PKJIF_2010_76

, ,

Non sunt contemnenda quasi parva sine quibus magna constare non possunt.

S . Hieronymus

, , GIORGIO ZIFFER,

JAKBIEC-SEMKOWOWA, , -, -,

-, JOHANNES REINHART,

2010

2010

, ,

LXXVI, 2010.

94(=163.49.09)1236/1336DOI: 10.2298/PKJIF1076003S

. , XIV , . , . , . .

-, XIX . , , , . :

, . .1

1 . , , 218 ( 4), 1956, 1; . . . , , 4 (19521953) 1954, 1342 XX . ,

4

1831. - .2 , , XVIII . XIV .3 , , , , , -. , , , . , . , , , . , , . , ,4 , , XIV .5 , , , , , . (1236) (1336).6 , XIII XIV .

. , , : , , , , 1984, VII-XL; . , , , XXXII/2, 1984, 253265; . , , . , , , , , , . XCV, , . 27, 2000, 381386; S. Marjanovi-Duani, Laltrit dans le tmoignage des rcits hagiographiques serbes: lexemple des Vies de Thodose, , XLV, 2008, 191203.

2 P. J. Saffarik, bersicht der vorzglichsten schriftlichen Denkmler lterer Zeiten bei den Serben und anderen Sdslawen, Jahrbcher der Literatur 53 (1831); 68 (1845).

3 , , . , 1865, XI.

4 . , , XXXIII, 1898, 119.

5 M. Bojevi, Ko je pisao Slubu sv. Petra Korikoga?, Glasnik Jugoslovenskog profesorskog drutva, XX, 2, Beograd 1939, 132.

6 .

5

.7 .

.8 -, , , , , : . , .9 XIII 10 .11 XIII ,12 XIV .13 , , . , - , , , ,14 1310. .15 . 1290. .16 XIV .17 1984. XIV .18

7 . , . , -, . VII, . 34, 19281929, 201204; . . , ; . , ; . , .

8 . , 119.9 . , , 6.10 V. Jagi, Opisi i izvodi iz nekoliko junoslovinskih rukopisa, Starine JAZU, V, Zagreb

1873, 19.11 . , , , VII,

1885, 106; . , , , , , - , , XIV, 1894, 245246.

12 -. , 1877, 238.

13 S. Novakovi, Teodosija mniha Hilandarca pohvala svetome Simeunu i Savi, Starine JAZU, XI, Zagreb 1879, 161162.

14 . , . , Glasnik jugoslovenskog profesorskog drutva, knj. XIV, sv. 3, novembar 1933, 227228.

15 . , . ?, , IX, 4, 1934, 381382.

16 . . , ; 2935.17 . , , -

, . XVII, 19381939, 189200.18 . , .

6

XIV , . . . , .19

, , 1336. .20 terminus post quem non . -, , . , , .21

. 151 (- ),22 - XIV , . ( , ) . , . XIV . , 19,23 , (F I 62). , , XIV .24

19 : . .

20 . , , - , 4, 1978, 99107.

21 Sava Chilandarec, Rukopisy a starotisky Chilandarsk, Vestnik Krlovsk esk spolenosti nauk. Trida filosoficko-historicko-jazykozpytn. Ronik 1896, VI, Praha 1897, 198, . 9; , XIV . -, . -, . , , . . , II, 1986. . 18.

22 . , . . , 1872, . 151.

23 . , , 1969, . 19.

24 . , , XX, 12, 1968, 8487; . , , 2, 1980, 362.

7

XIV .25 (. 126), . , - ( ) . , , , .26 (. 241-247), (. 248-251). ( ), ( ). , - , ( ) 243. 249. 250. .27 , . . 1350/60. ( 109).28 , , , , .29

25 . , 383384; . , , 63, 2003, 349350.

26 . , , 1978, . 126.

27 . . , , 349, . 23.

28 . , -, , . 3334, 2005 (2006), 65-, 101.

29 . . , , , 10, , 1976, 4151.

8

- (. 11),30 13201330. .31 - ( ...) - , , .32

, XIV - , . , . .

, ? XIV

. , . 1301. .33 13121313. . : , .34 .

. , , . . , , . - 1305. . 1307. , 1310. .35 , , ,

30 . T. N. Tachiaos, The Slavonic manuscripts of Saint Panteleimon Monastery (Rossikon) on Mont Athos, Thessaloniki, Los Angeles 1981, . 11.

31 . , , , XXII (XXXII), . 1 2, 1978, 1763.

32 . , , 1980, 9, . 20.33 . .

(1371), , 21994, 451.34 , 452.35 , 457458.

9

II . , . XIV , , .

XIV . , , , , ,36 , , .37 , , .38 , ( , , ) :

, , , .39

36 , 477; . , . . , . , -, 1978, 7074.

37 . , , : , . , 1998, 145; . . . . , , , 10, 1998, 201220.

38 , - , , , .: . , . , , 2004, 123152.

39 . , , , . , . , , 1970, 196; , , 11, 2004, 44, .98: , , XIV .

10

. - (1307) ? , , , XIV .

? .

( ) , ( , ), .40

. - 41, 42, -, 1343. ,43 II, (13041313), 1305. .44 , , , . , 1668. ( ), . . , XV ( 479), , , .45

, ,

40 . . , , 3135.41 S. Novakovi, Teodosija mniha Hilandarca djelo o Petru Korikom, Starine JAZU,

XVI, Zagreb 1884, 11.42 . . , , -

, , . XVI, .1.- , 1911, 177.

43 . . , , , . II, . 4, 314.44 . , . , Glasnik jugoslovenskog

profesorskog drutva, novembar 1933, knj. XIV, sv.3, 1933, 225.45 . , , 384385.

11

. , , - - , , .46 .

, , ? , ,

. , . , , . .

, , , , , , - , . ( ) 47 , - :

, , , , .

, , , , , . 48

46 , , . , - , XII, 48, 1980, 674; - , .

47 2, 310; . , , , -, . . -, 1988, 309.

48 , 404, 406.

12

, - .49 , , , .50 , . , . , , , , 1284, .

. - . , - , . . , .

- . . , , , :

-, , , , , , , .51

49 . , , , 1911, 39; . , . , 203204.

50 , , , - , 1973. ( 1860), 98; .

51 , , , 158.

13

? () , , ? - . :

, , , , , , , , , , - , , . .52

, - ,53 . - .54 VIII 1272. , .55 , , .56

52 , , , 132.53 ... ,

, , , , , . , , , , CCCLXXXIX, , . 18, 2001, 155.

54 , , . . (. , , 2008, 142).

55 . , , 1959, 428; . , XIII XIV , , 2001, 52.

56 . , -, 142.

14

VIII , . , 6. 1274. , .57 , . , - , , , . - XIII , , .58 , , .

, , .59 , , , , ? , -, , ? , -.

- -. . , , . .60 -

57 . , , 431.58 . , , 432433.59 , -

. . , , , 2002, 361379.

60 (522) . . , , (, ), 1990, 69.

15

. , , - - , ? , , () , () .61 , , - , .

, IV , , , II. . ( ) , , , , , - . , , , , .62 , , XIII .

: ,

Irena padijer

THE LITERARy WORK OF THEODOSIOS OF HILANDAR CHRONOLOGICAL FRAMEWORK

The period in which Theodosios lived and worked has been one of the more controver-sial issues raised in the academic circles about this medieval author. Scientific opinions varied considerably on this matter, though in recent years a prevailing theory has been that Theodosios was an author whose literary work can almost certainly be placed in the first couple of decades of the XIV century. This paper re-examines Theodosios chronology.

61 - , .

62 XII , , , XIII .

16

The manuscripts of Theodosios works were analysed first, in order to identify the old-est ones and thus determine the upper time-line of his work. It was concluded that manuscript tradition, from the early decades until mid-XIV century, contained five works of Theodosios, which definitely moves the time they were written in deeper in the past. In our further research we concentrated on the works themselves and their content. A detailed analysis of some works, particularly the Life of St. Sava, resulted in identifying their historical context which, in turn, was significant for determining the time-frame of Theodosios work. Some episodes from the works, especially the scene of the coronation of Stefan Prvovenani (the First-Crowned) and the episode with the Hungarian king, hint at certain level of Theodosios animosity towards the Pope and Catholicism in general. This indicates the period of the Council of Lion (1274) when Byzantium accepted not only the supremacy of the Church of Rome, but also the Roman dogma. Theodosios discontent, to put it mildly, with Catholic Church and Rome, which is more than evident in the Life of St Sava, could have been a direct reflection of these historical events. It is this anti-Union attitude inherent to Mt. Athos and Hilandar monasticism, to which Theodosios himself belonged, that might have been the reason for writing a new biography of the founder of an independent Serbian Church who was supposed to be the embodiment of all highest spiritual qualities and values of the Orthodox Church which were truly jeopardised at the time. For additional reasons that were elaborated in detail in the article, we opted for the period of king Dragutins reign (12761281) as a logical chronological framework in which the writing of Theodosios Life of St Sava could be placed. Theodosios may have written the hymnographic works dedicated to St. Sava and Simeon in subsequent years, followed by the works dedicated to St Peter of Korisha. In Theodosios own words, two human generations were separating him from the time when St Peter of Korisha lived. It seems that Theodosios literary work, in most part, belongs to the XIII century.

ey words: Theodosios of Hilandar chronology, the Life of St Sava.

DOI: 10.2298/PKJIF1076017B 050.488 Vidici

(19381940)

( 1938 1940) ( , , , , , , ). , , , , , , .

, - , 1936. , , - - . , (1938) , . , . , , , , , , , , . (), 1937. 26. 1938. , . . , , 1938. 1940. , , .

, . . / ,

18

. , , : . - , .1

? , , -, . , , , , . , 11. 12. . , , : , . - , , . , - . - : . , , , , , , . , . ( ), : , , , (, ).2

, 16. , . , , :

1 , , Vidici, br. 11, 10. novembar 1938, 299301. 3. . : - , , . , 1938.

2 Dr. Jovan Erdeljanovi, Etniki problem Jugoslavije, Vidici, br. 8, 25. april 1939, 214216.

... 19

-, , . - , , . . -, , , .3

, , - , . -, . . - , , , .4 . , , - /. 1918, , , , , , . , - , , . - , , , .

3 Dr. Petar Skok, Hrvati i Srbi, , . 12, 25. 1939, 46.4 Bogdan Kreki, Dvadeset godina Jugoslavije, , . 12, 25. 1938,

331332.

20

, -: (/ , , , ), , , , - , , , . 29. 1918, , , .5

, -?

, - , //- , , ,6 - - . . , , - , - , . , , , - , . , , , -

5 Niko Bartulovi, Seanja na 29 oktobar 1918 u Zagrebu, , . 10, 25. 1938, 267269.

6 : , 19181929, 2008, 638644.

... 21

,7 , , , , . -. , (1922) , , , . - , -, , . , , , . , , , . , - .8

, - .9

. , , . - (), , .10

, , 1938.

7 ore . Stankovi, Nikola Pai, saveznici i stvaranje Jugoslavije, Beograd 1984; , III, 1985.

8 Dr. tefan Sagadin, Unutranje ureenje nae drave i Jugoslovenstvo, , . 12, 13, 14, 25. 1939, 333339.

9 Niko Bartulovi, Zadaci Jugoslovenskih Kulturnih Klubova, Vidici, br. 11, 10. novembar 1938, 301303.

10 Kroz tampu: Preduslovi sporazuma, Vidici, br. 5, 10. mart 1939, 149150.

22

, .11 (5. 1939), .12 , , .13 - , .14

. , () 10. 1939 . .15 , : , , , , . , , , . , . , , .16

. ,

11 , , , . 10, 25. 1938, 265266.

12 : Duan Biber, O padu Stojadinovieve vlade, Istorija 20. veka, Zbornik radova VIII, Beograd 1968, 566; , 19351939, 1997, 389401.

13 Branko Petranovi, Momilo Zeevi, Jugoslavija 19181988: tematska zbirka do-kumenata, Beograd 1988, 423433.

14 . ., , Vidici, br. 3, 10. februar 1939, 7374.15 Uvodna rasmatranja, O potrebi slobodne i stvarne diskusije, Vidici, br. 5, 10. mart

1939, 113114.16 Milan Marjanovi, Sporazum sa dravom ili sporazum za dravu, Vidici, br. 1011,

25. maj 1939, 274277.

... 23

: , , - , . , , . , , , . , .17

. .18 , , , - - . , ? , , - . , , , , , , . .19

, . , -, ,

17 . ., : , , . 12, 13, 14, 25. 1939, 377378.

18 : Ljubo Boban, Sporazum CvetkoviMaek, Beograd 1965.19 Dr. Prvislav Grisogono, Sporazum i jugoslovenski nacionalni elementi, Vidici, br,

1516, 10. septembar 1939, 386389.

24

, .20 , . , . , , , , , , . , . , - , .21 - , , .22

, . , : - , -, ; , , , , , . , : .23

20 . ., . 1903, , . 1718, 25. 1939, 454456; Osmatranja: . 1925, , . 1718, 25. 1939, 463464.

21 Osmatranja: U prvim danima sporazuma, Vidici, br. 1516, 10. septembar 1939, 426427.

22 Kroz tampu: Orijentacija i planovi HSS, Vidici, br. 1516, 10. septembar 1939, 429430.

23 , 54 , , , (, , .) - . . , , 23/1997, 234; , Istorijski stereotipi i nauno znanje, Beograd 2004, 179.

... 25

, , , , . - , , .24 - , , , . , : , , .25

, - , , . , , , , , , - , . , ( ), . .26

24 - (1922), , . , 19181941: , 1997, 383384, 406407; dr ore Stankovi, Nacionalizam i politika kultura (Istorijsko iskustvo prvih godina jugoslovenske drave), Tokovi istorije 12/1993, 116; , (19181923), - 1995, 60; , Istorijski stereotipi i nauno znanje, 67. . : , 19201941, 2000, 266275.

25 Niko Bartulovi, Sporazum i Jugoslovenstvo, , . 1718, 25. 1939, 434437.

26 .: , 19181941: , 1997, 329367; Ljubodrag DimiNikola uti, Rimokatoliki klerikalizam u Kraljevini Jugoslaviji 19181941: prilozi za istoriju, Beograd 1992.

26

: , , - . , : - , . , - , .27

, . - , , - - .28 , - , , . . , . , -, . , .29

, , - , , .

27 Niko Bartulovi, Prosvetna politika u Hrvatskoj i u ostaloj Jugoslaviji, Vidici, br. 19 i 20, 25. oktobra 1939, 491494.

28 B., Srednja kola i politika, , . 1718, 25. 1939, 465466.29 Napadaj u gimnaziji, Vidici, br. 19 i 20, 25. oktobar 1939, 494.

... 27

, , . , , 22 2, 26 026 2. 1 618 , , , 1 479. , : 4 500 , , 7 464.30 , , , .

- . - , . , ; , ; , , , . , , - , , .31 , , .32

, - - .33 , , , - .34

30 kolnik, Hvalisanje i statistika, Vidici, br. 7, 10. april 1940, 207208.31 Za ukidanje Jugoslovenske akademije, Vidici, br. 19 i 20, 25. oktobar 1939, 494.32 Jugoslovenska akademija znanosti i umjetnosti zasad ostaje, Vidici, br. 12, 25. januar

1940, 61.33 B., Kulturno-prosvetna zastranjivanja u Zagrebu, , . 21, 10.

1939, 541.34 O hrvatskom jeziku, istuncima i ispravljaima, Vidici, br. 22, 25. novembar 1939,

583584.

28

, . , .35

. . - . . , , ; , , , , ; , , . , , , . . : , . , - , . - .36

: , , - , , ,

35 Justus, Traenje samosvojnosti u jeziku, Vidici, br. 4, 25. februar 1940, 122125.36 Dr. Ivan Gjaja, Moje Jugoslovenstvo, Vidici, br. 7, 10. april 1940, 183.

... 29

Sofija Boi

CROATIAN ISSUE AND THE IDEA OF UNITED yUGOSLAVIAN PEOPLE

Magazine Vidici (Belgrade, June 1938-July 1940) was unofficial organ of yugoslavian culture club which struggled for unity of Serbians, Croatians and Slovenians under collective yugoslavian culture. Magazine, as did the club, brought together intellectuals who had yu-goslavian determination, no matter their nationality, and among them were some of the most prominent people of those times: Jovan Erdeljanovi, Milan Budimir, Vasilj Popovi, Vladimir orovi, Viktor Novak, Petar Skok, Niko Bartulovi and others. They considered meeting points and controversial questions of Serbs and Croatians, following, on one side, attempts to resolve dissidences between those two nations, and on the other side, extreme tendencies which questioned the results of the effort to release tension which threatened being of yugo-slavia. Theyve punctuated the idea of united yugoslavian people due to historical progress of Serbs and Croatians and due to complexity of international circumstances which requested centralization of all inner forces for protection of outside dangers.

Magorzata Filipek DOI: 10.2298/PKJIF1076031F 821.163.49.09(908)

HISZPANIA W POWIECIACH GORDANy KUI

Gordana Kui naley do grona tych pisarzy, ktrym literatura serbska zawdzicza obraz Hiszpanii i jej kultury. W siedmiu powieciach , , , , , , pisarka skada hod najbliszej rodzinie oraz swemu narodowi ydom sefardyjskim, ktrzy wypdzeni w 1492 roku z Hiszpanii osiedlili si na rozlegych terenach Imperium Osmaskiego. W cigu wiekw zachowali oni jzyk i kultur swojej ojczyzny a dramatyczne dowiadczenia nie zmieniy ich pozytywnego stosunku do Hiszpanii. Pisarka ledzc losy bohaterw powieci na przestrzeni piciu stuleci (od 1492 do 1991), tworzy obraz, w ktrym ele-menty zaczerpnite z hiszpaskiej rzeczywistoci cz si ulotnymi wraeniami zmysowymi z wywoywanymi przez wspomnienia o tym kraju.

Autobiograficzne narracje czsto opowiadaj o utraconych ojczyznach, poruszajc najczulsze struny (...) wspomnie, mog doprowadzi opowiadajcych na skraj rozpaczy i roztkliwienia si nad sob, nad niemonoci odzyskania spokoju i tosamoci, dla ktrej kluczem jest poczucie zakorzenienia w wiecie wyranie aksjologicznie okrelonym. Mog te by zacht do wyprawy w najgbsze pokady wasnych przey1

Literatura serbska zawdzicza obraz Hiszpanii takim pisarzom, jak Jovan Dui, Ivo Andri, Jelena Dimitrijevi, Rastko Petrovi, Milo Crnjanski czy Otto Bihalji-Merin, ktrzy odwiedzali ten kraj ju w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Wykluczenie Hiszpanii z demokratycznej wsplnoty w pierwszych latach po II wojnie wiatowej, do czego zachcaa rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ wzywajca do zawieszenia stosunkw dyplo-matycznych z frankistowskim reimem2, nie sprzyjao odwiedzaniu tego kraju. Dopiero na pocztku lat siedemdziesitych odwiedzi Hiszpani Miodrag

1 P. Kowalski, Odyseje nasze byle jakie. Droga, przestrze i podrowanie w kulturze wspczesnej, Wrocaw 2002, s. 134.

2 T. Mikowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocaw 1998, s. 394.

32 Magorzata Filipek

Kujundi3. Gordana irjani4 od poowy lat osiemdziesitych XX kreuje w swojej twrczoci obraz kraju, ktry sta si jej przybran ojczyzn dziki maestwu z antyfrankistowskim dziennikarzem i pisarzem Jos Antonio Novaisem Tome (19251993).

Obraz zapirenejskiego kraju wyania si rwnie z zapocztkowanego w latach osiemdziesitych cyklu powieciowego5 Gordany Kui (ur. 1942), ktry autorka powicia , 6. Hod zoony pamici przodkw obejmuje , 7. Crka Blanki Levi i Metodija Kuicia ujawnia bliski zwizek z bohaterami swoich dzie w sidmym, ostat-nim utworze cyklu, wyznajc: , , , , , - (, 358).

Gordana Kui prezentuje losy najbliszej rodziny (rodzicw, dziadkw, wujw i ciotek) oraz dalekich przodkw, ktrzy zmuszeni do opuszczenia Hiszpanii8, osiedlili si na rozlegych terytoriach Imperium Otomaskiego.

3 . , , , .147, . 407, . 4, 1971, . 197231.

4 W dwch tomach zapiskw z Hiszpanii ( 1995); ( 2002); w powieciach ( 2000); ( 2003) i w opowiadaniach ( 1996); , , ( 2005); ( 2009).

5 Do dorobku pisarki nale nastpujce utwory: Zapach deszczu na Bakanach ( ,1986), Kwitnienie lip na Bakanach ( , 1991), Koniec dnia na Bakanach ( ,1995), Duchy nad Bakanami ( . . ,1997), Legenda o Lunie Levi ( ,1999), Ba o Beniaminie Baruhu ( , 2002), Ballada o Bohorecie ( , 2006). Wszystkie cytaty zaczerpnito z tych wyda. W tekcie posuono si nastpujcymi skrtami tytuw powieci G. Kui: , , , , , , .

6 . , . . , , 26. 1996, . 11, http://gordanakuic.com/pages/kritike.htm.

7 . , , , 5. 2003, http://gordanakuic.com/pages/intervjui.htm

8 Zdobyciu 2 stycznia 1492 roku Grenady, ostatniej twierdzy islamu na Pwyspie Pire-nejskim, koczcemu wojn o wyzwolenie Pwyspu spod panowania arabskiego (7121492) towarzyszyo podpisanie przez Izabel Kastylijsk (14511504) i Ferdynanda Aragoskiego (14521516) dekretu o wypdzeniu ydw. W sygnowanym w dniu 31 marca 1492 roku do-kumencie ostateczny termin opuszczenia Hiszpanii wyznaczono na 31 lipca 1492 roku. Wadca Imperium Osmaskiego, sutan Bajazyt II (14811512), wiadomy potencjau intelektualnego przybyszw, stworzy im dogodne warunki osiedlania si potwierdzone specjalnym aktem prawnym, nakadajcym kar mierci na kadego, kto dziaaby na ich szkod. Por. P. Daz-Mas, Los Sefardes. Historia, lengua y cultura, Barcelona 2006, s. 69. Wyksztaceni cudzoziemcy, znajcy jzyki obce i reprezentujcy rzadkie zawody takie jak bankier, lekarz czy farmaceuta, biegli w ekonomii, handlu, prawie, szerzcy kultur dziki uruchamianiu drukar, ksigar,

Hiszpania w powieciach Gordany Kui 33

Pisarka, w ksikach, ktre publiczno przyjmuje , () () , 9, posuguje si szczegami autobiograficznymi w spo-sb, dajcy poczucie autentycznoci ukazanych ludzkich losw i ta spoeczno-obyczajowego oraz odwoa do wydarze historycznych i kulturalnych10. G. Kui, ukazujc koleje losu swojej najbliszej rodziny, jak i dzieje wielu poko-le ydw, ktrzy wygnani z XV-wiecznej Hiszpanii znaleli schronienie na Pwyspie Bakaskim, buduje zarazem wizerunek ich utraconej ojczyzny.

*****

W powieciach Zapach deszczu na Bakanach, Kwitnienie lip na Baka-nach, Koniec dnia na Bakanach oraz Ballada o Bohorecie, G. Kui prezen-tuje dzieje sefardyjskiej rodziny z Sarajewa rodzicw Estery i Leona oraz ich piciu crek (Laury, Klary, Niny, Blanki, Riki) i dwch synw (Izaaka i Eliasza) na tle przeomowych wydarze XX wieku I wojny wiatowej, powstania Krlestwa Jugosawii, II wojny wiatowej, powstania socjalistycz-nego pastwa jugosowiaskiego, jego rozpadu na pocztku lat 90-tych XX wieku. Uwaga autorki koncentruje si zwaszcza na jednej z crek Estery i Leona Blance, jej mioci do Serba Marka Koracia, narodzinach crki Very oraz losach rodziny w rzeczywistoci Titowskiej Jugosawii. Ostatnia powie G. Kui Ballada o Bohorecie opowiada o najstarszej siostrze Blanki, pisar-ce Laurze Papo (18911942), ktra swoj dziaalno literack powicia 11.

O ile powieci tworzce trylogi bakask [Zapach deszczu na Ba-kanach, Kwitnienie lip na Bakanach i Koniec dnia na Bakanach] zachowuj : , , () 12, to epilog tego tryptyku powieciowego, czwarty z kolei utwr Duchy nad Bakanami (z podtytuem Epilog do trylogii bakaskiej. Satyryczna gra) nie mieci si ju w konwencji kronikarsko-re-alistycznej. Pisarka, rezygnuje w nim z ,

bibliotek, stali si bardzo przydatni wymagajcym gruntownego unowoczenienia pastwie tureckim. Por. A. Dukanovi, Wstp, [do] I. Samokovlija, Kadisz, modlitwa za umarych i inne opowiadania. Wyboru dokona, przeoy i wstpem opatrzy Alija Dukanovi, Warszawa 1991, s. 11.

9 Tame, . 147.10 M. Jakbiec-Semkowowa, Wielokulturowo i asymilacja. O sarajewskich Sefardytach

wedug powieci Jordany Kui, [w] Tradycje pogranicza i przestrzenie tradycji. Od komunizmu do postmodernizmu i postkolonializmu, Pozna 2008, s. 171.

11 . , , 1998, . 84.12 . , op. cit., . 147.


, () 13, czc bohaterw yjcych w spoeczno-politycznej rzeczywistoci rozpadajcej si Jugosawii lat 90-tych z przodkami z czasw exodusu z hiszpaskiej ojczyzny pod koniec XV wieku. Urodzony w Toledo w roku 1449 (!) Juan Garca Galn de Olivares, wsppracownik inkwizytora Kastylii i Aragonii Tomasa de Torquemady (14201498) przybywa na ceremoni inhumacji oraz odczytania testamentu Very Kora, crki Blanki i Marka, zmarej w wyniku przypadkowej eksplozji w grudniu 1991 roku, ktra dopiero po usyszeniu opowieci o wydarzeniach poprzedzajcych przybycie na Bakany (, 254) bdzie moga odej () (...) (, 254). W rozmowach z przebywajc w zawiatach Ver, jej rodzin i przyjaci-mi, Olivares przypomina dzieje ydw na Pwyspie Iberyjskim oraz swoj ucieczk z Hiszpanii do Stambuu, gdzie powrciwszy do wiary przodkw, rozpocz ycie z ukochan Blank jako Solomon ben Izrael ben Salom z Toledo. Zakoczenie utworu stanowi zarazem wstp do powieci Legenda o Lunie Levi, otwierajcej kolejn trylogi, do ktrej nale take Ba o Beniaminie Baruhu i Ballada o Bohorecie.

W drugiej trylogii, ktr mona uzna za powrt do korzeni14 pisarka rekonstruuje dowiadczenia narodu, ktrego dramatyczna ucieczka , () , , () (, 260) stanowia ratunek przed przeladowaniami ze strony hiszpaskiej inkwizycji.

Czytelnik Legendy o Lunie Levi rwnolegle do opowieci o yciu Blanki i Juana/ Solomona w Stambule ledzi poczynania wysannikw inkwizycji poszukujcych zaginionego Olivaresa, przyglda si dziejom mioci Orlu-paszy i Luny, crki Blanki i Solomona, poznaje losy Laury Orlovi, ktr gos mioci przywid do Sarajewa.

W Bani o Beniaminie Baruhu pisarka Laura Papo Bohoreta ukryta na pocztku lat czterdziestych XX wieku w katolickim klasztorze w Sara-jewie spisuje dzieje rodziny () () (, 19). Opowie dla synw toczy si w poowie XVII wieku w Dubrowniku, Sarajewie, Belgradzie i Trawniku, skd wywodz si cztery sefardyjskie rodziny Atijasw, Pererw, Albinunw, Baruhw, ktrych losy splataj si za spraw tytuowego zielarza i uzdrowiciela z Trawnika.

W ostatnim utworze, Ballada o Bohorecie, pisarka powraca do dzie-cistwa i modoci przyszej pisarki Laury Papo Bohorety. Utwr skada si z pamitnika oraz korespondencji Laury z kompozytorem i folkloryst hiszpaskim Manuelem Manrique de Lar (18631929). Pamitnik Laury

13 . , . . , , 26. 1996, . 11, http://gordanakuic.com/pages/kritike.htm.

14 M. Jakbiec-Semkowowa, op. cit., s. 177.


zapocztkowany zosta na przeomie XIX i XX wieku w Stambule, dokd rodzice wraz z czwrk dzieci (Laur, Izaakiem, Klar i Nin) przybyli z Sarajewa po rozpoczciu okupacji Boni i Hercegowiny przez Austro-Wgry. Pamitnik zawiera take zdarzenia, ktre miay miejsce po powrocie rodziny do Sarajewa, uwzgldnia te okres stypendialnego pobytu Laury w Paryu. Ostatnie zapiski pochodz z wrzenia 1913 roku. Zakoczenie Ballady o Bohorecie splata si z pocztkiem powieci Zapach deszczu na Bakanach, ktrej akcja rozpoczyna si w Sarajewie tu przed zamachem na arcyksicia Ferdynanda.

*****

Bohaterw cyklu powieciowego Gordany Kui, ktrzy przez pi stuleci (od koca XV wieku do koca XX wieku) pielgnowali pami o dalekim kraju na Pwyspie Pirenejskim, charakteryzowaa () 15. Blanka i Juan/Solomon, ktrzy w dramatycznych okolicznociach opucili (, 15), starali si odnale w Imperium Osmaskim elementy dobrze im znanej rzeczywistoci. Na ulicach stolicy Imperium o , () (, 91) a zapachy stambulskich dzielnic (, 91). Tsknic za Toledo, za , () , () , () , () (, 36) Blanka i jej m wracali mylami do czasw dziecistwa. Dla ma Blanki najbardziej liczcym si obrazem z przeszoci bya wizyta w toledaskiej synagodze El Trnsito, gdzie jako omioletni chopiec, niewiadomy swego pochodzenia, y (, 49) poczu wi z ydowsk tradycj duchow. Blanka najbardziej zapami-taa wizyt z pradziadkiem w Kordobie, ktra w jej wspomnieniach (), (, 184). ywym wspomnieniem z Pwyspu Iberyjskiego byy obrazy tuaczki ydw (, 260). Wspodpowiedzialno za ich los ponosi Juan Garca Galn de Olivares. Jego ofiarami stali si, midzy innymi, bliscy Blanki Salom, ktrzy ... , , ... (, 268).

Do wydarze, ktre rozegray si pod koniec XV wieku na Pwyspie Iberyjskim odwouje si byy zastpca inkwizytora Olivares a take jedy-ny ocalay krewny Blanki Solomon Ruben ben Izrael z Toledo. Olivares

15 . , op. cit., . 148.


przypomina relacje spoecznoci ydowskiej z chrzecijanami i muzuma-nami po opanowaniu Pwyspu Iberyjskiego przez Arabw w VIII wieku. Pradziadek opowiada Blance o pogromach ydw, wymienia liczne sceny okruciestwa, ktre miay miejsce w przeszoci. Wspomina agresj (, 272), poar, ktry () (, 272), przemoc wobec (, 272), pogrom (, 272), fal przemocy, ktra (, 272), atak na (, 272), przypomina podobne wydarzenia w Lleridzie i Geronie.

Dla wikszoci uchodcw wygnanie z Hiszpanii oznaczao utrat dbr materialnych i wysokiej pozycji spoecznej. Rozpoczynajc nowe y-cie zdawali sobie spraw, e wraz z opuszczeniem kraju () : , , (, 501). Wadcy chrzecijascy na Pwyspie Iberyjskim traktowali ich : (, 291), wykorzystywali ich lojalno i rodki finansowe, zapewniajc ochron, (, 291). Hiszpaski znawca problematyki sefardyjskiej Manuel Manrique de Lara, przypominajc o dorobku intelektualnym ydw hiszpaskich, ich wszechstronnym wyksztaceniu i umiejtnociach () , (, 142) nie dostrzega, e niewiele pozostao z dawnej wietnoci, () (, 249).

Bohaterowie powieci interesuj si wydarzeniami, ktre maj zwizek z Pwyspem Iberyjskim, wiedz o dokonaniach Krzysztofa Kolumba, ktrego () () (, 185), otrzymuj wieci o tym, e Amerigo Vespucci (, 185). Przedmio-tem zainteresowania staje si take gospodarka Hiszpanii, ktra po dwustu latach od wygnania odczuwa brak tych, ktrym zawdziczaa swj rozkwit oraz (, 497). Szczeglnie silne emocje wzbudzay wieci o projekcie zaproszenia potomkw wygnacw do osie-dlania si w ojczynie przodkw. Z zamiarem takim wystpi minister krla Filipa IV (16051665), potomek konwertytw, Gaspar de Guzmn, hrabia Olivares (15871645), czowiek o dalekosinych planach przekraczajcych pole widzenia wikszoci mu wspczesnych. Proponowa on dokoczenie zjednoczenia Hiszpanii, ktra miaaby sta si jednym pastwem, a nie orga-nizmem czcym krlestwa Kastylii, Aragonii i Portugalii. Olivares zamierza te naprawi sytuacj finansow. Po ogoszeniu w roku 1627 niewypacal-noci Hiszpanii, zwraca si po pomoc do bankierw z Portugalii16. Sprawa powrotu do praojczyzny i osiedlania si w Hiszpanii bya ywo dyskutowana

16 T. Mikowski, P. Machcewicz, op. cit., s. 173.


przez bohaterw Bani o Beniaminie Baruhu, lecz pozostaa istotn kwesti take w czasach pniejszych. Laura, zajmujc stanowisko w tej sprawie, zdecydowanie odrzucia moliwo powrotu (, 251).

Bohaterowie cyklu powieciowego G. Kui, ktrzy w odrnieniu od Blanki i Juana/Solomona znali Hiszpani wycznie z przekazw, pie-lgnowali przez pokolenia opowieci o utraconej ojczynie. Estera Salom opowiadaa dzieciom o czasach, gdy , , () (, 11). Crka Estery Laura, staraa si dowiedzie jak najwicej , , , () , () , O (, 52). Modsza siostra Laury Blanka opowiada crce ... (...), () -- (, 168).

Dla Laury sposobem na podtrzymanie wizi pomidzy dawn a obecn ojczyzn staa si korespondencja z hiszpaskim poet, kompozytorem i folkloryst. Manuel Manrique de Lara mieszkajcy (, 51) by dla modej dziewczyny emanacj wszystkich marze o Hiszpanii o () (), , , , , (, 322).

Pragnienia wielu generacji ydw hiszpaskich, aby przynajmniej raz odwiedzi kraj przodkw, zrealizowaa dopiero w latach trzydziestych XX wieku siostra Laury i Blanki, belgradzka balerina Riki Salom, ktra marzya o spacerze po Toledo i Barcelonie, () --- () ... ! () (, 124). W podry urzeka j Barcelona (, 124), synny deptak Ramblas (, 171), wzgrze Tibidabo, wskie uliczki Barrio gtico, ... ! (, 172). W pamici baleriny pozosta wieczr w Sewilli, w restauracji nad rzek Gwadalkiwir oraz Zota Wiea Torre de Oro, wygldajca jak , , (, 179). Zota Wiea, bdca miejscem przeadunku drogocennych towarw z Ameryki Poudnio-wej staa si swoistym symbolem cznoci Hiszpanii z Nowym wiatem. W trakcie pobytu w Hiszpanii due wraenie zrobi na zawodowej baletnicy spektakl flamenco. Widzc maestri tamtejszych tancerzy, Riki Salom podja decyzj, by nigdy wicej nie wykonywa tacw hiszpaskich, gdy trudno dorwna w tej sztuce rodowitym Hiszpanom. Po latach, w czasie II wojny wiatowej, Riki Salom prbowaa wyjani istot korridy wiejskiej kobiecie,


u ktrej znalaza schronienie. : . (...). , . . (...) (, 460). Wizyta na Pwyspie Iberyjskim uwiadomia Riki rnice pomidzy Hiszpanami a jej sarajewskimi rodakami, ktrzy przypominaj jej (, 172), yj w zamknitym krgu, jakby czas si zatrzyma. Pobytowi w Hiszpanii towarzyszyy rozmylania o matce Esterze i marzenie, aby , (, 180).

Vera Kora, siostrzenica Riki Salom take zrealizowaa marzenia swo-ich przodkw, by przynajmniej raz ujrze (, 540). Vera, odwiedziwszy ten kraj w latach siedemdziesitych XX wieku, chona : , - , - (, 397). Regularne kontakty z krajem przodkw utrzymywaa Kaa Filipovi, ktrej crka Branka wysza za m (...) (, 147).

Uchodcom z Pwyspu Iberyjskiego jzyk, ktry zabrali ze sob (, 276), pozwoli zachowa czno () , (, 19). w - (), () (, 276) sta si jednym z niewielu dbr, ktre oprcz Tory, taesu, zapasw ywnoci i odziey-, mogli zabra ze sob w nieznane. Jzyk, ktry G. Kui obficie wplata w dialogi bohaterw swoich ksiek, czynic go nieodcznym elementem tekstu, by z jednej strony skostnia form przedklasycznego jzyka hiszpaskiego, ktry uchodcy przynieli z Pwyspu Iberyjskiego, z drugiej za zmieni si pod wpywem mowy nowego rodowiska, bogatej w zapoyczenia z innych jzykw. Dla oznaczenia jzyka pisanego i mwionego intelektualici sefardyjscy przyjli nazw jzyk ydowsko-hiszpaski, ladino za to jzyk przekadw tekstw biblijnych z hebrajskiego na hiszpaski, ktre zapisywano i drukowano alfabetem hebrajskim. Pniej do zapisu zaczto uywa fonetycznie, uywajc alfabetu aciskiego17.

Najwiksz wiadomo jzykow wrd postaci cyklu powieciowego G. Kui wykazuj dwie bohaterki-pisarki Laura Papo Bohoreta, autorka opowiada i sztuk teatralnych, stanowicych rdo ywego jzyka oraz Vera Kora porte parole samej G. Kui -, autorka cyklu o losach Sefardytw, ktra wsuchujc si w (, 342) jzyka swojej matki Blanki (, 342). Laura z pen wiadomoci ocenia sytuacj jzyka ydowsko-hiszpaskiego, ktry nie posiadajc pisanej gramatyki, sownika (,

17 J. Osti, ydzi w Boni i Hercegowinie, t. J. Pomorska, Krasnogruda nr 7/1997, s. 56.


210). Pisarka zdaje sobie spraw, e kultywowanie go w literaturze niesie ze sob niebezpieczestwo ograniczania czytelnikw wycznie do krgu sefardyjskiego.

Gordana Kui w cyklu powieciowym przywouje dziedzictwo duchowe Pwyspu Iberyjskiego. Jej bohaterki suchaj opowieci o wybitnych osobistociach ycia intelektualnego, zgbiaj dorobek ydowskich poetw i mylicieli z arabskiej Hiszpanii (Al-Andalus) jeden z mniej znanych aspektw redniowiecznej twrczoci literackiej, ktra rozkwita w Kordobie za panowania kalifa Abderrahmana III (912961)18, poznaj te klasyczne dziea literatury hiszpaskiej.

Do rozkwitu poezji hebrajskiej przyczynili si uciekinierzy z Kordoby, ktrzy po mierci kalifa opucili miasto w obawie przed najazdem Berberw. W Grenadzie dziaa znawca jzyka hebrajskiego i witych ksig, autor tzw. Wstpu do Talmudu19 Samuel ibn Nagrella ha Nagid (9931056), w Saragossie Solomon ibn Gabriol (10221058), Moeh ibn Ezra (1055- po1135) i yehuda ha-Levi (ok.10751141), ktrzy tworzyli wieckie utwory opiewajce mio, przyrod, ycie dworskie oraz ukadali hymny ku chwale Boga wynoszce Jego Przymierze z ludem wybranym20. Laura zapoznaje si z dzieami ibn Gabriola, ktry wsawi si (, 189) i pozostawi - (, 189), Luna czyta (, 298) yehudy Ha-Leviego. Crka Blanki i Juana/Solomona studiujc biografi lekarza i poety, ktremu saw przyniosy pieni i hymny religijne oraz dialog midzy krlem Chazarw a filozofem21 poznaje opowie o niezwykej mierci Ha-Leviego, ktry u schyku ycia dotar (, 299), by zgin pod kopytami koni. Luna i Laura interesuj si postaci filozofa i lekarza Maimonidesa [Moe ben-Maimon, (11351204)], ktry opuciwszy rodzinn Kordob (1148), studiowa w Fezie Talmud i medycyn, przebywa

18 Judeo-arabska kultura zacza rozwija si, gdy spoeczno ydowska zacza otwiera si na wpywy zewntrzne, poznawa jzyk arabski i posugiwa si nim we was-nym rodowisku, zachowujc hebrajski na specjalne okazje np. do modlitwy. Wielkie zasugi dla rozwoju kultury ydowskiej pooy Chasdaj ibn aprut (915970), sawny lekarz i farmaceuta, ktry sw pozycj zawdzicza subie na dworze kalifa. Studia lingwistyczne z zakresu jzyka arabskiego i aciny czyniy ze cenionego dyplomat. Kalif wysya go na dwory wadcw chrzecijaskich, korzysta z jego usug przy wizytach obcych wysannikw (np. przedstawicieli cesarza Ottona I) oraz przy negocjowaniu warunkw handlowego traktatu z Bizancjum. Chasdaj ibn aprut sta si protektorem i mecenasem wasnego narodu, zaoy szko talmudyczn, co byo wan zasug dla przyszoci hiszpaskiego judaizmu, kupowa wite ksigi, zezwala na kopiowanie rkopisw Talmudu, zgromadzi ydowskich erudytw, ktrzy zbudowali podwaliny filologii i poezji dwch dziedzin stanowicych podstawy kul-tury ydowsko-hiszpaskiej. Por. A. Saenz-Badillos, J. Taragona Borras, Poetas hebreos de Al-Andalus (Siglos X-XII). Antologa, Crdoba 1990, s. 910.

19 H. Zaremska, Trzy piercienie Andaluzji, Polityka 1/2008, s. 24.20 Tame.21 Tame, s. 25.


te w Kairze jako lekarz kalifa Salaha al Dina (11381193). Maimonides, wprowadzajc do myli religijnej logik Arystotelesa spotka si z oporem ortodoksyjnych wyznawcw judaizmu, ktrzy uznali go za heretyka22. Maimonides wyszed naprzeciw tym, ktrzy nie byli w stanie przebrn przez kontrowersyjne dyskusje, w jakie obfituje Talmud, a jego sposb interpretacji 613 nakazw i zakazw religijnych obowizujcych wierzcych ydw jest w znacznym stopniu aktualny23. W Przewodniku bdzcych (More nebuchim) filozof, ktry () je () , (, . 152), w Powtrzeniu Tory (Miszneh Tora) podtrzymywa wiar wrd wtpicych zyskujc uznanie tym, e je (, 166).

Wygnacy, ktrzy na obczynie stali si stranikami hiszpaskiej kultury, do nowej ojczyzny zabrali popularne na Pwyspie Iberyjskim romance, w ktrych zachowaa si pami o ukochanej Hiszpanii. Utwory z pogranicza liryki i epiki opiewaj wydarzenia historyczne, czyny rycerskie, ywoty witych, tworzc swoist kronik dziejw.

Romance, ktre wystpoway czsto w wielu wariantach, stay si wzorem dla pieni sefardyjskich tworzonych w Boni24. piewano w nich ! (, 53), majc nadziej, e (, 53) trafi nie tylko do wspczesnych, lecz przetrwa w kolejnych pokoleniach. Wierzono te, e , nostras kantikas (, 70) pozwol ocali w pierwotnej formie jzyk ydowsko-hiszpaski, podlegajcy wpywom rodowiska, w ktrym yj Sefardyci. Laura na podstawie tych utworw budowaa obraz praojczyzny przodkw, kreujc w wyobrani np. (, 111).

Oprcz dorobku duchowego ydowskich poetw i mylicieli, romanc hiszpaskich przeszczepionych na grunt boniacki, wrd Sefardytw popularne byy rwnie klasyczne dziea literatury hiszpaskiej, ktrych poznanie uatwia im jzyk. Juan/Solomon podarowa crce w prezencie lubnym cenne wydanie epopei narodowej Pie o Cydzie, ktrej bohater, Rodrigo Daz de Vivar (ok. 10431099), () (, 251252), wywar na Lunie ogromne wraenie. Ksiki byy wielk pasj yjcej dwa wieki pniej Estery Perery, mioniczki twrczoci Miguela Cervantesa (15471616), ktry (, 71). Estera lubia czyta wszystko, co napisa Cervantes o e

22 M. Turski, Mojesz Majmonides, Polityka 1/2008, s. 20.23 Tame. 21.24 Najwiksze zasugi w gromadzeniu romanc mia Samuel M. Elazar, ktrego ydowsko-

hiszpask romanc wydano w 1987 roku w ladino i w przekadzie na jzyk serbsko-chorwacki. Por. J. Osti, ydzi w Boni i Hercegowinie, t. J. Pomorska, Krasnogruda nr 7/1997, s. 53.


(, 71), fascynowaa j take biografia pisarza, ktry ranny w bitwie pod Lepanto (1571), wzity do niewoli i wielokrotnie odsprzedawany, , (, 71). Laura, przysza dramatopisarka, interesowaa si teatrem hiszpaskim, zwracajc baczniejsz uwag na dwa gatunki tzw. entremeses25 (, 128), z ktrych Cervantes uczyni () (-, 128) oraz zarzuelas () () (, 128). Laura studiowaa , - (, 176) sztuki Pedra Calderona (16001681) za rad swego barceloskiego przewodnika po wiecie literatury, ktry uwaa jednoaktwki religijne za najlepsze dziea tego twrcy a za ycie snem (La vida es sueo) nazwa arcydzieem hiszpaskiego teatru. Laura poznaa te twrczo Ricarda de la Vega (18391910), ktrego sztuka La Verbena de la Paloma zyskaa tak wielk popularno, i - (, 128).

Bohaterowie G. Kui uwiadamiaj sobie z ca moc, e Hiszpania przestaa by ich ojczyzn. Lecz ich codzienno i duchowo tkwica gboko w kulturze hiszpaskiej powoduje niepewno, co do wasnej tosamoci. Niepewno ta wyraa si w pytaniu: , , ? (, 165).

wiadomo wizi czcych Sefardytw z ojczyzn przodkw zacza rodzi si w Hiszpanii na przeomie XIX i XX wieku. Na wzrost tej wiadomoci miaa wpyw aktywno takich ludzi jak ngel Pulido Fernndez (18521932) czy Ernesto Gimenez Caballero (18991988). ngel Pulido publikowa w prasie artykuy, wydane nastpnie w formie ksiki Hiszpascy izraelici i jzyk hiszpaski (Los israelitas espaoles y el idioma castellano, Madrid 1904) oraz Hiszpanie bez ojczyzny i rasa sefardyjska (Espaoles sin patria y la Raza Sefard, Madrid 1905)26. Podobn dziaalno prowadzi Ernesto Gimenez Caballero, ktry na amach La Gaceta Literaria rozbudza w spoeczestwie hiszpaskim zainteresowanie losami i kultur Hiszpanw bez ojczyzny a wysany na Bakany przez Miguela Primo de River (18701930), dyktatora Hiszpanii w latach 19231930, odwiedzi wsplnoty sefardyjskie, midzy innymi wsplnot w Sarajewie27.

25 Pierwsz sztuk z gatunku entremes, ktra nosia tytu Entremes de un ciego, un mozo y un pobre, napisa w 1563 roku Juan de Timoneda (15181583). Autorem tego typu dzie by te Quiones de Benavente (15891651).

26 P. Daz-Mas, Los Sefardes. Historia, lengua y cultura, Barcelona 2006, s. 219222. 27 J. Osti, ydzi w Boni i Hercegowinie, s. 53.


Sarajewo w latach poprzedzajcych wybuch II wojny wiatowej stao si terenem wzmoonej aktywnoci kulturalnej28 spowodowanej, midzy innymi, dziaalnoci literack takich pisarzy jak Isak Samokovlija (18891955) czy Laura Papo Bohoreta (18911942). Twrczo Samokovliji oznaczaa pocztek nowoczesnej literatury sefardyjskiej w jzyku serbskim oraz jej udzia w , () 29 a utwory Laury Papo pisane , 30 cieszyy si popularnoci czytelnikw sefardyjskich. Znaczc rol w yciu kulturalnym Sarajewa peni nauczyciel gimnazjalny Kalmi Baruh (18961945), ktry wsppracowa z Akademi Nauk i Sztuk w Madrycie, zyskujc saw jako badacz duchowego dziedzictwa sefardyjskiego w Boni. Baruh prowadzi te badania w zakresie jzyka ydowsko-hiszpaskiego, historii, skadni i fonetyki jzyka hiszpaskiego, tumaczy literatur hiszpask a w czasie wojny domowej w Hiszpanii (19361939) stworzy 31, zaangaowany by take w - 32.

Wydarzenie, jakim byo podpisanie przez Krlw Katolickich w Alhambrze osawionego Edicto de expulsin de los judos, wymuszajcego na spoecznoci ydowskiej opuszczenie kraju, lego u podstaw caego cyklu powieciowego Gordany Kui. Edykt krlewski koczcy wielowiekowy pobyt praprzodkw pisarki w pastwie Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragoskiego, nie zakoczy ich zwizkw z Hiszpani. Potomkowie wygnacw, ze wzgldu na jzyk i kultur, nadal pozostali jej czci, z daleka , (, 205).

Wikszo bohaterw powieci G. Kui zna dawn ojczyzn jedynie z ustnych przekazw. Hiszpania jest dla nich rdem bolesnych wspomnie o pogromach, przeladowaniach inkwizycji i ceremoniach auto da fe, ale take synonimem dawnej wietnoci, bogactwa i wysokiej pozycji spoecznej. W rozmowach i refleksjach bohaterowie czsto odwouj si do dawnego ycia w zapirenejskiej ojczynie. We wspomnieniach o Hiszpanii dominuj obrazy tumw przemierzajcych e, , , , () (, 269). Pokrywajca przestrze Pwyspu Iberyjskiego - (, 261) symbolizuje drogi ucieczki ku

28 K. Vidakovi, Kultura panskih Jevreja na jugoslovenskom tlu. XVI-XX vek, Sarajevo 1990.

29 . , op. cit., . 84.30 Tame.31 Tame, . 107.32 Tame.


iberyjskim portom i ku nowemu yciu, z dala od dawnej ojczyzny. Jej obraz wsptworz miejsca naznaczone ydowsk tradycj i histori toledaska synagoga El Trnsito, zauki i paace Toledo () () (, 272), sewilskie synagogi, ttnice niegdy yciem ydowskie dzielnice juderas w Sewilli, Kordobie, Walencji, Barcelonie, Geronie, na Majorce, trybunay inkwizycji (, 298) a take komnaty Alhambry () , (...) (-, 260), gdzie 31 marca 1492 roku podpisano dokument zmieniajcy losy wielu pokole.

Te autentyczne, lecz w sposb symboliczny ukazane miejsca () , , (, 293), kryjce lady ydowskiej obecnoci, cz si z nietrwaymi, cho osadzonymi w konkretnej rzeczywistoci detalami. Hiszpani uosabia ! (, 540), (, 180), (, 540), (, 180), () (, 180). Bohaterowie powieci, tsknic , (...), , (...) (, 36), rozpamituj barwy smaki, zapachy (, 15) przez co odrealniaj przestrze, w ktr wpisana zostaa rwnie pami o dorobku poetw i mylicieli ydowskich (takich jak Chasdaj ibn aprut, yehuda ha-Levi, Solomon ibn Gabriol, Maimonides) oraz twrcw klasycznej literatury hiszpaskiej (Cervantes, Calderon, Ricardo de la Vega).

Kultywowana przez stulecia pami o yciu a (, 269) i dramatycznym dowiadczeniu narodu z koca XV wieku, nie osabia w potomkach wygnacw dojmujcej tsknoty za (, 19), ktra zajmuje wane miejsce w sercach i umysach kolejnych pokole niczym (, 497).

Magorzata Filipek

Magorzata Filipek

. . - V . .


. .

. DOI: 10.2298/PKJIF1076045K 821.163.1.09

. () : - , , () , , . , : , , , , , , .

, , ; , 86 () , , . :

, , , , , , ; , :

, , ! ? ? ? ,

?

46 .

, , , , , , , , - , .

, , (, , 1964, 102), , , , . - , , - , , . , -, , , , ... , . , ; :

, , , , ...

!...

, , , .

47

. , , , 17, : ; , , 47, . , - .

. - .

48 .

. , , .

, . , -, : / , , , , ; : . .

. , . , , , , , .

, , , ... - , , , , , () . . , , .

.

, DOI: 10.2298/PKJIF1076049U 2729.09

, , - . . . .1 , , , . , , .

, . . . , , - .2

, .3 . ( -...).

1 . . -, - , , XLI, 2004, . 235250.

2 . , , , 63, 2003, . 343351.

3 . I 3. (1-37). : . , , , , , , 34, 1962, . 220.

50 ,

. . ( ...), ( ...) ( , ...). ( ...) . ( ...).

, . .4

. , , ( ).5 .6

, , .

XX , . XVI .7 , .

, , .8 - (i/e toplQA zast\pnikQ...). .

4 . , , , 1970, . 299.

5 paraklisq pyvaEmQ wb{e pr%y&p%o&dobnQm%q& i b(o)gonosnQmq w(tq)cemq na[im%q& sumewnou i savy ( I 3, 1).

6 : kanon%q& pr%y&p%o&dobnQm%q& wb{i glas(q) d$. ( 87, 196-199): kanwn%q& wb{Ji s(ve)tQmq ktJtoromq srqbskQm. sVmewnU mVroto;cou. i s(veti)t(e)l} savy ;oudotvorcU...glas(q) d$.

7 . , , , 10, , 1976, . 4151.

8 . , , . 44.

51

(svytilnika tA mnwgosvytla...). (sVmewnq sx savo\ bl(a)/enQm...). (za pr(y)p(o)d(o)bnQh wt(q)cq m(o)l(i)tvq...) (d(ou)ha s(vA)tago bl(ago)d(a)tq...). . , .

, . - , , , . , .9

-. .

. ( ) .

*

, , , , . , - , .

.

34 - 304210 268 .10 . 34

9 . , , . 43.

10 : . , 1914, . 4851, . V. 1. . .

52 ,

, 1 34. - . . , . . . 47 ( 28), 48 ( 36), 52 ( 62) 53 ( 70). . , , , 1, 43.

42 50. .11 - .12

34 . , , - . . , . .13 . - . ,

11 . , , , 12, XX, 1968, . 69.

12 . , (XIXVII ), 1982, . 91. . . , , . , . , , , , , . , XV , . , . . , , 2. ., 1990, . 293296; . , , , . . . , 1987, . 205219, . 207. 135 XVII . , 1495. 1638. , !

13 . , , . 69.

53

, .

, 34 . (161), (62161) - (161268). , 14 . , -, , . , . , . , . , . , . , . , . , . . , . . .

34 50. , .14

. , XIV , .15 , XV . .16

34 50 - , , . .

, . - ( , 50 . 1). , , , . 103, . , - , .17

14 . , , . 6183.15 . , XV ,

, 1997, . 158159.16 G. remonik, Srpska diplomatska minuskula, Slovo, knjiga 13, Zagreb 1963, .

128.17 103, 416.

54 ,

-, . , , , XV .

( 50 34) . , . , - , (74, 77, 85, 111). .

. , (-) , -. . . .

. - w. (g+w), . b , w. ( , ).

, , , - . ( 50, 1) , , .

, , 1458. . . - , . , . , , .

. 50 103 .18 34, - , , .

18 , . 16 154.

55

, - . . .

. , 402. 103, , . 50 34 , , . .19

682 15 . , XVI XVII .20 - 76. . 5 , , , 10 , , . , .

, . (1-4) , , . (5-8) - (9-15).21

. (11)

19 34 - (62-73). , . . , , , , L, 2000, 2001, 201217.

20 . , . , , 18, 1996, . 262.

21 , . -, , - 34 .

56 ,

. , . . . .

II 23 , . - . 64 , 500 . XVII .22

. 100 . , , , 200 .

, XVI XVII . . , , - 23 352 .23 , , , .

682, , 23. , - , . , .

(326-332) .

.24 , . . . , .

22 , 4, , 1993, . 5358.

23 . -, . -, . , , 1986, . 247249.

24 . .

57

*

. ( ...). ( ...). ( ...), , , ( ...) ( ...). .

, , , - .

, , : - . .

, . . .

. , a .25

.26

. . , iE (plqtqskiE 51, 7 ), oE (svoE 50, 9 , vsakoE 51,2 ) aE (wbl(a)gwUhaE[i 50, 7 ). ie, oe, ae (svoe 23, 327, 4 ; wbl(a)goUhae[i 682, 9, 9 ).

w, Q -. y.

- . v, k, s (v nEi 51, 5 ; k vi[nEi 51, 11 ; s vyro} 50, 1 ), (skrbi 51, 2 ; dr/anJa 51, 9 ),

25 . .

26 .

58 ,

v-, s-, vs-, vz- (vseliv se 51, 10 ; shraniti 51, 15 ; vshval]emq 54, 11 ; vzigranJa 51, 12 ) - vsq, vsakq (vsi 51, 1 ; vsako 51, 1 ).

, .

* , ,

, , . . , , . , , . , , , ( ).

, - . ( ), ( ), (- ) , ( ). , , .

, . , , . . , .

, . .27 .

- -

27 - .

59

. , , , , . , . .

, , 3. . , . , , . 6. , , .

, -, . 6. , . . - , , (5,2; 7,3). , , (5,1), (5,3) (6,2).

, ( ), (1,3), (), (4,2), (8,2).

- . , , , . , . , . . . , , .28

28 . . , , , . 3, 1956, . 160161.

60 ,

, , . - , . , (, , ) . , , - , .

. . -. , , , . (, ). . . , .

T . - 682 - 23. . , . . . .29

29 . : 34, 682 23. : - ( ). : , .

61

paraklis(q) s(ve)twmU sJmewnU i s(veti)t(e)l} savy. pop(q). bl(ago)s(lo)venq b(og)q na[q. mQ /e na;inaemq. s(ve)tQ b(o/)e g{(i) slava. i n(Q)n]. prys(ve)taa troice g(ospod)i pom(i)lUi. g{(i). slava. i n(Q)n] wt(q);e na[q. g(ospod)i pom(i)lUi. v=I slava. i n(Q)n]. prJidyte poklonnim(q) se g{i. ta/e Palwmq rm+v. g(ospod)i Usli[i m(o)l(i)tvU mo}. ta/(e), b(og)q g(ospod)q.

trwp(arq) glas(q) . 1 .30 i/e toplQE zastUpniki, vq skrqbyhq pr(i)sno imU{e. sImewna b(o)gwnosnagw.

i savU prqvos(veti)t(e)l]. 31pripadymq kq nima sq vyro}2. ]ko da m(o)l(i)tvami ihq wt%q& napastei izbavl]emJi. po dlqgU bl(a)gwvyrno sp(a)sa i b(og)a proslavimq g(lago)l}{e slava dav[omU vi krypostq. slava proslavlq[omU vi ;}d%e&si. slava izbavl]}{omU nas(q) wt%q& skrqbei m(o)l(i)tvami va[imi12

v{(i) slava i n(Q)n]. bo(gorodi;qnq). i/e tvoE zastUplEnJe ste/av[e pry;ista32. i tvoimi m(o)l(i)tvami wt%q&

bydq izbavl]emJi. kr(q)stwm(q) s(Q)na tvoEgw vq zdy hranimJi, po dlqgU te vqsi bl(a)gw;qstno veli;aemq12

ta/e, a{e Es(tq) dJakonq. a{e l(i) nystq dJakona. g(lago)lEtq Ierei. pom(i)lUi nas(q) b(o/)e po velicyi m(i)l(o)sti tvoEi. m(o)lim ti se UslQ[i

ni i pom(i)lUi. l}d(i)E. g(ospod)i pom(i)lUi, g{(i).e{e m(o)l(i)m se O raby b(o)/Jemq im(e) r(ykq). O m(i)l(o)sti. O /ivoty. O

zdravJi. O sp(a)senJi. O wt%q&pU{enJi gryhwv(q). i O E/e prostiti se EmU vqsako prygry[enJe volnoE i nevolnoe, rqcymq vqsi g(ospod)i UslQ[i ni i pom(i)lUi. l}d(i)E g(ospod)i pom(i)lUi . $ . ta/%e& Ierei vqzgla[(enJe). ]ko m(i)l(o)stiv. l}d(i)E amin(q). a{e l(i) m(o)li[i se w bratIi plava}{oi. ili vq pUthode{ih%q&. a{e li ho{e[i pyti paraklisq gradU ili wbityli vq nEi /e /ive[i wt%q& napasti prikl};[i se Ei. a{e l(i) m(o)li[i se O zemli i O gradovehq. i{i vq na;ely paraklisa h(ristov)a

ta/e. Palwm(q) % . pom(i)lUi me b(o/)e. ta/%e& kanonq s(ve)tomU sJmewnU i s(veti)t(e)l} savy. glas(q) 8 pys(qnq) 1 Jrmos(q). posy;enJi nesykomag(o)33

sJmewne i s(ve)t(ite)l} savo m(o)lite b(o)ga o nas(q)134

b(o)gosvytla svytilnika poznahwm(q). svytwm(q) b(o)gwrazUmJa l}d%i& svoE sJmewne wt(q);e wzariv[a. i tmU Eresi wt%q&gnav[a prqvyE. n(Q)n] /e mVrwm(q) mo{ei tvoih%q& sihq wbl(a)gwUhaE[i. tymq svytonosnU} ti pametq praznUemq 1 2

raka mo{ei tvoih%q& sJmewne. kladencq ]vi se iscylEnJa. ista;aE mVro bl(a)gwUhanJa. im/e sr%q&dce moE wmQ m(o)l} ti se, bl(a)gwUhanJe pokazUE h(rist)U. i Umq moi wbv(e)seli. tvo} svytonosnU} pamet%q& vqspyvati 1 2

30 23 . 31 23.32 23 pryneporo;naa.33 23 sVmewne i savo s(ve)t(ite)l} m(o)lite b(og)a w nas(q).34 , .

62 ,

sl(a)vamnwgw ]ko kq h(rist)U imU{e drqznovenJe. wt%q& bydq /iteiskQh%q& m(o)l(i)

m se, i wt%q& sytJi vra/Jihq nasq izbavite wblqk;a}{a bryme gryhq na[ih%q& m(o)l(i)tvami si. sJmewne b(o)gwnose i savo s(ve){enne h(rist)a m(o)l(i)ta 12

i n(Q)n]i/e wt%q& zemlE do n(e)b(e)sq do[%q&dq[i, lystvica skaza se IakovU. E}/e

b(og)q ;l(ovy)kwm(q) Upodobi se. bl(ago)s(lo)venaa pry;(i)staa neizr(e);enno ;}do. i nedoUmyvaemo vidynJe. sp(a)sai k teby pribyga}{eE.

katavasJe]ko dvy svytily vyro} l}di svoE prosvytiv[a. ;}desnQmi blistanJi slova

propovydanJemq. mrakq Eresi wt%q& nihq wt%q&gnav[e. i n(Q)n] poganq nahoda i vqsakoe skrqbi m(o)l(i)tvami si sava i sJmewne sihq izbavita 12

pys(qnq) g= Jrmws(q) 35tobw} h(rist)e n(e)b(e)sa Utvrq/daema vqsa slovo b(o)/Je i sila. i ispovydUetq

slavU vqsedytelniE rUkQ tvoEe tvorenJe. nyst bw s(ve)ta pa;(e) tebe g(ospod)i6 12sJmewne i s(veti)t(e)l} sav%o&36bestr(a)stJa l}bwvJ} postrykaemq. plqtqska vqzigranJa isU[il(q) Esi. d(ou)

[U /e b(o)/(q)stqvnJimi sJanJi prosvytiv si i namq Ubw svyta razUmnagw. savo wt(q);e UlU;iti moli se 12

Palwm(q)skQ ]ko fJniKq vyro}. sJmewne kq h(rist)U procvqlq Esi. i ]ko kEdrq bl(a)gw;(q)stJemq ;eda tvo] wt(q);e Umnw/ilq Esi. i mVrwm(q) mo{Ji tvoih%q& Uma{ai. tvo} pametq l}bwvJ} po}{ihq 12

sl(a)vavqsyhq krasnQih%q& mira ;}vstvJa pry[%q&dq. sqmQslomq wt(q);e b(o)

gwmUdrQim(q). kq vi[nEi /izni Umomq prylo/iv se. ide/e sq agg(e)li v(e)seli[i se. i mVra tvoEgw isto;nikq. l}di svoE radosti naplqn]e[i 12

i n(Q)n]m(a)ti b(o)/Ja pr(y);(i)staa. bl(ago)s(lo)venaa i pryneporo;naa. d(ou)[i moei

strUpi iscyli i str(a)sti plqtqskiE. i Umiri Umq moi wt%q& vsakogw vryda. i wt%q& vra/Je me napasti izmi vl%a&d%Q&;%i&ce 1 2

katavas%ia& ]ko dvy1 2ta/e dJakwn(q). a{e li nestq dJakona. g(lago)lEtq Ierei.pom(i)lUi nas(q) b(o/)e po velicye m(i)l(o)sti tvoEi m(o)l(i)m ti se UslQ[i

ni i pom(i)lUi. l}dJe. g(ospod)i pom(i)lUi. g{(i).e{e m(o)l(i)m se g(ospod)U b(og)U na[emU izbavitJ raba svoEgw. im(e) r(ykq).

wt%q& vsakoE skrqbi. i gnEva. bydi i nU/de i wt%q& vsakoE bwlyzni. d(ou)[evniE i tylesniE. i prostiti EmU vqsako prygry[enJe. volnoe i nevolnoE. rqcymq vqsi g(ospod)i UslQ[(i) ni. i pom(i)lUi. l}d%i&E. g(ospod)i pom(i)lUi . $ . ta/%e& Ierei. UslQ[i ni b(o/)e. l}dJe amin(q). a{e l(i) m(o)li[i se O bratJi plava}{oi ili vq pUthode{ih%q&. a{e li ho{e[i pyti paraklis(q) gradU ili wbityli vq nEi /e /

35 23.36 23 sVmewne i savo s(ve)t(ite)l} m(o)lite b(og)a o nas(q).

63

ive[i wt%q& napasti prikl};[i se Ei. a{e li m(o)li[i se O zemli i O gradoveh%q&. i{i vq na;ely paraklisa h(risto)va. i sJe da vysi l}bw komU poE[q paraklisq. da g(lago)lEtq s(ve){ennikq vqzgla[enJe na ;etvrqtyi pysni. UslQ[i ni b(o/)e.

ta/%e& kw%n&d%akq& gl(a)s(q) i# 37

mirodrq/anJa i mirskQh%q& krasotq. ]ko sqnJa lqste{a wstaviv. i vq aTwna pUstini sq s(Q)nomq vqseliv se. ide/e slavnoe stado g(ospode)vi sqbrav[a im/e vqsesvytla svytilnika ]vista se. smyrenJemq pryhode{a. i sihq prosve{a}{a. tym/e sq l}bwvJ} vqshval]}{e veli;aemq. ishodnU} vqses(ve)tU} va[U pametq m(o)le{(e) se. b(o)gwnosnaa wt(q)ca sava i sJmewne, m(o)lite h(rist)a b(og)a pastvU va[U 38vq miry9, sqUzomq l}bve sqhraniti 1 2

pys(qnq) .d. Irmws(q). UslQ[ah%q& g(ospod)i slUhq tvoi i Ubw]h se 12avraamU strannopriEtJemq p%o&dwbe se. i Iwva m(i)l(o)stivnoE ni{el}bJemq

podra/ae. Dko slypJimq, i noga hromQmq sJmewne. wt(q)cq sirJimq i vqsymq milovanJe ]vi se. i pa;e sihq ize{nyi[a vqziskalq Esi 1 2

prosve{aemJi bl%a&g%o&d%q&tJ} kr(q)sta tvoEgw. s(ve)tJi tvoi vl%a&d%Q&kw. stranU l}dJi svoih%q& teby vero} privedo[e s(Q)nq sq wt(q)cemq, sava i sJmewn b(o)gwmUdrqnJi. ih/e molitvami sp(a)si E, Ezikq39 nahoda. po}{Jihq, sily tvoEi slava m(i)l(o)srde 1 2

sl(a)va}no[e sqvrqnenJe vqzl}bivq. bwgatqsvo svoE40 ni{Jimq razdavq. c(a)r(q)stvo

wstavivq h(rist)U poslydoval(q) Esi. tym/e na n(e)b(e)sehq 41skrovi{e teby12 darovalq Es(tq). wt%q&nUdU /e bwgatno mVro sJmewne ista;aE[i 1 2

i n(Q)n]novq ]ko/e mwVsi ]vql se. Ustroilq Esi ]ko wn(q) skunJ} vq pUstini. vq

gwry s(ve)tyi wgradU. }/e pryvqzrastil(q) Esi trUdq tvoihq poti. i vqzlo/il(q) Esi b(o)/Ji m(a)teri. }/e i sqhran]i kq g(ospod)U sq nE} m(o)l(i)tvami 1 2

katavas(ia) ]ko dve svytily 1 2pys(qnq) . e . Irmws(q). vqskU} me 1 242starcU s(ve)tomU si wt(q)cU. vq /ivoty Egw poslU[livq bQs(tq), Umqr /e

wnq i vq groby, tebe Edinogw poslU[alq Es(tq). mVro bw Egw mnwgQmi prosimo43, i nepolU;aemo. tvoim(q) wt(q);e poslanJemq. wbilno l}dem si sJE isto;ilq Estq 1 2

slQ[ahwm(q) tvo] divna prqvyE, slavi i c(a)r(q)stva prywbidynJe. pryslavnaa n(Q)n] vidim(q) sJmewne ;}d%e&sa. stynopisannoe bw tvoegw wbraza p%o&dobJe, wt%q& sUhagw vara. mo{em%q& p%o&dobno mVro ista;a}{eE 1 2

37 23 .38 23.39 23 wt%q& Ezikq.40 23.41 23 teby skrovi{e; 682 skrovi{e.42 23 sVmewne i savo s(ve)t(ite)l} m(o)lite b(og)a.43 682 prinosimo.

64 ,

sl(a)vasqpostatq c(a)rq Ugrinq, na wt(q);qstvo ti podvig se. tvoimi slovesi sverepJa

prymyniv se. dive se sU{oi vq teby s(ve)tosti. Umiliv se vqzvrati se. gradno /e kamenJe lobza[e g(lago)lE. divnq b(og)q vq s(ve)tihq svoih%q& 1 2

i n(Q)n]kq h(rist)U b(og)U vqhoda /ela}{a. prydvode{U te vqziskav[a. sU{ei ti n(e)

b(e)snyi bo/Jei cr(q)kvi. hramq44 tvoEgw vqhoda na zemli. tvo] Ugwdnika b(o)gwm(a)ti vqzdvigwsta. vq nEm /e ne prystai da}{Ji pomo{q m(o)le{Jim te 1 2

katavas(ia) ]ko dvy svytil(y) ?pys(qnq) Z# Irmws(q). m(o)l(i)tvU si proly} kq g(ospod)U 1 245

wt%q& mnwgQih%q& slU/imq. poslU/iti izvolilq Esi. wt%q& prybwgatsva Ubwg(q) hote bilq Esi. vq istinU wt(q);e dobro} izmyno} izmyni se. Palom(q)ski p%o&dobno re{i. sJi izmyna desnice vi[n]gw 1 2

brata svoEg(o) Umqr[a slQ[avq. agg(e)lU kq h(rist)U drqznovenJemq. d(ou)[U Egw vqzvratiti povelylq Esi. i segw vqd(ou)[evlEna pri[%q&dq wbrylq Esi. wle vyra. wle drqznovenJe. ;}do wt(q);e vqistinU U/asno. zemql(q)nq sQ, n(e)b(e)snomU povelylq Esi 1 2

sl(a)vahramq sebe b(og)U sqtvor[a46. i crqkwv(q) t(o)gw m(a)tere sq s(Q)nwm(q). vq

gwry s(ve)tyi47 vqzdviglq Esi. }/e wbl(a)gwUhalq Esi mVrwm(q) s(ve)t(o)gw ti tyla. ]/e n(Q)n] bl(a)gwlypJem s(Q)ni tvoimi Ukra[aema. grwb(q) tvoi wbnavl]etq. pametq tvo} praznU}{Ji 1 2

i n(Q)n]i/e manovenJemq vqsa sqdrq/ei. c(a)r(q)stvUei vykQ vqsymi h(risto)s g(ospod)q.

is tebe b(o)gwm(a)ti vqplqti se. bestr(a)stqnq sQ b(o)/(q)stvwm(q). mene radi kr(q)stovi pri;eta se Egw/(e) str(a)sti /ela}{a tvo] Ugwdnika. c(a)r(q)stvo zemlqno wstavi[e. postni;qskQ tomU sqprope[(e) se 1 2

kat%avasia&. ]ko dvyta/%e&. dJakwn%q&. a{e li nystq dJakona g(lago)lEtq Ierei. paki i paki miromq g(ospod)U pomolim se. zastUpi sp(a)si pom(i)lUi i sqhrani

nas(q) b(o.)e tvoE} bl%a&g%o&d%q&tJ}. prys(ve)tU} ;(i)stU} pryb%lago&sl%o&vennU} vl%a&d%Q&;%i&cU na[U b(ogorodic)U i pr%i&snod%y&vU mariJ}. sq vsymi s(ve)tQmi ponemUv[e sami sebe i drUg%q& drUga. i v(q)sq /ivotq na[q h(rist)U b(og)U prydadim(q). l}dJe. teby g(ospod)i. Ierei. vqzgla[(enJe). ]ko tQ Esi c(a)rq mirU. l}d%i&E. amin(q).

ta/%e&. kw%n&d%akq& glas(q) g.

44 23 682 hrama.45 23 sVmewne.46 23 682 sqtvorilq esi.47 682.

65

sJmewn(q) d(q)n(q)sq sq savo} bl(a)/ennQim(q). pri[%q&dq[e d(ou)homq wt%q& napasti izbavl]}tq stado svoE. si bw troicU propovydav[e Edinogw b(og)a. cr(q)kvi Utvrq/denJe nepokolybimo ]vi[e se. vq pr%y&p%o&dobnQih%q& miroto;(q)cq. vq s(veti)t(e)lEh(q) ;}dotvorqcq. sJi bw i vq branehq nepobydimJi pobwrnici ]vl]}t se. c(a)remq pohvala i l}demq svoim(q) Utvrq/denJe 1 2

ta/%e& prok(imenq) glas(q) . z# . ;(q)stna pryd%q& g(o)s(podo)mq sqmr%q&tq pr%y&p%o&dobnQh%q& Egw.

s(ti)h(q). ;tw vqzdamq g(ospode)vi O vsyhq ]/eta/e dJakwn(q) a{e l(i) nystq dJakona. g(lago)lEtq Ierei. g(ospod)U pomolim

se. l}dJe. g(ospod)i pom(i)lUi. a{(i). ta/e Ierei. ]ko s(vy)tq Esi b(o/)e na[q. l}dJe amin(q). ta/(e) ishoditq kanErhq . i g(lago)lEtq. prok(imenq). vqsako dihanJe a{(i). l}dJe. tr(i){i. ta/%e& a{e Es(tq) dJakwn(q). a{e li nystq dJakona g(lago)lEtq Ierei. i wsp%o&dobiti se namq slQ[anJ} s(ve)t(a)go eV(ag)g(e)lJa g(ospod)a b(og)a m(o)limq. l}d%i&E. g(ospod)i pom(i)lUi, g{(i). ta/%e& dJakwn(q) a{e nystq dJakona g(lago)lEtq Ierei. prymUdrws(tq) prosti i UslQ[im(q) s(ve)t(o)go eV(ag)g(e)lJa. ta/(e). a{e i Es(tq) dJakonqne g(lago)lEtq sJE. nq Ierei wt%q&vy{aEt%q& i mirq vqsymq. l}diE wt%q&vy{a}tq. i d(ou)hovi tvoEmU. ta/e paki Ierei. s(ve)t(a)go eV(ag)g(e)lJa ;qtenJe. l}d%i&E. wt%q&vy{a}t%q& slava teby g(ospod)i. ta/%e&. a{e Es(tq) dJakwn(q). g(lagol)Etq vqnmymq. a{e li nystq dJakona. g(lago)lEtq Ierei sam(q). i abJe na;inaetq Jerei s(ve)toe eV(ag)g(e)lJe

r(e);e g(ospod)q svoimq U;enikwm(q). vqsa mny prydana sUtq wt(q)cemq moim(q). i nikto/%e& znaetq s(Q)na, tqkmo wt(q)cq. ni wtqca ktw znaetq. tqkmo s(Q)nq. i EmU /e a{e volitq s(Q)nq wt(q)kriti. prJidyte kq mny vqsi trU/da}{ei se i wbrymenEnJi. i azq poko} vi. vqzmyte igw moE na sebe. i naU;it(e) se wt%q& mene, ]ko krotqkq Esqmq i smyrenq sr%q&dcem. i wbry{ete pokoi d(ou)[amq va[imq. Egw bw moE bl(a)gw i bryme moE lqgko Es(tq) 1 2

l}dJe. slava teby g(ospod)i. potwm(q). slava . glas(q) . v# . 48za pr%y&p%o&dobnQih%q& m(o)l(i)t(q)vq m(i)l(o)stivq wcysti mnw/%q&stvo

gryhq na[ih%q&. i n(Q)n]. za b(ogorodi)ce m(o)l(i)tvq m(i)l(o)stive, wcysti mnw/qstvo gryhq na[ih%q&.

ta/e. pom(i)lUi me b(o/)e.15 ta/%e&. pripylo glas(q) . Z# . vqsJa d(q)n(q)sq pryslavno vqsesvytla tvo] sJmewne pametq. sqziva}{Ji nas(q)

praznikol}bce. kq pohvalEnJ} slavy h(rist)a b(og)a na[egw. i/e priri{U{e kq racy mo{ei tvoih%q&. mVro iscylEnJa dari priEmlEm(q). i tebe pr%y&p%o&dobne Ubl(a)/aemq. nq ]ko i mQ drqznovenJe, mirq isprosi d(ou)[amq na[im(q).

ta/%e&, dJakwn(q). a{e li nystq dJakona. g(lago)lEt Ierei. sp(a)si b(o/)e l}di svoE. pisano U paraklisU h(risto)vU. ta/%e&. l}d%i&E, g(ospod)i pom(i)lUi. v=I . ta/e

48 23.

66 ,

s(ve){ennik(q). vqzgla[(enJe). m(i)l(o)stJ} i {edrotami. pisano U paraklisU h(risto)vU. l}d%i&E. aminq.

ta/e, pys(qnq) z# Irmws(q) b(o)/Ja sqho/denJa149

razUmyvaei na ni{a i na Ubwga. bl(a)gq mU/q milUe i daE ]vi se. i bl(a)gwsti b(o)/Je sp%o&dobiv se. bl(a)gih(q) zeml} naslydovalq Esi. wt%q&nUdU /e i nas(q) n(Q)n] sJmewne v(e)seli[i i bl(a)gwUhaE strU]mi mVra tvoEgw 1 2

]ko h(risto)vq U;enik(q) i knezq wt%q& nEgw postavlEn(q). wt(q);qstvJa tU/dJihq wbhode. priEmlEm(q) si wt%q& nihq i l}bim(q). UdivlEn /e wt%q&;e i daronosimq pokara[e bw vqsyhq sU{Ja vq teby b(o)/Ja l}bi, i krotkost /e i byzzlobJe 1 2

sl(a)vavq pe{i plamenemq rosU isto;ivq iz sUha bw /qzla cvytq izrastivQ. divnQ

vq dylyhq svoih%q& g(ospod)q i tvoEgo wbraza stynopisannoE p%o&dobJe. iz sUhagw vara50 sJmewne mVro prozeba}{a ]vilq Es(tq) 1 2

i n(Q)n]ogqnnQmi si blistanJi prosvyti mra;noe mi sr%q&dce. poro/%q&dq[Ja na zemli

vqstoka mQslqnagw sl(q)nce. im/e prosve{q[a se tvo] slU/itel]. sava i sJmewn(q) b(o)gwm(a)ti l}di svoE na zapady wzari[e. i naU;i[e pyti. b(lago)sl(o)venq b(og)q wt(q)cq na[ih%q& 1 2

katavas(ia)1 ]ko dvy svypys(qnq) . i# . Irmws(q). sedqmq sedmice} pe{q51zeml] wt%q& svoihq prydastq te ]drq. s(ve){ennolypna. cyla /e i nerazdrU[ima.

bl(a)gwUhanJemq i ;}desi Udivl]}{a. grada /itelE prqstJ} groba tvoEgw. pr(o)ro;qskQ vqpJ}{ihq. pravednici vq vyki /ivUtq 1 2

]ko stlqpa visoka i krypka. ]ko bl(a)ga pobornika i wt(q);qstvUl}bca. h(rist)wimenitJi l}dJe tvoi imU{e te. protivnQih%q& wt(q);e vqstanJa, i vqsakoe zlobi. kq h(rist)U m(o)l(i)tvami ti sJmewne izbavl]em se 1 2

sl(a)vah(rist)wl}bivQ vladislavq samodrq/qcq. ]ko drevlE d%a&v%i&dq pryd%q&

kJvotwm%q&. pryd%q&hode s(ve)t(o)gw ti tyla, radova[e se poE. veli;itq d(ou)[a mo] g(ospod)a. ]ko dastq mi wt(q)ca i U;itel]. i vq cr(q)kvi svoEi radUE se polo/ilq Es(tq) 1 2

i n(Q)n]ple{ami herUvimskQmi. stra[nQmi nosimq vl%a&d%Q&ka. na prystoly ]ko/e

wgqnny. vq tvo} ;(i)staa vqseli se UtrobU. i plqti priEtJemq, ;l(ovy);qskoe wbo/i sU{qstvo. kq nEmU /e sp(a)si m(o)l(i)tvami si. po}{ih te m(a)terq Egw 1 2

katavas(ia). ]ko dve svytily 1 2

49 23 sVmewne i savo s(ve)t(ite)l} m(o)lite b(og)a.50 23 bo vara.51 23 sVmewne i savo.

67

pys(qnq) T# Irmws(q). Udivi se Ubw O semq n(e)bw i zemli U/aso[(e) se 12 52

pri[qstvJemq prqvyE mo{ei53 tvoih%q&. wt(q);qstvo ti radostJ isplqni se. pryd%q&statel] te kq b(og)U sJmewne54 ste/av[e. i pametq tvo} n(Q)n] trq/qstvU}{e v(e)selim se. wbwga{aemJi mastJ} mVra tvoEgw 1 2

pryize{na kq h(rist)U va} l}bwv(q) n(Q)n] wb]vi se. bl%a&g%o&d%q&tJ} danno} vama sJmewne i savo. mo{i va[e bl(a)gwUhannQ, mVro prozebatelnQ. pametq slavna i s(ve)topo;ivaema. imQ /e UveraemQ g(lago)lEmq pametq pravednik(q) sq pohval]mi bivaetq 1 2

sl(a)vamo{Ji va[ih%q& priEtJemq. cr(q)kvQ va[e na zemli wbwgati[(e) se. i d(ou)

homq vq n(e)b(e)syhq prqvynqcq cr(q)kovq prosve{aeta. vq nEi /e sq ap(o)s(to)lQ ]ko U;itel] prymUdra. i sq pr%y&p%o&dobnQmi ]ko postnika sJmewne i sava w nas(q) m(o)lita se 1 2

i n(Q)n]edina pryimU{Ja drqznovenJe vl%a&d%Q&;%i&ce. za v(q)sq mirq s(Q)nU svoEmU

m(o)li se. ne pomeni bez;islqnQih%q& sqblaznJi na[ih%q&. zakrQli l}di vqpJ}{ee ti UmilEnwm(q) glasomq. sp(a)si ;(i)staa tebe d(o)s(t)wino veli;a}{ih%q&.

katavas(ia). ]ko dvy svetily 1 2ta/%e& d(o)s(t)wino Es(tq). potwm(q). st%i&h%i&ri glas(q) d #.c(a)r(q)stvU}{agw vqsymi voinq ]ko silqnq c(a)ra h(rist)a. protivnQE vyry

nizlo/ilq Esi. i l}di svoE nevrydimi wt%q& sihq sqbl}l(q) Esi. i vqsymi E/e vq /itJi dobrodytelEi wt(q);e wbilqnq. maslina ]ko mnwgwpl%o&dwvita vq istinU ]vi se. n(Q)n] mastJ} mVra svoEgw ws(ve){ae[i tvo} pametq sJmewne po}{Jimq i m(o)le{e m(o)l(i)tvami tvoimi. I(sou)sa ;l(ovy)k(o)l}bca. prosvytiti i sp(a)s(i)ti d(ou)[e na[e 1 2

ap(o)s(to)lwm(q) ravnopropovydatel]. s(veti)t(e)lEmq EdinomUdrqna. postnikomq sqpod%q&vi/nika. pastira sU{a izqbranna. m(i)l(o)sti /e bl(a)gwUtrobna podatel]. dws(to)ino vqshval]emq savo wt(q);e b(o)gwmUdre. i b(o)gwto;nU} rykU U;enJemq. bezakonnQE Eresi potopiv[a 1 2

pr(i)snosU{nagw /itJa svytlosti. Egda sq agg(e)li prybivanJa, sJmewnq vqspominaE. svytlQh%q& /itJa wt(q);e izby/avq. i kr(q)stq svoi rad%o&uE se vqspriEmq. raspqn[omU se tebe radi, vqslydovalq esi. vq pUstini posta te;enJe sqvrq[ilq Esi. n(Q)n] vq svytlosteh%q& s(ve)tQh(q) v(es)eli[i se. tymq tvo} pametq d(o)s(t)wino slavim(q). m(o)le{e I(sou)sa ;(lovy)kol}bca. sp(a)sti i prosvytiti d(ou)[e na[e 1 2

slovesq tvoih%q& U;enJemq. srqbskaa cr(q)kvQ Ukrasi se. i n(Q)n] rad%o&u}{i se pravoslavJemq. sq b(o)/(q)s(q)tvnQmi ti ;edi s(ve){enno tvo} pametq svytlo

52 23 sVmewne i savo.53 23 s(ve)tQh(q) mo{ei.54 23.

68 ,

po;itaemq. savo wt(q);e s(ve){enne. s(veti)t(e)lEm(q) ravno;qstne i agg(e)lwm(q) sqprydqstoatel}. i m(o)l(i)tqvni;e w d(ou)[ahq na[ih%q&.

sl(a)va i n(Q)n]pr%y&p%o&dobne wt(q);e. glas(q) eV(ag)g(e)lJa h(ristov)a UslQ[avq. mirq wstavilq

Esi. bwgatqstvo i slavU ni vq;to/%e& vqmynivq. tymq vqsymq vqpJa[e. vqzl}bite g(ospod)a i wbry{ete bl%a&g%o&d%q&tq vy;nU}. ni;to/%e& pryd%q&po;itaite l}bve Egw. Egda prJdetq vq slavy svoEi. wbry{ete pokoi sq vqsymi s(ve)tQmi. Egw/e m(o)l(i)tvami h(rist)e sqhrani i sp(a)si d(ou)[e na[e 1 2

ta/%e&, s(ve)tQ b(o/)e. g{(i). slava i n(Q)n] prys(ve)taa troice. g(ospod)i pom(i)lUi. g{(i). sl(a)va i n(Q)n]. wt(q);e na[q. Ierei. ]ko tvoE Es(tq). l}diE. amin(q).

ta/(e). trwp(arq). glas(q) . a #. i/e topliE zastUpniki. a{(i). sl(a)va i n(Q)n]. bo(gorodi;qnq). i/e tvoE zastUplEnJe. ta/%e&, dJakonstva l}bw w;eswm(q) m(o)li[i se. pisana vq na;ely paraklisa

h(risto)va. i po skon;anJi dJakonstva g(lago)lEmq. g(ospod)i pom(i)lUi. i#. ta/%e&. Jerei vqzgla[(enJe). UslQ[i ni b(o/)e. sJE vqzgla[enJe. da g(lago)lEtq s(ve){ennik(q) na konqcq paraklisa. l}bo komU

poE[(q) paraklisq. pisano na ;etvrqtyi pysni paraklisa h(risto)va. potwm(q). ;(q)stnyi[U}. ta/%e&. sl(a)va i n(Q)n]. g(ospod)i pom(i)lUi. g{(i). b(lago)sl(o)vi. Ierei. h(risto)s(q) istinnQ mQ /e slavimq c(a)ra. ili kral]. ili despota. ili mitr(o)pwlita. ili igUmena ili vlastelina. pisano na koncq paraklisa h(risto)va 1 2

69

[ 1]

34 682 23 (i/e toplQE zastUpnQki...)

(i/e toplQE zastUpnQki...)

I

I

I

III

III [ ]

III

( )

IV

IV

IV

70 ,

V

V

V

VI

VI

VI

VII

VII

VII

71

VIII

VIII

IX

IX

4

72 ,

[ 2]

,2,1,2 ,2,1,4 6,1,2 ,2,1, 5 , 2,3,3 ,2,3,3 , 2,3,4 , 8 ,2,4,1 ,2,4,5 , 2,4,2 ,,2,4 ,2,5,2 ,2,5,3 ,2,5,4 ,2,6,1 ,2,6,2 ,2,6,2 ,,6 4, 3 , 6 ,2,7,1 ,2,7,2 ,2,7,3 ,,7 ,2,8,1 ,2,9,2 ,2,8,4 ,9,1 ,2,9,2 ,2,9,3 ,,2 ,,3 ,,3 ,,4 ,,1

73

1. , 34, . 50

74 ,

2. , 34, . 50

75

3. , 34, . 53

76 ,

4. , II 23, . 326-327

77

5. , II 23, . 329-330

78 ,

6. , 682, . 9

79

7. , 682, . 10-11

DOI: 10.2298/PKJIF1076081J 091=163.4116

XVI

. -1 . , , . : (. 20, 14), (. 5, 29, 30; 18, 9; . 9, 45, 47; . 12, 5), - (. 31, 17), (. 86, 13), (. 16, 18), ( 5, 5), ( 11, 8; . . 32, 22), (. 16, 10), (. 49, 14), ( 23, 14), (. 30, 3), (. 1, 18), ( 16, 23), (. 13, 42), (. 7, 10), (. 19, 20; 20, 10, 14, 15), (. 5, 22; . 9, 47), (. 23, 33), ( 26, 6), (. 9, 43, 45), ( 15, 11), (. 3, 6), (. 6, 8; 20, 13), (. 9, 17), (. 10, 28), (. 88, 3), (. 14, 15), (. 55, 15), (. 139, 8), (. 23, 15), (. 14, 11), (. 22, 13), (. 14, 9), ( 15, 24). , . , , -

1 . , , , 35/2, 2006, 1321.

82

, - .2 .3 .

, .4 , , . : -, .5 . o IV , 29, 104-114. V , , ( ), .6

2 J. Theodorides, Intrt pour l histoire de la Zoologie de certaines fresques mdivales Serbes, Actes du XIIe Congrs international dtudes byzantines III, Beograd 1964, 386387.

3 . , , , , . 1, . 1888, -, 281331; . 2, 6369, 289324, 640663; . , , , IV, 1940, 94139; . , , , 2, 1953, 159177; . , , , I, 2, 1968, 207218; . - - , , , . LI, 1971, 204213; . , - , Glsnik Slvnskg tnlkg drutv, Lubln 1975, 211215; . -, , , 1978, 171183; Apokryfy i legendy starotestamentowe Sowian poudniowych, Wybr i redakcja Georgi Minczew, Magorzata Skowronek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2006.

4 A. de Santos Otero, Die handschriftliche berlieferung der altslavischen Apokryphen, I, Patristische Texte und Studien, Band 20, Walter De Gryiter, Berlin and New york 1978, 188195; . , , , , 1981, 392393; . . , , , . I, , ( ), , 1987, 463465; . . , 24 , 23, II , , 2005, 542.

5 . , 393.6 : . , ,

1863, II, 3039.

XVI 83

- . 1550. 1560. 7-20 673.7 562,8 , . , 673, XVII .9 : wci i bratJw kako mi prihodi sJe roukopisanJe proste me i bl(agoslo)vete a vqsq b(og)q da pros. VII 387, 11-14.

. , , , . , . -. . 400 . , . 400 , . - . , , .

. - , ,

7 . , . , , 18, 1996, 260.

8 . , . IV, - , 1903, 343344. XVIII .

9 . -, . -, . , , II, , 1986, 381.

84

. , . . ( ) : vi:ehx 19; vx 8, 9, 12 ( vq 8 (2), 9, 10 (3), 11, 13, 16, 16, 17 (2), 18); vqsehx 9; mihailx 8 ( mihailq 9, 17); mnwgx 12; sxgry[(i)li 10; ;xtnimq 11. ( ) . -. : vsa 19, vse 8, 16 : vqse 19; vqsemq 11; vqsem%q& 8; vqsehx 9; vqsi 16; vqsq 20 (2); wvem 13 : wvemq 10; trpy 18 : trqpe 18. . - : bes 14; ve: 18; iz 13; ka/et 8; mM;et se 9; narod 18 ( narodq 9, 16); poka/em 14; s 17 (2) ( sq 7, 8, 13, 17, 18).

. : bes;isalnny 9; vasakx 8; vase 20 ( : vqse 19; vqsq 20 (2); vsa 19; vse 8, 16; vqsemq 11; vqsem%q& 8; vqsehx 9; vqsi 16); vqzdahnouv[i 17; vqzqdahnouv(q)[i 15; ;atet(q) se 8. - : va 11, 11 (2), 12 (3), 13 (4), 14 (4), 14; vapadetx 13; vaprosi 11; vasq 14; vas(x) 14; vase 11 (2), 13; vasehx 14, 14; vasi 13; vasrk(q)senJa 14; vastoka 11; vazdanMv[i 13; vazdahnMv[i 13; ka 11 (2), 14; mogalx 12; na 12, 14; nemo{anx 12; wganx 12, 13; wganei 11; wganM 13; wganM} 11; wgnani 12; sa 11, 12, 13, 14 (2); sagre[ili 11 (2), 12 (2); sanide 11; sanidetx 11; sarodstvo 11; satvori 14; satvorilx 12; satvorili 13; tamnM 13; ;astnimx 12; ;ati 11.

. . , : be[e 16; vekqJ 17; verovali 9; verova[e 16; vide 9, 9, 12, 12, 13, 14, 15, 16; videe 12; videla 15; videnJe 16; gde 8, 14, 14; gore 17 ( gory 15); gresi 10 ( grysi 9), 13, 14; grehq 12, 14, 16 ( grYha 13, gryhi 12); gre[ne 18 (- gry[ne 18, 19); gre[nimq 17; gre[nici 9 ( gry[ni 16, gry[ni 20, gry[nikomq 15); gre[nym%q& 19; deli 19; delou 17; zverq 16; zveri 14; mestou 12, 13; mihaile 9, 17, 18, 20, , ( mihaily 16); mouce 9, 10, 12 ( moucy 11); pre;ista 17; pre;(i)sta 9, 18 ( pry;(i)sta 11); pre;istaa 12, 13, 15, 19, 19-20; pre;(i)staa 8, 9, 9, 10, 10, 12, 12, 13 (2), 13, 14 (2), 14 (2), 15 (2), 16 (2), 16 (2), 17, 18, 19 ( pry;(i)staa 9-9, 10, 11, 11, 12, 15, 17); pre;(i)ste 19; pre;istoi 19 ( pry;(i)stM 16, pry;(i)stou 8); reki 15; rekM 9, 15, 16; sqgre[ili 11 ( sqgry[ili 11, sxgry[(i)li 10); svetU 18; severq 16; ;l(o)ve;qski 14.

XVI 85

: behM 11, 14; be[e 12; vekomx 14; vekq 14; veromx 12; verM} 13; vece 14; gde 12; gresi 11, 12 (2), 12, 13; grehx 12 (2); gre[nikomx 13, 14; gre[nici 14; delmi 14; delo 14; delomx 13; zverJe 13; zde 11; izbe/ati 12; kleli 12; meste 12, 12; nedelM 12; posrede 13; reke 13; reci 11; sagre[ili 11 (2), 12 (2).

: ny ( ) 15 ( ne 13, 14, 15, 15, 16 (2), 17, 17, 18); ry:i 16, ( re:i 15); srybrokMpci 15.

: knezQ 15, mnogQ 16, tQ 18. : bi 18; Ezici 16. : bi 12 (2); ezikx 12.

. ou M. : bloudq 17; bloudnici 15; bloudn(i)ci 15; bloudwm%q& 10 : blMdomq 12; sou 9, 10, 10, 11 (2), 11 (2), 12, 13, 14 (2), 14, 15 : sM 9, 10, 10, 11, 11, 13, 17; ]dehou 12, 14, 16 : ]dehM 13.

, e (12 (2), 14, 17, 19; edinago 17; ednomq 12; ednomM 13; elewnqskou} 8; eli 11; esou 9; ie 12; iemo 18; moego 19) E: 16; Emou 13; Es(tq) 9; Ezici 16; Fs(tq) 8; moE 19, 19.

. . , , - . (b(og)q 20; b(o)gomq 7; b(og)ou 8), : bogomq 11. , r(e);e 8, 9, 17, 18, 19), : re;e 9 (4), 9, 10 (2), 10 (3), 11 (4), 11, 12 (3), 12, 13 (3), 13, 14, 14 (3), 15, 15 (2), 16, 16 (2), 17 (3), 17, 18 (3), 18 (2), 19 (2), 19.

-, . : ve: 18; vi:ehx 19; vi:} 16; wca 8, 9, 10, 17, 20 (2); wci 20; wckvrqni[e 19; wskvrqnili 10; ho:} 18 ( ho{e[q 9); re:i 15; ry:i 16; {a 11; {o 9, 10, 10, 11, 11 (2), 12 (2), 13, 14, 14, 16, 17 ( ;to 9, 13, 17).

: boude 13; mM;e se 11; mou;e se

86

10, 11, 12 ( mM;et se 9; mou;et se 10; mU;et se 9; mU;et(q) se 13); mM;i se 12; mou;i se 8, 14, 16; pryhodi 20; ne pwka} se 17; sM 10, sU 9, 17.

: vwmou ( . . . ) 12; zatoi 10, 12, 12; ie ( ) 12, iemo ( ) 18; wvi 9, 10 (4), 10, 11 ( sJe 20; sJ} 17); wvii 11; wvoi 12, 14; wvomou 14; wvomM 14; svakoimMi 18; takwvemq 11; tobom%q& 18; togai 18, 19; M 18; ] 17. , . rie;q 18.

: koi 13 (2); kM:M 12; wvi 11 (2), 12, 12; spasM (3. . . ) 14; sM 12, 13 (2) ( sMtx 11 (2), 11, 12 (2), 12; takimx 12; tM 13 (2). vazdanMv[i 13 ( vazdahnMv[i 13); kMali 11; ristJani 14 ( hristJanskago 14), : vladahoci 12; pomilovaho 14; prostiho 12; Mzimaho 12. , - . , , . , , . - .

- 673. 387 . + . - . .

XVI 87

[]

(7) Sq b(o)gomq poCinaEmq (8) slovw pres(ve)tJe b(ogorodi)

PKJIF_2010_76

Documents

Transcript of PKJIF_2010_76