PMO20-1

การใชระบบภมสารสนเทศเพอประเมนความตองการใชนาชลประทานของขาวนาป

และขาวโพดฝกออนในตาบลแมทา อาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม

Use of Geo-Informatic System for Assessing Irrigation Water Requirement of In-season Paddy

Rice and Baby Corns in Mae Tha Sub-district, Mae On District, Chiang Mai Province

ธนมล ฆองนอก (Thanamon Khongnok)* ดร.ถาวร ออนประไพ (Dr.Thaworn Onpraphai)**

บทคดยอ

เทคโนโลยภมสารสนเทศ ซงประกอบดวยระบบสารสนเทศทางภมศาสตร การสารวจขอมลระยะไกลและ

ระบบกาหนดตาแหนงบนพนโลกไดถกประยกตใชรวมกบองคความรทางเกษตร เพอศกษาความตองการใชน า

ชลประทานของขาวนาปและขาวโพดฝกออนในพนทศกษาตาบลแมทา อาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม ป 2555 ผล

การศกษาพบวา สามารถแสดงผลไดในรปแบบขอมลเชงพนทหรอแผนทปรมาณความตองการใชน าชลประทานของ

พชแตละชนด ดงน ขาวนาป 1,450.0 ลบ.ม./ไร หรอประมาณ 5.8 ลาน ลบ.ม. สาหรบพนทปลกขาวนาป 4,014.5 ไร

ขาวโพดฝกออนฤดแลง (รน 1) 195.2 ลบ.ม./ไร ขาวโพดฝกออนฤดแลง (รน 2) 405.8 ลบ.ม./ไร หรอประมาณ 0.6 ลาน

ลบ.ม. (รน 1) และ 1.4 ลาน ลบ.ม. (รน 2) สาหรบพนทปลกขาวโพดฝกออนฤดแลง 3,475.0 ไร ขาวโพดฝกออนฤดฝน

(รน 1) 322.0 ลบ.ม./ไร ขาวโพดฝกออนฤดฝน (รน 2) 34.9 ลบ.ม./ไร หรอประมาณ 0.9 ลาน ลบ.ม. (รน 1) และ 0.1

ลานลบ.ม. (รน 2) สาหรบพนทปลกขาวโพดฝกออนฤดฝน 3,013.7 ไร

ABSTRACT

Geo-informatics technology which is included of Geographic Information System (GIS), Remote Sensing

(RS), and Global Positioning System (GPS) was applied collaboratively with agricultural knowledge to study

irrigation water requirement of in-season paddy rice and baby corns in the study area of Mae Tha sub-district, Mae

On district, Chiang Mai province in 2012. As a result, found that, amount of irrigation water requirement of in-season

paddy rice and baby corns can be presented spatially as mapping results was the following; in-season paddy rice:

1,450.0 m.3/rai, or approximately 5.8 million m3 for in-season paddy rice areas of 4,014.5 rais; dry-season baby corns

(the 1st crop): 195.2 m.3/rai and dry-season baby corns (the 2nd crop): 405.8 m.3/rai, or approximately 0.6 million m.3

(the 1st crop) and 1.4 million m.3 (the 2nd crop) for dry-season baby corn areas of 3,475.7 rais; rainy-season baby corns

(the 1st crop): 322.0 m.3/rai and rainy-season baby corns (the 2nd crop): 34.9 m.3/rai or approximately 0.9 million m.3

(the 1st crop) and 0.1 million m3 (the 2nd crop) for rainy-season paddy rice areas of 3,013.7 rais.

คาสาคญ: ความตองการใชนาชลประทานของพช เทคโนโลยภมสารสนเทศ

Key Words: Irrigation water requirement, Geo-Informatics technology

* นกศกษา หลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาพชศาสตรและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

** ผชวยศาสตราจารย สาขาพชศาสตรและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

398

PMO20-2

บทนา

“นา” เปนทรพยากรธรรมชาตทมความสาคญ

ตอการดารงอยของสงมชวตและมความสาคญตอการ

พฒนาประเทศในทกดาน เ ชน การ เกษตรกรรม

อตสาหกรรม การทองเทยว ตลอดจนการพฒนาสงคม

วฒนธรรม และอน ๆ ในปจจบน ทรพยากรน าไดเปน

ประเดนปญหาสาคญ ทตองไดรบการแกไขและ

ดาเนนการพฒนาอยางเรงดวน ในหลายพนทของ

ประเทศไทยประสบปญหาภยแลงและน าทวมททว

ความรนแรงมากยงขนโดยมสาเหตหลายประการ เชน

การเพมขนของประชากรทาใหมความตองการใชน าใน

กจกรรมตาง ๆ มากขน สภาพภมอากาศทแปรปรวน

และรนแรง และสภาพภมประเทศทไมมศกยภาพในการ

กกเกบน าได เปนตน สาเหตตาง ๆ เหลานไดสงผล

กระทบทงทางตรงและทางออมตอวถชวตความเปนอย

ของประชาชนในทกภาคสวน

ตาบลแมทาเ ปนหนงในหลายพ น ท ทมก

ประสบปญหาทรพยากรนาเปนประจา กลาวคอ ในชวง

ฤดแลงประมาณเดอนกมภาพนธถงเดอนเมษายนจะเกด

ภยแลงรนแรงทาใหบางพนทไมมน าใช แตในชวงฤด

ฝน น าจะไหลหลากรนแรงและไมม ทกก เกบน า

โดยเฉพาะชวงเดอนกรกฎาคมถงเดอนสงหาคมจะเกด

น าทวมอยางรนแรง น าปาไหลหลาก ซงสงผลกระทบ

โ ด ย ต ร ง ต อ ท ร พ ย า ก ร แ ล ะ ก า ร ป ร ะ ก อ บ อ า ช พ

เกษตรกรรม (ถาวร และคณะ, 2552) จากสภาพดงกลาว

ชมชนตาบลแมทาไดตระหนกถงปญหาทเกดขนและ

พยายามหาวธการตาง ๆ เพอแกไขปญหาทรพยากรน า

เชน การอนรกษปาไม การสรางอางเกบน า การสราง

ฝายชะลอน า เปนตน อกทงชมชนไดเลงเหนประโยชน

ของการศกษาปรมาณการใชน าของพชเกษตรในชมชน

เพอเปนขอมลประกอบการวางแผนพฒนาแหลงนาและ

จดการทรพยากรน าในชมชนใหมประสทธภาพและ

เพยงพอตอความตองการบรโภคในชมชน ซง

เทคโนโลยภมสารสนเทศสามารถชวยในการบรณาการ

ขอมลเพอประเมนปรมาณการใชน าของพชไดอยางม

ประสทธภาพ เพอการมองเหนภาพในเชงพนทและชวย

วางแผนการใชน าใหชดเจนยงขน ในขณะเดยวกนการ

ใชเทคโนโลยภมสารสนเทศไดชวยประหยดเวลาและ

งบประมาณในการดาเนนการไดเปนอยางมาก

ดงน น ในงานวจยนจงสนใจศกษาปรมาณ

ความตองการใชน าชลประทานของพชเศรษฐกจหลก

ในเชงพนทและเชงเวลาของพนทศกษา ไดแก ขาวนาป

และขาวโพดฝกออน โดยการประยกตใชเทคโนโลยภม

สารสนเทศ (Geo-Informatics technology)ประกอบดวย

ร ะ บ บ ส า ร ส น เ ท ศ ท า ง ภ ม ศ า ส ต ร (Geographic

Information System, GIS) การสารวจขอมลจาก

ระยะไกล (Remote Sensing, RS) และระบบการกาหนด

ตาแหนงบนพนโลก (Global Positioning System, GPS)

รวมกบกระบวนการมสวนรวมของชมชน ทาการ

วเคราะหและสนบสนนขอมลทางดานกายภาพ การใช

ประโยชนทดนในเชงพนทใหกบชมชน และประเมน

ปรมาณการใชน าชลประทานเชงพนทของพชเศรษฐกจ

หลกในชมชน ท งน เพอตอบโจทยความตองการของ

ชมชนในการนาไปเปนขอมลประกอบการพฒนาแหลง

นาและจดการทรพยากรนาในชมชนตอไป

วตถประสงคการวจย

เ พ อ ศ ก ษ า ป ร ม า ณ ค ว า ม ตอ ง ก า ร ใ ช น า

ชลประทานในรปแบบเชงพนทและเชงเวลาของขาวนาป

และขาวโพดฝกออน

พนทศกษา

ตาบลแมทา อาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม

(รปท 1) มพนทประมาณ 110 ตารางกโลเมตร (68,773.6

ไร) ตงอยระหวางละตจดท 18o 31’ ถง 18o 39’ เหนอ ลอง

ตจดท 99o 13’ ถง 99o 21’ ตะวนออก มความสงจากระดบ

ทะเลปานกลาง ประมาณ 500 เมตร มลาน าสาคญของ

พนทบรเวณน คอ นาแมทา

399

PMO20-3

รปท 1 ทตงพนทศกษา

วธการวจย ประกอบดวย 3 ขนตอนหลก ดงน (รปท 2)

1. การจาแนกพนทเพาะปลกพชเศรษฐกจหลก

1.1 ทาการสารวจขอมลการเพาะปลกขาวนาป

และขาวโพดฝก เพอเปนขอมลประกอบการจาแนกพนท

เพาะปลกจากภาพดาวเทยม โดยดาเนนงานรวมกบกลม

ตวแทนของผนาชมชนในการลงสารวจพนท

1.2 ใชเทคนคการสารวจระยะไกล (Remote

Sensing) จาแนกพนทเพาะปลกขาว นาปและขาวโพดฝก

ออน โดยการใชขอมลภาพดาวเทยม THEOS บนทก

ขอมลภาพเมอวนท 17 กมภาพนธ 2555 ใชเทคนควธการ

วเคราะห ตความขอมลแบบกงอตโนมต (semi-automated

interpretation) โดยทาการกาหนดขอบเขตพนทเพาะปลก

บนหนาจอคอมพวเตอร (on screen digitizing) ดวย

โปรแกรมวเคราะหขอมลทางระบบสารสนเทศภมศาสตร

ArcGIS 9.3 (ESRI, 2009) โดยใชสงทปรากฏในเชงพนท

หรอเชงวตถ เชน ส ระดบส ขนาด รปราง แสงเงา พนผว

ทตงและสภาพแวดลอม เปนตน (โศรยา, 2554) รวมกบ

ขอมลจากการสารวจในขอ 1.1 นามาประกอบการ

ตดสนใจจาแนกและตความพนทเพาะปลก

1.3 ประเมนคาความถกตองของการจาแนก

ขอมลภาพจากดาวเทยม โดยการนาไปตรวจสอบกบ

ขอมลจากภมประเทศจรงทไดจากการสารวจภาคสนามท

ดาเนนการบนทกคาพกดตาแหนงบนพนโลกของขอมล

การใชประโยชนทดนแตละชนดดวยเครองมอ GPS

(Global Positioning System) รวมกบการตรวจสอบขอมล

จากชมชน เพอใหขอมลทไดมความถกตองมากยงขน

เหมาะสมสาหรบนาไปใชงานดานเชงพนทไดตอไป

2. ทาการประเมนความตองการใชน าในเชง

พนทและเชงเวลา โดยใชเทคนคระบบสารสนเทศ

ภมศาสตรทาการประเมนความตองการใชน าเชงพนทของ

พชเศรษฐกจแตละชนด ซงปรมาณการใชน าของพช

(crop evapotranspiration, ETc) คอ ปรมาณน าทงหมดท

สญเสยจากพนทเพาะปลกสบรรยากาศในรปของไอน า

ประกอบดวย การคายน าและการระเหย (บญมา, 2546)

ในการหาปรมาณการใชน าของพชแตละชนดสามารถ

คานวณไดจากสมการท 1 (Allen et al., 1998)

ETc = ETo x Kc (1)

โดย ETc คอ ความตองการใชน าของพชแตละ

ชนด (mm/day) ETo คอ คาการคายระเหยน าของพช

อางอง(mm/day) และ Kc คอ สมประสทธการใชน าของ

พช (ตารางท 1)

สาหรบการหาคาการคายระเหยน าของพช

อางองของการศกษานไดใชวธการของ FAO Penman–

Monteith (Allen et al., 1998) ทอาศยขอมลอตนยมวทยา

เชน รงสดวงอาทตย อณหภม ความชนสมพทธและ

ความเรวลม มาคานวณหาคาคายระเหยของพชอางอง

ซงเปนวธการทไดรบการยอมรบและใหผลใกลเคยงกบ

ความเปนจรงมากทสด (ดเรก และคณะ, 2545; มตตกา,

2549; Allen et al., 1998) โดยมสมการดงน

400

PMO20-4

ETo = (0.408∆(Rn – G) + γ(900/T + 273)U2(es – ea)) /

(∆ + γ(1 + 0.34U2)) (2)

โดย ETo คอ คาการคายระเหยนาของพชอางอง

(mm/day) Rn คอ รงสดวงอาทตยสทธทพนผวพช (MJ/m2

day) G คอ ความหนาแนนของความรอนจากดน

(MJ/m2 day) T คอ อณหภมเฉลยรายวน (oC) U2 คอ

ความเรวลมทระดบ 2 เมตรจากผวดน (m/s) es คอ ความ

กดอากาศเมออมตวดวยไอนา (kPa) ea คอ ความกดอากาศ

เมอมไอน าปจจบน (kPa) es-ea คอ ความแตกตางของ

ความกดไอนาทระดบอมตว (es) และระดบปจจบน (ea)

∆ คอ ความชนของกราฟความสมพนธระหวางอณหภม

อากาศและความกดเมออากาศอมตวดวยไอน า (kPa/oC)

และ γ คอ คาคงทของ psychrometric (kPa/oC)

ทาการคานวณคา ETo รายเดอนของแตละ

สถานตรวจวดอากาศจานวน 5 สถาน (รปท 2) ไดแก

(1)สถานอตนยมวทยาลาพน (2)องคการบรหารสวนตาบล

แมทา จ.เชยงใหม (3)สานกชลประทานท 1 จ.เชยงใหม

(4)สถานอตนยมวทยาลาปาง และ (5)ศนยอตนยมวทยา

ภาคเหนอ จากนนจงนาเขาขอมลดวยเทคนคทางระบบ

สารสนเทศทางภมศาสตร ArcGIS 9.3 (ESRI, 2009) เพอ

สรางแผนทเชงตวเลขดวยวธวเคราะหเชงพนทแบบ grid

cell โดยใชเทคนค kriging interpolation (Krige, 1966) แลว

จงนาขอมลทไดไปวเคราะหรวมกบคาสมประสทธการ

ใชน าของพชแตละชนด และทาการซอนทบกบชนขอมล

พนทปลกพชเศรษฐกจ เพอแสดงปรมาณความตองการใช

นาของขาวนาปและขาวโพดฝกออน

3 . ทา ก า ร ป ร ะ เ ม น ค ว า ม ตอ ง ก า ร ใ ชน า

ชลประทานเชงพนทและเชงเวลา (irrigation water

requirement, IWR) โดยใชเทคนคระบบสารสนเทศทาง

ภมศาสตร ArcGIS 9.3 (ESRI, 2009) เพอแสดงผลการ

ประเมนในเชงพนทแตละชวงเวลา ซงความตองการใชน า

ชลประทาน (IWR) คอ ปรมาณน าชลประทานทตองการ

ใชเพอการเพาะปลกทนอกเหนอไปจากปรมาณน าทพช

ไดรบจากธรรมชาต สามารถคานวณไดจากสมการท 3

(กรมชลประทาน, 2553; ดเรก และคณะ, 2545; Gaurav

Prasun and Jyoti, 2010) สาหรบการหาปรมาณน า

ชลประทานทใหกบแปลงปลกขาวนนตองมการคดรวม

ปรมาณน าทไหลซมเลยเขตรากตามหลกสมดลของน าใน

แปลงนา ดงสมการ ท 4 (พงศศกด และคณะ, 2555;

รจนดา, 2550; Jang et al., 2007)

IWR = ETc – ER (3)

IWR = ETc + DP – ER (4)

รปท 2 ขนตอนการศกษา

401

PMO20-5

โดย IWR คอ ความตองการใชน าชลประทาน

(mm) ETc คอ ความตองการใชน าของพช (mm) ER คอ

ปรมาณนาฝนใชการ (mm) และ DP คอ ปรมาณนาทไหล

ซมเลยเขตราก (mm) ทวเคราะหไดจากชนขอมลดน

ปรมาณฝนใชการ (effective rainfall, ER) คอ

ปรมาณน าฝนทพชสามารถนาไปใชประโยชนในการ

เจรญเตบโตได ยกเวนปรมาณน าฝนทสญเสยไปกบการ

ไหลบา (Yoo et al., 2008) สามารถคานวณไดจากวธการ

dependable rainfall โดยมสมการดงน (ปรเมศร, 2549)

ER = 0.6 x Ptot – 10 for Ptot < 70 mm และ

ER = 0.8 x Ptot – 24 for Ptot > 70 mm (5)

โดย ER คอ ปรมาณฝนใชการ (mm/month)

Ptot คอ ฝนรวมรายเดอน (mm)

คานวณปรมาณฝนใชการรายเดอนไดจากสถาน

ตรวจวดอากาศและสถานตรวจวดนาฝนจานวน 15 สถาน

(รปท 3) ไดแก (1) สถานอตนยมวทยาลาพน (2) องคการ

บรหารสวนตาบลแมทา จ.เชยงใหม (3) สานกชลประทาน

ท 1 จ.เชยงใหม (4) สถานอตนยมวทยาลาปาง (5) ศนย

อตนยมวทยาภาคเหนอ (6) เทศบาลตาบลทาขมเงน

จ.ลาพน (7) องคการบรหารสวนตาบลทาตม จ.ลาพน

(8) เทศบาลตาบลบานธ จ.ลาพน (9) องคการบรหารสวน

ตาบลออนกลาง จ.เชยงใหม (10) ศนยพฒนาโครงการ

หลวงแมทาเหนอ (11) ศนยวจยระบบทรพยากรเกษตร

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (12) บานรองวว

แดง จ.เชยงใหม (13) สถานตรวจอากาศเกษตรหางฉตร

จ.ลาปาง (14) องคการบรหารสวนตาบลแจหม จ.ลาปาง

และ (15) องคการบรหารสวนตาบลทาผา จ.ลาปาง

จากนนทาการนาเขาขอมลดวยเทคนคระบบสารสนเทศ

ทางภมศาสตร ArcGIS 9.3 (ESRI, 2009) เพอสรางแผนท

เชงตวเลขดวยวธวเคราะหเชงพนทแบบ grid cell โดยใช

เทคนค 1kriging interpolation (Krige, 1966) เพอแสดงคา

การกระจายตวเชงพนทของฝนใชการรายเดอนของขาวนา

ปและขาวโพดฝกออน หลงจากจงนาขอมลทไดไป

วเคราะหในสมการความตองการใชน าชลประทานของ

ขาวนาปและขาวโพดฝกออน

รปท 3 ตาแหนงสถานตรวจวดอากาศและปรมาณนาฝน

ผลการวจยและการอภปรายผล

1. พนทเพาะปลกพชเศรษฐกจหลก

ผลการสารวจขอมลในพนท ศกษา พบวา

เกษตรกรนยมปลกขาวพนธสนปาตอง 1 และ กข.6 เปน

สวนใหญ สาหรบขาวโพดฝกออนนยมใชพนธแปซฟก

283 และพนธซนเจนตา 5414 ลกษณะของพนทปลกขาว

นาปอยบรเวณทราบลมใกลแหลงน า ฤดกาลปลกอย

ในชวงเดอนกรกฎาคมถงตลาคม (ในบางพนทอาจยาวถง

เดอน พ.ย.) หลงจากทมการเกบเกยวขาวเสรจ เกษตรกรจะ

ปลกขาวโพดฝกออนตามทนท สามารถปลกขาวโพดฝก

ออนฤดแลงไดประมาณ 2 รน คอ รน 1: พ.ย.-ธ.ค. และรน

2: ม.ค.-เม.ย. สาหรบพนทปลกขาวโพดฝกออนฤดฝนจะ

อยบรเวณทดอนหรอบนดอย ซงเปนพนททตองอาศย

น าฝนในการเพาะปลกเทานน สามารถปลกขาวโพดฝก

ออนฤดฝนไดประมาณ 2 รน คอ รน 1: พ.ค.-ม.ย. และ

รน 2: ส.ค.-ก.ย.

ผลจากการจาแนกพนทขาวนาปและขาวโพดฝก

ออนดวยการจาแนกขอมลจากภาพดาวเทยม THEOS

แสดงดงรปท 4 สามารถจาแนกพนทเพาะปลกขาวนาป

และขาวโพดฝกออนไดจานวน 7,028.3 ไร ประกอบดวย

พนทปลกขาวนาป 539.6 ไร พนทปลกขาวนาปและ

ขาวโพดฝกออนฤดแลง 3,475.0 และพนทปลกขาวโพด

ฝกออนฤดฝน 3,013.7 ไร โดยมคาความถกตองรวม

402

PMO20-6

(overall accuracy) 96.6% และคาสถต kappa (kappa

statistic: k^) 95.8

2. ปรมาณความตองการใชนาชลประทาน

ผลการประเมนปรมาณความตองการใชน า

ชลประทานของขาวนาปและขาวโพดฝกออน ปการ

เพาะปลก 2555 ดวยวธการประยกตใชเทคโนโลย

ภมสารสนเทศ (Geo-informatics technology) สามารถ

แสดงปรมาณความตองการใชน าชลประทานของพชใน

เชงพนททมความแตกตางกนในแตละพนทโดยผนแปร

ไปตามชนดของดนและสภาพภมอากาศ โดยเฉพาะ

ปรมาณนาฝนทมการกระจายตวเปลยนแปลงไปตามพนท

และเวลา รปท 5 แผนทแสดงการกระจายตวของปรมาณ

ความตองการใชน าชลประทานเชงพนทของขาวนาปและ

ขาวโพดฝกออนในแตละฤดกาล โดยขาวนาปมอตราการ

ใชน าชลประทานอยในชวง 599.6-906.1 มม. (เฉลย

1,450.0 ลบ.ม./ไร ) ขาวโพดฝกออนฤดแลง ( รน 1)

118.8-122.0 มม. (เฉลย 195.2 ลบ.ม./ไร) ขาวโพดฝกออน

ฤดแลง (รน 2) 249.2-253.6 มม. (เฉลย 405.8 ลบ.ม./ไร)

ขาวโพดฝกออนฤดฝน (รน 1) 169.2-201.2 มม.

(เฉลย 322.0 ลบ.ม./ไร) และขาวโพดฝกออนฤดฝน (รน 2)

17.1-21.8 มม. (เฉลย 34.9 ลบ.ม./ไร)

ตารางท 2 แสดงปรมาณความตองการใชน า

ชลประทานของขาวนาปและขาวโพดฝกออนรายเดอน

และตลอดฤดกาลเพาะปลก โดยขาวนาป (ก.ค.-ต.ค.) มการ

ใชน าชลประทานสงสดในเดอนกรกฎาคมประมาณ

830.3 ลบ.ม./ไร และลดลงตามลาดบจนถงฤดกาลเกบ

เกยวโดยตลอดฤดกาลเพาะปลกของขาวนาปมปรมาณ

ความตองการใชน าชลประทานเฉลย 1,450.0 ลบ.ม./ไร

ซงมคาใกลเคยงกบการศกษาของ รจนดา (2550) ทศกษา

ปรมาณความตองการใชน าชลประทานของขาวนาปพนธ

กข. ป 2545/2546 ในบรเวณพนทโครงการสงน าและ

บารงรกษารงสตใต ทมคาการใชน าชลประทานโดยเฉลย

1,410.4 ลบ.ม./ไร หากเปรยบเทยบกบการศกษาของ

ปาณทช (2545) ทศกษาปรมาณความตองการใชน า

ชลประทานของขาวนาป (พนธ กข.) บรเวณโครงการสง

น าและบารงรกษาหนองหวายฝงขวา จงหวดขอนแกน

มคาการใชน าชลประทานเฉลยเทากบ 1,147.9 ลบ.ม./ไร

ซ งมปรมาณทต ากวาปร มาณความตองการใชน า

ชลประทานของขาว นาปทศกษาได เนองจากปจจยชนด

ดนทสงผลตอการสญเสยนาทไหลซมเลยเขตรากพช และ

ปจจยดานสภาพภมอากาศโดยเฉพาะอยางยงปรมาณฝน

ใชการทแตกตางกน

รปท 4 แผนทพนทปลกขาวนาปและขาวโพดฝกออน

403

PMO20-7

จากนพบวา ขาวโพดฝกออนเปนพชทมอตรา

การใชน าชลประทานไมมากนก เฉลยอย ในชวง

34.9-405.8 ลบ.ม./ไร แสดงดงตารางท 3 ซงการศกษาของ

จรญ (2543) พบวา ขาวโพดฝกออนพนธ G-5414

มปรมาณความตองการใชน าชลประทานตลอดฤดปลก

จานวน 229.3 ลบ.ม./ไร และจากผลการศกษาของรกศกด

และคณะ (2555) พบวา ขาวโพดฝกออนพนธ KBSC 605

และพนธแปซฟค 271 ในพนทอาเภอศรมหาโพธ จงหวด

ปราจนบร มปรมาณการใชน าชลประทานประมาณ

305.0 ลบ.ม./ไร จะเหนวา ปรมาณการใชน าชลประทาน

ของขาวโพดฝกออนในแตละพนท แตละชวงเวลามคาท

แตกตางกน ซงบงชวาสภาพภมอากาศมผลตออตราการใช

น าชลประทานของพชโดยเฉพาะปรมาณฝนใชการทม

ผลกระทบตอความตองการใชน าชลประทาน กลาวคอ

ในชวงเวลาทฝนใชการมปรมาณเพมสงขนจะสงผลให

ความตองการใชน าชลประทานมปรมาณลดลง ดงเชน

ในชวงการปลกขาวโพดฝกออนฤดฝนรน 2 (ส.ค.-ก.ย.)

ของการศกษาน แตหากฝนใชการมปรมาณสงกวาปรมาณ

น าทพชตองการใชในการเจรญเตบโต พนทเพาะปลก

ดงกลาวจะไมมความตองการใชน าชลประทานดงเชนใน

เดอนกนยายน ดงนน ความตองการใชน าชลประทานจะม

การเปลยนแปลงและผนแปรไปตามฝนใชการ สวน

ในชวงฤดแลงโดยเฉพาะ ชวงการปลกขาวโพดฝกออน

ฤดแลงรน 2 (ม.ค.-เม.ย.) ชวงนจะมปรมาณฝนใชการท

คอนขางนอย จงทาใหความตองการใชน าชลประทานม

ลกษณะใกลเคยงกบความตองการใชน าของพชโดยตรง

แสดงวาปรมาณน าชลประทานมความสาคญตอการ

เพาะปลกเปนอยางมาก

หากพจารณาปรมาณความตองการใชน า

ชลประทานของขาวนาปและขาวโพดฝกออนตลอด

ฤดกาลเพาะปลกในแตละพนทลมน าสาขา (ตารางท 3)

พบวา มปรมาณความตองการใชน าชลประทานของขาว

นาปและขาวโพดฝกออนรวมท งหมดเฉลย 8,985,028.9

ลบ.ม. ซงขาวนาปมการใชน าชลประทานสงทสดถง

รอยละ 65 (5,820,896.5 ลบ.ม.) โดยเฉพาะในเขตพนท

ลมน าแมทา และลมน าสาขาหวยแมบอนทมการใชน าสง

ถง 2.8 ลานลบ.ม. และ 2.0 ลานลบ.ม. ตามลาดบ รองลงมา

เปนขาวโพดฝกออนฤดแลงรน 2 โดยมการใชน า

ชลประทานรอยละ 16 และมการใชน าชลประทานมาก

ทสดในเขตลมนาแมทา และลมนายอยแมบอน ตามลาดบ

สาหรบพชทใชนานอยทสด ไดแก ขาวโพดฝกออนฤดฝน

รน 2 เพยงรอยละ 1

สรปผลการวจย

ในการศกษานเปนการบรณาการองคความร

ทางดานการเกษตรและเทคโนโลยภมสารสนเทศศกษา

ปรมาณความตองการใชน าชลประทานของขาวนาปและ

ขา ว โ พ ด ฝ ก อ อ น ป 2 5 5 5 ใ น พ น ท ตา บ ล แ ม ท า

อาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม พบวา พนทศกษาม

ปรมาณความตองการใชน าชลประทานรวมท งหมด

8,985,028.9 ลบ.ม. ประกอบดวย ขาวนาป (ก.ค.-ต.ค.)

จานวน 5,820,896.5 ลบ.ม. สาหรบพนทปลกขาวนาป

4,014.5 ไร หรอมคาเฉลยประมาณ 1,450.0 ลบ.ม./ไร

ขาวโพดฝกออนฤดแลงรน 1 (พ.ย.-ธ.ค.) จานวน

678,477.0 ลบ.ม. หรอมคาเฉลยประมาณ 195.2 ลบ.ม./ไร

ขาวโพดฝกออนฤดแลงรน 2 (ม .ค.-เม.ย.) จานวน

1,409,995.7 ลบ./ไร หรอมคาเฉลยประมาณ 405.8

ลบ.ม./ไร โดยมพนทปลกขาวโพดฝกออนฤดแลงจานวน

3,475.0 ไร ขาวโพดฝกออนฤดฝนรน 1 (พ.ค.-ม.ย.)

จานวน 970,543.2 ลบ.ม. หรอมคาเฉลยประมาณ 322.0

ลบ.ม./ไร ขาวโพดฝกออนฤดฝนรน 2 (ส.ค.-ก.ย.) จานวน

105,116.5 ลบ.ม. หรอมคาเฉลยประมาณ 34.9 ลบ.ม./ไร

โดยมพนทปลกขาวโพดฝกออนฤดฝนจานวน 3013.7 ไร

404

PMO20-8

ตารางท 1 คาสมประสทธรายเดอนของพช (crop coefficient; Kc) ตามฤดกาลเพาะปลก

ตารางท 2 ปรมาณความตองการใชน าชลประทานขาวนาป ขาวโพดฝกออนฤดแลงและขาวโพดฝกออนฤดฝนรายเดอนและตลอดฤดกาลเพาะปลก

ชนดพช ปรมาณความตองการใชนาชลประทานรายเดอน (ลบ.ม./ไร) ผลรวมตลอดฤดกาล ปรมาณรวมเฉลยตอพนททงหมด พนทเพาะปลก

ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. (ลบ.ม./ไร) (ลบ.ม.) (ไร)

ขาวนาป 830.3 360.9 230.9 27.8 1,450.0 5,820,896.5 4,014.5

ขาวโพดฝกออนฤดแลง รน 1 80.2 115.0 195.2 678,477.0 3,475.0

ขาวโพดฝกออนฤดแลง รน 2 207.5 198.2 405.8 1,409,995.7 3,475.0

ขาวโพดฝกออนฤดฝน รน 1 183.1 138.9 322.0 970,543.2 3,013.7

ขาวโพดฝกออนฤดฝน รน 2) 34.9 0.0 34.9 105,116.5 3,013.7

รวม 207.5 198.2 183.1 138.9 830.3 395.8 230.9 27.8 80.2 115.0 2,407.9 8,985,028.9

ตารางท 3 ปรมาณความตองการใชน าชลประทานขาวนาป ขาวโพดฝกออนฤดแลงและขาวโพดฝกออนฤดฝนตลอดฤดกาลเพาะปลกในแตละพนทลมนาสาขา (หนวย: ลบ.ม.)

ชนดพช หวยขมคา หวยนาขน หวยแมบอน หวยแมปงกา หวยแมเลาะ นาแมทา เหมองฮอ รวม

ขาวนาป - 192,449.2 2,037,038.7 165,422.1 402,469.5 2,834,592.7 190,494.7 5,820,896.5

ขาวโพดฝกออนฤดแลง รน 1 - 14,753.8 289,284.3 23,282.7 45,802.4 284,208.5 21,094.1 678,477.0

ขาวโพดฝกออนฤดแลง รน 2 - 30,766.3 597,223.8 49,601.0 93,731.8 594,321.9 44,345.0 1,409,995.7

ขาวโพดฝกออนฤดฝน รน 1 941.8 73,746.5 196,800.2 130,772.4 212,076.4 328,157.3 28,144.7 970,543.2

ขาวโพดฝกออนฤดฝน รน 2 125.6 8,335.3 19,268.7 12,712.9 25,416.2 36,611.9 2,639.1 105,116.5

รวม 1,067.5 320,051.2 3,139,615.8 381,791.1 779,496.4 4,077,892.3 286,717.6 8,985,028.9

ชนดพช ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.

ขาวนาป - - - - - - 1.13 1.45 1.23 0.86 - -

ขาวโพดฝกออนฤดแลง - - 1.165 1.165 - - - - - - 1.165 1.165

ขาวโพดฝกออนฤดฝน - - - - 1.165 1.165 - 1.165 1.165 - - -

PMO

20-8

405

PMO20-9

รปท 5 แผนทปรมาณความตองการใชนาชลประทานเชงพนทของพชแตละชนด

ก.ค.- ต.ค. พ.ย.- ธ.ค. ม.ค.- เม.ย.

พ.ค.- ม.ย. ส.ค.- ก.ย.

PMO

20-9

406

PMO20-10

กตตกรรมประกาศ

ง า น ว จ ย น ไ ด ร บ ก า ร ส น บ ส น น จ า ก

โครงการวจยการบรณาการระบบสารสนเทศเชงพนท

เพอการจดการทรพยากรทางเกษตรโดยชมชน: นยตอ

การนาไปสนโยบายสาธารณะ ภายใตแผนงานสรางเสรม

นโยบายสาธารณะทด (นสธ.) สานกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) และขอขอบคณ

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ทใหทน

สนบสนนสวนหนงแกผวจย รวมทงองคการบรหารสวน

ตาบลแมทา อาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม และกลม

เกษตรกรทใหความอนเคราะหและความรวมมอในการ

ดาเนนงานวจย

เอกสารอางอง

กรมชลประทาน. 2553. อภธานศพทเทคนคดานการ

ชลประทานและการระบายนา ฉบบปรบปรง

พทธศกราช 2553. พมพครงท 2. กรงเทพฯ:

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

จรญ นามแกว. 2543. การศกษาคาสมประสทธการใช

นาของขาวโพดฝกออน. วทยานพนธ

วศวกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขา

วศวกรรมชลประทาน คณะวศวกรรมศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขต

กาแพงแสน.

ดเรก ทองอราม วทยา ตงกอสกล นาว จระชว และ

อทธสนทร นนทกจ. 2545. การออกแบบ

และเทคโนโลยการใหน าแกพช.

พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ฐานการพมพ.

ถาวร ออนประไพ เมธ เอกะสงห เบญจพรรณ

เอกะสงห ชาญชย แสงชโยสวสด วรวรกรณ

วระจตต เทวนทร แกวเมองมล ปทมาพร

ปนทยะ องคณา ราชนยม และนนทพร

จาปาวน. 2552. รายงานฉบบสมบรณ ระบบ

วเคราะหทางเลอกสาหรบการประกอบอาชพ

เกษตรกรรมตามฐานทรพยากรในลมนา.

เชยงใหม: คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม.

บญมา ปานประดษฐ. 2546. หลกการชลประทาน

(Irrigation Principle). นครปฐม: คณะ

วศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วทยาเขตกาแพงแสน.

ปาณทช เจมไธสง. 2545. การประมาณการเชงพนท

เพอหาความตองการนาชลประทานของขาว

ดวยระบบสารสนเทศภมศาสตร: กรณศกษา

ในโครงการสงนาและบารงรกษาหนอง

หวาย, ขอนแกน. วทยานพนธวทยาศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาการรบรจากระยะไกล

และระบบสารสนเทศภมศาสตร

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน.

ปรเมศร อมาตกล. 2549. การประมาณคาฝนใชการราย

เดอนจากปรมาณนาฝนรายเดอนทมความ

เชอมนวาเปนไปไดรอยละ 80 ในประเทศ

ไทย. กรงเทพฯ: กรมอตนยมวทยา.

พงศศกด ชลธนสวสด รตนา ตงวงศกจ บพตร ตงวงศ-

กจ ชต มวงประเสรฐ และสมชาย หลอ

มหทธนกล. 2555. การเพมประสทธภาพการ

ใชน าในการผลตขาว. การประชมวชาการ

สมาคมวศวกรรมเกษตรแหงประเทศไทย

ครงท 13. 4-5 เมษายน 2555, เชยงใหม.

หนา 696-704.

มตตกา พนมธรนจกล. 2549. การจดการดนและนาเพอ

ระบบการเกษตรทย งยน. เชยงใหม:

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

รกศกด เสรมศกด บญญต เศรษฐฐต สมพงษ

เจษฎาธรรมสถต และกฤตภทร คลายรศม.

2555. ผลของวธการใหน าตอผลผลตและ

คณภาพผลผลตของขาวโพดฝกออน. การ

ประชมทางวชาการของมหาวทยาลย

เกษตรศาสตร ครงท 50. 31 ม.ค.-2 ก.พ.

2555, กรงเทพฯ. หนา 333-340.

407

PMO20-11

4รจนดา ภระยา. 2550. การศกษาความตองใชน า

ชลประทานเพอการเพาะปลกขาว กรณศกษา

โครงการสงนาและบารงรกษารงสตใต.

ปรญญา4วทยาศาสตรมหาบณฑต4 สาขาวชา

ภมศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

4โศรยา เสงชน. 2554. การประยกตใชขอมลจาก

ระยะไกลเพอประเมนระดบความเสอมโทรม

ของสวนสมพนธสายนาผงทเกดจากโรค

กรนนง: กรณศกษาตาบลแมสน อาเภอฝาง

จงหวดเชยงใหม. 4วทยานพนธวทยาศาสตร

มหาบณฑต สาขาพชศาสตรและทรพยากร

ธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม.

Allen, RG., Pereira, LS., Raes, D., and Smith, M.

1998. Crop evapotranspiration: guidelines

for computing crop requirements. FAO

irrigation and drainage paper no. 56. Italy :

Food and Agriculture Organization of the

United Nations.

ESRI. 2009. AcrGIS: A complete Integrated System.

ArcGIS v.9.3 Environmental Systems

Research Institute (ESRI). Retrieved

October 5, 2011, from http://www.esri.com.

Gaurav, P., Prasun, G., and Jyoti, N. 2010. Crop and

irrigation water requirement estimation by

remote sensing and GIS: a case study of

Karnal district, Haryana, India [Electronic

version]. International journal of

engineering and technology. 2(4): 207-211.

Jang, MW., Choi, JY., and Lee, JJ. 2007. A spatial

reasoning approach to estimating paddy rice

water demand in Hwanghaenam-do,

NorthKorea [Electronic version]. Journal of

Agricultural Water Management. 89(3):

185-198.

Krige, DG. 1966. Two Dimensional weighted

moving average the surfaces for

oreevaluation. Journal of the South African

Institution of Mining and Metallurgy.

66: 13-38.

Yoo, SH., Choi, JY., and Jang, MW. 2008.

Estimation of design water requirement

using FAO Penman-Monteith and optimal

probability distribution function in South

Korea [Electronic version]. Journal of

Agricultural Water Management. 95(7):

845–853.

408