Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

317

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

บทท 13 การผลตและการจดการแพะ

Production and Management of Goat

แพะเปนสตวเลยงเกาแกของมนษยชาตท ใหประโยชนใชสอยรอบตว เนอและนมใชส าหรบบรโภค สวนหนงและขนใชท าเครองนงหม เครองใชตางๆ และมลใชท าเปนปย ทส าคญแพะเปนสตวทมความสามารถในการปรบตวใหเขา กบสภาพแวดลอมไดด จงสามารถเลยงไดในหลากหลายสภาพภมอากาศเกอบทกแหงในโลก มนษยเรารจกการดมนมแพะมาตงแต ยคกรกโบราณ หลายประเทศในแถบเมดเตอรเรเนยนนยมดมนมแพะกนมาก เพราะเชอวา โปรตนในนมแพะจะท าใหเมดเลอดขาวท างานอยางมประสทธภาพจงท าใหภมตานทานในรางกายดขน ถงขนทมการกลาวขานกนวา “ นมแพะไมใชยารกษาโรค แตคนไขนบพบสามารถ ฟนจากอาการปวยไดเรวเนองจากดมนมแพะ

แพะ เปนสตวเลยงทนาสงเสรมใหเกษตรกรเลยงเชนเดยวกบสตวชนดอน เพราะแพะมเลยงงาย ขยายพนธไดเรว และมขอดอนๆอกมากเชน

1. แพะเปนผลผลตทงเนอและนม มขนาดเลก ท าใหผหญงหรอเดกสามารถใหการดแลได 2. แพะเปนสตวทหาอาหารกนเองไดเกง กนอาหารไดหลายชนด ดงนนถงแมฤดแลง แพะก

สามารถหาวชพชทโค-กระบอกน กนเปนอาหาร 3. แพะมการเจรญเตบโตเปนหนมเปนสาวไดเรว สามารถผสมพนธแพะไดตงแตอายเพยง 8

เดอน 4. แพะมความสมบรณพนธสง แมแพะมกคลอดลกแฝด และใชระยะเวลาเลยงลกสน จงท าใหตง

ทองไดใหม 5. แพะเปนสตวทใชพนทในการเลยงเพยงเลกนอย ทงพนทโรงเรอนและพนทส าหรบเพาะปลกพชอาหารสตวส าหรบแพะ 6. แพะเปนสตวทสามารถปรบเขากบสภาพแวดลอมไดด ความทนตอสภาพอากาศแลง และรอนไดด

7. แพะเปนสตวทใชเปนอาหารบรโภคส าหรบประชาชนของทกศาสนาเพราะไมมศาสนาใดหามบรโภค ลกษณะและวธการเลยงแพะ โดยทวไปสามารถจดแบงออกไดเปน 4 แบบดวยกน คอ

1. การเลยงแบบผกลาม การเลยงแบบนใชเชอกผกลามทคอแพะแลวน าไปผกใหแพะหาหญากนรอบบรเวณทผก โดยปกตเชอกทใชผกลามแพะมกมความยาวประมาณ 5-10 เมตร การเลยงแบบนผเลยงจะตองมน าและอาหารแรธาตไวใหแพะกนเปนประจ าดวย ในเวลากลางคนกตองน าแพะกลบไปเลยงไวในคอกหรอเพงทมทหลบฝน การผกลามแพะควรเลอกพนททมรมเงาทแพะสามารถหลบแดดหรอฝนไวบาง หากจะใหดเมอฝนตกควรไดน าแพะกลบเขาเลยงในคอก

2.การเลยงแบบปลอย การเลยงแบบปลอยนเกษตรกรมกปลอยแพะใหออกหากนอาหารใน เวลากลางวนโดยเจาของจะคอยดแลตลอดเวลา หรอเปนบางเวลาเทานนลกษณะ การเลยงแบบนทนยมเลยงกนมากในบานเราเพราะเปนการเลยงทประหยด เกษตรกรไตองตดหญามาเลยงแพะ การปลอยแพะหาอาหารกนอาจปลอยในแปลงผก หลงการเกบเกยวหรอปลอยใหกนหญาในสวนยาง แตตองระมดระวงอยา

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

318

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ใหแพะเทยวท าความเสยหายใหแกพชเกษตรกรเพาะปลก ทงนเพราะแพะกนพชไดหลายชนด การปลอยแพะออกหากนอาหารกนไมควรปลอยเวลาทแดดรอนจดหรอฝนตก เพราะแพะอาจจะเจบปวยได โดยปกตเกษตรกรมกปลอยแพะหากนอาหารตอนสายแลวไลตอนกลบเขาคอกตอนเทยง หรอปลอยแพะออกหากนอาหารกนตอนบายแลวไลตอนกลบเขาคอกตอนเยน หากพนทมหญาอดมสมบรณแพะจะกนอาหารเพยง 1-2 ชวโมงกเพยงพอแลว

การเลยงแบบปลอยมประโยชนทส าคญ คอ 1. ใชประโยชนจากหญาหรอพชอาหารสตวทขนตามธรรมชาตท าใหตนทนการบรโภคต า 2. แพะไดรบอาหารหลายชนดท าใหไดโภชนาการตามความตองการของรางกาย 3. เดกหรอคนชราสามารถดแลแพะทแทะเลมได

การเลยงแบบปลอยมขอเสยทส าคญ คอ 1. ตองมการควบคมอยางใกลชด 2. แทะเลมไมไดตลอดปโดยเฉพาะในฤดฝน 3. แพะมโอกาสตดโรคและพยาธไดงาย

3.การเลยงแบบขงคอกการเลยงแบบนเกษตรกรขงแพะไวในคอกรอบๆ คอกอาจมแปลงหญาและรวรอบแปลงหญาเพอใหแพะไดอออกกนหญาในแปลง บางครงเกษตรกรตองตดหญาเนเปยรหรอกนนใหแพะกนบางบนคอกตองมน าและอาหารขนใหกน การเลยงวธนประหยดพนทและแรงงานในการดแลแพะ แตตองลงทนสง เกษตรกรจงไมนยมท าการเลยงกน

4. การเลยงแบบผสมผสานกบการปลกพช การเลยงแบบน ท าการเลยงได 3 ลกษณะ ทกลาวขางตน แตการเลยงลกษณะนเกษตรกร จะเลยงแพะปะปนไปกบการปลกพช เชน ปลกยางพารา ปลกปาลมน ามนและปลกมะพราว ในภาคใตของประเทศไทย มเกษตรกรจ านวนมากทท าการเลยงแพะควบคไปกบการท าสวนยาง โดยใหแพะหากนหญาใตยางทมขนาดโตพอสมควร การเลยงแบบนท าใหเกษตรกรมรายไดเพมมากขนกวาการเพาะปลกเพยงอยางเดยว พนธแพะ

1.แพะพนเมองในประเทศไทย มหลายพนธดวยกน แพะทางแถบตะวนตก เชน ทจงหวดตาก จงหวดกาญจนบร เปนแพะทาจากประเทศอนเดย หรอปากสถานมรปรางใหญกวาแพะทางใต สวนแพะทางใตของประเทศไทย มขนาดเลกเขาใจกนวามสายพนธเดยวกบแพะพนเมองของมาเลเซย คอพนธแกมบงกตจง แพะพนเมองทางใตมความสงประมาณ 50 เซนตเมตร มน าหนกประมาณ 20-25 กโลกรม ใหผลผลตทงเนอและนมต า

ภาพท 13.1 พนธแพะพนเมอง

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

319

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

2.แพะพนธตางประเทศ เนองจากแพะพนเมองของประเทศไทย มขนาดเลก ใหผลผลตต า กรมปศสตวมเปาหมายทจะปรบปรงพนธแพะของประเทศไทยใหมคณภาพสงขน ใหแพะเปนสตวทใหทงผลผลตทงเนอและนม ดงนน จงไดน าแพะพนธตางประเทศเขามาเลยงและขยายพนธใหเกษตรกรน าไปผสมพนธกบแพะพนเมอง เพอใหคณภาพของแพะดขน ส าหรบแพะพนธตางประเทศทกรมปศสตวน าเขามาขยายพนธ และมเลยงในประเทศไทยแบงเปนแพะนม และแพะเนอ ไดแก

2.1. แพะพนธซาแนน (Saanean breed) มถนก าเนดเดมอยทประเทศสวสเซอรแลนด เปนแพะนมทมขนาดใหญใหผลผลตนมสงกวาแพะพนธอนๆ แพะพนธนมขนสน ดงจมกและใบหนามลกษณะตรง ใบหเลกและตงชไปขางหนา มความสงจากหวไหล 75-90 เซนตเมตร รปรางเปนรปทรงสามเหลยม ปกตจะไมมเขาทงในเพศผและเพศเมย แตเนองจากมแพะกระเทยในแพะพนธนมาก จงควรคดเฉพาะแพะทมเขาไวเปนพอพนธ เพราะมรายงานวาลกษณะกระเทยมความสมพนธทางพนธกรรมอยกบลกษณะของการไมมเขา แพะพนธนมสขาว สครม หรอสน าตาลออนๆ น าหนกโตเตมทเพศเมยประมาณ 60 กโลกรม สวนเพศผ ประมาณ 70 กโลกรม ใหลก 2 ตว ตอครอก อตราใหลกแฝดคอนขางสง ใหน านมประมาณวนละ 2 ลตร ระยะเวลาการใหนมนานถง 200 วน มหลายประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทเลยงแพะพนธนอยมาก เชน มาเลเซย ฟลปปนสและประเทศไทย แตกมปญหาเพราะวาแพะพนธนปรบตวเขากบภมอากาศในแถบนไมคอยดนก แตถาหากเลยงแพะพนธนไวในลกษณะขงคอกตลอดเวลา กจะท าใหปญหาเรองเจบปวยลดลงใหผลผลตด

ภาพท 13. 1 พนธซาแนน และการประกวดแพะพนธซาแนนท มหาวทยาลยสรนาร ป 2550

2.2. แพะพนธแองโกลนเบยน (Anglo Nubian breed) เปนแพะทมลกษณะกงเนอกงนม สามารถปรบตวเขากบสภาพภมอากาศรอนไดด กรมปศสตวน าเขามาเลยงขยายพนธกวา 20 ปแลว เพอปรบปรงพนธแพะพนเมองใหมขนาดใหญขน แพะพนธนมขนาดใหญ มลกษณะสงและเพรยวกวาพนธซาแนน มความสงจากหวไหล 70-100 เซนตเมตร ล าตวยาวกวาง มขนสนละเอยดเปนมน น าหนกตว มน าหนกแรกเกด 2-5 กโลกรม น าหนกหยานม (3 เดอน) 15 กโลกรม ดงจมกมลกษณะโดงและงม ใบหยาวและปรกลง ปกตแพะพนธนจะไมมเขา แตถาหากมเขาเขาจะสนและเอนแนบตดกบหนงหว มขายาวซงชวยใหเตานมอยสงกวา ระดบพนมากและท าใหงายตอการรดนม และยงชวยใหเตานมไมไดรบบาดเจบเนองจากหนามวชพชเกยว แพะพนธนมหลายส เชน ด า เทา ครม น าตาล น าตาลแดง และมจดหรอดางขนาดตางๆ ไดผลผลตน ามนประมาณ 1.5 ลตรตอวน ระยะเวลาใหน านมประมาณ 165 วน

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

320

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ภาพท 13.5 แพะพนธแองโกลนเบยน 2.3 แพะพนธบอร กรมปศสตวน าเขามาจากประเทศแอฟรกาใต เมอป พ.ศ. 2539 เปนแพะเนอขนาดใหญ ลกษณะเดน คอมล าตวสขาว หวและคอจะมสแดง ใบหยาวปรก มน าหนกประมาณ 90 กโลกรม ตวเมยหนกประมาณ 65 กโลกรม

ภาพท 13.6 แพะพนธบอร ขอมลทวไปเกยวกบแพะ

ลกแพะจะหยานมอายประมาณ 3-4 เดอน เขาสวยเจรญพนธ 4-12 เดอน และสามารถผสมพนธไดเมอ 8-10 เดอน มวงรอบการเปนสด 17-24 วน ระยะเปนสด 12-36 ชวโมง และมระยะการอมทอง 141-151 วน ตารางท 13.1 เปรยบเทยบน าหนกแพะอายตางๆ กนของแพะพนธลกผสมตางๆ

พนธ 50% แองโกลนเบยน 50% บอร

จ านวน (ตว) น าหนกแรกเกด (กก.) น าหนกหยานม (กก.) น าหนก 6 เดอน (กก.) น าหนก 9 เดอน (กก.) น าหนก 12 เดอน (กก.)

23 2-8 14.6 22.5 29.5 36.0

15 2-8 16 24

30.5 38.5

การเลอกพนธแพะ

การทจะใหการเลยงแพะประสบความส าเรจ ปจจยทส าคญอนหนง กคอพนธแพะทจะใชเปนพอ-แมพนธ เพราะพอ – แมพนธทดหากเลยงอยางถกวธจะใหผลผลตทดดวย

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

321

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

การเรมตนในการเลยงแพะ ควรเรมจากการเลยงแพะพนเมอง หรอแพะลกผสมระหวางแพะพนธพนเมองกบแพะพนธตางประเทศทไดรบการปรบปรงพนธแลว เพราะนอกจากจะเลยงดงายแลวยงลงทนต าอกดวย เมอมความรและประสบการณแลวกเรมเลยงแพะพนธแท ซงอาจจะใชแตพอพนธแพะทด น ามาผสมพนธกบแมแพะหรอปรบปรงพนธแพะในฝงใหดขน

การเลอกพอ – แมพนธแพะ ทจะท าการเลยง นน พอพนธควร คดเลอกแพะ ทมสายเลอดแพะพนธแท รปรางสงใหญ น าหนกตวมากทสดในฝงมความแขงแรง มความสมบรณพนธโดยควรคดพอพนธแพะทเกดจากแมแพะทใหลกแฝดสง และทส าคญคอพอพนธแพะควรมความกระตอรอรนทจะท าการผสมพนธกบแมแพะทเปนสด

แมพนธแพะทจะเลอกควรเปนแมพนธทมรปรางลกษณะด ล าตวยาวเตานมมขนาดใหญ สมสวน นม และหวนมยาวสม าเสมอกน ปรมาณน านมมาก สามารถผสมตงายและใหลกแฝด การผสมพนธ หลกส าคญในการผสมพนธแพะ คอ พอพนธด แมพนธด และ ผสมพนธในระยะเวลาทเหมาะสม

1. พอพนธด ควรมาจากพอและแมพนธทด สขภาพแขงแรง รปรางสมสวน อวยวะทเกยวกบการสบพนธ เชน

ลงคและอณฑะสมบรณ พอพนธควรมอายไมต ากวา 1 ป สามารถคมฝงแมพนธได 20 – 30 ตว 2. แมพนธด มความส าคญตอการเลยงแพะเปนอยางมาก เพราะลกษณะทด (หรอไมด) ของแมจะถายทอดไป

ยงลก ดงนน แมพนธแพะทดควรมลกษณะ ดงน สขภาพแขงแรง รางกายสมสวน และเลยงลกเกง ใหลกสม าเสมอ ทก ๆ 8 –9 เดอน วงรอบการเปนสด สม าเสมอ มอตราการใหลกแฝดสง สรางน านมไดเพยงพอกบการเลยงลก รปทรงเตานม และหวนมด โดยน านมชไปขางหลงเลกนอย 3. การผสมพนธ

- สงเกตการเปนสดของแมแพะ วงรอบการเปนสดของแพะกนเวลาประมาณ 18 – 21 วนและอาการเปนสดอาจสงเกตไดตงแต 2 – 3 ชวโมง จนถง 2 – 3 วน ลกษณะกระวนกระวาย กระดกหาง ปสสาวะบอย กนนอยลง อวยวะเพศบวมแดง มเมอก ยอมใหตวผขนปน

- ปลอยแมพนธใหผสมในเวลาทเหมาะสม ชวงทจะผสมตดจะมประมาณ 6 –12 ชวโมง หลงจากสงเกตเหนการเปนสด การผสมพนธ วธการผสมพนธ ม 2 แบบ คอ

1. การผสมเลอดชด

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

322

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

คอ การผสมพนธระหวาง พอ แม ลก หรอระหวางเครอญาต การผสมเลอดชดแมจะมขอดในการรกษาพนธแทไวแตมขอเสย คอ ลกษณะทไมด เชน ลกษณะพการอาจจะปรากฏในลก ซงจะไมนยมใชเพอการปรบปรงพนธ

2. การผสมขาม คอ การผสมพนธระหวางแพะทมพนธตางกน โดยมจดประสงคเพอเพมผลผลต เชน ขนาดของ

รางกาย หรอผลผลตน านมของลกทได การผสมขามทนยมกนมากคอ การใชแพะพนธตางประเทศทมขนาดใหญ หรอใหผลผลตน านมมากเพศผ ผสมกบ แพะพนธพนเมองเพศเมย เพอใหไดลกแพะทมขนาดใหญ และใหผลผลตน านม มากกวาแพะพนธพนเมอง ในการผสมขามนอาจมการผสมขามหลายๆ ครง เพอยกระดบสายเลอดของแพะทไดใหสงขน หรอใกลเคยงกบแพะพนธจากตางประเทศ การประมาณอายแพะ

การประมาณอายของแพะสามารถดไดจากฟนของแพะ แพะมฟนลาง 8 ซ ฟนแทของแพะจะงอกขนมาแทนฟนน านมเปนค ตงแตอาย 1 ป ถง 4 ป และหลงจากแพะอายได 4 ป แลวฟนแทจะคอยๆ หลดไปซงจะเขาใจมากขนเมอดจากภาพประกอบ

อายประมาณ 13 - 15 เดอน อายประมาณ 18 - 21 เดอน ฟนแทซกลาง 2 ซ งอกขนมาแทนฟนน านม ฟนแทอก 2 ซ งอกเพมขนมาแทนฟนน านม รวมเปนฟนแท 4 ซ

อายประมาณ 22 - 26 เดอน ฟนแทอก 2 ซงอกเพมขนมา อายประมาณ 27 - 32 เดอน แทนฟนน านม รวมเปนฟนแท 6 ซ จงเหลอฟนน านม 2 ซ แพะจะมฟนแททง 8 ซ

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

323

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

อยดานขาง ขางละ 1 ซ ภาพท 13.6 แสดงการนบอายหรอการประมาณอายของแพะจากการนบฟน การปฏบตเลยงดแพะ

การปฏบตเลยงดแพะตวผและตวเมยกคลายกนแตควรแยกแพะตวผและตวเมย อยาใหเลยงปนกนตงแตอายได 3 เดอน การใชพอพนธ และแมพนธผสมพนธกนควรมอายไมต ากวา 8 เดอน 1.การเลยงพอพนธแพะ ภายหลงจากแยกพอพนธแพะอาย 3 เดอน จากแพะตวเมยแลว พอพนธควรไดรบอาหารทมพลงงานสง และไดออกก าลงกายเพอใหรางกายแขงแรง พอพนธแพะเรมใหผสมพนธเมออายได 8 เดอน โดยไมควรใหพอพนธผสมพนธแบบคมฝงกบแพะตวเมยเกนกวา 20 ตว กอนอายครบ 1ป หลงจากนนกคอยๆ ใหผสมพนธไดมากขนแตทงนไมควรใชพอพนธแพะคมฝงแพะตวเมยเกนกวา 25 ตว แพะตวผควรไดรบการตดแตงกบเสมอๆ และอาบน า ก าจดเหา เปนครงคราว 2. การเลยงดแมพนธแพะ

แพะพนธพนเมองมกเรมเปนสดตงแตอายนอยๆ โดยอาการเปนสดของแพะตวเมยจะแสดงอาการเปนสดประมาณ 3 วน หลงจากนนจะเปนสดครงตอไปหางจากครงแรกประมาณ 21 วน แพะตวเมยเรมใหไดรบการผสมพนธเมออาย 8 เดอน การผสมพนธแพะตวเมยตงแตอายยงนอยๆ อาจท าใหแพะแคระแกรนได หลงจากไดรบการผสมพนธแลวอาจจะปลอยแพะตวเมยเขาฝงโดยไมตองใหการดแลเปนพเศษแตอยางใด นอกจากแพะตวเมยนนจะผอมหรอปวย ถาแพะตวเมยทไดรบการผสมพนธแลวกลบมาเปนสดอกภายหลงจากผสมพนธไปแลว 21 วน ใหท าการผสมพนธใหมหากแพะตวเมยยงกลบเปนสดใหมอก และพอพนธแพะทใชผสมมความสมบรณพนธด กควรจะคดแพะตวเมยทผสมไมตดนทงเสย

โดยปกตแพะตวเมยทผสมตดจะตงทองนานประมาณ 150 วน ลกษณะอาการใกลคลอดจะเหนไดดงน

1. เตานมและหวนมจะขยายใหญขนกอนคลอดประมาณ 2 เดอน 2. แมแพะจะแสดงอาการหงดหงด ตนเตน และรองเสยงต าๆ 3. บรเวณสวาป ดานขวาจะยบเปนหลมกอน จากนนจะเหนรอยยบเปนหลมชดทสะโพกทง 2

ขาง 4.อาจมเมอกไหลออกมาจากชองคลอดเลกนอยกอนคลอดหลายวน จากนนน าเมอกจะมลกษณะ

เปลยนเปนขนขน และสเหลองออนๆ 5. อาจจะคยเขยหญา หรอฟางรอบๆ ตวเหมอนจะเตรยมตวคลอด 6. แมแพะจะหงดหงดมากขนทกท เดยวนอนเดยวลกขน แลวนอนเบงเบาๆ เมอแมแพะแสดงอาการดงกลาว ควรปลอยแมแพะใหอยเงยบๆ อยาใหมนถกรบกวน เตรยมผา

เกาๆ ดายผกสายสะดอ ใบมดโกน และทงเจอรไอโอดนไว เมอถงน าคล าแตกแลว ลกแพะจะคลอดออกมาภายใน 1 ชวโมง หากแมแพะเบงนานและยงไมคลอด จะชวยใหลกแพะในทองคลอดงายขน ทนททลกแพะคลอดออกมา ใหใชผาทเตรยมไวเชดตวใหแหงพยายาม เชดเยอเมอกในจมกออกใหหมดเพอใหลก

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

324

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

แพะหายใจไดสะดวก จากนนผกสายสะดอใหหางจากพนทองประมาณ 2-3 เซนตเมตร แลวตดสายสะดอและทาทงเจอรไอโอดน เมอตดสายสะดอแลวอมลกแพะไปนอนในททเตรยมไว หากเปยกเกนไปไดควรน าลกแพะไปตากแดดสกครเพอใหตวลกแพะแหงสนท จะชวยใหลกแพะกระชมกระชวยขน รกจะขบออกมาภายใน 4 ชวโมง ถาเกนกวา 6 ชวโมงแลวรกยงไมถกขบออก กใหปรกษาสตวแพทย หลงจากคลอดใหเอาน ามาตงใหแมแพะไดกนเพอทดแทนของเหลวทรางกายสญเสยไป 3. การเลยงดลกแพะ

ควรใหลกแพะกนนมน าเหลองของแมแพะและปลอยใหลกแพะไดอยกบแมแพะ 3-5 วน ถาตองการรดนมแพะกใหแยกแมแพะออก ระยะนเลยงลกแพะดวยหางนมละลายน าในอตราสวนหางนม 1 สวนตอน า 8 สวน การใหอาหารลกแพะในระยะตางๆ สามารถดไดจากตารางในเรองการใหอาหาร ซงจะไดกลาวตอไป เกษตรกรไทยโดยทวไป มกไมไดแยกลกแพะออกจากแมตงแตเลก สวนใหญจะปลอยลกแพะใหอยกบแมแพะจนมนโต ซงดวยเหตนจงท าใหแมแพะมกไมสมบรณและผสมพนธไดชาเพราะแมแพะไมคอยเปนสด ดงนนทางทดหากเกษตรกรยงใหลกแพะอยกบแมแพะตงแตเลกๆ กควรแยกลกแพะออกจากแมแพะเมอลกแพะมอายไดประมาณ 3 เดอน ลกแพะทมอาย 3 เดอน เราสามารถท าการคดเลอกไวเปนพอ-แมพนธแพะตวผทไมตองการผสมพนธกท าการตอนในระยะน หากไมตองการใหแพะมเขากอาจก าจดโดยจเขาดวยเหลกรอนหรอสารเคมกได

ระยะนควรดแลเรองความสะอาดทงอาหารและพนคอก ปองกนลกขไหล ควรใหลกหดกนหญาหรออาหารเสรมตงแตอาย 3-4 สปดาห

ภาพท 13.7 การเลยงลกแพะโดยการปลอยไวกบแมจนหยานม และการจดการเลยงแพะรน ภายหลงหยานม ลกตวเมยควรแยกเลยงออกจากตวผ เพอปองกนการผสมกนเอง เนองจากแพะ

เปนสดเรวในชวง 4-6 เดอน หากปลอยใหผสมกนเองตงแตเลกจะท าใหเปนการผสมเลอดชดได ควรท าการถายพยาธตวกลม ตวตดและพยาธใบไมในตบ ท าการฉดวคซนปองกนโรคปากและเทาเปอยและวคซนปองกนโรคเฮโมเรยกเซพตกซเมย การถายพยาธและฉดวคซนจะตองท าอยางสม าเสมอเพอใหแพะมสขภาพทดและสามารถใชผสมพนธไดเมออาย 8 เดอน

แมแพะทคลอดลกแลวประมาณ 3 เดอน เมอเปนสดกสามารถเอาพอพนธแพะมาท าการผสมพนธไดอก หากแมแพะใชรดนมผเลยงกรดนมแมแพะไดจนถง 6-8 สปดาหกอนคลอดจงหยดท าการรดนม

อาหารและการใหอาหารแพะ

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

325

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

แพะเปนสตวเคยวเอองคลายโค แพะมกระเพาะหมก ซงอาศยจลนทรยทอยภายในยอยอาหารและสงเคราะหไวตามน ดงนนการใหอาหารขนเสรมกควรระมดระวงอยาใหอาหารทมสารตานหรอท าลายจลนทรย

โดยเฉพาะอาหารสกรมกมสารดงกลาวอย ในปจจบนการผสมอาหารขนส าหรบแพะ-แกะจ าหนาย ยงไมแพรหลายเกษตรกรอาจใชอาหารโคนมผสมส าเรจทมขายอยทวไปเลยงแพะแทนอาหารขนส าหรบแพะได หรอหากตองการผสมอาหารขนเลยงแพะเอง กสามารถท าไดตามสตรอาหารทใหไวทายตารางการใหอาหาร หรอดการค านวณสตรอาหารทกลาวมาแลวในบทท 6

ปกตแพะมความตองการอาหารหยาบ เชน หญาสดตางๆ ในปรมาณวนละประมาณรอยละ 10 ของน าหนกตวแพะ และตองการอาหารขนประมาณวนละ 0.5-1.0 กโลกรม

นอกจากนนแพะยงตองการน าและแรธาต เสรมเปนประจ าอกดวย แพะตองการน ากนวนละประมาณ 5-9 ลตร ความตองการน ามากนอยขนอยกบสภาพตวแพะและภมอากาศ เกษตรกรทเลยงแพะแบบพนบาน มกไมคอยค านงถงเรองการจดหาน าใหแพะกน จงท าใหมปญหาแพะเจบปวยอยเสมอ ส าหรบแรธาตทใหแพะกนผเลยงจะใชแรธาตกอนส าเรจทมขายอยใหแพะกนกได แตควรค านงดวยวาแรธาตกอนนนไมควรแขงเกนไป ทงนเพราะลนของแพะสนกวาลนของโค การเลยแรธาต แตละครงจงไดปรมาณทนอย หากจะท าการผสมแรธาตส าหรบเลยงแพะเองกสามารถท าไดตามสตรทจะใหตอไปน แตการผสมแรธาตเองมกมปญหาทแรธาตไมเปนกอน จงท าใหสนเปลองเพราะหกทงมาก

ภาพท 13.6 การใหอาหาร ตารางท 13.2 ตวอยางสตรอาหารแพะ ตวอยางสตรอาหารทมโปรตนรวมรอยละ 18- 20 ตวอยางสตรอาหารทมโปรตนรวมรอยละ 16- 18

ขาวโพด 12 กก. กากมะพราว 40 กก. เนอและกระดกปน 10 กก. ร าละเอยด 25 กก. กากถวเหลอง 8 กก. กากน าตาล 5 กก เกลอปน 1 กก.

ขาวโพด 25 กก. กากมะพราว 40 กก. กระดกปน 1 กก. ร าละเอยด 10 กก. กากถวเหลอง 15 กก. กากน าตาล 8 กก. เกลอปน 1 กก.

ตารางท 13.3 อายและปรมาณการใหอาหารแพะ

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

326

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

อาย / ระยะ อาหาร ปรมาณทใหตอวน

แรกเกด - 3 วน นมน าเหลอง เตมท วนละ 3-5 ครง

4 วน - 2 สปดาห นมสด 1 ไวตามน+แรธาต น า

0.5-1 ลตร ตอตว แบงใหวนละ 3 ครง

เตมท เตมท

2 - 16 สปดาห

นมสดหรอนมเทยม(1) หญาแหงซงไดจากหญาผสมถวหรอ

หญาสดทมคณภาพด ไวตามน+แรธาต น า อาหารขนทมโปรตนรวม รอยละ 22

0.5-1 ลตร ตอตว แบงใหวนละ 2 ครง

เตมท เตมท เตมท เรมใหวนละนอยกอนแลวคอยๆ เพม

ปรมาณขน

4 เดอน - ใหลก

อาหารหยาบ เชน หญาสด ไวตามน+แรธาตผสม น า อาหารขนทมโปรตนรวม รอยละ 18-

20(2)

เตมท เตมท เตมท เตมท (ใหไดถง 0.5 กก./ตว)

แมพนธอมทอง แมพนธทหยดรดนม พอพนธ

อาหารหยาบ ไวตามน+แรธาตผสม น า อาหารขนทมโปรตนรวม รอยละ 16-

18(3)

เตมท เตมท เตมท เตมท (ให 0.2-0.7 กก./ตว)

แมพนธระยะใหนม

อาหารหยาบ ไวตามน+แรธาตผสม น า อาหารขนทมโปรตนรวม รอยละ 16-

18(3)

เตมท เตมท เตมท ขนกบปรมาณน านมทรดได โดยให

อาหาร 0.3-0.5 กก./น านมทรดได 1 ลตร

นมสดอาจเปนนมแพะหรอนมโค และภายหลงจาก 2 สปดาห แลวอาจใชนมเทยม หรอนมผงผสมน าแทนนมสดได ตารางท 13.4 แสดงตวอยางสตรอาหารแพะ วตถดบ แพะนม แพะเนอ มนเสนบด - 25 ร าละเอยด 27 15

ปลายขาว 20 -

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

327

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

กากเนอในปาลม 40 40

กากถวเหลอง 44 % 10 -

กากน าตาล - 3 เกลอปน 1 0.5

ไดแคลเซยม p 14 % 2 - รวม 100 100

โปรตน 18 16 TDN 75 70

ทมา : ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวนราธวาส ตารางท 13. 5 การใหน านมขวดแกลกแพะ

อายลกแพะ จ านวนมอตอวน

ปรมาณทใหตอมอ(มล.)

ปรมาณน านม ตอวน(มล.)

หมายเหต

1 วน 4 50 200 -

2 วน 4 75 300 -

4 วน 4 100 400 -

4 – 7 วน 4 150 600 -

สปดาหท 2 4 200 800 -

สปดาหท 3 3 250 750 เรมหดใหกนอาหารขน

สปดาหท 4 3 250 750 เรมหดใหกนหญาสด

สปดาหท 5 2 200 400 เพมปรมาณอาหารขนและหญาสดขนเรอย ๆ เทาทลกแพะจะกนได สปดาหท 6 2 150 300

สตรไวตามน – แรธาตทสามารถผสมไดเอง

เกลอ 5 สวน เปลอกหอยหรอหนปน 1 สวน ไวตามน - แรธาตผสม ( พรมกซ ) ½ สวน ( มขายในทองตลาดทวไป ) คณคาน านมแพะ

แหลงขอมล • www.sirichaigoatmilk.com (บรษท มาบญครอง แดร โกทส จ ากด) • www.chaamgoat.com (ชมรมกลมผเลยงแพะ ต าบลสามพระยา อ าเภอชะอ า จงหวด

เพชรบร)

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

328

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

นมแพะขนชอวามคณคาทางโภชนาการสง มขนาดเมดไขมนทเลกจงยอยงาย หลงจากดมนมแพะเพยงประมาณ 20 นาท รางกายของเรากสามารถ ยอยและดดซมน าไปใชประโยชนไดเลย การทสารอาหารในนมแพะถกยอยและดดซมไดงายน รางกายจงน าไปใชประโยชนไดเตมท

จากการทดลองของ Murry และคณะ ซงท าการเลยงลกสกรดวยนมแพะเปนเวลา 52 วน พบวาลกสกรมไขมนสะสมตามสวนตางๆของรางกาย นอยมากอยางเหนไดชด และมความแขงแรงของกระดกเพมขนเพราะไขมนจากนมแพะ ยอยงายจงไมสะสมในรางกาย อกทงนมแพะยงมปรมาณแคลเซยมสงจงท าใหเนอกระดกแนนขน คณสมบตดงทกลาวมานลวนเปนทยอมรบของแพทยแผนปจจบน โดยเฉพาะอยางยงแพทยชาวจนแผนโบราณ นอกจากนมแพะ จะไมกอใหเกดไขมนสะสมแลว นมแพะยงมกรดไขมนชนดพเศษชอ คาโพรอก ( Caproic ) คาพรลก ( Caprylic ) และคาพรก (Capric) ทวงการแพทยก าลงใหความสนใจ เพราะกรดไขมน เหลานชวยรกษาโรคทเกยวกบการดดซมอาหาร ไมวาจะเปนโรคภาวะดดซมสารอาหารบกพรอง หรอล าไสเลกท างานผดปกต การดมนมแพะจงเปนทางเลอกหนงของผปวยทมปญหาเกยวกบ ระบบการดดซมอาหาร รวมทงผทมปญหากบการดมนมชนดอนๆทส าคญยงเหมาะกบผปวย โรคกระเพาะอาหาร เพราะชวยลดอาการอกเสบอนเกดจากแผลในกระเพาะอาหารได ทงนเนองมาจากนมแพะมคา pH อยในระดบ 6.4 - 6.7 ซงเปนเกณฑทเหมาะสมใน การปรบสภาพกระเพาะอาหารใหมความเปนกลางนนเอง คนทอยากจะลองดมนมแพะกหมดหวงเรอง ทองเสยไปไดเลย ยงปจจบนการเลยงแพะเรมแพรหลายมากขน เราจงเรมเหนฟารมเลยงแพะ ขนาดใหญทใหความส าคญทงในดานบคลากร สถานท และอาหาร ซงเปนองคประกอบส าคญทจะ ท าใหแพะมสขภาพด อกทงยงมการควบคม ตรวจสอบคณภาพตามมาตรฐานของกระทรวงสาธารณสข จงยงสรางความมนใจใหแกผบรโภคในเรองของคณภาพและคณประโยชนจากน านมแพะ

ในสวนของกระบวนการรดนมแพะ ในฟารมแพะขนาดใหญนนใชเครองจกรททนสมยเชนเดยวกบการรดนมวว โดยน านมดบ จะผานจากหวรดไปเกบไวในแทงกท าความเยนเพอรกษาความสดใหมจากนนน านมดบจะ ถกเกบรกษาไวในถงทปดสนท เพอปองกนการปนเปอนจากเชอโรคและฝนละอองกอนสงถง โรงงานพาสเจอรไรซนมแพะ ซงขนตอนนน านมแพะจะผานกระบวนการพาสเจอไรซดวยเครองจกร ระบบอตโนมตทปลอดเชอตงแตเรมตนจนกระทงบรรจขวด จากนนจะมการตรวจสอบคณภาพน านม อกครงในหองปฏบตการทางวทยาศาสตร เพอใหมนใจวาไดนมแพะพาสเจอไรซทสดสะอาด และยงคงคณคาทางอาหาร วตามน และแรธาต เพอความปลอดภยสงสด

ตารางท 13.3 แสดงขอมลเปรยบเทยบเชง โภชนาการของน านมชนดตางๆ กนสกหนอยดกวา

น านมแพะ น านมแกะ น านมโค น านมกระบอ

น านมคน

วตามนเอ (หนวยสากล) 2 ,074 313.3 1,560 1,669 1,898 วตามนบ 6 (มลลกรม/ลตร) 0.07 0.07 0.64 0.25 0.10 วตามนบ 12 (มลลกรม/กรม) 0.0006 0.0006 0.0042 0.0004 0.003 วตามนด (มลลกรม/ลตร) 23.7 - - - - โปรตน (รอยละ) 3.7 5.1 2.8 3.7 1.5

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

329

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ขนาดของเมดไขมน (ไมโครมลลกรม) 3.49 3.30 4.55 5.92 - น าตาลแลกโทส (รอยละ) 5.0 4.8 4.6 4.8 6.5 ไขมน (รอยละ) 4.8 12.6 4.8 6.5 3.6 ไบโอดน (มลลกรม/ลตร) 0.036 0.004 0.031 0.13 0.002 กรดโฟลก (มลลกรม/ลตร) 0.0024 - 0.0028 0.15 0.002 กรดแอสคอรบก (มลลกรม/ลตร) 15.0 1.97 21.1 25.4 43.0 กรดนโคทนก (มลลกรม/กรม) 1.87 0.51 0.94 1.71 1.47 ไทอามน (มลลกรม/ลตร) 0.40 - 0.44 0.50 0.16 ไรโบฟลาวน (มลลกรม/ลตร) 1.84 0.40 1.75 1.07 0.36 โคลน (มลลกรม/ลตร) 150 - 121 - 90 สารอาหารในนมแพะ

นมแพะมขนาดโครงสรางของกรดไขมนทมขนาดเลก จงถกยอยดวยน ายอยไดงาย มโปรตน alpha-S1 casein ปรมาณนอยกวานมวว เมอท าปฏกรยาในกระเพาะอาหาร

จะเกดเปนกอน curd ทนมกวานมวว จงท าใหนมแพะยอยงายและรวดเรว มแคลเซยม วตามนเอ โปตสเซยม ทองแดง เซเลเนยม มากกวาในนมวว มวตามนบ 12 กรดโฟลก ปรมาณนอย ดงนนการจะซอนมผงดดแปลงส าหรบทารกทมา

จากนมแพะจงตองดวา มการเตมสารอาหารเหลานลงไปดวยหรอไม เพราะการขาดสารอาหารทอาจสงผลตอรางกาย เชน กรดโฟลกจะท าใหเกดโรคโลหตจางได

น านมแพะควรดมหรอไม

ทมา.. นตยสารหมอชาวบาน ปท 28 ฉบบท 326 มถนายน 2549 ผศ. ดร. อไรพร จตตแจง นมแพะเปนอาหารประเภทนมเชนเดยวกบนมโคจงเปนทางเลอกของการดมนมอกทางหนงของผ

ทตองการดมนมโดยมสวนประกอบพนฐานของสารอาหารในนมแพะคลายกบนมโค ไมไดมสวนประกอบคลายนมคนอยางทบางคนเขาใจ จงไมควรใชเลยงทารกแทนนมแม โดยเฉพาะอยางยงทารกในขวบปแรก นมแพะสามารถใชเปนเครองดมประเภทนมในลกษณะอาหารวางระหวางมอส าหรบวยอนๆ ทมคณคาอาหารสง โดยเฉพาะอยางยงในการเปนแหลงทดของโปรตน แรธาตแคลเซยม วตามนเอ และวตามนบ 2 เชนเดยวกบนมโค ความแตกตางของนมแพะและนมโคบางสวนทม เชน นมแพะมคณสมบตในการยอยงายกวานมโค เพราะลมนมซงเกดจากโปรตนเจอกบกรดในกระเพาะมขนาดเลกกวาลมนมของนมโค

วากนวาในนมแพะมอณของไขมน และโปรตนขนาดเลกใกลเคยงกบนมแม ซงเลกกวานมวว 2-3 เทาตว ท าใหไขมนไมจบตวไดงาย เมอรบประทานเขาไปแลวสามารถดดซมไดหมดภายใน 20 นาท ขณะทนมววตองใชเวลาในการดดซมถง 2 ชวโมง

ไขมนในนมแพะ

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

330

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

สวนประโยชนในประเดนทวานมแพะไขมนต ากวานมโคนน คงสรปเชนนนไมได เพราะขนกบสายพนธของนมแพะ ซงมมากมายหลายสายพนธเชนเดยวกบโคนม บางสายพนธ (Saanen) ใหปรมาณน านมมากแตปรมาณไขมนต า ขณะทบางสายพนธ (Nubian) จะใหปรมาณน านมนอยกวาแตปรมาณไขมนสง

สงทแตกตางระหวางโคนมและนมแพะ ทชดเจนคอ ขนาดของหยดไขมน (fat globules) ทนมแพะมขนาดเลกกวานมโค ดวยเหตน นมแพะจงไมจ าเปนตองผานกระบวนการตไขมนใหแตกละเอยด (homeogenesis) เพอใหมสวนประกอบทสม าเสมอไมเกดการลอยเปนฝาหรอการเกดชนของครม ทงนขนตอนการตไขมน ซงท าในนมโคนนจะมเอนไซมแซนทนออกซเดส (xanthine oxidase) หลดออกมาเปนอสระและมโอกาสผานผนงล าไสเขาสกระแสเลอดได ซงอาจไปกระตนรางกายใหปลอยโคเลสเตอรอลเขาสกระแสเลอดมากขนได และเมอตไขมนแตกแลวเอนไซมไลเพส (lypase) ในนมจะท าใหเกดมรสขมหรอหน ดงนน หลงการตไขมนแลวจงตองมการผานความรอนเพอท าลายเอนไซม เลอกซอนมแพะอยางปลอดภย

หากจะเลอกซอนมแพะ ควรเลอกซอจากแหลงผลตทมคณภาพ มขบวนการฆาเชอทไดมาตรฐาน (Pastiurization) เพราะการดมนมดบหรอนมทผานการฆาเชอทไมไดมาตรฐาน อาจท าใหเกดโรคบรเซลโลซส (Brucellosis) ไดคะ

โรคบรเซลโลซส เปนโรคตดเชอแบคทเรย Brucellae ในอวยวะตางๆ ของรางกาย หากไดรบเชอแลวจะมอาการไขเปนระยะๆ เปนเวลานาน เปนๆ หายๆ ปวดศรษะ ออนเพลย ปวดขอ เหนอยงาย เบออาหาร ปวดทอง คลนไส อาเจยน อจจาระรวง หรอทองผก อาจมอาการเยอหมสมองอกเสบ ฝทเยอหมประสาทไขสนหลง ลนหวใจอกเสบ ปวดบวม และอาจเสยชวตไดคะหากมการอกเสบของอวยวะส าคญอนๆ ตามมา การแพนม

ในการแนะน าคนทแพนมโคใหดมนมแพะแทนนน จะไดผลเฉพาะในรายทมสาเหตการแพน าเหลองวว (bovine serum) ในนมววเทานน ซงพบเปนสวนนอย ผทแพน าเหลองววกจะมอาการแพตอผลตภณฑทท าจากนมโคทกชนด (ไมวาเนยหรอเนยแขง) ไมใชเฉพาะกบนมเทานน แตคนทแพนมโคสวนใหญมสาเหตการแพจากสวนประกอบอนๆ ในเนอนม ทพบไดบอยคอการแพแลกโทส ในกรณนการดมนมแพะจะไมใชวธการแกไข เนองจากนมแพะกมแลกโทสเชนกน แมจะมปรมาณการบรโภคโยเกรตหรอดมนมเปรยว เพราะมการยอยแลกโทสไปแลวโดยจลนทรย

นมแพะจงมประโยชนส าหรบเดกทเรอ หรอแหวะนม

ศ.น.พ.อนวตร ลมสวรรณ คณะแพทยศาสตร รพ.รามาธบด พดถงนมแพะวา โปรตนในนมแพะทเหมอนกบนมแม มสารอาหารครบทง 5 หม และยงประกอบดวยกรดอะมโน (กรดโปรตน) อก 10 ชนด ทจ าเปนตอรางกาย ซงเปนสารเคมทรางกายเอาไปสรางโปรตนเพอซอมแซมสวนทสกหรอ แตรางกายไมสามารถสงเคราะหขนมาเองได ในยามปกตตองไดรบจากภายนอก แตกลบพบวา มกรดอะมโนดงกลาวอยในนมแมและนมแพะมากถง 10 ชนด

ในชวงเดกแรกเกดถง 6 ขวบ เปนชวงทสมองก าลงสรางโครงขายพฒนา จงจ าเปนตองไดรบสารอาหารครบถวน เดกๆ ควรไดรบกรดไขมนทจ าเปนเพอน าไปพฒนาสมอง ถาเดกไดรบประทานโอ

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

331

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

เมกา 3 หรอ โอเมกา 6 กจะยงชวยใหการพฒนาสมองดยงขน เพราะในโอเมกา 3 จะมดเอชเอทบ ารงสมอง และอพเอ ทท าใหเมดเลอดไมเกาะตวกน และในโอเมกา 6 จะมกรดเลโนเลอก ทชวยลดระดบคอเลสเตอรอลและไตรกลเซอรไรด แตเพมระดบเอชดแอลในเลอด ซงมความส าคญตอการเจรญเตบโตของทารก จะมมากในน านมแม แตกพบไดในนมแพะนอกจากนน ไขมนในนมแพะยงเปนกรดไขมนทไมอมตว และเปนกรดไขมนจ าพวกสายโซสน จงยอยและดดซมเขาไปใชไดทนท และยงมกรดไขมนพเศษ อยาง คาโพรอก คาพรลก และ คาพรก ซงเปนสวนประกอบของไขมนด ทจะไปชวยลดการสะสมของคอเลสเตอรอลในเสนเลอดแดง ไมกอใหเกดหลอดเลอดหวใจตบ หรอเสนเลอดในสมองตบตน

ผลจากการศกษาของ Nestle เมอ ค.ศ.1987 พบเดกไทย 20% แพโปรตน จากนมวว และเดกกลมนมแนวโนมจะแพโปรตนในนมถวเหลองดวย และเมอเดกกลมนดมนมวว นมถวเหลอง จะมอาการทองเสย และปวดเกรงของล าไส แตเมอดมนมแม หรอนมแพะ กลบไมมอาการดงกลาว เนองจากในนมแพะและนมแมไมมกรดอะมโนและโปรตนทท าใหเกดการแพ เพราะมเอนไซมชนดหนงทสามารถสลายตวกอนเกดการแพ ผลตภณฑจากนมแพะจงมคณคาและสารอาหารคลายนมแมมากทสด เดกสามารถดมไดตงแตวยทารกไปจนโต รวมไปถงวยผใหญและสงอายเลยทเดยว น านมแพะกบโรคภมแพ ทมา.. นตยสารรกลก ปท 23 ฉบบท 265 กมภาพนธ 2548

ปจจบนนมแพะเปนอกทางเลอกหนงส าหรบผบรโภคทงเดกและผใหญคะ แตอกกระแสหนงทพอแมถามกนเขามากคอ การน านมแพะมาใชทดแทนเดกทแพนมวว วาทดแทนกนไดจรงหรอไม หรอถาจะใชตองท าอยางไร...

พญ.สรนนท บญยะลพรรณ แพทยผเชยวชาญดานโรคภมแพ ใหขอมลวา "ตอบเรองภมแพ การทจะใชนมแพะมาทดแทนเดกทแพนมววนน ตอบไดวามนไมจรงทงหมดอยางทพด หรอโฆษณาหรอกนะ หมอเปนหมอภมแพจะมงประเดนไปทโรคภมแพ กรณทมการโฆษณาวาเอามาใชไดในเดกทแพนมวว ตอบไดเลยวาไมจรงทกราย คอนมแพะมหลายแงมม เชน เหมาะส าหรบเดกหรอผใหญทมปญหาทองผก เพราะมลกษณะของไขมนทยอยงาย ฉะนนการน านมแพะใชกบเดกบางคน หรอผใหญทมปญหาการยอยไขมนอาจจะเหมาะสม”

ขอมลจากตางประเทศ 1. ขอมลจากหองสมดใหญทางการแพทย ฐานขอมลอยทอเมรกาบอกวา เนองจากปจจบน ม

การผลตนมผงดดแปลงส าหรบทารกทท ามาจากนมแพะ วามการทดลองน าไปใชในเดกทแพนมวว แตกปรากฏวายงมเดกบางรายไมสามารถทานนมแพะดงกลาวได เนองจากนมแพะ และนมววมสารกอภมแพบางสวนทคลายกน

2.อกขอมลหนงจากนวยอรคบอกวามเดกอาย 4 เดอน ซงมประวตแพนมววชดเจนจากการทดสอบ แตไมเคยกนนมแพะมากอนเลย คอเคยกนนมววมาแลวแพ เมอมากนนมแพะ พบวาเดกเกดอาการชอคหลงจากกนนมแพะทมขายตามทองตลาด

3.ขอมลจาก The Food Allergy & Anaphylaxic Network ซงเปนองคกรใหญระดบโลก เกยวกบการแพอาหารจากอเมรกาใหขอมลวา มค าถามเกยวกบเดกทแพนมววเยอะมากวา นมแพะจะเปนอกทางเลอกทปลอดภยหรอไม ค าตอบกคอ นมแพะมโปรตนทคลายนมวว เพราะฉะนนจงสามารถท าใหเกดปฏกรยาการแพไดเหมอนกน จงไมใชทางเลอกทปลอดภย การดแลสขภาพแพะ

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

332

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

แพะทมสขภาพด จะมลกษณะดงน 1. รปรางสมสวน กระปรกระเปรา แจมใส ตนตวตลอดเวลา 2. กนอาหารเกง เคยวเอองเปนระยะ ๆ 3. ขนเรยบเปนมน ผวหนงตงและยดหยน 4. ดวงตาแจมใส เยอเมอกทเปลอกตาและเหงอกเปนสชมพสด 5. มอณหภมรางกาย 38 – 40 องศาเซลเซยส 6. มอตราการเตนของหวใจ 70 – 80 ครง/นาท 7. มอตราการหายใจ 12 – 15 ครง/นาท 8. มการถายปสสาวะสเหลองออน อจจาระเปนเมดนม

แพะทมสขภาพไมดหรอปวยมลกษณะดงน 1. ทาทางการยนไมมนคง ไมคอยมแรง 2. เบออาหาร ผอมแหง ไมเคยวเออง 3. ขนหยาบแหง ไมเปนมน อาจมขนรวง 4. ผวหนงหยอน ไมยดหยน 5. เยอเมอกทเปลอกตาและเหงอกซด 6. อณหภมรางกายต ากวาหรอสงกวาปกต (ปกต 38 – 40 องศาเซลเซยส) 7. แสดงอาการทองเสย (อจจาระไมเปนกอน) หรอ ทองผก (อจจาระเปนเมดแขงแหงมาก) 8. จมกแหง มน ามกเกรอะกรงรอบรจมก ไอ หรอจาม

9. ถาปวยอาจลงนอน แยกตวออกจากฝง 10. ตาเหมอลอย ไมแจมใส ไมสนใจสงแวดลอม

โรคพยาธในแพะ

พยาธมผลกระทบตอการผลตแพะทงทางตรงและทางออม ซงพบวาพยาธภายในเปนตวกอปญหากบการเลยงมากกวาพยาธภายนอก ถาแพะมพยาธภายในจ านวนมากจะท าใหเกดโรคเฉยบพลนมความรนแรงถงตายได แตถาไดรบในปรมาณนอยจะไมถงตาย แตท าใหผลผลตลดลง เชน เนอ นม นอกจากนท าใหแพะออนแอ เปนโรคอนๆ ไดงาย ท าใหเกษตรกรสญเสยรายไดจากผลผลตทลดลงและเพมตนทนคาใชจายในการซอยาถายพยาธดวยมแนวโนนวาพยาธจะมการดอยาขน การใชยาจงตองไมใชยาชนดเดยวกนทงป พยาธภายในแพะมหลายชนดดวยกน เกดกบแพะทกภาคทเลยงแพะ โดยเฉพาะในเขต เอเซย ตะวนออกเฉยงใต เชน พยาธตวกลม พยาธตวตด และพยาธตวแบน เปนตน ดงทกลาวในรายละเอยดใหเกษตรกรรจกดงตอไปน

พยาธตวกลม แบงเปน 2 กลม คอ พยาธตวกลมในกระเพาะอาหารและส าไส ไดแก

พยาธเสนลวด อยในกระเพาะอาหารสวนอโบมาซมของแพะ เปนพยาธทท าอนตรายตอสตวมากทสด ตวผยาว

10- 20 มลลเมตร ตวเมยยาว18 – 30 มลลเมตร ตวผมสแดง สวนตวเมยมสแดงสลบขาว มวงจรชวตคอ เมอพยาธตวแกไขอกมาและแพะถายอจจาระออกมาไขจะมตวออนอยภายใน เมอตวออนฟกตวออกมานอกไข และเจรญเปนตวออนระยะตดโรคแลวแพะมากนเขาไปจะเขาไปอาศยอยในกระเพาะอโบมาซม

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

333

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ดงกลาว และภายใน 19วน ตวออนกจะเจรญเปนตวแกและเรมออกไข อนตรายทเกดกบแพะกคอพยาธชนดนจะดดเลอดทงเมดเลอดและโปรตนในเลอด ท าใหแพะเกดโลหตจางและถามอาการรนแรง แพะจะมอาการบวมน าใตคาง ใตทอง และแพะจะ ไมเจรญเตบโต น าหนกลด ทองรวง หรอทองผก รางกายออนแอ ความตานทานโรคต าและตายได อาการในลกสตวจะเปนแบบเฉยบพลน เพราะการเสยเลอดอยางรวดเรว โดยไมแสดงอาการโลหตจางใหเหน

นอกจากนกมพยาธเสนดายทอาศยในล าไสเลก มนจะแยงอาหารท าใหล าไสอกเสบ แตความรนแรงของพยาธนไมมากนก และพยาธเมดตม พบในล าไสใหญ ท าใหล าไสอกเสบ แพะจะถายเปนมกเหลว การเจรญเตบโตลดลง ขนหยาบกระดาง ทองรวง ผอมแหงตาย บางครงอจจาระมเลอดปน

วงจรชวตของพยาธตวกลมในกระเพาะแทของแพะ

พยาธตวตด พบในล าไสเลกของแพะ มความยาวถง 600 เซนตเมตร กวาง 1.6 เซนตเมตร วงจรชวตตวออนท

ฟกออกมาจากไข จะเขาไปอาศยเจรญเตบโตในไร เมอแพะกนตวไรทมพยาธเขาไป พยาธจะเจรญเปนตวเตมวยในแพะภายใน 6-8 สปดาห ลกสตวทมอายต ากวา 6 เดอน จะตดโรคพยาธไดงายและมอาการรนแรงมากกวาแพะใหญ ถาตดโรคพยาธนนอยอาจไมแสดงอาการ แตถาตดพยาธมากอาจตายได

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

334

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

วงจรชวตพยาธตวตดของแพะ

พยาธใบไมในตบ พบในตบและทอน าดของแพะ ขนาดตวยาว 25 – 75 มลลเมตร กวาง 12 มลลเมตร มวงจรชวต

คอตวออนทฟกออกมา จากไขพยาธจะเขาไปเจรญเตบโตในหอยน าจด ใชเวลาเจรญเตบโตในหอย 4 – 7 สปดาห กลายเปนตวออนวายออกมาจากหอยมาเกาะวชพชน า และกลายเปนตวออนระยะตดโรค รอใหแพะมากน ความรนแรงสวนใหญจะเกดขนขณะทตวออนของพยาธเดนทางไปทตบ จะเกดโรค 2 ชนดคอ ชนดเฉยบพลน และชนดรนแรง เนอตบจะถกท าลายอยางมาก มเลอดตก ในชองทอง ซงมกพบในแกะ แพะทปวยจะไมอยากเคลอนไหว หายใจล าบาก แสดงอาการเจบปวดบรเวณทองเมอถกสมผส และพยาธนท าใหการยอยอาหารไมด สงผลตอการเจรญเตบโตและผลผลต เชน เนอ และ ปรมาณนม เปนตน

วงจรชวตพยาธใบไมในตบของแพะ โรคบด

ระบาดทวไปในเขตรอนชน โดยเฉพาะแพะทเลยงรวมกน ภายในคอก หรอแปลงหญาขนาดเลก มกไมคอยพบในแพะทเลยงปลอยเชอฟกอาศยในล าไสเลกและล าไสใหญของแพะ ท าใหล าไสอกเสบ แพะจะแสดงอาการเบออาหาร สขภาพไมสมบรณ ทองวาง อจจาระมกลนเหมน แพะจะมเพลย และถาไมรกษาจะตายได อตราการรอดตายจากโรค คอนขางสง การปองกนควรแยกแพะทเปนโรคออกจากฝง ท าความสะอาด ภาชนะใสอาหารและรว และพนคอกใหสะอาด

การตรวจวนจฉยโรค โดยสงเกตดอาการวา แพะจะเบออาหาร ซบผอม ซม ขนยง ทองเสย บวมน าใตคาง ใตทอง และจากการตรวจอจจาระพบไขหรอ ตวออนพยาธซงเกษตรกรควรตดตอเจาหนาท กรมปศสตว ตรวจเปนประจ าทกป อยางนอยปละ 1 ครง ขอแนะน าส าหรบการปองกนโรคพยาธภายในของแพะ

1. ถายพยาธเปนประจ าตามโปรแกรม โดยถายทก 4-6 สปดาห ยาถายพยาธทใชประกอบดวย - ยาถายพยาธตวกลม เชน อลเบนดาโซล , ไทอาเบนดาโซล, ไพแรนเทล, เลวามซอล เปนตน - ยาถายพยาธตวตด เชน นโคลซาไมด , เมเบนดาโซล เปนตน - ยาถายพยาธใบไมในตบ เชน ราฟอกซาไนด , ไนโตรไซนล เปนตน

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

335

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

- ยาก าจดเชอบด เชน โทลทราซรล , ซลฟาควนอกซาลน ,เปนตน หรอถาพบมปญหา พยาธภายในและเชอบด รวมกน อาจใชยาทงสามชนด และควรถายทก 4-6 สปดาห - ส าหรบพยาธตวกลม ควรเรมถายพยาธครงแรกเมออาย 8 สปดาห 2. ท าความสะอาดโรงเรอนแพะอยางสม าเสมอ พนโรงเรอนแพะตองเปนแบบเวนชอง เพออจจาระ

ตกลงไปขางลาง และตองลอมรอบ ใตถนไวไมใหแพะเขาไปได มฉะนนจะตดโรคพยาธจากอจจาระได 3. อจจาระและสงปฏกลอนๆ ใหฝงหรอเผาท าลายใหหมด 4. ใชระบบแปลงหญาหมนเวยนโดยการแบงแปลงหญาออกเปนแปลงยอยแตละแปลงลอมรวกนไว

ปลอยแพะเขาแทะเลมหญานานแปลงละ 2 สปดาห หลงจากนน ไปเลยงแปลงอนตอโดยจะตองจดการแปลงทแพะเลมแลว ดวยการตดหญาใหสนลงมากทสด หรอใหแสงแดดสองถงพนดนเพอใหไขและตวออนของพยาธตาย และหญาเจรญงอกงามเรว ส าหรบเลยงแพะทจะเขามาแทะเลมใหม หมนเวยนกนไปหรอวธจ ากดพนทแทะเลม โดยการผกลามแพะไมซ าทเดม

5. ท าลายตวน ากงกลางของพยาธ เชน ไร และหอยน าจด 6. ไมควรใหแพะลงแปลงหญาชนๆ แฉะๆ เพระจะตดพยาธไดงายจากตวออนพยาธทอาศยอยนานใน

การแตงกบ การตดแตงกบเปนงานประจ าทผเลยงแพะจะตองปฏบตในการเลยงแพะ การตดแตงกบจะชวย

ปองกนไมใหปลายกบ งอกผดปกตและปองกนไมใหกบเนาเนองจากมลสตวเขาไปตดอยในกบทไมไดท าการแตง การตดแตงกบจะใชมดส าหรบแตงกบหรอใชกรรไกรตดกบท าการตดแตงกบกได

การตดแตงกบควรท าในขณะอากาศเยนชน ทงนเพราะกบจะออนตวท าใหตดแตงไดงาย ถาหากท าในอากาศทรอนควรน าแพะไปยนในทเปยกชนสกครหนง กอนท าการตดแตงกบ ผท าการตดแตงกบจะตองท าการจบขาของแพะใหแนน โดยยกขาขนแลวใชระหวางขาหนบ (ใชดานขางชวงเขาหนบ) จากนนใชมดแตงกบ ตดกบชวงทยาวออกเกนจาก รปลกษณะปกตทง การตดแตงกบท าทงดานนอกและระหวาง รองกบ ส าหรบพนของเทาควรตดกบใหเสมอกบพนเทาเทานนการตดแตงกบทดควรท าแลว รปรางคลายกบกบเทาของลกแพะทเกดใหม การตดแตงกบควรท าเสมออยางนอยเดอนละ 1 ครง

เครองมอและอปกรณแตงกบแพะ การใชกรรไกรตดแตงกบแพะ

ลกษณะกบเทาแพะกอนการตดแตงกบ ลกษณะกบเทาแพะทตดแตงแลว

Ruminant Production By Dr. Pattaraporn Tatsapong

Production and Management of Goat

336

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

เอกสารอางอง บญเสรม ชวอสระกล. 2547. การผลตและผลผลตจากแกะ. ภาควชาสตวศาสตร คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม 137 หนา ปราโมทย แพงค า. 2547. การผลตแพะ-แกะ เอกสารประกอบการสอน สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว

ส านกวชาเทคโนโลยการเกษตร หมาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร นครราชสมา 140 หนา