin

e rregullimit të marrëdhënieve pasurore që konsiston në administrimin e pasurisë

së të miturit dhe përfaqësimin e tij në raport me të tretët.

Në bazë të nenit 216 të KF “Fëmija ndodhet nën përgjegjësinë prindërore

deri në arritjen e moshës madhore”. Sipas kësaj dispozite, legjislatori ka

përcaktuar në mënyrë taksative kufirin maksimal të shtrirjes kohore të

përgjegjësisë prindërore duke referuar në moshën madhore, që sipas legjislacionit

tonë është mosha 18 vjeç. Megjithatë ka raste kur përgjegjësia prindërore

mbaron më parë kësaj moshe, në rastet kur fëmija fiton zotësinë për të vepruar

përpara arritjes së moshë 18 vjeç (rastet e autorizimit të lidhjes së martesës së

martesës nën moshë ose i ashtuquajturi – emancipimi i kërkuesit) ose zgjatet

vetëm në aspekte të caktuara përtej moshës së caktuar në ligj në rastet kur

fëmija vazhdon shkollën e mesme ose të lartë deri në moshën njëzet e pesë

vjeç. Lindja e përgjegjësisë prindërore fillon që në momentin e konceptimit të

fëmijës, momenti kur fëmija fiton zotësinë juridike.237 Me fitimin e zotësisë

juridike fëmija bëhet subjekt i së drejtës, ndaj mund të themi se përgjegjësia

prindërore lind paralelisht me lindjen e zotësisë juridike të fëmijës nëse

verifikohet lindja gjallë238.

Marrëdhëniet prindërore ndërmjet prindërve dhe fëmijëve si dhe

përgjegjësitë (të drejtat dhe detyrimet) që lindin nga ky raport mbeten të tilla

pavarsisht statusit ligjor të prindërve (të martuar, bashkjetues, të shkurorzuar,

237 Shih nenin 2 të K.C. “Zotësia juridike fillon me lindjen e personit gjallë dhe mbaron me vdekjen e tij. Fëmija kur lind gjallë gëzon zotësi juridike që nga koha e zënies”


155

apo kur një martesë shpallet/konstatohet e pavlefshme) dhe pavarsisht statusit

ligjor të fëmijës (i lindur brënda apo jashtë martese, i birësuar apo fëmijë

biologjik.)

Nga sa më sipër dallojmë tre raste të ushtrimit të përgjegjësisë prindërore :

a) Ushtrimi i përgjegjësisë prindërore nga të dy prindërit (kur jemi në

kushtet e njohjes së fëmijës);

b) Ushtrimi i përgjegjësisë prindërore vetëm nga njëri prind (kur prindi

tjetër ka vdekur, i është hequr përgjegjësia prindërore me vendim

gjykate apo nuk ka kryer proçedurën e njohjes së fëmijës);

c) Ushtrimi i përgjegjësisë prindërore nga të tretët (kur fëmija ka lindur

nga prindër të panjohur, të dy prindërit kanë vdekur ose i është hequr

përgjegjësisa prindërore)

Në këndvështrimin e së drejtës civile pasuria e të miturit do të konsiderohet

tërësia e të drejtave dhe detyrimeve pasurore të tij, të cilat i gëzon si titullar apo

subjekt i së drejtës civile. Në këtë kuptim si pasuri të fëmijës do të përfshihen të

gjitha sendet apo të drejtat e tjera që lidhen me to dhe që fitohen sipas mënyrave

të përcaktuara në ligj, të cilat mund të jenë origjinale ose të prejardhura.

Administrimi i pasurisë së të miturit është një e drejtë subjektive dhe

njëkohësisht detyrim për prindërit që ushtrojnë përgjegjësi prindërore, qëllimi i të

cilit është mbrojtja e interesave të fëmijës dhe njëkohësisht parandalimi i rrezikut

të paralizimit të qarkullimit civil të sendeve që i përkasin personave që sipas të

drejtës civile nuka kanë zotësi për të vepruar, siç janë të miturit.

Siç edhe e kemi trajtuar edhe në këtë studim, administrimi i pasurisë së

fëmijës së mitur ndahet në administrim të zakonshëm dhe administrim të

jashtëzakonshëm të pasurisë. Duke qënë se KF nuk shprehet taksativisht për të

bërë klasifikimin e veprimeve të zakonshme dhe të jashtëzakonshme, për të

përcaktuar nëse një veprim i përket sferës së veprimeve të zakonshme të

administrimit apo veprimeve jo të zakonshme duhet analizuar me kujdes jo vetëm

përmbajtja dhe natyra e veprimit juridik por duhet parë dhe funksioni dhe efekti

që sjellin në pasurinë e të miturit. Në këtë kontekst do të konsiderohen veprime që


156

tejkalojnë administrimin e zakonshëm të pasurisë së të miturit të gjitha dhe vetëm

ato veprime të cilat parashikohen shprehimisht me ligj.

Duke evidentuar si karakteristik te përbashkët të këtyre veprimeve, masën

e dëmtimit apo reduktimit të pasurisë apo të ndryshojë cilësinë, strukturë apo

madhësinë e pasurisë. Ndërsa ato veprime që ruajnë , përmisojnë apo rrisin

cilësinë dhe madhësinë e pasurisë së të miturit, apo zvoglojnë humbjet e saj do të

konsiderohen veprime të zakonshme administrimi.

Kështu nëse do mundohemi të grupojmë disa karakteristika themelore të një

administrimi të zakonshëm të pasurisë mund t’i listojmë ato si më poshtë:

- Veprimi i administrimit të jetë objektivisht i përshtatshëm në funksion të

ruajtjes së vlerave dhe karakteristikave thelbësore të pasurisë së të miturit.

- Të ketë një vlerë ekonomike jo të lartë në krahasim me vlerën në total të

sendit.

- Të mbart një rrezik minimal për qëndrueshmërinë si dhe vlerën ekonomike

të pasurisë së të miturit.

Nëse një veprim administrimi i pasurisë cënon qoftë edhe një nga elementet e

mësipërm atëhere do të gjëndemi përpara administrimit të jashtëzkonshëm të

pasurisë, dhe për këtë do të nevojitet autorizimi i gjykatës për të siguruar

vlefshmërinë e vëprimit. Një veprim që i tejkalon parashikimet e mësipërme duhet

ti nënshtrohet detyrimisht kontrollit të gjykatës në mënyrë që të sigurohet qëllimi

për të cilën pretendohet se po kryhet ky veprim, interesi më i lartë i fëmijës. Një

veprim juridik, i cili i tejkalon kufinjtë e një administrimi të zakonshëm, i kryer pa

marrë autorizimin e gjykatës nuk do të jetë domosdoshmërisht absolutisht i

pavlefshëm, çka do të thotë se tjetërsimi i kryer pa autorizimin e gjykatës mund

“të ligjërohet” eshe pasi është kryer nëse gjykata vlerëson së është kryer në favor

të interesit të fëmijës.

Nga studimi i praktikës gjyqësore konstatojmë se mangësia e arsyetimit të

vdendimeve gjyqësore që kanë për objekt lëshimin e autorizimit për kryerjen e

veprimeve që tejkalojnë kufinjtë e një administrimi të zakonshëm. Gjykatat

mjaftohen vetëm me përmëndjen formale të parimit të intëresit më të lartë të

fëmijës pa bërë një zbërthim të këtij nocioni në çdo rast konkret, pa provuar se pse


157

në rrethanat konkrete të çdo çështjeje është ose jo i nevojshëm lëshimi i

autorizimit për kryerjen e veprimit.

Një tjetër problem i hasur në praktik është dhe dhënia e vendimeve duke mos

hetuar në mënyrë të plotë në lidhje me shkaqet për të cilat kërkohet autorizimi,

impakti që do të ketë dhënia ose jo e autorizimit në mirëqënien e fëmijës.

Duke u dhënë kështu shpesh herë vendime pa u bazuar në prova dhe fakte

konkrete në funksion të interesit më të lartë të fëmijës. Në rastet kur gjykatat e

pranojnë kërkesën për dhënien e këtij autorizimi për tjetërsimin e pasurisë së të

miturit, nuk përcaktojnë modalitetet e kryerjes së këtij tjetërsimi duke mos

përcaktuar mënyrën sesi do të përdoren të ardhurat e përfituara nga ky tjetërsim

për të qënë në favor të interesit më të lartë të fëmijës.

Gjatë studimit të praktikës gjyqësore, konstatojmë qëndrime të ndryshme

të gjykatave në lidhje me dhënien e autorizimit për tjetërsimin e tokave bujqësore,

ku i mituri mund të jetë bashkëpronar. Qëndrimi i parë për këtë çështje është ai

sipas të cilit autorizimi duhet dhënë vetëm në rastet kur fëmija i mitur ka qënë në

përbërjen e çertifikatës familjare në datën 01.08.1991 (sipas VKM nr. 255, datë

02.08.1991), ndërkohë që sipas grupimit të dytë duhet parë përbërja e çertifikatës

familjare në momentin e tjetërsimit të tokës bujqësore (sipas nenit 5, paragrafi “c”

i Ligjit nr. 8337, datë 30.04.1998 “Për kalimin në pronësi të tokës bujqësore,

pyjore, livadheve dhe kullotave”. Në lidhje me këtë çështje mendojmë se për efekt

të ligjit, që bëri të mundur kalimi i tokës nga posedimi në pronësi duhet parë

përbërja e gjendjes familjare në momentin kur kjo tokë bujqësore u ka kaluar në

pronësi (neni 5/c i ligjit për “Kalimin në pronësi të tokës bujqësore, pyjore,

libadheve e kullotave.” Nëse fëmijët kanë qënë në përbërjen familjare në këtë

moment mendoj që ata janë bërë bashkëpronar të tokës bujqësore ndaj duhet

marrë autorizimi i gjykatës në rastet e administrimit të jashtëzkonshëm të kësaj

pasurie nga prindërit e të miturit.

Si përfundim kodi aktual i familjes tregon përpjekje reale dhe evolimin në

drejtimin e mbrojtjes së të drejtave pasurore në marrëdhënien prind fëmijë duke

përkufizuar saktë të gjitha elementet e domosdoshmërisë në këtë marrëdhënie siç

janë :

a. Përfaqësimi ligjor i fëmijës së mitur


158

b. Administrimi i pasurisë së fëmijës së mitur

c. Përdorimi i pasurisë së fëmijës së mitur

Zbatimi në praktikë i këtyre dispozitave ligjore lë shumë për të dëshiruar; kjo për

shkak të zhvillimit ekonomik e shoqëror të shoqërisë shqipëtare. Problemi i

zbatimit në praktik të gjitha rregullimeve ligjore që parashikojnë administrimin e

pasurisë së femijës së mitur nga prindërit qëndron në mosrespektimin në realitet të

tre parimeve bazë që parashikohen në kodin e familjes, parime mbi të cilat

mbështeten dhe kanë themelet dispozitat e veçanta që rregullojnë marrëdhenien

prind fëmijë, të cilat janë:

1.Parimi i barazisë së burrit dhe gruas në të gjitha institutet e së drejtës

familjare, e vecanërisht në institutin e përgjegjësisë prindërore.

Kështu shpeshherë në familjet tradicionale shqiptare ende kemi gjurmë të

pater potestas. Ati i familjes, burri i shtepisë (kryefamiljari) ka ende pushtet

superior ndaj anëtareve të tjerë të familjes. Ai vendos kryesisht për drejtimin e

familjes, administrimin e të ardhurave dhe hera herës dhe për fatin e fëmijëve (në

lidhje me shkollimin apo lidhjeve martesorë të mundshme.) Në kushtet kur figura

atësore ka ende pushtet absolut në jetën e fëmijëve, bëhet i vështirë shpeshherë

realizimi apo mbrojtja konkrete e të drejtave pasurore të tyre. Duke qene se

familja shqiptare ka qene gjithmone një familje kompakte dhe e lidhur ndërmjet

anëtarëve të saj ekziston edhe sot koncepti se pasuria e njërit prej anëtarëve të saj

është në fakt pasuria e gjithë familjes.

Koncepti i pasurisë vetjake edhe pse i njohur dhe i rregulluar nga ligji në jetën e

përditshme shpeshherë anashkalohet dhe nënvleftësohet nga të gjithë anëtarët e

familjes, e si rrjedhojë e drejta jo rrallë herë nuk kërkohet e nuk zbatohet.

Siç e dim në sistemin tonë gjyqësor gjykata investohet me kërkesë të palëve dhe

jo kryesisht. Ndaj për të patur një zbatim të drejtë të normës ligjore pretendimi i

palës duhet të ngrihet në gjykatë nga personi i autorizuar (përfaqësuesi ligjor.)

Duke qënë se i mituri nuk ka të drejtë proceduriale të drejtohet gjykatës me

kërkesë padi në emër e për llogari të tij këtë kërkesë duhet ta realizoj përfaqësuesi

i tij ligjor që siç kemi trajtuar dhe më pare, shpesh herë në këtë rol është prindi i

fëmijës së mitur që jo rrallë herë është personi i cili nuk ka respektuar të drejtat


159

pasurore të fëmijës së tij. Në këtë konfuzion praktikë e ligjor pala më e dëmtuar

është fëmija të cilës parimisht e teorikisht i njihet e drejta dhe mbrojtja e saj dhe

praktikisht konflikti më i mundshëm që lind me respektimin e këtyre të drejtave

është pikërisht me prindërit e tyre të cilët nga ana tjetër janë të parët subjektet të

legjitimuara për të mbrojtur ato. Kjo është vështirësia kryesore në praktikë e

realizimit konkret të këtyre të drejtave. Për këtë arsye do të sygjeroja që në raste

specifike kur pasuria e fëmijës rrezikon të keqadministrohet dukshëm nga

prindërit i mituri mbi 14 vjeç t’i drejtohet personalisht gjykatës me kërkesë

vendosjen e një kujdestari të posaçëm për administrimin e pasurisë së tij derisa i

mituri të arrijë moshën madhore. Si në rastet e kërkesës për autorizimin e gjykatës

për lidhjen e martesës përpara moshës së caktuar nga ligji, nga bashkëshortët e

ardhshëm të cilët nuk kanë mbushur moshën 18 vjeç, edhe në rastet e mbrojtjes së

të drejtave pasurore të fëmijës së mitur, gjykata për shkaqe me rëndësi duhet të

pranojë kërkesën e të miturit për t’iu drejtuar gjykatës për caktimin e një

kujdestari të posaçëm për mbrojtjen e pasurisë së fëmijës kur prindërit e fëmijës

haptazi e keqpërdorin apo keqadministrojnë atë. Kjo kërkesë mund të ngrihet

përpara gjykatës edhe nga subjekte të tjera të legjitimuara ( të parashikuara në

ligj) për ngritjen e saj, të tillë mund të jenë të paralindurit (gjyshja,gjyshi) apo

vellezërit dhe motrat që kanë arritur moshën madhore, kjo për shkak të lidhjes së

afërt gjinore që kanë këto subjekte me të miturin dhe prindërit e tij, gjë që shërben

në dijenin sa më korrekte të fakteve.

Gjithashtu do të rekomandoja sensibilizimin e të miturit duke parashikuar në

programin arsimor parashkollor njohuri bazë mbi gamën e të drejtave që

kushtetuta dhe ligje të veçanta parashikojnë për të këtë kategori, mënyrën e

mbrojtjes dhe zbatimit të këtyre të drejtave, në mënyrë që i mituri jo vetëm të

gëzoj të drejtat e tij por edhe të ketë njohuri për rrugën e realizimit të tyre.

2.Parimi i barazisë se fëmijëve është parimi i dytë themelor që përshkon K.F.

Në bazë të këtij parimi i njihen të drejta të barabarta fëmijëve të lindur nga

martesa, jashtë martese apo fëmijëve të birësuar. Thënë në terminologji juridike

“Fëmijët gëzojnë të drejta të barabarta pavarësisht statusit ligjor të tyre.”

Siç kemi trajtuar edhe më parë nënë dhe atë bëhesh pavarësisht statusit ligjor që

kanë prindërit me njëri tjetrin. Që në momentin e njohjes apo vërtetimit të amësisë


160

dhe atësisë lind përgjegjësia prindërore, e cila nuk lidhet me faktin nëse prindërit

janë të martuar, kanë zgjidhur martesë apo martesa e tyre është shpallur e

pavlefshme. Gjithashtu përgjegjësia prindërore (lindja e të drejtave e

detyrimeve)lind që në momentin e përfundimit të procedurave të birësimit.Që nga

ky moment fëmija i birësuar barazohet me statusin e fëmijës natyror dhe si

rrjedhoj fiton të gjitha të drejtat e parashikuara për të.Kështu pavarësisht statusit

ligjor të fëmijës apo prindërve me njëri tjetrin,që në momentin e njohjes dhe

vërtetimit të amësisë dhe atësisë,lindin të drejtat dhe detyrimet e parashikuara në

K.F për këtë marrëdhënia,më poshtë po listoj disa të drejta e detyrime në

pasuror të cilat janë focus i kë tij punimi të tilla si: e drejta për të trashëguar nëri

tjetrin (prindi-fëmijë e anasjelltas); detyrimi për ushqim (detyrimi reciprok);

detyrimi për mbështetje financiare etj.

Në mentalitetin shqiptar ekziston ideja se prindërit janë përgjegjës vetëm për

fëmijët që lindin brenda martese dhe me zgjidhjen e saj “barra”kryesore i bie

prindërit “kujdestar”. Kjo qasje praktikisht mund të tingëlloj e vërtetë për aq kohë

sa njeri prind kujdeset në pjesën më të madhe të kohës për fëmijën dhe prindi

tjetër vetëm në periudha të caktuara të saj, për të dyja palët krijohet iluzioni se të

drejtat dhe detyrimet kundrejtë njëri tjetrit janë të cunguara ose jo të plota,

ndërkohë që për to juridikisht asgjë nuk ka ndryshuar de facto marrëdhënia e tyre

është e cunguar për shkak të dinamizmit të jetës.


161

Rekomandime

Pavarsisht se kush e ushtron përgjegjësinë prindërore, parimi i cili duhet të

udhëheqë të gjithë aktorët e sistemit të drejtësisë, prindërit dhe autoritetet

e tjera është parimi i interesit më të lartë të fëmijës. Parim ky i cili

kontrollohet dhe zbatohet edhe nga gjykata gjatë shqyrtimit të çështjeve

me palë të miturin. Në rastin kur cështjet shkojnë në gjykatë, çdo vendim i

saj duhet të ndalet në një analizë të plotë të këtij interesi dhe jo vetëm

duke cituar thjesht nene të konventave ose legjisacionit lidhur me të.

Barazia e prindërve në ushtrimin e përgjegjësisë prindërore dhe në të

drejtat pasurore duhet të nxitet dhe të jetë objekt i vlerësimit nga gjykata.

Kërkesat për autorizim vetëm nga ana e atit të fëmijës, pa marrë mendimin

e nënës, sjellin epokën e pushtetit atëror në vendimmarje të tilla.

Informimi i prindërve për të patur njohuri për gamën e të drejtave të

fëmijëve të mitur të njohur nga ligji i brendshëm dhe aktet ndërkombëtare,

është kusht i domosdoshëm për garantimin dhe respektimin e këtyre të

drejtave. Kjo për shkak se shpesh prindërit janë mbrojtësit e parë të

drejtave të fëmijëve të tyre, duke i zbatuar ato apo duke kërkuar

respektimin e tyre në gjykatë apo organe të tjera kompetente. Në mungesë

të këtyre njohurive (gamës legjislative dhe instrumentave për zbatimin e së

drejtës) nga ana e prindërve interesi më i lartë i fëmijës rrezikohet rëndë.

Fëmijës së mitur në përputhje me moshën dhe kapacitetin psikik për të

kuptuar duhet t’i garantohet aksesi për t’u informuar mbi bazën ligjore të

drejtave që i njihen atyre si subjekt i së drejtës.


kuptuar duhet t’i garantohet e drejta për t’u konsultuar dhe ndihmuar për

mënyrën e instrumentalizimit dhe zbatimit sa më rigoroz të së drejtës së

njohur nga ligji.


kuptuar duhet t’i garantohet e drejta për të shprehur mendimet e tij ose të

saj në rastet e çështjeve gjyqësore që lidhen me administrimin e pasurisë

së të miturit.


162

Bibliografia

1. Ksanthipi Begeja, ‘E drejta Familjare e RPS të Shqipërisë’, Botim i Universitetit të

Tiranës, Fakulteti i Shkencave Politike dhe Juridike. Tiranë, 1984.

2. Arta Mandro, ‘E drejta Familjare’, Tiranë, viti 2009

3. Sonila Omari, ‘E drejta Familjare’, Botim i Fakultetit të Drejtësisë, Universiteti i

Tiranës, . Tiranë,

4. Arta Balilaj Mandro, Vjollca Mecaj, Tefta Zaka, Arjana Fullani, “E Drejta

Familjare”, Tiranë 2006

5. Aurela Anastasi, ‘Çështje të njohjes së atësisë në kuadrin e së drejtës për një jetë

familjare normale’, botuar në revistën “Ligji-mundësi zhvillimi për gratë” nr. 14,

Tiranë 2004

6. Aleks Luarasi, ‘Marrëdhëniet Familjare. Studimet për të drejtën zakonore shqiptare’,

SHB Luarasi, Tiranë 2001

7. Manual mbi zbatimin e Kodit të Familjes dhe legjilsavionit civil në lidhje me ceshtjet

për të miturit.

8. Ledi Bianku, ‘Jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut’, Botim i Qëndra Evropiane,

Tiranë 2005.

9. Arta Mandro, ‘E drejta Romake’, Tiranë 2007.

10. Arta Mandro, ‘Interesi më i lartë i fëmijës’, botuar në revistën “Jeta Juridike’, Botim i

Shkollës së Magjistraturës, Tiranë 2009.

11. Manual i Kodit të Familjes, botim i nismës për të Drejtat e Grave, tetor 2004, Autor

Prof.Dr Arta Mandro

12. Prof. Dr. Ismet Elezi, “Mendimi juridik shqipëtar”, Tiranë 1999

13. Kristaq Traja, ‘Natyra juridike vendimeve të Gjykatës së Lartë’, Revista ‘Jeta

Juridike’ Botim i Shkollës së Magjistraturës nr.1, Tiranë 2005

14. Tefta Zaka, ‘Konventa mbi të drejtat e fëmijës dhe legjislacioni shqiptar, Tiranë 2001,

Botim i UNICEF

15. Luan Omari, “Parime dhe institucione të së drejtës publike”, Tiranë 1993

16. Ardian Kalia, “Revista e Drejta Parlamentare dhe Politikat Ligjore - “Bashkëjetesa e

faktit” , Tiranë 2011

17. Leksione të së drejtës së trashigimisë, Prof. Dr. Ardian Nuni, Tiranë 2007

18. Leksione të së drejtës civile, Prof. Dr. Ardian Nuni, Tiranë 2011

19. “Përmbledhje e disa prej vendimeve të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë për çështjet e

barazisë gjinore”, UN Woman, Tiranë 2013


163

20. Franceso Galgano “E drejta private”, botim i vitit 1999

21. Giovani Bonilini, “Manual i së Drejtës Familjare” , Botimi i II i azhornuar, Tiranë

2010

22. Giovanni Boninni, “Nozioni di Diritto di Famiglia”, v.2006

23. Paolo Cendon, Commentario al codice civile. Artt. 315-455 : “Potesta. Tutela dei

minori.”

24. Pietro Rescigno, “Le fonti del diritto italiano, Commentario di Codice Civile, a cura

di, Giuffre Editore,

25. Marcella Fortino, “Diritto di Famiglia”, Bot.II Giuffre Editore, Milano 2004

26. Michele Sesta, “Diritto di Famiglia”, botim i CEDAM, Padova-Itali 2003,

27. Francesko Galgano, “E drejta Private”, SHB Luarasi, Tiranë 1999

28. Marek Antoni Novicki, “Gurët Udhërrëfyes” jurisprudencë e Gjykatës Evropiane të të

drejtave të Njeriut, Tiranë 1999

29. Aquino Tracey, “Family Law”. Third edition, London- Sydney 2001

30. Revista e Drejta Parlamentare dhe Politikat Ligjore, Botim i Qëndrës së Studimeve

Parlamentare

31. Revista “Drejtësia Popullore” viti 1948- 1990

32. Donna Gomie, David Harri, Leo Zëaak, “Law and practice of the Eoropean

Convention on human rights and the European Social Charter” Councile of Europe

Publishing 1996

33. The Children and Parents Code in Sweden, SFS 1949:381 Föräldrabalk

34. Getting divorced ëhen you have children, Brochure, 2000 on The National Board of

Health and Welfare's ëebsite

35. Child support in France

36. Family Law in France

37. Filiation and Paternity in France

38. Giulio Vismara "Il diritto di famiglia in Italia dalle riforme ai codici", v.1978

39. Arta Mandro, “Çështje familjare e martesore dhe barazia gjinore- Roli i gjykatës”,

Tiranë 2015

40. Arta Mandro, “Të drejtat pronësore të grave në shqipëri”, botimi i II 2016, UN

Woman


164

Tabela e ligjeve dhe akteve normative kryesore ndër vite lidhur me

marrëdhënien prind- fëmijë

1. Kodi Civil (e drejta Familjare si pjesë e kodit civil) 1929

2. Kushtetuta e R.P.Sh – 1946

3. Kushtetuta e RPSSH- 1976

4. Dekreti nr. 1892 datë 05/071954 “Mbi trashigiminë”

5. Kodi i Familjes së RPSH- 1 janar 1966

6. Kodi i Familjes së RPSSH – 1 shtator 1982

7. Ligji nr.604 datë 20.05.1984 “Mbi raportet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve”

8. Udhëzim Nr.3 datë 17/03/1979 “Mbi marrëdhëniet prindër-fëmijë me rastin e

zgjidhjes së martesës”

9. Kushtetuta e RSH- Ligji nr.8417 datë 21/10/1998

10. Për ratifikimin e Konventës Evropiane “Për ushtrimin e të drejtave të

fëmijëve”, nr 9359, date 24/03/2005

11. Për aderimin e RSH në Konventën e Hagës “për juridiksionin, ligjin e

zbatueshëm, njohjen, zbatimin dhe bashkëpunimin në lidhje me përgjegjësinë

prindërore dhe masat për mbrojtjen e fëmijëve”, Nr.9443 datë 16/11/2005

12. Mbi ratifikimin e “konventës Evropiane” “Për marrëdhëniet me fëmijët”, Nr.

9359 datë 24/03/2005

13. Konventa Evropiane e të drejtave të Njeriut – Romë 4 nëntor 1950

14. Konventa për të Drejtat e Fëmijës, 20 nëntor 1989

15. Karta Sociale Europiane – 18.10.1961

16. Konventa Evropiane për Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijës- 25 janar 1996

17. Konventa e Hagës për mbrojtjen e të Miturve dhe për Bashkëpunimin në

Fushën e Birësimit Ndërkombëtar - 29 maj 1993

18. Rregullorja e Keshillit (EC) nr. 1347 datë 29/05/2000 “Mbi juridiksionin,

njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve në çështjet martesore dhe në çështjet e

përgjegjësisë prindërore për fëmijët e të dy bashkëshortët”

19. Rekomandimin e Këshillit të Evropës nr. R (84) 4 “Mbi përgjegjësinë

prindërore”

20. Codice Italiano (1942), Libro Primo, Delle persone e della famiglia, Titolo IX

“Della potesta dei genitori”,

21. COMMITTEE OF EXPERTS ON FAMILY LAW (CJ-FA), November 2006


165

22. Directive 2004/38EC of the Europian Parlament and of the Council, 29 April

2004

23. Konventa mbi marrëdhëniet me fëmijët – 15 maj 2003

24. Konventa për statusin juridik të fëmijëve të lindur jashtë martese – 15 tetor

1975

25. Konventa mbi juridiksionin, ligjin e zbatueshëm, njohjen, zbatimin dhe

bashkëpunimin në lidhje me përgjegjësinë prindërore dhe masat për mbrojtjen e

fëmijëve – 19 tetor 1996

26. Konventa e Hagës për rivendosjen ndërkombëtare të detyrimit ushqimor ndaj

fëmijëve dhe formave të tjera të mbështetjes për anëtar – 23 nëntor 2007


166

Faqe online:

http://www.gjykatatirana.gov.al/

http://www.gjykataelarte.gov.al/

www.qbz.gov.al

http://www.ligjet.org/

http://hudoc.echr.coe.int/

http://www.gjk.gov.al/

http://www.coe.int/

https://www.openstarts.units.it

http://www.jus.unitn.it/

https://www.legifrance.gouv.fr

http://lexinter.net/ENGLISH/civil_code.htm

http://assembly-kosova.org/

http://www.echr.coe.int/Documents/Handbook_rights_child_ENG.pdf

http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/family/CJFA_2006_4e%20Revised%20

White%20Paper.pdf

http://www.un.org.al/editor-files/file/TeDrejtatPronesore2016.pdf

http://www.gjykatatirana.gov.al/

http://www.gjykataelarte.gov.al/

http://www.qbz.gov.al/

http://www.ligjet.org/

http://hudoc.echr.coe.int/

http://www.gjk.gov.al/

http://www.coe.int/

https://www.openstarts.units.it/

http://www.jus.unitn.it/

https://www.legifrance.gouv.fr/

http://lexinter.net/ENGLISH/civil_code.htm

http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/family/CJFA_2006_4e%20Revised%20White%20Paper.pdf

http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/family/CJFA_2006_4e%20Revised%20White%20Paper.pdf

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS ......1Abdullah Aliu, “E drejta Civile. Pjesa e...

Documents

Transcript of REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS ......1Abdullah Aliu, “E drejta Civile. Pjesa e...