PROCESY I ZJAWISKA

W ZAMKNIĘTEJ GRUPIE PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ.

Magdalena Mytko,Psychologia , IV rok

Uniwersytet im. Adama Mickiewiczaw Poznaniu

KONCEPCJA KONFLIKTU OGNISKOWEGO

D. Withaker, M. Lieberman (1964).

SKŁADOWE KONFLIKTU OGNISKOWEGO:

Motyw

zakłócający (wzbudzony

)

Motyw

reaktywny

Ukryty

konflikt

ogniskowy

SKŁADOWE KONFLIKTU OGNISKOWEGO:

Motyw

zakłócając

y (wzbudzony

)

Zawiera: ukryte chęci,

pragnienia,

których realizacj

a zagraża jednostc

e.

Np. pragnie

nie bycia

wyróżnionym przez

terapeutę; chęć uzyskan

ia pomocy przez

ujawnienie

osobistych

problemów.

Motyw reaktywny

Zawiera: obawę przed

konsekwencja

mi realizacj

i motywu wzbudzonego.

Np. obawa przed

odrzuceniem przez

terapeutę;

obawa przed

ośmieszeniem

się.

ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGOAby rozwiązać konflikt, grupa musi najpierw znaleźć rozwiązanie, które:

będzie podzielane przez wszystkich członków grupy.

zredukuje obawę motywu reaktywnego.

Proces ten może trwać dłużej niż jedną sesję. Każdy z uczestników grupy wewnętrznie reaguje na konflikt, również psychoterapeuta.

Przykład: motyw wzbudzony -> „pragnienie uzyskania pomocy przez ujawnianie własnych problemów”motyw reaktywny -> „obawa przed skrzywdzeniem i brakiem akceptacji”rozwiązanie-> „powinniśmy tolerować słabości innych, ponieważ nikt nie jest doskonały”rozwiązanie zmodyfikowane (ze względu na jednego z uczestników, który uważał siebie za prawie doskonałego) -> „jesteśmy wszyscy doskonali w takim znaczeniu, ze chcemy być lepsi.”

ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO

2 SPOSOBY ROZWIĄZANIA KONFLIKTU:

Rozwiązanie przyzwalające (liberalne) –

pozwalają całkowicie wyrazić motyw wzbudzony

Rozwiązanie ograniczające (restrykcyjne) –

skupia się bardziej na wyrażeniu motywu

reaktywnego

i redukcji lęku z nim związanego.

Przykład:m.w.: pragnienie bycia wyjątkowym i wyróżnionym przez psychoterapeutęm.r.: obawa przed dezaprobatą, karą psychoterapeutyr.o: wszyscy jesteśmy podobni do siebie (ograniczające, ponieważ nie pozwala na ekspresję chęci bycia wyróżnionym)

ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO

Kiedy kilka, następujących po sobie, konfliktów

ogniskowych

jest połączonych podobnymi motywami wzbudzonymi,

mówimy o TEMACIE GRUPOWYM.

Szukanie rozwiązań tematu grupowego jest ciągłym

oscylowaniem pomiędzy rozwiązaniami przyzwalającymi

(pozwalają na analizę

i ujawnienie motywu wzbudzonego) a rozwiązaniami

restrykcyjnymi (oddalają grupę od analizy i ujawnienia

motywu wzbudzonego; jednocześnie poprzez pośrednie

wyrażenie motywu wzbudzonego, umożliwiają redukcję

lęku).

ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO a faza rozwoju grupy.

Fazy początkowe: dominują rozwiązania

restrykcyjne. Pod koniec pierwszej fazy – wzrasta

poczucie przynależności wszystkich uczestników do

grupy oraz następuje redukcja napięcia dzięki

znalezieniu odpowiednich rozwiązań konfliktów

ogniskowych.

Faza druga (stabilizacji grupy): powracające

dawne tematy grupowe są ponownie rozwiązywane,

ale w sposób przyzwalający.

ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO – rola terapeuty:

Ułatwienie procesu terapeutycznego każdemu pacjentowi.

Terapeuta nie uczestniczy w tworzeniu czy ekspresji

konfliktu ogniskowego – raczej obserwuje cały proces,

monitoruje swoje uczucia związane z konfliktem.

Terapeuta może wykorzystywać swoje obserwacje i

przemyślenia do przeprowadzania interwencji (dzięki temu,

że „widzi” informacje niedostępne pacjentom).

Jako, że często pacjenci przypisują terapeucie siłę

gratyfikującą i karzącą, ma on potencjalnie dosyć duże

możliwości uczestniczenia w tworzeniu rozwiązań

konfliktu ogniskowego.

4 FAZY ROZWOJU GRUPY

PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ

I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA ORIENTACJIInne nazwy fazy: orientacji i niepewności (Yalom 1975),

orientacji

i zależności (Kratochvil, 1981), nawiązania kontaktu

(MacKenzie, 2000).

Niejawne normy, które wyznaczają interakcje w grupie:

„dotrzymamy tajemnicy grupowej, nie udzielając

informacji o innych poza grupą”;

„będziemy słuchać siebie z uwagą i udzielać sobie

wsparcia”;

„możemy mówić o takich uczuciach, które nie są

trudne do przyjęcia, kłopotliwe dla

innych”;

„nie będziemy krytykować siebie za ujawnianie „ja”

prywatnego”.

I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA ORIENTACJIKomunikaty na poziomie jawnym obejmują:

określenie celów grupy – uczestnicy udzielają podstawowych (zazwyczaj bezpiecznych) informacji na temat tego, co chcieliby osiągnąć dzięki udziałowi w grupie; interesują się również innymi członkami grupy;

fasadową prezentację własnej osoby;

dzielenie się obawami i wątpliwościami;

dzielenie się nadzieją związaną z udziałem w grupie - podobieństwo objawów i problemów jest czynnikiem, który wzbudza nadzieję i jest podstawą do tworzenia więzi w grupie, identyfikacji z nią.

I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA ORIENTACJIKomunikaty na poziomie niejawnym, obejmują:

wyrażanie oczekiwań wobec terapeuty – zazwyczaj

pośrednio, poprzez zachowania czy wypowiedzi (niekoniecznie

skierowane do terapeuty)

wyrażanie stosunku do terapeuty – stosunek do terapeuty

ma zazwyczaj charakter przeniesieniowy a jego wzorcem są

relacje z rodzicami (rzeczywiste lub życzeniowe). Terapeuta musi

pamiętać, że pozostawanie

w roli np. ojca prowadzi do podtrzymywania dziecięcych pragnień

i zależności pacjentów, co blokuje ich samodzielność i

odpowiedzialność.

możliwe jest określenie stosunku pacjenta do

psychoterapeuty poprzez analogię do ról społecznych –

terapeuta może być spostrzegany jako: reprezentant władzy,

lekarz doradca, dobrotliwy ojciec i spowiednik, przyjaciel,

przywódca duchowy

określenie własnego miejsca w grupie i relacji z pozostałymi

uczestnikami – tworzenie się ról grupowych (patrz dalej).

I faza: FAZA ORIENTACJI – typowe role grupowe:

1. LIDER DOMINACJI – to osoba starająca się przejąć przywództwo

zadaniowe

w grupie, czyli np. określa reguły wypowiadania się czy inne

formalne ramy interakcji. KTO? Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy

niekomfortowo czują się

w niejasnych relacjach z innymi, lubią efektywne i produktywnie

spędzać czas. INNI? Często rola ta może być aprobowana przez

pozostałych członków grupy, szczególnie w początkowych etapach,

kiedy niepokój i zagubienie związane

z brakiem strukturalizacji reguł i funkcjonowania grupy, są wysokie.

2. LIDER SYMPATII – to osoba mająca tendencje opiekuńcze wobec

innych ludzi. Często okazuje innym uczestnikom wsparcie poprzez

ciepło, zrozumienie

czy ochronę.

3. BŁAZEN GRUPOWY – to osoba której zachowanie sprzyja

rozładowaniu napięcia w grupie przez humor, dowcipkowanie. KTO?

Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy źle znoszą napięcie,

szczególnie lękowe. INNI? Z początku rola ta jest aprobowana przez

innych członków grupy, ze względu na zapobieganie narastaniu

napięcia. Jednak w następnych fazach grypy rola ta jest

destruktywna – uniemożliwia rozpoznawanie źródeł napięcia i

konfliktów.

I faza: FAZA ORIENTACJI – typowe role grupowe:

4. KOZIOŁ OFIARNY – to osoba, która będąc obiektem drwin, żartów

czy agresji, kanalizuje agresywne lub lękowe napięcia grupowe.

KTO? Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy źle odczytują sygnały

niewerbalne świadczące o np. zniecierpliwieniu czy złości innej

osoby wobec nich. Charakteryzują się specyficznym brakiem

wrażliwości na nastrój grupy. Co ważne, kozioł ofiarny nie jest osobą,

która jawnie okazuje swoją bezradność (czyli nie jest, jak by

potocznie mogło się wydawać, grupową „sierotką Marysią”)

5. DOBRY UCZEŃ – to osoba, która za cenę akceptacji i wyróżnienia

przez terapeutę, jest w stanie ryzykować utratę dobrych relacji z

innymi członkami grupy. Silne uzależnienie od terapeuty jest

destruktywne – pacjent może czynić pozorne postępy – tak , aby

zadowolić terapeutę. Niestety nie potrafią jednak zastosować

nowych umiejętności w sytuacjach życia codziennego.

6. ROLA OUTSIDERA – to osoba, która jest izolowana, odrzucana przez

grupę. Zazwyczaj rolę outsidera przyjmują osoby, które budzą

niepokój grupy.

Co ważne, grupa nie dąży do wyeliminowania takiej osoby z grupy.

I faza: FAZA ORIENTACJI – zadania terapeuty:

Terapeuta nie gratyfikuje jawnych i ukrytych

oczekiwań uczestników grupy.

Terapeuta nie wyróżnia żadnego z członków grupy,

wszystkich traktuje jednakowo.

Terapeuta nie stawia grupie żadnego konkretnego

zadania

do wykonania; zachęca jedynie do szczerości i

otwartości.

II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNICPoczątek fazy wyznaczany jest przez pojawienie się

konfliktów w grupie. Wg badań przytoczonych przez B.

Tryjarską, konflikty wewnątrz grupy wzrastają po 6. sesji

terapeutycznej, a potem, po kilku sesjach, ich liczba spada.

Pojawiające się konflikty służą:

wyrażeniu złości wobec terapeuty związanej z

niezaspokojeniem przez niego ukrytych potrzeb i pragnień

pacjentów;

sprawdzeniu granic tolerancji i wytrzymałości terapeuty;

sprawdzaniu na ile w grupie można wyrażać impulsy nie

aprobowane społecznie; badanie w jakim stopniu możliwe

jest odkrywanie przed grupą nieakceptowanych stron

własnej osoby;

odreagowaniu tłumionej złości, której uczestnicy nie

okazywali

w poprzedniej fazie.

II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC

Tworzą się podgrupy – z różnych powodów i na różnych zasadach.

Np. podgrupa mająca na celu obalenie władzy psychoterapeuty.

Akcentowane są nie tylko podobieństwa między uczestnikami

grupy (tak jak

w poprzedniej fazie), ale też dostrzegane i odkrywane są różnice

pomiędzy nimi

Możliwe jest pojawienie się przyjaźni czy związków poza

grupą. Prawdopodobnie związane jest to z realizacją potrzeby

uzyskania sympatii. Tworzenie związków poza grupą ma charakter

obronny, budowane jest na mało realistycznych wyobrażeniach o

partnerze i wymaga starannego postępowania terapeutycznego.

Zanik poprzednich i tworzenie się nowych ról grupowych (patrz

dalej). Jeśli rozwój grupy będzie pomyślny, dojdzie do zaniku ról

destruktywnych.

II faza: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC– typowe role grupowe:1.WYRAZICIEL NASTROJÓW GRUPOWYCH – to osoba

wyjątkowo wrażliwa na emocje i przeciwstawne pragnienia

pojawiające się w grupie; potrafi je wyrazić zarówno

werbalnie jak i niewerbalnie; empatycznie wczuwa się w

uczucia pozostałych członków grupy.

2.STABILIZATOR EMOCJI GRUPOWYCH – to osoba, która

dzięki umiejętności dostrzeżenia, zinterpretowania i nazwania

napięć wewnątrzgrupowych, wspomaga grupę w

dystansowaniu się od silnych uczuć. (spełnia te role co błazen

grupowy lub kozioł ofiarny, ale

w sposób konstruktywny)

3.SUMIENIE GRUPY – to osoba, która pilnuje przestrzegania

norm moralnych (!)w obrębie sesji lub poza nią, tak aby

żaden z uczestników nie został skrzywdzony czy

niesprawiedliwie potraktowany. Wzbudza poczucie winy u

innych; może blokować wyrażanie nieakceptowanych

impulsów w grupie.

II faza: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC– typowe role grupowe:4.BIEDNE DZIECKO – to osoba, która jest niepewna, niezdecydowana,

często okazuje bezradność, wzbudza w innych chęć pomocy i

współczucie

5.SZALONE DZIECKO – to osoba, która „z wdziękiem” potrafi wyrażać

różne impulsy i pragnienia – również te nieakceptowane. Dlatego też

spotyka się

z sympatią innych uczestników, ponieważ zastępczo ujawnia ich

niewyartykułowane pragnienia.

6.DOBRA MAMA(KOCHANY WUJASZEK) – to osoba, która poprzez

swoją postawę opiekuńczą i ochraniającą, wzbudza powszechną

sympatię i zaufanie. Może mieć kłopoty z: ustanawianiem granic w

jakich chce pomagać innym oraz wyrażaniem agresywnych

impulsów.

7.BARD GRUPOWY – to osoba, która pozostaje niezależna w stosunku

do innych, jednocześnie będąc wrażliwą na nastrój i klimat grupy.

Swoje spostrzeżenia wyraża w sposób metaforyczny. Pozostali

członkowie grupy cenią ją i szanują jej zdanie.

8.OPOZYCJONISTA – to osoba, która podważa interwencje terapeuty

czy rozwiązania zaproponowane przez grupę – dzięki temu

uruchamia krytyczne myślenie w grupie. Z drugiej strony, może mieć

duże trudności ze współpracą

i zrozumieniem innych.

II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC

Pod koniec tej fazy konstytuują się następujące

normy grupowe:

„owocne jest badanie własnych impulsów

i wzajemnych oczekiwań”;

„mamy prawo wyrażać wszystkie własne impulsy

i uczucia w formie niedestruktywnej dla innych”;

„nie musimy kochać się wzajemnie, umiemy

szanować różnorodność i odrębność innych”.

III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA POGŁĘBIONEJ EKSPLORACJI PROBLEMÓW NA POZIOMIE INDYWIDUALNYM I GRUPOWYM.

Jest to faza znacznego rozwoju spójności, poczucia

przynależności oraz współpracy wewnątrz grupy na rzecz

założonych celów.

Głębsze badanie istoty problemów indywidualnych.

Początek tej fazy często wyznaczany jest przez otwarcie

się uczestników na dzielenie się z innymi swoimi

doświadczeniami

z dzieciństwa, niepowodzeniami w bliskich związkach z

partnerami życiowymi, czy poczuciem samotności itd.

Inne ważne tematy: zależność, dominowanie, wpływanie

na innych, obawa przed odpowiedzialnością.

III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA POGŁĘBIONEJ EKSPLORACJI PROBLEMÓW NA POZIOMIE INDYWIDUALNYM I GRUPOWYM.

Uczestnicy grupy zgłębiają genezę własnych trudności, uwalniają

się

od nieświadomych dotąd uczuć, zmienia się także obraz „ja” –

włączane są

do niego elementy dotychczas nieświadome lub przedświadome.

Konstytuowane są kolejne normy grupowe:

„głębsze ujawnianie własnych problemów jest nie tylko możliwe

ale i pożądane”;

„mamy prawo wyrażać różnorodne uczucia do uczestników

grupy i terapeuty”;

„możemy być sobie pomocni nawzajem, odkrywając trudniejsze

do zaakceptowania i mniej jawne aspekty funkcjonowania (nie

tylko przez udzielanie wsparcia)”;

„akceptujemy siebie ze wszystkimi impulsami i tendencjami”.

III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KOŃCZENIA PSYCHOTERAPII

Rozpoczyna się na kilka sesji przed ostatnim spotkaniem.

Wg Yaloma (1975), optymalny czas trwania

ambulatoryjnej psychoterapii grupowej wynosi od 12 –

24 miesięcy.

Próby utrwalenia, konsolidacji, umówienia i

podsumowania osiągniętych dotychczas zmian, np.

poprzez ćwiczenie w wersji psychodramatycznej nowego

sposobu odnoszenia się do ludzi.

Możliwe jest wymiana informacji zwrotnych pomiędzy

uczestnikami grupy, na temat tego jak postrzegali siebie,

jakie emocje przeżywali, w konkretnych sytuacjach

kontaktu ze sobą.

III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KOŃCZENIA PSYCHOTERAPII

Wzrasta rola psychoterapeuty. Na tym etapie:

nie wspomaga grupy w otwieraniu nowych konfliktów;

zachęca uczestników do podsumowywania doświadczeń

wyniesionych z terapii;

zachęca uczestników grupy do stosowania w realnych sytuacjach

życiowych, umiejętności nabytych w trakcie terapii;

omawia możliwości dalszego leczenia z pacjentami, których

proces terapii nie został zamknięty;

daje sobie i uczestnikom możliwość wyrażenia uczucia smutku,

straty czy rozżalenia związanego z rozwiązywaniem grupy.

BIBLIOGRAFIA

Wszystkie informacje zawarte i wykorzystane w

prezentacji, zostały zaczerpnięte z:

Tryjarska B.(2006). Procesy i zjawiska w

zamkniętej grupie psychoterapeutycznej. W:

L.Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Praktyka.

Podręcznik akademicki. Warszawa: ENETEIA

Dziękuję za uwagę!