Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ......

Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud

Ag.Waxda Cabashooyinka iyo Adeega Ag. Waaxda Maamulka iyo Lacagta

Sharci

Mahadnaq

Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu uga mahadnaqayaa

taageerada Dawlada Somaliland gaar haan Madaxwaynaha Jamhuuriyadda

Soomaaliland, Gudoomiyaha Maxkamada Sare, Xeer-ilaaliyaha guud ee

Qaranka, Wasaarada Cadaalada, Wasaaradda Qorshaynta, Wasaaradda

Shaqada iyo Arimaha Bulshada, Wasaaradda Maaliyada, Wasaarada Diinta iyo

Awqaafta, Wasaaradda Waxbarashada iyo Tacliinta sare, Hay‟ada shaqaalaha

dawladda, Taliyaha Ciidanka Asluubtan iyo Taliyaha Ciidanka Boliiska.

Komishanku wuxuu u mahadnaqayaa wadashaqaynta Baarlamaanka

(Wakiilada iyo Guurtida), Hay‟adaha Qaramada midoobay, ururada aan

dawliga ahayn.

Fadxiya Xuseen Axmed Gudoomiya Koomishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka

Tusmo Gogol-Dhig ............................................................................................................................................... 9 Hordhac ................................................................................................................................................. 10

CUTUBKA 1aad

: MAARAYNTA CABASHOOYINKA .................................................................................. 12

Hordhac ............................................................................................................................................. 12

Habka qabashada cabashooyinka yaa keeni Kara cabasho ............................................................... 12

Habka loo Qabto Cabashooyinka ....................................................................................................... 13

Nooca iyo Tirada Cabashooyinkii la Qabtay Sanadka 2016ka ........................................................... 13

Caqabadaha ka Hor Yimid Komishanka ............................................................................................. 14

Talo soo Jeedin .................................................................................................................................. 14 Gebogabo .............................................................................................................................................. 15

CUTUBKA 2aad

: WARBAAHINTA MADAXA BANAAN EE JSL.................................................................... 16

Hordhac ............................................................................................................................................. 16

Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah .......................................................................................... 17

Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah ............................................................................................ 17

Warbaahinta ka Hawlgasha Somaliland ............................................................................................ 17

Saxafiyiinta la Xidhay 2016kii

............................................................................................................. 18 Caqabadaha Haysta Warbaahinta Somaliland....................................................................................... 19

Gebagebo........................................................................................................................................... 20

CUTUBKA 3aad

:GOOBAHA DADKA LAGU XIDHO .................................................................................... 21

Hordhac ............................................................................................................................................. 21

Waxyaabihii Komishanku ku soo Arkeen Goobaha Dadka Lagu Xidho iyo Xarumaha Daryeelka ee la soo Kormeeray ......................................................................................................................................... 22

Dhismayaasha .................................................................................................................................... 22

Cuntada, Gogosha iyo Dharka ........................................................................................................... 22

Nalka iyo Hawada .............................................................................................................................. 23

Helitaanka Daryeelka Caafimaad ee Dadka Xidhan ........................................................................... 23

Booqashada ....................................................................................................................................... 23

Cibaadada .......................................................................................................................................... 24

La Dhaqanka Maxaabiista .................................................................................................................. 24

Shaqada, Jimicsiga iyo Waxbarashada ............................................................................................... 24

Daryeelka Boliiska iyo Ciidanka Asluubta .......................................................................................... 24

Gebagebo........................................................................................................................................... 26

CUTUBKA 4aad

: XUQUUQDA CARUURTA .............................................................................................. 27

Hordhac ............................................................................................................................................. 27

Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah .................................................................................................. 27

Xayndaabka Sharci ee Maxaliga ah .................................................................................................... 28

Carruurta Shaqaysa ........................................................................................................................... 28

Carruurta Derbi Jiifka ah/la Tuuro ..................................................................................................... 29

Carruurta Laxaadka La’(PWDs) .......................................................................................................... 29

vi

Caruurta Sharciga Khilaafta ............................................................................................................... 30

Waalid Caasiga ................................................................................................................................... 30

Xaaladda Waqtiga Xukun Sugaha, Maxkamadaynta iyo Xukunka ka Bacdi ....................................... 30

Gebagebo........................................................................................................................................... 31

CUTUBKA 5aad

: DADKA LA HAYB SOOCO ............................................................................................... 33

Hordhac ............................................................................................................................................. 33

Dadka laga Tiro Badanyahay .............................................................................................................. 34

Dadka laga Tirada Badanyahay iyo Xuquuqda ay u Baahanyihiin ...................................................... 34

CUTUBKA 6aad

: XUQUUQDA DUMARKA ................................................................................................ 35

Ka Qayb Qadashada Dumarka Dhinaca Talada Dalka ........................................................................ 36 CUTUBKA 7aad: DADKA NAAFADA AH .................................................................................................. 38

Hordhac ............................................................................................................................................. 38

Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah. ................................................................................................. 38

Xayndaabka sharci ee maxaliga ah. ................................................................................................... 39

Waxbarashada Baahiyaha Gaarka ah. ............................................................................................... 42

Caawimada Socodka ee Naafada: ...................................................................................................... 46

CUTUBKA 8aad

: BARAKACAYAASHA ....................................................................................................... 49

Hordhac ............................................................................................................................................. 49

Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah .......................................................................................... 49

Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah ............................................................................................ 50

Xaaladda Dadka Gudaha ku Barakacay .............................................................................................. 50

Somaliland: Madaxweynaha JSL oo ku Baaqay in laga taageero Somaliland Abaaraha ku Habsaday.55

Gebagebo........................................................................................................................................... 56

CUTUBKA 9aad

: HELIDDA CADAALADDA ................................................................................................ 58

Hordhac ............................................................................................................................................. 58

Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah .................................................................................................. 58

Xayndaabka Maxaliga ah ................................................................................................................... 59

Helida Cadaaladda ............................................................................................................................. 59

Guulaha Laga Sameeyey Helitaanka Cadaalada ................................................................................ 60

Carruurta ........................................................................................................................................... 62

Gebagabo ........................................................................................................................................... 64

CUTUBKA 10aad

: GOOBAHA CILAAJYADA .............................................................................................. 65

Hordhac ............................................................................................................................................. 65

Fayadhowrka ..................................................................................................................................... 66

Iftiinka iyo Hawada ............................................................................................................................ 66

Kala Saarid La’aanta Dadka ................................................................................................................ 66

Cuntada ............................................................................................................................................. 66

Daawaynta iyo Daawooyinka ............................................................................................................. 66

Silsiladaynta ....................................................................................................................................... 67

Booqashada ....................................................................................................................................... 67

vii

Gebagebo........................................................................................................................................... 68 Tix raac ( ilaha xogta) ............................................................................................................................. 69 Liiska Shaqaalaha ................................................................................................................................... 70

viii

Gogol-Dhig

Somaliland waxay ahayd maxmiyadii Boqortooyadii Ingiriiska,

waxaanay xoriyadeeda heshay 26kii

June 1960. 1dii

July 1960 ayey

Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii

Talyaaniga iyo laantii Qaramada Midoobay u qaabilsanayd maamul

gaadhsiinta wadamada la gumaysto, waxaana la abuuray dalkii la

odhan jiray Jamhuuriyadda Soomaaliyeed( Somali Republic).

18May 1991kii

ayey Somaliland dib u soo ceshatay xoriyadeedii, kadib

markii uu dumay nidaamkii kelitaliska ahaa ee Siyaad Barre ayna ka

qarxeen dagaalada sokeeye dalweynihii Somalia. Go‟aankaas ayaa lagu

qaatay shirkii ay beelaha

Somaliland degaa ku yeesheen magaalada Burco 27kii

Aprill ilaa 15kii

May ee 1991.

Jamhuuriyadda Somaliland waa dal dimuqraadi ah oo ku dhaqma

habka iyo hanaanka xisbiyada badan, waxaana ka qabsoomay shan

doorasho oo dimuqraadi ah; laba doorasho oo madaxtooyada ah, hal

baarlamaanka ah, iyo laba dawladaha hoose ah, kuwaas oo ay fuliyeen

guddi doorasho oo madaxbanaan. Somaliland wali kamay helin aqoonsi

buuxa beesha caalamka.

Somaliland waxay xuduud kala leedahay dhinaca koonfureed iyo

galbeedba dalka Itoobiya, dhinaca waqooyi galbeed dalka Jabuuti,

dhinaca waqooyina waxaa ka xiga Gacanka Cadmeed, halka dhinaca

bari ay ka xigto Somalia.

Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka

Bogga

9aad

Hordhac

Xafiiska Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka waxaa la aasaasay

2004kii

oo ahayd xilligii dawladii Madaxweyne Mudane Daahir Rayaale, inkasta

oo aan si buuxda dhidibada loogu taagin, shaqo ahaan, qaab dhismeed

iyo awood ahaanba.

Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka JSL waa hay‟ad madax

banaan oo ku aasaasan Xeer Lam.39/2010, xeerkaas oo loo yaqaan “

Xeerka Guddiga Xuquuqda Aadamaha Qaranka ee JSL”. Xeerkan ayaa

waxa uu dhaqan galay bishii December2010, waxaana uu caddaynayaa

awoodaha, shaqada iyo qaab dhismeedka iyo madaxbanaanida guddida,

sida ku cad Qodobada 2aad

, 26aad

,

27aad

iyo 33aad

(2). 23kii

March 2011 waxaa la magaacabay todoba

xubnood oo ah Guddiga Xuquuqda Aadamaha Qaranka.

Awoodaha iyo Shaqada Gudida

Xeerka Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu si sharci ah

u tilmaamayaa oo sawir ka bixinaya awoodaha gudiga iyo

shaqadoodaba. Sida ku cad qodobada 26aad

iyo 27aad

awoodaha iyo

shaqadiisa waxaa ka kamida: baadhidda tacadiyada ka dhanka ah

xuquuqda aadamaha, booqashada iyo qiimaynta goobaha xabsiyada ee

dadka lagu xidho, samaynta wacyi gelin iyo cilmi baadhis si loo baro

bulshada xuquuqda aadamaha, in la siiyo golaha wasiirada iyo

baarlamaanka talooyin ku aadan ilaalinta xuquuqda aadamaha,

xorriyaadka aasaasiga ah iyo u kuur gelidda xaaladaha xuquuqda

aadamaha ee dalka.

Xeerku waxa kale oo awood dheeraad ah siinayaa Komishanku inuu

guto shaqooyinkiisa si uu u dhexdhexaadiyo una baadho go‟aamana ka

gaadho arrrimaha la xidhiidha xuquuqda aadamaha si madaxbanaan.

(xeerka komishanka1 )

1 Xeerka komishanka Xuquuqda Aadamaha


Bogga

10aad

Himilada (vision)

Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka waxaa himladiisu tahay Somaliland

oo noqota dal xuquuqda iyo xorriyadaha aasaasiga ah lagu wada

dhawro, dadkeeduna ku nool yihiin sinaan iyo cadaalad.

Hawlgalka (Mission)

Komishanku wuxuu hagayaa dhawridda, ilaalinta iyo kor u qaadida

xuquuqda aadamaha, horu marinta dhaqanka, is ixtiraamka iyo xil iska

saarista dhawrida Xuquuqda Aadamaha Xukumad ahaan iyo bulsho

ahaanba.

Hab Dhaqanka

1. Hufnaan iyo Xisaabtan

2. Madaxbannaani

3. xirfadyahanimo

4. Cadaalad iyo Sinaan


Bogga

11aad

CUTUBKA 1aad : MAARAYNTA CABASHOOYINKA

Hordhac

Qodobka 31aad

ee Xeerka Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka

Xeer Lam 39/2010 wuxuu qeexayaa qof kasta oo ka cabanaya in

xuquuqdiisii/deedii aadaminimo iyo xoriyaadihiisa/heedii aasaasiga

ahaa ay ku xadgudbeen hay‟ad dawladeed, maamulada dawlad hoose

ama hay‟ad loo igmaday maamul bulsho, waxaa uu u caban karaa

Komishanka iyo hay‟adaha gaarka ah. Komishanku wuxuu u igman

yahay inuu si madaxbannaan u soo baadho xaaladda ay u arkaan inay

sababtay waxyeelo bulsho oo ay muhiim tahay in baadhitaan lagu

sameeyo. Komishanku isagoo oo hirgelinaya waajibaadka kor ku

xusan, wuxuu qabtaa cabashooyinka ku saabsan xadgudubyada

xuquuqda aadamaha. Waxa kale oo Komishanku saameeyaa

baadhitaano iyo dhexdhexaadin wuxuuna u fidiyaa adeegyo la

talineed, una gudbiyaa maxkamadaha dhegeysta ee go‟aanada ka

gaadha cabashooyinka.

Habka qabashada cabashooyinka yaa keeni Kara cabasho

Qof kasta oo ka cabanaya xadgudub xuquuq asaasi ah in lagula kacay

waa ay u furantahay inuu keeno cabashadiisa Komishanka Xuquuqda

Aadamaha Qaranka. Cabtayaashu waa in ay noqdaan dhibaneyaal

xadgudub xuquuq aadame loo geystey waxaana keeni kara cabtaha,

qaraabada, asxaabta, wakiillo sharci, hay‟ado, dhinacyo ay khusayso

iyo qof kasta oo uu u igmaday dhibanuhu. Dadka Komishanka soo hor

dhigaya cabashada, kama hadli karaan cabashadooda oo qudha ee

waa in ay keeni karaan iyaga oo ka wakiil ah kuwo kale oo si la mid ah

ay ugu dhaceen xad gudubyada uu isagu ka cabanayo, waxaana loo

yaqaanaa wakiilka cabtaha. Waxa kale oo intaa hore raacda in

Komishanku iskood u furi karo galka cabashada meesha laga soo

sheegay in xadgudub ka dhan ah xuquuqda aadamaha ka dhacay.


Bogga

12aad

Habka loo Qabto Cabashooyinka

Cabashooyinka waxa ay Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku

qaban karaan marka qof ahaan loo soo gudbiyo taasoo macnaheedu

yahay marka qofka oo socdaa yimaaddo xafiiska si ay arinkooda ugu

sheegaan. Cabashooyinka waxa kale oo lagu qaban karaa xidhiidh

tilifoon ama arji la soo qoray ama email, wax kharash ah oo laga

qaadaa ma jiro qabashada cabashooyinka, maadaama hawlaha

Komishanku qabtaan ay yihiin lacag la‟aan.

Komishanku wuxuu qaabilaa dhammaan dadka la soo xidhiidha xafiiska

si uu wax uga qabto arimahooda. Siyaasadda Komishanka kuma jirto

qof in dib loo celiyaa isaga/iyada oo aan la dhegeysan. Marka ay

dhacdo in qof keeno cabasho ka baxsan waajibaadka Komishanka,

qofkaa waxa la siiyaa tilmaan sida uu yeelayo ama waxa loo gudbiyaa

hay‟ada ay shaqadeeda khusayso oo arintiisa wax ka qaban karta.

Komishanku waxa kale oo ay la shaqeeyaan hay‟adaha kale ee qaranka

iyo ururadda bulshada rayidka(CSOs), oo uu u gudbiyo arrimaha

waajibaadkeeda ka baxsan, ama arrimaha ay u dhisan yihiin inay si

haboon u maamulaan.

Nooca iyo Tirada Cabashooyinkii la Qabtay Sanadka 2016ka

200

150

46

153

100

47

50 30 , 20

0

10

Sanadkan 2016ka

, tirada cabashooyinka Komishanka soogadhay waa

153 cabasho oo ka dhan ah xuquuqda iyo xoriyada muwaadinka.

Waxaanay kala yihiin, 46 cabasho oo ah tacadi guri, 47 kiis oo

kasiidayn xabsi ah iyadoo lala kaashaday maxkamada rafcaanka, 30

dacwad sugayaal ah oo aanu kula


Bogga

13aad

kulanay saldhigyada iyadoo aanu kala shaqaynay sidii dacwadahooda

hore loogu gudbin laha maxkamadaha iyo jeelasha. 20 tacadi oo ah

tacadi xuquuqeed oo ah hanti madani. Waxa kale oo jiray Cabashooyin

dad loo diiday xaqii racfaan qaadasho kuwaas oo waayay in ay helaan

cadaalad. Waxa sido kale soo gaadhay komishinka 10 kiis oo kufsi ah

.waxanay heleen dhamaan kisaskaasi cadaalad.

Caqabadaha ka Hor Yimid Komishanka

• Dadka saboolka ah ee gobollada dalka oo ay ku adag tahay inay

cabashooyinkooda soo gaadh-siiyaan Komishanka.

• Iyada oo ay aad u kooban yihiin dadka fidiya gargaar sharciyeed

iyo tirada xaddiga badan ee dadka aan awoodin mushqaayadda

qareennada, Komishanka waxa u yimaada cabashooyin

dacwado dhagareed iyo kuwo medeni ah oo ka baxsan

xuduudda hawsha uu u igmanyahay.

• Komishanku wuxuu sameeyaa adeeg sharci, cabtayaashuna

waxay Komishanka uga baahan yihiin kaalmo sharci.

Komishankuna weli ma ay gaadhin in ay kaalmadaas bixiyaan.

Talo soo Jeedin

• Waa in la helaa xafiisyo gobollada ku yaala oo ay bulshadu u

soo gudbiso cabashadooda.

• Waa in Xukuumadu iyo golayaasha sharci dejintuu gudbiyaan

qabyo qoraalka xeerka kaalmada sharci ee qaranka, si

Komishanku fursad ugu helo sidii ay adeegaasi cabtayaasha ugu

qaban lahaayeen.

• Waa in xukuumada iyo golaha wakiiladu abuuraan xeer

ciqaabeed qabta ku xad gudubka xuquuqda muwaadinka iyo

magdhawga qofka xuquuqdiisa lagu xad gudbo.


Bogga

14aad

Gebogabo

Hanaanka maaraynta cabashooyinku waa mid ka mid ah waajibaadka

saaran Komishanka iyo xidhiidhka uu la yeelanayo dadweynaha guud

ahaan. Inkasta

oo Komishanka ay soo gaadhaan cabashooyin, haddana weli wax

badan baa uga qabyo ah in cabashooyinka waqtigooda lagu xaliyo

arrimaha dhinaca baadhitaanka awgeed. Waxaa muhiim ah in

xukuumadda, ururrada bulshada rayidka, warbaahinta, hay‟adaha

caalamiga ah, deeq-bixiyeyaasha iyo daneeyeyaasha kale ay kala

shaqeeyaan Komishanka xaqiijinta iyo horumarinta arrimaha xuquuqda

aadamaha ee dalka.


Bogga

15aad

CUTUBKA 2aad: WARBAAHINTA MADAXA BANAAN EE JSL

Hordhac

Saxaafaddu waxay kaalin muhiim ah ka qaadataa ilaalinta iyo kor u

qaadidda xuquuqda aadmaha. Warbaahinta iyo saxaafadduba waa

qaybta ugu ballaadhan uguna muhiimsan marka la eegayo xuquuqda

aasasiga ah ee xorriyatul qawlka iyo soo bandhigidda aragtiyaha kala

duwan ee muwaadiniinta, taas oo door firfircoon ka qaadata xoojinta

iyo kor u qaadidda hanaanka dimuqraadiyadeed (democratic process).

Si kastaba ha ahaatee madaxbanaanida saxaafadda iyo warbaahintuba

waxay keensanaysaa waajibaadyo iyo masuuliyado sida ay xuquuqaha

kale iyo xorriyaadkuba u keensanayaan wajibaadyo iyo masuliyado loo

baahanyahay ilaalintooda.

Dastuurka JSL wuxuu si cad u qeexayaa waajibaadka iyo

masuuliyadaha kala duwan ee muwaadiniinta Somaliland, taas oo ay

tahay in la tixgeliyo. Waxa uu dastuurku caddaynayaa in dhamaan

shuruucda iyo xeerarka ka farcama dastuurka aanay ka hor iman

xuquuqaadka aasaasiga ah ee dastuurku siiyey muwaadininnta

Somaliland. Xuquuqahaas oo ay kamid yihiin, xaqa warbaahinta, xaqa

uu muwaadinku uleeyahay cabiradda iyo soo bandhigidda aragtiyihiisa

isaga oo aan xadgudub ku samaynaynin xuquuuqaha muwaadiniinta

kale. Haddaba is hortaag kasta oo ku yimaadda saxaafadda xorta ah

waxay keeni kartaa in lagu xadgudbo xaqii muwaadininta ee uu ku

caabiri lahaa kuna soo bandhigi lahaa aragtidiisa.

Warbixintani wuxuu iftiiminayaa dhacdooyinkii ugu muhiimsanaa ee

saamaynta ku yeeshay madaxbanaanida saxaafadda dalka ee sannadka

2016ka

. Sidoo kale cutubkani wuxuu soo bandhigayaa harumarka togan

ee laga sameeyey dhinaca warbaahinta madaxbanaan ee Somaliland iyo

saamaynta ay yeelatay.


Bogga

16aad

Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah

Qodobka 19aad2

ee baaqa caalamiga ah ee xuquuqda aadamaha (UDHR)

waxa

uu si cad u qeexayaa xaqa xorriyatul qawlka uu muwaadinku leeyahay

sida xaqa inuu soo bandhigo aragtiyihiisa, xaqa uu u leeyahay inuu

raadiyo helana

macluumaad isagoo ku gudbinaya warbaahinta.Qodobka 19aad

ee

heshiiska caalamiga ah ee (ICCR), waxa uu sheegayaa xaqa uu qofku

u leeyahay cabiridda aragtidiisa iyada oo aanay cidi ku faragelinaynin,

hase ahaatee taas macnaheedu maaha inuu qofku siduu doono ugu

tacadiyo xuquuqdaa ee waa inuu u hogaansamaa shuruucda loo

dejiyo, iyadoo latixgelinayo xaqa uu muwaadin kastaa leeyahay.

Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah

Qodobka 32aad

ee dastuurka JSL waxa uu siinayaa muwaadin kasta

xaqa xooriyatul qawlka isagoo muwaadinku si waafaqsan sharciga u

cabiraya aragtidiisa soona bandhigi kara hadal, muuqaal, sawir ,qoraal

iyo hanaan kale

oo waafaqasan xeerka saxaafadda Somaliland Xeer Lam.27/2004,

kaas oo madaxbanaani siinaya saxaafadda.

Waa waajib saaran dawladda inay tixgeliso oo xaqiijiso in hay‟ad kasta

oo dawladeed ayna tacaddi ugaysan madaxbanaanida warbaahinta

iyadoo ka fogaanaysa inay meel kaga dhacdo xaqa muwaadiniintu

uleeyihiin helida warbahineed iyo soo bandhigidda

aragtiyohooda.Waxaa muhiim ah in laga fogaado oo laga foojignaado

faragelin kasta oo shurrucda dalka baal baarmarsan oo lagu sameeyo

warbaahinta madaxa banaan taas oo laga yaabo inay dhaawac u

gaysato xaqa xorriyatul qawlka muwaadinka.

Warbaahinta ka Hawlgasha Somaliland

Waxaa Somaliland ka hawl gala warbaahino kala duwan oo intooda

badan ay tahay warbaahinta gaarka loo leeyahay. Somaliland waxay

ka mid tahay wadamada fara kutiriska ah ee tixgeliya xuquuqda

xorriyatul qawlka,

2 Baaqa caalamiga ah ee Xuquuqda Aadamaha (UDHR)


Bogga

17aad

waxaana ay ka mid tahay wadamada ugu horreeya Afrika ee ay ka jirto

warbaahinta madaxa banaan ee gaarka loo leeyahay. Somaliland

waxaa ka hawlgala 9 muuqbaahiye (Television), 9 mareegood

(websites) oo aan badankoodu sharciyaysnayn iyo 13

wargays(newspapers) oo dhamaantood gaar loo leeyahay, taas oo

muujinaysa heerka ay Somalilaand ka gaadhay saxaafadda xorta ah.

Xukuumadu waxay leedahay 1 muuqbaahiye qaran (television) oo

dawladdu leedahay, kaas oo inta badan laga daawado daafaha dunida,

1 idaacad(Radio) oo laga dhegaysto inta badan qaaradaha Africa iyo

Asia iyo 1wargays (Dawan).

Waxaa Somaliland kajira urur maxalli ah oo ay ku midoobeen

intabadan saxafiyiinta ka hawlgala Somaliland. Ururkaas oo loo yaqaan

SOLJA (Somaliland Journalist Association). Ururkan ayaa loo aasaasay

sidii uu kor ugu qaadi lahaa xuquuqda madaxbaanida warbaahinta iyo

inuu si guud ugu adeego saxaafadda xorta ah, sidoo kale ururkani

wuxuu kashaqeeyaa sidii uu mihnadda saxafiyiinta kor ugu qaadi lahaa

iyo inuu u doodo oo uu ilaaliyo xuquuqda saxafiyiinta si horumar loogu

sameeyo saxafadda madaxa banana ayna noqoto mid ku dheehan

akhlaaq wanaag iyo suubanaan.

Suxufiyiinta la Xidhay 2016kii

Kadib markii uu ukuurgalay komishanku xaaladda warbaahinta iyo

saxafiyiinta Somaliland wuxuu ogaaday in saxafiyiin kamida kuwa ka

hawlgala warbaahinta gaarka loo leeyahay iyo dawliga ah la xidhay 20

suxufi kuwaas oo markii uu ka hawlgalay Ururka Suxufiyiinta Somaliland

ee SOLJA lasii daayey.


Bogga

18aad

Caqabadaha Haysta Warbaahinta Somaliland

Iyadoo ay si xawliya u koraysey warbaahinta madaxa banana ee JSL 10kii

sano ee u danbaysay ayaa haddana waxaa jira caqabado ay la kulmaan

warbaahinta dalka, kuwaas oo ay kamid yihiin:

a. Xirfad La’aan

Saxafiyiinta Somaliland badankoodu malaha xirfadii saxafinnimo, taas oo

keenta inay inta badan galaan tacaddiyo ka dhan ah akhlaaqiyadda

saxaafadda, iyagoo khalad ka fahma micnaha xaqa soo bandhigidda

aragtiyaha togan ama waxa loogu yeedho xorriyatul qawlka ( Freedom of

speech), iyadoo keeni karta inay ku gefaan xuquuqda iyo sharafta

muwaadiniinta kale.

b. Habka Dacwad Oogista

Waxaa muran badani ka taagan yahay qaabka loo marayo dacwadaha ka

dhanka ah saxafiyiinta iyo xeerka lagu dhaqayo. Waxaa jira xeerka

saxaafadda

ee Xeer, Lam. 27/2004, kaas oo loogu talo galay in lagu dhaqo

saxaafadda Somaliland. Hase yeeshee dacwadaha suxufiyiinta inta

badan waxaa lagu qaadaa xeerka ciqaabta, iyadoo ay tahay in

dacwadaha suxufigu noqdaan madani taasina badanka ay dhaliso

tacadiyada suxufiyiinta lagula kaco.

Xeerka saxaafada ayaa inta badan ururada suxufiyiinta iyo

warbaahintuba ka qayliyaan dib u habayntiisa iyagoo u arkay in uu

cabbudhinayo saxaafada xorta ah.

Talo soo Jeedin

Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu ku talinayaa si ay saxaafadda Somaliland u noqoto mid la jaanqaadda warbaahinta caalamiga ah, in lasameeyo xarun lagu taba baro saxafiyiinta oo lagu

baro aqoontii looga baahnaa saxafiga, si looga fogaado is

qabqabsiga iyo ku tacaddiga xuquuqda muwaadiniinta.

In la dhiso lana habeeyo habka lagu bixiyo liisamada

saxaafadda,

iyadoo aan lagu tacadiyin warbaahinta madaxa

banaan shaqadeeda,

si aanay cid waliba isaga huwan magaca saxafinnimo waana dhibta ugu wayn ee maanta hor ukaca saxaafadeenna

hortaagan.


Bogga

19aad

Waa in si miisaaman oo aqooni ku dheehantahay dib u eegis lagu sameeyaa xeerka saxaafadda Somaliland ee Xeer, Lam.27/2004, kaas oo cabasho badani ka taagantahay, iyadoo lala tashanayo qaybaha kala

duwan ee bulshada iyo warbaahintaba xal waarana looga

gaadho dooda ka taagan xeerkaas.

Waa in sifo sharci ah lo maro xadhiga wariyeyaasha(warrant)

Waa in ciqaabtooda laga dhigo madani

Waa in ha‟yadaha dawladu wararka usiiyan si siman oo

habaysan warbaahinta.

Gebagebo

Saxaafadda xorta ah iyo xuquuqda xorriyatul qawlka ee JSL waa mid si

xawliya ukoraysa, iyadoo ay jiraan caqabado wali taagan oo xalintooda

loo baahanyahay. Saxaafadda madaxa banaan ee xorta ahi waxay ka

qayb qaadataa hanaanka dimuqraadiyadeed, wacyi gelinta bulshada

iyo kor u qaadidda cabbiridda ra‟yiga iyo soo bandhigidda afkaaraha

kala duwan ee bulshadu soo tebinayso.


Bogga

20aad

CUTUBKA 3aad:GOOBAHA DADKA LAGU XIDHO

Hordhac

Komishanku iyagoo fulinaya waajibaadkooda waxay sanadkii 2016kii

booqdeen 44 goobood oo dadka lagu xidho iyo 2 xarumood oo lagu

daryeelo carruurta. Waxaanay ka koobnaayeen 30 saldhig boliis, 11

xabsi, 2 xarun-agoomeed iyo 1 xarun dhaqancelinta caruurta kuna

taal Hargeysa.

Tirada Goobaha dadka lagu hayo ee Komishanku soo booqday

Gobolada Xabsiyada Saldhigyo Xarumaha Xarumo Tirada

Agoomaha Dhaqance Guud

linta

Caruurta

Maroodi- 2 13 1 1 17

Jeex

Awdal 1 2 1 - 4

Togdheer 1 4 - - 5

Sanaag 3 4 - - 7

Saaxil 2 3 - - 5

Sool 2 4 - - 6

Isugayn 11 30 2 1 44


Bogga 21aad

Waxyaabihii Komishanku ku soo Arkeen Goobaha Dadka Lagu Xidho iyo Xarumaha Daryeelka ee la soo Kormeeray

Komishanku wuxuu soo ogaadey in qaar ka mid ah goobaha dadka

lagu xidhaa ay sameeyeen horumar kooban, halka qaar kalena ay

ahaayeen isla sidii sanadkii la soo dhaafay.

Dhismayaasha

Inta badan dhismayaasha goobaha wax lagu xidho waxaa la dhisay

wakhtigii gumaysiga. Qolalka lagu xidho maxaabiistu waa qaar aad u

yaryar

oo aan ku haboonayn in dad lagu hayo. Xabsiyada Burco iyo

Berbera waa kuwa ugu da‟da weyn waxaana lagu sameeyey dib u

dhis aad u yar gaar ahaan xabsiga Burco waxaa lagu sameeyey dib

u dhis iyo balaadhin wakhtigan.

Xaalada nadaafadda ee musqulaha goobaha dadka lagu xidho iyo

kuwa daryeelka caruurta ee Komishanku booqday waa qaar aad u

hooseeya, tiro badan oo maxaabiis ah ayaa wadaaga musuqulo

kooban. Waxaa jirey xabsiyo badan oo musqulahoodu ay buuxeen.

Marka la eego xaalada biyaha iyo tirada maxaabista ku xidhan inta

badan xabsiyada iyo saldhigyada dalka biyuhu kuma filna.

Komishanku wuxuu soo ogaaday in caruurta sharciga khilaafta iyo

dembiilayaasha qaan gaadhka ah isku qol lagu xidho inta badan

goobaha dadka lagu hayo. Komishanku waxay ogaadeen inta

badan saldhigyada boliisku inaanay lahayn qolal u gaar ah

carruurta sharciga khilaafta. Xabsiga Mandhera waa xabsiga kaliya

ee leh qolal u gaar ah carruurta sharciga khilaafta gaar ahaan

wiilasha/inamada. Dumarku waxay leeyihiin qolal ugaar ah inkastoo

aanay ahayn qaar ku filan.

Cuntada, Gogosha iyo Dharka

Inta badan madaxda xabsiyadu waxay caddeeyeen in maxbuus

kastaa leeyahay 9,000 shilin maalintii marka loo eego miisaaniyada

dawladda. Komishanku wuxuu xaqiijiyey in aanay lacagtaasi

maxaabiista ku filnayn


Bogga

22aad

saddexda waqti. Waxaa kale oo la xaqiijiyey in aanay dawladu wax

cunto ah u qorshayn maxaabista ku xidhan saldhigyada boliiska.

Komishanku wuxuu arkay in ay jiraan xarumaha qaar ka mid ah oo

maxaabista la siiyo bustayaal, furaashyo iyo dermooyin. Hase

ahaatee xarumaha intooda badani waxay maxaabiistu isticmaashaa

furshaan, bustayaal iyo darmooyin duug ah.

Nalka iyo Hawada

Intii lagu jiray kormeerka goobaha wax lagu xidho, komishanku

wuxuu soo ogaaday in nalka iyo hawada qolalka xabsiyada iyo

saldhigyada boliisku aanay ahayn mid ku filan maxaabista ku

xidhan. Qolalku waa qaar buux dhaafay oo aan lahayn daaqado

waxayse leeyihiin daldaloolo yaryar oo aan ku filayn inay hawadu si

haboon uga soo gasho. Inta badan xabsiyada iyo saldhigyada

boliisku ma laha wax laydh ah habeenkii.

Helitaanka Daryeelka Caafimaad ee Dadka Xidhan

Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu ogaaday in

dhammaan xabsiyada, saldhigyada boliiska iyo waliba goobaha

carruurta lagu hayo aanay maxaabiistu si fudud u heli karin wax

daryeel caafimad iyo dawooyin ah, xataa haddii ay tahay adeegga

caawimada degdeg ah marka ay maxaabistu u baahato. Waxaa

xusidmudan in wasaaradda cadaalada oo kaashanaysa wasaarada

caafimaadku ay meelaha qaar u qaybiyeen woxogaa daawooyin ah.

Booqashada

Komishanku wuxuu soo ogaadey in xarumaha dadka lagu hayo in

maxaabiista loo ogolyahay inay la kulmaan xigtadooda ugu yaraan

todobaadkii hal mar. Waxaa jirta in bulshada iyo askarta booliskuba

aanay fahansanayn muhiimada uu leeyahay in maxbuusku la kulmo

qareenkiisa taasi oo aan inta badan ka jirin saldhigayada boliiska.


Bogga

23aad

Cibaadada

Bulshada Somaliland waa bulsho Muslim ah, iyadoo taa laga

duulayo Komishanku wuxuu soo arkay in dhamaan goobaha dadka

lagu xidho maxaabista loo ogolyahay inay u tukadaan si joogto ah.

La Dhaqanka Maxaabiista

Marka aynu eegno xaalada bani‟aadannimo ee xabsiyada qaar ka

mid ah waxay isticmaalaan inay maxaabiista silsiladeeyaan taas oo

ciqaab looga dhigayo in laga joojiyo dhaqdhaqaaqa ay ku

samaynayaan xabsiga dhexdiisa. Maxaabiista loo isticmaalo

ciqaabta noocan ah waxaa ka mid ah kuwa galay danbiyada halista

ah sida dilka, argagixisada iyo budhcad badeeda.

Shaqada, Jimicsiga iyo Waxbarashada

Dastuurka Somaliland wuxuu qeexayaa xabsiyadu inay yihiin

dhaqancelin iyo sixid. Dawladu iyadaa ka masuul ah dhaqan celinta

iyo xirfad baridda maxaabiista, si ay bulshada ugu soo noqdaan

iyagoo is bedelay. Komishanku wuxuu soo ogaaday in inta badan

xabsiyadu aanay lahayn ama aanay ka jirin wax barmaamijyo

aqooneed ah, sida barashada xirfadaha ama waxbarshada tooska

ah. Si kastaba ha ahaatee, xabsiyada Hargeisa iyo Mandheera

waxaa ka socda tababaro dhinaca farsamada ah sida tababarka

nijaarnimada iyo samaynta qalabka guryaha oo kooban.

Xaga jimicsiga iyo madadaalada, waxaa la ogaaday in xabsiyada

badankooda aanay ka jirin wax jimicsi iyo madadaalo ahi.

Maxaabistu waqtigooda inta ugu badan waxay ku qaatan gudaha

qolaalkooda wayna adagtay in ay dibada u baxaan.

Daryeelka Boliiska iyo Ciidanka Asluubta

Komishanku wuxuu u kuurgalay oo kormeeray daryeelka ciidanka

asluubta iyo booliska, waxay ogaadeen in inta badan taliyayaasha

xabsiyada iyo boliiska saldhiyadu aanay haysan agab ku filan si ay

u dhamays tiraan shaqadooda.


Bogga

24aad

Caqabadaha Jira

Ma jiraan daawooyin ku filan oo laga heli karo

goobaha dadka lagu xidho, mana jiro gaadiid loogu

fududeeyo qaadidda maxaabiista xanuunsata.

Inta badan goobaha dadka lagu xidho dhismayaashoodu

waa qaar duugoobay, waayo waxa la dhisay waqti hore

kumana haboona haynta maxaabiista tirada badan ee ku

jirta maanta.

Kuma filna waxyaabaha aasaasiga u ah goobaha

dadka lagu xidho sida go‟yaasha iyo dharka

maxaabista.

Cuntada iyo biyuhu kuma filna goobaha dadka lagu xidho.

Waxa jira dad xadhigoodu dheer yahay oo weli ku jira

saldhigyada boliiska iyo waliba maxaabiis muddo

dheer gar sugayaal ah.

Saraakiisha boliiska iyo asluubtu badankoodu malaha

aqoon ku filan oo ku saabsan xuquuqda aadamaha oo

waafaqsan qawaaniinta caalamiga ah iyo kuwa dalka

ee xaquuqda aadamaha.

Talosoo Jeedin:

Xukuumadda Somaliland waa inay dayac tirto oo

dhisto xabsiyo iyo saldhigyo boliis oo cusub si loogu

hayo tirada maxaabista ee sii badanaysa.

Waa in loo qoondeeyo lacag ku filan ciidanka asluubta

iyo boliiska si ay si hufan ugu gutaan

waajibaadkooda.

Wasaarada caafimaadku waa inay qorshaha ugu

dartaa miisaniyada sanadlaha ah daawooyin dhamaan

goobaha dadka lagu xidho, sidoo kale waa in laga

caawiyaa inay helaan gaadiid ku filan.


Bogga

25aad

Golayaasha sharcidejinta Somaliland waa inay

ansixiyaan xeerarka xabsiyada iyo boliiska, si

waafaqsan xeerka xaquuqda aadamaha, qawaaniinta

caalmiga ah iyo shuruucda dalka.

Asluubta iyo booliiska waa in la siiyaa maal gelin ku

filan si loo hubiyo in dadka xidhani helaan cunto,

dhar, gogol iyo nadaafad buuxda.

Xukuumada Somaliland waa inay maal gelisaa

tababarro loo qabto ciidanka asluubta iyo boliiska.

Waa in caruurta sharciga khilaafta loo sameeyaa

goobo u gaar ah oo lagu Dhaqanceliyo.

Gebagebo

Qiimaynta ay Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku (SLNHRC)

sameeyeen waxay muujinaysaa caqabadaha soo noq-noqonaya ee

meelaha kala duwan ee dadka lagu hayo, inkastoo ay dawladda

Somaliland waddo dedaal joogto ah oo ku saabsan sidii dib u

habayn loogu samayn lahaa xabsiyada iyo saldhigyada boliiska.


Bogga

26aad

CUTUBKA 4aad : XUQUUQDA CARUURTA

Hordhac

Komishanku intii ay wadeen kormeerkooda la xidhiidha carruurta

waxaa loo sheegay inay jiraan carruuro badan oo daryeel la‟aan kala

kulma guryaha ay ku noolyiin oo ay masuul ka yihiin waalidkood ama

cidkale oo qoyskooda ka mid ah.

Tacadiyada ay carruurtu kala kulmaan guryahooda waxaa ka mid ah

garaacis xad dhaaf ah oo ay waalidku ama dadka gacanta ku hayaa

ilmaha u gaystaan, sidoo kale Komishanku wuxuu ogaaday inay jiraan

carruuro badan oo dad qaraabadooda ahi u gaystan tacadiyo la

xidhiidha galmada qasabka ah oo cabasho ahaan ugu yimid xafiiska

komishanka.

Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah

Heshiiska caalamiga ah ee xuquuqda caruurta, oo Somaliland ansixisay

2001, wuxuu ku sheegayaa 54 qodob ee uu ka koobanyahay xuquuqda

caruurtu leedahay oo dhan. Waxa kale uu sheegayaa mas‟uuliyaadka

dawladi leedhay si ay u dhawrto xuquuqda iyo xrriyaadka caruurta iyo

cidii kale ee ka ma‟uul ah caruurba. Xuquuqda caruurta waxa ka mid

ah:

Xuquuqda inay caruurtu u simantahay

Xaqa walidka iyo qoyska

Xorriyada carruurtu u leedahay inay ra‟yigooda dhiibtaan

Xorriyada ku biirid urur

Xaqa in aan wax la yeeli Karin caruurta jidh, maskax ama sumcadooda

Xaqa caafimaad

Xaqa waxbarasho

Xaqa inaan tacadi jinsi ah lagula kicin.


Bogga

27aad

Waxa kale oo xuquqda caruuta lagu xusaa heshiisyada caalamiga ah

sida; heshiiska Jimciyada Quruumaha (UN Charter), Baaqa Caalamiga

ah ee Xuquuqda Aadamaha, 1948 ( UDHR).

Xayndaabka Sharci ee Maxaliga ah

Dastuurka Somaliland (qodobkiisa 10) wuxuu sheegayaa in

jamhuuriyada Somaliland dawrayso heshiisyadii ay la gashay

dawladaha iyo shirkadaha Somaliyadii hore wixii aan waxyeelo u

lahayn Somaliland; kuna dhaqmayso Jaartarka Jimcyada

Quruumaha(UN Charter) iyo Baaqa Calamiga ah e Jimciyada

Quruumaha (UDHR). Jamhuuriyada Somalilnd waxa kale ay ansixisay

UNCRC 2001 in kasta oo aanay shuruuc maxali ah oo ka turjumaya

heshiiskan aanay weli samayn. Dastuurka Somaliland toos u

sheegaayo caruur laakiin qodbkiisa (15, 15.8) wuxuu xusayaa da‟yarta

iyo danta qoyska (36.4). Waxa dastuurku ku xusayaa qodobodiisa (8.1,

8.3) in muwaadiniintu u simanyihiin xuquuqda oo dhan. Taana waa

looga turjumi karaa xuquuqda caruurtu leedahay. Qoysku waa

aasaaska bulshada Islaamka ah, waxaana tiir u ah Diinta, Anshaxa iyo

Dhaqanka. Sidaa darteed, Dawladdu waxay iska xil-saaraysaa

caafimaadka iyo daryeelka Hooyada iyo Dhallaanka

Carruurta Shaqaysa

Komishanku wuxuu soo ogaadey in carruur badan lagu dhiiro geliyo

inay shaqeeyaan iyadoo lasiiyo mushqaayad yar oo laga siiyo goobaha

ay ka shaqeeyaan, qaarkoodna aan wax lacag ah la siin carruurtaas oo

da‟doodu u dhaxayso 7-14 jir. Shaqooyinka ay carruurtani qabtaan

waxaa ka mid ah ka shaqaynta maqaaxiyaha, dukaanada, nadiifinta

kabaha, baabuurta iyo xamaalidda alaabta. Waxaa jira sababo

carruurta ku kalifa inay shaqeeyaan kuwaas oo ay ka mid yihiin, sida

uu ogaaday Komishanku, in carruurta shaqaysa badankoodu ay ka

yimaadaan qoysas danyar ah, qaarkoodna ay yihiin carruur waalidkood

kala maqanyihiin ama dhinteen.

Komishanku waxa uu soo ogaadey in caruurta shaqaysaa aanay

haleelin waxbarasho iyadoo ay ugu wacantahay in aanay haysanba

nolol


Bogga

28aad

maalmeelkoodii, waxaa kale oo jira tacadiyo badan oo ay la kulmaan

carruurta shaqaysa oo kaga yimaada cidda ay u shaqaynayaan ama

bulshadaba.

Carruurta Derbi Jiifka ah/la Tuuro

dhaqan galin shuruucdii ku haboonayd caruurta sharciga khilaafta.

Komishanku wuxuu ogaaday in tirada carruurta derbijiifka ah iyo kuwa la

tuuraa ay kusoo badanayaan dalka siiba Hargeysa, inta badan carruurtani

waxay kunoolyihiin gidaarada waxayna ka shaqaystaan suuqyada.

Carruurtani waxay khatar ugu jiraan maandooriyayaasha mana helaan

daryeel caafimaad, mid cunto, mid hoy iyo mid waxbarasho. Waxa intaa u

dheer inay la kulmaan tacadiyo badan oo kaga yimaada bulshada sida

aflagaado iyo waxyeelo jidheed. Carruurtani waxay u badanyihiin

carruurta sharciga khilaafta. Komishanku wuxuu ogaaday in ay sababo

dhawr ahi ugu wacanyihiin carruurtan darbijiifka ah sida burburka qoyska,

saboolnimo haysata waalidiinta, carruur ku dhalata sifo aan sharci ahayn

iyo carruurta barkacayaasha ah.

Carruurta Laxaadka La’(PWDs)

Komishanku wuxuu soo ogaaday inay jiraan tacadiyo badan oo ay la

kulmaan carruurta laxaadka la‟, kuwaas oo kaga yimaada dhanka

bulshada, waalidiintooda, dawladda dhexe, maamulada gobolada iyo

degmooyinka laftooda oo aan weli u samayn shuruuc ama siyaasado

cad oo lagu taageerayo carruurta laxaadka la‟. Carruurtan laxaadka la‟

waxaa ku dhaca yasid iyo magacyo xun-xun oo loogu yeedho kuna

reeba raad xun oo ay carruurtu cuqdad ka qaadaan.

Waalidiinta dhashay carruurta laxaadka la‟ ma fahansana xuquuqda ay

carruurtani leedahay. Waxaa jira goobo waxbarasho oo u adeega

carruurta laxaadka la‟ oo kala duwan laakiin aan weli helin adeegyo iyo

caawimo dhamaystiran oo xaga xukuumadda ah. Hase yeeshee

caqabadda ugu weyni waa sidii ay u helilahaayeen caawimo dhaqaale.


Bogga

29aad

Caruurta Sharciga Khilaafta

Natiijooyinka baadhitaankii Komishankuku sameeyey carruurta

sharciga khilaafta sannadkii 2016kii

waxay ku soo ogaadeen in

carruurta derbi-jiifka ahi ay yihiin tirada ugu badan carruurta sharciga

khilaafta ee xidhan, kuwaas oo gala dembiyo yaryar sida tuugada iyo

ku talaxtagga isticmaalka maandooriyayasha.

Waalid Caasiga

Komishanku intii uu wadey kormeerka xabsiyada iyo saldhiyada dalka

wuxuu soo ogaaday in tirada ugu badan ee carruurtii ku xidhnayd

gobollada dalka, inay ku eedaysnaayeen waalid caasi. Sida ay noo

sheegeen madaxda maxkamaduhu ee qaybta fulinta shuruucdu, in

xadhiga carruurta waalid caasiga ahi u dhaxeeyo 1 sano ilaa 2 sano.

Xaaladda Waqtiga Xukun Sugaha, Maxkamadaynta iyo Xukunka ka Bacdi

Qiimaynta Komishanku ku sameeyay goobaha dadka lagu xidho waxay

kusoo ogaadeen in inta badan carruurta iyo dadka waaweyn aanay kala

soocnayn oo ay qol kaliya kuwada xidhanyihiin, waxa kaloo jirta in

nadaafada qolalka ay carruurtu ku xidhanyihiin aanay ahayn qaar ku

haboon caafimadka carruurta. Xabsiyada iyo saldhigyada qaarkood

carruurtu waxay kala kulmaan tacadiyo badan sida iyagoo aan helin biyo

nadiif ah iyo nadaafad xumo xaga suuliyada ah. Waxaa intaas dheer

carruurtu inta ay saldhigyada ku xidhanyihiin aanay cunto ka helin,

waxaase u keena waalidkood, taasina waxay carqalad ku tahay carruurta

qoysaskoodu ka fogyihiin saldhigyada. Taas waxaa dheer in ciidanka

boliisku intooda badani helin tababaro ku saabsan ilaalinta xuquuqda

carruurta. Carruurta sharciga khilaafta marka maxkamada la horkeeno

waxay la kulmaan tacadiyo sida iyaga oo aan helin garsooreyaal iyo

maxkamado u gaar ah carruurta iyadoo aan la hayn xabsiyo uu gaar ah.

Way jiraan xabsiyada qaarkood inay leeyihiin goobo carruurta u gooniya

sida xabsiga Mandheera,


Bogga

30aad

laakiin waxaa loo baahanyahay in la balaadhiyo adeega carruurta

sharciga khilaafta. Waxa jirta in baahi weyn loo qabo in carruurta loo

sameeyo xarumo dhaqan celineed iyo barmaamijyo ka caawiya inay

kasoo kabtaan dhibaatadii iyo cawaaqibkii falalkii ay galeen si ay

bulshada ula jaanqaadaan markay soo baxaan.

Talo soo Jeedin

In la hirgeliyo shuruucdi la sameeyay iyo ilaalinta xuquuqda carruurta dhan kasta

In tababaro ku saabsan ilaalinta

xuquuqda aadamaha la siiyo askarta boliiska iyo ciidanka asluubtaba.

In tababaro ku saabsan ilaalinta xuquuqda aadamaha la siiyo macalimiinta

iskuulada iyo madarasadaha.

In la mideeyo waxqabadka daneeyayaasha ilaalinta xuquuqda carruurta lana

gaadhsiiyo dhulka miyiga ah.

In la kordhiyo tabababarada iyo wacyigalinta la siiyo bulshada

In la xoojiyo ka hortagga iyo waxkaqabashada tacadiyda ka dhanka ah

caruurata

In la ansixiyo xeerarka kufsiga iyo Gudniina gabdhaha

In Boliiska, maxkamadaha iyo xabsiyada in loo sameeyo qaybihii caruurta.

In dawladu qorshaheeda ku darsataa sidii loogu samayn lahaa

Caruurta barakacayaasha goobo caafimaad iyo waxbarasho.

Waa in Baarlamaanka Somaliland ansixiyaa xeerka ilaalinta iyo

daryeelka caruurta.

Gebagebo

Cilmi baadhis ay wada sameeyeen SLNHRC iyo SCF waxay

cadaynaysaa in tacadiga ka dhanka ah xuquuqda caruurta, siiba

hablaha in uu yahay arrin aad u xun oo u baahan in daneeyayaashu

culays saran. Dhibaatadan oo aad ugu baahsan meelihii laga qaaday

cilmi baadhistan waxaay muujinaysaa in caruurtu siiba habluhu ay la

kulmaan tacadiyo jidh, galmo iyo mid maskaxeed, taasina ku reebto

dhib raagta. Dhibaatooyinka waxa ka mid ah karbaashka guriga,

dugsiga, kufsiga, guurka degdega ah ama khassabka ah, walidka oo

caruurta dayaca, foqor, qodobka iyo dhibaatooyinkiisa.


Bogga

31aad

Dadka dhibtan caruurta u gaysanaya waxa ka mid ah waalidka,

macalimiinta, qaraabada, jaarka iyo xataa dadaka xanaanooyinka iyo

booliska. Arrintani waxay ka soo hor-jeedaa xayndaabyada caalamiga

ah iyo kua maxaliga ah ee loogu talo galay in ay caruurta

xuquuqdooda dhawraan kana ilaalinaya wixii koritaankooda wax u

dhimaya. Iyada oo dhibaatadu culayskeeda leh hadana lama hayo

dedaal midaysan xaga dawleda, waalidiinta, bulsheda, macalimiinta iyo

dadka kale ee ay khusayso oo ka hortegaya tacadiyadan caruurta

lagula kaco.

Weli waxa badan dhaqamada ku adkaysanaya in aan la baabi‟in

gudniinka gabdhaha (FGM) welina lama helin wacyi-gelin iyo dodo

lagaga hortago. Waxa kale oo dhiman taageeradii dhinac sharci,

bulsho iyo talo ee la siin laha dadka hore loogu sameeyay gudniinka.

Ugu dambayn waxa loo baahanyahay in shuruuc iyo siyaasadihii hagi

lahaa ilaalinta xuquuqda caruurta la sameeyo kuwa samaysanna la

hirgeliyo.


Bogga

32aad

CUTUBKA 5aad: DADKA LA HAYB SOOCO

Hordhac

Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku waxay culayska saareen sidii

xuquuqda aadamigu bud-dhig ugu noqon lahaa dastuurka dalka. Cutubka

2aad

ee dastuurku wuxuu si cad u qeexayaa ilaalinta iyo hirgelinta

xuquuqda iyo xoriyadaha aasaasiga ah ee muwaadinka, kuwaasi oo

waafaqsan qaanuunka xuquuqda aadamiga ee heer caalami,

qaaradeed iyo mid qaranba.

Komishanku wuxuu ka soo horjeedaa in la faquuqo qof ama beel lana

hayb sooco. Waxa kaloo uu komishanku diidanyahay faquuqa cid kasta

oo iskood isu abaabushay una kacay si ay ugu adeegaan hurumarinta

iyo xuquuqda dadka laga tirada badanyahay. Komishanku wuxuu guulo

wax ku ool ah ka gaadhay dadaalkiisa la xidhiidha la dagaalanka

takoorka, waxaanu daraasado cilmi baadhis ah ku sameeyay

dhibaatada takoorka, tacadiga xuquuqda aadamaha, waayaha iyo

duruufaha qalafsan ee ku xeeran nolosha dadka ka soo jeeda beelaha

la hayb sooco ee ku nool dalkan Soomaaliland.

Komishanku wuxuu ku dadaaley in dadka la hayb-soocaa ay ka

gaadhaan dhinac walba sidii ay ula sinaan lahaayeen bulsho-waynta

Somaliland ee ay ka midka yihiin, ulana wadaagi lahaayeen

dimoqraadiyadda, horumarka iyo xuquuqda guud ahaaneed oo fure u

ah ka qaybgalka siyaasadda iyo talada dalkooda. Sidaa darteed,

waxaan u soo jeedinaynaa xisbiyada siyaasiga ah ee ka jira dalka in ay

u arkaan wax lagama maarmaan ah in dadka la hayb-sooco ay ku

jiraan talada dalka oo u oggolaadaan tiro go‟an oo kuraas u gaar ah

(Quota Seats), sixal wakiilnimo loogu helo, taasoo noqonaysa

dimuqraadiyadda wada-tashiga ku dhisan ee laga wada qayb

qaadanayo.


Bogga

33aad

Dadka laga Tiro Badanyahay

Qaraarkii ay isla qaateen Qarammada Midoobey sannadkii 1992kii

ee

takoorka dadka laga tirada badan yahay ee ku salaysan hab qawmiyadeed

ama isir qabiilo, caado dhaqan, caqiido diineed iyo luuqad wuxuu farayaa

dawladuhu inay damaanad qaadaan badbaadada noloshooda. Ma jiro

tafsiir caalami ah oo qeexaya koox lagu sheegi karo inay yihiin kuwa laga

tiro badanyahay. Somaliland dadka laga tirada badanyahay waxa lagu

asteeyaa qabiilkooda. Qabiilooyinkaas oo ay ka midyihiin Muuse Dheriyo,

Madhibaan, Tumaal, Anaas(Yibir), Hawleh iyo Wardheere. Dadkaa laga

tirada badanyahay waxa hor taagan caqabado dhinaca guurka ah gaar

ahaanna haddii uu dhex marayo qof kasoo jeeda kuwa laga tiro badan

yahay iyo mid kuwo tirada badan ka dhashay. Takoor ayay kala kulmaan

shaqaalaynta, inkasta oo xukuumadda talada haysaa ay arrintaa

daawaysey iyadoo xaqiijisay in laga shaqaaleeyo xafiisyada dawladda.

Dhinaca waxbarashada dadka laga tiradabadan yahay waa lagu takoori

jirey dugsiyada, hase yeeshee xukuumadda talada haysaa waxay

xaqiijisay dhiirrigelinta inay dugsiyada galaan iyada oo caawinaysa sidii ay

waxbarasho heerar sare ah u heli lahaayeen.

Dadka laga Tirada Badanyahay iyo Xuquuqda ay u Baahanyihiin

Somaliland dadka laga tirada badan yahay iyo xaaladaha ay ku sugan

yihiin ee ay tahay in laga wacyi galiyo bulshada Somaliland xadgudubyada

badan ee loo geysto dadkaasi. Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku

wuxuu sheegay in xadgubyada ay ka mid yihiin faquuqa, hayb sooca iyo

sabooltinimo. Waxaa

uu komishanku ku talinayaa in ay u baahanyihiin dadkaasi in

xaaladahooda wax laga bedelo si mustaqbalka ay u noqdaan dad ku

nool cisi iyo sharaf, qaybna laga siiyo fursadaha halkaasi ka jira.

Dadka la hayb soocaa waxay xaq u leeyihiin inay ka mid ahaadaan kana

qaybgalaan samaynta iyo hirgelinta siyaasadaha horumarinta dalka iyo

dhismaha xukuumadda ee markastaba dalka ka jirta, marka loo eego

xuquuqda sinaanta dadka ee diinteenna wanaagsan ee islaamka ah ina

farayso xeerarka dalka ee la jaan-qaadaya dimoqraadiyadda iyo xeerarka

caalamiga ah ee xuquuqda aadamaha, ayaa waxaa lagama maarmaan ah

in xuquuqda dadka la


Bogga

34aad

hayb sooco ee Somaliland ku nooli ay la jaanqaaddo geeddi-socodka

horumarka iyo daryeelka xuquuqda muwaadininta.

Talo soo

Jeedin .

Waa in loo qoondeeyaa kuraas gaar ah ee golayaasha sharci dajinta

(quota).

Waa in la sameeyaa wacyigalin guud ahaaneed ee is dhexgalka

Bulshada.

Waa in kor loo qaadaa heerkooda waxbarasho.


Bogga

35aad

CUTUBKA 6aad: XUQUUQDA DUMARKA

Ka Qayb Qadashada Dumarka Dhinaca Talada Dalka

Cutubkani wuxuu ka hadlayaa xuquuqda aasaasiga ah ee haweenku

leeyihiin, xuquuqdaas oo ku xusan dastuurka somaliland gaar ahaan

Qodobka 36aad3 iyo xeerarka kale ee dalka. Haweenka somaliland waxay

mudda dheer la kulmayeen tacadiyo kaga yimi dhinaca dhaqanka iyo

xeerarka bulshada dhexdeedu samaysato (local Norms) kuwaas oo ka hor

istaagay dhinaca horumarka sida waxbarashada, shaqada iyo ka qayb

qaadashada siyaasada. Komishanku waxay ogadeen in haweenku la

kulmaan xadgudubyo kala duwan

oo ka dhan ah shakhsiyadooda iyo sharaftooda. Xadgudubyada lagula

kaco waxay kala yihiin Kufsi, gudniinka gabdhaha,tacadiyada guriga

dhexdiisa ka

dhaca. Sanadkan 2016ka

, 2074 kiis oo kufsi ah, tacadiyada guryaha

dhaxdooda ka dhaca oo iyaguna aha 46 kiis.

Waxaa waajib ah in xukuuumadda Somaliland ay dhiirrigeliso

sharciyada xuquuqda haweenka sheegaya si ay uga badbaadiso

dhaqamada kasoo hor jeeda shareecada islaamka ee waxyeelada ku

ah naftooda iyo sharaftooda. Horumarinta haweenka ee ka qayb

qaadashadda geedi socodka talada dalka heer kasta, waa xuquuq

muhiim ah talaabo mug lehna ka qaadanaysa kor u qaadida hanaanka

dimuqraadiyadda ee dalka.

Madaxwaynaha Jamhuriyada Somaliland wuxuu soo saaray Afar(4)

wareegtooyin iyo codsiyo oo kala aha 07/09/2011, 14/03/2012,

12/07/20125, 08/03/2015 oo uu ku sheegayo inay dumarku helaan

Qor uu gaar ah(quota). Uruurada bulshadda rayidka ahina waxay

xooga sareen una gudbiyeen talo soo jeedin golayaasha sharci dajinta

in haweenku helaan qor (quota) kuraasta golaha wakiilada iyo dawlada

hoose oo ay dhexdoodu ku tartamaan.

3 Dastuurka Somaliland (Qodoobka 36aad,

Xuquuqda Dumarka Somaliland)

4 Wassarada shaqada iyo Arimaha Bulshada ee JSL

5 Digreetooyinka Madxweynaha Jamhuriyada Somaliland


Bogga

36aad

Arintaasi golaha wakiiladu way soo dhaweeyeen waana lagu soo daray

qorshaha golaha wakiilada, dib baase loo laaley. Waxyaabaha

komishanku baadhitaankoodii ku ogaadeen waxa ka mid ah in kufsigu

ka dhaco dhamaan gobolada dalka mararka qaarkoodna uu dhaco

kufsi wadareed, waxaa dhacdooyinkaa lagu xaliyaa arimo dhaqan.

Kufsigu in uu sii socdo waxaa qayb ka ah bulshada oo dafirsan oo aan

ogalayn in ay soo bandhigaan iyo xeerka ciqaabta oo aan ku filnayn

danbiyada kufsiga. Waxaa kaloo komishanku ogaadeen in dhibanuhu

la kulmo arimo xasaasi ah oo iskugu jira dhawaac jidh iyo mid nafsi ah.

Talo soo Jeedin

Si uu u taabo galo midho dhalka ololaha dabar-goynta gudniinka

gabdhaha, waa in hay‟adaha dawlada iyo golayaasha sharci

dajintu ay la

yimaadaan talooyin mug leh.

Baarlamaanku waa in uu ansixiyaa xeerka kufsiga iyo gudniinka gabdhaha

taasi oo xoojinaysa ilaalinta xuquuqda haweenka.

Waa in la joojiyaa nidaamkii dhaqanka ahaa ee lagu xalin jiray

dhacdooninka kufsiga, ciqaabna lagu soo oogaa cidda isku dayda

in ay

kiisaskaa ku dhameeyaan hab dhaqameed.

Waa in lagu qadaa shareecadda islaamka gaar ahaan ciqaab lagu soo oogo

danbiilayaasha kufsiga gaysta. In la joogteeyo ololaha lagu dhiirigalinayo waxbarista hablaha.

In shaqo dakhli ka soo galo loo abuuro haweenka ku shaqaysta gudniinka,

si ay uga tagaan shaqadan dhaawaca badan ku haysa bulshadda.

Waa in la dhiiri galiyo ka qayb qaadashada dumarka ee talada

dalka lana siiyo qor(quota) golayaasha qaranka iyagu dhaxdooda

ku tartamaan.


Bogga

37aad

CUTUBKA 7aad: DADKA NAAFADA AH

Hordhac

Marka la eego qiyaasta ay samaysay hay‟ada caafimaadka aduunka ee

magaceeda loo soo gaabiyo (WHO);waxay sheegaysaa in dadka

aduunka ku dhaqan ay naafo yihiin qiyaas dhan 15% kiiba,iyagoo qaba

noocyada naafada mid ka mida.

Dalkan Somaliland oo ah dal ay soo mareen dagaalo kuwaasoo ay ka dhalatay

ama sababay in bulshadiisa qaybo ka mida ahi ku naafoobeen dagaaladaas iyo

miinooyinkii ayaan ilaa hada laga hayn qiyaas dhab ah oo sheegaysa tirada ay

naafada ka noqonayso bulshada ku dhaqan dalkan Somaliland‟

Mudooyinkii u danbeeyey dareenkii khaldanaa ee bulshada inteeda badani ka

qabtay dadka naafada ah ayaa waxay sababtay in bulshada naafada ahi

samaystaan ururo bulsho ay ka gabaadsadaan xadgudubyada una dooda

xaquuqdooda dastuuriga ah iyagoo ka duulaya xaqa uu siinaayo dastuurka

qaranka6 iyo Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah(CRPD);

7

Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah.

Qod 2aad(1) Baaqa Caalamiga ah xuquuqda aadamaha:(Qof kastaa

wuxuu leeyahay xuquuqda lagu tilmaamay Baaqan iyada oo aan loo kale

soocin xag qabiil, midabka, dheddig ama lab, afka, diinta, siyaasadda ama

fikrad kale, dhalasho ama meesha uu ka soo askumay, xoolaha, dhalasho

ama xaalada kale. Waxaa kale oo aan lagu samayneyn kala soocid ku

salaysan arrimaha siyaasadeed, xukun ama xaal caalami ee uu ku

suganyahay, dhulka ama dalka

uu qofka u dhashay, ha ahaado dalkaasi mid madax bannaan, mid weli

dawlad kale maamusho (wisaaya) mid aan haysan xukun hoosaad ama

aan haysan gobanima buuxda)

6 Dastuurk Qaranka JSL

7 CRPD Article


Bogga

38aad

Qod 7aad(1) Baaqa Caalamiga ah xuquuqda aadamaha(UDHR)

;(Dadka oo dhammi way u simanyihiin sharciga waxayna xaq u

leeyihiin, iyaga oo aan la kala soocin, in sharcigu dhowro. Dadka oo

dhammi waxay xaq u leeyihiin in si siman looga badbaadiyo wax alla

wixii kala sooc-sooc ah oo ka soo horjeeda Baaqan ama dhiirigelni kara

kala sooc-soocid).

Qod 5aad (2): Sinaanta iyo Faquuq la‟aanta: Axdiga Xuquuqda Dadka

Naafada ah. (CRPD) (Dhamaan dawlda xubnaha ka ahi waa inay ka

ilaaliyaan dadka naafada ah faquuqa .waana inay u damaanad qaadaan

dadka naafada ah sinaan iyo sharci shaqaynaya oo ka ilaaliya dhamaan

faquuqa dhan kasta ah.)

Xayndaabka sharci ee maxaliga ah.

Ilaalinta xuquuqda aadamiga guud ahaan iyo gaar ahaan dadka

naafada ahi waa mid ay dawlada somaliland xil iska saartay iyadoo

xurmaynaysa Heshiisyada caalamiga ah sida ku cad dastuurka

somaliland waxaana ugu mudan xayndaabka sharci ee Maxaliga ah,

Waxa jira qodobo dhawra oo ka mida dastuurka Jsl oo si cad u

qeexaya xuquuqda muwaadiniinta isla markaana waafaqsan baaqa

caalamiga ah ee xuquuqda aadamiga,waxaana ka mida:-

Qod. 8aad(1):Sinnaanta Muwaadiniinta; Dastuurka Somaliland;

( Muwaadiniinta Somaliland iyadoon lagu kala saarayn midabka,

qabiilka, dhalashada, luqada, lab iyo dhedig, hantida, mudnaanta,

afkaarta iwm, waxay sharciga hortiisa ku leeyihiin xuquuq iyo

waajibaad siman) Qod.l0aad(2) Xidhiidhka Debedda; Dastuurka

Somaliland;

Jamhuuriyadda Soomaliland waxay aqoonsan tahay, kuna dhaqmaysaa

Axdiyada Qaramada Midoobay iyo Qaanuunka Dawliga ah; waxa kale

oo ay xurmaynaysaa Baaqa Caalamiga ah ee Xuquuqda Aadamiga

{Universal Declaration of Human rights}

Qod. l9aad(1): Daryeelka Qaybaha Bulshada Baylahsan: Dastuurka

Somaliland: Dawladdu waxay xil iska saaraysaa caafimaadka, daryeelka,

xannaanada iyo waxbarashada hooyada, dhallaanka, naafada cid

xannaanaysa aan lahayn iyo dadka aan xiskoodu dhammayn ee aan

lahayn awood iyo cid kafaalaqaada.


Bogga

39aad

I. Xaalada Nololeed ee Dadka Naafada ah.

Dadka naafada ahi waxay caqabado badan kala kulmaan xuquuqda

bulsho ,dhaqan.dhaqaale iyo tooda siyaasadeedba,markasta waxa ku

gadaaman deegaan aan soo dhaweyneyn inay gutaan kaalintooda

bulsho,kaas oo ka reebay bulshada inteeda kale suurta galna umay

noqon inay si la siman bulshada ay la noolyiin ula wadaagaan hawlaha

iyo dhaqdhaqaaq kasta oo nololeed,iyadoo kuwa ugu daran ama ugu

nuguli yihiin naafada dhimirka oo qaba tacadiyo aad u badan marka

loo eego noocyada naafanimo ee kala duwan.

II. Xanuunka Dhimirka.

Dadka qaba xanuunka dhimirka ee ku nool Somaliland ayaa waxaa sii

kordhaysa tiradooda iyadoo lagu qasbo xarumaha lagu hayo, halkaas

oo ay ku wajahaan tacaddiya ba‟an iyo xaalado xun. Mas‟uuliyiinta

Somaliland waxa ay dusha kala socdaan dhammaan xarumaha lagu

daweeyo dadka qaba xunuunka dhimirka, waxaanay mamnuuceen

jeebaynta, iyadoo ay sameeyeen adeegyo iskaa wax u qabsa ah oo loo

fidiyo dadka qaba xanuunkaasi.

Somaliland ayaan kaydin ama hayn macluumaadka rasmiga ah ee ku

saabsan tirada dadka qaba xanuunka dhimirka, balse daraasado la

sameeyay ayaa muujinaya in tirada dadkaasi ay aad u sareyso, iyadoo

middaa loo tiirinayo jah-wareerkii ka dhashay dagaalkii uu dalkani la galay

taliskii dawladii somalia, adeegyada caafimaad oo aan jirin iyo cunista

badan ee jaadka. Muddo sanado ahba, dadka qaba xanuunka dhimirka

ayaa faraha laga qaadi jiray, iyagoo wajihi jiray faquuq ay bulshada kala

kulmaan, ama waxa ay inta badan ku tiirsanaan jireen qaraabo aan

fahansanayn oo aan macluumaad badan ka haysan xaaladooda

caafimaad, isla markaana aanan haysan cid caawisa.

Sanadkii 2014-ka, Xukuumada Somaliland ayaa ansixiyay qorshayaal u

aqoonsanaya dadka qaba xanuunka dhimirka in ay yihiin kuwa

muhiimad gaar ah leh, waxaana ay ku baaqeen in la diyaariyo xeer

waafaqsan Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah (CRPD). Hasa yeeshee

qorshayaashaasi lama meel marin,

https://www.hrw.org/africa/somalia


Bogga

40aad

Dalka somaliland waxa ka hawlgala sadex cisbitaal oo dhanka dhimirka

ah kan Hargeysa,Berbera,iyo gebiley,iyo weliba xarumo madax

banana(Cilaajyo) oo iyaguna lagula tacaalo xunuunka dhimirka,hase

yeeshee waxa weli muuqata baahi badan oo ka jirta dhanka wax ka

qabashada dadka qaba xunuunka dhimirka, iyadoo ay aad u hooseyso

tirada dadka qaba xunuunka dhimirka ee lagu guuleystay inay

bulshada dib uga mid noqdaan.

Isbedelka Iyo Horumarka Naafada.

Waxbarashada Dadka Naafada ah.

Dadka naafada ahi waxay ka maqan yihiin ka qayb galka

waxbarashada inta badan caqabado badan oo ka hor jooga darteed.

Caqabadahaas kuwood ugu waaweyn ayaa waxay raad ku leeyihiin

dhaqanka bulshada oo ka qaba fikir khaldan sida:

Waalidka oo ku reeba guryaha ilmaha naafada ah iyagoo

aaminsan inaanu waxba baran Karin.

Waalidka oo qaba in caruurta kale dileyso ilmaha naafada ah

hadii dugsiyada waxbarashada la geeyo.

Goobaha waxbarashada oo ah kuwo aan loogu talo gelin inay ka

qayb galaan dadka naafada ahi.8

Caqabadahaas oo jira ayaa waxa hadana qaar ka mida ururada

naafada oo taageero ka helaya wasaarada waxbarashada9 iyo hay‟ado

caalami ahi ay guulo ka gaadheen sidii ay kor ugu qaadi lahaayeen

waxbarashada dadka naafada ah, waxaana suurto gashay in wax la

baro qaybo ka mida naafada kala duwan ee dalka.

Waxbarashada dadka naafada ahi ka faa‟ iideysteen ayaa waxay ka

koobnayd xirfad baris iyo tababaro gaagaaban oo ay ku barteen

naafadu maamulka iyo maareynta.

Waxa la hirgeliyey in wax laga bedelo qaar ka mida dugsiyada hoose

dhexe oo dhismayaashooda lagu daray dhiska ay ka galaan dadka

naafada ah (ramps).10

8ANDP Annual report

9 Constitution of the Republic of Somaliland, art.19

10

ANDP/Unicef accessibility project.


Bogga

41aad

Arintaasina waxay dhiiri gelisay ka qayb galka waxbarashada ee dadka

naafada ah.

Waxa dadka naafada ahi ku guuleysteen in markii kowaad tariikhda ay

dhacdo in ardayda maqalka naafada ka ahi ay imtixaanka shahaadiga

ah ee 2015-2016 ay la fadhiistaan kuwa dugsiyada sare si siman

taasina waa talaabo la odhan karo wasaarada waxbarashadu waxay

gelisay dadaal dhiiri gelinaya dadka naafada ah ee Jamhuuriyada

Somaliland.

Waxbarashada Baahiyaha Gaarka ah.

Waxbarashada baahida gaarka ahi (SEN) waa bixinta waxbarasho ku

jahaysan baahida kala duwan iyadoo laga duulayo wax ka beddelid ku

haboon ee manhajka, hababka waxbaridda, agabka waxbarashada,

nidaamka gudbinta iyo jawiga waxbarasho ee goobaha loo dhan

yahay. Si loo sugo xaqa waxbarasho ee naafada iyadoon la

takooraynin kana dhex muuqdaan goobaha waxbarashada ayaa waxa

bud dhig u ah heshiisyadan caalamiga ah:

Axdiga QM ee xuquuqda ilmaha (1989);

Baaqa caalamiga ah ee waxbarashada (1990);

Xeerarka QM ee heerka ula sinaanta fursadaha ee dadka

naafada ah (1993);

Waxqabadka iyo xayndaabka shaqo ee golaha waxbarashada

gaarka ah aduunka Dakar.(2000).

Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah. CRPD(2006); iyo The

Millennium Development Goals (MDGs),

Si kastaba ha ahaatee inkasta oo ay jiraan heshiisyo doora oo

caalamiya ayaa hadana mushkilada ugu weyn ee aduunku waajahayaa

maanta ay tahay koru kaca tirada naafada ee laga saarayo ka

qaybgalka macnaha leh ee dhinacyada dhaqaale,bulsho,siyaasadeed

iyo dhaqan ee bulshooyinkooda.

Qiyaas ahaan 15.3% ee dadka dunida ayaa qaba naafanimo meel

dhexaad ah ama mid liidata, sida ay sheegtay warbixinta ururka

caafimaadka aduunka

ee WHO (2011), iyadoo isla markaana la sheegay in 80% dadkaas

naafada ahi ay ku noolyihiin dalalka soo koraya kuwaasoo ay ka mid

tahay Somaliland,sida ay xuseyso Warbixinta hay‟ada waxbarashada

dhaqanka iyo cilmiga ee QM


Bogga

42aad

(2009),waxa ka mida caruurtaas kuwo leh baahiyaha gaarka ah ee

xaga waxbarashada,iyo kuwo u nugul in la faquuqo iyadoo 2% ka mid

ahi helaan fursad waxbarasho.

Dawlada Somaliland waxay qaadatay nidaamka inay bixiso wabarasho

tayo leh iyo tababaro ku haboon oo dhamaan muwaadiniintu u helaan si

isku mida (EFA), iyadoo ay ku jiraan caruurta leh baahiyaha gaarka ah ee

waxbarashada sida ku cad Qorshaha istratijiyadeed ee waxbarashada

somaliland11

, (Final draft

SESSP 2012-2016) ESSP Education Sector Strategic Plan (2012–2016)

qorshaha istratijiyadeed ee waxbarashada somaliland(2012-2016)

(SEN Special Educational Needs)

Hirgelinta waxbarashada loo siman yahay ayaa fure u ah

gaadhitaanka aasaaska waxbarasho caalami ah taasoo hiigsigu noqon

doono in la gaadhsiiyo waxbarashada dadka qaba baahiyaha gaarka ah

iyadoo loo marayo barnaamijka waxbarashada baahiyaha gaarka ah

(SNE).

Tirada ka qalin jabisay wax barashada xarunta tababarada naafada

11 Final draft SESSP 2012-2016 ) ESSP Education Sector Strategic Plan (2012 – 2016)


Bogga

43aad

Ka Qayb Gelinta Shaqada Dawlada.

Sinaanshaha fursada shaqo waa mid laysla qaatay guud ahaan

bulshooyinka caalamka iyadoon cidna lagu takoorin laguna riixeyn

midab, diin, iyo naafanimo toona, sida ku xusan baaqyada caalamiga

ah.

Waxa sidoo kale uu cadeynayaa dastuurka jsl sinaanshaha

“Muwaadiniinta Somaliland iyadoon lagu kala saarayn midabka,

qabiilka, dhalashada, luqada, lab iyo dhedig, hantida, mudnaanta,

afkaarta iwm, waxay sharciga hortiisa ku leeyihiin xuquuq iyo

waajibaad siman.”12

Hadaba iyadoo ay jirto in dadka naafada ahi ay ku yar yihiin ka qayb

galka fursadaha shaqo taasoo lagu sababeeyo ka sakow naafanimada

inay tahay aqoonta dadka naafada ah oo aad u hooseysa maadaama

ay markooda horeba yareyd ka qaybgalkooda dhinaca

waxbarashada.guud ahaan waxay noqdeen dadka naafada ahi qaar ka

maqan ama aan ka dhex muuqan qaybaha bulshada ee kala duwan.

Waxa la sameeyey abaabul iyo wacyi gelin lagu baadi goobayo sidii dadka

naafada ahi qayb uga noqon lahaayeen hawlaha kala duwan ee bulshada,

waxa natiijo hor leh laga gaadhay in dadka naafada ahi ka mid noqdaan

shaqaalaha dawlada iyadoo markii ugu horeysay sanadkii 2011 ay

qaadatay xukuumadu talaabooyin aad wax uga bedelay xaalada naafada

dalka guud ahaan.

Waxay xukuumadu fulisay balan qaadkii ku darista shaqaalaha

dawlada ee dadka naafada ah iyadoo tiro ka mida naafada dalka ku

kala meelaysay wasaaradaha iyo hay‟adaha kala duwan ee dalka

intooda badan, kuwaasoo laga dareemi karo isbedel wax ku ool ah oo

lagu sameeyey xaalada nololeed ee dadka naafada ah iyo

qoysaskoodaba.

Waxay xukuumadu sanadkii 2012 ilaa 2016 shaqaaleysay 172 qof oo

ka mida naafada dalka somaliland iyadoo sanadkiiba ku daraysay tiro

ayaa waxay kala ahaayeen sidan soo socota:

12 Qod. 8aad:(1)( Sinnaanta Muwaadiniinta(Dastuurka Jsl)


Bogga

44aad

Tirada dadka naafada ah ee la shaqaaleyey iyo sanadaha 2012-2016.13

(Qiyaas ahaan marka loo eego tirada la shaqaaleyey Mudada shanta

sano ah 2011-2016 aad ayey u yartahay, sababtuna waxa weeye

tirada dadka naafada ah ee waxbartay oo aad u kooban)

a) Xeerarka Iyo Siyaasada.

Waxa jira talaabooyin horumar la taaban karo ah oo laga qaaday

arimaha naafada gaar ahaan dhanka siyaasada iyo xeerarka. Waxay

xukuumadu Somaliland u aragtay inay tahay muhiim sidii loo ilaalin

lahaa xuquuqaadka dadka naafada ah ee dhan kastaba waxay soo

saartay xeerar iyo siyaasado meesha ka saaraya in dadka naafada ah

ee Somaliland ay la kulmaan wax xadgudub ama caqabado ku noqon

Kara noloshooda caadiga ah, kuwaasoo waafaqsan dastuurka qaranka

iyo Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah waxaana ka mida:

Siyaasada Waxbarashada Somaliland (2012);

Siyaasada Naafada Qaranka Somaliland

Xeerka Adeegga Naafada ee Dhismayaasha,(Xeer Madaxweyne,

Lr:0373/122013):

Siyaasada Qaranka ee Caafimaadka Dhimirka (2014);

13 ANDP Disability Employment Sector


Bogga

45aad

Inkastoo aanay Siyaasada Naafadu weli helin ansixinta

baarlamaanka,hadana waa dadaal fiican oo gaadhay heer wax ku oola

mudadii shantan sano ee u danbaysay.

Caawimada Socodka ee Naafada:

Dawlada somaliland waxa ka go‟an ka dhabaynta taageerada dadka

naafada ah ee somaliland, sidii ay qayb uga noqon lahaayeen bulshada

iyadoo ilaalineysa xuquuqdooda aasaasiga ah, xukuumadu waxay

taageero ka geysatay dhinaca caawimada socodka ee dadka naafada

ah iyadoo ku caawisay gaadiidka naafada u sahlaya socodka si ay hawl

maalmeedkooda u qabsan karaan. Baaskiiladahan oo isugu jirey laba

nooc oo kala ah kuwa mashiinka leh iyo kuwa aan lahayn waxa soo

gaadhsiisay ururada naafada wasaarada madaxtooyada jsl ,qalabkaas

oo la gaadhsiiyey gobolada dalka waxay ahaayeen sidan:

Baaskiladaha iyo Mootooyinka loo qaybiyey Naafada Somaliland (2013-2015)

Magaalooyinka Tirada baaskiilkaay Tirada mootooyinka

wasaarada madax naafada ee wasaarada

tooyadu ugu deeqday madaxtooyaduugu

naafada(2013-2015) deeqday naafada

(2013-2015)

Hargeisa 150 50

Burco 100 30

Borama 50 23

Ceergaabo 0 0

Laascaanood 0 0

Berbera 0 0

Gebiley 0 0

Wadar Guud 300 103

(Grand Totals)


Bogga

46aad

(Ururka DAN iyo Ururka ANDP Ayaa ka gudoomay wasaarada

Madaxtooyada una qaybiyey dadka naafada ah)

(Qaybintii Qalabka ee xarunta naafada ururka DAN)

Madaxweynaha Jamhuriyada Somaliland oo uu qaybinaya Naafada gaadid ufuudeeya socodka.


Bogga

47aad

(soo bandhigay qalabkii Madaxweynuhu ugu deeqay naafada ee xuska maalinta naafada)

Talo Bixin

Dowladdu waa in sidoo kale ay xoojisaa siyaasadaheeda ku

aaddan caafimaadka maskaxda, iyo hirgelinta qorshayaashaasi,

oo ay ka mid tahay ansixinta xeerka caafimaadka maskaxda

kaasoo waafaqsan heerarka caalamiga ah ee xuquuqda

aadanaha.

Somaliland waa in ay dhisto nidaam dadka qaba xanuunka

dhimirka siinaaya taageero iyo weliba madax bannaani si ay uga

badbaadaan in xadgudub loo geysto.

Baarlamanka Somaliland waa in uu ansixiyo dhaqan gelinta

siyaasada naafada qaranka oo hortaala golaha.

Wasaarada hawlaha guud waa in ay hirgelisaa fulinta digreetadii

madaxweynaha Somaliland ee Xeerka Adeegga Naafada ee

dhismayaasha. (Xeer Madaxweyne,Lr:0373/122013) si

dhismayaasha dadka ka dhexeeyaa ay u noqdaan qaar ay dadka

naafada ahi ka adeegan karaan.


Bogga

48aad

CUTUBKA 8aad: BARAKACAYAASHA

Hordhac

Komishanku wuxuu kulamo la yeeshay dadka barakacayaasha ah ee ku

nool gobalada dalka, kuwaas oo uu la kulmay guddiyadooda iyo dadkii

ku noolaba,

oo u badnaa dumar, caruur iyo dad

waayeel ah. Dadka gudaha ku barakacay

(IDPs) waxay yihiin muwaadiniin degan

magaalooyinka Somaliland, kuwaas oo leh

xuquuqda ay leeyihin muwaadiniinta kale,

taas oo lagu sheegay dastuurka iyo

xeerarka kale ee khuseeya.

Barakacayaashu ma aha qaxoonti

awood u leh ka gudbidda xuduudaha

caalamiga ah, laakiin weli waxay ku

jiraan dalkooda waxaana laga yaabaa in

ay u barokaceen siyaabo kala duwan

sida dhaqaale xumo, abaaro, dagaalo

hubaysan, iyo xadgudubyada dadka

kale ee xuquuqda aadamaha.

Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah

Sharciga caalamiga ah ee xuquuqda aadamaha ee lagu dhaqo dadka

gudaha ku barokacay waxaa hagaya Axdigii Midowga Afrika ee

Ilaalinta iyo Kaalmaynta Dadka Gudaha Ku Barakacay ee Africa

(Kampala Convention) iyo heerarka caalamiga ah ee Barakacayaasha

oo ina faraya in tixgalin la siiyo dadka barakcayaasha ah. Mabaadiida

hagaysa la dhaqanka barakacayaasha inkastoo aanay khasab ku ahayn

dawaladuhu in ay fuliyaan hadana waa aragtiyo si cad inoogu hagaya

la dhaqanka barkacayaasha.


Bogga

49aad

Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah

Somaliland waxay dib u eegis ku samaysay siyaasada barakcayaasha

taasoo laga soo dheegtay qawaaniinta caalimiga iyo mabaadiida

Qaramada Midoobay

ee hagaya barakcayaasha. Dib u eegistan waxay u suurto galisay

dowlada iyo daneeyaasha kale inay sihufan u caawiyaan, ilaaliyaana

barakcayaasha. Siyaasada lagula dhaqmo barakacayaasha waxaa kaloo

saldhig u ah qawaaniinta wadanka sida shareecada, dastuurka,

xeerdhaqmeedka iyo xeerarka kale.

Xaaladda Dadka Gudaha ku Barakacay

Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu booqday xeryaha

barakacayaasha ee magaalooyinka Hargeisa, Berbera, Burco iyo

Boorama waana magaalooyinka ay ugu badanyihiin dadka

barakacayaasha ahi gudaha Somaliland.Badanaa masiibooyinka

bulshada ku keena inay ka barakacaan dalkooda gudihiisa una

hayaamaan isla meel kamid ah dalkooda sida dagaalada iyo

masiibooyinka dabiiciga ah waa mid saamaynteeda leh, bulshada

barakacdana waxaa ku dhaca dhibaatooyin badan oo kala duwan isla

markaana waxay culeys ku keenaan deegaanada ay ku soo barakacaan

iyo dalka guud ahaanba.

Gobolka Maroodi-Jeex waa gobolka aay ugu tiro badanyihiin dadka

barakacayaasha ahi, waxaana ku nool 35,188 iyadoo 60% ka mid ahi

kasoo noqdeen qaxoontinimo wadamada jaarka ah. Hadaba

barakcayaashani waxay ku kala nool yihiin 28 goobood oo ay ka mid

yihiin State Houseka, Daami, Cakaara, Stadium, Ayaxa, Digaale, Naasa

Hablood, Sh.Nour, Kaydka Biyaha, Libaaxyada, Baligubadle, Gabiley,

Salaxley, Daarasalaam, Farawayne, Cadaadley. Xeryaha qaar waxaa

laga dhisay dhismayaal iyadoo lala kaashanaayo NRC, UN-HABITAT iyo

Wasaarada dib u dejinta.

Gobolka Togdheer In ka badan 20,872 oo barakacayaal ah ayaa ku

nool.Burco waxay leedahay 19 goobood oo ay ku noolyihiin dadka

gudaha ku barokacay waxaana ka mida Koosaar, Cali Xuseen,

xaafadda October, Adan Saleban, 15 May, Caqiibo, Qandahaar,

Madiina, Saylada iyo meelo kale gobolka ka mid ah.


Bogga

50aad

Gobolka Awdal waxaa ku nool 12,205 oo ku kala nool 12 goobood oo

ay ka midyihiin Sheekh Awgaab, Hayayaabe, Qoorgaab A & B,

Xaaslayda, Faaraxood iyo Sheikh Ibrahim Bakaal iyo meelo kale oo

gobolka ka mid ah. Xerada Sheikh Ibrahim Bakaal waxaa degan

qabiilada laga tirada badanyahay kuwaas oo aan ahayn barakacayaal

rasmi ah laakin loo tix galiyay in ay yihiin dad jilicsan una aqoonsatay

wasaarada shaqada iyo arimaha bulshada.

Gobolka Saaxil waxaa ku nool 5,080 oo ku kala nool 12 goobood oo

ay ka midyihiin Wadajir, Burco Sheikh, Barwaaqo, Daaroole iyo meelo

kale oo gobolka ka mid ah.

Dadka ku nool xerooyinka barakcayaasha ayaa kor u kacay sababtuna

ay tahay abaaraha joogtada ah ee Somaliland ku soo noq noqonaya

kuwaas oo kukhasbay dadka ku nool meelaha miyiga ah in ay u

guuraan xeryaha barakacayaasha ama magaalyoooinka.

Marka laga hadlaayo

xaalada nololeed ee ay ku

suganyihiin caruurta

barakacayaasha ah ee ku

nool somaliland waa mid

aad u

liidata, waxaana muuqaalka

caruurta barakacayaasha

laga dheehan karaa xaalad

aad u adag

oo ay kow ka tahay nolol

xumo iyo daryeel la'aan

xoogan oo heysata

barakacayaasha.

Dhibaatooyinka

isbiirsaday ee heysta caruurta iyo

dadka barakacayaasha Photo: Xigasho GettyImges

Somaliland

waxaa kamid ah caafimaad darro, cunooyinka quutul daruuriga oo

cidhiidhi ku jira iyo xaalado kale oo isbiirsaday, mana jiro wax gargaar

ah oo ku filan ay heleen.


Bogga

51aad

helaan, marka laga reebo kaalmo aan buurneyn oo mararka qaar ay ka

helaan hay'ado maxali ah.

Dhawr qof oo barakacayaal ah ayaa u sheegay xafiiska komishanka

Xuquuqda Aadamaha in raritaankii ugu dambeeyay ay ku waayeen

waxyaabo ay nolashoodu ku tiirsaneyd, qaarkood waxa ay sheegeen in

ay ku waayeen dukaamadoodii, halka kuwa kalana ay ka fogaadeen

goobihii ay u shaqo tagi jireen ee magaalooyinka. Qaar ka mid ah

dadka barakacayaasha ah ayaa noo sheegay in ay la kulmaan tacadiyo

kala duwan oo loo geysto. Waxaanu ogaanay in fursadaha maareynta

nolasha oo yar awgeed ay haweenka iyo gabdhaha barakacayaasha ay

khatar ugu jiraan tacadiyo dhanka galmada iyo in lagu shaqeysto sida

inay meela fog u doonaan nolol maalmoodkooda.

Boqolaal qoys oo ah kuwa gudaha ku barakacay ee ku nool xeryaha

magaalooyinka Somaliland ayaa ka cabanaya hoy xumo xiliyada

roobabka iyo dhaxanta. Caruurta iyo dadka waayeelka ah ayuu

saamayn ku leeyahay qabawgu.

Dadyowga gudaha ku barakacay waxay ku nool yihiin xarumo aad u

buux dhaafay oo magaalooyinka waaweyn ku yaal.

Dadka gudaha ku barokacay waxa soo food saartay halis xaga

noloshooda, amaanka, iyo sharaftoodaba. Xaaladda hab-nololeed ee

barakacayaasha waa mid aad u liidata.

Hoyga Dadka Gudaha Ku Barokacay waa guryo dhaqameed Soomaali

(aqalsoomaali/buul mana awoodaan iney ka ilaaliyaan khataraha

deegaanka (dabka, tuugta, roobabka iyo dhaxanta).

Xilli-roobaadka cudurro faafa ayaa lagu kala qaadaa xarumaha

barakacayaasha. Qoysas badan oo ka mid ah qoysaska

barakacayaasha ayaa wada wadaaga hal musqul, waxa kale oo jira

biyo yaraan iyo biyo aan nadiif ahayn, arimahaas oo dhami waxay

kaalmeeyaan cudurrada faafa.


Bogga

52aad

Xarumaha barakacayaasha qaar waxay leeyihiin saldhigyada boliiska,

iyo hay'adaha kale ee dawladda qaarna maba laha waxaana ka dhaca

dhacdooyinka dembiyada culus iyo xaaladaha rabshadaha ay ka midka

yihiin dambiyada budhcada, kufsiga, tuuganimada, dhac iyo mararka

qaarkood dil.

Dawladu badanaa uma qoondeyso dhaqaale ku filan oo kor loogu

qaadayo barakacayaasha danyarta ah ee ku nool Somaliland.

Xaaladdaha dadka saboolka ah ee Gudaha Ku Barakacay ayaa la

filayaa in ay ka sii dari doonaan sababta oo ah waxa kusoo qulqulaya

qaxootiga ka soo cararaya dagaalka ka socda Yemen oo ku biira

xarumaha barakacayaashamana jiraan oo waxa ka maqan xeryihii

qaxootiga loogu talo galay.

Tirada badan ee muhaajiriin Ethiopian-ka ee ku nool Somaliland culays

kale ayey ku yihiin fursadaha shaqo ee aadka u yar ee loogu talagalay

dadka barakacayaasha ah iyo sidoo kale dadka saboolka ah ee

Somaliland.Tirada barakacayaasha ee ugu danbeysay ee gobalada

Somaliland sida Maroodi-Jeex, Saaxil, Awdal, Togdheer, Sool iyo Sanaag

taas oo ina tusayso shaxda hoose in gobolka maroodijeex uu yahay ka

ugu badan ee ay ku noolyihiin dadka barakacayaasha ah. Caruurta iyo

dumarku waa kuwa ugu nugul uguna badan

ee ku nool goobaha barakacayaasha, taas oo lagu qiyaasi karo in

caruurta iyo dumark ay yihiin 75% .

Shaxda tirada barakacayaasha gobolada14

Gobol Tirada barakacayaasha

Maroodi- 35,188

Jeex

Saaxil 5,080

Awdal 12,205

14 Wasaarada Dib u Dejinta


Bogga

53aad

Togdheer 20,872

Sool 4,510

Sanaag 2,365

TOTAL 80,220

90000 Tirada barakacayaasha 80220

80000

70000

60000

50000 35188

40000 20872

30000

5080 12205

20000 4510 2365 10000

0

Baahiyaha Aasaasiga ah ee Barakacayaasha

Hoy (meel ay galaan)

Cunto ay cunaan

Daryeel Caafimaad

Biyo nadiif ah

Xarumo waxbarasho

Dhaqaale abuurid.


Bogga

54aad

November 22, 2016

Somaliland: Madaxweynaha JSL oo ku Baaqay in laga taageero Somaliland Abaaraha ku Habsaday.

Photo courtesy of Ashley Hamer @AlJazeera

Madaxwaynaha Jamhuriyada Somaliland oo soo saaray baaq uu caalamka ugu baaqayo in ay Somaliland u soo gurmadaan abaaro ba‟an awgood. Madaxweynuhu 9kii Nov.2016. sida ay sheegayaan wararkii u dambeeyay dadka ay saamaysay abaartu waxa lagu qiyaasay ilaa hal milyan. Boqolkiiba sideetan dadka ku nool gobolada abaartu saamaysay xoolahoodii way ka baxeen.

Madaxweynuhu Wuxuu Baaqiisa ku sheegay “Dawlada Somaliland waxay

caalamka ugu baaqaysaa in ay ka jirto abaar ba‟an oo baahsan oo ay keentay

El Nino oo aad dhib ugu gaysatay dadkii iyo xoolihiiba. 2-3 sanadood ee u

dambeeyay roob fiicani kama da‟in gobolada Sanaag, Sool, Togdheer iyo

Saaxil. Kor-meerkii u dambeeyay ee ay sameeyeen FSNAU iyo FEWSNET

waxa ay sheegeen in ay dad ka badan hal milyan ay u baahan yihiin

mucaawo benii-aadanimo 248,000 kuna ay halis ugu yihiin gaajo dalka

http://www.aljazeera.com/indepth/inpictures/2015/11/somaliland-herders-devastated-drought-151125092138707.html

Somalilanad. Qiimayn kale oo ay sameeyeen hayado isku jira oo

hogaaminayaan NERAD iyo OCCHA


Bogga

55aad

Bilihii October-November waxay sheegeen in 86% qoysaskii abaaruhu

saameeyeen ay xoolihii ka baxeen. Qiimayn kale oo ay dawleda

Somaliland ka samaysay xeebaha iyo gobolada bariga waxa lagu

sheegay 60% riyihii iyo idihi ,20% geelii inay dhinteen inta hadhayna

ay aad u jilicsanyihin. Sida awgeed dawlada Somaliland waxay

caalamka ugu baaqaysaa in ay ula soo gurmadaan mucaawimo

banii‟aadamnimo oo degdeg ah.”

Talo soo Jeedin Dawladda Somaliland waa in ay qaadaa tallaabooyinka looga

baahan

yahay si loo xaqiijiyo in barakacayaashu helaan xuquuqdooda

sila siman muwaadiniinta kale

Wasaaradda Caafimaadka iyo Wasaaradda Waxbarashada waa in ay u

dhisaan dadka barakacayaasha ah xarumo caafimaad iyo

dugsiyo waxbarasho.

Dawlada Somaliland waa inay samaysaa Biyo xidheeno iyo dhul

daaqsimeed ay dadku ku badbaadaan xiliyada abaarta.

Gebagebo

Dadaalka lagu horumarinayo nolosha dadka barakacayaasha ah

dawlada Somaliland, iyo ururada aan dawliga ahayn ee caalamiga ah,

wax qabadkoodii ila hada waa wax lagu amaano, inkastoo aanay

dhamays tirnayn xuquuqda aadamaha iyo daryeelka barakcayaasha.

Dadka barakacayaasha ee ku nool magaalooyinka iyo tuulooyinka

Somaliland ayaa ka codsaday hay‟adaha samafalka,dawladda

Somaliland iyo cid walba oo wax u awooda inay la soo gaadhaan

kaalmo bini aadanimo. Dawlada ayaa marxaladaha qaar si sharci ah

dadka u rari karta, sida haddii ay taasi ku jirto danta shacabka.


Bogga

56aad

Si kastaba ha ahaatee si uu sharci u ahaado raritaanku, waa inuu

waafaqsanaadaa shuruucda xuquuqda aadamaha ee dalka iyo kuwa

caalamiga ahba, oo ay ka mid yihiin in waqti wanaagsan dadka lagu

wargeliyo raritaanka iyo in si wanaagsan loo ilaaliyo xuquuqda dadkaasi.

Dadka laga raray goobtii ay ku noolaayeen waa in la siiyaa goob kale oo

bedel ah ayna ka heli karaan adeegyada sida cunno, waxbarasho,

caafimaad, shaqooyin iyo fursado kale.

Sanadka 2016ka

waxa dalka ka dhacay laba abaarood oo sababay in

dad badan xooluhu ka baxeen. Dayrtii hore iyo gugiiba way

xumaadeen oo sanadkan oo dhan roob hagaagsani ma da‟in.

Galbeedka iyo woqooyiga ayaa abaartu ku soo horeysay. Sanadka

dhamadkiisi waxay ku baahday Gobolada bariga Somaliland.


Bogga

57aad

CUTUBKA 9aad: HELIDDA CADAALADDA

Hordhac

Dhexdhexaadnimo iyo nidaam cadaaladdeed oo hagaagsan oo la helaa

waxay muhiim u tahay habsami u socodka nolosha bulshada. Kuma

koobna ashkhaasta cadaaladda iyo kuwa dawlada oo shaqadooda

lagula xisaabtamo,

ee waa nidaam isku xidhan oo dejinaaya habdhaqanka hagaagsan ee

muwaadiniinta guud ahaan. Nidaamkani waa in uu noqdaa mid u

adeegaya dadka jilicsan iyo dhibanayaasha.

Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah

Meelaynta cadaaladda waxa loo tixgeliyaa xuquuqaha aas-aasiga ah sida

uu tibaaxayo qodobka 8aad ee Baaqa caalamiga ah ee xuquuqda

aadamaha‟‟ Qof kasta oo lagu tacadiyo xuquuqihii aas-aasiga ahaa

ee uu dastuurku u damaanad qaaday waxa uu xaq u leeyahay in

uu ka helo magdhaw maxkamadaha awooda u leh‟‟. Xeerka

Caalamiga ah ee

Xuquuqaha Madaniga iyo siyaasadda ee „ICCPR.15

‟ wuxuu ku

waajibiyay dawladaha in ay u damaanad qaadaan dadkooda ay ku

dhacaan tacadiyada ka dhanka ah xuquuqda aadamuhu, oo aysiiyaan

magdhaw hay‟adaha awooda u leh fulinta madhawgaas. Si taas la mid

ah ayaa xeerka caalamiga ah ee dabar goynta noocyada kala duwan

ee takoorka loo geysto dumarka ku waajibinayaa dawlad kasta in ay

xaqiijiso, in garsoorka awooda u leh ama hay‟adaha u xilsaarani

siiyaana magdhaw haweenka ay ku dhacaan noocyada kala duwan ee

tacadi ee u qeexay xeerka kor ku

xusani.16

Mabaadida aas-aasiga ah iyo dhigaalada xuquuqda aadamaha ee

xuquuqda magadhawga iyo xanaanaynta dhibanayaasha ay ku

dhacaan tacadiyada culus ee xeerka caalamiga ah ee xuquuqda

aadamaha; wuxu cadaynayaa in xuquuqda dhibanuhu la mid tahay

xuquuqda in uu helo cadaalad iyo magadhaw la mid ah dhibaatada

loo geystay, isla markaana

15 Qodobka 2(3)(b) Xeerka Caalamiga ah ee Xuquuqaha Madaniga iyo siyaasadda ee ‘ICCPR

16 Qod 6 xeerka caalamiga ah ee dabar goynta noocyada kala duwan ee takoorka


Bogga

58aad

u helo warbixin ku saabsan tacadiyada lagu geysto takorka iyo

nidaamyada magdhaweed ee qaanuunku tibaaxay.

Xayndaabka Maxaliga ah

Qodobka 21(2) ee dastuurka Somaliland wuxu sheegayaa Qodobada

la xidhiidha xuquuqda iyo xorriyaadka aasaasiga ah waxa loo

fasirayaa si waafaqsan bayaannada caalamiga ah ee xuquuqda

aadamaha iyo xeerarka caalamiga ah ee dastuurka ku xusan. Iyadoo

la raacaayo sida tan; waa in ay siiyaan hay‟adaha garsoorka iyo

hay‟adaha kale ee awooda u lehi magdhaw dadka xuquuqdoodii aas-

aasiga ahaa ee dastuurku u damaanad qaaday ee lagu tacdiyay.

Helitaanka caddaaladda waxaa damaanad qaaday dastuurka

Somaliland iyo xeerka bahda Garsoorka. Sida ku cad qodobka 28aad

ee dastuurka Somaliland, qof kasta wuxuu xaq u leeyahay in uu

dacwad hor gayn karo maxkamada horteeda iyo iney iska difaaci

karaan isaga/iyada dacwadaha maxkamaddu kusoo oogto.

Helida Cadaaladda

Dastuurka Somaliland waxaa uu qeexayaa iney dawladu bixinayso

adeeg sharci oo bilaash ah isla markaana ay difaacayso qofku

wuxuu qofku xaq u leeyahay iyada oo kharashka laga daynayo

dadka masaakiinta ah ee aan awoodeyn kharashka dacwada.

Somaliland waxay leedahay oo ka jira nidaamka garsoorka

dhammaan gobolada Somaliland.

Waxa jira hay‟ado bixiya gargaarka sharciga gaar ahaan waxay u

gargaarayaan kuwa aan awoodin kharashka qareenka. Dowladda

Somaliland waxay ansixisey oo ay qortey siyaasada lagu hagayo

adeeg bixiyayaasha sharci, laakiin weli baarlamaanku muu ansixin

xeerkan.

Maxkamadaha lama wada gaadhsiin dhammaan qaybo ka mid ah

dalka gaar ahaan meelaha miyiga ah ee fog. Dadka miyiga iyo

xoolo-dhaqatadu waxay si weyn ugu tiirsan yihiin dhaqanka, laakin

ma wada helaan maxkamado lagaga garnaqo khilaafaadka

Dumarka, carruurta, dadka danyarta ah, barakacayaasha iyo dadka

jilicsan ee dhibaatooyinka u nugul dhammaantood waxa soo food

saarta carqalado ay kala kulmaan sidii ay u heli lahaayeen

cadaalad.


Bogga

59aad

Nidaamka Xeer dhaqameedku wuu ku baahay dalka gaar ahaan

meelaha miyiga ah ee fog. Nidaamkan aan maxkamadaha

waafaqsanayn wuxuu dhib ku yahay sidii ay dadku cadaalad u heli

lahaayeen.

Kiisaska dacwadoodu dib u dhacayaan waa caqabad kale oo hor

taagan in la helo cadaalad. Shuruucda carqaladaynaya in la helo

cadaalad dib looma eego. Tusaale ahaan shuruucdii ka horeysey

dastuurka sida xeerka ciqaabta iyo xeerka habka ciqaabta oo wali

jira oo shaqaynaya.

Hay‟adaha dowliga ah ee awoodda u leh waxa ku waajib ah iney

hubiyaan in qareenadu helaan macluumaad ku haboon, si ay

qareenadu u bixiyaan gargaar sharci oo wax ku ool ah.

Himilooyinka Komishanka Xuquuqada Aadamaha Qaranku ka

leedahay hawlgalda kormeerda kala duwan ee lagu kormeerayo

maxkamada ah, Saldhigyada iyo Xabsiyadba dalkoo dhan waa in la

hubiyo in maxbuusku helo xuquuqihii uu sharcigu siiyey sida:

helida talo sharci, xuquuqda in maxkamada awooda uleh la

horgeeyo iyo dhamaan xuquuqaadka uu leeyahay iyo sidoo kale in

la ogaado caqabadaha iyo horumarka ka jiraba.

Guulaha Laga Sameeyey Helitaanka Cadaalada

Madaxweynaha jamhuuriyadda Somaliland wuxuu wax ka badalay

ku sameeyey nidaamka garsoorka waxaanu magacaabay

guddoomiyayaal kala danbeeyey ee maxkamad sare si loo dar-dar

galiyo oo loo horumariyo nidaamka garsoorka. Sidoo kale waxaa

gudida cadaaladu magacawaday garsoorayaal kala duwan

sanadihii u danbeeyey oo ka hawlgala maxkamadaha hoose ee

dhamaan gobolda dalka. Laga bilaabo sanadkii 2011 waxay ahayd

tirada garsoorayaasha dalku 97 garsoore ee maxkamadaha hoose,

sidoo kale sanadkii 2012 waxaa la magacaabay 24 garsoore oo ka

hawl galay dhamaan gobolda dalka, 2013 kii waxaa tiradii

garsoorayaasha lagu kordhiyey 33 garsoore oo dhamaystay

tababarkii usocoday mudada sanadka ah, ugu danbayntii sanadkii

2015 waxaa la magacaabay 23 garsoore oo sidoo kale dhamaystay

tababarkii garsoorka guud ahaan tirida garsoorayaasha ka hawl

gala maxkamadaha hoose ee dalku waxay dhan yihiin 177

garsoore.


Bogga

60aad

Waxaa intaa dheer in sanadkan 2016 ay jiraan dhalinyaro

dhamaystay tababarkii garsoorka oo la filayo in la magacaabo

horaanta sanadka cusub.17

Shaxda 1: shaxdani waxay muujinays isbadalka tirada

garsoorayaasha 2011kii – 2016

ka

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Wasaarada cadaaladdu iyada oo la kaashanaysa guddoomiyaha

maxkamada sare iyo hay‟adaha caalamiga ah waxay tababar u

fureen garsoorayaal loo tababarayo sidii ay uga qayb qaadan

lahaayeen sidii loo heli lahaa nidaam garsoor oo tayo leh isla

markaan loo gaadhsiin lahaa meelaha aanu ka jirin nidaamka

maxkamaduhu.

Xafiiska xeer-ilaaliyaha qaranku wuxuu qayb weyn ka qaata sidii

loo helilahaa garsoor cadaalad ah, dawlada Somaliland waxay

dhistay xafiiska xeer-illaalinta, sidoo kale waxaa la kordhiyaa tirida

xeer-illaaliyaal ku xigeenda ee ka hawl gala xafiisyada gobolda

dhamaantood. Xeer-illaaliye kuxigeendu waxay helaan tababaro

kor loogu qaadayo aqoontooda xirfadeed gaar ahaan kiisaska la

xidhiidha carruurta iyo haweenka .

Hay'adaha bixiya adeegyada gargaarka sharciyeed oo lacag la'aan

ah inta badan waa kuwo firfircoon oo ka shaqeeya meelaha

magaalooyinka. 70%

17 Warbixinta wasaarada cadaalada


Bogga

61aad

ka mid ah bulshada ku nool meelaha miyiga ah si fudud uma heli

karaan adeegyada gargaarka sharciyeed oo lacag la'aan ah.

Shaxda 3: tirada xafiisyada bixiya adeega sharci ee lacag la‟aanta

Magaalda Tirada

Hargeisa 4

Gabiley 1

Boroma 1

Boon 1

Burao 1

T. Guud 8

Carruurta

Xeerka carruurta sharciga khilaafta ee Somaliland waa la ansixiyay

hirgalintiisiina caqabado ayaa hor taagan, sharciga Xuquuqda

Carruurta waa la dhamaystiray waxanu hor yaalaa Barlamaanka.

Tani waa tallaabo wanaagsan oo hore loo qaadey.

Qorshaha Qaranka ee ku saabsan ilaalinta xuquuqda carruurta

ayaa la soo saaray waxaana kasoo qayb galay hay‟ado heer qaran

iyo heer caalami ah. Kulanka waxa lagaga hadlay oo lagu soo

darey maalinta carruurta ee qaranka oo loo asteeyey waxaana

hogaaminayay mawduuca hay'adaha dawladda ee ay khuseyso

arintani.

Somaliland kama mid aha wadamada ku jira ee saxeexey

heshiisyada caalamiga ah ee qaramada midoobey ee ilaalinta

caruurta. Da‟da loo aqoonsan yahay caruurta Somaliland ayaa ah

mid aan la isku waafaqsanayn oo aan la isla qeexin. Carruur badan

ayaa la kulma khataro waayo ma jirto wax caddayn ah oo sharci

ah oo cadaynaysa ilmaha da‟disa. Carruurta Somaliland waxa aad

u waxyeela waxbarashada oo ay ka tagaan, ciqaabta jidhka ee loo

gaysto iyo isticmaalka waxyaabo waxyeello ah oo ay ka mid yihiin

xabagta iyo qaadka.

Habluhu waa dhibanayaasha lagu sameeyo gudniinka fircooniga ah

(FGM), guurka degdega ah iyaga oo aan gaadhin da‟dii guurka,

kufsi iyo dembiyada kale ee galmada. Guurka dagdaga ahi ee

gabdhuhu wuxuu ku baahay meelaha miyiga ah.


Bogga

62aad

Xeerka Caddaalada carruurta ee Somaliland lama dabaqo.

Carruurta waxaa loo maxkamadeeyaa sidii dadka waaweyn oo

kale. Waxay ku xidhan yihiin xabsiyadda dadka waaweyn ma jiraan

maxkamad u gooniya carruurta oo lagu qaado kiisaskooda. Taasi

waxay xad gudub ku tahay xuquuqda carruurta iyo xeerkii

xuquuqda caruurtaba.

Caqabadaha

1. Waaxda garsoorku ma hayso xeerar ku filan ay ku shaqayso

oo la jaanqaadaya waaqaca, xaqiiqooyinka dhabta ah,

Dastuurka JSL iyo shareecada islamkaba.

2. Garsoorku ma haysto dhaqaale ku filan oo daboola

baahidooda nololeed.

3. Garsoorku ma laha xafiisyo ku filan iyo agab iyo kaabayaal shaqo

4. Garsoorku uma madax banaana maamul ahaan iyo

maaliyad ahaanba.

5. Bulshada reer Somaliland oo gabi ahaanba ka madhan ama

aan haysan wacyigalin ku filan oo ah xaga nidaamka

garsoorka.

Talo Bixin

1. In garsoorka loo sameeyo mushahar ku filan oo dabooli

kara baahiyahooda nololeed iyo inla helo xeer sugaya

xuquuqda garsoorka

2. In garsoorku helo madaxbanaani xaga maamulka iyo maaliyada

3. In garsoorka loo sameeyo xeerar ay ku shaqeeyaan oo

lajaanqaadi kara waaqaca nololeed ee bulshan iyo

shareecada islaamka.

4. In la helo guddi cadaaladeed oo leh aqoon sharci iyo

khibrad ku filan kuna shaqaysa sinaan iyo cadaalad.

5. In garsoorku helo tababaro aqoon korodhsi oo heer sare ah

dalka iyo dibada ba.

6. Waa in la ansixiyaa xeerarka baarlamaanka hore yaala, lana

fuliyaa xeerarkii hore loo ansixiyey.


Bogga

63aad

Gebagabo

Waxa xusid mudan in isbadal laga sameeyay garsoorka iyo helida

cadaalada guud ahan wadanka, sida tayaynta garsoorayaasha,

Xoojinta gudida cadaalada, dadajinta go‟an ka gaadhida gar maqalada,

fidinta adeega sharci.


Bogga

64aad

CUTUBKA 10aad: GOOBAHA CILAAJYADA

Hordhac

Cilaajyada waxay noqdeen nooc ganacsi ah oo ay dhaqaale ka helaan

mulkiileyaasha iska leh. Si aynu u cadayno taasi, dad badan ayaa iska

furtay xarumo cilaaj oo inta badani aaney ka diiwaan gashanayn

wasaaradda caafimaadka iyo wasaaradda diinta iyo awqaafta. Xarumahan

dadka lagu hayaa waxay u qaybsanyihiin rag iyo dumar waxaana ka

dhaca xadgudubyo badan

oo ka dhan ah xuquuqda aadamaha,kormeerkii ugu danbeeyey ee

loogu kuur gelaayey xaalad cilaajyada waxaa lagu ogaaday inay

magaalada Hargaysa jiraan goobo cilaajyo oo tiradoodu ka badan

tahay 60 xarumood,hase ahaatee ay kala duwan tahay qaabka ay u

shaqeeyaan iyo goobaha ay ku yaalaanba,iyadoo ay jiraan gobolada

kale dalka goobo cilaajyo oo badankooda loo isticmaalo daawo bixin oo

keliya laakiin aan lahayn goobo la jiifiyo bukaanka.

Warbixintani waxay si qoto dheer uga hadlaysaa xaaladda xarumaha

iyo dadka kala duwan ee Komishanku la kulmay,

Goldaloolooyin iyo caqabado ayaa ka jira xarumahan, gaar ahaan

habka daaweynta isku dhafan ee dabiiciga ah, nadaafad xumo,

xarumaha jiifka oo kooban iyo dhismayaasha ay ku jiraan oo aan ku

haboonayn.Tani waxay ka qayb qaadatay dhibaatooyinka dadka

xarumaha ku jira ay qabaan mid jidh ahaaneed iyo maskaxeedba.

Qaar ka mid ah xarumahan oo aan haysan warqadda diiwaangelinta ee

wasaaradda caafimaadka iyo wasaaradda diinta iyo awqaafta, sida ay

ku

sheegeen warbixintooda waxay aaminsanyihiin in ku daaweynta diinta

iyo geeduhu ama dhirtu aaney u baahnayn wax ogolaansho ah. Hadda

ka hor xarumahan cilaajyadu waxay isticmaali jireen inay hayaan

dadka kuwa maskaxda ka jiran, waxaa kale oo aanu ku aragnay inay

ku dhaqan celiyaan dhalinyarada waalidiintooda caasiga ku noqda ama

kuwa caadaystay mukhaadaraadka.


Bogga

65aad

Fayadhowrka

Fayadhowrka xarumahani waxay ahaayeen mid aad u liita, sida

musqulaha oo jajaban taas oo keenta in ay ku liigto qolalka la seexdo.

Dadka ku xidhan goobaha cilaajyadu waxay ka cabanayeen cayayaan

yar yar oo ku dhashay sida tukhaanka iyadoo sababi karta cudurrada

maqaarka ku dhaca.

Dadka goobahaas ku jiraa waxay helaan wakhti kooban oo ay ku

qaataan meel ka baxsan qolalka.

Iftiinka iyo Hawada

Laydhku kuma jiro qolalka cilaajyada oo dhan. Markii Komishanku

waydiiyay sababta loogu samayn waayey waxay sheegeen haddii

laydhka loogu xidho qolalka inaaney habeenkaas oo dhan seexanayn.

Halka kuwa yara ladani ay ka cabanayeen dhibaatooyinka madowga

habeenkii iyo laydh la‟aanta.

Kala Saarid La’aanta Dadka

Lama kala sooco dadka maskax ka jiran iyo kuwa ladan, halka kuwa

aan qaan gaadhin iyo dadka waawayn iyagana la kala saarin. Waxaa

jira qaar ka mid ah dadka qaba cudurrada faafa sida qaaxada oo ku

dhex jira dadka kale.

Mulkiilayaasha cilaajyada qaarkood ma siiyaan wax tixgelin ah

arimahan aan soo sheegnay. Waxaa sidoo kale jira carruurta aan

qaangaadhka ahayn ee u dhexeeya toban ilaa lix iyo toban sano jir oo

iyaguna ku xidhan goobahaas, kuwaas oo u badan waalid caasi.

Cuntada

Cuntada waxaa bixiya isla xarumaha dadka lagu hayo, laakiin waxaa

jira qaar ka mid ah dadka oo maalin kasta cuntada ay qaraabadoodu u

keenaan, waxay ka cabanayeen cunto xumo iyagoo Komishanka u

sheegay inaanay helin cunto isku dheeli tiran.

Daawaynta iyo Daawooyinka

Cilaajyadu waxay isugujiraan saddex nooc, qaar ka mid ahi waxay

siiyaan dadka xanuusanaya daawooyinka loo cuno xanuunada

maskaxda iyaga oo la


Bogga

66aad

tashanaya dhakhaatiirta ka tirisan wasaarada caafimadka iyo isbitaalka

dhimirka ee Hargeisa.

Qaybta labaadna waxay isticmaalaan daawooyinka dabiiciga ah.

Goobaha saddexaad waxay isticmaalaan daawooyinka iyo dhirta iyagoo

u wada isticmaala dabiibka Qur‟aanka.

Silsiladaynta

Photo:Courtsey of Human Rights Watch

Waxaa jira dad badan oo ku silsiladaynsan qolalka cilaajyada.

Masuuliyiinta cilaajyadu waxay sheegeen inay jiraan dad xanuunkoodu

khatar yihiin oo haddii aan la silsildayn keeni kara khatar badan.

Komishanku wuxuu siiyey talooyin badan oo la xidhiidha xuquuqda ay

leeyihiin dadka dhimirka ka xanuusanaya ayna xadgudub tahay in la

silsiladeeyo taas oo ah nooc ka mida. Tacadiyada, laguna guubaabiyey in

ay joojiyaan falkaa.

Booqashada

Cilaajyada maalmo tiro yar ayaa loo ogolyahay in ay booqdaan xigtada

iyo asxaabtu, taas oo horseedaysa ogaanshiiyo la'aanta xaalada

bukaha. Qaar ka mid ah dadka ku jira goobahaas oo laga keenay dalka

dibadiisa ma helaan wax booqasho ah amaba cidiba masoo booqato.

Dadkaasi Waxay ka cabanayeen dayacaad kaga timid xaga ehelkooda

oo aan haba yaraatee soo booqan kamana helaan wax caawimo ah.


Bogga

67aad

Caqabadaha

Xarumaha cilaajyadu qaar ka mid ah waxay daweeyaan bukaanka iyagoo aan ku xidhnayn waaxda cudurada dhimirka ee isbitaalka Guud

ee Hargeysa.

Inta badan xarumaha cilaajyadu kama diiwaan gashana wasaaradda

caafimaadka ama wasaaradda diinta iyo awqaafta.

Waxaa jirta in aan la aqoon ama aan la hayn tiro sax ah oo lagu

kala saarayo cilaajyada isticmaala dawooyinka iyo kuwa isticmaala

dhirta,badankooduna waxay ku shaqeeyaan goobo aan ku haboonayn in la jiifiyo ama lagu daaweeyo qof bukaan,oo

daryeel u baahan

Talo soo Jeedin Waa in la sameeyo cilmi baadhis si loo ogaado tirada

cilajyada,

shaqadooda iyo sharciga ay ku shaqynayaan.

Waa in shaqaalaha iyo mulkiilayaasha xarumaha cilaajyadu

la

siiya tababaro ku saabsan dhowrista xuquuqda

aadamaha.

Waa in la soo saaro sharci uu qofka maskaxda ka xanuunsanaya lagu ilaaliyo xuquuqdiisa.

Gebagebo

Ugu dambayntii kormeerka iyo la socodka xarumaha ku daaweynta

dhirta dabiiciga ah (cilaajyada) waxay mihiin u tahay ilaalinta

xuquuqda dadka bukayaasha ah, waxaana loo baahan yahay in si

joogto ah loola socdo si aynu u ogaano xaaladooda.


Bogga

68aad

Tix raac ( ilaha xogta)

Assessment report by SLNHRC and SCF (Save the Children

Fund, September 2016).

MRRR (Ministry of Rehabilitation , Resetlment and Reconstraction).

Dastuurka Somaliland qodobka 28aad

(helidda cadaaladda) chapter

9.

Article 19 UDHR.

Article 19 International Convention of Civil and

Political Rights. -Article 32 Somaliland

Consutitution.

Warbixin Sanadeed, 2016 (Xaaladda Warbaahinta Somaliland,

Cutubka2) .

Evaluation of 2005 parliamentary elections.

Somaliland constitution article 36 - rights of women

in Somaliland -SNDF (Somaliland National Disability

Forum-report, 2014).

Siyaasada naafada.

Disability Action Network( DAN)

Digreeto M/weyne No.JSL\m/xeerm\294-2232/012014.

ANDP Annual Report

Constitution of the Republic of Somaliland, art.19

Wassarada Shaqada iyo Arimaha Bulshada


Bogga

69aad

Liiska Shaqaalaha

S/NO Magaca oo Buuxa Darajada

1 Maxamed Siciid Maxamed A

2 Cabdisamad Sacad Xasan A

3 Hana Cabdi Daa'uud A

4 Cabdixakiim Maxamed Axmed A

5 Raqiya Yuusuf Ibrahin A

6 Faduumo Saleebaan Cali A

7 Cabdiqani Maxamuud Cabdi A

8 Mahad Ciise Xirsi A

9 Cabdinuur Xuseen Axmed A

10 Cumar Axmed Obsiiye A

11 Hibo Axmed Cabdi A

12 Idil Cabdi Maxamed A

13 Muna Axmed Libaan A

14 Cabdiraxman Max'd Muxumed A

15 Khadra Saxardiid Xuseen A

16 Mukhtar Xasan Cabdilaahi A

17 Faduumo Cabdi Axmed A

18 Xamda Cali Jamac A

19 Liban Cabdillahi Jamac A

20 Cabdilahi Maxamed Bile A

21 Khadar Maxamed Diriye A

22 Libaan Cabdilahi Jamac A

23 Guuleed Cabdilahi Axmed B

24 Farduus Cabdiraxman C/lahi B

25 Cabdiqani Axmed Cali B

26 Cabdiqadir Saleeban Maxamed B

27 Maxamed Cali Jamac B

28 Cabdirisaaq Xuseen Xariir C

29 Cabdikariim Xasan Cali C

30 Caasha Yusuf Xuseen D

31 Samsam Sacad Jamac D

32 Samsam Cabdi Yuusuf D

33 Amina Cali Axmed D

34 Qadan Axmed Farax D

35 Maxamed Nuur Giriig D

36 Cabdisalaan Xasan Maxamed D


Bogga 70aad

Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ......

Documents

Transcript of Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ......