PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE...

REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS

FAKULTETI I EKONOMIS

DEPARTAMENTI STATISTIK, INFORMATIK E ZBATUAR

DISERTACION

PR MBROJTJEN E GRADS SHKENCORE

DOKTOR

PRDORIMI I APLIKIMEVE OPEN SOURCE DHE

NDIKIMI I TYRE N ZHVILLIMIN E BIZNESIT:

KRIJIMI I NJ MODELI ERP/PLM PR NJ KOMPANI

Disertanti: Udhheqs Shkencor:

Albana GORISHTI Prof. Dr. Kozeta SEVRANI

Tiran, prill 2014

Familjes . . . .

faleminderit.

Mirnjohje dhe Falnderim

Ndjehem e nderuar dhe kam knaqsin q n vigjilje t mbarimit t ktij

punimi t kryer prej meje t prmend me respekt dhe t falnderoj njerzit q

qen bashkudhtar dhe prkrahs t puns time.

Falnderoj prof. Kozetn, q m prkrahu q n fillim dhe m pas u b

udhheqsja ime n kt punim shkencor, besoi tek un dhe m mbshteti n

rrugn e nisur. T falnderoj Prof. Kozeta q me profesionalizmin dhe

prkushtimin tuaj m inkurajuat dhe drejtuat gjat ksaj periudhe t

lodhshme dhe impenjative por q m ka ndihmuar n rritjen time

profesionale dhe shkencore.

Shpreh mirnjohjen dhe respektin tim pr secilin prej antarve t

departamentit, t cilt me njohurit e tyre, formimin profesional dhe

akademik kan ndikuar sadopak me opinionet e tyre, vrejtjet apo sygjerimet

n prmirsimin e punimit t realizuar prej meje.

Nj falnderim speciale shkon pr koleget e mia, t cilat kan ndar me mua

do shqetsim timin pr punimin, m kan dgjuar dhe duruar tek diskutoja

me to pr mnyrn e trajtimit t materialit dhe jan treguar gjithmon t

gatshme t shprehin mendimin apo t kontribuojn me njohurit e tyre. T

dashura kolege ju falnderoj pa fund.

Por ky punim imi nuk do mund t realizohej pa prkrahej, mirkuptimin,

dashamirsin dhe mbshtetjen e pakushtzuar t familjes time.

Falnderoj nga zemra bashkshortin dhe dy djemt e mi, jeni frymzimi im.

Albana Gorishti - Tez Doktorate PRDORIMI I APLIKIMEVE OPEN SOURCE DHE NDIKIMI I TYRE N ZHVILLIMIN E BIZNESIT:


iii

Lista e Figurave

Figura 1: Shrbime dhe produkte t shtypshkronjs .............................................................. 31

Figura 2: Llojet e makinerive q prdoren n kto dy shtypshkronja ..................................... 32

Figura 3: Fazat e implementimit t ERP sipas Sumner ............................................................ 50

Figura 4: Shnime pr repartin e librlidhjes .......................................................................... 74

Figura 5: Buletin ditor i reparti t Librlidhjes ........................................................................ 75

Figura 8: Fazat e implementimit t OS ERP Shtypshkronj ..................................................... 80

Figura 6: Faza e par e implementimit .................................................................................... 81

Figura 7: Qarkullimi i botimit n prodhim ............................................................................... 82

Figura 9. Skema logjike e databass ........................................................................................ 86

Figura 10: Skema logjike e organizimit t proeseve n shtypshkronj ................................. 87

Figura 11. Tabela kryesore t databass ................................................................................. 88

Figura 12: Tabelat e bazs s t dhnave t shtypshkronjs .................................................. 88

Figura 13. Tabelat pr magazinn ........................................................................................... 90

Figura 14. Lidhja e modulit main me modulet e tjere, funksionet e prdorur ....................... 93

Figura 16. Moduli buletint dhe klasat prkatse q prdoret nga secili repart .................... 94

Figura 17. Klasat e modulit t buletinve dhe funksionet kryesore t tyre ............................ 94

Figura 18. Moduli i raporteve t puns dhe klasat prkatse................................................. 95

Figura 19. Modulii raporteve t shpenzimeve dhe klasat prkatse ...................................... 95

Figura 20. Prdoruesi, aksesimi dhe t dhnat e tij ................................................................ 96

Figura 21. Skema e prdoruesve t aplikimit .......................................................................... 98

Figura 22. T drejtat e administratorit .................................................................................... 98

Figura 24. T drejtat e veprimeve t teknologut..................................................................... 99

Figura 25. T drejtat e financierit ............................................................................................ 99

Figura 26. T drejtat e normistit ............................................................................................ 100

Figura 27. T drejtat e magazinierit ...................................................................................... 100

Figura 28: Model i buletinit t puns .................................................................................... 108

Figura 29: Model buletini ...................................................................................................... 108

Figura 30: Llojet e punve n palosje .................................................................................... 109

Figura 31: Proeset pr punim kalendari .............................................................................. 109

Figura 32: Shpenzimet, normat pr makinn e qepjes me tel .............................................. 110

Figura 33: Buletin pune n repartin e librlidhjes ................................................................. 111

Figura 34: Punim blloqesh dhe diplomash, proceset ............................................................ 111

Figura 35. Nderfaqesi Kontrata - Lista ................................................................................... 114

Figura 36. Lista buletinve t librlidhjes .............................................................................. 117

Figura 37:Raport mbi punn e kryer ..................................................................................... 121

Figura 38: Model i biznesit .................................................................................................... 127



iv

Lista e tabelave

Tabela 1: Tendenca e SME-ve n Shqipri 2011( SBA Fact Sheet 2012 Albania) ................ 16

Tabela 2: Niveli i prdorimit t kompanis tuaj tsistemit IT t kontabilitetit ...................... 23

Tabela 3: Niveli i efikasitetit t sistemit pr prllogaritjen e kostos ...................................... 23

Tabela 4: Struktura prmbledhese e ekonomise sipas nomenklatures s veprimtarive

ekonomike ............................................................................................................................... 26

Tabela 5: Nomenklatura e veprimtarive ekonomike rev 1.1 .................................................. 27

Tabela 6: T dhna pr Industrin e letrs dhe botimeve, INSTAT - 2009 ............................. 29

Tabela 7: T dhna pr Industrin e letrs dhe botimeve, INSTAT - 2010 ............................. 30

Tabela 8: Kritetet e przgjedhjes s Open Source ERP .......................................................... 59

Tabela 9: Prmbledhja e rezultateve t literaturs pr Faktort q ndikojn SME-t ...... 60

Tabela 10: Shkarkimet pr open source ERP .......................................................................... 62



v

Lista e shkurtimeve dhe akronimeve

BB - Banka Botrore

BE - Bashkimi Evropian

BoM - Bill of Material

ERP-Enterprise Resource Planning

EU - European Union

FOS - Free/Open Source

FOSS - Free Open Source Software

GDP - Gross Domestic Product

INSTAT - Instituti i Statistikave

METE- Ministria e Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks

MRP - Material requirements planning

MRP - Material requirements planning

MS DynamicsAX - Microsoft Dynamics Axapta

NVM - Ndrmarrje e Vogl e Mesme

OECD - Organization for Economic Co-Opration and Development

OS ERP -Open Source Enterprise Resource Planning

OSS-Open Source Software

PLM - Product Lifecycle Management

QKR-Qendra Kombtare e Rregjistrimit

SaaS - Software as a Service

SME-Small and Medium Sized Enterprises

SOAP - Simple Object Access Protocol

TIK - Teknologjia e Informacionit dhe Komunikimit

TNA - Training Needs Analysis

UML - Unified Modeling Language

WS - Web Services



vi

Pasqyra e Lnds

Mirnjohje dhe Falenderim .......................................................................................................................... ii

Lista e Figurave............................................................................................................................................ iii

Lista e tabelave ............................................................................................................................................ iv

Lista e shkurtimeve dhe akronimeve ............................................................................................................ v

Pasqyra e Lnds .......................................................................................................................................... vi

Kapitulli 1 - Prmbledhje e studimit ............................................................................................................. 1

1.1 Hyrje .............................................................................................................................................. 1

1.2 Prshkrimi i sfondit t problemit .................................................................................................. 2

1.3 Objektivat e studimit .................................................................................................................... 4

Kapitulli 2 - SME-t . .............................................................................................................................. 11

2.1 Prkufizimi pr SME .................................................................................................................... 12

2.2 Przgjedhja e SME pr studim .................................................................................................... 13

2.3 Prdorimi i ERP-ve nga SME-t ................................................................................................... 14

2.4 SME-t n Shqipri ...................................................................................................................... 15

2.5 Analiza e nevojeve TIK pr SME-t shqiptare ............................................................................. 19

2.7 Kompanit dhe kriteret pr marrjen n studim ......................................................................... 30

Kapitulli 3 ERP ........................................................................................................................................ 34

3.1 Prparsit e prdorimit t ERP-ve ............................................................................................ 36

3.2 Zgjedhja e ERP ............................................................................................................................. 39

3.3 Kriteret pr vlersimin e ERP-ve ................................................................................................. 41

3.4 Implementimi i ERP ..................................................................................................................... 44

3.5 Prmbledhje pr ERP-t .............................................................................................................. 51

3.6 PLM - menaxhimi i jets s produktit .......................................................................................... 52

3.7 Menaxhimi i njohurive ................................................................................................................ 54

Kapitulli 4 -Free Open Source .................................................................................................................... 55

4.1 Faktort q ndikojn n zhvillimin e OS ERP .............................................................................. 57

4.2 Prdorimi i OS ERP, fakte ............................................................................................................ 61

4.3 OS ERP dhe biznesi ...................................................................................................................... 63



vii

4.4 Prmbledhje pr OS ERP ............................................................................................................. 65

4.5 Shrbimet Web (Web Services-WS) ............................................................................................ 66

Kapitulli 5 - Metodologjia .......................................................................................................................... 68

5.1 Modeli i zgjedhur i krkimit ........................................................................................................ 70

5.2 Analiza e kompanive ................................................................................................................... 76

Kapitulli 6 Realizimi i aplikimit ............................................................................................................... 79

6.1 Qllimi i aplikimit OS ERP - Shtypshkronj .................................................................................. 79

6.2 Planifikimi .................................................................................................................................... 80

6.3 Analiza dhe projektimi ................................................................................................................ 82

6.4 Zhvillimi dhe Testimi ................................................................................................................... 84

6.5 Trajnimi ..................................................................................................................................... 101

6.6 Prgjithsime ............................................................................................................................ 101

Kapitulli 7 Konkluzione dhe Rekomandime .......................................................................................... 102

7.1 Prmbledhje .............................................................................................................................. 102

7.2 konkluzione ............................................................................................................................... 104

Shtojc 1 - Dokumentacion i shtypshkronjs ............................................................................................ 108

Shtojc 2 Aplikimi Shtypshkronj ...................................................................................................... 112

Organizimi i moduleve t aplikimit web OS ERP ................................................................................... 112

Filtrat ..................................................................................................................................................... 112

Buletinet ................................................................................................................................................ 115

Reparti Librlidhjes ............................................................................................................................... 117

Raportet ................................................................................................................................................ 118

Raportet Gjendja Magazine ............................................................................................................. 122

Koefiientet ........................................................................................................................................... 122

Administrim ............................................................................................................................................... 123

Shtojc 3 ERP, risqet, prfitimet ............................................................................................................ 126

Shtojc 4 - boAddPune ............................................................................................................................. 132

Lista e Referencave ................................................................................................................................... 142

Lista e publikimeve ................................................................................................................................... 147



1

Kapitulli 1 - Prmbledhje e studimit

1.1 Hyrje

Open Source ERP sht konsideruarsi nj alternativ e mundshme kundrejt ERP-ve me pages.

Koht e fundit Open Source ERP sht duke u pranuar gjersisht nga bizneset e vogla dhe t

mesme(SME-t). Shumica e shitsve t patentuar ERP po ndryshojn strategjin e tyre n ditt e

sotme dhe jan duke zgjeruar fokusin e tyre pr SME-t, edhe pse SME-t nuk jan t interesuar

n sistemet e patentuara(me pages) t ERP-ve. Faktort q mund t motivojn SME-t pr t

zgjedhur nj Open Source ERP n vend t ERP-s s patentuar nuk jan identifikuar empirikisht

n mnyr t mir definuar n hulumtime t mparshme. Disa hulumtime kan ngritur shtjen e

kostos dhe kshtu kan hedhur propozimin q Open Source ERP sht i prshtatshm pr SME-

t. Faktort e tjer prve kostos t prfshira n procesin e przgjedhjes jan ende pr tu studiuar

dhe jan duke u diskutuar n ambientet universitare dhe shkencore nga specialistt e fushs.

Qllimi:Qllimi i prgjithshm i ktij punimi sht q t kontribuoj n fushn e njohurive

t Open Source ERP-ve. shtja nn vzhgim gjat ktij hulumtimi do t jet procesi i

przgjedhjes s Open Source ERP-ve n ndrmarrjet e vogla dhe t mesme(SME-t).

Fokusimi sht prqndruar tek identifikimi i faktorve m t rndsishm, reciprokisht

nga pikpamja e SME-ve dhe e furnizuesve, q mund t motivojn ndrmarrjet e vogla dhe

t mesme(SME-t) pr t zgjedhur OS ERP. Realizimi i nj OS ERP-je konkrete pr

rastet e kompanive t marra n studim do t finalizoj trajtimin teorik t problemit dhe

kalimin e njohurive n zbatim praktik.



2

1.2 Prshkrimi i sfondit t problemit

Qllimi i prgjithshm i ktij punimi sht q t kontribuoj n fushn e njohurive t Open

Source ERP-ve. Open Source ERP ka potencial pr t trhequr shum organizata pr t zbatuar

kt lloj sistemi ERP-je. shtja nn vzhgim gjat ktij hulumtimi do t jet proesi i

przgjedhjes s Open Source ERP-ve n siprmarrje t vogla dhe t mesme (SME-t). Fokusi i

punimit do t drejtohet n identifikimin e faktorve mt rndsishm q mund t motivojn

ndrmarrjet e vogla dhe t mesme (SME-t) pr t zgjedhur OS ERP. Pr kt arsye, n kt

hulumtim do t analizohet perspektiva e t dy palve, Prdorues (SME) dhe Furnizues (Shitsit /

Konsulent) i OS ERP-ve si dhe kndvshtrimet e t dyja palve. Qllimi teorik prfundimtar do

t jet identifikimi i faktorve m t rndsishm, ndrsa bjm zgjedhjen e nj sistemi OS ERP.

Pr t konkretizuar prdorimin e OS ERP-ve n vendin ton, konkretisht n ndrmarrje t mesme

do t analizohet rasti i studimit dhe implemementit t OS ERP-s pr dy ndrmarrje t mesme

me aktivitet konkret prodhimin e librave, shtypshkronj. Rastet estudimi do prforcoj m shum

hipotezat dhe pyetjet e hedhura pr diskutim n kt punim.

Pyetjete shtuara pr hulumtim na japin nj kndvshtrim t qart pr t gjith ecurin e tezs

prgjat puns krkimore. Pr t prmbushur qllimin e ktij punimi jan formuluar pyetjet e

mposhtme krkimore:

Pyetje 1. Cilt jan faktort m t rndsishm nga pikpamja e Prdoruesit (SME-ve)

dhe Furnizuesit n przgjedhjen e Open Source ERP-ve?

Pyetje 2. Si sht e organizuar veprimtaria e prodhimit dhe menaxhimit t prodhimit t

produktit n industrin e botimeve dhe shtypshkrimeve?

Pyetje 3. Si sht integruar sistemi OS ERP Shtypshkronj me veprimtarin praktike

t SME-ve t zgjedhura pr studim?

Pyetja 4. Cilat jan prfitimet dhe reduktimet nga kalimi nga mnyra tradicionale e

dokumentimit t proeseve t botimit dhe llogaritjes s kostos s tij, n kryerjen e ktyre

veprimeve nprmjet OS EPR Shtypshkronj?



3

1.2.1 Palt e interesuara

Ky punim sht nj prpjekje pr t siguruar informacion pr ata q jan t interesuar n

prparsit apo pengesat n prdorimin e Open Source ERP-ve dhe shtjet q lidhen me

zgjedhjen e saj, si dhe pr ata q jan t interesuar n implementimin e sistemeve OS ERP.

Punimi jo vetm q do tu ofroj prfitime SME-ve, por gjithashtu do t jap nj pasqyr rreth

zgjidhjeve t mundshme edhe pr organizata t mdha. Modeli ERP- Shtypshkronj i

realizuar mund t shrbej pr secilin prej bizneseve q operojn n fushn e industris s letrs,

botimeve, por mund t prshtatet edhe pr do industri tjetr ku kemi prodhim t produkteve dhe

harxhim t lnds s par, ku ka nevoj pr menaxhim t shprndarjes s burimeve njerzore

sipas procese t prodhimit apo llogaritje t kostos s produktit n prodhim etj.

1.2.2 Kufizimet

Shumica e punve krkimore kan disa kufij t caktuar. Ky punim ka gjithashtu kufizime.

Studimi sht i bazuar n ato kompani t cilat hyjn n prkufizimin e SME-ve. Prkufizime t

veanta t SME-ve jan t vshtira pr tu gjetur sepse ato ndryshojn dhe varen nga kritere t

tilla si, numri i t punsuarve dhe xhiroja (Burgess, 2002). Sipas Deelmann dhe Loos (2002, f.

2214):

"Akronimi SME (Small and Medium sized Enterprise) prpiqet t grupoj nj lloj t

kompanive, t cilat jan t vogla dhe t mesme n nj mnyr t veant. Pr fat t keq ky

klasifikim nuk sht prcaktuar mir. "

Sipas Komunitetit Evropian (EU 2003), prcaktimi i SME-ve bazohet n nj kombinim t

kritereve t mposhtme: numri i punonjsve, pavarsia, qarkullimit dhe totalit t t ardhurave

vjetore. N mnyr q t konsiderohet si nj SME, nj ndrmarrje duhet t ket m pak se 250

punonjs dhe nj qarkullim vjetor jo m shum se 40 milion euro.



4

1.3 Objektivat e studimit

Objektivat e ktij studimi renditen si mposht:

1. Studimi i faktorve m t rndsishm q ndikojn n implementimin e OS ERP.

2. Przgjedhja e kritereve sipas t cilave nj ndrmarrje vendos t seleksionoj nj ERP t

caktuar.

3. Ndikimi i ERP-s s zgjedhur pr mbarvajtjen e veprimtaris s nj ndrmarrjeje t

mesme, t vogl.

4. Cilt jan faktort parsor pr nj ndrmarrje kur przgjedh ERP.

5. Dhnia e nj orientimi t tregut t zhvillimit t ERP-ve n Shqipri drejt Open Source

ERP-ve, sidomos pr ndrmarrjet e vogla dhe t mesme.

6. Projektimi i nj Sistemi ERP pr nj kompani, pr t br t mundur prdorimin e OS dhe

t aplikimeve Web, si nj mnyr e mir pr t menaxhuar zinxhirin e veprimeve,

detyrave, kontrollin e lnds t par, ecurin e produktit n procesin e prodhimit,

veprimet e magazins etj. n nj biznes t mesm apo t vogl.

Pr t realizuar nj projektim t till, jan marr n shqyrtim t gjitha karakteristikat q

duhet t ket sistemi i prpunimit t informacionit, si dhe politikat e biznesit t

kompanis q do ta shfrytzoj kt sistem. Etapat n t cilat do t kaloj sistemi jan1:

a. Prcaktimi i sakt i problemit q do t zgjidhet

b. Analiza e sistemit

c. Projektimi i sistemit

d. Implementimi

e. Trajnimi

f. Mirmbajtja

Pjesa q i intereson punimit ton jan tgjasht fazat a, b, c, d, e dhe f, pra: prcaktimi, analiza,

projektimi, implementimi, trajnimi dhe mirmbajtja. N rastin e par t studimit t marr n

shqyrtim do t realizojm praktikisht kto faza, duke u mbshtetur edhe n konkluzionet e

1 Pr m tepr, shih:

Ruseti, B.; Sevrani, K, Sistemet e Informacionit te Menaxhimit, Shtepia Botuese Dajti 2000, ISBN:

99943-714-1-X, Tirane, 2011.



5

nxjerra nga studimi i literaturs dhe autorve t njohur t fushs. Ky sistem OS ERP i zhvilluar

n nj situat konkrete prbn pjesn praktike dhe shum t rndsishme t punimit.

1.3.1 Prmbledhja e literaturs kryesore

Literatura shkencore e trajtuar dhe e analizuar, mbi t ciln sht realizuar m pas ky punim,

mbshtet n kto shtylla kryesore:

SME

ERP

OPEN SOURCE ERP

SISTEMET E INFORMACIONIT

Menaxhimi i njohurive

Menaxhimi i dijes sht br gjithmon n nj mnyr t nnkuptuar, por n ditt e sotme ajo

trajtohet n mnyr t vetdijshme dhe t organizuar.

Menaxhimin e njohurive mund ta prcaktojm si "nj proes sistematik, i organizuar, i qart, t

vazhdueshm dhe t qllimshm t krijimit, shprndarjes, aplikimit, rinovimit dhe prditsimit t

njohurive pr arritjen e objektivave t organizats" (Ammar-Khodja dhe Bernard 2008).

ERP Enterprise Resource Planning

ERP-t shpesh prkufizohen si softuer t standartizuara pr t projektuar dhe integruar t gjith

zinxhirin e veprimeve t nj organizate (Lengnick-Hall 2004, Rolland dhe Prakash 2000). ERP

ka pr qllim t integroj midis tyre proceset e biznesit dhe TIK, n nj ambjent t sinkronizuar

procedurash, aplikacionesh t cilat bazohen mbi logjikn e biznesit t kompanive (Wier, Hunton

dhe Hassabelnaby, 2007). ERP-t e kan origjinn n industrin e prodhimit dhe zhvillimi i ERP-

ve t gjenerats s par ishte nj proces brenda-jasht (inside-out), duke kaluar m pas nga

paketat standarte t kontrollit t inventarit, n planifikimin e krkesave pr materialet,

planifikimin e burimeve t lnds s par dhe m pas u zgjeruan pr t mbshtetur punn e gjith



6

organizats (ERP-t e gjenerats s dyt Kumar dhe van Hillegersberg, 2000). Ky zhvillim i

ERP-ve ka rritur kompleksitetin si prsa i prket prdorimit t tyre, ashtu edhe prsa i prket

zhvillimit t paketave ERP. Kompleksiteti vjen nga fakti se ERP-t jan sisteme q jan menduar

pr t integruar biznesin si n nivel ndr-organizativ, ashtu edhe intra-organizativ, duke i par

proceset e saj t biznesit si nj paket e vetme(Koch2001). Autort argumentojn n mnyr t

qart se nj organizat nuk bhet m konkurruese vetm duke implementuar nj ERP t gatshme

(Karimi, Somers dhe Bhattacherjee 2007), por mundsia pr t prshtatur ERP-n sipas nevojave

dhe specifikave t biznesit i bn ato m fleksibl dhe m konkurruese n treg. OS ERP-t e

ofrojn kt lehtsi ndaj dhe po bhen t krkuara gjithnj e m shum.

shtjet q shtrohen pr zgjidhje se kur duhet prcaktuar nj ERP e re apo ERP - shrbimet

prkatse jan t lidhura edhe me shrbimet e aplikimeve apo aplikimet si nj shrbim(SaaS) t

cilat japin zgjidhje pr problemet e shtuara. Nga ana tjetr modeli i ofruar nga fenomeni tashm i

njohur si Open Source ERP vjen si nj kombinim i modelit t shprndarjes dhe modelit t

zhvillimit t aplikimit.

N vazhdim t ktij punimi do t diskutohet dhe trajtohet open source si nj fenomen i cili i vjen

n ndihm biznesit dhe sidomos atij t mesm dhe t vogl, duke trajtuar ato veti q e bjn at

t jet i konkurueshm n tregun e ERP-ve.

Menaxhimi i produktit n prodhim

Nj nga nndegzimet e ERP-ve sht ajo pjes e saj q merret me ndjekjen e produktit q nga

dizenjimi, prodhimi deri tek shprndarja e tij.

Prkufizim i PLM-s

PLM sht s pari nj strategji e ndrmarrjeve (Terzi 2005). Ajo prfshin menaxhimin e t gjitha

t dhnave n lidhje menj produkt dhe gjith ciklin e jets s tij n prodhim dhe shprndarje,

duke prfshir t gjith aktort e brendshm dhe t jashtm q marrin pjes n zhvillimin e ktij

produkti.

CIMdata prcakton PLM si:



7

"Nj qasje strategjike e biznesit q aplikon nj grup t qndrueshm t zgjidhjeve t

biznesit n mbshtetje t bashkpunimit pr krijimin, menaxhimin, shprndarjen dhe

prdorimin e informacionit pr produktin npr ndrmarrje nga konceptimin deri n fund

t jets duke integruar s bashku njerzit, proceset, sistemet e biznesit dhe

informacionin"(CIMdata Inc. 2003).

N rastin e studimit q do t analizohet n kapitujt n vijim do t realizohet pikrisht aplikimi

ERP, ku menaxhimin i produktit n prodhim si nndeg e saj do prbj boshtin kryesor t

aplikimit dhe modulet e tjer si burimet njerzore, magazina, menaxhimi i lnds s par do t

jen n funksion t produktit botim. Pr t realizuar kt aplikim do t prdoret platforma Open

Source, si nj alternativ e mir prdorimi pr biznesin e mesm dhe t vogl n Shqipri.

Open Source

Termi kod i hapur pa pages(Free/Open Source Software - F/OSS) ka zn n ditt e sotme nj

pozicion t rndsishm n fushn e inxhinieris s zhvillimit t aplikimeve. Termi Open

Source software u prdor pr her t par n takimin pr F/OSS, t zhvilluar n vitin 1998 n

Palo Alto(Feller dhe Fitzgerald 2002).

Sipas disa kompanive, prdorimi i programeve Open Source si baz e zhvillimeve, mund t

zvogloj me 50% kohn dhe buxhetin e zhvillimit t programit (Nichols dhe Twidale 2003).

Metodat e Open Source pr testim dhe pr gjurmimin e gabimeve (debugging), kan treguar se i

ulin shum kostot e zhvillimit t produktit, ndrkoh q prdorimi i kanaleve t programeve

Open Source pr marketing dhe shprndarje, e rrit shum mundsin q produkti t arrij treg m

t gjer dhe nivelon fushn e veprimit.

Open Source sht nj program komercial. N asnj faz licencat Open Source nuk kan

prjashtuar shfrytzimin komercial t programit. Licencat Open Source nuk jan anti-komerciale,

ato jan kundra kufizimit ose mbylljes n vete t programit apo sistemit q i prdor.

Free Open Source Software prfaqson nj alternativ t besueshme kundrejt sistemeve t

patentuara pr nga kndvshtrimi cilsis dhe besueshmris t programit (Tawileh, RanaIvins

dhe McIntosh, 2006). Prve kualitetit dhe besueshmris t programit, fleksibiliteti i lart dhe

prshtatshmria e Open Source ERP gjithashtu mund t jen arsye me ndikim pr zgjedhjen e



8

Open Source ERP (Raymond, 2005 cituar nga Johansson dhe Sudzina, 2008). Prfitimet m t

mdha mund t merren nga prdorimi i Open Source ERP,sesa nga prdorimi i programeve t

tjera Open Source, kryesishtpr shkak t tre arsyeve:

Rritja e prshtatshmris, ulja e varsis nga nj furnizuesi vetm dhe kostoja e

reduktuar(Serrano &Sarriegi, 2006 cituar n Johansson dhe Sudzina, 2008).

Aplikimet web n ditt e sotme mbshteten m tepr te paketat Open Source pr disa arsye, ku

mund t prmendim:

Kosto m e ult

Shpejtsi m e madhe

Prshtatje m e gjer me platformat

Nuk ka kosto shtes

Gjuht baz jan m popullore

Lidhja me bazn e t dhnave m perfekte

Kto arsye dhe t tjera t listuara n kt punim orientuan prdorimin e Open Source pr

ndrtimin e nj aplikimi web q realizon informatizimin e t dhnave t nj kompanie me

aktivitet konkret shtypshkronj, aplikim i cili bn t mundur menaxhimin e ciklit t jets s

produktit(PLM), si dhe menaxhimin e zinxhirit t proceseve npr t cilat kalon nj produkt q

nga momenti q bhet porosia nga klienti deri n dorzimin e produktit t gatshm tek

klienti2(Gorishti, Hoxha dhe Vika 2010).

2 Pr m tepr: Gorishti A., Hoxha E., Rustemi B. Open Source dhe prdorimi i tyre n zhvillimin e aplikimeve

web, Albanian Journal of Economy and Business, FE, UT, Nr.3-2010, ISSN: 2219-3200.



9

Ndrmarrjet e Mesme t Vogla - SME

SME-t kan rolin e tyre vendimtar n zhvillimin ekonomik, ato konsiderohen si "shtylla

kurrizore" e ekonomis. SME-t jan nj burim kryesor i vendeve t puns dhe nj terren

ushqyes pridet e biznesit. Prpjekjet e Evrops pr t hyr n ekonomin e re do t ken sukses

vetm nse biznesi i vogl i mesmvendoset n krye t rendit t dits (Sevrani dhe Bahiti, 2008).

Nga studimi i br mbi literaturn dhe materialet shkencore n fushn e SME-ve vihet re se

prkufizimi mbi to lidhet shum me kriteret dhe subjektin pr t cilt duhet analizuar dhe

krkuar, apo pr t cilin sht duke u br studimi. N kt kndvshtrim prcaktimi i SME-ve

pr studimin ton, pr t analizuar mbi to zhvillimin e ERP-ve, bhet mbi bazn e numrit t

punsuarve dhe jo duke u mbshtetur tek xhiroja vjetore prkatse. Numri i t punsuarve sht

m i prshtatshm pr t studiuar m pas zhvillimin dhe implemetimin e ERP-ve n kto

ndrmarrje t mesme, t vogla.

Si rrjedhoj pr kt studim, kompanit e vogla me m pak se50 punonjs dhe t mesmet me 50-

250 punonjs jan kompanit e marra n shqyrtim dhe pr t cilat do bhen rekomandimet

prkatse pr zhvillimet e ERP-ve(referuar Schmitz & Biermann, 2007).

Kompanit me 10-100 punonjs prbjn target grupin ideal mbi t cilt prqndrohet studimi

dhe rekomandohen m pas zgjidhjet prkatse. Subjektet(kompanit) e mdha me m shum s

250 punonjs nuk jan pjes e vmendjes dhe trajtimit n kt punim shkencor.

1.3.2 Metodologjia e prdorur

Lloji i krkimit i prdorur sht nj nga metodat e studimit deskriptiv, pikrisht ajo e krkimit

kualitativ. Qllimi se prse sht zgjedhur t prdoret krkimi kualitativ sht pasi kjo

konsiderohet metoda m e mir pr vlersimin e aplikimeve ose politikave t przgjedhjes s

tyre(aplikimeve). Gjithashtu kjo metod ka pr qllim t hulumtoj n nj kuptim m t thell

teknologjin e marr n studim si dhe t mbledh rezultatet q vijn nga prdorimi i ksaj

teknologjie.



10

Hulumtimi sht kryer duke kombinuar shqyrtimit e literaturs dhe zgjidhjen e problemit t

shtruar n raste studimi t trajtuara konkretisht. Pjesa empirike prfshin nj analiz dhe zgjidhje

problemi n dy raste studimi, ku prparsi dhe analiz e thell sht br n rastin e par.

Kriteret e przgjedhjes t rasteve t studimit jan t qenurit SME dhe gadishmria pr kalim n

implementim ERP-je t biznesit n t cilin ata punojn, pr m tepr n Open Source ERP.

Nj rast studimor sht i prcaktuar si "nj krkim empirik q heton nj fenomen bashkkohor

n thellsi dhe brenda kontekstit t tij n jetn reale, sidomos kur kufijt midis fenomenit dhe

kontekst nuk jan t dukshme" (Yin 2009, fq.18).

Duke patur nj rast studimi primar dhe t optimizuar n cilsi dhe sasi, mbi t cilin jan realizuar

analiza e biznesit dhe mpas zgjidhja e sistemit me an t Open Source ERP, jep mundsin pr

t pasur dhe vzhguar gjith proceset e mundshme dhe llojet e produkteve q realizohen nga

industria n fjal.

Rasti i dyt i studimit dhe pr m tepr i implementimit t sistemit ERP tashm t krijuar dhe t

optimizuar n krkesa dhe raporte sipas modelit t par, tregoi se nj sistem i prgjithsuar i

Open Source ERP- Shtypshkronj mund t prdoret dhe t pshtatet pr seciln prej SME-ve

q operojn n fushn e botimeve, pavarsisht prmasave t kompanis, pasi modulariteti dhe

ndarja e proceseve e bjn aplikimin fleksibl dhe t pshtatshm.

Trajtimi i informacionit i br pr kt punim sht bazuar n metodologji n mnyr q t

strukturoj dhe t menaxhoj t dhnat e prodhimit t ndrmarrjes n nivel t prgjithsuar. Pr

t prcaktuar kto metoda dhe pr t arritur n nj qndrim t prbashkt pr kompani t

ndryshme n fushn e zgjedhur pr studim, sht zbatuar nj qasje hulumtuese induktive me tre

faza:

Analiza e thelluar: analiza e nevojave dhe integrimi i metodave specifike.

Prgjithsim: krijimi i nj qasjeje t prgjithsuar.

Vlefshmria: eksperimenti i qasjes, implementimi dhe testimi n ndrmarrje.

Pr m tepr mbi metodologjin do t diskutohet dhe trajtohet n kapitullin prkats pr metodn

e krkimit dhe etapat e saj.



11

Kapitulli 2 - SME-t .

SME-t jan A.D.N. e ekonomis Evropiane.

Janez Potonik, European Commissioner for Science and Research

Ndrmarrjet e Vogla t Mesme kan rolin e tyre vendimtar n zhvillimin ekonomik, ato

konsiderohen si "shtylla kurrizore" e ekonomis. SME-t jan nj burim kryesor i vendeve t

puns dhe nj terren ushqyes pr idet e biznesit. Prpjekjet e Evrops pr t hyr n ekonomin

e re do t ken sukses vetm nse biznesi i vogl i mesmvendoset n krye t rendit t dits

(Sevrani dhe Bahiti, 2008).

Nga raportet e prezentuara pr vendet e Bashkimit Europian mund t thuhet seSME-t prbjn

deri n 98% t t gjith kompanive n Bashkimin Europian (EU -2012). Kjo shifr sht treguese

pr rndsin q duhet tu jepet SME-ve dhe zhvillimit t TIK n to, pr krijim dhe

implementimin e aplikimeve specifike pr kt sektor t rndsishm t ekonomis.

Por para se t trajtojm ato dhe t argumentojm pse jan zgjedhur t trajtohen n kt punim

studimor, duhet t japim nj prcaktim sefar lloj kompanie apo biznesi konsiderohet si

ndrmarrje e vogl e mesme. Nga studimi i literaturs u vu re se nuk ka nj prkufizim t

vetm pr SME-t. Prkufizimi i dhn pr Ndrmarrjete Vogla dhe t Mesme (SME-Small

Medium Entreprise) nuk sht i prcaktuar n mnyr t njjt nga autor t ndryshm. N

paragraft n vazhdim jan reflektuar disa nga prkufizimet pr SME-t, t bra nga autor t

ndryshm, sipas vendeve apo institucioneve zyrtare. Por pavarsisht ndryshimeve midis

prkufizimeve, dy jan faktort kryesor mt prdorur nga autort pr prkufizimin e SME-ve:

numri i t punsuarve

xhiroja vjetore



12

2.1 Prkufizimi pr SME

Sipas Bashkimit Evropian(EU 2003) bizneset ndahen n 3 kategori:

ndrmarrjet (bizneset) mikro me mpak se10 t punsuar,

ndrmarrjet (bizneset) e vogla prej 10-49 t punsuar dhe

ndrmarrjet (bizneset) e mesme prej 50-249 t punsuar.

I ngjashm me kt prkufizim sht edhe ai i Banks Botrore, i cili bn ndarjen si m posht:

1-5 mikrondrmarrje,

6-25 ndrmarrjet vogla dhe

25- 250 ndrmarrje t mesme.

Sipas Institutit pr Krkime pr Kompanit e Mesme t Vogla n Bon, Gjermani kemi

prcaktimin e mposhtm pr SME-t:

1. Bizneset e vogla kan deri n nnt t punsuar dhe nj qarkullim t paras nn 500,000

Euro ;

2. Kompanit e nivelit t mesm kan t punsuar deri n 499 punonjs dhe nj xhiro nn

50 milion euro;

3. Gjith t tjerat jan kompanit mdha.

Nse do t shohim se si sht prcaktimi pr SME-t n vendet e Bashkimit Evropian do

rezultoj se ka prcaktime q mund t ndryshojn nga njri vend n tjetrin, n ndarjen sipas

numrit t t punsuarve.M posht jepen kto prkufizimi n tre prej shteteve t EU.

Gjermania ska nj prcaktim standard t SME-ve por u referohet atyre duke i ndar si m

posht:

ndrmarrje e vogl nga 0-49 t punsuar,

ndrmarrje e mesme prej 50-499 t punsuar.

Franca prcaktimin pr SME-t e jep sipas numrit t punsuarve:



13

m pak se10 t punsuar jan ndrmarrje shum t vogla,

prej 10-49 t punsuar jan ndrmarrje t vogla,

prej 50-500 t punsuar jan ndrmarrje t mesme dhe

mbi 500 t punsuar jan ndrmarrje t mdha.

Italia prcaktimin pr SME-t e bn sipas grupimeve t m poshtme(edhe pse ska nj definim

standard t NV) si p.sh:

mikro-ndrmarrjet, prej 1-19 t punsuar,

ndrmarrjet t vogla, prej 20 99 t punsuar dhe

ndrmarrjet e mesme, prej 100-499 t punsuar.

Prsa i prket ndarjes q bhet n vendin ton t biznesit n t vogl apo t mesm kemi marr

dhe kemi prdorur prkufizimin e br pr SME-t nga Agjencia e Krkimit, Teknologjis dhe

Inovacionit (AKTI - gusht 2011)

Nj SME q t quhet e till duhet t ket m pak se250 t punsuar, nj xhiro

vjetore q nuk i kalon 50 milion euro, dhe/ose nj bilanc vjetor q nuk i kalon 43

milion euro.Gjithashtu mund t prdoren dhe kritere pr sa i prket autonomis.

2.2 Przgjedhja e SME pr studim

Nga studimi i br mbi literaturn dhe materialet shkencore n fushn e SME-ve vihet re se

prkufizimi mbi to lidhet shum edhe me kriteret dhe subjektin pr t cilt duhet analizuar dhe

krkuar, apo pr t cilin sht duke u br studimi. N kt kndvshtrim prcaktimi i SME-ve

pr studimin ton, pr t analizuar mbi to zhvillimin e ERP-ve, bhet mbi bazn e numrit t

punsuarve dhe jo duke u mbshtetur tek xhiroja vjetore prkatse. Numri i t punsuarve sht

m iprshtatshm pr t studiuar m pas zhvillimin dhe implemetimin e ERP-ve n kto

ndrmarrje t mesme t vogla.



14

Si rrjedhoj pr kt studim, kompanit e vogla me m pak se50 punonjs dhe t mesmet me 50-

250 punonjs jan kompanit e marra n shqyrtim dhe pr t cilat do bhen rekomandimet

pkatse pr zhvillimet e ERP-ve(referuar Schmitz & Biermann, 2007).

Kompanit me 10-100 punonjs prbjn target grupin ideal mbi t cilt prqndrohet studimi

dhe rekomandohen m pas zgjidhjet prkatse. Subjektet (kompanit) e mdha me m shum se

250 punonjs nuk jan pjes e vmendjes dhe trajtimit n kt punim shkencor.

2.3 Prdorimi i ERP-ve nga SME-t

Krkesat pr zhvillimin e biznesit pr kompanit e mesme dhe t vogla po ndryshon me shpejtsi

nga viti n vit. Prandaj sa vjen e rritet nevoja e tyre pr nj prmirsim t TI dhe pr mbshtetje

t aktivitetit t biznesit nga sisteme ERP t specializuara sipas karakteristikave prkatse t

kompanive dhe fushs ku ato veprojn.

N vendet n zhvillim SME-t prbjn burimet kryesore t t ardhurave kombtare dhe

shrbejn si nj ambjent i rndsishm pr zhvillimin e siprmarrjes (Keskin & Senturk 2010).

Nga ana tjetr Harrison dhe Watson (1998) vn n pah fleksibilitetin e SME-ve, strukturn e

thjesht organizative t tyre, rrezikun e ult t tyre dhe aftsin prshtatse si tipar thelbsori cili

i bn ato t jen krijuese, inovative. Prandaj promovimi dhe adaptimi i ERP-ve pr kt target

grup t biznesit u jep atyre mundsin e menaxhimit t burimeve t kompanis, prodhimit,

burimeve njerzore et.j n mnyr q t jen sa m konkurues n treg.

Nj studim i br n 550 kompanive tregoi se mbi 57% -70% e kompanive t mdha aktualisht

jan duke prdorur sistemet ERP, por ndrkoh vetm 27% e kompanive t SME-ve prdorin

ERP(Caruso, 2005). Nga studimet e bra vihet re seka nj krkes t konsiderueshme n rritje

pr sistemet ERP nga kompanit e nivelit t mesm(mid-sized). I njjti studim tregon gjithashtu

se 50% e kompanive t marra n studim ishin duke planifikuar pr t zgjedhur nj sistem t ri ose

pr t modifikuar sistemin ekzistues ERP brenda 12-18 muajve t ardhshm. Jutras(2009)

thekson se mbi 30% e kompanivet mesme operojn duke prdorur sisteme jo t prshtatshme

ERP, ka bn mt rndsishme orientimin e kompanive drejt zgjedhjeve t ERP-ve mt

specializuar dhe m t prshtatshme pr llojin e tyre dhe mundsit ekonomike prkatse. Ky



15

punim n kt kndvshtrim shrben si orientues pr menaxhuesit e kompanive t mesme

shqiptare pr vendimarrjen n przgjedhjen e ERP-s t prshtatshme dhe ekonomike pr

kompanin apo n bashkpunimin me partnert e duhur pr realizimin e nj ERP-je me krkesa

specifike sipas logjiks s biznesit n fjal.

2.4 SME-t n Shqipri

Sipas nj studimi t br nga Bashkimi Evropian (TNA Report 2010) SME-t dominojn

ekonomin e Shqipris, ato prfaqsojn 99,6 % t t gjitha bizneseve t regjistruara. Sektori i

SME-ve mbulonrreth 73% t GDP dhe ka t punsuar 71% t gjith puntorve.

Zhvillimi i SME-ve n Shqipri sht nn mesataren e zhvillimit t rajonit. Ndr sfidat kryesore

t tyre pr t qn konkurrentn tregun e brendshm dhe rajonal sht edhe rritja e aftsive

menaxhuese dhe krijimi i infrastrukturs t prshtatshm pr biznesin, sidomos prsa i prket

zhvillimit t TIK.

Nga pikpamja e kndvshtrimit sektorial, SME-t jan t prqndruara mshum n sektorin e

tregtis. Sektort e shrbimeve dhe tregtis jan t dominuar nga ndrmarrjet mikro dhe t vogla,

ndrsa sektort e industris dhe ndrtimit jan t dominuar nga bizneset e mesme. Kjo sht nj

arsye mshum pr t rritur vmendjen ndaj biznesit t mesm pasi ai sht i prqndruar n

industrin prodhuese ku nevoja pr menaxhimin e burimeve t lnds s par, shprndarjen e

detyrave n prodhim, menaxhimi i kohs s puns, apo menaxhimi i burimeve njerzore bn

mt domosdoshme rekomandimin dhe prdorimin e ERP-ve prej ktij biznesi.

Sektori i NVM-ve n Shqipri ka nj struktur t nj shkalle relativisht t vogl.

Kontributi i NVM-ve shqiptare n ekonomi, si sht matur dhe nga vlera e shtuar (63%),

sht mi madh semesatarja e BE27(58%). Duke ndjekur t njjtin model, kontributi i

mikrondrmarrjeve shqiptare n punsim sht 48%, mi madh se mesatarja europiane

(30%). Si rrjedhoj, kontributi total i sektorit t NVM-ve shqiptare n punsim sht

82%, n mnyr t dukshme mi madh semesatarja e BE-s (67%).

Cituar METE - Ministria e Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks.



16

Po sipas nj studimi t Bashkimit Europian (SBA Fact Sheet Albania 2010/2011) sektori i

SME-ve sht faktori kryesor i rritjes ekonomike dhe vendeve t puns n Shqipri.

Ekonomia e Shqipris sht e fokusuar kryesisht n ndrmarrjet e vogla dhe t mesme pr t

siguruar zhvillim dhe vendet e puns, ashtu si edhe shum shtete t tjera antare t Bashkimit

Evropian. Duke ju referuar punsimit, sht e qart seSME-t jan shum t rndesishme n

ofrimin e vendeve t puns, duke qn se4 nga 5 t punsuar n biznes llogariten t bjn pjes

n SME, ndrsa 2 t punsuar nga 5 aktualisht jan t punsuar nga nj mikrondrmarrje.

Mesatarisht nj SME shqiptare punson 2.8 prsona.

Sipas ktij studimi q nga viti 2006 n vitin 2008 ndodhi nj zhvillim i rndsishm i shtrirjes s

sektorit t ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme n aspektin e numrit t firmave, numrit t

punonjsve t punsuar si dhe n aspektin e shprndarjes s GDP-s e matur nga vlera e shtuar.

Grafiku i mposhtm jep tendencn e SME-ve n Shqipri.

Tabela 1: Tendenca e SME-ve n Shqipri 2011( SBA Fact Sheet 2012 Albania)

2.4.1 Orientimi i qeveris pr zhvillimin e teknologjis pr SME-t

Shifrat tregojn seShqipria ka regjistruar nj rritje t shpejt n numrin e ndrmarrjeve, fakt i

cili tregon nj shkall t lart t dshirs siprmarrse n vend.



17

N kt kuadr vmendja e qeveris shqiptare pr zhvillimin e teknologjive t informacionit pr

SME-t ka qen gjithmon n rritje. Sipas Programi Strategjik pr Zhvillimin e Inovacionit dhe

Teknologjis s SME-ve pr priudhn 2011 2016 (METE- 2011) Shqipria ka regjistruar

rritje n numrin e ndrmarrjeve. Megjithat, vazhdon t mbetet prapa vendeve t tjera pr sa i

prket inovacionit.

Raporti i Progresit 2009 pr Shqiprin nga BE tregon sezhvillimi i SME-ve n Shqipri sht

nn mesataren rajonale. Shqipria ka nj performanc t dobt edhe n inovacion. Ajo renditet n

vendin 121 nga 133 n Raportin e Konkurrencs Globale 20102011. Kjo pengon

konkurrueshmrin e saj dhe renditet e 88 nga 139 shtete (The World Economic Forum -faqe

14). Megjithat, Shqipria renditet e 89-ta pr sa i prket gatishmris teknologjike.

Shqipria ka gjithashtu nj sektor TIK n rritje, i cili bn t mundur edhe zhvillimin e sektorve

t tjer.

OECD (2009:2) vren sesektori i Teknologjis s Informacionit dhe Komunikimit (TIK) po rritet

me shpejtsi, por prsri sht prapa n nivel rajonal. Ai duhet t prballet me problemet e

infrastrukturs si dhe me cilsin e forcs puntore, mungesn e mjeteve t duhura teknologjike

pr ti dhn biznesit njohurit dhe aftsit e duhura teknike.Sektori TIK sht i rndsishm n

rolin e tij si mundsues i prmirsimeve t sektorve t tjer.

Anketime n vitin 2007 tregojn senumri i firmave shqiptare q po prdorin TIK modern pr

veprimtarit e tyre t biznesit sht mi ulti n Evropn Lindore.37 pr qind e firmave n

Shqipri q u anketuan n vitin 2007 kishin nj faqe interneti, krahasuar me 63 pr qind n

Europn Juglindore.

Raporti i Banks Botrore pr Rritjen e Konkurrencs n Shqipri (2009) tregon nj shkall t

lart varsie n burimet e huaja pr prmirsim e teknologjis. N raport thuhet, Prmirsimi

teknologjik nxitet n nj mas t madhe nga dy faktor kryesor: (i) ekspozimi i firmave ose

aksesi n njohuri teknike t huaja m t avancuara dhe (ii) kapaciteti i tyre (dhe nxitja) pr ta

prthithur.



18

Instrumenti m i rndsishm pr aksesimin e njohurive teknologjike ka prirjen t jet (i)

angazhimi n tregtin e jashtme, (ii) Investimi i Huaj Direkt, dhe (iii) qarkullimi i trurit, q do

t thot lvizja ndrkombtare e individve me njohuri, prvoj dhe aftsi t avancuara.

Blerja e makinerive dhe pajisjeve sht mnyra m e prhapur e futjes s teknologjis s re. N

anketimin e Banks Botrore, 95 pr qind e firmave prodhuese q kishin futur teknologji t re n

tre vitet e fundit e kan br kt duke bler makineri dhe pajisje. 38 pr qind e firmave

prodhuese n Studimin e Banks Botrore pr Klimn e Investimeve (Banka Botrore 2009)

raportuan sekan pasur teknologji t huaj t licencuar brenda ktyre tre viteve t fundit,

mshum sen Kroaci (22 pr qind) dhe Bullgari (9 pr qind) gjat t njjts priudh.

Gjenerimi i inovacionit brenda ndrmarrjes sht i rndsishm. 29 pr qind e firmave raportuan

se e kishin adoptuar ose zhvilluar teknologjin e re brenda ndrmarrjes. Kjo sht m e

rndsishme pr ndrmarrjet mt vogla. 100 pr qind e firmave n nivel mikro dhe 58 pr qind e

firmave t vogla cituan se kishin zhvilluar teknologjin e re brenda ndrmarrjes si mnyrn e

dyt kryesore pr prmirsimin.

Sipas Banks Botrore, Kapaciteti teknologjik i firmave shqiptare pr tu prmirsuar duke

prthithur teknologjit ekzistuese t avancuara sht i dobt.

Struktura mbshtetse

Mekanizmat brenda firmave jan m efikaset pr menaxhimin e transferimit t teknologjis dhe

inovacionit. Gjithsesi, kur firmat nuk mund ta menaxhojn vet procesin, ato duhet t jen n

gjendje tu drejtohen mekanizmave kolektive.

N Raportin e Banks Botrore citohet:

Shqipria ka mbetur pas t gjitha vendeve t Evrops Lindore n hartimin e politikave

proaktive pr t mbshtetur rritjen e kapacitetit t teknologjis pr ndrmarrjet,

veanrisht pr SME-t. Pothuajse, t gjitha veprimtarit mbi kapacitetin e teknologjis

q ekzistojn n Shqipri sponsorizohen nga donator dhe nuk ka nj struktur

institucionale t dedikuar brenda Qeveris Shqiptare pr bashkrendimin e veprimtarive

t tilla me fusha t tjera t politikave si sht arsimi (Banka Botrore, 2009, f.54).



19

Ky konkluzion i nxjerr nga raporti i Banks Botrore shkon n pputhje me nj nga

rekomandimet q ky punim do t sygjeronte, krijimin e kushteve dhe prshtatjen apo forcimin e

moduleve msimore n fushn akademike pr prgatitjen e studentve me njohuri mt thella n

zhvillimin e ERP-ve, njohjen e Open Source dhe nevojave specifike t SME-ve, pr t plotsuar

krkesat e tregut. Krijimi i partneritet midis sektorit privat dhe fushs akademike pr t diskutuar

nevojat dhe mungesat e secils pal dhe pr tju dhn zgjidhje sht kthyer tashm n krkes t

dits.

2.5 Analiza e nevojeve TIK pr SME-t shqiptare

N raportin e vitit 2010(TNA 2010 - Analizs pr Nevojat e Trajnimit) t br nga Bashkimi

Europian n kuadr t projektit Mbshtetja e SME-ve pr t'u br mkonkurruese n tregun e

BE-s theksohet senj ndr pikat e dobta t prformancs mbetet zhvillimi kapaciteteve

teknologjike dhe inovative t SME-ve.

N kuadr t ktij punimi shkencor, ky projekt i BE-s pr SME-t shqiptare dhe mbshtjen e

tyre pr t qen sa mkonkuruese n rajon dhe mgjer jep nj tablo t prgjithshme t mir pr

situatn n t ciln ndodhet zhvillimi teknologjik dhe prespektivat e orientimit n kt drejtim

prej menaxhereve apo pronarve t SME-ve. Pr kt arsye jan trajtuar dhe analizuar mgjat

prfundimet e arritura nga ky projekt dhe anketimi i realizuar prej tij n 250 kompani shqiptare.

Ky projekt i BE-s sht zhvilluar n periudhn Tetor 2009- Tetor 2011. Partnert dhe prfituesit

kryesor t projektit jan Ministria e Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks (METE) dhe

Albinvest. Projekti ka dy qllime kryesore:

Zhvillimin e inovacionit t SME-ve

Prmirsimin e konkurrencs s SME-ve

Anketim TNA u krye gjat muajve prill dhe maj 2010 duke marr si prfaqsuese 250 SME nga

mbar vendi, prfshir ktu kompani q i prkisnin sektorve prioritar ekonomik t pr-

zgjedhur3.

3 Pr m tepr shiko: Training Needs Analysis For SMEs(Tna Report), 2010, EU SME Project Albania, Supporting

SMEs to become more competitive in the EU market



20

Przgjedhja

shtja e par pr tu trajtuar ishte disponibiliteti i statistikave t prditsuara prfaqsuese pr

SME-t n Shqipri: Mungesa e t dhnave t tilla t besueshme mbi SME-t dhe siprmarrsit,

kishte nevoj pr aplikimin e Metods s Mbledhjes s Mostrave (ang. Snowball Sampling

Method) pr studimin e TNA.

Kriteret e prdorura pr t identifikuar 250 SME-t prfaqsuese ishin si mposht:

sektort prioritar

kompani me mbi 3 vite vjetrsi

segmentimi sipas madhsis, n kompani mikro (



21

Shkodr

Tiran/Durrs

Kor

Gjirokastr, Sarandr, Vlor

Fier

Kto pes zona gjeografike prfaqsojn me efektivisht gjeografin ekonomike t SME-ve

shqiptare, sipas opinioneve, rekomandimeve dhe sugjerimeve nga konsultime me individ dhe

grupe private dhe publike.

Analiza e konluzione dhe statistikave t TNA-s

Duke ju referuar ktij raporti nj ndr shtjet e trajtuara dhe q jep informacion pr orientimin

q ju duhet br SME-ve drejt krijimit t ERP-ve t specializuara dhe t personalizuara sipas

fushs prodhuese n t ciln ato operojn jan aftsit teknike cituar si mposht:

Aftsit teknike

Tre nga aftsit m t rndsishme teknike jan aktualisht (operimi i pajisjeve apo

makinerive t puns, inovacioni i operacioneve dhe teknologjis dhe aplikimet e tabelave

elektronike) t gjitha pjes t integruara t nj sistemi menaxhimi pr prodhimin, dhe q

duhet t prfshihen gjithashtu n modulin e trajnimit pr menaxhimin e prodhimit.

Nevoja tepr e perceptuar n t ardhmen mbi aftsit e t punuarit n kompjuter ka gjasa

t jet e lidhur me nevojn pr m shum struktura t menaxhimit formal dhe planifikimit

t biznesit dhe t nevojs korresponduese pr aftsi t prmirsuara t t shkruajturit.

Fakti q veprimtaria e prodhimit rezulton si me rndsishme seaftsit e t punuarit n

zyr, ka gjasa t jet ndoshta nj pasqyrim i fokusimit mbizotrues mbi prodhimin nga

ndrmarrjet shqiptare, dhe mungess s ndrgjegjsimit tek ndrmarrjet pr zhvillimin

dhe menaxhimin e burimeve njerzore.Nnj kontradikt tdukshme, perceptimet e

menaxherve- pronarve t SME-ve n lidhje me nevojat pr prmirsim fokusohen ms

shumti n dimensionet e aftsive q jan t lidhura me punn n zyr. Megjithat, edhe

kto lidhen kryesisht me veprimtarit e brendshme t firmave (aplikimet e databazs;

sistemet e arkivimit dhe regjistrimit), se sa me lidhjen e jashtme t firms me mjedisin e

saj t biznesit.



22

Pyetsori detajon gjasht fusha t ndryshme t aftsive kryesore funksionale:

Planifikimi i Biznesit dhe Sistemet e Menaxhimit

Sistemet e Operacioneve dhe Teknologjis

Sistemet Financiare dhe Administrative

Sistemet e Klientels dhe Shitjeve

Marketingu

Strategjia e Eksportit

Pra ashtu sikurse edhe ky raport v theksin n sistemet e ndryshme t informacionit, edhe n kt

punim analiza e br literaturs shkencore tregon prfitimet dhe rndsin e sistemeve t

menaxhimit t informacionit dhe specifikisht Open Source ERP-ve.

Niveli i prdorimit t Internetit

44% nga ndrmarrjet t intervistuara prdorin email-et n komunikimin e tyre t prditshm me

partnert e biznesit, ndrsa 20% prdorin Internetin gjithashtu pr krkime mbi tregun,

promovimit t produkteve/shrbimeve t tyre dhe pr komunikimin formal.

Ky tregues i prdorimit t internetit sht i rndsishm pr kt punim krkimor pasi Open

Source ERP-t q neduam tju sygjerojm SME-ve jan t tilla q krkojn prdorimin e internetit

pr tu lidhur me Sistemin ERP t implementuar nga kompania.

Sistemi IT i kontabilitetit

Pr t matur nivelin e nevojave pr trajnim n fushn e aftsive funksionale n ndrmarrje, nj

nga dimensionet e vlersuara dhe q na intereson sht:

Sistemi IT i kontabilitetit (deri n far mase ndrmarrja prdor sistemet e disponueshme

kontabile bazuar n IT?)

Prgjigjet e 250 ndrmarrjeve t intervistuara jan si me posht:



23

Tabela 2: Niveli i prdorimit nga kompaniajuaj tsistemit IT t kontabilitetit

58% e ndrmarrjeve t intervistuara pohojn se prdorin nj sistem t kompjuterizuar pr

veprimet baz t kontabilitetit, t tilla si faturimet, inventarin, prllogaritjen e kostos, etj.

Disponibiliteti i sistemeve kompjuterike t kontabilitetit t prodhuara n vend dhe jo shum t

shtrenjta n Shqipri shpjegon pjesrisht prvetsimin e ktij shrbimi tek SME-t. 21% e t

intervistuarve kan sisteme informacioni t kontabilitetit trsisht t kompjuterizuara dhe t inte-

gruara, e cila i referohet ms teprmi ndrmarrjeve n sektorin e sigurimeve.

Kto t dhna tregojn senevojat e SME-ve pr pasjen e sistemeve dhe aplikimeve t integruara,

ku t pfshihen pjesa me madhe e aktiviteteve dhe proceseve t kompanis mbetet nj sfid pr

zgjidhje pr biznesin dhe nj element pr promovim pr sektorin e TIK. Me an t ktij punimi

modest nedo t mundohemi t japim kontributin ton, jo vetm teorik, por duke ardhur me nj

sistem aplikimi ERP konkret pr nj sektor t caktuar t ekonomis.

Sistemi i prllogaritje s kostos

Pr t matur nivelin e nevojave pr trajnim n fushn e aftsive funksionale n ndrmarrje,nj

dimensione tjetr i vlersuar nga raporti TNA sht:

Sistemi pr llogaritjen e kostos (sa i sofistikuar sht sistemi i ndrmarrjes pr llogaritjen e

kostos?)

Tabela 3: Niveli i efikasitetit t sistemit pr prllogaritjen e kostos



24

Pothuajse 50% e ndrmarrjeve t intervistuara prdorin prllogaritje manuale t kostove direkte

pr produkt apo shrbim, por kryesisht n mnyra ad hoc. Konsideruar q prllogaritja e kostos

sht pjes e software-it baz t kontabilitetit rreth 20% e t intervistuarve pretendojn see

prdorin at pr t prllogaritur kostot direkte dhe indirekte.

Kjo shifr 50% e bizneseve q nuk kan prllogaritje automatike t kostos sht nj tregues i

rndsishm q prforcon edhe m shum nj ndr qllimet kryesore t ktij punimi, realizimin e

aplikimit q i vjen n ndihm kompanis pr menaxhimin e burimeve t lnds s par,

informatizimin e proceseve t prodhimit, por mbi t gjitha llogaritjen e kostos s produktit.

Madhsia e ndrmarrjes

Pavarsisht madhsis s ndrmarrjes, nevoja pr trajnim pr sistemin IT t kontabilitetit dhe

sistemin e prllogaritur t kostos sht m e larta.

Pra nevoja pr aplikime ERP dhe nnprodukteve t saj shtrohet si detyr para komunitetit t

zhvilluesve, sidomos t zhvilluesve q programojn n Open Source platform.

Ndrmarrjet sipas sektorve

Prve sektorit t sigurimeve, sistemi IT i kontabilitetit dhe sistemi i prllogaritjes s kostos ka

rezultatin m t ult n t gjith sektort. Ekziston dukshm nj nevoj trajnimi pr t

prmirsuar prllogaritjen e kostos, e cila do t jet veanrisht e dobishme pr sektort e

prodhimit, d.m.th t tekstilit, lkurs dhe kpucve, mobiljeve dhe prpunimit t ushimit, ku

marzhinet e fitimit jan shum t ulta dhe konkurrenca ndrkombtare sht veanrisht e fort.

Nse kryen si duhet, analizat e kostos mundsojn ndrmarrjen t vlersojn nse nj biznes

apo produkt specifik do t jen apo jo fitimprurs pr to. Nprmjet funksioneve t kontrollit t

kostos dhe teknikave korresponduese menaxheriale, pronari/menaxheri mund t ndrmarr nj

metod m paraprake pr t ulur kostot, pr t marr vendime strategjike pr vendosjen e

mimeve dhe t menaxhoj m me efikasitet prodhimin dhe organizimin. N fakt, kontrolli i

kostos mund t konsiderohet si nj lidhje midis planifikimit t prodhimit dhe shitjeve.



25

Aftsit teknike

N t ardhmen, pronart/menaxhert e ndrmarrjeve mendojn se tre aftsit e mposhtme do t

jen m t rndsishmet (shum e rndsishme/e rndsishme):

1. Inovacioni i operacioneve dhe teknologjia

2. Operimi i impianteve apo makinerive prodhuese

3. T punuarit n Word

Ndrmarrjet kan rezultat m t ult n ato dimensione t cilat jan t lidhura me punn n zyr

(aftsit n tastier, aplikime n databaz, sisteme arkivimi dhe regjistrimi), krahasuar me ato

dimensione t cilat jan t lidhura me operacionet e prodhimit, si n t tashmen ashtu edhe n t

ardhmen.

N lidhje me nevojat pr prmirsim, tre aftsit m t vlersuara nga pronart/menaxhert e

ndrmarrjeve (shum e rndsishme/ sipas TNA) jan:

1. Aplikime n databaz

2. Sistemet e arkivimit dhe t dhnave

3. Aplikime n tabelat elektronike

2.5.1 Konkluzionet

Tre aftsit teknike m t rndsishme aktualisht (operimi i impianteve apo makinerive

prodhuese, inovacioni i operacioneve dhe teknologjia si dhe aplikime n tabela elektronike) jan

t gjitha pjes e integruar e sistemit t menaxhimit t prodhimit dhe duhet t prfshihen n

modulin e trajnimit mbi menaxhimin e prodhimit.

Nga far u analizua nga rezultatet e pyetsorit t TNA dhe nga qllimet dhe objektivat e

vendosura n fillim t ktij punimi duket qart sekonluzionet e raportit shkojn paralel dhe

objektivat dhe detyrat q ka pr zgjidhje ky punim:



26

Ofrimi i moduleve, sistemeve t menaxhimit t prodhimit dhe hallkave t biznesit q lidhen n

mnyr organike me t, pr tju br tmundur SME-ve rritjen e aftesive teknike dhe

prllogaritse dhe marrjen e rezultateve korrekte dhe kostove t sakta, pr ti ardhur n ndihm

biznesit pr t menaxhuar proeset dhepr t qen konkurues n treg.

2.6 INSTAT pr industrin e botimeve dhe shtypshkronjave

Pr t realizuar krijimin dhe m pas implementimin e nj ERP-je pr kompani q operojn n nj

sektor t caktuar t ekonomis shqiptare, przgjedhja e kompanive t marra pr studim u b n

sektorin e botimeve dhe shtypshkrimeve, pra industria e letrs. Kjo przgjedhje erdhi edhe pr

arsye t krkesave pr aplikime t prshtatura dhe t modifikuara sipas nevojave konkrete t ktij

sektori, krkes kjo e ardhur nga vet biznesi i fushs prkatse.

Por edhe nga analiza e br t dhnave t marra nga INSTAT pr industrin e letrs dhe

botimeve(21:22) vrehet rritje e ksaj industrie nga t dhnat e vitit 2009 n ato t 2010. M

posht n tabel jepen nnseksioni, ndarja dhe prshkrimi pr industrin e letrs, kartonit dhe

botimeve.

Seksioni Nenseksioni Prshkrimi Ndarja

DE Industria e Letrs, Kartonit, Botime 21/22

Tabela 4: Struktura prmbledhse e ekonomis sipas nomenklatures s veprimtarive ekonomike

Tabela e rradhs jep jo vetm ndarjen me numr 22 pr botimi, shtypshkronja, dhe riprodhimi i

suporteve t regjistruara, por edhe nnndarjet n grupet e brendshme dhe zrat prkats.



27

Ndarja Grupi Klasa Prshkrimi

CITI

Rev.3

22

BOTIMI, SHTYPSHKRONJA, DHE

RIPRODHIMI I SUPORTEVE

TREGJISTRUARA

22.1 Botimi 221

22.11

Botimi i librave, broshurave, librave

t muziks dhe publikimet e tjera 2211

22.12 Botimi i gazetave 2212

22.13 Botimi i revistave dhe i periodikve 2212

22.14

Botimi i suporteve me tingull t

rregjistruar 2213

22.15

Aktivitete t tjera t botimit

(kalendar, formular etj) 2219

22.2

Shtypshkronja dhe aktivitete t tjera

grafike 222

22.21 Shtypshkrimet e gazetave 2221

22.22

Shtypshkrime t tjera ( katallog,

libra , broshura etj) 2221

22.23 Lidhja dhe finicioni 2222

22.24 Kompozimi dhe fotogravura 2222

22.25 Aktivitete t tjera grafike 2222

Tabela 5: Nomenklatura e veprimtarive ekonomike rev 1.1



28

N dy tabelat e m poshtme jepen t dhnat vjetore t marra nga INSTAT pr industrin e letrs

dhe botimeve 21;22, prkatsisht pr vitin 2009 dhe 2010. Nga kto t dhna vihet re se pr vitin

2009 numri i ndrmarrjeve me 10 deri n 249 punonjs ka qen 57. Ndrkoh pr vitin 2010 ky

num kap vlern 94, pra kemi nj rritje t konsiderueshme t ndrmarrjeve. Nga ana tjetr pr

vitin 2009 numri total i t punsuarve pr kto ndrmarrje( me 10- 249 punonjs) sht 1570,

kurse pr vitin 2010 ky numr kap vlern 2419, pra nj rritje e ndjeshme e t punsuarve.

Njsia Industria e letrs dhe botime 21;22

e matjes 1-9 10-19 20-249 250+ Gjithsej

Numri i ndrmarrjeve 213 29 28 2 272

Shifra e afarizmit Mln. leke 1,625 1,133 2,283 4,169 9,209

Shpenzime personeli Mln. leke 237 140 414 563 1,354

Vlera e prodhimit Mln. leke 1,693 1,136 2,280 4,169 9,277

Konsumi ndrmjets Mln. leke 1,317 755 1,129 2,744 5,944

Vlera e shtuar 376 381 1,151 1,424 3,333

Numri i t punsuarve

gjithsej n fund t vitit 698 377 1,193 1,032 3,300

Numri mesatar i t

punsuarve gjithsej 702 363 1,192 1,013 3,270

Numri mesatar i t

punsuarve me pages 475 330 1,164 1,013 2,982

Investime gjithsej Mln. leke 43 144 150 2,555 2,891

Ndrtesa Mln. leke 0 36 26 159 220

Inst.teknike mak.paisje Mln. leke 24 79 71 65 239

Mjete transporti Mln. leke 11 0 40 17 68

Tok Mln. leke 4 29 1 0 34

Investime t tjera Mln. leke 3 1 11 2,061 2,076



29

Tabela 6: T dhna pr Industrin e letrs dhe botimeve, INSTAT - 2009

Kto krahasime midis vitit 2009 dhe 2010 tregojn seky sektor sht n dinamik ndryshimi dhe

zhvillimi, prandaj edhe zgjedhja e br pr kompanit e marra nga ky sektor n studim, jan

prfaqsuese dinjitoze t nj sektori me rritje prsa i prket numrit t ndrmarrjeve ashtu edhe

pr numrin e t punsuarve.

Treguesit kryesore

ma

tjes

Industria e letrs dhe botime 21;22

Nj

sia

e

1-9

10-4

9

50

-249

250+

(%n

daj

tota

lit)

Gji

thse

j

Numri i

ndrmarrjeve Numr 269 85 8 1 c

Shifra e afarizmit Mln. leke 1,889 4,326 643 50 c

Shpenzime

personeli Mln. leke 228 661 212 29 c

Vlera e prodhimit Mln. leke 1,870 4,291 640 51 c

Konsumi

ndrmjets Mln. leke 1,467 3,099 312 42 c

Vlera e shtuar Mln. leke 404 1,191 329 64 c

Numri i t

punsuarve gjithsej

n fund t vitit Numr 848 1,641 778 25 c

Numri mesatar i t

punsuarve gjithsej Numr 840 1,643 697 23 c

Numri mesatar i t

punsuarve me

pages Numr 547 1,571 690 25 c



30

Investime gjithsej Mln. leke 17 1,176 107 - c

Ndertesa Mln. leke 0 288 27 - c

Ndrtesa e instalime Mln. leke 0 0 0 - c

Instalime teknike

makineri dhe paisje Mln. leke 9 665 72 - c

Mjete transporti Mln. leke 4 21 6 - c

Tok Mln. leke 0 131 0 - c

Investime t tjera Mln. leke 4 71 2 - c 4

Tabela 7: T dhna pr Industrin e letrs dhe botimeve, INSTAT - 2010

2.7 Kompanit dhe kriteret pr marrjen n studim

Zgjedhja e kompanive pr rast studimi dhe implementimi t ERP-s s zhvilluar u b duke patur

parasysh nj varg kriteresh t rndsishme si:

1. vitet e eksperiencs- pr t patur nj analiz t mir t problemit dhe ofrimin e nj

asistence t mir teknike nga stafi drejtues i kompanis, n kt faz t analizs dhe

brjes s algoritmit t problemit, selektimi i nj kompanie me jetgjatsi n tregun e

botimeve dhe shtypshkrimeve do t ishte nj garanci mshum pr suksesin prfundimtar

t sistemit ERP.

2. numri i punonjsve- pr t prfaqsuar sa mmir SME-t dhe at far tham mlart

pr prcaktimin e tyre, nj kompani me nj numr punonjsish n kufinjt 30 deri n 130

do ishte prfaqsuese e SME-ve t ksaj kategorie t industris s letrs dhe botimeve.

3. aktiviteti ekonomik- nse n kompanin e marr n studimim do kishim nj aktivitet

ekonomik dhe fitimprurs ky kriter do t ishte njgaranci mshum pr seriozitetin dhe

vmendjen q kompania ka drejt zhvillimit t TIK t ndrmarrjes, planifikimin dhe

realizimin e t tilla aplikimeve pr sistemet e informacionit dhe menaxhinin e tyre.

4. cikli i plot i veprimtaris prodhuese dhe menaxhuese- pr t arritur n krijimin e nj

ERP-je, pr mtepr t nj sistemi q menaxhon produktin dhe kalimin e tij n t tra

4Shnim: Me "c" jan shenuar te gjitha te dhenat konfidenciale. Per grupet e punonjesve q cenohet konfidencialiteti

i ndermarrjeve te dhenat jan dhene ne perqindje ndaj totalit



31

hallkat e prodhimit, nga porosia e klientit deri tek realizimi i botimit dhe shprndarja e tij,

duhet t pzgjidhet nj kompani q i ka t ndara dhe mirorganizuar proceset n prodhim,

q prdor standarte dhe koefient t harxhimit t lnds s par, q mat kohn e puns s

makinerive dhe t puntorve etj..

Kto ishin kriteret baz mbi t cilat u przgjodhn dy kompani, pr tu marr n analiz dhe

mpas pr t testuar dhe implementuar sistemin ERP- Shtypshkronj t krijuar.

Kompania e par e zgjedhur sht ILAR Sh.P.K., e cila ka 18 vite eksperienc n kt sektor,

sht kompani me nj numr t madh punonjsish, mbi 80 punonjs dhe kryen nj aktivitet t

plot prodhues t ndar n reparte prodhimi, procese t standartizuara, menaxhim t lnds s

par duke prdorur koefiient dhe normativa, me prodhim intensiv dhe t larmishm. Pr

realizimin e prodhimit prdoren nj numr i madh makinerish dhe procesesh q i shoqrojn ato,

nj larmi teknikash dhe etapa zhvillimi n reparte t ndryshme t botimit. M posht n figur

jepen disa nga shrbimet dhe produktet q realizohen prej ksaj kompanie.

Figura 1: Shrbime dhe produkte t shtypshkronjs

Kompania ILAR i prfaqson n kushte maksimale kriteret e vendosura pr przgjedhjen e

kompanis pr studim. N kt kompani u b analiza e problemit, trajtimi i zgjidhjeve t

moduleve prkatse t ERP-s dhe mpas testimi dhe standartizimi i aplikimit. Kjo kompani ka

tashm mbi 5 vjet q prdor ERP- Shtypshkronj dhe ndr vite ka shtuar module dhe ka br

prditsime t aplikimit.



32

Figura 2: Llojet e makinerive q prdoren n kto dy shtypshkronja

Pas testimit dhe dhnies s rezultateve pozitive t ERP-s n kt kompani, u morr nj kompani

e dyt me karakteristika disi m t ndryshme nga e para, pr t par si do prshtatej aplikimi dhe

a do sillte ai vshtirsi pr nj kompani relativisht me m pak vite n treg dhe me numr m t

vogl punonjsish.

Pr kt u przgjodh kompania ADEL Print Sh.P.K., e cila ka pes vite jetgjatsi, pra operon

n treg prej vitit 2008, ka nj numr relativisht m t ult punonjsish, diku tek 40-50 punonjs

dhe organizim m pak t strukturuar t prodhimit dhe proceseve. Aplikimi ERP- Shtypshkronj

tashm i krijuar me t tra funksionalitet u implementua dhe u testua n kt kompani pr t par

nse do prshtateshin t dyja palt edhe aplikimi por edhe kompania n fjal. Testimi i br doli

me suksese, edhe pse n nj kompani me nj numr m t reduktuar repartesh prodhimi apo

oranizimi t botimit. Kjo kompani vazhdon t menaxhoj produktin dhe koston e tij n prodhim

me kt aplikim.



33

M posht jepen t dhnat e marra nga Qendra Kombtare e Rregjistrimit pr kto dy kompani.

ILAR

Data e Regjistrimit: 30/05/1995

Objekti: Shtypshkronj, punime t karakterit sekret n shtypshkrime, shkoll jo publike e

mesme. "Import-eksport,shitje me shumic e pakic t mallrave ushqimore, industriale,

elektroshtpiake, aparate dhe pajisje elektronike dhe elektrike. Importim, instalim dhe shitje

linjash tipografike t llojeve t ndryshme. Veprimtari komisionere, marketingu e reklame.

Ngritje shtpi botuese etj",etj (marr nga QKR, nntor 2013)

Adel Print

Data e Regjistrimit: 21/07/2008

Objekti: Aktivitet n fushn e shtypit dhe botimeve, Import-Eksport, Shtpi botuese,

shtypshkronj pr letr, plastik karton, t gjitha llojet e shtypit, shtypshkronj e karakterit sekret,

publicitet, reklama, organizim seminaresh, trajnimesh, panairesh, spektaklesh, prkthime n

gjuh t ndryshme. Prodhim e tregtim letre e kartoni, kancelerie(marr nga QKR, nntor 2013).



34

Kapitulli 3 ERP

I want to put a ding in the universe.

Steve Jobs

ERP (Enterprise Resource Planning, Planifikimi i Burimeve t Kompanis) sht nj sistem

software i integruar, i cili siguron menaxhim efikas t burimeve t brendshme dhe t jashtme t

kompanis, prfshir financn, shitjet, blerjet, magazinat, prodhimin, burimet njerzore, etj. ERP

sht nj arkitektur software q synon t lehtsoj dhe risktrukturoj rrjedhn e informacionit

npr t gjitha departamentet e organizats. ERP integron t gjitha funksionet e biznesit t nj

kompanie n nj sistem kompjuterik t vetm, i cili mund t shrbej pr t gjitha nevojat e

veanta t departamenteve t ndryshme5.

Termi ERP (Enterprise Resource Planning) n fillim i referohej mnyrs se si planifikonte nj

organizat e madhe t prdorte burimet e saj. N fillimet e tyre, sistemet ERP prdoreshin n

kompani t mdha dhe me orientim industrial. Gjithsesi, prdorimi i ERP ka ndryshuar

rrnjsisht ndr vite. Sot, kto sisteme mund t zbatohen pr fardo lloj kompanie q operon n

fardo fushe biznesi.

Veorit kryesore t ERP-ve jan:

Nj baz e vetme t dhnash

Nj ambjent i vetm pune

Integrim dhe operim i t gjitha moduleve

Fleksibilitet, modularitet dhe mundsia pr zhvillime shtes

5 Pr m tepr, shih:

Ruseti, B.; Sevrani, K, Sistemet e Informacionit t Menaxhimit, Shtpia Botuese Dajti 2000, ISBN:

99943-714-1-X, Tiran, 2011.



35

Paketat tradicionale ERP instalohen tek ambjentet e klientit, ndrsa kto vitet e fundit, sistemet

ERP jan t disponueshme edhe sipas konceptit Software si nj Shrbim (SaaS).

Sistemet ERP bazohen n procese standarde biznesi dhe n praktikat m t mira t biznesit n

bot. Shits t ndryshm t ERP-ve kan lloje t ndryshme procesesh por kan nj logjik t

ngjashme biznesi.

Prsa i prket zgjedhjes s ERP-s pr implementim kompanit kan dy mundsi:

- ose t prdorin nj sistem ERP dhe t transformojn proceset e kompanis n

prputhje me proceset standarde q ka ERP e marr n treg

- ose t prshtasim sistemin ERP pr t prfaqsuar plotsisht proceset ekzistuese t

biznesit t tyre.

Sistemet e ERP-ve prfshijn module t ndryshme duke iu referuar pjesve t ndryshme t

biznesit. N shumicn e rasteve, kompanit nuk kan nevoj pr t gjitha proceset, kshtu q

atyre i duhet t vendosin se cilat module t porosisin. Shumica e sistemeve jan modular, pra

kan fleksibilitetin e implementimit vetm t disa prej veorive. Disa module t prgjithshme, t

tilla si financa dhe kontabiliteti, aplikohen nga pothuajse t gjitha kompanit q zhvillojn ERP;

ndrsa ka module t tjera, si menaxhimi i burimeve njerzore q nuk jan t nevojshme pr disa

kompani dhe pr kt arsye nuk implementohen. Nj kompani shrbimi, pr shembull, nuk ka t

ngjar t ket nevoj pr nj modul pr prodhimin.

Arkitektura e sotme e software ERP mund t vij me nj gam t gjer funksionesh t

ndrmarrjeve dhe t'i integroj ato n nj baz t vetme t dhnash t unifikuar. Pr shembull,

funksione t tilla si:

Burimet Njerzore

Menaxhimi i Zinxhirit t Furnizimit

Menaxhimi i Marrdhnieve me Klientt

Financa

Prodhimi Industrial



36

Menaxhimi i Magazins dhe Logjistiks

M par t gjitha ishin aplikime software m vete, vendosur n prgjithsi s bashku me

aplikimet e tjera t ndrmarrjes, bazat e t dhnave apo rrjetin, t optimizuara n mnyra t ndara

q departamentet t kryenin punn e tyre. Por ERP-t i kombinojn ato t gjitha s bashku n nj

program t vetm, software t integruar q vepron me nj baz t vetme t dhnash, n mnyr

q departamentet e ndryshme mund t ndajn informacionet m leht dhe t komunikojn me

njri-tjetrin. Financa, Prodhimi, Magazina, etj., t gjitha mund t ken software-in e tyre, por n

ERP software ato lidhen s bashku n mnyr q dikush nga financat mund t shikoj n

modulin e magazins, pr t par nse sht drguar nj urdhr, apo kur hidhet n prodhim nj

produkt mund t kontrollohet magazina pr lndn e par etj.. T gjith punonjsit n

departamente t ndryshme shohin t njjtin informacion dhe mund ta prditsojn at. Kur nj

departament mbaron me porosin, ajo kalohet automatikisht nprmjet sistemit ERP pr n

departamentin tjetr. Pr t gjetur se n far pike sht porosia, ju duhet vetm t hyni brenda

sistemit ERP dhe t ndiqni rrugn e saj. Klientt marrin porosit e tyre m shpejt dhe me m pak

gabime se m par.

3.1 Prparsit e prdorimit t ERP-ve

Shum kompani e gjejn veten duke prdorur shum aplikime software q nuk komunikojn apo

ndrveprojn n mnyr efektive me njri-tjetrin. Sistemet ERP i prqndrojn t gjitha t dhnat

n nj vend, ku do prdorues me t drejtat prkatse mund t ket akses t shpejt dhe t leht.

Prfitimet kryesore t prdorimit t nj sistemi ERP prfshijn:

Sinkronizimi i t dhnave ndrmjet t gjitha departamenteve - konsolidimi i financs,

marketingu dhe shitjet, burimet njerzore, prodhimi, shrbimi, magazina, etj - pr t

garantuar komunikimin, produktivitetin dhe eficiencn e duhur

Racionalizimi i proceseve t ndryshme dhe rrjedhs s punve organizative

Koh minimale e nxjerrjes s informacionit

Kontroll i plot i t gjitha proceseve t biznesit brenda organizats

Menaxhim financiar i prmirsuar



37

Risk i reduktuar

Informacioni n koh reale sht i disponueshm kudo dhe n do koh pr vendimarrje

t duhur

Planifikim strategjik m i mir

Prmirsimi i niveleve t eficiencs, performancs dhe produktivitetit

Prmirsim i regjistrimit, gjurmimit, dhe parashikimit

Mbajtja e nivelit t inventarit n eficiencn maksimale

Zvoglimi i kohs para se t filloj prodhimi dhe kohs s shprndarjes

Prmirsimi i shrbimit t klientit dhe pritshmrive t tij

Efekt maksimal i kthimit t investimit (RoI- return on investment) nga implementimi i

ERP-s

3.1.1 Prfitimet nga ERP

Blersit e paketave ERP duhet t din t vlersojn kthimin e plot nga nj investim i till pasi

kshtu do t din t bjn zgjedhjen e duhur. Disa nga prfitimet e prekshme dhe t paprekshme

t ERP-s(sipas Leon 2009) jan:

Integrimi i informacion

Arsyeja pse sistemet ERP quhen t integruara sht se ato kan aftsin q automatikisht t

prditsojn t dhna midis funksioneve dhe komponenteve t biznesit. Kshtu kur nj

konsumator vendos nj porosi dhe porosia ka hyr n sistem, ajo pasohet me nj numr ngjarjesh

dhe veprimesh n numr modulesh finance, planifikimi i prodhimit, prodhim, menaxhim i

inventarit etj. Faturat gjenerohen automatikisht, krkesat pr materiale jan identifikuar,

prodhimi sht planifikuar, inventari sht kontrolluar pr do njsi t krkuar dhe konsumatori

sht informuar se kur njsia e porositur mund t pritet t mbrrij. Prparsia n kt sistem

qndron te fakti q prditsimi i informacionit ndodh n t njjtn koh. Ky integrim i



38

informacionit on n nj vendimarrje m t mir dhe zgjidhje t problemeve. Nj tjetr avantazh

i ktij integrimi sht q njerzit q jan prfshir n projekt jan gjithashtu t lidhur me njri-

tjetrin. Ky integrim ka nj potencial t jashtzakonshm pr t prmirsuar produktivitetin.

Reduktimi i lead-time

Koha e kaluar midis marrjes s nj porosie dhe dorzimit t saj quhet lead-time. Ajo luan nj rol

shum t rndsishm n kontrollin e blerjeve dhe inventarit. Nqs nj njsi q duhet n prodhim

mungon ather kjo rezulton n probleme si mungesa e skeduls s shprndarjes, paknaqsia

konsumatore dhe madje humbje t konsumatorve pr shkak t krkesave. Kto mund t

shmangen duke porositur pr kto materiale para kohe, ose duke mbajtur shum stok ka bllokon

nj sasi t konsiderueshm paraje. Pra me qllim q lead-time t reduktohet duhet q organizata

t ket nj sistem menaxhimi efient, q t jet i integruar me departamentet e blerjes dhe

planifikimit t prodhimit. Sistemet ERP ndihmojn n automatizimin e ksaj detyr duke e br

menaxhimin e inventarit m efektiv dhe efient.

T

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE...

Documents

Transcript of PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE...