Radyoterapide Kalite Güvenilirliği -...

Radyoterapide Kalite Güvenilirliği

(QA)

Murat OKUTAN PhD.

İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü

20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA

İnsanların Etkilendiği Radyasyon kazaları

1944 - 1999

Kaza Olgu Ciddi Toplam

sayısı sayısı maruziyet ölüm

417 133550 3003 127

Radiation Emergency Assistance Center/Training Site Radiation Accident Registries,

ORISE-EHSD-REAC/TS, Oak Ridge, 2000



İnsanların Etkilendiği Radyasyon kazaları

1944 - 1999

Kazalardan çıkarılan dersler

Radyoterapi uygulamalarında meydana gelen kazalar

incelendiğinde, kazaların ana nedenlerinin;

Kalite güvence programlarının oluşturulmaması veya

uygulanmaması

Ulusal/uluslararası düzenlemelere uyulmaması

olduğu görülmektedir.


Radyasyon Tedavisinde Kalite

Güvenilirliğinin (QA) Amacı

Kararlaştırılmış radyasyon dozunu bilimsel olarak kabul

edilmiş kriterler içinde doğru olarak hastaya verilmesini

sağlamaktır.


Radyoterapide Kalite Güvenilirliği

WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 52 ülkede, 56 enstitüye sorduğu sorulardan aldığı

cevaplara göre Quality Assurence (QA) programlarının radyoterapi merkezlerinde

uygulanması gerekliliğinin nedenlerini aşağıdaki şekilde sıralamıştır.


QA, ülke içindeki radyoterapi merkezleri ve uluslararası

merkezlerin dozimetri ve tedavi sonuçlarının

karşılaştırılmasına izin verir.

QA, radyoterapi cihazlarının maksimum performansta

çalışmasını sağlar.

QA, tedavi planlamasındaki yanlışlıkları minimuma indirir.

QA, tedavinin istenilen kalitede yapılmasını sağlar.

Radyoterapide Hata Kaynakları

Hedef hacim dozundaki % 7 - 10 arasındaki bir

değişiklik tümör kontrol olasılığında belirgin bir etkiye

neden olmaktadır. Yapılan çalışmalar hedef hacime

verilen doz farklılığının %5 ’in içinde olması

gerektiğini göstermiştir.


1. Hasta anatomisinin tanımlanmasında,

Yetersiz kesit sayısı

Kontur isimlerinin yanlış tanımlanması…

HATALAR OLABİLİR !!!!!


Radyoterapi işlemleri sırasında hedef hacme verilen

dozdaki belirsizliğin nedenleri;

2. Hedef hacmin tanımlanmasında,

Kontur çiziminde kişisel farklılıklar…



3. Tedavi planlaması sırasında,

İnhomojenite

Doz ile ilgili belirsizlikler

Tedavi planlama bilgisayarındaki bilgiler ile

tedavi cihaz bilgilerinin uyuşmaması…



4. Tedavi sırasında,

Set-up hatası

Hasta ve organ hareketleri

Tedavi cihazının limitler dışında çalışması…



5. Hasta bilgilerinin kaydında

Tedavi dosyasına yazılan eksik veya yanlış

bilgiler…



Bu hatalar, randomize ve sistematik olabilir.


Radyoterapide kalite güvenilirliği

programlarının içeriği;

Uluslararası

Ülke içinde

Radyoterapi merkezi içinde

olmak üzere üç seviyede gerçekleşir.


Uluslararası Seviyede QA Programları

Uluslararası organizasyonların rolü, ulusal organizasyonları

harekete geçirmek ve ulusal seviyedeki QA programlarının

uygulamasını sağlamak,

Özellikle gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde ve

ulusal organizasyonun bulunmadığı küçük ülkelerdeki

çalışanların eğitimine yardımcı olmak,

QA programlarının ülkelerarası karşılaştırılmasını sağlamak,

QA programları için öneriler ve teknik bilgiler sağlayan

yayınlar yapmaktır.


Ülke Seviyesinde QA Programları

Ülke genelinde düzenleme yapan bir kuruma ihtiyaç vardır.

Bu kurum;

QA programlarının departman seviyesinde kurulmasını sağlar. Özellikle yeni radyoterapi cihazlarının test edilmesinde departmanlara yardımcı olur ve teknik yardım yapar. Gerekirse önerilerde bulunur.

Ulusal doz protokollerinin oluşturulmasında önemli tavsiyelerde bulunur. Uluslararası protokollerle karşılaştırmasını yapar.


Ülke Seviyesinde QA Programları

Lokal QA programlarında kullanılan test araçları ve kalibrasyon için kolaylık sağlar. TLD dozimetre ile doz karşılaştırması yapar.

QA program sonuçlarının analizine yardımcı olur ve teknik başarısızlıkların düzeltilmesine katkıda bulunur.

Radyoterapi departmanında çalışan meslek guruplarının bilgilerini arttırmak için ulusal veya uluslararası kurs programları düzenleyerek bilgi aktarılmasını sağlar.


Eğitim

Radyasyon Onkoloğu;

Hedef hacmin klinik tanımından, tedavi

şemasından, hastanın tedavi sırasında ve sonrasında

takibinden sorumlu kişidir.

Eğitimlerini, medikal okuldan sonra 4 yıllık

ihtisasını; Radyobiyoloji, Radyofizik, Dozimetri ve

Radyasyon Korunmasının öğretildiği büyük

merkezlerde tamamlamalıdır.


Eğitim

Tıbbi Radyasyon Fizikçisi;

Radyoterapi tekniklerinin uygulanmasından, tedavi

planlamasından, dozimetri işlemlerinden ve radyasyon

korunmasından sorumlu kişidir.

İnsan anatomisi, Radyobiyoloji, Klinik Onkoloji

hakkında genel bilgiye sahip olmalıdır.

Üniversiteden sonra en az 3 yıl teorik ve pratik eğitim

görmelidir.

Radyasyon Onkolojisindeki tüm radyoterapi

cihazlarından sorumlu kişidir.


Eğitim

Radyoterapi Teknisyeni ;

Hastanın günlük tedavisinden sorumlu kişidir.

Liseden sonra en az 2 yıl eğitim almalı, bu eğitim

sınavlı olmalı, sınavdan sonra sertifika verilmelidir.

Makinenin çalıştırılmasından, hasta pozisyonundan,

blok-wedge filtre gibi ilave araçların kullanılmasından

sorumlu kişidir.



Sorumluluklar

Radyoterapi farklı disiplinleri içeren bir bilim dalıdır.

Sorumluluklar farklı disiplinler arasında paylaşılmalı

ve açıkça belirtilmelidir.

Her görevli kendi sorumluluk ve rollerine uygun

niteliğe (eğitim, deneyim) sahip olmalıdır.

Görev tanımlaması önemlidir.

Radyoterapi Merkezinde QA Programları

AMAÇ QA İŞLEMİ SORUMLU KİŞİ Programın Düzenlenmesi

(Kanun ve Düzenleme)

Radyoterapi İşlemleri Radyoterapi Başkanı

Hasta Dozunun Kontrolü Dozimetrik Yanlışlıklar

(Makinelerin kontrolü)

Tıbbi Radyasyon Fizikçisi

Geometrik yanlışlıklar

(Hasta Pozisyonu)

Radyasyon Onkoloğu,

Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,

Radyoterapi Teknisyeni

Tedavi Planlamasında;

1. Hastadan bilgi (Hedef hacim tanımı)

2. Doz hesapları

3. Hasta bilgilerinin kayıt edilmesi

Radyasyon Onkoloğu,Radyasyon Fizikçisi


Radyasyon Onkoloğu,Tıbbi Radyasyon Fizikçisi

Hastanın Güvenliği Hedef hacim dışındaki doz Radyasyon Onkoloğu,


Radyoterapi Teknisyeni

Mekanik ve elektriksel problemler Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,Radyoterapi Teknisyeni

Hasta monütörü Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,Radyoterapi Teknisyeni

Personel Güvenliği Tedavi odasının radyasyon sızıntısı Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,

Çalışan personelin aldığı doz Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,

Elektrik ve mekanik kontroller Tıbbi Radyasyon Fizikçisi,Radyoterapi Teknisyeni


Kanun ve Düzenlemeler

Radyoterapide QA ile ilgili kanun ve düzenlemeler henüz yapılmamıştır.

Bazı kuruluşlar bu konuda çıkardıkları raporlarla öneride bulunmaktadırlar.

AAPM; The American Association of Physicists in Medicine

ICRP; International Commission on Radiological Protection

ICRU; International Commission on Radiation Units and Measurement

HPA; Hospital Physicists Association (U.K)

IAEA; International Atomic Energy Agency



RT Departmanında QA programı, cihazların kabulü

sırasında yapılan kontrollerin sürekliliğini sağlamak

amacıyla hazırlanır.

Günlük,

Haftalık,

Aylık,

Yıllık

periyotlarla yapılacak kontrolleri içerir.

Radyoterapi Merkezinde QA Programları

Fiziksel ve Teknik QA Program Konuları

Tedavi makinelerinin ve simülatörlerin mekanik ve

geometrik kontrolleri

Dozimetri

Tedavi Planlama Sistemi

Emniyet

Tedavi sırasında kullanılan yardımcı aletlerin fiziksel

kontrolleri

sabitleştirici aletlerin kontrolü

mekanik ve optik göstergelerin kontrolü

ışın düzenleyicilerin kontrolü (blok, wedge, bolüs)


Işın Performansı ve Işıklı Alan Doğruluk

Testleri


Radyoterapinin başarısı, özel bir noktaya verilmesi istenen

dozun

% 5 doğrulukla verilmesine bağlıdır. Bu nedenle

ölçümde kullanılan dozimetrelerin ve iyon odalarının

SSDL’de (Secondary Standards Dosimetry Laboratories)

kalibre ettirilmeleri gereklidir.

SSD gösterge hatası

2 mm ’yi geçmemelidir.

kullanılan ışının enerjisi D20 / D10 =

% 2 ’yi

geçmemelidir.

Bu genel kuralların dışında, kullanılan cihaza özel QA

raporları literatürde mevcuttur.

Dozimetri


Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma

GÜVENLİK TESTLERİ

Beam on-off (çalışıyor/çalışmıyor)

Kapı Klidi (çalışıyor/çalışmıyor)

TV interkom (çalışıyor/çalışmıyor)

MEKANİK TESTLER

Alan kontrolü

(

2 mm)

Lazer kontrolü (

2 mm)

DOZ KONTROLÜ SSD=90cm, d=10cm, alan 10x10

PTW Unidos elektrometre,

PTW 823 iyon odası

6 MV Okuma (770….786….802)

18 MV Okuma (904….922….940)

SSD=100cm, 10x10 konüs

PTW Roos İyon Odası

6 MeV (d=13mm) Okuma 1,044….1,065….1,086

7 MeV (d=15mm) Okuma (1,053…1,074….1,095)

9 Mev (d=20mm) Okuma (1,058….1,080….1,102)

12 MeV(d=27mm) Okuma (1,076….1,098….1,120)

15 MeV(d=35mm)Okuma (1,086….1,108….1,130)

TARİH

KONTROLÜ YAPAN TEKNİSYEN

KONTROLÜ YAPAN FİZİKÇİ

Linaklar için Günlük Kalite Kontrol Formu


Linaklar için Aylık Kalite Kontrol Formu


Linaklar için Yıllık Kalite Kontrol Formu

Mekanik kontroller

GANTRİ AÇI GÖSTERGESİ

Gantri 0, 90, 270 ve 1800 ye ayarlanır.

Su terazisiyle açı kontrol edilir. (1º)

KOLİMATÖR AÇI GÖSTERGESİ

Gantri 900 , kolimatör 00 e ayarlanır.

Kolimatör açıları değiştirilerek su terazisiyle açı kontrol edilir. (1º)


İzomerkez kontrolü


Gantri - Kolimatör - Masa

Radyasyon - İzomerkez Uyumu


Masa düşey eksen kontrolü


Masanın İzomerkez Rotasyonu


Yüksek teknolojiye sahip bir cihaz kullanıyor olmak, iyi bir

radyoterapi uygulaması için garanti değildir. Yeterli cihaz

desteği, eğitim ve öğrenim, yetişmiş personel ve disiplinli bir

yönetim önemlidir.

Radyasyon kazalarına neden olan en yaygın faktör insan

hatalarıdır. Bu yüzden eğitimin sürekli olması önemlidir.

Her klinik, sahip olduğu cihazların özelliğine göre kalite kontrol

formları hazırlamalıdır.

Yapılamayacak hiçbir test bu formlara yazılmamalıdır.

Testleri yapan ve kontrol eden kişiler formları onaylamalıdır.

Bu formlar eksiksiz olarak dosyalanmalıdır.


Unutulmamalıdır ki!!!


Teşekkürler…

Radyoterapide Kalite Güvenilirliği -...

Documents

Transcript of Radyoterapide Kalite Güvenilirliği -...