ИНФОРМАТИКА

Универзитет „Гоце Делчев“Д-р Зоран Здравев

ТИПОВИ НА СОФТВЕР

o Софтверот може да се категоризира на многу различни начини. Еден начин е сите програми да се класифицираат во неколку широки категории: системски софтвер, апликативен софтвер, кориснички (услужен) софтвер, и злонамерен софтвер.

o Сепак најгенерална поделба на софтверот е на системски и апликативен. Секој од овие типови на софтвер понатаму се дели на подтипови (Слика 1).

ТИПОВИ НА СОФТВЕР

Слика 1

НИВОА НА АПСТРАКЦИЈА

Пример за поделба на различни апстрактни нивоа

АПЛИКАТИВЕН СОФТВЕРГенерална наменаo Програми кои вршат општи обработки, поврзани со

работните места или за крајните корисници; на пример, обработка на текст, табеларни пресметки. Исто така се наречени и пакети за продукција

Кориснички софтверo Софтверски апликации кои се развиени за и во

организациите (претпријатија) и се користат во тие организации (претпријатија)

Комерцијални пакети - Commercial Off-the-Shelf (COTS)o Се продаваат многу копииo Се прават минимални измени надвор од предвиденотоo Потрошувачите немаат контрола врз спецификациите,

распоредот, или еволуцијата и немаат пристап до изворниот код или внатрешната документација

o Производителот ги задржува правата на интелектуална сопственост на софтвер

АПЛИКАТИВЕН СОФТВЕР

o Софтвер со отворен кодo Оние кои работат на развој на софтверот

соработуваат при развивањето на апликациите користејќи програмерски стандарди кои дозволуваат секој да може да допринесе за софтверот

o Кога некој проект ќе се комплетира, кодот на апликацијата ќе стане достапен за секого и слободен за користење од секој што сака

БИЗНИС АПЛИКАТИВЕН СОФТВЕР

o Апликативен софтвер со специфични функции

o Илјадници корисници од такви пакети добиваат поддршка за специфични кориснички апликацииo Примери: o Менаџирање на односите со корисниците (CRM -

customer relationship management), o Планирање на ресурсите во претпријатијата (ERP

- enterprise resource planning),o Логистика (SCM - supply chain management), o Веб базирана Е-комерција (Web-enabled electronic

commerce)

СОФТВЕРСКИ ПАКЕТИ

o Нашироко користените пакети за продукција се продаваат заедно како софтверски пакети (Microsoft Office, Adobe CS …)

o Предности:o Чинат помалку отколку ако ги купувате еден

по еденo Сите имаат сличен графички кориснички

интерфејс (GUI – graphical user interface)o Заедно работат добро

o Недостатоци:o Сите функции не се користатo Зазема многу дисков простор (bloatware)

WEB BROWSERS (ПРЕБАРУВАЧИ)

o Софтверски апликации кои подржуваат навигација преку хиперлинкови

o Стануваат универзални платформи преку кои крајните корисници ќе може да ги стартуваат…o Пребарувањата на информацииo E-mailo Мултимедиски фајловиo Дискусиони групиo Други веб (интернет) базирани апликации

МАШИНИ ЗА ПРЕБАРУВАЊЕ

o Пребарувачите се користат за да се пристапи кон машините за пребарување на Интернетo Google, Yahoo!, Nabu, Najdi, Lycos ….

o Користењето на машините за пребарување стана неразделен дел на Интернет, интранет и екстранет апликациите

E-MAIL, INSTANT MESSAGING, AND WEBLOGS

o E-mailo Софтвер кој комуницира со праќање и

примање на пораки и прикачени фајлови преку Интернет, интранет или екстранет

o Instant messaging (IM)o Примање и праќање на електронски поарки

во реално времеo Weblog или blog (Блог)

o Личен веб сајт во кој објавените пораки се подредени по датум (како личен дневник)

o Може да се ажурира со нови информации за некоја тема или за област

WORD PROCESSING/DESKTOP PUBLISHING

o Word Processing (Обработка на текст)o Креирање, уредување, ревизија и

печатење на документиo Примери: Microsoft Word, Open Office

Writer, Lotus WordPro, Corel WordPerfecto Desktop Publishing (Десктоп

публикување)o Продукција на печатени материјали со

професионален изгледo Примери: Adobe PageMaker, Microsoft

Publisher, QuarkXPress

ELECTRONIC SPREADSHEETS –ТАБЕЛИ ЗА ВКРСТЕНИ ПРЕСМЕТКИ

o Се користат во секој бизнис за…o Анализи, планирања, моделирањеo Електронски табели:

o Работен лист со редови и колониo Се чуваат на локален компјутер или на мрежаo Бараат дизајнирање на формат и развој на

поврзувања (формули)o Најмногу помагаат за цртање на графови или

графички приказ на резултатитеo Подржуваат логика (пр. што - ако услови)

СОФТВЕР ЗА ПРЕЗЕНТАЦИИ

o Заедничка презентација графички пакети…o Конвертирање на нумерички податоци во

графички приказo Креирање на мултимедијални

презентации со графици, слики, анимации и видео клипови.

o E.g., Microsoft PowerPoint, Lotus Freelance, Corel Presentations

o Врвните вакви апликации може да прилагодат датотеки за трансфер на HTML формат за веб страници.

МЕНАЏИРАЊЕ НА ЛИЧНИ ПОДАТОЦИ

o Софтвер за продуктивност и соработка на краен корисникo Складирани информации за клиентиo Управување со распореди, Manages

schedules, состаноци, задачиo Најчесто е пристапот до интернет и е -

поштаo Некои подржуваат тимска соработка

преку размена на информации со други PIM корисници

o Примери: Lotus Organizer, Microsoft Outlook

GROUPWARE

o Софтвер кој помага колаборација помеѓу групи на одредени групни задачиЕ –маил, групни дискусии, база на податоци, видео конференцииo Примери: Lotus Notes, Novell GroupWise,

Microsoft Exchangeo Windows SharePoint Services и Web Sphere и

двата дозволуваат групи од луѓе да креираат веб –страни за споделување на информации и размена на документи

АЛТЕРНАТИВЕН СОФТВЕР

Развој и одржување на софтвер

Application service providers (ASPs)

Компании кои имаат, работат и одржуваат апликациски софтвер и ресурси за компјутерскиот систем

Користи апликација за плаќање преку интернет

Плати колку што ќе користеш

Се очекува забрзување на развојот во следните години

ЛИЦЕНЦИРАН СОФТВЕР

o Сите COTS и ASP софтвери се лиценцираниo Вклучува..

o Интелектуални праваo Авторски праваo Trademarko Trade secrets

o Исто така вклучува традиционално договорно право, вклучувајќи Uniform Commercial Code(UCC)

o Вие не купувате софтверo Вие купувате лиценца за користење на тој

софтверo Лиценца за заштита на правата на продавачот

ОПЕРАТИВНИ СИСТЕМИ

o ...се интегриран систем на програми кои…o Управуваат операциите на CPUo Контролираат влезот/излезот, ресурсите за

складирање,активностите на компјутерскиот систем

o Обезбедуваат поддршка кога компјутерот ги извршува апликативните програми

o Оперативниот систем мора да се стартува и да се активира пред сите други задачи да започнат со работа

Основни функции на оперативните системи

КОРИСНИЧКИ ИНТЕРФЕЈС

o Дел од оперативниот систем кој ви овозможува да комуницирате со него

o Три главни типа:o Пишувани команди - Command-driveno Со менија - Menu-driveno Графички кориснички интерфејс -

Graphical user interfaces (GUI)

RESOURCE MANAGEMENT

o Дел од оперативниот систем кој управува со хардверот и со мрежните ресурси на компјутерскиот системo ВклучуваCPU, примарна меморија,

секундарна меморија, телекомуникациии, ивлезно/излезни периферни уреди

o Општи функцииo Води сметка за тоа каде се зачувани

податоците и програмитеo Ја дели меморијата по апликации и има

можност за креирање на виртуелна меморија

FILE MANAGEMENT

o Дел од оперативниот систем кој го контролира креирањето, бришењето и пристапот кон фајловите и програмите

o Ги чува податоците за физичката локација на уредите за складирање на податоци

o Креира папки и датотеки со информации за локацијата и карактеристиките на фајловите кои се чуваат

TASK MANAGEMENT

o Дел од оперативниот систем кој управува со реализацијата на компјутерски задачи од крајниот корисник

o Контролира чија задача ќе добие пристап до процесорот и колку долго ќе има пристап

o Може да ја прекине работата на процесорот во секое време и да ја замени со задача од повисок приоритет

o Поддржува претходни превентивни и кооперативни мулти-барањата и мулти-обработка (multi-tasking)

ПОПУЛАРНИ ОПЕРАТИВНИ СИСТЕМИ

o Windowso GUI, multitasking, networking, multimediao Microsoft’s operating systemo NT, XP, 2003o Different versions manage servers

o Unixo Multitasking, multi-user, network-managingo Portable -can run on mainframes, midrange, and PCso Linux

o Low-cost, powerful reliable Unix-like operating systemo Open-source

o MAC OS Xo Apple operating system for the iMaco GUIo Multitaskingo Multimedia

WINDOWS

Windows е серија на Microsoft оперативни системи, кои во моментов доминираат во компјутерската индустрија, a имаат долга и интересна историја. Microsoft добива поголемо значење со својот прв оперативен систем, DOS ("диск оперативен систем"), кој бил текст-базиран систем. Ако сакаме да ја стартуваме програмата, мора да го напишеме нејзиното име на "командната линија" и ДОС ќе ја отвори за нас. Иако примитивна од денешна гледна точка, DOS во тоа врене се продавал како оперативен систем наменет за IBM PC, а кога започнала масовната продажба веќе било јасно каква ќе биде иднината на Microsoft во индустријата на продукција на оперативни системи.

WINDOWS

Мајкрософт има развиено два различни типови на оперативни системи: Windows 95 што претставува еден вид еволутивен развој од DOS оперативниот систем, и Windows NT, нов оперативен систем со помодерен дизајн и поразвиени и помодерни интерфејс карактеристики на Windows. Windows NT прерасна во Windows 2000 и потоа Windows XP. Со Windows XP, Microsoft повторно почна со производство на само еден оперативен систем. Windows XP се користи од страна домашни и бизнис корисници.

UNIXUnix е оперативен систем за компјутерски системи. Неговите основни особини се преносливост меѓу хардверски платформи, возможност да извршува истовремено повеќе процеси (multitasking) и способност истовремено да опслужува повеќе корисници. Unix е развиен во текот на шеесеттите години врз основа на оперативниот систем Мултикс. Развиен е од страна на Кем Томсон, Денис Ричи и Даглас Мекилрој, програмери на американската телекомуникациска фирма АТ&Т.Unix има доживеано повеќе верзии и денес се во секојдневна употреба, меѓу други, верзиите на IBM и Sun Microsystems (Sun Solaris), како и во верзии на Слободен Софтвер на BSD Unix и Линукс (Linux). Интересно е тоа што Би-Ес-Ди (BSD) Unix имал во јадрото вграден код кој овозможувал поврзување на повеќе компјутери во мрежа. Мрежниот код на БиЕсДи се смета за претходник на Интернет протоколот TCP/IP.

LINUX

Линукс (познат и како ГНУ/Линукс) започнат е како хоби проект на Линус Торвалдс во 1991, а со помош на огромен број програмери од целиот свет, денес е еден од најпознатите примери за Слободен софтвер. Терминот Линукс се однесува стриктно на Линукс кернелот, но денес често се користи за да се опише целиот оперативен систем, кој е всушност комбинација на Линукс кернелот и ГНУ алатките. Оттаму, фер и правилно e користењето на терминот „ГНУ/Линукс“ во контекст на оперативниот систем во целост. Постојат повеќе од 300 различни дистрибуции на ГНУ/Линукс. На почетокот Линукс бил развиван и користен од страна на ентузијасти. Од тогаш па наваму како алтернатива на неслободните Unix и Microsoft Windows, Линукс ја има добиено поддршката на неколку од мамутите во индустријата за информатичка технологија како што се IBM и Hewlett-Packard. Аналитичарите го препишуваат овој успех на независноста од компаниите, ниската цена за имплементација, безбедноста и стабилноста.

КАРАКТЕРИСТИКИ НА ЛИЦЕНЦИТЕ ЗА СОФТВЕР СО ОТВОРЕН КОД (OPEN-SOURCE SOFTWARE)

o Програматаo Мора да содржи изворен код и да дозволува

дистрибуција во изворен код, како и во бинарна формаo Лиценцата

o Не смее да ја ограничи било која страна од продавање или давање на софтверот како компонента во некоја софтверска дистрибуција како целина која содржи програми од неколку извори

o Мора да им дозволи модификации и користење на делови од кодот за други изведени дела (програми), и мора да дозволува тие да бидат дистрибуирани под истите услови како и лиценцата на оригиналниот софтвер

o Правата врзани за програмата мора да важат за сите на кои програмата е дистрибуирана, без потреба за активирање на дополнителни лиценца

КАРАКТЕРИСТИКИ НА ЛИЦЕНЦИТЕ ЗА СОФТВЕР СО ОТВОРЕН КОД (OPEN-SOURCE SOFTWARE)

o Лиценцата (продолжува)o Може да ограничи изворниот код да биде

дистрибуиран во модифицирана форма само ако лиценцата дозволува дистрибуција на посебни датотеки со изворен код со цел: промена на програмата во време на развој

o Не смее да врши дискриминација против која било личност или било која група на лица

o Не смее да го ограничи никого од користењето на софтверот во одредено поле на активност

o Не треба да се специфични за посебни производиo Не треба да контаминираат друг софтвер со

рестрикции за софтвер кој се дистрибуира заедно со лиценциран софтвер