Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

95

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

บทท 6 อาหารและความตองการอาหารของสตวเคยวเออง Feed and Feed Requirement in Ruminants

หลกโภชนะศาสตร เปนหลกการใหอาหารเพอใหสตวไดรบโภชนะหรอสารอาหารทเหมาะสมตอ

การด ารงชพ (การซอมแซมสวนทสกหรอ) การสรางผลผลต (การเจรญเตบโต นม ไข เนอ ขน การสบพนธ ฯลฯ) และการท างาน การใหอาหารสตวอยางเพยงพอและคมคาทางเศรษฐกจ ท าใหผประกอบการเลยงสตวไดรบผลตอบแทนหรอก าไรสงสด การใหอาหารในสตวกเชนเดยวกบในคนคออาหารจะมผลโดยตรงกบสขภาพ ความเปนอย ความรสก ความสามารถทางกายภาพ การมความรสกไวตอโรค และการฟนตวจากโรค รวมถงโอกาสและอนตรายของโรคทเกดจากความผดปกตทางเมแทบอลซม (metabolic disorders) อาหาร (food ในทางอาหารสตวนยมเรยก feed) เปนสารหรอสงทภายหลงสตวกน (ingest / consume) เขาไปแลว จะถกยอย (digest) ถกเมแทบอไลซ (metabolize) ถกดดซม (absorb) และน าไปใชใหเปนประโยชน (utilize) เพอกจกรรมตางๆ ของรางกายสตวได เชน เพอการด ารงชพ (maintenance) เพอการเจรญเตบโต (growth) เพอการสรางผลผลต (production) เชน เนอ นม ไข ขน หนง เขา ในสตวบางประเภทอาจใชเพอการท างาน เชน โค กระบอ มา เปนตน แตถงอยางไรกตาม อาหารทกนเขาไป สตวกไมสามารถยอยไดทงหมดสารอาหารสวนทยอยหรอใชประโยชนไมไดในรางกายจะถกขบออก (excrete) หรอสญเสยไปในรปของมล (feces) ปสสาวะ (urine) และความรอนเพม (heat increment) ในสตวเคยวเออง (ruminants) จะมการสญเสยในรปของแกสมเทนและคารบอนไดออกไซดดวย สวนสารอาหารสวนทสตวยอยไดและ น าไปใชประโยชนไดเราจะเรยกวาโภชนะ (nutrients) องคประกอบทางเคมของอาหาร

ในทางโภชนศาสตรสตว (animal nutrition) ไดจดสารประกอบตางๆ ในอาหารออกเปน สารประกอบ 6 กลม ทเรยกวา “สารอาหาร” (nutrient) ไดแก น า (water), คารโบไฮเดรต (carbohydrate), ไขมน (lipid), โปรตน (protein), วตามน (vitamin), แรธาต (mineral) นอกจากนยงแบงกลมหรอประเภทของโภชนะออกเปนกลมใหพลงงาน เชน คารโบไฮเดรต ไขมน โปรตน และกลมไมใหพลงงาน เชน น า เกลอแร และวตามน

Carbohydrate Lipid Protein li

Maintenance (ด ารงชพ) Growth (เจรญเตบโต) Production (ใหผลผลต) Reproduction (สบพนธ) li

Minerals Vitamins water li

ชวยปฏกรยาตางๆ ในรางกาย ไมใหพลงงาน

ใหพลงงาน

หนาท

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

96

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ภาพท 6.1 แสดงองคประกอบทางเคมในอาหารสตว การจ าแนกวตถดบอาหารสตว วตถดบอาหารสตว (feedstuffs) หมายถง สารใด ๆ กตามทใหโภชนะทเกดประโยชนแกสตวทกนเขาไป โดยวตถดบอาหารสตวอาจไดมาจากแหลงธรรมชาต เชน พช สตว ฯลฯ หรออาจไดจากการสงเคราะหทางเคม เชน กรดอะมโน วตามนตาง ๆ หรอทางชววทยา เชน โปรตน จากพชหรอสตวเซลลเดยวกได ซง จรส สวางทพ (2539) ไดจ าแนกวตถดบอาหารสตวออกเปน 3 กลมใหญ ดงน

1. อาหารหยาบ (roughages) อาหารหยาบ หมายถง วตถดบทมโภชนะตอหนวยน าหนกต า มเยอใยสงกวา 18 เปอรเซนต แบงออกเปน 3 พวก คอ 1.1 อาหารหยาบสด (green roughages หรอ green forages) อาหารหยาบทอยในสภาพสด มความชนสง 70 – 85 เปอรเซนต ไดแก พชทตดสดมาใหสตวกน (soilage) และพชอาหารสตวในทงทสตวเขาไปแทะเลม (pasture) อาหารหยาบสดประกอบดวย 1 พชตระกลหญา (gramineae) ไดแก หญาขน (para grass หรอ mauritius grass) หญากนน (guinea grass) หญาเนเปยร (napier grass) หญารซ (ruzi grass) ฯลฯ พชตระกลหญาเปนพชทใหคารโบไฮเดรตเปนหลก (แปงหรอเยอใย) บางทจงเรยกวา carboneceous plants

2 พชตระกลถว (leguminosee) ไดแก ถวลายหรอถวเซนโตรซมา (centrosema) ถวชราโตร (siratro) ถวสไตโล (stylo) ฯลฯ พชตระกลถวจะใหคณคาทางโภชนะ เชน โปรตน สงกวาพชอน มกนยมปลกผสมกบหญาท าเปนทงหญาผสมเพอเพมคณคาทางอาหารใหแกสตว บางทจงเรยกวา proteineceous plants

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

97

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

3 พชอาหารอน ๆ (others) ไดแก ยอดออย ผกตบชวา (water hyacinth) ตนขาวโพด (corn stem) ตนขาวฟาง (sorghum stem) ตนถวตางๆ ฯลฯ

1.2 อาหารหยาบแหง (dry roughages หรอ dry forages) อยในรปทมความชนไมเกน 15 เปอรเซนต เพอจดประสงคในการเกบรกษาไวใชในยามขาดแคลนอาหาร โดยน าเอาอาหารหยาบสดมาระเหยความชนออกดวยการตากแดด 2 – 3 แดด หรอการอบดวยความรอนใหเหลอความชนไมเกน 15 เปอรเซนต ซงอยในสภาพทเชอราและราเมอกเจรญไดยาก จงสามารถเกบไดนานขน ตวอยางของอาหารหยาบแหง ไดแก พชโอชาหรอ พชแหง (hay) เปนพชทเกบเกยวในระยะทมคณคาทางอาหารสงแลวน ามาระเหยความชนออกไป นอกจากนอาหารหยาบแหงยงรวมถงฟางขาว (rice straws) ฟางผกบง เถาวมน ตนแหงของถวตางๆ เปลอกหรอฟกขาวโพด อกดวย

1.3 อาหารหยาบหมก (ensile roughages หรอ ensile forages) อยในรปทมความชน 70 – 75 เปอรเซนต ระดบ pH ประมาณ 4.2 ในหลมหมกทมสภาพไรออกซเจนเพอจดประสงคในการเกบรกษาไวใชในยามขาดแคลนอาหาร และสามารถเกบรกษาไวไดนานนบสบปถาไมเปดหลมหมกโดยการน าอาหารหยาบสดทเกบเกยวในระยะคณคาทางอาหารสง และมปรมาณของ คารโบไฮเดรตมากพอ มความชน 70 – 75 เปอรเซนต น ามาสบเปนทอนเลก ๆ บรรจอดแนนลงหลมหมกหรอบอหมก (silo) ปดปากหลมหมกใหสนทแนนปองกนไมใหอากาศเลดลอดเขาไป ประมาณ 21 วน ขบวนการหมกกจะเสรจสมบรณ ตวอยางอาหารหยาบหมก ไดแก พชหมก (silage) แตถาใชอาหารหยาบสดทมความชน 55 – 60 เปอรเซนตมาท าการหมก เรยกวา พชหมกแหง (haylages) ในประเทศไทยหลมหมกทนยมใชกนมาก คอ หลมหมกแบบวางนอนใตดน (trench silo)

2. อาหารขน (concentrate)

อาหารขน หมายถง วตถดบทมความเขมขนของโภชนะตอหนวยน าหนกสง มเยอใยต ากวา 18 เปอรเซนต แบงออกเปน 2 พวก ไดแก

2.1 อาหารหลกหรออาหารพลงงาน (basal feed หรอ energy feed) คอ วตถดบทมพลงงานสงหรอมคารโบไฮเดรตมาก มโปรตนต ากวา 20 เปอรเซนต ทเรยกวา “อาหารหลก” เพราะเปนวตถดบทใชในปรมาณมากถง 50 – 80 เปอรเซนต ในการประกอบสตรอาหารสตว ไดแก

1 ไดจากพช ไดแก ธญพช เชน ขาวโพด ขาวฟาง ปลายขาว ร าละเอยด เปนตน พชหว เชน มนส าปะหลง (มนเสน) มนเทศ เปนตน และน ามนพชตาง ๆ

2 ไดจากสตว เชน ไขมนโค – กระบอ (tallow) ไขมนสกร (lard) เปนตน 3 อน ๆ เชน กากน าตาล (molasses) กากมน กากเอทานอล (DDGS) เปนตน

2.2 อาหารเสรม (supplements) คอ วตถดบทเสรมลงไปในอาหารหลกในการประกอบสตรอาหารสตวเพอใหมโภชนะครบสมบรณตามความตองการของสตว แบงยอยออกเปน

1 อาหารเสรมโปรตน (protein supplements) คอ วตถดบทเปนแหลงโปรตน มโปรตนมากกวา 20 เปอรเซนต ไดแก

1.1 ไดจากพช ไดแก ผลพลอยไดจากขบวนการแปรรปอาหาร พลงงาน เชน สาเหลา ผลพลอยไดจากอตสาหกรรมพชน ามน เชน กากถวเหลอง กากถวลสง กากมะพราว กากเมลดฝาย กากเมลดนน กากเมลดปาลม กากเมลดยางพารา เปนตน ใบพชตาง ๆ คอ ใบกระถน ใบมนส าปะหลง ใบปอ เปนตน

1.2 ไดจากสตว เชน ปลาปน เนอปน เลอดปน เครองในปน ขนไกปน เปนตน

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

98

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

1.3 ไดจากการสงเคราะห เชน โปรตนจากพชหรอสตวเซลลเดยว (single cell proteins) เชน ยสต เปนตน กรดอะมโนสงเคราะห เชน ไลซน เมทไธโอนฟนล อะลานน เปนตน

2 อาหารเสรมแรธาต (mineral supplements) คอ วตถดบทมความเขมขนของแรธาตสง เสรมลงไปในอาหารหลกเพอใหมแรธาตครบสมบรณตามความตองการของสตว ไดแก

2.1 วตถดบทเปนแหลงของแคลเซยม เชน หนปน (CaCO3) ปนขาว (CaO) เปลอก หอยปน 2.2 วตถดบทเปนแหลงของแคลเซยมและฟอสฟอรส เชน กระดกปน ไดแคลเซยมฟอสเฟต 2.3 วตถดบทเปนแหลงของโซเดยมและคลอรน เชน เกลอทะเล 2.4 วตถดบทเปนแหลงของโปตสเซยม เชน กากน าตาล

3 อาหารเสรมวตามน (vitamin supplements) คอ วตถดบทมความเขมขนของวตามนสง เสรมลงไปในอาหารหลกเพอใหวตามนครบสมบรณตามความตองการของสตว ไดแก

3.1 วตถดบทเปนแหลงของวตามนเอ เชน พชสเขยวทมแคโรทน 3.2 วตถดบทเปนแหลงของวตามนด เชน พชแหงแบบตากแดด (field cured hay) 3.3 วตถดบทเปนแหลงของวตามนอ เชน ร าละเอยด กากทานตะวน 3.4 วตถดบทเปนแหลงของวตามนเค เชน ใบกระถน 3.5 วตถดบทเปนแหลงของวตามนซ เชน ผลไมรสเปรยว (citrus fruits) 3.6 วตถดบทเปนแหลงของวตามนบรวม เชน ธญพช พชสเขยว

3. สารเสรมอาหาร หรอวตถเตมในสตรอาหารสตว (feed additives)

เปนสารทเตมลงไปในอาหารเพอชวยปรบปรงคณภาพอาหาร ท าใหสตวใชประโยชนจากอาหารไดมากขน ใชเสรมในสตรอาหารสตวเพอจดประสงคตางๆ ดงน

3.1 เพอยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรย เชน ยาปฏชวนะ อาท เพนซลลน (penicillin) ออกซเตตราไซคลน (oxytetracycline) รเมนซน (rumensin) เปนตน

3.2 เพอเรงการเจรญเตบโต เชน ฮอรโมนสงเคราะหหรอสารคลายฮอรโมน อาท ไดเอทธล สทลเบสทรอล (diethyl stilbestrol ; DES) เมเลนเจสทรอล อาซเตท (melengestrol acetate ; MGA) ซนโนเวกซ (synovex) เชอรานอล (zeranol) หรอราลโกร (ralgro) 3.3 เพอถายพยาธ เชน ไทอาเบนดาโซล (thiabendazole) ปเปอราซน (piperazine) 3.4 เพอปรงรสชาต เชน กากน าตาล (molasses) 3.5 เพอปองกนหน เชน เอทธอไซควน (ethoxyquin) บวทเลทไฮดรอกซโทลน (butylated hydroxy toluene ; BHT) บวทเลทไฮดรอกซอานโซล (butylated hydroxy anisole ; BHA) 3.6 เพอปองกนเชอรา เชน เบนโซเอท (benzoate) ควโนซาลน (quinoxalene) 3.7 เพอปองกนโรคบด (coccidiostat) เชน แอมโพรเลยม (amprolium) บวทโนเรท (butynorate) 3.8 เพอรกษาโรค เชน ฟราโซลโดน (furazolidone) จนส (copperas) 3.9 เพอเพมประสทธภาพการท างานของกระเพาะรเมน เชน สารไฮโอโนฟอร สารบฟเฟอร ซาโปนน แทนนน เปนตน 3.10 เพมประสทธภาพการผลตและสงเสรมสขภาพ เชน การเสรมยสต สารเสรมชวนะ (probiotics) prebiotics เปนตน

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

99

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

สารไอโอโนฟอร (Ionophores) มคณสมบตในการควบคมการเจรญเตบโตของจลนทรยในรเมน โดยเฉพาะโปรโตซวและแบคทเรยแกรมบวก จงชวยลดปรมาณของกรดอะซตกและบวทรด ชวยเพมประสทธภาพของกรดโปรปโอนค ดงนนมนจงชวยใหโคนมสามารถใชอาหารไดอยางมประสทธภาพ นยมใชอย 2 ชนด คอ โมเนนซน (monensin) และลาซาโลซด (Lasalocid) โดยเตมลงในอาหารจะชวยเพมประสทธการใชอาหาร และเพอกระตนการเจรญเตบโตและการผลผลตน านม

ยสต (Yeast) ใชเปนสารทเตมลงในอาหาร ทนยมคอ Saccharomyces cerevisae พบวายสต มคณสมบตชวยในการควบคมสภาพนเวศนวทยาในกระเพาะรเมนใหอยในสภาพปกตม pH ทเหมาะสมท าใหประสทธภาพการยอยอาหารของโคดขน โดยเฉพาะอาหารหยาบ ดงนนเสรมยสตในอาหารจงชวยเพมปรมาณน านมได

สารบฟเฟอร (Buffers) การเลยงโคนมตองใชอาหารขนในปรมาณทสงท าใหมกระเพาะรเมนมสภาพเปนกรด ดงนนเพอควบคมความเปนกรด-ดางใหอยในสภาพทปกต จงไดมการใชสารบฟเฟอรเตมลงไปในอาหารขนเพอปรบสภาพภายในกระเพาะรเมน สารบฟเฟอรมหลายชนด เชน โซเดยมไบคารบอเนต (NaHCO3) โซเดยมเซสควคารบอเนต (Sodium sesquicarbonate) แมกนเซยมออกไซด (Mgo) แคลเซยมคารบอเนต (CaCO3) เปนตน จะใชสารบฟเฟอรเมอ มการใหอาหารขนสงกวา 60% มการใหอาหารขนกบอาหารหยาบแยกจากกน หรออาหารหยาบมการบด หรอสบใหมขนาดเลกเกนไป หรออดเปนเมด ซงมผลตอประสทธภาพของสารเยอใยในอาหารหยาบนน

สารเสรมชวนะ (Probiotics) เปนจลนทรยทเปนประโยชน เชน แลคโตบาซลลส (Lactobacillus spp.), streptococcus faecium บางทมการผสมรวมวตามน แรธาตปลกยอย และ Growth hormone หนาทส าคญของสารเสรมชวะคอ จะไปยบยงการเจรญเตบโตของจลทรยทเปนอนตราย เชน E. coli, salmonella เปนตน probiotics จะใหผลดเมอใชผสมอาหารลกโค แตในโคทโตเตมวยจะไมคอยไดผล อาจเปนเพราะวา ปรมาณของจลนทรยทใชนอยเกนไป หรอจลนทรยทใชไมสามารถมชวตอยไดในกระเพาะรเมน เนองจากสภาพแวดลอมไมเหมาะสม และจลนทรยแตละชนดจะมชวตอยไดในสตวเฉพาะ 4 อาหารผสมครบสวน (Total mixed ration, TMR)

อาหาร TMR หรอ Complete Ration (CR) หรออาหารผสมส าเรจรปทผลตขนมาจากการน าอาหารหยาบและอาหารขนมาผสมกนในอตราสวนทเหมาะสม โดยตองค านวณสดสวนของอาหารทง 2 ชนด จากน าหนกแหงใหไดตามความตองการของโค แลวน าไปเลยงโคนม-โคเนอ แทนการเลยงแบบเดม ซงจะแยกการใหอาหารหยาบและอาหารขนตามวธปกตทผเลยงโคนมจะใหอาหารหยาบ ตลอดทงวนแบบใหกนเตมทและใหอาหารขนเสรมวนละ 1 - 2 ครง/วน ขณะรดนม เปนตน ปจจบนเพอความสะดวกในการขนสงและเกบรกษาบรษทหลายแหงไดผลตอาหารผสมส าเรจรปออกมาจ าหนายทงในรปอาหารผสมส าเรจรปอดเมด อาหารผสมส าเรจรปแบบผงหรออาหารผสมส าเรจรปแบบหมก ซงในทางปฏบต ถาเราทราบปรมาณอาหารหยาบและอาหารขนทเหมาะสมกบความตองการของโคแลว ผเลยงจะสามารถน ามาผสมเขาดวยกนและใหโคกนไดทนทโดยไมตองอดเมดหรอหมกกอน

วตถดบทใชผสมในอาหาร TMR ในการประกอบสตรอาหาร TMR ตองใชวตถดบอาหารสตวทมคณสมบตทดเชนเดยวกบการประกอบสตรอาหารขน อาหาร TMR จะประกอบดวย

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

100

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

1.แหลงอาหารหยาบ ใชพชอาหารสตวไดทกชนด และเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรทเยอใยสง อาหารหยาบทใชควรมศกยภาพในดานการยอยไดและอตราการยอยไดสง มความสามารถท าใหอตราการหมกสง มอตราการสงเคราะหจลนทรยโปรตนสงกวาอตราการผลตกรดไขมนทระเหยได 2. แหลงอาหารขน ประกอบดวย แหลงอาหารโปรตน เชน พวกกากถวเหลอง กากเมลดทานตะวน กากงา กากเมลดฝาย ใบพชโปรตนสง เชน ใบกระถนแหง ใบมนส าประหลงแหง เปนตน แหลงอาหารพลงงาน เชน มนเสน ขาวโพด ร า ขาวฟาง เปนตน บทบาทของอาหาร TMR

ดงไดกลาวมาแลวในบทท 3 และ 4 วาความเปนกรด - ดาง (pH) ในกระเพาะรเมนมความส าคญตอขบวนการยอยอาหารของโค การควบคมใหความเปนกรด-ดาง ในกระเพาะรเมนคงทไดจะสามารถเพมการยอยอาหารใหเปนไปอยางมประสทธภาพ ชวงของความเปนกรด-ดางทเหมาะสมควรเปน 6.0 - 6.5 ซงความเปนกรด-ดางนจะมผลโดยตรงมาจากอาหาร ถาใหโคไดกนอาหารแบบแยกกนระหวางอาหารหยาบและอาหารขน ความเปนกรด-ดางในรเมนจะเปลยนแปลงไปตามอาหารทใหตลอดเวลา กลาวคอ ถาใหโคกนอาหารขน ซงปกตอาหารชนดนจะมพลงงานทยอยไดสง สภาพในกระเพาะรเมนจะเปนกรดมความเปนกรด-ดางต าลง ถาใหอาหารขนปรมาณมากโอกาสทกระเพาะรเมนจะเปนกรดมากขน ถาความเปนกรด-ดางต ากวา 5 โคจะมประสทธภาพการใชอาหารลดลงในโคนมไขมนในน านมจะต าและโคจะแสดงอาการปวยมกรดในกระเพาะสง และเมอโคไดกนหญาหรออาหารหยาบความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนจะสงขน เนองจากโคจะมการเคยวเออง ท าใหเกดการหมนเวยนของน าลาย ซงมคณสมบตเปนดางไหลกลบเขากระเพาะรเมน จะชวยปรบสภาพในรเมนใหความเปนกรด-ดางสงขน ดงนนการใหอาหารหยาบและอาหารขนพรอมๆ กนในรปของอาหาร TMR (อาหารผสมส าเรจรป) จงเปนวธหนงจะสามารถควบคมระดบความเปนกรด-ดางในกระเพาะรเมนใหคงทไดดกวาการใหอาหารแยกกน สารพษและสารยบยงการใชประโยชนโภชนะในวตถดบอาหารสตว

ในวตถดบอาหารสตวบางชนดอาจมสารพษหรอสารยบยงการเจรญเตบโตอย สวนใหญแลวสารเหลานเปนสารทพชผลตขนมาหรอพชอาจดดซมมาจากดนแลวสะสมตกคางอย เมอสตวกน เขาไปจะมผลชะงกการเจรญเตบโต สตวอาจแสดงอาการเปนพษและอาจถงตายได ดงนน ผเลยงสตวจ าเปนจะตองทราบวามวตถดบชนดใดบางทมสารพษตกคางอยภายใน เมอทราบแลวกหาวธแกไขใหวตถดบเหลานนมความปลอดภยเมอสตวกนเขาไป นอกจากพษจะอยในพชแลว แรธาตบางชนด กเปนพษตอสตวไดเชนกน สารพษและสารยบยงการเจรญเตบโตในอาหารสตวมหลายชนดดงน

สารตานโภชนะตามธรรมชาตหรอจากพชอาหารสตว (anti-nutritional factors) เปนสารทมอยในสวนประกอบของพชทเกดขนตามสภาพธรรมชาต บางชนดจะแสดงอาการเปนพษ เมออยในตวสตว บางชนดจะสลายไปไดเองเมอทงไวทอณหภมหอง บางทเรยกวา Endogenous toxicants สารตานโภชนะทพบในพช และน ามาใชเปนอาหารสตวทส าคญๆ มดงน

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

101

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

1. สารยบยงทรปซน (Trypsin inhibitor) Trypsin inhibitor พบในพชตระกลถว ไดแก เมลดถวเหลองดบ กากถวเหลองทสกไมพอ ถว

beans, winged beans pigeon pea และ ถวพม เปนตน ในเมลดขาวไรด ขาวบารเลย จะม Trypsin inhibitor สงกวาในขาวโอตและขาวสาล และสารนจะถกท าลายดวยการผานไอน ารอน 110 องศาเซลเซยส นาน 3 นาท หรอใหความรอนแหง ซงกจะเปนการเพมคณคาทางโภชนะได ผลของ Trypsin inhibitor ตอการผลตสตว การยอยไดของโปรตนและกรดอะมโน ท าใหการยอยไดของโปรตนและกรดอะมโนลดลง มผลตอการเจรญเตบโต และผลผลตของสตว จากการศกษาในถวเหลอง 3 ชนด คอผานความรอน ถวเหลองทมสาร Trypsin inhibitor ต า และถวเหลองธรรมดาทไมผานขบวนการใดๆ พบวามโปรตนหยาบไมตางกนแตคณภาพโปรตนตางกน โดยความสามารถยอยไดของกรดอะมโนตางกน เปน 92, 83 และ 68 เปอรเซนต ตามล าดบ ความรอนจะลดการท างานของ Trypsin inhibitor ลดลง จงท าใหเพมการยอยไดของกรดอะมโน และโปรตน และในไกทเลยงดวย ถวเหลองทผานความรอน หรอ ทม Trypsin inhibitor ต า จะใหสมรรถภาพการผลตสงกวาในกลมทเลยงดวยถวเหลองธรรมดา ในไกไขทเลยงดวยถวเหลองทผานความรอนเปรยบเทยบกบทไกเลยงดวยถวเหลองทไมไดสกดไขมนและถวเหลองทมสาร Trypsin inhibitor กพบวา ไกจะใหผลผลตไข น าหนกไข สงกวา และเพมประสทธภาพการใชอาหารไดดกวาดวย ซงมรายงานวาศกษาในขาวไรด และขาวบารเลยเมอผานความรอนจะท าใหใชประโยชนไดดขน เพมการกนได เพมการเจรญเตบโตของไกเนอ และสวนการเลยงไกกระทงและไกไขดวยถวเหลองทผานและไมผานความรอน พบวา จะสามารถเพมน าหนกตวตอวน และ ผลผลตไข ทงนอาจเนองมาจากวาในถวเหลองทผานความรอนจะใหพลงงานใชประโยชน (metabolisable energy) สงกวาดวย

ผลตอตบออน ท าใหตบออนท างานมาก จนมขนาดโตขน (pancreas hypertrophy) เกดการกระตนการหลงเอนไซมจากตบออนออกมามากท าใหสญเสย Trypsin และ Chymotrypsin สญเสยกรดอะมโนในรางกายออกมากบมล ซงเอนไซมเหลานประกอบดวยกรดอะมโนทมก ามะถนเปนองคประกอบ (sulphur-containing amino acids) สงผลใหเกดการขาด Methionine ซงเปนกรดอะมโนจ าเปนอนดบแรก (first limiting amino acid) ในกากถวเหลอง สงผลท าใหลดประสทธภาพการผลตสตวลง จากการศกษาในถวเหลอง 3 ชนด คอผานความรอน ถวเหลองทมสาร Trypsin inhibitor ต า และถวเหลองธรรมดา พบวาไกเนอกลมทเลยงดวยถวเหลองทไมไดสกดไขมนและถวเหลองทมสาร Trypsin inhibitor ตบออนของไกจะมน าหนกมากกวากลมทเลยงดวยถวเหลองทผานความ และน าหนกตบออนของไกจะเพมขนตามเวลาใหความรอนทลดลง และในไกพบวา Trypsin inhibitor จะมผลท าใหคา protein efficiency ratio ลดลงประมาณ 40 เปอรเซนต และในหน และสกร กพบวา Trypsin inhibitor สามารถลดความสามารถยอยไดของอาหารโปรตนและกรดอะมโนลง กวา 50 เปอรเซนต 2. เลคตน (Lectins / Phytohaemag glutinins)

lectins พบในเมลดพชตระกลถวตางๆ เชน ถวเหลอง ถวเขยว ถวลสง ถวพรา ถว White clover, Lima bean , Faba bean, Broad bean เปนตน และถกท าลายดวยการตมนาน 30 นาท ถกท าลายดวยความรอนชนไดดกวาความรอนแหง เลคตน เปนสารประกอบพวกไกลโคโปรตน และสามารถทจะดดแปลงหรอเปลยนสภาพรปรางของล าไสเลกได โดยการจบหรอท าลายชน Bush border membrane ของล าไสเลก แตโดยทวไปของอาหารโปรตนพบวาเลคตนจะตานทานการแตกตวในทางเดนอาหาร ท าใหพบในมลสตวทกนพวกเมลดถว

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

102

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

กลไกความเปนพษของเลคตน

ตวทเปนพษของเลคตนคอ concanavalin A ซงเปนสวนประกอบในถว Jack bean winged bean และ ถวเหลอง โดยท concanavalin A สงเสรมใหเกดสลดหรอปลดของ Bush border membrane ของล าไสเลก และลดความยาวของวลลส (villus) ซงจะเปนการลดพนทผวสมผสส าหรบการดดซมในล าไสเลกลง หรอ เลคตนอาจเกาะจบกบเซลลเยอบท Bush border ของล าไสเลก จงขดขวางการดดซมสารอาหาร เชน โปรตน ท าใหการเจรญเตบโตลดลง นอกจากนเลคตนอาจจะแทรกซมเขาไปสวน lamina propria ของล าไสเลก มผลตอ eosinophils และ lymphocytes และอาจมผลท าใหการท าหนาทของระบบภมคมเสยหายได และเลคตนจะจบตวกบ Glycoprotein ของผนงเซลลเมดเลอดแดงท าใหเมดเลอดแดงเกาะตวกนเปนกอน ผลตอการผลตสตว

เลคตนในถวเหลอง ระดบ 0.048 เปอรเซนต พบวาท าใหประสทธการใชอาหาร และ ระดบเอนไซมของ Bush border ต าลง ในไกงวงอาย 2 สปดาห นอกจากน ยงมผลตอการพฒนาของล าไสเลกในไกงวงอาย 2 สปดาหดวย กลาวคอท าใหลดความยาวล าไสเลกและลดน าหนกตอมไธมส จากการใชถวเหลองทไมผานบวนการใดๆ ซงมเลคตนประกอบอย เปนแหลงโปรตนเลยงลกไกและสกร เปรยบเทยบกบกากถวเหลอง (soy bean meal) หรอถวเหลองทไมมเลคตน พบวาการเจรญเตบโตตอวนในลกไกและสกรจะต าในกลมทไดรบถวเหลองธรรมดา และมรายงานวา การใชถวเหลองทไมมเลคตนเปนแหลงโปรตนเปรยบเทยบกบถวเหลองธรรมดาซงมเลคตน 7.1 มลลกรมตอกโลกรม พบวาการเจรญเตบโตในลกไกอาย 2 สปดาห ในกลมทไมมเลคตนจะสงกวา และประสทธภาพการยอยไดของกรดอะมโนสงกวาประมาณ 8 เปอรเซนต 3. ไมโมซน (Mimosine)

Mimosine เปนกรดอะมโนทไมใชโปรตน พบในพชตระกลถว เชน กระถน (Leucaena leucocephala) ในใบกระถนม mimosine ประมาณ 3-5 เปอรเซนต ของโปรตนทงหมดในใบกระถน หรอ 20-48 มลลกรมตอกรม หรอประมาณ 4 เปอรเซนตของน าหนกแหง ใบกระถนออนมปรมาณไมโมซนสงกวาใบกระถนแกประมาณ 3 เทา ไมโมซนจะแตกตวในกระเพาะหมกเปน 3- Hydroxy-4(1H)-pyridone (3,4-Dihydroxypyridine; 3,4-DHP) การท าลายสารพษของไมโมซน โดยการอบทอณหภม 70 องศาเซลเซยส เปนเวลา 12 ชวโมง สามารถลดปรมาณของไมโมซนในใบกระถนได 50 เปอรเซนต หรอการเสรม FeSO4 ในอตรา 0.1 เปอรเซนต ลงในอาหารทมใบกระถน

กลไกความเปนพษของ mimosine Mimosine สามารถเปลยนเปน 3, 4 –DHP ( Dihydroxypyridine) โดยจลนทรยในกระเพาะ

หมกของสตวเคยวเออง ซงจะมผลยบยงการสรางฮอรโมน Thyroxine ไมโมซนจะท าใหขนรวง สวน 3, 4 –DHP จะท าใหเปนคอพอกได และไมโมซนจะสกดกนการท างานของ Metabolites บางตว เชน Pyridoxine, Niacin

ผลของไมโมซนตอสตวกระเพาะเดยว

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

103

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

จะท าใหสตวกนอาหารไดนอยลง อตราการเจรญเตบโต และประสทธภาพการใชอาหารลดลง ปรมาณไนโตรเจนทสะสมในรางกายลดลง ความสามารถในการยอยลดลง และอาจท าใหถงตายได นอกจากนยงพบวาท าใหหงอนและอณฑะของไกมการเจรญนอยลง ในสตวปกไมควรใชใบกระถนในสตรอาหารมากกวา 5 เปอรเซนต สวนในสกรไมควรใชใบกระถนในสตรอาหารมากกวา 10 เปอรเซนต สวนในกระตายไมควรใชเกน 7 เปอรเซนตน าหนกแหงของอาหาร ความเขมขนของไมโมซน 1 เปอรเซนต มผลตอโรคกระดกในไกเนอ โดยท าใหความเขมขนและความหนาแนนของแรธาต ในกระดกตนขาลดลง จงสงผลตอความแขง ความออนนวม ความเหนยวของกระดกกลดลงดวย และเกดการเปลยนแปลงการหมนเวยนของกระดกต าลง การใชใบกระถนปนเลยงลกไกในอตรา 5-15 เปอรเซนต พรอมเสรม FeSO4 พบวาการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหารด อาจเปนเพราะวาการเสรม FeSO4 ในอาหารทใชใบกระถนปนปรมาณสง จะท าใหลดพษของไมโมซนได สวนในสกรขนน าหนกอยในชวง 20-60 กโลกรม เลยงดวยใบกระถนปนในอาหาร 10-20 เปอรเซนต เสรมและไมเสรม FeSO4 พบวาการยอยไดของโปรตนจะต าในอาหารทเสรมใบกระถนสง แตการใชประโยชนไดของไนโตรเจนไมตางกน สวนกลมทเลยงดวยกระถนปนสงแตไมเสรม FeSO4 จะท าใหการกนได อตราการเจรญเตบโต และประสทธภาพการแลกเปลยนอาหารลดลง อาจเนองมาจากไมโมซนท าใหความนากนของอาหารลดลง นอกจากนยงมอาการขนรวง ผลของไมโมซนตอสตวเคยวเออง

ในสตวเคยวเออง ไมโมซนจะเปลยนเปน 3, 4 - DHP ท าใหการสราง Thyroxine นอยลง ตอมไทรอยดจะขยายใหญ สตวจะกนอาหารไดนอยลง การเจรญเตบโตลดลง และขนรวง ในสตวเคยวเอองสามารถใชใบกระถนในสตรอาหารไดถง 50 เปอรเซนต แตหากใชเปนพชหลกนาน 5-12 เดอน จะท าใหเกดพษของไมโมซนได จากการศกษาการใชใบกระถนปนในสตรอาหาร ในลกววพบวามผลท าใหลดระดบของฮอรโมนไทรอยด thyroxine (T3) และ triodothyronine (T4) และการกนไดลดลงเมอเพมความเขมขนของใบกระถนขน และระดบทกนไดสงสดเมอเสรมใบกระถน 50 เปอรเซนต จากการศกษาการใชสารไมโมซน 40 มลลกรมตอน าหนกเมแทบอลก ในแพะโดยการฉดเขาเสนเลอดเปนเวลา 3 วนตดตอกน พบวาการกนไดลดลง กนน าลดลง และในระหวางการใหไมโมซนจะท าใหกรดอะมโน เมทไธโอนน และไลซนในกระแสเลอดต าลงเกอบครงเมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม นอกจากน ฮอรโมน thyroxine และ triodothyronine กลดลงดวย และจากการเลยงแพะดวยกระถนเปนเวลานาน 2 ป กไมมผลท าใหเกดความเสยหายตอการผลตและประสทธภาพระบบสบพนธของแพะพนธ Nguni ในแอฟฟรกาใต อนเนองมาจากการปรบตวของสตวตอสารไมโมซน โดยแบคทเรยในกระเพาะหมกทชอ Synergistes jonesii มรายงานวาสตวเคยวเอองจะสามารถปรบตวได โดยการท างานของจลนทรยในกระเพาะหมก จะสลายสาร 3, 4 – DHP และปองกนการเกดพษได อยางไรกตามในลกโคเนอลกผสมทเลยงดวยกระถนเดยวๆ พบวาลกโคหนงในสามตว มอาการเปนพษจากไมโมซน หลงจากเลยง 24 วน คอ น าหนกลด การเจรญเตบโตต า ซบผอม ขนรวง หและตาเปนแผลฟกช า ปากเปนแผลมหนอง น าลายไหล สวนในโคลกผสมบารมนเพศผ กมอาการเปนพษ 1 ตว โดยพบวามขนรวง เปนโรคคอพอก น าลายไหล หลงจากปลอยแทะเลมกระถน และโคจะมอตราการเจรญสงเมอปลอยแทะเลมในระยะเวลาสน แตถาใชเวลานาน (2 เดอน) อตราการเจรญเตบโตจะลดลง และโคจะมระดบ thyroxine ในเลอดต า

4. กรดไฮโดรไซยานก / กรดพรสสก (Hydrocyanic acid, HCN / Prussic acid)

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

104

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

Cyanogens เปนสารประกอบพวก ไกลโคไซด (glycoside) ซงเปนสารทมน าตาลเปนองคประกอบ สารพษทพบ คอ Cyanogenetic glucoside ซงท าใหม HCN 2 ชนด คอ 1. Linamarin พบ Glucoside ชนดนถง 97 % เปอรเซนต ในมนส าปะหลง เมอสตวกนเขาไป Linamarin ถกยอยดวยเอนไซม Linamarase ทมอยในตวสตว จะให D-glucoside, acetone และ HCN เกดขนในรางกายสตว 2. Lotaustralin พบ Glucoside ชนดนเพยง 3 เปอรเซนต ในมนส าปะหลง เมอสตวกนเขาไป Lotaustralin ถกยอยดวยเอนไซม Linamarase ได D-glucose, methyl ethylketone และ HCN เกดขนในรางกายสตว ซงมพษตอระบบประสาทสวนกลาง ระบบการหายใจลมเหลว และ หวใจหยดเตนชะงก

HCN พบในวตถดบอาหารสตว ไดแก มนส าปะหลง เมลดยางพาราและกากเมลดยางพารา ในหวมนส าปะหลงจะพบ HCN 2.4-15.6 มลลกรมตอน าหนกสด 100 กรม เฉลย 6.98 มลลกรมตอน าหนก 100 กรม (ในมนส าปะหลง ไมควรม HCN มากกวา 5 มลลกรมตอน าหนกสด 100 กรม) ในเมลดยางพารา พบ HCN 200 มลลกรมตอน าหนกเมลดสด 100 กรม ในกากเมลดยางพารามเปลอก พบ HCN 0.002 เปอรเซนต

การท าลายพษในมนส าปะหลง โดยการหนแลวผงทงไว 24 ชวโมง ท 60 องศาเซลเซยส HCN จะสญเสยไปถง 83 เปอรเซนต หรอโดยการหมก โดยใชจลนทรยเปนตวท าลาย HCN ซงเปลยนเปน แอมโมเนย และน า

การท าลายพษในกากเมลดยางพารา การอบดวยความรอน 105 องศาเซลเซยส 18 ชวโมง จะสามารถลดปรมาณ HCN ได 84 เปอรเซนต หรอ ในเมลดยางพารา โดยการน าไปแชน า แลวน าไปตม ผงใหแหง แลวน าไปอดน ามนจะลด HCN ลงได 97 เปอรเซนต ความเปนพษของ HCN ในสตวกระเพาะเดยว

สาร Linamarin เปนพวก cyanoginic glycosides ซงเกดขนเองตามธรรมชาตและมปรมาณสงในมนส าปะหลง และมความเปนพษเมอแตกตวได HCN จากการศกษาในกระตายรนพบวา การเลยงดวยมนส าปะหลงสามารถใชไดสงถง 40-50 เปอรเซนต ในสตรอาหาร โดยไมสงผลกระทบตออตราการเจรญเตบโต การกนได ประสทธภาพการใชอาหาร และอวยวะภายใน เชน ตบ ไต หวใน และตบออน เปนตน จากการก าจดสารพษในมนส าปะหลง 2 วธ โดยการสบแลวท าใหแหงเรวภายใน 24 ชวโมง และท าใหแหงชา ภายใน 72 ชวโมง พบวาระดบของสารไซยาไนจะลดลงเหลอ 38 และ 482 มลลกรมตอกโลกรม ส าหรบวธแหงชาและแหงเรว ตามล าดบ อตราการเจรญเตบโตของไกเนอจะสงกวาถาเลยงดวยมนส าปะหลงทก าจดสารพษโดยวธแหงชา และในกลมทใหมนส าปะหลงทแหงเรวไกจะมน าหนกของตบออนนอยกวา และมการหลงของน าดสงกวาดวย ดงนนการทอาหารมสารไซยาไนสงจะมผลประสทธภาพการผลตได และในไกเนอสามารถทนสารไซยาไนไดทระดบต ากวา 40 มลลกรมตอกโลกรมอาหาร สวนแมไกสามารถทนตอระดบ HCN ไดถง 135 มลลกรมตออาหาร 1 กโลกรม ในไกถาไดรบอาหารทมมนส าปะหลงทไมผานการทรทจะท าใหคาพลงงานใชประโยชนไดมแนวโนมต าลง และถาไดรบ HCN 100 ppm การเจรญเตบโตจะลดลง ถาไดรบ 280 ppm การกนไดจะลดลง

ในไก อาการและอตราการตายเนองจาก HCN ม 3 ลกษณะ คอ 1. หงอยซม งวงนอน และตาย จะปวย 12 – 16 ชวโมง กอนตาย มนเกดกบไกอายประมาณ 4 สปดาห 2. ตายอยางรวดเรวโดยไมมอาการปวย ผาซากพบเลอดออกเปนปนระหวางชนของผวหนงกบกลามเนอหรอตามพงผดรอบๆ กลามเนอ เกดกบไกอาย 5 สปดาหขนไป

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

105

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

3. มอาการทางประสาท คอบดไปทางดานขาง ศรษะหอยต าลง ซกและตาย เกดในไกอาย 6-7 สปดาห มอาการ 10-14 วนกอนตาย ความเปนพษของ HCN ในสตวเคยวเออง การสรางสารพษ cyanogens ในกระเพาะหมกของสตวเคยวเอองนน จะเกดจากการสลายตวเปนสารประกอบไกลโคไซด (glycosides) เชน amygdalin, prunasin และ linamarin เปนตน ซงจะขนอยกบอตราการสลายตวของอะไกลโคน (aglycones) เชน benzaldehyde cyanohydrin และ acetone cyanohydrin ออกจากสารพวกน าตาล โดยอตราการเกด cyanogens กขนอยกบ cyanodrins ซงสารตวกลางจากการแตกตวของ cyanoginic glycosides ไดเปนสารพษ hydrogen cyanide (HCN) และอตราการสลายตวของ cyanodrins กขนอยกบ pH ในกระเพาะหมก โดยทวไปจะแตกตวไดดท pH 6 และอตราการสลายตวจะชาลงถา pH 5-6 ยงพบวาถาสตวอยในสภาวะอมและ pH สงจะสลายตวไดดกวาสภาวะก าลงกนหรอยอยอาหาร และอตราการสราง cyanogens สงสดทเวลา 24 ชวโมงหลงอาหารเยน ดงนนสตวจะแสดงอาการออนแอตอพษของ HCN จากพชจะเกยวของกบ pH และการท างานของจลนทรยในกระเพาะหมก ทสรางน ายอย β –glucosidase ส าหรบสลายพนธะ ไกลโคซดก (glycosidic bonds)

ระดบทเปนพษของ HCN ในสตวจะประมาณ 1.4 มลลกรมตอน าหนกตวสตว 1 กโลกรม

5. กลโคสโนเลท (Glucosinolates) กลโคสโนเลท เปนสารประกอบไกลโคไซด ซงมน าตาลกลโคส จบกบสารประกอบทมซลเฟอรเปน

สวนประกอบ (sulfur –containing) และพบในวตถดบอาหารสตว ไดแก กากคาโนลา เรปซด ซงกากคาโนลามสารกลโคสโนเลท ประมาณ 12 – 16 ไมโครโมลตอกรม ซงสารนมหลายชนด ตวส าคญ ไดแก progoitrin, gluconapin และ glucobrassicanapin ทงกากคาโนลาและเรปซด เปนแหลงอาหารโปรตน ซงมโปรตนหยาบ 30-38 เปอรเซนต

การท าลายพษของกลโคสโนเลท การใชวธสกดน ามนทเหมาะสม โดยใชอณหภม 100 -105 องศาเซลเซยส นาน 15-20 นาท สามารถท าลายเอนไซมไมโรซเนส ท าใหลดการเกดปฏกรยายอยสลายสารกลโคสโนเลท

กลไกความเปนพษ เนองจากในกากเมลดพชพวกนมเอนไซมไมโรซเนส (myrosinase) หรอผลตโดยจลนทรยในล าไส และในกระเพาะหมก จะท าการยอยสลายสารตานโภชนะเหลานใหแตกตวไดสารทเปนพษตอสตว ไดแก ไอโซไธโอไซยาเนท (Isothiocyanates) ไธโอไซยาเนท (Thiocyanates) ออกซาโซลดนไธออน (Oxazolidinethiones) และไนทรล (Nitriles) ความเปนพษของสารเหลานจะขนอยกบ กลโคสโนเลท และการท างานของเอนไซมไมโรซเนส สารเหลานจะมผลท าใหตอมไทรอยดโตขน และผลตฮอรโมน Thyroxine ลดลง ท าใหเกดคอพอก (goiter) โดยเฉพาะ ไธโอไซยาเนท ไอออน จะขดขวางฮอรโมนไทรอยดจบกบไอโอดน สงผลใหฮอรโมนไทรอยดไมท างานเมอปลอยสกระแสเลอดดงนนการมสารกลโคสโนเลทสงจงท าใหเกดโรคคอพอก และยงท าให ตบและไต มขนาดใหญขน ขบวนการเมตาโบลซมผดปกต การกนไดลดลงโดยเฉพาะในสตวกระเพาะเดยว เจรญเตบโตชาลง ความสมบรณ พนธเลวลง กลไกยงไมชดเจนนก แตเชอวานาจะเกดจากหลายสาเหตรวมกน เชน การเกดจากผลของกลโคสโนเลท การขาดอาหารของแมซงอาจจะเกยวกบการท างานของฮอรโมนไทรอยด การเคลอนยายสารกอโรคคอพอกไปยงลก และการลดการเคลอนยายสารโภชนะ เชน ไอโอดน ผานรกของแมสลก เปนตน อยางไรก

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

106

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ตามความรนแรงของผลกระทบตอระบบสบพนธ กขนอยกบชนดสตว เชน ในสกรกทระดบกลโคสโนเลท 4 มลลโมลตอกบอาหาร จะมผลกระทบตอความสมบรณพนธ และทระดบ 8 มลลโมลตอกรมอาหาร จะมผลตอการกนได

ผลของกลโคสโนเลทในสตวกระเพาะเดยว กลโคสโนเลท และสารทไดจากการแตกตวของกลโคสโนเลท อาจจะสามารถตกคางในผลตภณฑสตว เชน ไข เนอ และนม ไดโดยไมสามารถวดไดจากรสชาต โดยในไกไข พนธสน าตาล จะไวตอกลโคสโนเลทท ระดบ 0.5 ไมโคกรมตอกรมอาหาร ท าใหมกลนคาวในไข สวนในไกไขพนธสขาวจะทนไดสงกวาประมาณ 3 เทา ในไกทไดรบเรปซดทมกลโคสโนเลทจะท าใหระดบ thyroxine ในกระแสเลอดลดลงและตอมไทรอยดมน าหนกเพมขน และในสกรรนทใหกลโคสโนเลทสง และเสรมไอโอดนรวมดวย พบวากลมทไดรบกลโคสโนสง 3.2- 148 มลลโมลตอกโลกรมวตถแหง โดยไมเสรมไอโอดน จะลดประสทธภาพการผลต และจะแสดงอาหารขาดไอโอดน น าหนกตบและไทรอยดจะเพม แตปรมาณ thyroxine ในกระแสเลอดจะลดลง แตเมอมไอโอดนเสรมดวย พบวาสารกอโรคคอพอกจะลดลง และ thyroxie จะเพมขน ในขณะทการเลยงไกไขดวยเรปซดทมกลโคสโนเลทสงจะท าใหมผลตอประสทธภาพการผลตไข โดยท าใหการผลผลตลด และตบขยายใหญ และการใชเรปซด 50 เปอรเซนตในอาหารจะท าใหยบยงการผลตไข สตรอาหารทประกอบดวยสวนผสมของ ไนทรลและกลโคสโนเลท จะยบยงการกนไดและการผลตไขในไกไข นอกจากนยงเปนสาเหตใหเกดเลอดออก (haemorrhages) ทตบดวย เลอดจะกระจายออกมาจากรอยแตกของเสนเลอดด าภายในตบและจากเสนเลอดฝอยรวมดวย ซงเกดจากการเสอมทรามของเซลลผนงเสนเลอด การใชกากเรปซดในอาหารสตว ในไกรนไมเกน 20 เปอรเซนต เพราะจะใหการกนไดลดลง ไกไข ไมควรใชเกน 10 เปอรเซนต สวนในสตรอาหารสกรเลก (5-20 กโลกรม) ไมควรเกน 10 เปอรเซนต อาหารสกรรน (20 -60 กโลกรม) ไมควรใชเกน 15 เปอรเซนต หากไมเสรมไอโอดน (0.1-0.2 มลลกรมตออาหาร) รวมดวย เพราะจะท าใหการกนไดและการเจรญโตลดลง และอาหารขน (60 -100 กโลกรม) ไมควรใชเกน 25 เปอรเซนต ในสกรก าลงทอง และใหนมทใหเรปซดทมกลโคสโนเลท 2-10 มลลโมลตอกโลกรมอาหาร และมการเสรมไอโอดน 0.15 มลลกรมตอกโลกรมอาหาร พบวา ในกลมไมเสรมไอโอดนจะท าใหน าหนกหยานมลดลง และลดระดบ thyroxine ในลกสกร แตไมเปลยนแปลงในแมสกร ไฮโอดนในน านมกลดลง นนแสดงวา กลโคสโนเลท มผลขดขวางสมดลของฮอรโมนและไอโอดนในลกสกร สาร goitrin ในเรปซน กใหผลคลายกบกลโคสโนเลท โดยในสกรทไดรบ goitrin 4.6 มลลโมลตอวน จะท าใหการกนไดลดลง น าหนกตบ และไทรอยดจะเพมขน และไทรอยดจะลดลงเมอไดรบ goitrin เพมขน สงผลให thyroxine และ triiodothyronine ลดลง มผลกระทบตอการท างานของไทรอยด ผลของกลโคสโนเลทในสตวเคยวเออง เรปซดทมกลโคสโนเลทต า เมอใชเปนแหลงอาหารโปรตนในอาหารขนของโค กลโคสโนเลทจะแตกตวไดเปน oxazolidinethione, unsaturated nitriles และ thiocynate ประมาณ 0.1 , 10 และ 100 ไมโครโมลตอลตร และสารเหลานอาจจะตกคางในน านม และมผลตอซาก ถงแมจะยงไมมรายงานยนยน แตพบวา ในหนทเลยงน านมจากโคทไดรบอาหารเรปซดทมกลโคสโนเลทสง จะท าใหหนมตอมไทรอยดขยายใหญขน แตเมอเสรมไอโอดน 61 ไมโครกรมตอวน กพบวาสามารถปองกนการขยายของไทรอยดได มรายวาการเสรมเรปซด 25 เปอรเซนตในอาหารโคนม จะท าใหลดปรมาณไอโอดนในน านม และลด thyroxine ในกระแสเลอด สวนในลกโคกพบวาท าใหลด thyroxine และเพมน าหนกตบและ

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

107

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ไทรอยด นอกจากนการเสรมเรปซดทมกลโคสโนเลทสงจะท าใหการกนได และการเจรญเตบโตลดลงดวย จากการศกษาการใชเรปซดทมกลโคสโนเลทสงและต าในโคเนอเพศผ พบวาประสทธการใชอาหาร การยอยไดของวตถแหงและสารเยอใยสงขนเมอเสรมเรปซดทมกลโคสโนเลทสง โดยการเสรมเรปซด 100 เปอรเซนต จะท าใหการกนไดและอตราการเจรญเตบโตลดลงเกอบ 2 เทาเมอเปรยบเทยบกบทเสรม 50 เปอรเซนต การใชกากเรปซดทดแทนกากถวเหลองในสตรอาหารโคขน พบวาเมอเพมระดบของกากเรปซดขน จะท าใหการกนไดของโปรตนและวตถแหงลดลง และยงท าใหระดบ thyroxine ในกระแสเลอดลดลงดวย 6. ซาโปนน (Saponins)

ซาโปนนเปนสารพวก glycosides compounds ประกอบดวย steroid (C27) หรอ triterpenoid (C30) จบกบโมเลกลของน าตาล (oligosaccharide) หนงโมเลกลหรอมากกวา และจบหนงหรอ สองต าแหนงกได และโดยทวไปจะจบทต าแหนง C3 เรยกวา monodesmoside saponins แตถาหากวามโมเลกลของน าตาล เพมทต าแหนง C22 หรอ C28 กจะเรยกวา bidesmoside saponins

ซาโปนน พบในวตถดบอาหารสตว ไดแก กากถวเหลอง และพชตระกลถว (Acacia) ตางๆ เชน ถวอลฟลาฟา ถว pea bean และพชตระกลหญา เชน หญากนน หญาซกแนล นอกจากนพบไดในพชปลกและพชปาทวๆ ไป โดยทวไปจะพบสารนในสวนตาง เชน ใบ ยอด เปลอกไม เมลด ราก หว ผล ซงเปนสวนของพชทมความออนแอตอการเขาท าลายของแมลงศตรพช หรอพวกหอย หรอแมแตสตวกนพช และเชอกอโรค เชน ไวรส แบคทเรย เชอรา เปนตน ซาโปนนจงเปนสารทพชสรางขนเพอปองกนตวมนเองจากการท าลายแมลงศตรพชและเชอโรค

กลไกความเปนพษ ซาโปนนเปนสารประกอบพวกไขมน ซงเหมอนกบโครงสรางของเยอหมเซลล (membrane) ท าใหสามารถแทรกผานเยอหมเซลล และท าใหเยอหมเซลลเสยสภาพได เปนผลใหสารตางๆ สามารถซมผานเยอหมเซลลไดมากขน และอาจท าใหเมดเลอดแดงแตกได ทงนพบวา steroid หรอ triterpenoid ของซาโปนนทประกอบดวยน าตาลสายเดยว (monodesmoside saponins) มความสามารถท าใหเกดเมดเลอดแดงแตกไดสงกวาซาโปนนทประกอบดวยน าตาลสองสาย สวนระดบความเปนพษนนพบวาซาโปนนจะ ถกยอยและดดซมเขาสรางกายนอยมาก ยงไมเปนทยอมรบวามผลในการยบยงการเจรญเตบโตของสตวอยางมนยส าคญ สวนในสตวกระเพาะรวมพบวามประโยชนมากกวาเปนโทษกลาวคอ มผลตอการกนได การเจรญเตบโต ระบบสบพนธ และสามารถเปนสารตานโปรโตซว (anti-protazoa) ชวยในการยอยโปรตน ลดการผลตกาซมเทนออกสบรรยากาศ และการดดซมวตามนและแรธาตในทางเดนอาหารดขน และในสตวกระเพาะเดยว มรายงานวา จะท าใหลดการกนได การเจรญเตบโตและลดการผลตไขในไกไข ลดการยอยไดของอาหารโปรตน ยบยงการดดซมสารอาหารของผนงล าไสเลก แตมรายงานวาซาโปนนสามารถเพมอตราการแลกเนอในสกรขนรนและสกรชวงหยานม อยางไรกตามยงพบวาซาโปนนสามารถมคณสมบตเปนสารตานการเกดออกซไดสของไขมน (anti-oxidant) ไดดวย จากการศกษาการใชสารซาโปนนจากถวเหลอง พบวาสามารถกระตนการหลงฮอรโมนไทรอยดในซรมไดดขน ซงจะชวยลดการออกซไดสของไขมนของเซลลตบในหนได 7. แทนนน (Tannins)

แทนนน หรอกรดแทนนก เปนสารประกอบพวก phenolic compounds พบในวตถดบอาหารสตว ไดแก ขาวฟางสายพนธ Birdresistant hybrids ม Tannin อยระหวาง 2.36 -7.25 เปอรเซนต

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

108

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

และ เมลดน ามนและพชตระกลถวสวนใหญ สวนใน Acacia spp. และ Lotus spp. พบ วาม condensed tannin อยประมาณ 65 และ 30-40 กรมตอกโลกรม ตามล าดบ

การท าลายพษของแทนนน การแชน า 12 -24 ชวโมง และอบแหงท 70 องศาเซลเซยส นาน 6 ชวโมง การใหความรอนท 250 องศาเซลเซยส 15 นาท ไมท าใหขาวฟางใชประโยชนไดดขนในไก ผลของแทนนนในสตวกระเดยว

แทนนนจะยบยงการสรางเอนไซมทชวยในการยอยอาหาร ไดแก Trypsin, α-amylase และ Lipase การเกดกรดแทนนก (Tannic acid) ในอาหารไก จะท าใหคอเลสเตอรอลในกระแสเลอดสงขน ไนโตรเจนทสะสมในรางกายจะลดลงและพลงงานทใชประโยชนไดลดลง แทนนน 0.05 เปอรเซนต ท าใหไขแดงมจดเหลอง 0.5 เปอรเซนต ไขแดงมส olive green และแทนนน 0.64 – 0.83 เปอรเซนต ลดอตราการเจรญเตบโต และประสทธภาพการใชอาหารในไก และกรดแทนนก 0.5- 2 เปอรเซนต ในไก ลดอตราการเจรญเตบโต และเพมไขมนในตบ และกรดแทนนก 2 -4 เปอรเซนต ในไกไข จะท าใหไขแดงเปลยนสเปน greenish tint และถาหากวากรดแทนนกสงกวา 5 เปอรเซนต ท าใหเกดอตราการตาย 70 เปอรเซนต

ผลของแทนนนในสตวเคยวเออง

condensed tannin อาจจะมผลเสยตอระบบการท างานภายในกระเพาะหมก ยบยงการกนได การเจรญเตบโต ผลผลต เปนตน อยางไรกตามหากใชในระดบต า ประมาณ 30-40 กรมตอกโลกรมน าหนกแหงของถวอาหารสตว กเปนประโยชน คอเพมการใชไดของโภชนะ โดยเฉพาะเพม by pass protein และยบยงการเกดทองอดในโค คอนเดนแทนนนจากถวอาหารสตว จะเพมการใชโภชนะของแกะโดยการลดการแตกตวในกระเพาะหมกของโปรตนในพช และเพมโปรตนหยาบไหลผานไปยงล าไสเลก และจากการเสรม Lotus corniculatus ซงเปนพชทมคอนเดนแทนนนสง พบวาท าใหประชากรจลนทรยลดลง เกดการเปลยนแปลง เชนในกลมทยอยโปรตน และแอมโมเนย เปนตน จงท าใหการยอยได ของโปรตนและไนโตรเจนในกระเพาะหมกลดลง และสงผลใหเพมการไหลผานของโปรตนทไมยอยไดสงขนดวย เปนผลใหเพมการไหลผานของกรดอะมโนทจ าเปนจากกระเพาะหมกสล าไสเลกอนจะเปนประโยชนตอสตว เพราะวาเพมการของกรดอะมโน ความเปนไปไดของผลของแทนนนทมตอไนโตรเจนเมแทบอลซม ม 4 ประการ คอ 1) โปรตนหลบหลกจากกระเพาะหมกไปสทางเดนอาหารสวนลาง 2) เพมจ านวนประชากรจลนทรย 3) เพมไนโตรเจนทเปนองคประกอบของภายในทางเดนอาหาร 4) โปรตนทยอยไมไดจากการจบตวกบแทนนน เปนตน จากการเสรมคอนเดนแทนนนในการเลยงแพะและแกะดวยอาหารคณภาพต า พบวาการเสรมคอนเดนแทนนนจะท าให สมดลไนโตรเจนดขน ลดยเรยไนโตรเจนในซรม และเพมอตราการไหลผานของอาหารโปรตน และจากการใชถวอาหารสตว 2 ชนดทมคอนเดนแทนนน 1 และ 2.3 เปอรเซนต ในแพะและแกะ พบวา อาหารทมคอนเดนแทนนนสงจะปองกนโปรตนจากการถกยอยในกระเพาะหมก และท าใหอาหารยอยไดต าในกระเพาะหมก โดยคอนเดนแทนนนอาจจะจบกบโปรตน เปนอสระ หรอ การจบกบสารเยอใย ซงอาจจะรวมตวกนระหวางกระบวนการยอย และเมอมการเสรม Polyethylene glycol (PEG) รวมดวยจะท าใหการกนไดเพมขน การยอยไดของอนทรยวตถ NDF และ ADF จะสงขน แตโปรตนไหลผานกจะนอยลง เพราะวา PEG จะลดการท างานของคอนเดนแทนนน

8. กอสซปอล (Gossypol)

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

109

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

กอสซปอล เปนสารประกอบตามธรรมชาตทพชสรางขน เพอเปนดานปองกนอนตรายจากการเขาท าลายของแมลงตางๆ จากเชอกอโรคตาง เปนตน พบในวตถดบอาหารสตว ไดแก กากเมลดฝาย กอสซปอล เปนสารประกอบ polyphenols สเหลอง ละลายไดในไขมน อยในตอมของสมอฝาย และปรากฏอย 2 รป คอ กอสซปอลทยดจบกบโปรตนหรอโภชนะอนๆ (Bound gossypol , BG) ดดซมไมไดและไมเปนพษ กบ กอสซปอลอสระ (Free gossypol, FG) ซงเปนพษกบสตว

การท าลายพษกอสซปอล การสกดโดยใช haxane : acetone : water = 44: 55: 3 หลงอดน ามนจะลด กอสซปอลลงถง 95 เปอรเซนต การใหความรอนจะเปลยน Free gossypol ไปใหอยในรป Bound gossypol ซงมพษนอยกวา การใช FeSO4 เตมลงในกากเมลดฝายโดยใช FeSO4 : gossypol = 1 : 1 ผลตอสตวกระเพาะเดยว

การตานทานพษของกอสซปอลจะขนอยกบชนดของสตว และอาย ถาสตวอายนอยกจะไวตอพษสง ในสกรจะคอนขางไวตอความเปนพษของกอสซปอล การใชเกลอแรธาตและไลซนจะชวยลดพษได และกอสซปอลจะมผลตอประสทธภาพของระบบสบพนธ เชนอาจลดการผสมตด และขนาดของครอก เปนตน โดยมผลตอการยบยงการสรางฮอรโมนสเตอรอยด ท าใหมผลตอระบบสบพนธในทง เพศผและเพศเมย ทงนกอสซปอลจะมผลยบยงกระบวนการสรางสเปรมในสตวเลยงลกดวยนม โดยจะมผลตอการเคลอนไหวของ spermatozoa กลไลของกอสซปอลตอการลดการเคลอนไหวของสเปรมเปนดงน คอ 1) จะยบยงการเคลอนไหวและการไหลไปตามทอเกบสเปรมของ spermatozoa ทเพงสรางเสรจ 2) การใชออกซเจนจะถกกระตนดวยความเขมขนระดบต าของกอสซปอล และจะถกยบยงเมอความเขมขนเพมขน 3) จะยบยงการหายใจของ spermatozoa โดยเยอหมเซลลยอมใหสารผานไดมากขน จะมผลยบยงโดยตรงตอขบวนการขนถายอเลกตรอนของไมโตคอนเดรย 4) การลดลงอยางรวดเรวของไมโตคอนเดรยมผลตอการเคลอนไหว สรปวากอสซปอลจะยบยงการเคลอนไหวของสเปรมได โดยการปลดไมโตคอนเดรยของสเปรมนนเอง นอกจากนกอสซปอลอาจจะมผลตอการสงเคราะหและการหลงฮอรโมนโปรเจสเตอโรนจากกรานโลซาเซลล จากการศกษาไกกระทงโดยใหกอสซปอล 400 มลลกรมตอกโลกรมอาหาร พบวาจะท าใหเกดผวรอบนอกของทอน าเหลองมลกษณะออนและไหลรวมกนและเกดเนอเยอพอกพนของชน bilary ในตบ และ ตงแต 800 มลลกรมขนไป จะท าใหน าหนกตวลดอยางมาก และ การกนไดลดลงดวย และถาไกทไดรบกอสซปอล 1600 มลลกรมตอกโลกรมอาหาร มผลท าใหเกดอตราการตาย 28.1 เปอรเซนต ท าใหเกดการเปลยนแปลงของเนอเยอตบ ในไกไข พบวาเมอเลยงดวยอาหารทมกอสซปอล 255 มลลกรมตอกโลกรม ท าใหการกนไดลดลงและลดประสทธภาพการผลตไข สวนการศกษาในสกรนนพบวา การเสรมกากเมลดฝายในระดบสงในสกรรนจะลดการเจรญเตบโตและอตราการแลกเนอ และยงท าใหน าหนกตบและไตจะสงกวาทเลยงดวยระดบต า

Free gossypol 0.015 เปอรเซนต หรอนอยกวาในอาหาร เชอวาไมท าใหเกดอนตรายกบสตว ถามมากวา 0.1 เปอรเซนต ในอาหารจะท าใหสตวมอตราการเจรญเตบโตลดลง ออนเพลย กระสบกระสาย ซม หอบและ ตายได ในไกไข ถาม Free gossypol มากกวา 0.01 เปอรเซนต ในอาหารจะท าใหไขมสผดปกต สวนในสกรรน-ขน ถาม Free gossypol มากกวา 0.01 เปอรเซนต ในอาหารจะไมมผลตอลกษณะตางๆ ของสกร ผลตอสตวเคยวเออง

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

110

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ในโคสาวทไดรบกอสซปอล 12 กรมตอวน เปนเวลา 76 วน พบวามผลตอความสมบรณพนธท าใหการผสมตดต าลง และมผลตอกระบวนการสรางสเปรมของโคพอพนธ ทไดรบกอสซปอลอสระ (Free gossypol) 8.2 กรมตอตวตอวน โดยท าใหสเปรมออนแอ ไมสมบรณ และถาไดรบกอสซปอล 0.5 และ 1 มลลกรมตอมลลลตร ท าใหลดเปอรเซนต การเคลอนไหวของสเปรม นอกจากนยงพบวามผลท าใหเมดเลอดแดงเปราะแตกได เมอสตวไดรบในอตรา 0.2 เปอรเซนต ยงในระยะยาวกจะมพษมากขน อยางไรกตามการเสรมกอสซปอลอสระ 0.04-0.09 เปอรเซนต ในโครดนมพบวา ท าใหการกนได และผลผลตน านมเพม แตองคประกอบน านมไมแตกตางกน แตในบางรายงานพบวาการกนไดและผลผลตน านมไมตางกน สวนการเสรมเมลดฝายทงเมลด (whole cottonseed , WCS) ในแพะรนในอตรา 8-24 เปอรเซนต พบวาการเจรญเตบโต การกนไดของวตถแหงและ โปรตน ประสทธภาพการใชอาหาร และการยอยไดลดลงตามปรมาณของเมลดฝายทเพมในสตรอาหาร ในโคสาวการใหกอสซปอลอสระ 0.5-20 กรมตอตวตอวน ไมมผลตอการเจรญเตบโตและ คะแนนรางกาย แตในกลมโคสาวทไดรบ 20 กรม จะมระดบของฮอรโมนลตไนซง (LH) สง สวนโคก าลงใหนม การเสรมกอสซปอล 20 มลลกรมตอกโลกรมน าหนกตวตอวน น าหนกและคะแนนรางกายและฮอรโมนเกยวกบระบบสบพนธกไมตางกน สวนในโคบารมนทก าลงตงทอง หากไดรบกอสซปอลในอตรา 4 กรมตอตวตอวน กอนและหลงคลอด อาจมผลกระทบตอการพฒนาระบบโครงรางของลกโค และเมแทบอลซมของวตามนได อาการแสดงการเปนพษในสตว

ลกษณะอาการเปนพษในแพะมดงนคอ รมฝปากบวมนน แขง ทองบวมน า และเบออาหาร และตายภายใน 2-3 วน หลงจากเรมปวย ตรวจสภาพศพพบวาม เกดแผลทตบ และ กลามเนอหวใจ เกดจากการกนกอสซปอลอสระ 348-414 มลลกรมตอวน อยางนอย 3 เดอนตดตอกน สวนในลกโคเนออาย 6 เดอน พบวาเกดอาการหายใจล าบากและตาย หลงจากแสดงอาหารปวย 2-3 วน ลกษณะอาการทางกายภาพคอ เนอเยอหมปอดและชองทองมลกษณะน าซมผานได ท าใหน าทวมปอด สภาพรางกายผายผอม และพบลกษณะหวใจลมเหลว เปนสาเหตการตาย สวนอาการในสนขกพบวาเกดความเปนพษจากกอสซปอล เมอไดรบกอสซปอลอสระ 5.4-5.7 มลลกรมตอกโลกรมตอวน คอพบความพการของกลามเนอหวใจ การหดตวผดปกต กลามเนอหวใจเสอมสภาพ น าไปสอาการหวใจลมเหลว นอกจากนยงมอาการปอดบวมน า เกดเปนแผลอกเสบ ทปอด หวใจ ตบ และไต

9. สารพษอะฟลาทอกซน (Aflatoxin)

อะฟลาทอกซนเปนสารพษทเกดจากการผลตของเชอราพวก Aspergillus spp. ทขนอยในอาหารสตวทเกบไวในสภาวะแวดลอมทไมเหมาะสม มอณหภมและความชนสง เชน เมลดพชทมความชนมากกวา 9 เปอรเซนต และเกบไวในททมความชนสมพทธ 85 เปอรเซนต และอณหภมอยในระหวาง 25 – 45 องศาเซลเซยส ท าใหเชอราพวก Aspergillus spp. ทมอยทวไป ในอากาศและวตถดบมการเจรญเตบโตแพรขยายอยางรวดเรว และเกดการสรางสารพษอะฟลาทอกซนขนมา ในเปดโดยเฉพาะลกเปดมความทนทานตอพษของ อะฟลาทอกซนต าสดสวนในแกะจะตานทานพษไดสงสด สตวทไดรบพษของอะฟลาทอกซนเขาไป สตวจะกนอาหารไดนอยลง เตบโตชา ซม ซด เกดอาการดซาน วธแกไขไมใหเกดอะฟลา-ทอกซน วธทงายและประหยดทสดกคอ น าวตถดบอาหาร เชน ขาวโพด ขาวฟาง มน ถวตาง ๆ ไปตากแดดใหแหงสนทใหเหลอความชนไมเกน 12 เปอรเซนต จะแกปญหาการเกดพษอะฟลา-ทอกซนได

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

111

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

10. แรธาตตางๆ ทเปนพษ แรธาตเปนพษเกดเนองจากสตวไดรบแรธาตมากเกนไป อาจจะจากอาหารพชทปลก ในบรเวณท

มแรธาตบางชนดสะสมอยมาก หรออาจไดจากสภาพแวดลอม โดยหายใจเขาไปแลวเกดการสะสม พษจนถงขดอนตราย ไดแก ปรอท ตะกว ฟลออรน โมลบดนม ซลเนยม นอกจากนยงมกลมสารทกอใหเกดสารพษ เชน ไนเตรต ออกซาเลต

ปจจยทมผลตอความตองการโภชนะของสตว 1. ชนดของสตว เชน สกรตองการชนดและปรมาณอาหารแตกตางจากวว

2. ประเภทของสตว เชน ววนมตองการอาหารตางจากววเนอ 3. ขนาดหรอน าหนก คอ สตวตวใหญตองการอาหารมากกวาสตวตวเลก 4. อายของสตว คอ สตวออนตองการอาหารทมคณภาพด หรอมปรมาณนอยกวาสตวโตเตมวย 5. สตวทองหรอไมทอง คอ สตวอมทองตองการอาหารเพมเพอลกออนดวย 6. ระยะของการใหนม ววอยในระยะปลาย ๆ ของการใหนมตองการอาหารนอยกวาระยะเรมใหนม 7. ระดบการผลต เชน ววใหนมสงกตองการอาหารมาก ววใหไขมนสงกตองการอาหารเพมขน ไกไข

ดกตองกนอาหารมาก 8. สภาพความอวนผอมของสตว ตามปกตสตวอวนกนอาหารมากกวาสตวผอม 9. การเคลอนไหวของสตว สตวอยนงกนอาหารนอยกวาสตวทเคลอนไหว 10. ปรมาณและคณภาพของอาหารหยาบ เชน ถวดกวาหญา ดงนนววกนถวจงไดโภชนะมากกวากน

หญา 11. ปรมาณและคณภาพของอาหารขน เชน กากถวเหลองมคณคาสงกวากากมะพราวเมอใชผสม

อาหารกากถวเหลอง จะใชในปรมาณทนอยกวากากมะพราว 12. เพศของสตว เชน ในบางกรณสตวตวผกนอาหารมากกวาสตวตวเมย 13. โรคและพยาธสตว สตวทมโรคและพยาธรบกวนจะกนอาหารไดนอยลง 14. อากาศและความรอนหนาว คอถาอากาศภายในคอกรอนมากสตวจะกนอาหารไดนอยลง(ตองให

อาหารมโปรตนสง) 15. ปจจยตอตานอน ๆ เชน ถาแรธาตชนดหนงมมากเกนไปอาจจะท าใหการใชแรธาตชนดอนลดลง

หรอความตองการแรธาตชนดอนลดลง ความตองการโภชนะของสตว 1. ความตองการเพอการด ารงชพ (maintenance requirement) ใชเพอให

สตวมชวตอย โดยไมเพมผลผลต โภชนะทตองการมากทสดเปนพลงงาน โปรตนและแรธาตรองลงมา 2. ความตองการเพอการเจรญเตบโต (growth requirement) ใชเพอเพมขนาด

และจ านวนเซลล โภชนะทตองการมากทสดคอโปรตน รองลงมาคอพลงงาน และแรธาต 3. ความตองการเพอการสบพนธ (reproductive requirement) ใชเพอการ

สรางเซลลสบพนธและลกออน โภชนะทตองการมากทสดคอโปรตน รองลงมาคอแรธาตและไวตามน 4. ความตองการเพอการสรางนม (lactation requirement) ใชเพอการ

ผลตนม โภชนะทตองการมากทสดคอพลงงาน รองลงมาเปนโปรตน น าตาลและไขมนนม แรธาต 5. ความตองการเพอการท างาน (work production requirement)

โภชนะเพอการท างานไดแก อาหารพลงงาน รองลงมากเปนโปรตน แรธาต

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

112

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

6. ความตองการเพอผลตขน เขา (wool or horn requirement) เพอการผลตเขา หรอขน โภชนะทตองการมากคอกวาปกตคอพลงงาน โปรตน แรธาตไวตามนตามล าดบ

(ศกษาเพมเตมตารางความตองการอาหารของสตว)

มาตรฐานการใหอาหารสตว 1. มาตรฐานคณะกรรมการอาหารสตวสหรฐอเมรกา (US. National Research

Council หรอ USNCR หรอ NRC) 2. มาตรฐานคณะกรรมการวจยดานการเกษตรขององกฤษ (Technical

Committee of Agricultural Research Council หรอ ARC) 3.มาตรฐานประเทศเขตรอนหรอก าลงพฒนา เชน Nutrient requirements of Ruminants in developing countries (Kearl, 1982)

การประกอบสตรอาหารสตว (Feed formulation) โดยสตรอาหารทประกอบขนเรยกวา ไดเอท (diet) หรอ แรชน (ration) ซงแรชนหมายถงปรมาณอาหารทใหสตวกนเตมทในแตละชวงเวลา เชนแตละวน อยางไรกตามสองค านมกใชปนกนหรอแทนกน โดยสตรทสรางขนตองประกอบดวยวตถดบอาหาร (feedstuff หรอ feed ingredient) ชนดตางๆ หลายประเภทดงกลาวมาแลว

เนองจากวตถดบอาหารสตวทมอยในธรรมชาตนนแตละชนดจะมโภชนะแตกตางกนออกไป ไมมวตถดบชนดใดทมโภชนะครบถวน ดงนนจงเปนหนาทของผเลยงสตวทจะตองด าเนนการประกอบสตรอาหารหรอผสมอาหารขนมาเพอใชเลยงสตวชนดตางๆ ตามชนด พนธ เพศ และอายของสตว ซงมขนตอนการด าเนนการดงตอไปน 1. สงทตองทราบกอนการประกอบสตรอาหาร การประกอบสตรอาหารเพอใชเลยงสตวนนผการประกอบสตรอาหารจ าเปนตองทราบขอมล ในดานตาง ๆ อยางครบถวน ทงนเพอใหการประกอบสตรอาหารท าไดถกตอง แมนย า ตรงกบความตองการของชนด เพศ พนธ และอายของสตว ซงมสงทควรจะตองทราบดงน

1.1 ความตองการโภชนะชนดตาง ๆ ของสตวแตละชนดในแตละชวงของการเจรญเตบโตหรอแตละประเภทของผลผลตซงสามารถหาไดจากตารางมาตรฐานการใหอาหารสตว ( feeding standard) เชน จาก NRC (National Research Council) ARC (Agricultural Research Council) หรอจาก สถาบนคนควาอน ๆ

1.2 สวนประกอบทางโภชนาการของวตถดบอาหารสตวหรอปรมาณโภชนะทวเคราะหไดจากวตถดบอาหารสตวทน ามาเขาประกอบสตร โภชนะทส าคญ ๆ ไดแก เปอรเซนตน าหนกแหง (เปอรเซนต dry matter หรอ DM) เปอรเซนตโปรตน เปอรเซนตโภชนะทยอยไดทงหมด (total digestible nutrient) เปอรเซนตแคลเซยม เปอรเซนตฟอสฟอรส

1.3 ราคาของวตถดบทน าเขามาประกอบสตรอาหารสตว เลอกใชวตถดบทมราคาถก 1.4 ขดจ ากดในการใชวตถดบอาหารสตวบางตวในสตรอาหารสตวชนดตาง ๆ เชน ยเรย ใชไดไม

เกน 3 เปอรเซนต ในสตรอาหารโคเนอ – กระบอ และใชไดไมเกน 2 เปอรเซนต ในสตรอาหารโคนม สวน

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

113

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ใบกระถน ใชไดไมเกน 4 เปอรเซนต ในสตรอาหารสกรและไกรน และใชไดไมเกน 10 เปอรเซนต ในสตรอาหารโค

1.5 ปรมาณอาหารทโคสามารถกนได โดยปกตปรมาณอาหารทโคกนจะแสดงในรปของน าหนกวตถแหง (Dry matter) ซงโคจะกนไดมากนอยตางกนขนอยกบหลายปจจยทงจากตวสตวและสงแวดลอม โดยคดเปนเปอรเซนตของน าหนกตว (%BW) (ดจากมาตรฐานความตองการอาหารของโค NRC, ARC, Kearl (1982) หรอ มาตรฐานอาหารโคเนอของไทย)

2. การพจารณาเลอกวตถดบอาหารสตว การเลอกวตถดบทจะน ามาประกอบหรอผสมเปนอาหารสตรตาง ๆ ส าหรบใชเลยงสตวนน มความส าคญมากเพราะถาหากเราไดวตถดบทด สะอาด ใหม และไมมสงเจอปนแลวกจะไดอาหารผสมทมคณภาพสง ตรงกนขามหากเราไดวตถดบอาหารทเกา มสงเจอปน หรอมกลนเหมน เมอน ามาประกอบเปนสตรอาหารแลวกจะไดอาหารทมคณภาพต า การเลอกวตถดบอาหารสตวนน

1 วตถดบนนหาไดงายและมปรมาณมากในทองถน ซงราคามกจะถกกวา โดยเฉพาะอาหารทเปนพวกอาหารหลก อนไดแกอาหารทเปนแหลงพลงงาน ซงจ าเปนตองใชเปนปรมาณมากในสตรอาหาร

2 วตถดบนนควรมคณภาพดราคาถก ซงบางชนดขนอยกบฤดกาลผลตดวย ดงนน ผประกอบสตรอาหาร ควรคดดวยวาฤดกาลใดวตถดบชนดใดราคาถกกควรใชวตถดบชนดนน ๆ

3 วตถดบควรปราศจากสารพษ วตถดบทมสารพษท าใหคณภาพสตรอาหารต าลง และมผลเสยตอผลผลตของสตว ดงนนกอนน าวตถดบทมสารพษมาใชควรท าลายหรอลดระดบสารพษใหนอยลงจนอยในระดบทปลอดภยแกสตวเสยกอน

2.4 วตถดบนนควรมลกษณะทางกายภาพทด เพอใหสตวชอบกนและสามารถกนอาหารนนไดตามความตองการของรางกาย เชน ขนาดอนภาคเหมาะสมตามชนดและอายของสตว มส กลนและรสชาต ชวนกน เปนตน

2.5 คณภาพของวตถดบมความสม าเสมอ ซงมความส าคญมากในการควบคมคณภาพของอาหารสตวทผลต ถาวตถดบทน ามาใชมคณภาพไมสม าเสมอในแตละครงทผสมจะท าใหไดอาหารทไมดหรอตองปรบสตรอยเสมอ ๆ มผลท าใหสตวชะงกการกนอาหารได 3. การค านวณสตรอาหารสตวสามารถท าได 3 วธ คอ

1. วธพชคณต (Algebraic method) 2. วธเปยรสนสแควร (Pearson , square method) 3. วธลองผดลองถก (Trial and error method)

วธแตละวธกมความยากงายแตกตางกนออกไป ผเลยงสตวจะเลอกใชวธการค านวณวธใดนนกแลวแตความสะดวกของแตละคน แตสดทายกเพอตองการไดสตรอาหารทดทสด มปรมาณโภชนครบถวนตามทสตวตองการ และทส าคญจะตองมราคาถกดวย

3.1 วธพชคณต (algebraic method) ซงมหลกเกณฑการค านวณ ดงตวอยางเชน ตองการ

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

114

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ประกอบ สตรอาหารโคนมจ านวน 100 กโลกรม ใหมโปรตน 16 เปอรเซนต โดยใชวตถดบ คอ ขาวโพดซงมโปรตน 8 เปอรเซนต และกากถวเหลองซงมโปรตน 44 เปอรเซนต มวธค านวณดงน 1 ก าหนดตวไมร x = จ านวนขาวโพดทใชในสตรอาหารน (กโลกรม) y = จ านวนกากถวเหลองทใชในสตรอาหารน (กโลกรม) 2 สรางสมการ จากเงอนไข เงอนไขท 1 จ านวนขาวโพดกบกากถวเหลอง รวมกนเทากบ 100 จะไดสมการ

x + y = 100 ......(1) เงอนไขท 2 จ านวนโปรตนจากขาวโพดกบโปรตนกากถวเหลอง รวมกนเทากบ 16

3 จะไดสมการ (

)x + (

)y = 16 ......(2)

จาก (2) x 100 จะได 8x + 44y = 1600 ......(3) จาก (1) x 8 จะได 8x + 8y = 800 ......(4) จาก (3) – (4) จะได 36y = 800 36y = 800

y =

= 22.22 4 แทนคา y ในสมการ (1) x + 22.22 = 100 x = 100 – 22.22 = 77.78 นนคอ สตรอาหารโคนม สตรนประกอบดวย ขาวโพด 77.78 กโลกรม กบกากถวเหลอง 22.22 กโลกรม

5 การตรวจสอบโภชนะ ดงตารางท 6.3

ตารางท 6.3 การตรวจสอบโภชนะ

ทมา (จรส สวางทพ, 2539, หนา 151)

3.2 การค านวณดวยวธสเหลยมของเพยรสน (Peason’s square method) มหลกเกณฑในการ ค านวณดงน 1 จ าแนกวตถดบออกเปน 2 กลม คอกลมอาหารหลก ไดแก ขาวโพด และกลมอาหารเสรมโปรตน ไดแก กากถวเหลอง

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

115

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

2 ปรบจ านวนของวตถดบทจะน าเขาสเหลยมเพยรสนทงสองกลมรวมกนเทากบ 100 เสมอ เพอค านวณหาเปอรเซนตโปรตน น ามาใสลงไปตรงกงกลางของสเหลยมเพยรสน

3 การประกอบสตรครงน ใชวตถดบเพยง 2 ชนด ซงรวมกนเทากบ 100 กโลกรมอยแลว

4 จะไดสวนประกอบดงน ขาวโพด + กากถวเหลอง จ านวน 36 สวน เปนขาวโพด 28 สวน เปนกากถวเหลอง 8 สวน ขาวโพด + กากถวเหลอง จ านวน 100 กโลกรม

เปนขาวโพด (

) x 100 กก. = 77.78 กก.

เปนกากถวเหลอง (

) x 100 กก. = 22.22 กก.

5 ท าการตรวจสอบโภชนะทกครง เหมอนวธค านวณโดยวธพชคณต

3.3 การค านวณแบบลองผดลองถก ตวอยางท 1 ค านวณแบบลองผดลองถก โจทย จงค านวณสตรอาหารโคขน จ านวน 100 ก.ก. ใหมโปรตน 16 % โดยใชวตถดบดงตอไปน ปลายขาว โปรตน 8 % ราคากก.ละ 9 บาท ร าละเอยด โปรตน 12 % ราคากก.ละ 8 บาท หวอาหาร โปรตน 30 % ราคากก. ละ 15 บาท วธท า วตถดบ %โปรตน จ านวน ค านวณ ไดโปรตน ราคา/

ก.ก. เปนเงน

ปลายขาว 8 50 8 x 50 100

4.00

9

450

ร าละเอยด 12 30 12 x 30 100

12 x 16.67 100

3.60 ใหม 2.00

8 240

44-16

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

116

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

หวอาหาร 30 20 30 x 20 100

30 x 33.33 100

6.00 ใหม 10.00

15 300

รวม 100 เดม 13.60 ใหม 16.00

990

หมายเหต รวมครงท 1 ได 13.60 % แสดงวาโปรตนขาด = 16.00 -13.60 = 2.40 %

ถาโปรตนขาด ลดวตถดบคารโบไฮเดรตเพมวตถดบโปรตน

ในทนลดร าเพมหวอาหาร ลดร า 100 ก.ก. เพมหวอาหาร 100 ก.ก. โปรตนเพม = 30 – 12 = 18 % ตองการใหโปรตนเพม 18 % จะตองแทนกน อยางละ 100 ก.ก. ถาตองการใหโปรตนเพม 2.40 % จะตองแทนกนอยางละ 100 x 2.40 = 13.33 ก.ก. 18 แบบท 1 ลองผดลองถก ตวอยางท 2 โจทย จงค านวณสตรอาหารโคขน จ านวน 100 ก.ก. ใหมโปรตน 16 % โดยใชวตถดบดงตอไปน ปลายขาว โปรตน 8 % ราคากก.ละ 9 บาท ร าละเอยด โปรตน 12 % “ 8 “ กากเนอในปาลม “. 15 % “ 7.5 “ กากถวเหลอง “ 45 % “ 21 “ กระถนปน “ 20 % “ 7 “ กากมะพราว “ 20 % “ 7.5 “ แรธาต+พรมกซ “ - - “ 50 “ เกลอ “ - - “ 1 “ ปลาปนจดอดน ามน “ 60 % “ 25 “ วธท า วตถดบ

%โปรตน จ านวน ค านวณ ไดโปรตน ราคา/ก.ก. เปนเงน

ร าละเอยด 12 20 12 x 20 100

12 x 18.94 100

2.40 ใหม 2.27

8

160

ปลายขาว 8 45 8 x 45 100

3.60 9 405

กากปาลม 15 10 15 x 10 100

1.50 7.5 75

ปลาปน 60 5 60 x 5 100

3.00 25 125

กากถวเหลอง 45 7 45 x 7 3.15

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

117

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

100 45 x 8.06

100

ใหม 3.63

21

147

กระถนปน 20 5 20 x 5

100 1.00 7 35

กากมะพราว 20 5 20 x 5 100

1.00 7.5 37.5

แรธาต+พรมกซ - 2.5 - - 50 125 เกลอ - 0.5 - - 1 0.50 รวม 100 เดม 15.65

ใหม 16.02 1110

หมายเหต รวมครงท 1 ได 15.65 % แสดงวาโปรตนขาด = 16.00 - 15.65 = 0.35 %

ถาโปรตนขาด เพมวตถดบโปรตนลดวตถดบคารโบไฮเดรต ในทนเพมถวเหลองลดร า เพมถวเหลอง 100 ก.ก. ลดร า 100 ก.ก. โปรตนเพม = 45 – 12 = 33 % ตองการใหโปรตนลด 33% จะตองแทนกน อยางละ 100 ก.ก. ถาตองการใหโปรตนลด .35% จะตองแทนกนอยางละ 100 x .35 = 1.06 ก.ก. 33

การค านวณอาหารใหโคตามความตองการ

การทจะท าใหสตรอาหารมปรมาณสารอาหารทเหมาะสม จ าเปนตองอาศยขอมลตางๆ ในการค านวณ ขอมลตางๆ เหลานไดแก ปรมาณอาหารทโคสามารถกนได โดยปกตปรมาณอาหารทโคกนจะแสดงในรปของน าหนกวตถแหง (Dry matter) โดยคดเปนเปอรเซนตของน าหนกตว (%BW) ปรมาณความตองการสารอาหารทโคตองการในแตละอาย ซงขนอยกบสภาพทางสรรวทยาของโคในแตละชวง เชน อตราการเจรญเตบโต ปรมาณนมทผลตได การตงทอง เปนตน ปรมาณของสารอาหารในวตถดบทจะใชในสตรอาหาร ซงวตถดบมหลากหลายชนดทงอาหารหยาบและอาหารขน

ตวอยางในการค านวณ

โคนมมน าหนก 500 กก. ใหผลผลตน านมทมไขมน FCM (fat corrected milk) 4% ไดเฉลยวนละ 15 กก. เลยงดวยอาหารหยาบหลกคอหญาแพงโกลาแหงซงมโปรตน 8%CP และมพลงงาน NEL เทากบ 1.56 Mcal/kg และอาหารขนซงมสวนประกอบของขาวโพดบดและกากถวเหลอง ใหอาหารหยาบและอาหารขนในสดสวน 60:40 จงหาปรมาณอาหารขนและหญาแหงแพงโกลาทไดรบทจะเพยงพอตอความตองการของรางกายในแตละวน ซงจากขอมลโคนมกนได 2.8%BW

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

118

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

ตารางท 6.7 ปรมาณความตองการโภชนะของโคนม ความตองการอาหารของโคนม (หาไดจาก NRC, 1988)

พลงงานในการสรางน านม (NEL) Mcal/kg

โปรตนทใชในการสรางน านม กก.

เพอการด ารงชวต 8.46 0.364 เพอผลผลตน านม 15 kg ไขมน 4% 11.1 1.35 เพมน าหนก 100 กรมตอวน 0.51 0.03 รวมปรมาณสารอาหารทตองการ 20.07 1.744 หญาแหงแพงโกลา 1.26 80 g/kg ขาวโพดบด 1.87 90 g/kg กากถวเหลอง 1.91 510 g/kg 4% FCM (kg) = 0.4 x ปรมาณนมทผลตได (กก.) + 15 x (% ไขมนนม x ปรมาณนมทผลตได) 1. โคนมกนอาหารไดวนละ 2.8% ของน าหนกตว ดงนนกนได (2.8x500)/100 =14 kg (ของน าหนกวตถแหง) 2. ใหอาหารหยาบตออาหารขนในสดสวน 60:40 ดงนนโคกนหญาแหงแพงโกลาไดวนละ (14x60)/100 = 8.4 kg และกนอาหารขนไดวนละ 14-8.4 =5.6 kg 3. โคไดรบโภชนะจากหญาแหงแพงโกลา ดงน

พลงงานส าหรบสรางน านม NEL 1.26x8.4 = 10.58 Mcal โปรตน (8x8.4)/100 = 0.672 kg

ดงนนโคขาดพลงงาน = 20.07-10.58 = 9.49 Mcal ขาดโปรตน = 1.744-0.672 = 1.072 kg โภชนะทขาดไดมาจากอาหารขน ซงประกอบดวย ขาวโพดและกากถวเหลอง ค านวณได โดยก าหนดสมการดงน X=น าหนกของขาวโพดทตองใช และ y= น าหนกของกากถวเหลองทตองใช 1.87X + 1.91Y = พลงงานทยงขาดอย = 9.49 ……………………..(1) 0.09X + 0.51Y = โปรตนทขาดอย = 1.072 ……………….….(2) ท าการคา x ในสมการท (2) ใหเทาคา x ในสมการท (1) ไดโดยการ ใชสมประสทธของคา x จากสมการท (2) ไปหารสมประสทธของคา x ในสมการท (1) ไดเทากบ 20.78 แลวน าไปคณกบสมการท (2) ดงน 1.87X + 10.60Y = 22.28 ………………………….(3) สมการท (3) – (1)

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Feed and Feed Requirement in Ruminant

119

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

8.69Y = 12.79 Y = 12.79/8.69 = 1.47………………….(4) แทนคา Y จากสมการ (4) ลงในสมการท (1) ดงน 1.87X + 1.91(1.47) = 9.49 1.87X + 2.81 = 9.49 1.87X = 9.49-2.81 = 6.68 X = 3.57 ดงนน โคนมตองไดกนอาหารขนวนละ 5.04 kgDM ซงตองมขาวโพด 3.57 kgDM และกากถวเหลอง 1.47 kgDM (อตราสวน ขาวโพดตอกากถวเหลอง 70.8:29.2) จะท าใหโคนมไดรบโภชนะพลงงานและโปรตนอยางเพยงพอตอการสรางผลผลตน านม หลงจากกนหญาแพงโกลาแหงไปแลว 8.4 กก. ดงนน โคนมตองกนอาหารวนละ 13.44 kgDM ถาอาหารมน าหนกแหงเปน 90% ดงนนตองใหอาหารโควนละ 14.93 kg ในกรณตองการใชวตถดบหลายชนดตองค านวณแบบลองผดลองถก เอกสารอางอง บญลอม ชวะอสระกล. 2541. โภชนศาสตรสตว. ภาควชาสตวศาสตร คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม. : เชยงใหม 170 หนา เมธา วรรณพฒน, 2533. โภชนะศาสตรสตวเคยวเออง. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน :

ขอนแกน. 473 หนา สมชาย จนทรผองแสง. 2541 . การเลยงโคนม. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ กรงเทพมหานครฯ 311 หนา NRC (National Research Council). 1996. Nutrient Requirements of Beef Cattle. 7th Ed.

National Academy Press. Washington, D.C. 242 pp. NRC (National Research Council). 1988. Nutrient Requirements of Dairy Cattle. 6th Ed.

National Academy Press. Washington, D.C. 157 pp. Kearl, L. C., 1982. Nutrient Requirements of Ruminants in Developing Countries.

International Feedstuffs Institute, Utah State University, Logan, Utah. 150 pp. McDonald, P., R.A. Edwards, J. F. D. Greenhalgh, C. A. Morgan. 1995. Animal Nutrition. 5th

Ed. Longman Scientific & Technical. New York. 607 pp. Pond W.G., D. C. Church, K.R. Pond, P.A. Schokecht, 2005. Basic Animal Nutrition and

Feeding. John Wiley & Sons, Inc. 580 pp.